سوره الکهف

سورة الکهف - سورة 18 - عدد آیاتها 110

بسم الله الرحمن الرحیم

        به نام الله بخشندة مهربان

1. الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَنزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْکِتَابَ وَلَمْ یَجْعَل لَّهُ عِوَجًا حمد و سپاس مخصوص الله است که بر بنده‌اش (محمد) کتاب (قرآن) را نازل کرد، و هیچ گونه کجی و انحرافی در آن قرار نداد. ﴿1﴾

2. قَیِّمًا لِّیُنذِرَ بَأْسًا شَدِیدًا مِن لَّدُنْهُ وَیُبَشِّرَ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا حَسَنًا در حالی‌که ثابت و مستقیم (و نگاهبان کتاب‌های آسمانی) است، تا (بدکاران را) از عذاب سخت او بیم دهد، و مؤمنانی را که کارهای شایسته انجام می‌دهند، مژده دهد که پاداش نیکویی برای آن‌هاست. ﴿2﴾

3. مَاکِثِینَ فِیهِ أَبَدًا  (همان بهشتی) که جاودانه در آن خواهند ماند. ﴿3﴾

4. وَیُنذِرَ الَّذِینَ قَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَدًا و (نیز) کسانی‌که گفتند: الله فرزندی (برای خود) برگزیده است، بیم دهد. ﴿4﴾

5. مَّا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَلا لِآبَائِهِمْ کَبُرَتْ کَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ إِن یَقُولُونَ إِلاَّ کَذِبًا نه ایشا ن به این سخن علم و آگاهی دارند و نه پدران‌شان، سخن بزرگی از دهان‌شان بیرون می‌شود! آنان جز دروغ نمی‌گویند. ﴿5﴾

6. فَلَعَلَّکَ بَاخِعٌ نَّفْسَکَ عَلَى آثَارِهِمْ إِن لَّمْ یُؤْمِنُوا بِهَذَا الْحَدِیثِ أَسَفًا پس گویی می‌خواهی در پی ایشان خود را از غم و اندوه هلاک سازی، اگر به این سخن (قرآن) ایمان نیاورند. ﴿6﴾

7. إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الأَرْضِ زِینَةً لَّهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَیُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلا ما آنچه که روی زمین است، زینت آن قرار داده‌ایم، تا آن‌ها را بیازماییم که کدام یک‌شان عمل بهتر می‌کنند. ﴿7﴾

8. وَإِنَّا لَجَاعِلُونَ مَا عَلَیْهَا صَعِیدًا جُرُزًا  و ما (سرانجام) آنچه که روی زمین است، (صاف می‌کنیم) به خاکی هموار و بی‌گیاه (بیابانی خشک) تبدیل می‌کنیم. ﴿8﴾

9. أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْکَهْفِ وَالرَّقِیمِ کَانُوا مِنْ آیَاتِنَا عَجَبًا  آیا گمان کردی که اصحاب کهف (= غار) و رقیم (= نوشته) از جمله‌ی نشانه‌های شگفت انگیز ما بوده‌اند؟! ﴿9﴾

10. إِذْ أَوَى الْفِتْیَةُ إِلَى الْکَهْفِ فَقَالُوا رَبَّنَا آتِنَا مِن لَّدُنکَ رَحْمَةً وَهَیِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا (بیاد آور) آنگاه که آن جوانان به غار پناه بردند، و گفتند: «پروردگارا! ما را از سوی خود رحمتی عطا کن، و راه نجاتی بر ایمان ما فراهم ساز». ﴿10﴾

11. فَضَرَبْنَا عَلَى آذَانِهِمْ فِی الْکَهْفِ سِنِینَ عَدَدًا  پس (ما پرده‌های خواب را) در غار بر گوش‌هایشان زدیم، و سال‌ها در خواب فرو رفتند. ﴿11﴾

12. ثُمَّ بَعَثْنَاهُمْ لِنَعْلَمَ أَیُّ الْحِزْبَیْنِ أَحْصَى لِمَا لَبِثُوا أَمَدًا سپس آنان را بر انگیختیم تا بدانیم کدام یک از آن دو گروه مدت ماندن خود را بهتر حساب کرده است. ﴿12﴾

13. نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ نَبَأَهُم بِالْحَقِّ إِنَّهُمْ فِتْیَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْنَاهُمْ هُدًى ما داستان آنان را به حق برای تو بازگو می‌کنیم. آن‌ها جوانانی بودند که به پروردگار‌شان ایمان آورده بودند، و ما بر هدایت‌شان افزودیم. ﴿13﴾

14. وَرَبَطْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ إِذْ قَامُوا فَقَالُوا رَبُّنَا رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لَن نَّدْعُوَ مِن دُونِهِ إِلَهًا لَقَدْ قُلْنَا إِذًا شَطَطًا و (ما) دل‌های  آن‌ها را محکم ساختیم، هنگامی‌که قیام کردند، و گفتند: «پروردگار ما، پروردگار آسمان‌ها و زمین است، و ما هرگز غیر از او معبودی نمی‌پرستیم (اگر چنین کنیم) سخنی گزاف و بیهوده گفته‌ایم. ﴿14﴾

15. هَؤُلاء قَوْمُنَا اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ آلِهَةً لَّوْلا یَأْتُونَ عَلَیْهِم بِسُلْطَانٍ بَیِّنٍ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ کَذِبًا  این قوم ما، معبودهای جز الله انتخاب کرده‌اند، چرا دلیل آشکاری (بر این معبودان) نمی‌آورند؟! چه کسی ستمکار‌تر است از آن فردی که بر الله دروغ ببندد؟!». ﴿15﴾

16. وَإِذِ اعْتَزَلْتُمُوهُمْ وَمَا یَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ فَأْوُوا إِلَى الْکَهْفِ یَنشُرْ لَکُمْ رَبُّکُم مِّن رَّحْمَتِه ویُهَیِّئْ لَکُم مِّنْ أَمْرِکُم مِّرْفَقًا و (به آن‌ها گفتیم:) هنگامی‌که از آن‌ها و آنچه را جز الله می‌پرستند؛ کناره‌گیری کردید، پس به غار پناه برید، که پروردگارتان نعمتش را بر شما می‌گستراند، و راه آسایش و نجات از این امر را برای شما فراهم می‌سازد. ﴿16﴾

17. وَتَرَى الشَّمْسَ إِذَا طَلَعَت تَّزَاوَرُ عَن کَهْفِهِمْ ذَاتَ الْیَمِینِ وَإِذَا غَرَبَت تَّقْرِضُهُمْ ذَاتَ الشِّمَالِ وَهُمْ فِی فَجْوَةٍ مِّنْهُ ذَلِکَ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ مَن یَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَمَن یُضْلِلْ فَلَن تَجِدَ لَهُ وَلِیًّا مُّرْشِدًا  و خورشید را می‌دیدی که به هنگام طلوع به سمت راست غار‌شان متمایل می‌گردد، و به هنگام غروب ایشان را وا گذاشته به سمت چپ متمایل میگردد، و آن‌ها در محل وسیعی از آن (غار) قرار داشتند، این از آیات الله است، هر کس را هدایت کند، پس او هدایت یافته (واقعی) است، و هرکه را گمراه کند، سرپرست و راهنمائی هرگز برای او نخواهی یافت. ﴿17﴾

18. وَتَحْسَبُهُمْ أَیْقَاظًا وَهُمْ رُقُودٌ وَنُقَلِّبُهُمْ ذَاتَ الْیَمِینِ وَذَاتَ الشِّمَالِ وَکَلْبُهُم بَاسِطٌ ذِرَاعَیْهِ بِالْوَصِیدِ لَوِ اطَّلَعْتَ عَلَیْهِمْ لَوَلَّیْتَ مِنْهُمْ فِرَارًا وَلَمُلِئْتَ مِنْهُمْ رُعْبًا و (اگر به آن‌ها نگاه می‌کردی) می‌پنداشتی بیدارند، در حالی‌که آن‌ها خفته بودند، و ما آن‌ها را به سمت راست و چپ می‌گرداندیم، و سگ آن‌ها دست‌های خود را (بحالت پاسبانی) بر دهانه‌ی‌ غار گشوده بود. اگر به آن‌ها نگاه می‌کردی قطعاً فرار می‌کردی، و تو از آن‌ها سخت می‌ترسیدی (و وجودت از وحشت پر می‌شد). ﴿18﴾

19. وَکَذَلِکَ بَعَثْنَاهُمْ لِیَتَسَاءَلُوا بَیْنَهُمْ قَالَ قَائِلٌ مِّنْهُمْ کَمْ لَبِثْتُمْ قَالُوا لَبِثْنَا یَوْمًا أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ قَالُوا رَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثْتُمْ فَابْعَثُوا أَحَدَکُم بِوَرِقِکُمْ هَذِهِ إِلَى الْمَدِینَةِ فَلْیَنظُرْ أَیُّهَا أَزْکَى طَعَامًا فَلْیَأْتِکُم بِرِزْقٍ مِّنْهُ وَلْیَتَلَطَّفْ وَلا یُشْعِرَنَّ بِکُمْ أَحَدًا و این گونه ما آن‌ها را (از خواب) بر انگیختیم تا از یکدیگر سؤال کنند، یکی از آن‌ها گفت: «چه مدت خوابیدید؟» گفتند: «یک روز یا بخشی از یک روز» (وقتی که نتوانستند مدت خواب‌شان را بدانند) گفتند: «پروردگارتان داناتر است که چقدر مانده‌اید، پس (اکنون) یک نفر از خودتان را با این سکه‌ای که دارید به شهر بفرستید، و باید بنگرد کدام یک از غذا‌ها پاکیزه‌تر است، پس روزی و طعامی از آن برای شما بیاورد، و باید دقت کند، و هیچ کس را از حال شما آگاه نسازد. ﴿19﴾

20. إِنَّهُمْ إِن یَظْهَرُوا عَلَیْکُمْ یَرْجُمُوکُمْ أَوْ یُعِیدُوکُمْ فِی مِلَّتِهِمْ وَلَن تُفْلِحُوا إِذًا أَبَدًا  بدرستی که اگر آن‌ها (از وضع شما آگاه شوند و)، بر شما دست یابند، سنگسار‌تان می‌کنند، یا شما را به آئین خویش باز می‌گردانند، و در آن صورت هرگز رستگار نخواهید شد».﴿20﴾

21. وَکَذَلِکَ أَعْثَرْنَا عَلَیْهِمْ لِیَعْلَمُوا أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَأَنَّ السَّاعَةَ لا رَیْبَ فِیهَا إِذْ یَتَنَازَعُونَ بَیْنَهُمْ أَمْرَهُمْ فَقَالُوا ابْنُوا عَلَیْهِم بُنْیَانًا رَّبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قَالَ الَّذِینَ غَلَبُوا عَلَى أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیْهِم مَّسْجِدًا و این چنین مردم را متوجه حال آن‌ها کردیم، تا بدانند که وعده‌ی الله حق است، و آنکه در (قیام) قیامت شکی نیست، هنگامی‌که  (مردم) میان خود در این باره نزاع می‌کردند، پس گروهی گفتند: «بنائی بر آن بسازید»، پروردگارشان به حال آن‌ها آگاه‌تر است. برخی دیگر که قدرت بدست (و اکثریت) داشتند گفتند: «بر (غار) ایشان پرستشگاهی می‌سازیم». ﴿21﴾

22. سَیَقُولُونَ ثَلاثَةٌ رَّابِعُهُمْ کَلْبُهُمْ وَیَقُولُونَ خَمْسَةٌ سَادِسُهُمْ کَلْبُهُمْ رَجْمًا بِالْغَیْبِ وَیَقُولُونَ سَبْعَةٌ وَثَامِنُهُمْ کَلْبُهُمْ قُل رَّبِّی أَعْلَمُ بِعِدَّتِهِم مَّا یَعْلَمُهُمْ إِلاَّ قَلِیلٌ فَلا تُمَارِ فِیهِمْ إِلاَّ مِرَاء ظَاهِرًا وَلا تَسْتَفْتِ فِیهِم مِّنْهُمْ أَحَدًا  (گروهی) خواهند گفت: «آن‌ها  سه نفر بودند، که چهارمین آن‌ها سگ‌شان بود،» و (گروهی) می‌گویند: «پنج نفر بودند، که ششمین آن‌ها سگ‌شان بود» -  همه‌ی این‌ها  سخنانی بدون دلیل است - و (گروهی) می‌گویند: «آن‌ها  هفت نفر بودند، و هشتمین آن‌ها سگ‌شان بود»، بگو: «پروردگار من از تعداد آن‌ها آگاه‌تر است». جز گروه کمی تعداد آن‌ها را نمی‌دانند. پس درباره‌ی آنان گفتگوی مختصر و ساده (و مجادله روشن و آرام) داشته باش، و از هیچ کس در باره‌ی آن‌ها سؤال مکن. ﴿22﴾

23. وَلا تَقُولَنَّ لِشَیْءٍ إِنِّی فَاعِلٌ ذَلِکَ غَدًا و هرگز در باره‌ی هیچ چیز نگو: «من فردا آن را انجام می‌دهم». ﴿23﴾

24. إِلاَّ أَن یَشَاء اللَّهُ وَاذْکُر رَّبَّکَ إِذَا نَسِیتَ وَقُلْ عَسَى أَن یَهْدِیَنِ رَبِّی لِأَقْرَبَ مِنْ هَذَا رَشَدًا  مگر اینکه الله بخواهد، و هرگاه فراموش کردی (و إن شاء الله نگفتی) پروردگارت را به خاطر بیاور، و بگو: «امیدوارم که پروردگارم مرا به راهی روشن‌تر از این هدایت کند». ﴿24﴾

25. وَلَبِثُوا فِی کَهْفِهِمْ ثَلاثَ مِائَةٍ سِنِینَ وَازْدَادُوا تِسْعًا  و آن‌ها (= اصحاب کهف) مدت سیصد سال در غار‌شان درنگ کردند، و نُه سال (نیز) بر آن افزودند. ﴿25﴾

26. قُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثُوا لَهُ غَیْبُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَبْصِرْ بِهِ وَأَسْمِعْ مَا لَهُم مِّن دُونِهِ مِن وَلِیٍّ وَلا یُشْرِکُ فِی حُکْمِهِ أَحَدًا (ای پیامبر!) بگو: «الله از مدت ماندن‌شان (در غار) آگاه‌تر است، غیب آسمان‌ها و زمین از آنِ اوست، چقدر بیناست و چقدر شنواست! آن‌ها هیچ ولی (و سرپرستی) جز او ندارند، و او تعالی هیچ کس را در حکم خود شریک نمی‌کند». ﴿26﴾

27. وَاتْلُ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِن کِتَابِ رَبِّکَ لا مُبَدِّلَ لِکَلِمَاتِهِ وَلَن تَجِدَ مِن دُونِهِ مُلْتَحَدًا  و آنچه از کتاب پروردگارت به سوی تو وحی شده؛ تلاوت کن، هیچ کسی نمی‌تواند سخنان پروردگارت را دگرگون سازد، و هرگز پناهگاهی جز او نمی‌یابی. ﴿27﴾

28. وَاصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ وَلا تَعْدُ عَیْنَاکَ عَنْهُمْ تُرِیدُ زِینَةَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَلا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَن ذِکْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَکَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا و با کسانی باش که پروردگار خود را صبحگاهان و شامگاهان می‌خوانند، (و تنها) وجه او را می‌طلبند، و هرگز بخاطر زیورهای دنیا، چشمانت را از آن‌ها بر مگیر، و پیروی نکن از کسانی‌که دل‌های شان  را از یاد خود غافل ساخته‌ایم، و هوای نفس خویش را پیروی کردند، و کارهایشان از حد گذشته (و برباد) است. ﴿28﴾

29. وَقُلِ الْحَقُّ مِن رَّبِّکُمْ فَمَن شَاء فَلْیُؤْمِن وَمَن شَاء فَلْیَکْفُرْ إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِینَ نَارًا أَحَاطَ بِهِمْ سُرَادِقُهَا وَإِن یَسْتَغِیثُوا یُغَاثُوا بِمَاء کَالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرَابُ وَسَاءَتْ مُرْتَفَقًا (ای پیامبر!) بگو: «(این قرآن) حق است از سوی پروردگارتان، پس هر کس می‌خواهد ایمان بیاورد، و هرکس می‌خواهد کافر گردد». ما برای ستمکاران آتشی آماده کرده‌ایم که سرا پرده‌اش آنان را از هر  طرف احاطه کرده است. و اگر تقاضای آب کنند، آبی، همچون فلز گداخته که صورت‌ها را بریان می‌کند، برای آنان می‌آورند، چه بد نوشیدنی، و چه بد آرامگاهی است. ﴿29﴾

30. إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ إِنَّا لا نُضِیعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلا  بدرستی کسانی‌که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند، همانا ما پاداش نیکو کاران را ضایع نخواهیم کرد. ﴿30﴾

31. أُوْلَئِکَ لَهُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهِمُ الأَنْهَارُ یُحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَیَلْبَسُونَ ثِیَابًا خُضْرًا مِّن سُندُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُّتَّکِئِینَ فِیهَا عَلَى الأَرَائِکِ نِعْمَ الثَّوَابُ وَحَسُنَتْ مُرْتَفَقًا آن‌ها کسانی هستند که بهشت‌های جاویدان از آنِ ایشان است، (بهشت‌های که) نهرها از زیر (کاخ‌ها و درختان) آن جاری است، در آنجا با دست‌بندهایی از طلا آراسته می‌شوند، و لباس‌هایی (فاخر) سبز رنگ از حریر نازک و ضخیم در بر می‌کنند، در حالی‌که بر تخت‌ها تکیه زده‌اند، چه پاداش خوبی و چه منزل نیکو و خوبی است. ﴿31﴾

32. وَاضْرِبْ لَهُم مَّثَلا رَّجُلَیْنِ جَعَلْنَا لِأَحَدِهِمَا جَنَّتَیْنِ مِنْ أَعْنَابٍ وَحَفَفْنَاهُمَا بِنَخْلٍ وَجَعَلْنَا بَیْنَهُمَا زَرْعًا و (ای پیامبر!) برای آن‌ها مثالی بزن، (مثال) آن دو مرد که برای یکی از آن‌ها دو باغ از انواع انگورها قرار دادیم، و گردا‌گرد آن دو (باغ) را با درختان نخل پوشاندیم، و در میان آن زراعت (پر برکتی) قرار دادیم. ﴿32﴾

33. کِلْتَا الْجَنَّتَیْنِ آتَتْ أُکُلَهَا وَلَمْ تَظْلِمْ مِنْهُ شَیْئًا وَفَجَّرْنَا خِلالَهُمَا نَهَرًا  هر دو باغ، میوه آورده بود (میوه‌های بسیار) و چیزی فرو‌‌ گذار نکرده بود، و میان آن دو (باغ)، نهر بزرگی جاری ساخته بودیم. ﴿33﴾

34. وَکَانَ لَهُ ثَمَرٌ فَقَالَ لِصَاحِبِهِ وَهُوَ یُحَاوِرُهُ أَنَا أَکْثَرُ مِنکَ مَالا وَأَعَزُّ نَفَرًا  (صاحب این دو باغ) میوه‌های بسیار (و درآمد فراوانی) داشت؛ پس به همین خاطر با دوستش در حالی‌که با او گفتگو می‌کرد گفت: «من از لحاظ ثروت از تو بیشترم و از لحاظ نفرات نیرومند‌ترم». ﴿34﴾

35. وَدَخَلَ جَنَّتَهُ وَهُوَ ظَالِمٌ لِّنَفْسِهِ قَالَ مَا أَظُنُّ أَن تَبِیدَ هَذِهِ أَبَدًا و در حالی‌که به خود ستمکار بود، در باغ خویش داخل شد، و گفت: «من باور نمی‌کنم هرگز این (باغ) نابود شود. ﴿35﴾

36. وَمَا أَظُنُّ السَّاعَةَ قَائِمَةً وَلَئِن رُّدِدتُّ إِلَى رَبِّی لَأَجِدَنَّ خَیْرًا مِّنْهَا مُنقَلَبًا  و باور نمی‌کنم که قیامت بر پا گردد، و اگر به سوی پروردگارم باز گردانده شوم (به فرض این‌که قیامتی باشد) قطعاً جایگاهی بهتر از این خواهم یافت». ﴿36﴾

37. قَالَ لَهُ صَاحِبُهُ وَهُوَ یُحَاوِرُهُ أَکَفَرْتَ بِالَّذِی خَلَقَکَ مِن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاکَ رَجُلا دوست وی - در حالی‌که با اوگفتگو می‌کرد - به او گفت: «آیا به آن کسی‌که تو را از خاک، سپس از نطفه آفرید، آنگاه تو را مردی (کامل) قرار داد، کافر شدی؟! ﴿37﴾

38. لَّکِنَّا هُوَ اللَّهُ رَبِّی وَلا أُشْرِکُ بِرَبِّی أَحَدًا لیکن من (می‌گویم) الله پروردگار من است، و هیچ کس را شریک پروردگارم قرار نمی‌دهم. ﴿38﴾

39. وَلَوْلا إِذْ دَخَلْتَ جَنَّتَکَ قُلْتَ مَا شَاء اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ إِن تَرَنِ أَنَا أَقَلَّ مِنکَ مَالا وَوَلَدًا  چرا هنگامی‌که به باغ خویش وارد شدی، نگفتی: ما شاء الله، نیرو و قوتی جز از ناحیه الله نیست، اگر مرا از نظر مال و فرزند کمتر از خود ببینی. ﴿39﴾

40. فَعَسَى رَبِّی أَن یُؤْتِیَنِ خَیْرًا مِّن جَنَّتِکَ وَیُرْسِلَ عَلَیْهَا حُسْبَانًا مِّنَ السَّمَاء فَتُصْبِحَ صَعِیدًا زَلَقًا پس امید است که پروردگارم بهتر از باغ تو به من بدهد، و بر باغ تو آفتی از آسمان فرو فرستد؛تا به زمینی بی گیاه لغزنده‌ای تبدیل گردد. ﴿40﴾

41. أَوْ یُصْبِحَ مَاؤُهَا غَوْرًا فَلَن تَسْتَطِیعَ لَهُ طَلَبًا یا آب آن در عمق زمین فرو رفته تا هرگز نتوانی آن را به دست آوری». ﴿41﴾

42. وَأُحِیطَ بِثَمَرِهِ فَأَصْبَحَ یُقَلِّبُ کَفَّیْهِ عَلَى مَا أَنفَقَ فِیهَا وَهِیَ خَاوِیَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا وَیَقُولُ یَا لَیْتَنِی لَمْ أُشْرِکْ بِرَبِّی أَحَدًا (سر انجام عذاب الهی فرا رسید) و تمام میوه‌هایش را در بر گرفت و نابود شد. و او بخاطر هزینه‌هائی که صرف آن کرده بود؛ پیوسته دست‌هایش را به هم می‌مالید - در حالی‌که داربست‌های آن فرو ریخته بود- و می‌گفت: «ای کاش کسی را شریک پروردگارم قرار نداده بودم!» ﴿42﴾

43. وَلَمْ تَکُن لَّهُ فِئَةٌ یَنصُرُونَهُ مِن دُونِ اللَّهِ وَمَا کَانَ مُنتَصِرًا  و او را گروهی نبود که در برابر الله یاریش کنند، و نتوانست که خود را یاری کند. ﴿43﴾

44. هُنَالِکَ الْوَلایَةُ لِلَّهِ الْحَقِّ هُوَ خَیْرٌ ثَوَابًا وَخَیْرٌ عُقْبًا در آنجا (ثابت گردید) که یاری و کمک از آن الله برحق است، اوست که بهترین پاداش و بهترین عاقبت را (برای مطیعان) دارد. ﴿44﴾

45. وَاضْرِبْ لَهُم مَّثَلَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا کَمَاء أَنزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاء فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشِیمًا تَذْرُوهُ الرِّیَاحُ وَکَانَ اللَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ مُّقْتَدِرًا  (ای پیامبر!) برای آنان مثل زندگی دنیا را بزن که مانند آبی است که آن را از آسمان فرو فرستادیم، سپس گیاه‌هان زمین با آن درهم آمیخت سپس خشک گردید، و باد‌ها آن را به هر سو پراکنده‌اش کردند. و الله بر همه چیز تواناست. ﴿45﴾

46. الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَخَیْرٌ أَمَلا مال و فرزندان زینت زندگی دنیاست، و کارهای ماندگارِ شایسته، نزد پروردگارت بهترین ثواب دارد، و بهترین امید است. ﴿46﴾

47. وَیَوْمَ نُسَیِّرُ الْجِبَالَ وَتَرَى الأَرْضَ بَارِزَةً وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا و (بیاد بیاور) روزی را که کوه‌ها را به حرکت در آوریم، و زمین را آشکار (و صاف) می‌بینی، همگان را گِرد می‌آوریم، و احدی از آنان را فرو نمی‌گذاریم. ﴿47﴾

48. وَعُرِضُوا عَلَى رَبِّکَ صَفًّا لَّقَدْ جِئْتُمُونَا کَمَا خَلَقْنَاکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ بَلْ زَعَمْتُمْ أَلَّن نَّجْعَلَ لَکُم مَّوْعِدًا  و ایشان به صف بر پروردگارت عرضه می‌شوند (و به آن‌ها می‌فرماید:) «همگی نزد ما آمدید، همان گونه که نخستین بار شمار را آفریدیم، بلکه شما گمان می‌کردید، ما هرگز موعدی برای شما قرار نخواهیم داد». ﴿48﴾

49. وَوُضِعَ الْکِتَابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِینَ مُشْفِقِینَ مِمَّا فِیهِ وَیَقُولُونَ یَا وَیْلَتَنَا مَالِ هَذَا الْکِتَابِ لا یُغَادِرُ صَغِیرَةً وَلا کَبِیرَةً إِلاَّ أَحْصَاهَا وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِرًا وَلا یَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَدًا  و کتاب (نامه‌ی اعمال) در آنجا گذارده می‌شود، پس گنهکاران را می‌بینی که از آنچه در آن است ترسانند، و می‌گویند: «ای وای بر ما، این چه کتابی است که هیچ عمل کوچک و بزرگی را فرو نگذاشته؛ مگر اینکه آن را به شمار آورده است؟!» و آنچه را انجام داده‌اند؛ حاضر یابند و پروردگارت به هیچ کس ستم نمی‌کند. ﴿49﴾

50. وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلِیسَ کَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَفَتَتَّخِذُونَهُ وَذُرِّیَّتَهُ أَوْلِیَاء مِن دُونِی وَهُمْ لَکُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّالِمِینَ بَدَلا و (ای پیامبر! برایشان  بیان کن) زمانی را که به فرشتگان گفتیم: «برای آدم سجده کنید» پس (همه) سجده کردند، بجز ابلیس - که از جن بود - و از فرمان پروردگارش سرپیچید، آیا او و فرزندانش به جای من دوستان خود می‌گیرید، در حالی‌که آن‌ها دشمن شما هستند؟! ستمکاران چه جایگزین بدی دارند. ﴿50﴾

51. مَا أَشْهَدتُّهُمْ خَلْقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلا خَلْقَ أَنفُسِهِمْ وَمَا کُنتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّینَ عَضُدًا  من آنان (= ابلیس و فرزندانش) را به هنگام آفرینش آسمان و زمین، و نه به هنگام آفرینش خودشان حاضر نکردم. و من هیچ وقت گمراه کنندگان را دست‌یار و مددکار خود قرار نمی‌دهم (و اصلاً نیازی ندارم). ﴿51﴾

52. وَیَوْمَ یَقُولُ نَادُوا شُرَکَائِیَ الَّذِینَ زَعَمْتُمْ فَدَعَوْهُمْ فَلَمْ یَسْتَجِیبُوا لَهُمْ وَجَعَلْنَا بَیْنَهُم مَّوْبِقًا و (بیاد بیاورید) روزی را که الله می‌فرماید: شریک‌هائی را که برای من می‌پنداشتید، بخوانید (تا شما را از عذاب رها سازند). پس آن‌ها را بخوانند، ولی اجابت‌شان نکنند، و ما درمیان این دو گروه هلاکت گاهی قرار داده‌ایم. ﴿52﴾

53. وَرَأَى الْمُجْرِمُونَ النَّارَ فَظَنُّوا أَنَّهُم مُّوَاقِعُوهَا وَلَمْ یَجِدُوا عَنْهَا مَصْرِفًا  و گناهکاران آتش (دوزخ) را می‌بینند، پس یقین می‌کنند که درآن خواهند افتاد، و از آن هیچ راه گریزی نیابند. ﴿53﴾

54. وَلَقَدْ صَرَّفْنَا فِی هَذَا الْقُرْآنِ لِلنَّاسِ مِن کُلِّ مَثَلٍ وَکَانَ الإِنسَانُ أَکْثَرَ شَیْءٍ جَدَلا و به راستی در این قرآن، هر گونه مثلی برای مردم بیان کرده‌ایم، ولی انسان بیش از هر چیز به مجادله می‌پردازد. ﴿54﴾

55. وَمَا مَنَعَ النَّاسَ أَن یُؤْمِنُوا إِذْ جَاءَهُمُ الْهُدَى وَیَسْتَغْفِرُوا رَبَّهُمْ إِلاَّ أَن تَأْتِیَهُمْ سُنَّةُ الأَوَّلِینَ أَوْ یَأْتِیَهُمُ الْعَذَابُ قُبُلا و چیزی مردم را باز نداشت از اینکه - وقتی هدایت به سوی‌شان آمد - ایمان بیاورند، و از پروردگارشان طلب آمرزش کنند؛ جز اینکه (می‌خواستند) سر نوشت پیشینیان برای آنان بیاید، یا عذاب در برابر شان قرار گیرد. ﴿55﴾

56. وَمَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِینَ إِلاَّ مُبَشِّرِینَ وَمُنذِرِینَ وَیُجَادِلُ الَّذِینَ کَفَرُوا بِالْبَاطِلِ لِیُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ وَاتَّخَذُوا آیَاتِی وَمَا أُنذِرُوا هُزُوًا و ما پیامبران را جز بشارت‌دهنده و هشدار دهنده نمی‌فرستیم، و کسانی‌که کافر شدند، همواره به باطل مجادله می‌کنند تا بوسیله‌ی آن، حق را از میان بردارند، و آیات و نشانه‌های من و آنچه به آن بیم داده شده‌اند به باد مسخره گرفتند. ﴿56﴾

57. وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُکِّرَ بِآیَاتِ رَبِّهِ فَأَعْرَضَ عَنْهَا وَنَسِیَ مَا قَدَّمَتْ یَدَاهُ إِنَّا جَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَن یَفْقَهُوهُ وَفِی آذَانِهِمْ وَقْرًا وَإِن تَدْعُهُمْ إِلَى الْهُدَى فَلَن یَهْتَدُوا إِذًا أَبَدًا و چه کسی ستم کار‌تر از آن کسی است که به آیات پروردگارش پند داده شود، سپس از آن روی گرداند، و آنچه را با دست‌های خود پیش فرستاده فراموش کرد؟! ما بر دل‌های  آنان پرده‌هایی افکنده‌ایم تا نفهمند، و در گوش‌هایشان سنگینی (قرار داده‌ایم). و اگر آن‌ها را به سوی هدایت بخوانی، پس هرگز هدایت نمی‌شوند. ﴿57﴾

58. وَرَبُّکَ الْغَفُورُ ذُو الرَّحْمَةِ لَوْ یُؤَاخِذُهُم بِمَا کَسَبُوا لَعَجَّلَ لَهُمُ الْعَذَابَ بَل لَّهُم مَّوْعِدٌ لَّن یَجِدُوا مِن دُونِهِ مَوْئِلا  و پروردگارت آمرزنده، و صاحب رحمت است، اگر به خاطر آنچه مرتکب شده‌اند، آن‌ها را مؤاخذه می‌کرد، قطعاً هر چه زود‌‌تر عذاب را برای آن‌ها  می‌فرستاد، ولی برای آن‌ها موعدی است که هرگز از آن راه فراری نخواهند داشت. ﴿58﴾

59. وَتِلْکَ الْقُرَى أَهْلَکْنَاهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَجَعَلْنَا لِمَهْلِکِهِم مَّوْعِدًا  و این شهر‌ها و آبادی‌ها هنگامی‌که ستم کردند؛ هلاک‌شان  نمودیم، و برای هلاکت‌شان موعدی قرار دادیم. ﴿59﴾

60. وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِفَتَاهُ لا أَبْرَحُ حَتَّى أَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَیْنِ أَوْ أَمْضِیَ حُقُبًا  و (بیاد بیاور) هنگامی را که موسی به جوان (خدمت‌کار) خود (یوشع بن نون) گفت: «من دست از جستجو بر نمی‌دارم تا به محل بر‌خورد دو دریا برسم هر چند مدت طولانی به راه خود ادامه دهم». ﴿60﴾

