سورۀ ضحی

سورۀ ضحی

مکی است؛ ترتیب آن 93؛ شمار آیات آن 11

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ

﴿وَٱلضُّحَىٰ ١﴾.

به چاشتگاهان و صفایش سوگند یاد می‌کنم که با روشنی خود بر عالم پرتو می‌افگند، با درخشش خویش بر کائنات ارتفاع دارد و در حسن و زیبایی‌اش نشانه‌ای از نشانه‌های قدرت الهی است.

﴿وَٱلَّیۡلِ إِذَا سَجَىٰ ٢﴾.

به شب سوگند یاد می‌کنم آنگاه که با آرامش خود ساکن می‌شود، با تاریکی‌اش خیمه می‌گسترد، با چادرش جهان را زیر پوشش قرار می‌دهد، با سیاهی خود عالم کَون را می‌پوشاند و همه چیز را در زیر بالش محجوب می‌گرداند.

﴿مَا وَدَّعَکَ رَبُّکَ وَمَا قَلَىٰ ٣﴾.

ای محمّد! پروردگارت بعد از محبّت بر تو خشم نکرده، بعد از مقرّب ساختن تو را دور نرانده، بعد از برگزیدن تو را ترک نکرده، فراموش نکرده و بیرون نرانده است، بلکه تو را اختیار کرده و مأوی داده است.

﴿وَلَلۡأٓخِرَةُ خَیۡرٞ لَّکَ مِنَ ٱلۡأُولَىٰ ٤﴾.

هر آینه سرای آخرت در فردوس اعلی از دار دنیا برایت بهتر است؛ زیرا در آنجا شادمانی، مسرّت، نعمت‌های جاودانی و جایگاه راستینی میسّر است، حال آنکه در دنیا سختی و کدورت، غم و اندوه، و مشقّت و دشواری وجود دارد.

﴿وَلَسَوۡفَ یُعۡطِیکَ رَبُّکَ فَتَرۡضَىٰٓ ٥﴾.

سوگند یاد می‌کنم هر آینه خداوند عزوجل اصناف نعمت‌ها و انواع کرامت‌ها چون شادمانی نفس، شادابی دل و راحت بدن را برایت ارزانی می‌کند؛ به اندازه‌ای که تو را راضی و خورسند گرداند.

﴿أَلَمۡ یَجِدۡکَ یَتِیمٗا فَ‍َٔاوَىٰ ٦﴾.

آیا قبل از نبوّت تو را یتیمی نیافت که بعد از ‌آن برایت جایگاه بخشید، بر تو احسان نمود، تو را نگه داشت، سر‌پرستی کرد، پرورش داد، برگزید و نعمت‌هایش را بر تو کامل ساخت.

﴿وَوَجَدَکَ ضَآلّٗا فَهَدَىٰ ٧﴾.

تو را چنان یافت که نمی‌دانستی کتاب و ایمان چیست. آنگاه برایت اموری را که نمی‌دانستی آموخت و تو را به انجام اعمال نیکو، خصایل پسندیده و کار‌های شایسته توفیق بخشید، به رسالت برگزید و به نبوّت اختیار کرد.

﴿وَوَجَدَکَ عَآئِلٗا فَأَغۡنَىٰ ٨﴾.

تو را فقیر یافت، امّا روزی داد و به آنچه عطا کرد قناعت بخشید. نعمت‌های مادی و معنوی را با برکت و خوشنودی برایت عطا نمود و از معارف علمی و فتوحات الهی به اندازه‌ای برایت بخشید که تو را از دنیا بی‌نیاز گرداند.

﴿فَأَمَّا ٱلۡیَتِیمَ فَلَا تَقۡهَرۡ ٩﴾.

پس با یتیم به بدی رفتار مکن، بلکه بر ناتوانی‌اش رحمت نما، دل شکسته‌اش را به دست آر، اشکش را از چهره پاک نما، غمش را کم کن و در عوض والدینش پدر مهربانی باش؛ زیرا تو هم یتیم بودی وباید آن را به یاد داشته باشی.

﴿وَأَمَّا ٱلسَّآئِلَ فَلَا تَنۡهَرۡ ١٠﴾.

امّا سائل را تهدید مکن، بلکه طعامش بده، حاجتش را برآورده ساز، به خواسته‌اش لبّیک بگو، به وی مهربانی کن، حالش را مراعات نما، در نیازمندی معذورش دار و آزرده خاطرش مکن.

﴿وَأَمَّا بِنِعۡمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثۡ ١١﴾.

دربارۀ نعمت پروردگارت که آن را بر تو کامل ساخته سخن بگو، آثار رحمتش بر خویشتن را منتشر نما، نعمت‌های پروردگار کریم و منّان را با شکران یاد‌آوری کن و با جحود و انکار از آن‌ها چشم‌پوشی مکن.

