تفسیر سوره‌ی شرح

مکی و ۸ آیه است.

آیه‌ی ۸-۱:

﴿أَلَمۡ نَشۡرَحۡ لَکَ صَدۡرَکَ١﴾[الشرح: ۱]. «آیا دلت را برایت نگشادیم».

﴿وَوَضَعۡنَا عَنکَ وِزۡرَکَ٢﴾[الشرح: ۲]. «و بار سنگین تو را از (دوش) تو برنگرفتیم»؟.

﴿ٱلَّذِیٓ أَنقَضَ ظَهۡرَکَ٣﴾[الشرح: ۳]. «همان باری که پشت تو را سنگین کرده است»؟.

﴿وَرَفَعۡنَا لَکَ ذِکۡرَکَ٤﴾[الشرح: ۴]. «و آوازه‌ات را برایت بلند گرداندیم».

﴿فَإِنَّ مَعَ ٱلۡعُسۡرِ یُسۡرًا٥﴾[الشرح: ۵]. «پس بی‌گمان در کنار دشواری آسانی است».

﴿إِنَّ مَعَ ٱلۡعُسۡرِ یُسۡرٗا٦﴾[الشرح: ۶]. «به یقین در کنار دشواری آسانی است».

﴿فَإِذَا فَرَغۡتَ فَٱنصَبۡ٧﴾[الشرح: ۷]. «پس هنگامی‌که (در کار و بارت) فراغت یافتی، بکوش».

﴿وَإِلَىٰ رَبِّکَ فَٱرۡغَب٨﴾[الشرح: ۸]. «و به‌سوی پروردگارت روی‌آر».

خداوند متعال بر پیامبرش منت می‌گذارد و می‌فرماید: ﴿أَلَمۡ نَشۡرَحۡ لَکَ صَدۡرَکَ١﴾آیا دل و سینه تو را برای مقررات دینی و دعوت به‌سوی خدا و متصف شدن به فضایل اخلاقی و روی آوردن به آخرت و خوبی‌ها گشودیم؟! پس دل تو تنگ بود، به گونه‌ای که پذیرای هیچ خیر و خوبی نبود اما اکنون آن را گشوده می‌یابی.

﴿وَوَضَعۡنَا عَنکَ وِزۡرَکَ٢﴾و آیا گناهت را که بر پشت تو سنگینی می‌کرد از دو تو برنگرفتیم؟ همان‌طور که خداوند متعال می‌فرماید: ﴿لِّیَغۡفِرَ لَکَ ٱللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنۢبِکَ وَمَا تَأَخَّرَ﴾[الفتح: ۲]. «تا خداوند گناهان گذشته و آینده ات را بیامرزد». ﴿وَرَفَعۡنَا لَکَ ذِکۡرَکَ٤﴾و مقام و جایگه تو را بلند گرداندیم و نام نیکی از تو برجای گذاردیم که هیچ کسی از جهانیان به آن نرسیده است. پس هرگاه خداوند ذکر شود پیامبرصهم همراه با او یاد می‌گردد.

همچنانکه در داخل شدن به اسلام و در اذن و اقامه و خطبه‌ها و امور دیگری که خداوند یاد پیامبرش را در آن‌ها بلند گردانده است. و او چنان در دل امتش محبت دارد و مورد تعظیم و بزرگداشت است که هیچ کسی بعد از خداوند چنین نیست. خداوند بهترین پاداش را در برابر امت به او بدهد.

﴿فَإِنَّ مَعَ ٱلۡعُسۡرِ یُسۡرًا٥ إِنَّ مَعَ ٱلۡعُسۡرِ یُسۡرٗا٦﴾این مژده بزرگی است که هرگاه سختی و دشواری در میان آید آسانی همراه آن خواهد بود، حتی اگر سختی و دشواری در سوراخ سوسماری برود آسانی بر آن وارد می‌شود و آن را بیرون می‌آورد. همان طور که خداوند متعال می‌فرماید: ﴿سَیَجۡعَلُ ٱللَّهُ بَعۡدَ عُسۡرٖ یُسۡرٗا﴾[الطلاق: ۷]. «خداوند بعد از سختی، آسانی خواهد آورد». و همانطور که پیامبرصفرمود: «فرج به همراه سختی و اندوه است و آسانی با سختی همراه است».

و معرفه آمدن کلمه‌ی «عسر» در هر دو آیه بر این دلالت می‌کند که سختی و دشواری یکی است و نکره بودن کلمه «یسر» نشانگر آن است که آسانی تکرار خواهد شد. و معرفه بودن کلمه‌ی «العسر» که الف و لام آن بر استغراق و عموم می‌باشد دال بر این است که سختی و دشواری هرچند شدت یابد در آخر آسان خواهد شد و آسانی با آن همراه خواهد بود. سپس پیامبرش را به صورت مخاطب اصلی و مومنان را به تبع او دستور داد تا خدا را سپاس گذارند و وظیفه خود را در برابر عظمت او انجام دهند و فرمود: ﴿فَإِذَا فَرَغۡتَ فَٱنصَبۡ٧﴾وقتی از کارهایت فراغت یافتی و در دل تو چیزی که آن را دچار مشکل نماید باقی نماند در دعا و عبادت بکوش.

﴿وَإِلَىٰ رَبِّکَ فَٱرۡغَب٨﴾و برای اجابت دعای خود فقط به پروردگارت روی بیاور و از کسانی مباش که وقتی کار و بارشان تمام می‌شود به بازی و سرگرمی مشغول می‌شوند و از پروردگار خود و از ذکر او اعراض می‌کنند. و اگر چنین کنی آنگاه از زیان کاران خواهی بود. و گفته شده معنی آیه چنین است: هرگاه از نماز فارغ شدی و آن را کامل نمودی در دعا بکوش و در خواستن نیازهایت به او روی بیاورد. و کسی که چنین گفته بر مشروعیت دعا و ذکر بعد از نمازهای فرض استدلال کرده است. والله اعلم.

پایان تفسیر سوره‌ی شرح