61. فَلَمَّا بَلَغَا مَجْمَعَ بَیْنِهِمَا نَسِیَا حُوتَهُمَا فَاتَّخَذَ سَبِیلَهُ فِی الْبَحْرِ سَرَبًا پس چون به محل برخورد دو دریا رسیدند، ماهی خود را (که برای تغذیه همراه داشتند) فراموش کردند و ماهی راه خود را در دریا پیش گرفت (و رفت). ﴿61﴾

62. فَلَمَّا جَاوَزَا قَالَ لِفَتَاهُ آتِنَا غَدَاءَنَا لَقَدْ لَقِینَا مِن سَفَرِنَا هَذَا نَصَبًا پس هنگامی‌که (از آنجا) گذشتند، (موسی) به جوان (خدمت‌کار) خود (یوشع) گفت: «غذای‌مان را بیاور، که سخت از این سفرمان خسته شده‌ایم». ﴿62﴾

63. قَالَ أَرَأَیْتَ إِذْ أَوَیْنَا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّی نَسِیتُ الْحُوتَ وَمَا أَنسَانِیهُ إِلاَّ الشَّیْطَانُ أَنْ أَذْکُرَهُ وَاتَّخَذَ سَبِیلَهُ فِی الْبَحْرِ عَجَبًا گفت: «به یاد داری، هنگامی‌که (برای استراحت) به کنار آن تخته سنگ پناه بردیم، من (در آنجا) ماهی را فراموش کردم؛ و جز شیطان (کسی) آن را از یاد من نبرد تا به یادش باشم، و ماهی بطرز شگفت آوری راه خود را در دریا پیش گرفت». ﴿63﴾

64. قَالَ ذَلِکَ مَا کُنَّا نَبْغِ فَارْتَدَّا عَلَى آثَارِهِمَا قَصَصًا  (موسی) گفت: «آن همان چیزی بود که ما می‌خواستیم» پس جستجو کنان از همان راه باز گشتند. ﴿64﴾

65. فَوَجَدَا عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا آتَیْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِندِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا پس (در آنجا) بنده‌ای از بندگانم (= خضر) را یافتند که از جانب خود به او رحمتی عطا کرده و علم فراوانی از نزد خود به او آموخته بودیم. ﴿65﴾

66. قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُکَ عَلَى أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا موسی به او گفت: «آیا از تو پیروی کنم تا از آنچه به تو آموخته شده و مایه‌ی رشد و صلاح است، به من بیاموزی؟». ﴿66﴾ 

67. قَالَ إِنَّکَ لَن تَسْتَطِیعَ مَعِیَ صَبْرًا (خضر) گفت: «تو هرگز نمی‌توانی با من شکیبایی کنی! ﴿67﴾

68. وَکَیْفَ تَصْبِرُ عَلَى مَا لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْرًا  و چگونه می‌توانی بر چیزی که به (راز) آن آگاه نیستی، شکیبا باشی؟!» ﴿68﴾

69. قَالَ سَتَجِدُنِی إِن شَاء اللَّهُ صَابِرًا وَلا أَعْصِی لَکَ أَمْرًا (موسی) گفت: «به خواست الله مرا شکیبا خواهی یافت، و در هیچ کاری تو را نا فرمانی نکنم». ﴿69﴾

70. قَالَ فَإِنِ اتَّبَعْتَنِی فَلا تَسْأَلْنِی عَن شَیْءٍ حَتَّى أُحْدِثَ لَکَ مِنْهُ ذِکْرًا (خضر) گفت: «پس اگر همراهی مرا نمودی، از هیچ چیز مپرس تا آنکه خودم در باره‌ی آن برای تو سخن بگویم». ﴿70﴾

71. فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا رَکِبَا فِی السَّفِینَةِ خَرَقَهَا قَالَ أَخَرَقْتَهَا لِتُغْرِقَ أَهْلَهَا لَقَدْ جِئْتَ شَیْئًا إِمْرًا پس آن دو به راه افتادند، تا آنکه سوار کشتی شدند (خضر) کشتی را سوراخ کرد. (موسی) گفت: «آیا آن را سوراخ کردی تا سرنشینان آن را غرق کنی؟ راستی چه کاربدی انجام دادی!» ﴿71﴾

72. قَالَ أَلَمْ أَقُلْ إِنَّکَ لَن تَسْتَطِیعَ مَعِیَ صَبْرًا (خضر) گفت: «آیا نگفتم تو هرگز نمی‌توانی با من شکیبایی کنی؟!» ﴿72﴾

73. قَالَ لا تُؤَاخِذْنِی بِمَا نَسِیتُ وَلا تُرْهِقْنِی مِنْ أَمْرِی عُسْرًا  (موسی) گفت: «بخاطر آنچه فراموش کردم، مرا مؤاخذه مکن و از این کارم بر من سخت مگیر». ﴿73﴾

74. فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا لَقِیَا غُلامًا فَقَتَلَهُ قَالَ أَقَتَلْتَ نَفْسًا زَکِیَّةً بِغَیْرِ نَفْسٍ لَّقَدْ جِئْتَ شَیْئًا نُّکْرًا پس به راه خود ادامه دادند؛ تا هنگامی‌که به نوجوانی بر خوردند، پس (خضر) او را کشت، (موسی) گفت: «آیا انسان پاکی را، بدون آنکه کسی را کشته باشد؛ کشتی؟ براستی کار زشتی انجام دادی!» ﴿74﴾

75. قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّکَ إِنَّکَ لَن تَسْتَطِیعَ مَعِی صَبْرًا گفت: «آیا به تو نگفتم که هرگز نمی‌توانی با من صبر کنی؟!» ﴿75﴾

76. قَالَ إِن سَأَلْتُکَ عَن شَیْءٍ بَعْدَهَا فَلا تُصَاحِبْنِی قَدْ بَلَغْتَ مِن لَّدُنِّی عُذْرًا  (موسی) گفت: «بعد از این اگر از تو درباره‌ی چیزی سؤال کردم، دیگر با من همراهی نکن، به راستی از جانب من معذور خواهی بود». ﴿76﴾

77. فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا أَتَیَا أَهْلَ قَرْیَةٍ اسْتَطْعَمَا أَهْلَهَا فَأَبَوْا أَن یُضَیِّفُوهُمَا فَوَجَدَا فِیهَا جِدَارًا یُرِیدُ أَنْ یَنقَضَّ فَأَقَامَهُ قَالَ لَوْ شِئْتَ لاتَّخَذْتَ عَلَیْهِ أَجْرًا پس به راه خود ادامه دادند، تا به اهل قریه‌ای رسیدند، از آنان خواستند که به ایشان غذا دهند، ولی آنان از مهمان نمودن آنان خود داری کردند. آنگاه در آنجا دیواری یافتند که می‌خواست فرو ریزد، پس (خضر)آن  را راست و استوار کرد، (موسی) گفت: «اگر می‌خواستی (می توانستی) در مقابل این کار؛ مزدی بگیری» ﴿77﴾

78. قَالَ هَذَا فِرَاقُ بَیْنِی وَبَیْنِکَ سَأُنَبِّئُکَ بِتَأْوِیلِ مَا لَمْ تَسْتَطِع عَّلَیْهِ صَبْرًا  (خضر) گفت: «اینک زمان جدایی من و تو فرا رسیده، بزودی تو را از راز (و حکمت) آنچه که نتوانستی در برابر آن صبر کنی؛ آگاه خواهم ساخت. ﴿78﴾

79. أَمَّا السَّفِینَةُ فَکَانَتْ لِمَسَاکِینَ یَعْمَلُونَ فِی الْبَحْرِ فَأَرَدتُّ أَنْ أَعِیبَهَا وَکَانَ وَرَاءهُم مَّلِکٌ یَأْخُذُ کُلَّ سَفِینَةٍ غَصْبًا اما کشتی، از آن بی‌نوا یانی بود که در دریا کار می‌کردند، پس من خواستم آن رامعیوب کنم، (چرا که) پشت سر آن‌ها پادشاهی (ستمگر) بود که هر کشتی (سالمی) را بزور می‌گرفت. ﴿79﴾

80. وَأَمَّا الْغُلامُ فَکَانَ أَبَوَاهُ مُؤْمِنَیْنِ فَخَشِینَا أَن یُرْهِقَهُمَا طُغْیَانًا وَکُفْرًا و اما نوجوان، پدر و مادرش (هردو) با ایمان بودند، پس بیم داشتیم که آنان را به سرکشی و کفر وا دارد. ﴿80﴾

81. فَأَرَدْنَا أَن یُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَیْرًا مِّنْهُ زَکَاةً وَأَقْرَبَ رُحْمًا  از این رو، خواستیم که پروردگارشان فرزند پاک‌تر و پر محبت تری بجای اوبه آن دو عطاء فرماید. ﴿81﴾

82. وَأَمَّا الْجِدَارُ فَکَانَ لِغُلامَیْنِ یَتِیمَیْنِ فِی الْمَدِینَةِ وَکَانَ تَحْتَهُ کَنزٌ لَّهُمَا وَکَانَ أَبُوهُمَا صَالِحًا فَأَرَادَ رَبُّکَ أَنْ یَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا وَیَسْتَخْرِجَا کَنزَهُمَا رَحْمَةً مِّن رَّبِّکَ وَمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِی ذَلِکَ تَأْوِیلُ مَا لَمْ تَسْطِع عَّلَیْهِ صَبْرًا و اما دیوار، از آن دو نوجوان یتیم در آن شهر بود، و زیر آن، گنجی متعلق به آن دو وجود داشت، و پدرشان مردی صالح بود، پس پروردگارت خواست که آنان به حد بلوغ برسند و گنج خود را بیرون آورند، این رحمتی ازپروردگارت بود، این (کار‌ها) را من خود سرانه انجام ندادم، این بود راز (و حکمت) کارهای که نتوانستی در برابر آن‌ها صبر کنی». ﴿82﴾

83. وَیَسْأَلُونَکَ عَن ذِی الْقَرْنَیْنِ قُلْ سَأَتْلُو عَلَیْکُم مِّنْهُ ذِکْرًا و (ای پیامبر!) از تو درباره‌ی «ذوالقرنین» می‌پرسند؛ بگو: «به زودی چیزی از سر گذشت او برای شما خواهم خواند». ﴿83﴾

84. إِنَّا مَکَّنَّا لَهُ فِی الأَرْضِ وَآتَیْنَاهُ مِن کُلِّ شَیْءٍ سَبَبًا یقیناً ما به او در زمین قدرت و حکومت دادیم، و اسباب هر چیز را در اختیارش گذاشتیم. ﴿84﴾

85. فَأَتْبَعَ سَبَبًا پس او (از این) اسباب (پیروی و) استفاده کرد. ﴿85﴾

86. حَتَّى إِذَا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَغْرُبُ فِی عَیْنٍ حَمِئَةٍ وَوَجَدَ عِندَهَا قَوْمًا قُلْنَا یَا ذَا الْقَرْنَیْنِ إِمَّا أَن تُعَذِّبَ وَإِمَّا أَن تَتَّخِذَ فِیهِمْ حُسْنًا تا آن که به غروب گاه آفتاب رسید، (چنین به نظرش رسید) که خورشید در چشمه‌ای گِل آلود و سیاه غروب می‌کند، و در آنجا مردمی را یافت، گفتیم: «ای ذوالقرنین! یا (آنان را) مجازات می‌کنی، و یا روش خوبی در باره‌ی آن‌ها انتخاب می‌نمایی». ﴿86﴾

87. قَالَ أَمَّا مَن ظَلَمَ فَسَوْفَ نُعَذِّبُهُ ثُمَّ یُرَدُّ إِلَى رَبِّهِ فَیُعَذِّبُهُ عَذَابًا نُّکْرًا (ذو القرنین) گفت: «اما کسی‌که ستم کرده است، مجازات خواهیم کرد، سپس به سوی پروردگارش باز گردانده می‌شود، آنگاه او را مجازات سختی خواهد کرد. ﴿87﴾

88. وَأَمَّا مَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُ جَزَاء الْحُسْنَى وَسَنَقُولُ لَهُ مِنْ أَمْرِنَا یُسْرًا و اما کسی‌که ایمان آورد و کار شایسته انجام داد، پس (در آخرت) پاداشی نیکو دارد، و ما دستور، آسانی به او خواهیم داد». ﴿88﴾

89. ثُمَّ أَتْبَعَ سَبَبًا سپس از اسبابی (که در اختیارش بود) استفاده کرد. ﴿89﴾

90. حَتَّى إِذَا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَطْلُعُ عَلَى قَوْمٍ لَّمْ نَجْعَل لَّهُم مِّن دُونِهَا سِتْرًا  تا آنکه به جایگاه برآمدن آفتاب رسید، (در آنجا) دید که آفتاب بر مردمانی طلوع می‌کند که در برابر (تابش) آفتاب برایشان  پوششی قرار نداده بودیم. ﴿90﴾

91. کَذَلِکَ وَقَدْ أَحَطْنَا بِمَا لَدَیْهِ خُبْرًا اینچنین بود (کار ذی القرنین) و به راستی ما از آنچه در اختیار داشت (و انجام می‌داد) کاملاً آگاه بودیم. ﴿91﴾

92. ثُمَّ أَتْبَعَ سَبَبًا سپس از وسایل و اسباب استفاده کرد. ﴿92﴾

93. حَتَّى إِذَا بَلَغَ بَیْنَ السَّدَّیْنِ وَجَدَ مِن دُونِهِمَا قَوْمًا لّا یَکَادُونَ یَفْقَهُونَ قَوْلا (و به سفر ادامه داد) تا به میان دو کوه رسید، و در کنار آن دو (کوه) مردمی را یافت که هیچ سخنی را نمی‌فهمیدند. ﴿93﴾

94. قَالُوا یَا ذَا الْقَرْنَیْنِ إِنَّ یَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ مُفْسِدُونَ فِی الأَرْضِ فَهَلْ نَجْعَلُ لَکَ خَرْجًا عَلَى أَن تَجْعَلَ بَیْنَنَا وَبَیْنَهُمْ سَدًّا (آنان به او) گفتند: «ای ذوالقرنین! یأجوج و مأجوج در این سرزمین فساد می‌کنند، پس آیا هزینه‌ای برای تو قرار دهیم، که میان ما و آن‌ها سدی بسازی؟!» ﴿94﴾

95. قَالَ مَا مَکَّنِّی فِیهِ رَبِّی خَیْرٌ فَأَعِینُونِی بِقُوَّةٍ أَجْعَلْ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُمْ رَدْمًا (ذوالقرنین) گفت: «آنچه پروردگارم در اختیار من قرار داده (از قدرت و ثروت) بهتر است (از آنچه شما پیشنهاد می‌کنید) پس مرا با نیرو یاری کنید، تا میان شما و آن‌ها سدّ محکمی بسازم. ﴿95﴾

96. آتُونِی زُبَرَ الْحَدِیدِ حَتَّى إِذَا سَاوَى بَیْنَ الصَّدَفَیْنِ قَالَ انفُخُوا حَتَّى إِذَا جَعَلَهُ نَارًا قَالَ آتُونِی أُفْرِغْ عَلَیْهِ قِطْرًا  قطعات بزرگ آهن برایم بیاورید، (و روی هم بچینید)» تا وقتی‌که کاملاً میان دو کوه را برابر کرد (و پوشانید)، گفت: «(در اطراف آن آتش بیفروزید) و در آن بدمید» (آن‌ها  دمیدند) تا وقتی قطعات آهن را سرخ و گداخته کرد. گفت: «(اکنون) مس ذوب شده برایم بیاورید؛ تا بر روی آن بریزم». ﴿96﴾

97. فَمَا اسْطَاعُوا أَن یَظْهَرُوهُ وَمَا اسْتَطَاعُوا لَهُ نَقْبًا (سر انجام سد محکمی ساخت) پس آن‌ها (= یأجوج و مأجوج) اصلاً نتوانستند از آن بالا روند، و نتوانستند سوراخ و نقبی درآن ایجاد کنند. ﴿97﴾

98. قَالَ هَذَا رَحْمَةٌ مِّن رَّبِّی فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ رَبِّی جَعَلَهُ دَکَّاء وَکَانَ وَعْدُ رَبِّی حَقًّا (آنگاه) گفت: «این از رحمت پروردگار من است (و تا الله بخواهد پا برجا  می‌ماند) اما هنگامی‌که وعدة پروردگارم فرا رسد، آن را درهم می‌کوبد، و وعدة پروردگارم حق است». ﴿98﴾

99. وَتَرَکْنَا بَعْضَهُمْ یَوْمَئِذٍ یَمُوجُ فِی بَعْضٍ وَنُفِخَ فِی الصُّورِ فَجَمَعْنَاهُمْ جَمْعًا و در آن روز (که جهان پایان می‌پذیرد) ما آن‌ها را (چنان) رها می‌کنیم که در هم موج می‌زنند، و در شیپور دمیده می‌شود، سپس ما همه را (در یکجا) جمع می‌کنیم. ﴿99﴾