سوره ضحى

سوره ضحى

Ayah: 1

وَٱلضُّحَىٰ

سوگند به آغاز روز،

Ayah: 2

وَٱلَّیۡلِ إِذَا سَجَىٰ

و سوگند به شب، هنگامی‌ که آرام گیرد

Ayah: 3

مَا وَدَّعَکَ رَبُّکَ وَمَا قَلَىٰ

[که] پروردگارت تو را وانگذاشته و [بر تو] خشم نگرفته است.

Ayah: 4

وَلَلۡأٓخِرَةُ خَیۡرٞ لَّکَ مِنَ ٱلۡأُولَىٰ

و مسلماً آخرت برای تو از دنیا بهتر است.

Ayah: 5

وَلَسَوۡفَ یُعۡطِیکَ رَبُّکَ فَتَرۡضَىٰٓ

و به زودی پروردگارت به تو [و امت تو آنقدر] عطا خواهد کرد که راضی گردی.

Ayah: 6

أَلَمۡ یَجِدۡکَ یَتِیمٗا فَـَٔاوَىٰ

آیا تو را یتیم نیافت، و پناه داد؟

Ayah: 7

وَوَجَدَکَ ضَآلّٗا فَهَدَىٰ

و تو را [راه‌نایافته و] سرگشته یافت، و هدایت کرد.

Ayah: 8

وَوَجَدَکَ عَآئِلٗا فَأَغۡنَىٰ

و تو را فقیر یافت، و بی‌نیاز نمود.

Ayah: 9

فَأَمَّا ٱلۡیَتِیمَ فَلَا تَقۡهَرۡ

پس [تو نیز] یتیم را میازار،

Ayah: 10

وَأَمَّا ٱلسَّآئِلَ فَلَا تَنۡهَرۡ

و [مستمندِ] نیازخواه را مران [و با او خشونت مکن]،

Ayah: 11

وَأَمَّا بِنِعۡمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثۡ

و نعمت‌های پروردگارت را بازگو کن [و سپاس گزار].

---

 

Ad-Duhā

تفسیر سوره‌ی ضحی

مکی و ۱۱ آیه است.

آیه‌ی ۱۱-۱:

﴿وَٱلضُّحَىٰ١﴾[الضحى: ۱]. «سوگند به چاشتگاه».

﴿وَٱلَّیۡلِ إِذَا سَجَىٰ٢﴾[الضحى: ۲]. «سوگند به شب چون آرام گیرد».

﴿مَا وَدَّعَکَ رَبُّکَ وَمَا قَلَىٰ٣﴾[الضحى: ۳]. «پروردگارت تو را رها نکرده و دشمن نداشته است».

﴿وَلَلۡأٓخِرَةُ خَیۡرٞ لَّکَ مِنَ ٱلۡأُولَىٰ٤﴾[الضحى: ۴]. «و به یقین آخرت برایت از دنیا بهتر خواهد بود».

﴿وَلَسَوۡفَ یُعۡطِیکَ رَبُّکَ فَتَرۡضَىٰٓ٥﴾[الضحى: ۵]. «و پروردگارت به تو (نعمت) خواهد داد که خشنود می‌گردی».

﴿أَلَمۡ یَجِدۡکَ یَتِیمٗا فَ‍َٔاوَىٰ٦﴾[الضحى: ۶]. «آیا تو را یتیم نیافت و جای داد»؟.

﴿وَوَجَدَکَ ضَآلّٗا فَهَدَىٰ٧﴾[الضحى: ۷] «و تو را راه نایافته یافت و راه نمود».

﴿وَوَجَدَکَ عَآئِلٗا فَأَغۡنَىٰ٨﴾[الضحى: ۸]. «و تو را فقیر و بی‌چیز یافت و ثروتمند و دارایت ساخت».

﴿فَأَمَّا ٱلۡیَتِیمَ فَلَا تَقۡهَرۡ٩﴾[الضحى: ۹]. «پس به یتیم ستم مکن».

﴿وَأَمَّا ٱلسَّآئِلَ فَلَا تَنۡهَرۡ١٠﴾[الضحى: ۱۰]. «و اما بر گدا بانگ مزن».

﴿وَأَمَّا بِنِعۡمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثۡ١١﴾[الضحى: ۱۱]. «و نعمت‌های پروردگارت را بازگو کن».