100. وَعَرَضْنَا جَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ لِّلْکَافِرِینَ عَرْضًا و درآن روز، جهنم را بر کافران عرضه می‌داریم. ﴿100﴾

101. الَّذِینَ کَانَتْ أَعْیُنُهُمْ فِی غِطَاءٍ عَن ذِکْرِی وَکَانُوا لا یَسْتَطِیعُونَ سَمْعًا (آن) کسانی‌که چشمان‌شان از یاد من در پرده‌ی (غفلت) بود، و توان شنیدن (حق را) نداشتند. ﴿101﴾

102. أَفَحَسِبَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَن یَتَّخِذُوا عِبَادِی مِن دُونِی أَوْلِیَاء إِنَّا أَعْتَدْنَا جَهَنَّمَ لِلْکَافِرِینَ نُزُلا آیا کسانی‌که کافر شدند؛ گمان می‌برند که بندگان مرا بجای من اولیای خود بگیرند؟! بی‌گمان ما جهنم را برای پذیرائی کافران آماده کرده‌ایم. ﴿102﴾

103. قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالأَخْسَرِینَ أَعْمَالا (ای پیامبر!) بگو: «آیا شما را به زیان کارترین (مردم) در کارها، خبر دهیم. ﴿103﴾

104. الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَهُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعًا کسانی‌که تلاش و کوشش شان در زندگی دنیا تباه و ضایع شده، و با این حال گمان می‌کنند که کار نیک انجام می‌دهند». ﴿104﴾

105. أُوْلَئِکَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ وَلِقَائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَلا نُقِیمُ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَزْنًا  آن‌ها کسانی هستند که به آیات پروردگارشان و لقای او (در جهان آخرت) کافر شدند، در نتیجه اعمال‌شان تباه و نابود شد، سپس در روز قیامت برای آن‌ها (ارزشی قائل نیستیم) و زنی بر پا نخواهیم کرد. ﴿105﴾

106. ذَلِکَ جَزَاؤُهُمْ جَهَنَّمُ بِمَا کَفَرُوا وَاتَّخَذُوا آیَاتِی وَرُسُلِی هُزُوًا (آری) این (گونه) است سزای‌شان دوزخ است، بخاطر آنکه کافر شدند، و آیات من و پیامبرانم را مسخره گرفتند. ﴿106﴾

107. إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ کَانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلا بی‌گمان کسانی‌که ایمان آورده‌اند و کار‌های شایسته انجام دادند، باغ‌های (بهشت) برین محل پذیرائی آنان خواهد بود. ﴿107﴾

108. خَالِدِینَ فِیهَا لا یَبْغُونَ عَنْهَا حِوَلا  جاودانه در آن خواهند ماند و هرگز تقاضای نقل مکان از آنجا نمی‌کنند. ﴿108﴾

109. قُل لَّوْ کَانَ الْبَحْرُ مِدَادًا لِّکَلِمَاتِ رَبِّی لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَن تَنفَدَ کَلِمَاتُ رَبِّی وَلَوْ جِئْنَا بِمِثْلِهِ مَدَدًا (ای پیامبر!) بگو: «اگر دریا برای (نگارش) کلمات پروردگارم جوهر شود؛ قطعاً دریا به پایان می‌رسد، پیش از آنکه کلمات پروردگارم پایان یابد، هر چند همانند آن (دریا) به کمک آن بیاوریم». ﴿109﴾

110. قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ یُوحَى إِلَیَّ أَنَّمَا إِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَن کَانَ یَرْجُو لِقَاء رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلا صَالِحًا وَلا یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا  (ای پیامبر!) بگو: «من فقط بشری هستم مثل شما، (امتیاز من این است که) به من وحی می‌شود، که تنها معبود تان معبود یگانه است، پس هر که به لقای پروردگارش امید دارد، باید کار شایسته انجام دهد، و هیچ کس را در عبادت پروردگارش شریک نسازد». ﴿110﴾

سورة کهف

سوره کهف

سُورَةُ الکَهۡفِ

بسم الله الرحمن الرحیم

﴿ ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ ٱلَّذِیٓ أَنزَلَ عَلَىٰ عَبۡدِهِ ٱلۡکِتَٰبَ وَلَمۡ یَجۡعَل لَّهُۥ عِوَجَاۜ ١ قَیِّمٗا لِّیُنذِرَ بَأۡسٗا شَدِیدٗا مِّن لَّدُنۡهُ وَیُبَشِّرَ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ ٱلَّذِینَ یَعۡمَلُونَ ٱلصَّٰلِحَٰتِ أَنَّ لَهُمۡ أَجۡرًا حَسَنٗا ٢ مَّٰکِثِینَ فِیهِ أَبَدٗا ٣ وَیُنذِرَ ٱلَّذِینَ قَالُواْ ٱتَّخَذَ ٱللَّهُ وَلَدٗا ٤﴾

به نام خداوند بخشندۀ مهربان

همۀ ستایش، آن خداى راست که فروفرستاد بر بندۀ خود کتاب و پیدا نه کرد در وى هیچ کجى. ﴿1﴾ساخت او را راست تا بترساند از عقوبت سخت، از نزدیک خدا و تا مژده دهد آن مسلمانان را که می‌کنند کارهاى شایسته به آنکه ایشان راست مزد نیک. ﴿2﴾باشندگان در وى همیشه. ﴿3﴾و تا ترساند آنان را که گفتند: خدا فرزند گرفته است. ﴿4﴾

﴿مَّا لَهُم بِهِۦ مِنۡ عِلۡمٖ وَلَا لِأٓبَآئِهِمۡۚ کَبُرَتۡ کَلِمَةٗ تَخۡرُجُ مِنۡ أَفۡوَٰهِهِمۡۚ إِن یَقُولُونَ إِلَّا کَذِبٗا ٥ فَلَعَلَّکَ بَٰخِعٞ نَّفۡسَکَ عَلَىٰٓ ءَاثَٰرِهِمۡ إِن لَّمۡ یُؤۡمِنُواْ بِهَٰذَا ٱلۡحَدِیثِ أَسَفًا ٦ إِنَّا جَعَلۡنَا مَا عَلَى ٱلۡأَرۡضِ زِینَةٗ لَّهَا لِنَبۡلُوَهُمۡ أَیُّهُمۡ أَحۡسَنُ عَمَلٗا ٧ وَإِنَّا لَجَٰعِلُونَ مَا عَلَیۡهَا صَعِیدٗا جُرُزًا ٨ أَمۡ حَسِبۡتَ أَنَّ أَصۡحَٰبَ ٱلۡکَهۡفِ وَٱلرَّقِیمِ کَانُواْ مِنۡ ءَایَٰتِنَا عَجَبًا ٩ إِذۡ أَوَى ٱلۡفِتۡیَةُ إِلَى ٱلۡکَهۡفِ فَقَالُواْ رَبَّنَآ ءَاتِنَا مِن لَّدُنکَ رَحۡمَةٗ وَهَیِّئۡ لَنَا مِنۡ أَمۡرِنَا رَشَدٗا ١٠ فَضَرَبۡنَا عَلَىٰٓ ءَاذَانِهِمۡ فِی ٱلۡکَهۡفِ سِنِینَ عَدَدٗا ١١ ثُمَّ بَعَثۡنَٰهُمۡ لِنَعۡلَمَ أَیُّ ٱلۡحِزۡبَیۡنِ أَحۡصَىٰ لِمَا لَبِثُوٓاْ أَمَدٗا ١٢ نَّحۡنُ نَقُصُّ عَلَیۡکَ نَبَأَهُم بِٱلۡحَقِّۚ إِنَّهُمۡ فِتۡیَةٌ ءَامَنُواْ بِرَبِّهِمۡ وَزِدۡنَٰهُمۡ هُدٗى ١٣ وَرَبَطۡنَا عَلَىٰ قُلُوبِهِمۡ إِذۡ قَامُواْ فَقَالُواْ رَبُّنَا رَبُّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ لَن نَّدۡعُوَاْ مِن دُونِهِۦٓ إِلَٰهٗاۖ لَّقَدۡ قُلۡنَآ إِذٗا شَطَطًا ١٤ هَٰٓؤُلَآءِ قَوۡمُنَا ٱتَّخَذُواْ مِن دُونِهِۦٓ ءَالِهَةٗۖ لَّوۡلَا یَأۡتُونَ عَلَیۡهِم بِسُلۡطَٰنِۢ بَیِّنٖۖ فَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّنِ ٱفۡتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ کَذِبٗا ١٥﴾

نیست ایشان را هیچ دانش به آن و نه پدرانِ ایشان را بود. سخت است این سخن که بر مى‏آید از دهان ایشان، نمى‏گویند مگر دروغ. ﴿5﴾پس مگر تو کشنده‌ای نفس خود را بر پى ایشان اگر ایمان نیارند به این سخن، از جهت اندوه. ﴿6﴾هرآیینه ما ساخته‏ایم هر چیزی راکه بر زمین است، آرایش آن را. تا امتحان کنیم ایشان را کدام کس از ایشان نیکوتر است در عمل. ﴿7﴾و هرآیینه ما البته معدوم خواهیم ساخت هر چیزی راکه بر وى است میدان هموار بى‌گیاه مانده. ﴿8﴾آیا پنداشتى که اصحاب غار و نوشته [766]از جملۀ نشانه‌هاى ما، عجب بودند؟!. ﴿9﴾چون آرام گرفتند جوانان چند به سوى غار، پس گفتند: اى پروردگار ما! بده ما را از نزد خود بخششى و آماده ساز براى ما راهیابى را در کار ما. ﴿10﴾پس پرده گذاشتیم بر گوش ایشان در غار (یعنى خوابانیدیم) سال‌های شمرده شده. ﴿11﴾باز برانگیختیم ایشان را تا بدانیم کدام یک از دوگروه، یاد داشته است مقدارى که درنگ کردند مدت از زمان ﴿12﴾ما می‌خوانیم بر تو خبر ایشان به راستى، هرآیینه ایشان جوانان چند بودند که ایمان آوردند به پروردگار خویش و زیاده دادیم ایشان را هدایت. ﴿13﴾و رشته بستیم بر دل ایشان [767]چون ایستادند. پس گفتند: پروردگارِ ما همان پروردگار آسمان‌ها و زمین است، هرآیینه نخواهیم پرستیدن بجز وى معبودی را، هرآیینه گفته باشیم آنگاه سخن دروغ. ﴿14﴾این قوم ما خدایان گرفتند بجز خدا. چرا نمى‏آرند بر ثبوت آن خدایان دلیلى واضح؟ پس کیست ستمکارتر از کسی که بر بست بر خدا دروغ را؟. ﴿15﴾

﴿ وَإِذِ ٱعۡتَزَلۡتُمُوهُمۡ وَمَا یَعۡبُدُونَ إِلَّا ٱللَّهَ فَأۡوُۥٓاْ إِلَى ٱلۡکَهۡفِ یَنشُرۡ لَکُمۡ رَبُّکُم مِّن رَّحۡمَتِهِۦ وَیُهَیِّئۡ لَکُم مِّنۡ أَمۡرِکُم مِّرۡفَقٗا ١٦ ۞وَتَرَى ٱلشَّمۡسَ إِذَا طَلَعَت تَّزَٰوَرُ عَن کَهۡفِهِمۡ ذَاتَ ٱلۡیَمِینِ وَإِذَا غَرَبَت تَّقۡرِضُهُمۡ ذَاتَ ٱلشِّمَالِ وَهُمۡ فِی فَجۡوَةٖ مِّنۡهُۚ ذَٰلِکَ مِنۡ ءَایَٰتِ ٱللَّهِۗ مَن یَهۡدِ ٱللَّهُ فَهُوَ ٱلۡمُهۡتَدِۖ وَمَن یُضۡلِلۡ فَلَن تَجِدَ لَهُۥ وَلِیّٗا مُّرۡشِدٗا ١٧ وَتَحۡسَبُهُمۡ أَیۡقَاظٗا وَهُمۡ رُقُودٞۚ وَنُقَلِّبُهُمۡ ذَاتَ ٱلۡیَمِینِ وَذَاتَ ٱلشِّمَالِۖ وَکَلۡبُهُم بَٰسِطٞ ذِرَاعَیۡهِ بِٱلۡوَصِیدِۚ لَوِ ٱطَّلَعۡتَ عَلَیۡهِمۡ لَوَلَّیۡتَ مِنۡهُمۡ فِرَارٗا وَلَمُلِئۡتَ مِنۡهُمۡ رُعۡبٗا ١٨ وَکَذَٰلِکَ بَعَثۡنَٰهُمۡ لِیَتَسَآءَلُواْ بَیۡنَهُمۡۚ قَالَ قَآئِلٞ مِّنۡهُمۡ کَمۡ لَبِثۡتُمۡۖ قَالُواْ لَبِثۡنَا یَوۡمًا أَوۡ بَعۡضَ یَوۡمٖۚ قَالُواْ رَبُّکُمۡ أَعۡلَمُ بِمَا لَبِثۡتُمۡ فَٱبۡعَثُوٓاْ أَحَدَکُم بِوَرِقِکُمۡ هَٰذِهِۦٓ إِلَى ٱلۡمَدِینَةِ فَلۡیَنظُرۡ أَیُّهَآ أَزۡکَىٰ طَعَامٗا فَلۡیَأۡتِکُم بِرِزۡقٖ مِّنۡهُ وَلۡیَتَلَطَّفۡ وَلَا یُشۡعِرَنَّ بِکُمۡ أَحَدًا ١٩ إِنَّهُمۡ إِن یَظۡهَرُواْ عَلَیۡکُمۡ یَرۡجُمُوکُمۡ أَوۡ یُعِیدُوکُمۡ فِی مِلَّتِهِمۡ وَلَن تُفۡلِحُوٓاْ إِذًا أَبَدٗا ٢٠﴾

و چون یک سو شوید اى یاران از این کافران و یک سو شوید از آنچه مى‏پرستند ایشان بجز خدا، پس آرام گیرید به سوى غار تا فراخ کند بر شما پروردگار شما بخشایش خود را و مهیا سازد براى شما منفعت را در کار شما. ﴿16﴾و ببینى اى بیننده! آفتاب را وقتى که طالع شود، میل کند از غار ایشان به جانب راست و چون غروب شود، تجاوز می‌کند از ایشان به جانب چپ و ایشان در گشادگى‏اند از غار. این از نشانه‌هاى خداست. هر که راه نمایدش خدا، هم اوست راه یابنده و هر که گمراه می‌کندش، پس نیابى او را هیچ دوستِ راه نماینده [768]. ﴿17﴾و بپندارى اى بیننده، ایشان را بیدار و ایشان خفته‏اند و می‌گردانیم ایشان را به جانب راست و جانب چپ و سگ ایشان گشاده کرده است دو دست خود را بر عتبۀ دروازه. اگر اطلاع یابى بر ایشان، البته رو بگردانى از ایشان به طریق گریختن و پر شوى از ایشان به ترس [769]. ﴿18﴾و هم چنین برانگیختیم ایشان را تا عاقبت با یکدیگر سؤال کنند در میان خود. گفت گوینده‌ای از ایشان: چقدر درنگ کردید؟ گفتند: درنگ کردیم یک روز یا بعض روز. باز گفتند: پروردگار شما داناتر است به مقدار درنگ کردن شما. پس بفرستید یکى را از میان خود به این نقرۀ خود به سوى شهر، پس باید که تأمّل کند کدام یک از اطعمۀ این شهر، طعام پاکیزه‏تر است، پس بیارد به شما قوتى از آن و باید که به سبکى آمد و رفت کند و خبردار نکند به حال شما هیچ کس را. ﴿19﴾هرآیینه این کافران اگر قدرت یابند بر شما، سنگسار کنند شما را یا باز آرند شما را در دین خود و رستگار نخواهید شد آنگاه هرگز. ﴿20﴾

﴿ وَکَذَٰلِکَ أَعۡثَرۡنَا عَلَیۡهِمۡ لِیَعۡلَمُوٓاْ أَنَّ وَعۡدَ ٱللَّهِ حَقّٞ وَأَنَّ ٱلسَّاعَةَ لَا رَیۡبَ فِیهَآ إِذۡ یَتَنَٰزَعُونَ بَیۡنَهُمۡ أَمۡرَهُمۡۖ فَقَالُواْ ٱبۡنُواْ عَلَیۡهِم بُنۡیَٰنٗاۖ رَّبُّهُمۡ أَعۡلَمُ بِهِمۡۚ قَالَ ٱلَّذِینَ غَلَبُواْ عَلَىٰٓ أَمۡرِهِمۡ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیۡهِم مَّسۡجِدٗا ٢١ سَیَقُولُونَ ثَلَٰثَةٞ رَّابِعُهُمۡ کَلۡبُهُمۡ وَیَقُولُونَ خَمۡسَةٞ سَادِسُهُمۡ کَلۡبُهُمۡ رَجۡمَۢا بِٱلۡغَیۡبِۖ وَیَقُولُونَ سَبۡعَةٞ وَثَامِنُهُمۡ کَلۡبُهُمۡۚ قُل رَّبِّیٓ أَعۡلَمُ بِعِدَّتِهِم مَّا یَعۡلَمُهُمۡ إِلَّا قَلِیلٞۗ فَلَا تُمَارِ فِیهِمۡ إِلَّا مِرَآءٗ ظَٰهِرٗا وَلَا تَسۡتَفۡتِ فِیهِم مِّنۡهُمۡ أَحَدٗا ٢٢ وَلَا تَقُولَنَّ لِشَاْیۡءٍ إِنِّی فَاعِلٞ ذَٰلِکَ غَدًا ٢٣ إِلَّآ أَن یَشَآءَ ٱللَّهُۚ وَٱذۡکُر رَّبَّکَ إِذَا نَسِیتَ وَقُلۡ عَسَىٰٓ أَن یَهۡدِیَنِ رَبِّی لِأَقۡرَبَ مِنۡ هَٰذَا رَشَدٗا ٢٤ وَلَبِثُواْ فِی کَهۡفِهِمۡ ثَلَٰثَ مِاْئَةٖ سِنِینَ وَٱزۡدَادُواْ تِسۡعٗا ٢٥ قُلِ ٱللَّهُ أَعۡلَمُ بِمَا لَبِثُواْۖ لَهُۥ غَیۡبُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ أَبۡصِرۡ بِهِۦ وَأَسۡمِعۡۚ مَا لَهُم مِّن دُونِهِۦ مِن وَلِیّٖ وَلَا یُشۡرِکُ فِی حُکۡمِهِۦٓ أَحَدٗا ٢٦ وَٱتۡلُ مَآ أُوحِیَ إِلَیۡکَ مِن کِتَابِ رَبِّکَۖ لَا مُبَدِّلَ لِکَلِمَٰتِهِۦ وَلَن تَجِدَ مِن دُونِهِۦ مُلۡتَحَدٗا ٢٧ ﴾

و همچنین خبردار گردانیدیم مردمان را به حال ایشان تا بدانند که وعدۀ خدا راست است و آنکه قیامت هیچ شبهه نیست در آن. وقتى که نزاع می‌کردند آن مردمان در میان خود در مقدمۀ ایشان، پس گفتند: عمارت کنید بر غار ایشان خانه‌ای. پروردگار ایشان داناتر است به حال ایشان. پس گفتند آنان‌که قدرت یافتند بر مقدمۀ ایشان: البته بسازیم بر غار ایشان مسجدى. ﴿21﴾جمعى خواهند گفت: اصحاب کهف سه کس‏اند و چهارم ایشان سگ ایشان است و جمعى خواهند گفت که: پنج کس‏اند، ششم ایشان، سگ ایشان است. تهمتى افکنند غایبانه و نیز می‌گویند: هفت کس‏اند و هشتم ایشان، سگ ایشان‏ است. بگو: پروردگار من داناتر است به شمارِ ایشان، نمی‌داند ایشان را مگر اندک کسى، پس گفتگو مکن در بارۀ ایشان مگر گفتگوى سرسرى و سؤال مکن در باب ایشان هیچ کس را از کافران. ﴿22﴾و مگو هیچ چیزى راکه من البته خواهم کرد آن را فردا. ﴿23﴾مگر مقرون به ذکر مشیت خدا [770]و یاد کن پروردگار خود را وقتى که فراموش کنى [771]و بگو: توقع است که دلالت کند مرا پروردگار من به راهى نزدیکتر به اعتبار راستى [از آنچه کافران مى‏گویند] . ﴿24﴾و درنگ کرده بودند در غار خود سه صد سال و افزودند نُه سال دیگر. ﴿25﴾بگو: خدا داناتر است به مقدارى که درنگ کردند. او راست علم غیب آسمان‌ها و زمین. چقدر بینا است و چقدر شنوا است. نیست ایشان را بجز وى هیچ کارسازی و شریک نمى‏گیرد در حکم خود هیچ‌کس را. ﴿26﴾و بخوان آنچه وحى فرستاده شد به سوى تو از کتاب پروردگار تو. و هیچ‌کس تبدیل کننده نیست حکم‌هاى وی را و نیابى بجز وى هیچ پناهى. ﴿27﴾

﴿ وَٱصۡبِرۡ نَفۡسَکَ مَعَ ٱلَّذِینَ یَدۡعُونَ رَبَّهُم بِٱلۡغَدَوٰةِ وَٱلۡعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجۡهَهُۥۖ وَلَا تَعۡدُ عَیۡنَاکَ عَنۡهُمۡ تُرِیدُ زِینَةَ ٱلۡحَیَوٰةِ ٱلدُّنۡیَاۖ وَلَا تُطِعۡ مَنۡ أَغۡفَلۡنَا قَلۡبَهُۥ عَن ذِکۡرِنَا وَٱتَّبَعَ هَوَىٰهُ وَکَانَ أَمۡرُهُۥ فُرُطٗا ٢٨ وَقُلِ ٱلۡحَقُّ مِن رَّبِّکُمۡۖ فَمَن شَآءَ فَلۡیُؤۡمِن وَمَن شَآءَ فَلۡیَکۡفُرۡۚ إِنَّآ أَعۡتَدۡنَا لِلظَّٰلِمِینَ نَارًا أَحَاطَ بِهِمۡ سُرَادِقُهَاۚ وَإِن یَسۡتَغِیثُواْ یُغَاثُواْ بِمَآءٖ کَٱلۡمُهۡلِ یَشۡوِی ٱلۡوُجُوهَۚ بِئۡسَ ٱلشَّرَابُ وَسَآءَتۡ مُرۡتَفَقًا ٢٩ إِنَّ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ إِنَّا لَا نُضِیعُ أَجۡرَ مَنۡ أَحۡسَنَ عَمَلًا ٣٠ أُوْلَٰٓئِکَ لَهُمۡ جَنَّٰتُ عَدۡنٖ تَجۡرِی مِن تَحۡتِهِمُ ٱلۡأَنۡهَٰرُ یُحَلَّوۡنَ فِیهَا مِنۡ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٖ وَیَلۡبَسُونَ ثِیَابًا خُضۡرٗا مِّن سُندُسٖ وَإِسۡتَبۡرَقٖ مُّتَّکِ‍ِٔینَ فِیهَا عَلَى ٱلۡأَرَآئِکِۚ نِعۡمَ ٱلثَّوَابُ وَحَسُنَتۡ مُرۡتَفَقٗا ٣١ ۞وَٱضۡرِبۡ لَهُم مَّثَلٗا رَّجُلَیۡنِ جَعَلۡنَا لِأَحَدِهِمَا جَنَّتَیۡنِ مِنۡ أَعۡنَٰبٖ وَحَفَفۡنَٰهُمَا بِنَخۡلٖ وَجَعَلۡنَا بَیۡنَهُمَا زَرۡعٗا ٣٢ کِلۡتَا ٱلۡجَنَّتَیۡنِ ءَاتَتۡ أُکُلَهَا وَلَمۡ تَظۡلِم مِّنۡهُ شَیۡ‍ٔٗاۚ وَفَجَّرۡنَا خِلَٰلَهُمَا نَهَرٗا ٣٣ وَکَانَ لَهُۥ ثَمَرٞ فَقَالَ لِصَٰحِبِهِۦ وَهُوَ یُحَاوِرُهُۥٓ أَنَا۠ أَکۡثَرُ مِنکَ مَالٗا وَأَعَزُّ نَفَرٗا ٣٤ ﴾

و بند کن خود را با آنان‌که یاد می‌کنند پروردگار خود را به صبح و شام، مى‏خواهند روى او را، و باید که نگذرد چشم‌هاى تو از ایشان، طلب کنان آرایش زندگانى دنیا را و فرمان مبر آن راکه غافل ساخته‏ایم دل او را از یاد خویش و پیروى کرده است خواهش خود را و هست کار او از حد گذشته. ﴿28﴾و بگو: این سخن راست است آمده از پروردگار شما، پس هر که خواهد ایمان آرد و هر که خواهد کافر شود، هرآیینه ما مهیا کرده‏ایم براى ستمکاران آتشى را، در برگیرد ایشان را سراپرده‌هاى او و اگر فریاد کنند، به داد ایشان رسیده شود به نوشاندن آبى مانند مس گداخته، بریان کند روی‌ها را، آن بد آشامیدنى است و دوزخ بد آرامگاهى است. ﴿29﴾هرآیینه آنان‌که ایمان آوردند و کردند کارهاى شایسته، هرآیینه ما ضایع نکنیم مزد کسی که نیکو کرده است کار را. ﴿30﴾این جماعت، ایشان راست بوستان‌های همیشه ماندن، می‌رود زیر ایشان نهرها، زیور داده شوند آنجا دستوانه‌ها از زر و می‌پوشند جامه‌هاى سبز از دیباى نازک و دیبای لُک، تکیه‏کنان آنجا بر تخت‌ها. این نیک جزاست و بهشت نیکو آرامگاهی است. ﴿31﴾و بیان کن براى ایشان داستانى قصّۀ دو شخص که دادیم به یکى از ایشان دو بوستان‌ از درخت انگور و گرداگرد آن پیدا کردیم درختان خرما و پیدا کردیم در میان این دو بوستان‌، زراعت را. ﴿32﴾هر دو بوستان‌ آوردند میوه‏هاى خود و هیچ کم نکرده از میوه و جارى ساختیم میان آنها جوى آب. ﴿33﴾و بود او را میوه‌هاى بسیار، پس گفت همنشین خود را و او گفتگو می‌کرد به آن همنشین: من بیشترم از تو در مال و غالبترم به اعتبار حَشَم. ﴿34﴾

﴿ وَدَخَلَ جَنَّتَهُۥ وَهُوَ ظَالِمٞ لِّنَفۡسِهِۦ قَالَ مَآ أَظُنُّ أَن تَبِیدَ هَٰذِهِۦٓ أَبَدٗا ٣٥ وَمَآ أَظُنُّ ٱلسَّاعَةَ قَآئِمَةٗ وَلَئِن رُّدِدتُّ إِلَىٰ رَبِّی لَأَجِدَنَّ خَیۡرٗا مِّنۡهَا مُنقَلَبٗا ٣٦ قَالَ لَهُۥ صَاحِبُهُۥ وَهُوَ یُحَاوِرُهُۥٓ أَکَفَرۡتَ بِٱلَّذِی خَلَقَکَ مِن تُرَابٖ ثُمَّ مِن نُّطۡفَةٖ ثُمَّ سَوَّىٰکَ رَجُلٗا ٣٧ لَّٰکِنَّا۠ هُوَ ٱللَّهُ رَبِّی وَلَآ أُشۡرِکُ بِرَبِّیٓ أَحَدٗا ٣٨ وَلَوۡلَآ إِذۡ دَخَلۡتَ جَنَّتَکَ قُلۡتَ مَا شَآءَ ٱللَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِٱللَّهِۚ إِن تَرَنِ أَنَا۠ أَقَلَّ مِنکَ مَالٗا وَوَلَدٗا ٣٩ فَعَسَىٰ رَبِّیٓ أَن یُؤۡتِیَنِ خَیۡرٗا مِّن جَنَّتِکَ وَیُرۡسِلَ عَلَیۡهَا حُسۡبَانٗا مِّنَ ٱلسَّمَآءِ فَتُصۡبِحَ صَعِیدٗا زَلَقًا ٤٠ أَوۡ یُصۡبِحَ مَآؤُهَا غَوۡرٗا فَلَن تَسۡتَطِیعَ لَهُۥ طَلَبٗا ٤١ وَأُحِیطَ بِثَمَرِهِۦ فَأَصۡبَحَ یُقَلِّبُ کَفَّیۡهِ عَلَىٰ مَآ أَنفَقَ فِیهَا وَهِیَ خَاوِیَةٌ عَلَىٰ عُرُوشِهَا وَیَقُولُ یَٰلَیۡتَنِی لَمۡ أُشۡرِکۡ بِرَبِّیٓ أَحَدٗا ٤٢ وَلَمۡ تَکُن لَّهُۥ فِئَةٞ یَنصُرُونَهُۥ مِن دُونِ ٱللَّهِ وَمَا کَانَ مُنتَصِرًا ٤٣ هُنَالِکَ ٱلۡوَلَٰیَةُ لِلَّهِ ٱلۡحَقِّۚ هُوَ خَیۡرٞ ثَوَابٗا وَخَیۡرٌ عُقۡبٗا ٤٤ وَٱضۡرِبۡ لَهُم مَّثَلَ ٱلۡحَیَوٰةِ ٱلدُّنۡیَا کَمَآءٍ أَنزَلۡنَٰهُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ فَٱخۡتَلَطَ بِهِۦ نَبَاتُ ٱلۡأَرۡضِ فَأَصۡبَحَ هَشِیمٗا تَذۡرُوهُ ٱلرِّیَٰحُۗ وَکَانَ ٱللَّهُ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ مُّقۡتَدِرًا ٤٥ ﴾

و درآمد به بوستان خود ستم کرده بر خویش. گفت: نمى‏پندارم که هلاک شود این بوستان، هیچ‏گاه. ﴿35﴾و گمان ندارم که قیامت متحقّق شود و بالفرض اگر باز گردانیده شَوَم به سوى پروردگار خود، هرآیینه خواهم یافت بازگشتى بهتر از این بوستان‌ها. ﴿36﴾گفت او را همنشین او و او گفتگو می‌کرد با وى: آیا کافر شدى به آن خدایی که پیدا کرد تو را از خاک، باز از نطفه، باز تو را مرد ساخت؟. ﴿37﴾لیکن من اعتقاد دارم که اللّه پروردگار من است و شریک مقرر نمى‏کنم با پروردگار خود، هیچ‌کس را. ﴿38﴾و چون در آمدى به بوستان خود چرا نگفتى: آنچه خدا خواسته است، شدنى است، نیست هیچ توانایى مگر به مشیت خدا. اگر مى‏بینى مرا کمتر از خود در مال و فرزند. ﴿39﴾پس شاید که پروردگار من بدهد مرا بهتر از بوستان تو و شاید که فرستد بر بوستان تو عذابى از آسمان، پس گردد زمین بى‌گیاه لغزانندۀ پاى. ﴿40﴾یا شود آب او فرو رفته پس نتوانى آن را جستن. ﴿41﴾و به عقوبت احاطه کرده شده میوه‌هاى او. پس بامداد کرد، مى‏مالید دو دست خود را به حسرت بر آنچه خرج کرد در عمارت آن و آن افتاده بود بر سقف‌هاى خود و می‌گفت: اى کاش! شریک مقرر نکردمى با پروردگار خود هیچ‌کس را! . ﴿42﴾و نبود او را هیچ جماعتى که یارى دهندش بجز خدا و نبود خود انتقام گیرنده. ﴿43﴾اینجا ثابت که کارسازى، خدای همیشه باشنده راست، وی بهتر است از روى ثواب دادن و وی بهتر است از روى جزا دادن. ﴿44﴾و بیان کن براى ایشان داستانِ زندگانى دنیاکه وى مانند آبى است که فروفرستادیمش از آسمان، پس درهم پیچید به سبب وى رستنىِ زمین، پس شد آخر کار در هم شکسته، مى‏پرانیدش بادها و هست خدا بر همه چیز توانا. ﴿45﴾