خداوند به روشنایی روز به هنگام چاشت و به تاریکی شب که همه جا را فرا می‌گیرد سوگند می‌خورد که به پیامبرشصتوّجه دارد. پس فرمود: ﴿مَا وَدَّعَکَ رَبُّکَ﴾پروردگارت تو را مورد توجه و عنایت قرار داده و رها و فراموش نکرده است بلکه همواره تو را به بهترین و کامل‌ترین صورت پرورش می‌دهد و مقام تو را بالا می‌برد.

﴿وَمَا قَلَىٰ﴾و خداوند از وقتی که تو را دوست داشته هیچ گاه از تو متنفر نشده است. و نفی این به مثابه‌ی ضد آن است، و نفی محض، مدح به حساب نمی‌آید مگر اینکه متضمن ثبوت کمال باشد، و حالت و وضعیت گذشته و حال پیامبرصکامل‌ترین حالت می‌باشد، خداوند او را دوست داشته و به این دوستی و محبت ادامه داده‌است و او را از پلّه‌های کمال بالا برده و همواره به او توجه داشته است. و اما نسبت به وضعیت آینده‌ی ایشان فرمود: ﴿وَلَلۡأٓخِرَةُ خَیۡرٞ لَّکَ مِنَ ٱلۡأُولَىٰ٤﴾یعنی تمامی حالت‌های آینده‌ی تو از گذشته بهتر است. و پیامبر همچنان مقامش بالا می‌رفت و خداوند دین او را قدرت می‌داد و او را بر دشمنانش پیروز می‌گرداند و حالات او را سامان می‌داد تا این که چشم از جهان فرو بست و به مقام و حالتی رسیده بود و به آرامش و سرور فضایل و نعمت‌هایی دست یافته بود که گذشتگان و آیندگان به آن نرسیده‌اند.

و در آخرت نیز خداوند فضایل و نعمت‌هایی به او خواهد داد که به هیچ احدی نخواهد داد. بنابراین فرمود: ﴿وَلَسَوۡفَ یُعۡطِیکَ رَبُّکَ فَتَرۡضَىٰٓ٥﴾و پروردگارت (آن قدر) به تو نعمت خواهد داد که خشنود می‌گردی، نعمتی که خداوند به او می‌دهد فقط با این جمله کامل و فراگیر قابل تغییر است.

سپس خداوند از حالات ویژه‌ی پیامبر و منتی که خداوند بر او نمود خبر داد، و فرمود: ﴿أَلَمۡ یَجِدۡکَ یَتِیمٗا فَ‍َٔاوَىٰ٦﴾آیا یتیم نبودی که خداوند تو را جای داد؟! پیامبر پدر و مادرش را از دست داده بود و خداوند او را تحت کفالت پدربزرگش عبدالمطلب قرار داد سپس وقتی عبدالمطلب درگذشت، عمویش ابوطالب سرپرستی او را به عهده گرفت تا این که خداوند با یاری خویش و مومنان او را کمک کرد.

﴿وَوَجَدَکَ ضَآلّٗا فَهَدَىٰ٧﴾و تو در حالی بودی که کتاب و ایمان را نمی‌دانستی پس خداوند آنچه را نمی‌دانستی به تو آموخت و تو را بر انجام بهترین کارها و رفتارها توفیق داد. ﴿وَوَجَدَکَ عَآئِلٗا فَأَغۡنَىٰ٨﴾و تو فقیر بودی و خداوند تو را به وسیله فتح شهرها و برخوردار نمودن از خراج آن‌ها ثروتمند کرد. پس کسی که این کمبودها را از تو دور کرده است هر عیب و کمبودی را از تو دور خواهد کرد.

پس در مقابل کسی‌که تو را توانگر ساخته و جایت داده و یاری ات کرده و هدایتت نموده است سپاسگزار باش. بنابراین فرمود: ﴿فَأَمَّا ٱلۡیَتِیمَ فَلَا تَقۡهَرۡ٩﴾با یتیم بدرفتاری مکن و او را گرامی بدار و آنچه برایت میسر است به او ببخش و با او چنان رفتار کن که دوست داری بعد از (مرگ) خود با پسرت آنگونه رفتار شود.

﴿وَأَمَّا ٱلسَّآئِلَ فَلَا تَنۡهَرۡ١٠﴾و با سخن و اخلاق تند با گدا برخورد مکن و آنچه در توان داری به او بده، یا به خوبی او را برگردان. وکسی‌که گدایی می‌کند و مال می‌خواهد و کسی که دانش می‌جوید در این داخل هستند، بنابراین، معلم باید با دانش آموز رفتار خوبی داشته باشد و او را گرامی بدارد و با مهربانی با او رفتار نماید چون مهربانی با دانش آموز او را یاری می‌کند تا به هدفش برسد و بزرگداشت کسی است که برای نفع بندگان و آبادی تلاش می‌نماید.