﴿ٱلۡمَالُ وَٱلۡبَنُونَ زِینَةُ ٱلۡحَیَوٰةِ ٱلدُّنۡیَاۖ وَٱلۡبَٰقِیَٰتُ ٱلصَّٰلِحَٰتُ خَیۡرٌ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابٗا وَخَیۡرٌ أَمَلٗا ٤٦ وَیَوۡمَ نُسَیِّرُ ٱلۡجِبَالَ وَتَرَى ٱلۡأَرۡضَ بَارِزَةٗ وَحَشَرۡنَٰهُمۡ فَلَمۡ نُغَادِرۡ مِنۡهُمۡ أَحَدٗا ٤٧ وَعُرِضُواْ عَلَىٰ رَبِّکَ صَفّٗا لَّقَدۡ جِئۡتُمُونَا کَمَا خَلَقۡنَٰکُمۡ أَوَّلَ مَرَّةِۢۚ بَلۡ زَعَمۡتُمۡ أَلَّن نَّجۡعَلَ لَکُم مَّوۡعِدٗا ٤٨وَوُضِعَ ٱلۡکِتَٰبُ فَتَرَى ٱلۡمُجۡرِمِینَ مُشۡفِقِینَ مِمَّا فِیهِ وَیَقُولُونَ یَٰوَیۡلَتَنَا مَالِ هَٰذَا ٱلۡکِتَٰبِ لَا یُغَادِرُ صَغِیرَةٗ وَلَا کَبِیرَةً إِلَّآ أَحۡصَىٰهَاۚ وَوَجَدُواْ مَا عَمِلُواْ حَاضِرٗاۗ وَلَا یَظۡلِمُ رَبُّکَ أَحَدٗا ٤٩ وَإِذۡ قُلۡنَا لِلۡمَلَٰٓئِکَةِ ٱسۡجُدُواْ لِأٓدَمَ فَسَجَدُوٓاْ إِلَّآ إِبۡلِیسَ کَانَ مِنَ ٱلۡجِنِّ فَفَسَقَ عَنۡ أَمۡرِ رَبِّهِۦٓۗ أَفَتَتَّخِذُونَهُۥ وَذُرِّیَّتَهُۥٓ أَوۡلِیَآءَ مِن دُونِی وَهُمۡ لَکُمۡ عَدُوُّۢۚ بِئۡسَ لِلظَّٰلِمِینَ بَدَلٗا ٥٠ ۞مَّآ أَشۡهَدتُّهُمۡ خَلۡقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَلَا خَلۡقَ أَنفُسِهِمۡ وَمَا کُنتُ مُتَّخِذَ ٱلۡمُضِلِّینَ عَضُدٗا ٥١ وَیَوۡمَ یَقُولُ نَادُواْ شُرَکَآءِیَ ٱلَّذِینَ زَعَمۡتُمۡ فَدَعَوۡهُمۡ فَلَمۡ یَسۡتَجِیبُواْ لَهُمۡ وَجَعَلۡنَا بَیۡنَهُم مَّوۡبِقٗا ٥٢ وَرَءَا ٱلۡمُجۡرِمُونَ ٱلنَّارَ فَظَنُّوٓاْ أَنَّهُم مُّوَاقِعُوهَا وَلَمۡ یَجِدُواْ عَنۡهَا مَصۡرِفٗا ٥٣ ﴾

مال و فرزندان، آرایش زندگانى دنیا است و حسنات پایندۀ شایسته، بهتراند نزدیک خدای تو از روى ثواب و خوبترند از جهت امید داشتن. ﴿46﴾و آن روز روان کنیم کوه‌ها را و ببینى زمین را ظاهر شده و جمع سازیم مردمان را، پس نگذاریم از ایشان هیچ‌کس را. ﴿47﴾و روبه‌رو آورده شوند بر پروردگار تو صف کشیده، گویم: هرآیینه آمدید پیش ما چنانکه آفریده بودیم شما را اوّل بار. بلکه. مى‏پنداشتید که نخواهیم ساخت براى شما وعده گاهى. ﴿48﴾و در میان نهاده شود نامۀ اعمال، پس ببینى گناهکاران را ترسان از آنچه در آن است و می‌گویند: اى واى بر ما! چه حال است این نامه را! نمى‏گذارد هیچ معصیت خرد را و نه بزرگ را، مگر احاطه کرده است آن را، و بیابند هرچه کرده بودند حاضر و ستم نکند پروردگار تو بر هیچ‌کس. ﴿49﴾و یاد کن چون گفتیم به فرشتگان: سجده کنید آدم را، پس سجده کردند مگر ابلیس، بود از جن. پس بیرون شد از فرمان پروردگار خود. اى مردمان! آیا دوست می‌گیرید او را و فرزندان او را بجز من، و ایشان شما را دشمنند. شیطان بد عوض است ستمکاران را. ﴿50﴾حاضر نکرده بودم ایشان را نزدیک آفریدن آسمان‌ها و زمین و نه هنگام آفریدن خودشان و نیستم مددگار گیرنده، گمراهان راه. ﴿51﴾و روزی که گوید خداى تعالى: اى مشرکان! ندا کنید شریکان مرا که گمان مى‏نمودید، پس نداکنند آن جماعت را و آن جماعت قبول نکنند نداى ایشان را و ساختیم در میان ایشان مهلکه. ﴿52﴾ [772]و ببینند گناهکاران آتش را و بفهمند که ایشان افتادگانند در وى و نیابند از آن، جاى بازگشت. ﴿53﴾

﴿ وَلَقَدۡ صَرَّفۡنَا فِی هَٰذَا ٱلۡقُرۡءَانِ لِلنَّاسِ مِن کُلِّ مَثَلٖۚ وَکَانَ ٱلۡإِنسَٰنُ أَکۡثَرَ شَیۡءٖ جَدَلٗا ٥٤ وَمَا مَنَعَ ٱلنَّاسَ أَن یُؤۡمِنُوٓاْ إِذۡ جَآءَهُمُ ٱلۡهُدَىٰ وَیَسۡتَغۡفِرُواْ رَبَّهُمۡ إِلَّآ أَن تَأۡتِیَهُمۡ سُنَّةُ ٱلۡأَوَّلِینَ أَوۡ یَأۡتِیَهُمُ ٱلۡعَذَابُ قُبُلٗا ٥٥ وَمَا نُرۡسِلُ ٱلۡمُرۡسَلِینَ إِلَّا مُبَشِّرِینَ وَمُنذِرِینَۚ وَیُجَٰدِلُ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ بِٱلۡبَٰطِلِ لِیُدۡحِضُواْ بِهِ ٱلۡحَقَّۖ وَٱتَّخَذُوٓاْ ءَایَٰتِی وَمَآ أُنذِرُواْ هُزُوٗا ٥٦ وَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّن ذُکِّرَ بِ‍َٔایَٰتِ رَبِّهِۦ فَأَعۡرَضَ عَنۡهَا وَنَسِیَ مَا قَدَّمَتۡ یَدَاهُۚ إِنَّا جَعَلۡنَا عَلَىٰ قُلُوبِهِمۡ أَکِنَّةً أَن یَفۡقَهُوهُ وَفِیٓ ءَاذَانِهِمۡ وَقۡرٗاۖ وَإِن تَدۡعُهُمۡ إِلَى ٱلۡهُدَىٰ فَلَن یَهۡتَدُوٓاْ إِذًا أَبَدٗا ٥٧ وَرَبُّکَ ٱلۡغَفُورُ ذُو ٱلرَّحۡمَةِۖ لَوۡ یُؤَاخِذُهُم بِمَا کَسَبُواْ لَعَجَّلَ لَهُمُ ٱلۡعَذَابَۚ بَل لَّهُم مَّوۡعِدٞ لَّن یَجِدُواْ مِن دُونِهِۦ مَوۡئِلٗا ٥٨ وَتِلۡکَ ٱلۡقُرَىٰٓ أَهۡلَکۡنَٰهُمۡ لَمَّا ظَلَمُواْ وَجَعَلۡنَا لِمَهۡلِکِهِم مَّوۡعِدٗا ٥٩ وَإِذۡ قَالَ مُوسَىٰ لِفَتَىٰهُ لَآ أَبۡرَحُ حَتَّىٰٓ أَبۡلُغَ مَجۡمَعَ ٱلۡبَحۡرَیۡنِ أَوۡ أَمۡضِیَ حُقُبٗا ٦٠ فَلَمَّا بَلَغَا مَجۡمَعَ بَیۡنِهِمَا نَسِیَا حُوتَهُمَا فَٱتَّخَذَ سَبِیلَهُۥ فِی ٱلۡبَحۡرِ سَرَبٗا ٦١ ﴾

و هرآیینه گوناگون بیان کردیم در این قرآن براى مردمان هر نوع داستان و هست آدمى بیشتر از همه چیز در خصومت. ﴿54﴾و باز نداشت مردمان را از آنکه ایمان آرند، چون بیامد به ایشان هدایت و از آنکه طلب آمرزش کنند از پروردگار خود، مگر انتظار به آنکه بیاید بدیشان روش پیشینیان یا بیاید به ایشان عقوبت گوناگون شده. ﴿55﴾و نمى‏فرستیم پیغامبران را مگر بشارت دهنده و ترساننده و خصومت می‌کنند کافران به شبهۀ بیهوده تا بلغزانند به سبب آن سخن حق را و تمسخر گرفتند آیات مرا و چیزی را که به آن ترسانیده شوند. ﴿56﴾و کیست ستمکارتر از کسی که پند داده شد به آیات پروردگار خویش، پس روگردان گشت از آن و فراموش کرد آنچه پیش فرستاده است دو دست وى، هرآیینه ما ساخته‏ایم بر دل ایشان پرده‌ها تا نفهمند قرآن را و ساختیم در گوش‌های ایشان گرانى و اگر بخوانى ایشان را به سوى هدایت، راه نیابند آنگاه هرگز. ﴿57﴾و پروردگار تو آمرزندۀ خداوندِ رحمت است. اگر مؤاخذه کردى ایشان را به آنچه کرده‏اند، شتاب فرستادى بدیشان عقوبت را، بلکه ایشان را میعادى هست که نیابند این طرف از آن پناهى. ﴿58﴾و این دیه‌ها را هلاک کردیم، چون ستم کردند و مُعَین کردیم براى هلاک ایشان میعادى. ﴿59﴾و یاد کن چون گفت موسى نوجوان خود را: همیشه راه میروم تا آنکه برسم به محل جمع شدن دو دریا یا بروم مدت‌هاى دراز. ﴿60﴾پس چون رسیدند به محل جمع شدن دو دریا، فراموش کردند ماهى خود را، پس راه خود گرفت در دریا مانند نقبى. ﴿61﴾

﴿ فَلَمَّا جَاوَزَا قَالَ لِفَتَىٰهُ ءَاتِنَا غَدَآءَنَا لَقَدۡ لَقِینَا مِن سَفَرِنَا هَٰذَا نَصَبٗا ٦٢ قَالَ أَرَءَیۡتَ إِذۡ أَوَیۡنَآ إِلَى ٱلصَّخۡرَةِ فَإِنِّی نَسِیتُ ٱلۡحُوتَ وَمَآ أَنسَىٰنِیهُ إِلَّا ٱلشَّیۡطَٰنُ أَنۡ أَذۡکُرَهُۥۚ وَٱتَّخَذَ سَبِیلَهُۥ فِی ٱلۡبَحۡرِ عَجَبٗا ٦٣ قَالَ ذَٰلِکَ مَا کُنَّا نَبۡغِۚ فَٱرۡتَدَّا عَلَىٰٓ ءَاثَارِهِمَا قَصَصٗا ٦٤ فَوَجَدَا عَبۡدٗا مِّنۡ عِبَادِنَآ ءَاتَیۡنَٰهُ رَحۡمَةٗ مِّنۡ عِندِنَا وَعَلَّمۡنَٰهُ مِن لَّدُنَّا عِلۡمٗا ٦٥ قَالَ لَهُۥ مُوسَىٰ هَلۡ أَتَّبِعُکَ عَلَىٰٓ أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمۡتَ رُشۡدٗا ٦٦ قَالَ إِنَّکَ لَن تَسۡتَطِیعَ مَعِیَ صَبۡرٗا ٦٧ وَکَیۡفَ تَصۡبِرُ عَلَىٰ مَا لَمۡ تُحِطۡ بِهِۦ خُبۡرٗا ٦٨ قَالَ سَتَجِدُنِیٓ إِن شَآءَ ٱللَّهُ صَابِرٗا وَلَآ أَعۡصِی لَکَ أَمۡرٗا ٦٩ قَالَ فَإِنِ ٱتَّبَعۡتَنِی فَلَا تَسۡ‍َٔلۡنِی عَن شَیۡءٍ حَتَّىٰٓ أُحۡدِثَ لَکَ مِنۡهُ ذِکۡرٗا ٧٠ فَٱنطَلَقَا حَتَّىٰٓ إِذَا رَکِبَا فِی ٱلسَّفِینَةِ خَرَقَهَاۖ قَالَ أَخَرَقۡتَهَا لِتُغۡرِقَ أَهۡلَهَا لَقَدۡ جِئۡتَ شَیۡ‍ًٔا إِمۡرٗا ٧١ قَالَ أَلَمۡ أَقُلۡ إِنَّکَ لَن تَسۡتَطِیعَ مَعِیَ صَبۡرٗا ٧٢ قَالَ لَا تُؤَاخِذۡنِی بِمَا نَسِیتُ وَلَا تُرۡهِقۡنِی مِنۡ أَمۡرِی عُسۡرٗا ٧٣ فَٱنطَلَقَا حَتَّىٰٓ إِذَا لَقِیَا غُلَٰمٗا فَقَتَلَهُۥ قَالَ أَقَتَلۡتَ نَفۡسٗا زَکِیَّةَۢ بِغَیۡرِ نَفۡسٖ لَّقَدۡ جِئۡتَ شَیۡ‍ٔٗا نُّکۡرٗا ٧٤ ﴾

پس چون گذشتند، گفت موسى نوجوان خود را: بیار براى ما طعام چاشت ما را، هرآیینه رنج یافتیم از این سفر خود. ﴿62﴾گفت: آیا دیدى چون آرام گرفتیم تکیه کرده به سنگى، پس من فراموش کردم ماهى را؟ [یعنى آنجا] و فراموش نساخت مرا از آنکه یاد کنم قصّۀ آن، مگر شیطان و راه خود گرفت در دریا به نهج عجیب. ﴿63﴾گفت موسى: این بود آنچه مى‏جستیم، پس بازگشتند بر نشان اقدام خود تفحّص کنان. ﴿64﴾پس یافتند بنده‌ای را از بندگان ما که دادیم او را حمتى از نزدیک خود و ‏آموختیم او را از نزدیک خود علمى [773]. ﴿65﴾گفت او را موسى: آیا پیروىِ تو کنم به شرط آنکه بیاموزانى مرا از آنچه آموخته شدى از راهیابى؟. ﴿66﴾گفت: هرآیینه تو نتوانى با من شکیبایى کردن. ﴿67﴾و و چگونه شکیبایى کنى بر چیزی که در نگرفته‌ای آن را از روى دانش؟!. ﴿68﴾گفت: خواهى یافت مرا اگر خدا خواسته است شکیبا و خلاف نکنم با تو در هیچ فرمانى ﴿69﴾گفت: اگر پیروىِ من می‌کنى، پس سؤال مکن از من از هیچ چیز تا آنکه خود آغازم براى تو از حال آن بیانى. ﴿70﴾پس راه رفتند تا وقتى که سوار شدند در کشتى، خضر شکاف کرد آن را. گفت موسى: آیا شکافتى کشتى را تا غرق کنى اهل آن را؟! هرآیینه آوردى چیزى عظیم را. ﴿71﴾گفت: آیا نگفته بودم که تو نتوانى با من شکیبایى کردن؟. ﴿72﴾گفت موسى: مؤاخذه مکن با من به آنچه فراموش کردم و بر سر من مینداز در مقدمۀ من سختى را. ﴿73﴾پس راه رفتند تا وقتى که برخوردند با نوجوانى، پس خضر بکشت او را، گفت موسى: آیا کشتى نفس پاک را به غیر قصاص نفسى؟! هرآیینه آوردى شی‏ء ناپسندیده. ﴿74﴾

﴿ ۞قَالَ أَلَمۡ أَقُل لَّکَ إِنَّکَ لَن تَسۡتَطِیعَ مَعِیَ صَبۡرٗا ٧٥ قَالَ إِن سَأَلۡتُکَ عَن شَیۡءِۢ بَعۡدَهَا فَلَا تُصَٰحِبۡنِیۖ قَدۡ بَلَغۡتَ مِن لَّدُنِّی عُذۡرٗا ٧٦ فَٱنطَلَقَا حَتَّىٰٓ إِذَآ أَتَیَآ أَهۡلَ قَرۡیَةٍ ٱسۡتَطۡعَمَآ أَهۡلَهَا فَأَبَوۡاْ أَن یُضَیِّفُوهُمَا فَوَجَدَا فِیهَا جِدَارٗا یُرِیدُ أَن یَنقَضَّ فَأَقَامَهُۥۖ قَالَ لَوۡ شِئۡتَ لَتَّخَذۡتَ عَلَیۡهِ أَجۡرٗا ٧٧ قَالَ هَٰذَا فِرَاقُ بَیۡنِی وَبَیۡنِکَۚ سَأُنَبِّئُکَ بِتَأۡوِیلِ مَا لَمۡ تَسۡتَطِع عَّلَیۡهِ صَبۡرًا ٧٨ أَمَّا ٱلسَّفِینَةُ فَکَانَتۡ لِمَسَٰکِینَ یَعۡمَلُونَ فِی ٱلۡبَحۡرِ فَأَرَدتُّ أَنۡ أَعِیبَهَا وَکَانَ وَرَآءَهُم مَّلِکٞ یَأۡخُذُ کُلَّ سَفِینَةٍ غَصۡبٗا ٧٩ وَأَمَّا ٱلۡغُلَٰمُ فَکَانَ أَبَوَاهُ مُؤۡمِنَیۡنِ فَخَشِینَآ أَن یُرۡهِقَهُمَا طُغۡیَٰنٗا وَکُفۡرٗا ٨٠ فَأَرَدۡنَآ أَن یُبۡدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَیۡرٗا مِّنۡهُ زَکَوٰةٗ وَأَقۡرَبَ رُحۡمٗا ٨١وَأَمَّا ٱلۡجِدَارُ فَکَانَ لِغُلَٰمَیۡنِ یَتِیمَیۡنِ فِی ٱلۡمَدِینَةِ وَکَانَ تَحۡتَهُۥ کَنزٞ لَّهُمَا وَکَانَ أَبُوهُمَا صَٰلِحٗا فَأَرَادَ رَبُّکَ أَن یَبۡلُغَآ أَشُدَّهُمَا وَیَسۡتَخۡرِجَا کَنزَهُمَا رَحۡمَةٗ مِّن رَّبِّکَۚ وَمَا فَعَلۡتُهُۥ عَنۡ أَمۡرِیۚ ذَٰلِکَ تَأۡوِیلُ مَا لَمۡ تَسۡطِع عَّلَیۡهِ صَبۡرٗا ٨٢ وَیَسۡ‍َٔلُونَکَ عَن ذِی ٱلۡقَرۡنَیۡنِۖ قُلۡ سَأَتۡلُواْ عَلَیۡکُم مِّنۡهُ ذِکۡرًا ٨٣﴾

گفت: آیا نگفته بودم با تو که هرآیینه تو نتوانى با من شکیبایى کردن؟. ﴿75﴾گفت موسى: اگر بپرسم تو را از چیزى بعد از این بار، پس صحبت مکن با من، هرآیینه رسیدى از جانب من به حدِّ عذر. ﴿76﴾پس راه رفتند. تا وقتى که آمدند به اهل دیهى، طعام طلب کردند از اهل آن دیه. پس قبول ننمودند اهل دیه که مهمانى کنند ایشان را، پس یافتند در آنجا دیوارى که می‌خواست آنکه بیفتد، پس راست ساخت آن را. گفت موسى: اگر می‌خواستى، هرآیینه می‌گرفتى بر تعمیر این دیوار مزدى. ﴿77﴾گفت: این است جدایى در میان من و تو. خبر خواهم داد تو را به سِرّ آنچه نتوانى بر آن شکیبایى کردن. ﴿78﴾امَّا کشتى، پس بود از آنِ درویشانی چند که کار می‌کردند در دریا، پس خواستم که معیوب کنم آن را و بود پیش روی ایشان پادشاهى که می‌گرفت هر کشتى درست را به زبردستى. ﴿79﴾و امّا آن نوجوان، پس بودند پدر و مادر وى مسلمان، پس ترسیدم از آنکه غالب آید بر ایشان در سرکشى و کفر. ﴿80﴾پس خواستیم که عوض دهد ایشان را پروردگار ایشان بهتر از وى از روی پاکیزگى و نزدیکتر از جهت شفقت. ﴿81﴾و امَّا آن دیوار، پس بود از آن دو نوجوان یتیم در شهر و بود زیر آن گنجى از آنِ ایشان و بود پدر ایشان نیکوکار. پس خواست پروردگار تو که این نوجوانان برسند به نهایت قوّت خویش و برآرند گنج خود را از روى مهربانى پروردگار تو و نکردم آن را از رأی خود. این است سرّ آنچه نتوانستى بر آن شکیبایى کردن. ﴿82﴾و سؤال می‌کنند تو را از ذو القرنین. بگو خواهم خواند بر شما از حال وى خبرى. ﴿83﴾

﴿ إِنَّا مَکَّنَّا لَهُۥ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَءَاتَیۡنَٰهُ مِن کُلِّ شَیۡءٖ سَبَبٗا ٨٤ فَأَتۡبَعَ سَبَبًا ٨٥ حَتَّىٰٓ إِذَا بَلَغَ مَغۡرِبَ ٱلشَّمۡسِ وَجَدَهَا تَغۡرُبُ فِی عَیۡنٍ حَمِئَةٖ وَوَجَدَ عِندَهَا قَوۡمٗاۖ قُلۡنَا یَٰذَا ٱلۡقَرۡنَیۡنِ إِمَّآ أَن تُعَذِّبَ وَإِمَّآ أَن تَتَّخِذَ فِیهِمۡ حُسۡنٗا ٨٦ قَالَ أَمَّا مَن ظَلَمَ فَسَوۡفَ نُعَذِّبُهُۥ ثُمَّ یُرَدُّ إِلَىٰ رَبِّهِۦ فَیُعَذِّبُهُۥ عَذَابٗا نُّکۡرٗا ٨٧ وَأَمَّا مَنۡ ءَامَنَ وَعَمِلَ صَٰلِحٗا فَلَهُۥ جَزَآءً ٱلۡحُسۡنَىٰۖ وَسَنَقُولُ لَهُۥ مِنۡ أَمۡرِنَا یُسۡرٗا ٨٨ ثُمَّ أَتۡبَعَ سَبَبًا ٨٩ حَتَّىٰٓ إِذَا بَلَغَ مَطۡلِعَ ٱلشَّمۡسِ وَجَدَهَا تَطۡلُعُ عَلَىٰ قَوۡمٖ لَّمۡ نَجۡعَل لَّهُم مِّن دُونِهَا سِتۡرٗا ٩٠ کَذَٰلِکَۖ وَقَدۡ أَحَطۡنَا بِمَا لَدَیۡهِ خُبۡرٗا ٩١ ثُمَّ أَتۡبَعَ سَبَبًا ٩٢ حَتَّىٰٓ إِذَا بَلَغَ بَیۡنَ ٱلسَّدَّیۡنِ وَجَدَ مِن دُونِهِمَا قَوۡمٗا لَّا یَکَادُونَ یَفۡقَهُونَ قَوۡلٗا ٩٣ قَالُواْ یَٰذَا ٱلۡقَرۡنَیۡنِ إِنَّ یَأۡجُوجَ وَمَأۡجُوجَ مُفۡسِدُونَ فِی ٱلۡأَرۡضِ فَهَلۡ نَجۡعَلُ لَکَ خَرۡجًا عَلَىٰٓ أَن تَجۡعَلَ بَیۡنَنَا وَبَیۡنَهُمۡ سَدّٗا ٩٤ قَالَ مَا مَکَّنِّی فِیهِ رَبِّی خَیۡرٞ فَأَعِینُونِی بِقُوَّةٍ أَجۡعَلۡ بَیۡنَکُمۡ وَبَیۡنَهُمۡ رَدۡمًا ٩٥ ءَاتُونِی زُبَرَ ٱلۡحَدِیدِۖ حَتَّىٰٓ إِذَا سَاوَىٰ بَیۡنَ ٱلصَّدَفَیۡنِ قَالَ ٱنفُخُواْۖ حَتَّىٰٓ إِذَا جَعَلَهُۥ نَارٗا قَالَ ءَاتُونِیٓ أُفۡرِغۡ عَلَیۡهِ قِطۡرٗا ٩٦ فَمَا ٱسۡطَٰعُوٓاْ أَن یَظۡهَرُوهُ وَمَا ٱسۡتَطَٰعُواْ لَهُۥ نَقۡبٗا ٩٧﴾

هرآیینه ما دسترس دادیم او را در زمین و دادیم او را از هر چیز سامانى. ﴿84﴾پس در پى سامان افتاد [774]. ﴿85﴾تا آنکه رسید به محل فرورفتن آفتاب و یافت آن راکه فرو می‌رود در چشمۀ گل و لایى و یافت نزدیک آن چشمه گروهى را. گفتیم اى ذو القرنین! اختیار به دست تو است یا این است که عقوبت کنى یا بگیرى در میان ایشان معاملۀ نیکو [775]. ﴿86﴾گفت: امّا [776]کسی که ستم کرد، پس عذاب خواهیم کرد او را، بازگردانیده شود به سوى پروردگار خویش، پس عذاب کند او را عذابِ سخت. ﴿87﴾و امَّا آن که ایمان آورد و کار شایسته کرد، پس او را حالتِ خوش است از روى پاداش و خواهیم گفت در باب او از مقدمۀ خویش، سخن آسانى. ﴿88﴾باز در پى سامانى افتاد. ﴿89﴾تا وقتى که رسید به محل بر آمدن آفتاب، یافت که آن برمى‏آید بر گروهى که نساخته‏ایم براى ایشان این طرف از آفتاب، هیچ پرده. ﴿90﴾چنین بود قصّه و هرآیینه در گرفته‏ایم به آنچه نزدیک وى بود از روى خبردارى. ﴿91﴾باز در پى سامانى افتاد. ﴿92﴾تا وقتى که رسید در میان سدّین، یافت جانبِ سدّین گروهى را که نزدیک نیستند از آنکه بفهمند سخنى. ﴿93﴾گفتند: اى ذو القرنین! هرآیینه یأجوج و مأجوج فساد کنندگانند در زمین، پس آیا مقرّر کنیم برای تو باجى به شرط آنکه بسازى در میان ما و ایشان سدّى؟. ﴿94﴾گفت: آنچه دسترس داده است مرا در آن پروردگار من، بهتر است، پس مدد کنید مرا به زور بازو تا بسازیم میان شما و ایشان حجابى محکم. ﴿95﴾بیارید پیش من پاره‌هاى آهن. تا وقتى که برابر ساخت ما بین آن دو کوه، گفت: آتش بدمید، تا آنکه آتش ساخت آن آهن را. گفت: بیارید پیش من تا بریزم بالاى این رویین گداخته را. ﴿96﴾پس نتوانستند یأجوج و مأجوج که بالا روند بر آن و نتوانستند او را سوراخ کردن. ﴿97﴾

﴿ قَالَ هَٰذَا رَحۡمَةٞ مِّن رَّبِّیۖ فَإِذَا جَآءَ وَعۡدُ رَبِّی جَعَلَهُۥ دَکَّآءَۖ وَکَانَ وَعۡدُ رَبِّی حَقّٗا ٩٨ ۞وَتَرَکۡنَا بَعۡضَهُمۡ یَوۡمَئِذٖ یَمُوجُ فِی بَعۡضٖۖ وَنُفِخَ فِی ٱلصُّورِ فَجَمَعۡنَٰهُمۡ جَمۡعٗا ٩٩ وَعَرَضۡنَا جَهَنَّمَ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡکَٰفِرِینَ عَرۡضًا ١٠٠ ٱلَّذِینَ کَانَتۡ أَعۡیُنُهُمۡ فِی غِطَآءٍ عَن ذِکۡرِی وَکَانُواْ لَا یَسۡتَطِیعُونَ سَمۡعًا ١٠١ أَفَحَسِبَ ٱلَّذِینَ کَفَرُوٓاْ أَن یَتَّخِذُواْ عِبَادِی مِن دُونِیٓ أَوۡلِیَآءَۚ إِنَّآ أَعۡتَدۡنَا جَهَنَّمَ لِلۡکَٰفِرِینَ نُزُلٗا ١٠٢ قُلۡ هَلۡ نُنَبِّئُکُم بِٱلۡأَخۡسَرِینَ أَعۡمَٰلًا ١٠٣ ٱلَّذِینَ ضَلَّ سَعۡیُهُمۡ فِی ٱلۡحَیَوٰةِ ٱلدُّنۡیَا وَهُمۡ یَحۡسَبُونَ أَنَّهُمۡ یُحۡسِنُونَ صُنۡعًا ١٠٤ أُوْلَٰٓئِکَ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ بِ‍َٔایَٰتِ رَبِّهِمۡ وَلِقَآئِهِۦ فَحَبِطَتۡ أَعۡمَٰلُهُمۡ فَلَا نُقِیمُ لَهُمۡ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَةِ وَزۡنٗا ١٠٥ ذَٰلِکَ جَزَآؤُهُمۡ جَهَنَّمُ بِمَا کَفَرُواْ وَٱتَّخَذُوٓاْ ءَایَٰتِی وَرُسُلِی هُزُوًا ١٠٦ إِنَّ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ کَانَتۡ لَهُمۡ جَنَّٰتُ ٱلۡفِرۡدَوۡسِ نُزُلًا ١٠٧ خَٰلِدِینَ فِیهَا لَا یَبۡغُونَ عَنۡهَا حِوَلٗا ١٠٨ قُل لَّوۡ کَانَ ٱلۡبَحۡرُ مِدَادٗا لِّکَلِمَٰتِ رَبِّی لَنَفِدَ ٱلۡبَحۡرُ قَبۡلَ أَن تَنفَدَ کَلِمَٰتُ رَبِّی وَلَوۡ جِئۡنَا بِمِثۡلِهِۦ مَدَدٗا ١٠٩ قُلۡ إِنَّمَآ أَنَا۠ بَشَرٞ مِّثۡلُکُمۡ یُوحَىٰٓ إِلَیَّ أَنَّمَآ إِلَٰهُکُمۡ إِلَٰهٞ وَٰحِدٞۖ فَمَن کَانَ یَرۡجُواْ لِقَآءَ رَبِّهِۦ فَلۡیَعۡمَلۡ عَمَلٗا صَٰلِحٗا وَلَا یُشۡرِکۡ بِعِبَادَةِ رَبِّهِۦٓ أَحَدَۢا ١١٠﴾

گفت: این صنعت نعمتى است از پروردگار من، پس چون بیاید وعدۀ پروردگار من [777]، کند آن را هموار و هست وعدۀ پروردگار من راست. ﴿98﴾و بگذاریم بعض ایشان را آن روزکه درهم آمیزند در بعض دیگر و دمیده شود در صور، پس به هم آریم ایشان را به هم آوردن. ﴿99﴾و روبه‌رو آریم دوزخ را آن روز پیش کافران روبه‌رو آوردن. ﴿100﴾آنان‌که بود چشم ایشان در پرده از یاد من و نمى‏توانستند سخن شنیدن (یعنى از شدّت بغض) . ﴿101﴾آیا پنداشتند کافران که دوست گرفتن ایشان بندگانِ مرا بجز من، موجب عقوبت نباشد؟ هرآیینه ما آماده ساختیم دوزخ را برای کافران جاى فرود آمدن. ﴿102﴾بگو: آیا خبر دهیم شما را به آنان‌که زیانکارترین مردمند از روى عمل؟. ﴿103﴾این جماعت، آنانند که گم شد سعى ایشان در زندگانى دنیا و ایشان گمان می‌کنند که نیکوکارى می‌کنند در عمل. ﴿104﴾این جماعت، آنانند که کافر شدند به آیات پروردگار خویش و به ملاقات او، پس نابود شد عمل ایشان. پس برپا نخواهیم ساخت براى ایشان روز قیامت هیچ وزنى [778]. ﴿105﴾حال این است جزاى ایشان دوزخ باشد به سبب آنکه کافر شدند و گرفتند آیات مرا و پیغامبرانِ مرا به تمسخر. ﴿106﴾هرآیینه آنان‌که ایمان آوردند و کارهاى شایسته کردند، باشد ایشان را بوستان‌هاى بهشت جای مهمانى ﴿107﴾جاویدان آنجا باشند، نطلبند از آنجا بازگشتن. ﴿108﴾بگو: اگر باشد دریا سیاهى برای نوشتنِ سخنانِ پروردگار من، البته خرج شود دریا پیش از آنکه آخر شوند سخنان پروردگار من، اگرچه بیاریم مانند آن دریا به طریق مدد. ﴿109﴾بگو: جز این نیست که من آدمى‏ام مانند شما، وحى فرستاده می‌شود به سوى من که معبود شما همان معبود یکتا است، پس هر که توقع دارد ملاقات پروردگار خود را، باید که بکند کار پسندیده و شریک نیارد در عبادت پروردگار خویش هیچ‌کس را. ﴿110﴾

[766] یعنی نوشته که بر دیوار غار. [767] یعنی دل‌های ایشان را استوار ساختیم. [768] مترجم گوید:به خاطر فاتر می‌رسد که دیوار جنوبی کهف آن قدر بلند است که سایۀ اصلی او در تمام سال محل خفتن ایشان را می‌پوشاند و دیوار شرقی و غربی آن متصل دیوار جنوبی بلندترست و پایه به پایه منحط شده و این جماعت سر به جانب شمال پا به جانب جنوب کرده خفته‌اند. پس وقتی که طلوع کند نور افتاب بر دیوار غربی و بعضی صحن غار افتد و هرچند ارتفاع زیاده گردد بلندی دیوار شرقی از وصول نور به ایشان مانع آید و نور جانب راست ایشان منتقل شود به جانب سر که جهت شمال‌ست و در وقت استوا بجز سایۀ اصلی دیوار جنوبی نمی‌ماند وچون آفتاب مائل به غروب شود، نور آفتاب بر دیوار شرقی افتد و آهسته بر سر دیوار مرتفع گردد و آن جانب چپ ایشان است. [769] مترجم گوید: وچنانکه خفتن ایشان را نشانه ساختیم. [770] یعنی بگو: خواهم کرد إن شاءالله تعالی. [771] یعنی باز متنبه شوی. [772] یعنی وادی از وادی‌هایی دوزخ تا یکی به دیگری نتواند رسید. [773] یعنی خضر را یافتند. [774] یعنی به حسب نظر مردمان. [775] مترجم گوید: و این کنایت است از قدرتِ او بر این دو کار. [776] در متن اصلی، آیا آمده است که با توجه به ادامۀ آیه و آیات بعد، صحیح به نظر نمی‌رسد. [777] یعنی نزدیک شود قیامت. [778] مترجم گوید: و این کنایت است از خواری و بی‌قدری.