﴿وَأَمَّا بِنِعۡمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثۡ١١﴾و نعمت‌های پروردگارت را ـ که شامل نعمت‌های دینی و دنیوی می‌شود ـ بازگو کن. یعنی خداوند را به خاطر نعمت‌های دینی و دنیوی ستایش کن و به صورت ویژه از آنها سخن بگو اگر در سخن گفتن از آنها مصلحتی بود،و اگر مصلحتی در کار نبود به طور عام به آنها اشاره کن، چون بازگو کردن نعمت‌ها، انگیزه شکرگزاری را تقویت کرده و باعث می‌شود تا دل آدمی کسی را که نعمت‌ها را داده است دوست بدارد. چون دل آدمی بر محبت کسی سرشته است که با او احسان کند.

پایان تفسیر سوره‌ی ضحی

سورة الضحى

سورة الضحى - سورة 93 - عدد آیاتها 11

بسم الله الرحمن الرحیم

1. وَالضُّحَى

2. وَاللَّیْلِ إِذَا سَجَى

3. مَا وَدَّعَکَ رَبُّکَ وَمَا قَلَى

4. وَلَلآخِرَةُ خَیْرٌ لَّکَ مِنَ الأُولَى

5. وَلَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضَى

6. أَلَمْ یَجِدْکَ یَتِیمًا فَآوَى

7. وَوَجَدَکَ ضَالًّا فَهَدَى

8. وَوَجَدَکَ عَائِلا فَأَغْنَى

9. فَأَمَّا الْیَتِیمَ فَلا تَقْهَرْ

10. وَأَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ

11. وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ

سورة ضحی

به نام الله بخشندة مهربان

سوگند به آغاز روز. ﴿1﴾ و سوگند به شب هنگامی‌که آرام گیرد. ﴿2﴾ (که) پروردگارت تو را وا نگذاشته و (بر تو) خشم نگرفته است. ﴿3﴾ و مسلماً آخرت برای تو از دنیا بهتر است. ﴿4﴾ و بزودی پروردگارت به تو (آن قدر) عطا کند که خشنود گردی. ﴿5﴾ آیا تو را یتیم نیافت، پس پناه داد؟! ﴿6﴾ و تو را (راه نا یافته و) سرگشته یافت، پس هدایت کرد، ﴿7﴾ و تو را فقیر یافت، پس بی‌نیاز نمود، ﴿8﴾ پس (توهم) یتیم را میازار. ﴿9﴾ و سؤال کننده را مران (و  با او خشونت نکن). ﴿10﴾ و نعمت‌های پروردگارت را باز گوکن و سپاس گذار. ﴿11﴾

سُورَةُ الضُّحَىٰ

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ

وَٱلضُّحَىٰ ١ وَٱلَّیۡلِ إِذَا سَجَىٰ ٢ مَا وَدَّعَکَ رَبُّکَ وَمَا قَلَىٰ ٣ وَلَلۡأٓخِرَةُ خَیۡرٞ لَّکَ مِنَ ٱلۡأُولَىٰ ٤ وَلَسَوۡفَ یُعۡطِیکَ رَبُّکَ فَتَرۡضَىٰٓ ٥ أَلَمۡ یَجِدۡکَ یَتِیمٗا فَ‍َٔاوَىٰ ٦ وَوَجَدَکَ ضَآلّٗا فَهَدَىٰ ٧ وَوَجَدَکَ عَآئِلٗا فَأَغۡنَىٰ ٨  فَأَمَّا ٱلۡیَتِیمَ فَلَا تَقۡهَرۡ ٩ وَأَمَّا ٱلسَّآئِلَ فَلَا تَنۡهَرۡ ١٠ وَأَمَّا بِنِعۡمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثۡ ١١

سوره ضحی

به نام خداوند بخشندة مهربان

سوگند به چاشتگاه. ﴿1﴾ سوگند به شب چون آرام گیرد. ﴿2﴾ پروردگارت تو را رها نکرده و دشمن نداشته است. ﴿3﴾ و به یقین آخرت برایت از دنیا بهتر خواهد بود. ﴿4﴾ و پروردگارت به تو (نعمت) خواهد داد که خشنود می‌گردی. ﴿5﴾ آیا تو را یتیم نیافت و جای داد؟. ﴿6﴾ تو را راه نایافته یافت و راه نمود. ﴿7﴾ و تو را فقیر و بی‌چیز یافت و ثروتمند و دارایت ساخت. ﴿8﴾ پس به یتیم ستم مکن. ﴿9﴾ و اما بر گدا بانگ مزن. ﴿10﴾ و نعمت‌های پروردگارت را بازگو کن. ﴿11﴾