تفسیر نور: سوره کهف

تفسیر نور:
سوره کهف آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَنزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْکِتَابَ وَلَمْ یَجْعَل لَّهُ عِوَجَا ‏

‏ترجمه : ‏
‏حمد و سپاس خدائی را سزا است که بر بنده خود ( محمّد ) کتاب ( قرآن ) را فرو فرستاده و در آن هیچ گونه انحراف و کژی قرار نداده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عِوَجاً » : کژی و کجی . انحراف . « لَمْ یَجْعَل لَّهُ عِوَجاً » : مراد این است که در قرآن ضدّ و نقیض معنوی ، و اختلال و انحراف لفظی وجود ندارد .‏

سوره کهف آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ قَیِّماً لِّیُنذِرَ بَأْساً شَدِیداً مِن لَّدُنْهُ وَیُبَشِّرَ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً حَسَناً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( کتابی ) که ثابت و پابرجا ( و معتدل و مستقیم ، و هم برپا دارنده جامعه انسانی و پاسدار کتب آسمانی ) است . ( خداوند آن را فرو فرستاده است ) تا ( به وسیله آن ، کافران را ) از عذاب شدید ( دنیوی یا اخروی ) خود بترساند ، و مؤمنانی را که کارهای شایسته و بایسته می‌کنند مژده دهد به این که پاداش خوبی دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَیِّماً » : معتدل . یعنی افراطی در تکالیف قرآن وجود ندارد تا سخت و طاقت‌فرسا باشد ، و تفریطی در احکام قرآن نشده است تا سهل‌انگاری در چیزی شده باشد که برای سعادت انسانها ضروری باشد . جاودانه و پابرجا پاسدار احکام الهی و حافظ اصول کتابهای آسمانی . قائم بر احکام دین و مصالح بندگان . حال ( الْکِتابَ ) در آیه قبلی است . « لِیُنذِرَ » : تا بترساند و بیم دهد . مرجع فاعل آن خدا یا قرآن یا پیغمبر است . « بَأْساً » : عذاب .‏

سوره کهف آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ مَاکِثِینَ فِیهِ أَبَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏جاودانه در آن ( بهشت برین که پاداش خوب خداوند است ) خواهند ماند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَاکِثِینَ » : ماندگاران . مقیمان . حال ضمیر ( هُمْ ) است .‏

سوره کهف آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ وَیُنذِرَ الَّذِینَ قَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( به خصوص از عذاب شدید او ) بترساند کسانی را که می‌گویند : خداوند فرزندی را ( به نام عیسی یا عُزَیر یا فرشتگان ، برای خود ) برگرفته است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِتَّخَذَ » : ساخته است . برگرفته است .‏

سوره کهف آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ مَّا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَلَا لِآبَائِهِمْ کَبُرَتْ کَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ إِن یَقُولُونَ إِلَّا کَذِباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏نه ایشان و نه پدرانشان ( چنین چیزی را از روی دانش نمی‌گویند و ) از آن هیچ گونه آگهی ندارند . چه سخن ( وحشتناک و ) بزرگی از دهانهایشان بیرون می‌آید ! ! ( آیا خدا و فرزند داشتن‌ ؟ ! مگر خدا جسم است و محدود است و همچون انسان نیازمند چیزی از جمله فرزند است‌ ؟ ! ) . آنان جز دروغ و افتراء نمی‌گویند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَبُرَتْ کَلِمَةً » : چه سخن درشت و بزرگی ! چه سخن زشت و افتراء عظیمی ! واژه ( کلمه ) تمییز است . « إِن یَقُولُونَ » : نمی‌گویند . ( إِنْ ) حرف نفی است .‏

سوره کهف آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَعَلَّکَ بَاخِعٌ نَّفْسَکَ عَلَى آثَارِهِمْ إِن لَّمْ یُؤْمِنُوا بِهَذَا الْحَدِیثِ أَسَفاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏نزدیک است خویشتن را در پی ( دوری گزیدن و روی گردانیدن ) ایشان ( از ایمان آوردن ، دق مرگ کنی و ) از غم و خشم این که آنان بدین کلام ( آسمانی قرآن نمی‌گروند و بدان ) ایمان نمی‌آورند ( خود را ) هلاک سازی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَعَلَّکَ » : چه بسا که تو . نزدیک است که تو . « بَاخِعٌ » : هلاک‌کننده . نابودکننده . « عَلَیا ءَاثَارِهِمْ » : به دنبال دوری ایشان از پذیرش ایمان . بر اثر کردار و رفتار ایشان . « أَسَفاً » : خشم و اندوه . مفعول‌له است .‏

سوره کهف آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِینَةً لَّهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَیُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما همه چیزهای روی زمین را زینتِ آن کرده‌ایم ( و جهان پرزرق و برق ، و پرنعمتی را برای انسانها آراسته‌ایم ) تا ایشان را بیازمائیم ( و ببینیم از آنان ) کدام یک کارِ نیکوتر می‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« زِینَةً » : آنچه وسیله آرایش و پیرایش باشد . جمال و زیبائی .‏

سوره کهف آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّا لَجَاعِلُونَ مَا عَلَیْهَا صَعِیداً جُرُزاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ما ( عاقبت این جهان پرزرق و برق مردمان را در هم می‌پیچیم و ) آنچه را روی زمین است ( صاف می‌کنیم و ) به خاک مسطّح بی‌گیاهی تبدیل می‌نمائیم ( و این سرزمین پرجوش و خروش را بیابان بَرَهُوتِ خشک و خاموش می‌گردانیم ، و نیکان را به بهشت و بدان را به دوزخ می‌رسانیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صَعِیداً » : روی زمین . سطح زمین ( نگا : نساء / 43 ، مائده‌ / 6 ) . « جُرُزاً » : زمین لخت و برهوتی که گیاهی در آن نباشد ( نگا : سجده‌ / 27 ) .‏

سوره کهف آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْکَهْفِ وَالرَّقِیمِ کَانُوا مِنْ آیَاتِنَا عَجَباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( زندگی پرزرق و برق ، بسیاری از مردمان را گول می‌زند ، و ایشان را نسبت به زنده شدن دوباره ، غافل و بی‌باور می‌کند . در صورتی که کسانی چون اصحاب کهف یافته می‌شوند که در محیط پرزرق و برق جهان و در میان انواع ناز و نعمت ، استقامت و پایمردی خود را در راه ایمان نشان می‌دهند ، و نیز حوادث بسیاری در جهان رخ می‌دهد که بیانگر از سرگرفتن حیات پس از خواب طولانی بوده که نوعی مرگ بشمار است . از جمله این حوادث داستان اصحاب کهف است ) . آیا گمان می‌بری که ( خواب چندین ساله ) اصحاب کهف و رقیم ، در میان عجائب و غرائبِ ( پراکنده در گستره هستیِ ) ما چیز شگفتی است‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْ » : متضمّن معنی دو حرف است : ( بَلْ ) اضراب ، که بر انتقال از سخنی به سخنی دلالت دارد ، و همزه استفهام انکاری که مفید نفی است ( نگا : بقره‌ / 214 ) . « أَمْ حَسِبْتَ » : مخاطب پیغمبر است و مقصود دیگران . « الْکَهْفِ » : غار . « الرَّقِیمِ » : کتیبه . لوحه . « أَصْحَابَ الْکَهْفِ وَ الرَّقِیمِ » : گروهی از جوانان مؤمن و هوشمند بودند که از دست طاغوت عصر خویش به غاری پناه بردند ، و بعدها نام آنان را بر کتیبه‌ای بالای در غار نصب کردند . « ءَایَاتِنَا » : نشانه‌های قدرت ما . عجائب و غرائب ساخته و پرداخته آفرینش ما . « عَجَباً » : عجیب . شگفت . نادره . مصدر است و برای مبالغه در معنی وصفی به کار رفته است و خبر ( کانُوا ) است .‏

سوره کهف آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ أَوَى الْفِتْیَةُ إِلَى الْکَهْفِ فَقَالُوا رَبَّنَا آتِنَا مِن لَّدُنکَ رَحْمَةً وَهَیِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( یادآور شو ) آن گاه را که این جوانان به غار پناه بردند و ( رو به درگاه خدا آوردند و ) گفتند : پروردگارا ! ما را از رحمت خود بهره‌مند ، و راه نجاتی برایمان فراهم فرما .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوَیا » : پناه بردند . منزل و مأوای خود کردند . داخل شدند . « الْفِتْیَةُ » : جمع فَتی ، جوانان . مراد می‌تواند مردان کامل هم باشد . « هَیِّئْ » : آماده ساز . فراهم کن . « رَشَداً » : راهیابی . هدایت .‏

سوره کهف آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ فَضَرَبْنَا عَلَى آذَانِهِمْ فِی الْکَهْفِ سِنِینَ عَدَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس ( دعای ایشان را برآوردیم و پرده‌های خواب را ) چندین سال بر گوشهایشان فرو افکندیم ( و در امن و امان به خواب نازشان فرو بردیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ضَرَبْنَا عَلَیا ءَاذَانِهِمْ » : مراد این است که آنان را به خواب عمیقی فرو بردیم . مفعول ( ضَرَبْنا ) محذوف است که ( حِجاباً ) می‌باشد . « سِنِینَ » : سالها . مفعول‌فیه زمانی است . « عَدَداً » : شمار دار . متعدّد . صفت ( سِنینَ ) و به معنی ذاتَ عَدَدٍ ، یا مفعول مطلق فعل مقدّری است ، یعنی : تعدّد عَدَداً . « سِنِینَ عَدَداً » : سالیان دراز . سالهای سال .‏

سوره کهف آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ بَعَثْنَاهُمْ لِنَعْلَمَ أَیُّ الْحِزْبَیْنِ أَحْصَى لِمَا لَبِثُوا أَمَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس از آن ( سالهای سال به خواب ناز فرو رفتن ، که انگار خواب مرگ است ) ایشان را برانگیختیم ( و بیدارشان کردیم ) تا ببینیم کدام یک از آن دو گروه ( یعنی آنان که می‌گفتند : روزی یا بخشی از یک روز خوابیده‌ایم ، و آنان که می‌گفتند : خیر ! تنها خدا می‌داند که چقدر خوابیده‌اید ) مدّت ماندن خود را حساب کرده است ( و زمان خوابیدن خویش را ضبط نموده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَعَثْنَاهُمْ » : ایشان را برانگیختیم . مراد از برانگیختن در اینجا بیدار کردن است و استعمال این واژه ، شاید اشاره باشد به این که خواب طولانی آنان همچون مرگ و بیداری ایشان همچون رستاخیز پس از مرگ است . « الْحِزْبَیْنِ » : دو گروه از خود اصحاب الکهف ( نگا : کهف‌ / 19 ) . « أَحْصَیا » : حساب کرده است . ضبط نموده است . فعل ماضی است‌ ؛ نه اسم تفضیل . « أَمَداً » : مدّت معیّن . زمان مشخّص .‏

سوره کهف آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ نَبَأَهُم بِالْحَقِّ إِنَّهُمْ فِتْیَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْنَاهُمْ هُدًى ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما داستان آنان را به گونه راستین ( بدون کم و کاست ) برای تو بازگو می‌کنیم . ایشان جوانانی بودند که به پروردگارشان ایمان داشتند ، و ما بر ( یقین و ) هدایتشان افزوده بودیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَبَأَ » : خبر . داستان ( نگا : مائده‌ / 27 ) . « بِالْحَقِّ » : آن‌چنان که هست . راست و درست .‏

سوره کهف آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ وَرَبَطْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ إِذْ قَامُوا فَقَالُوا رَبُّنَا رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَن نَّدْعُوَ مِن دُونِهِ إِلَهاً لَقَدْ قُلْنَا إِذاً شَطَطاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به دلهایشان قدرت و شهامت دادیم ، آن گاه که بپا خاستند و ( برای تجدید میعاد با آفریدگار خود ، در میان مردم فریاد برآوردند و ) گفتند : پروردگار ما ، پروردگار آسمانها و زمین است . ما هرگز غیر از او معبودی را نمی‌پرستیم . ( اگر چنین بگوئیم و کسی را جز او معبود بدانیم ) در این صورت سخنی ( گزاف و ) دور از حق گفته‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَبَطْنَا عَلَیا قُلُوبِهِمْ » : دلهایشان را قدرت و شهامت بخشیدیم . بدیشان دل و جرأت دادیم . « لَن نَّدْعُوَ » : به فریاد نمی‌خوانیم . پرستش نمی‌کنیم . در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی در آخر دارد . « شَطَطاً » : سخنان دور از حق . برکنار از حقیقت .‏

سوره کهف آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ هَؤُلَاء قَوْمُنَا اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ آلِهَةً لَّوْلَا یَأْتُونَ عَلَیْهِم بِسُلْطَانٍ بَیِّنٍ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ کَذِباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( سپس برخی از ایشان به برخی گفتند : ) اینان ، یعنی قوم ما ، بجز الله معبودهائی را به خدائی گرفته‌اند ! ( چه مردمان حقیری ! چرا باید بتهای ساخت دست خویش را بپرستند ، مگر عقل ندارند ؟ ! ) . ای کاش ! دلیل روشنی بر ( خدائی ) آنها ارائه می‌دادند ! ( مگر چنین چیزی ممکن است‌ ؟ هرگز ! آنان چه ستمکارند ! ) آخر چه کسی ستمکارتر از فردی است که به خدا دروغ بندد ( و با افتراء انبازهائی به آفریدگار جهان نسبت دهد ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هؤُلآءِ قَوْمُنَا . . . » : استعمال اسم اشاره ( هؤُلآءِ ) در اینجا برای تحقیر است . ( قَوْمُنا ) عطف بیان است . « سُلْطَانٍ » : دلیل . حجّت . « بَیِّنٍ » : واضح و آشکار .‏

سوره کهف آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذِ اعْتَزَلْتُمُوهُمْ وَمَا یَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ فَأْوُوا إِلَى الْکَهْفِ یَنشُرْ لَکُمْ رَبُّکُم مِّن رَّحمته ویُهَیِّئْ لَکُم مِّنْ أَمْرِکُم مِّرْفَقاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( برخی به برخی گفتند : ) چون از این قوم می‌برید و از چیزهائی که بجز خدا می‌پرستند کناره‌گیری می‌کنید ( و حساب خود را از قوم خویش و معبودهای دروغینشان جدا می‌سازید ) ، پس به غار پناهنده شوید ( و آئین خویشتن را نجات دهید ) تا پروردگارتان رحمتش را بر شما بگستراند و وسائل رفاه و رهائی شما را از این کار ( مشکلی ) که در پیش دارید مهیّا و آسان سازد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إذْ » : چون که . به سبب این که . به خاطر این که . ( إِذْ ) در اینجا به معنی لام تعلیل است ( نگا : زخرف‌ / 39 ) . « فَأْوُوا » : پس پناه ببرید . منزل و مأوی سازید . « یُهَیِّئْْ » : آسان کند . آماده سازد . « مِرْفَقاً » : اسباب زندگی . وسیله‌ای که از آن منتفع و بهره‌مند شوند .‏

سوره کهف آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَرَى الشَّمْسَ إِذَا طَلَعَت تَّزَاوَرُ عَن کَهْفِهِمْ ذَاتَ الْیَمِینِ وَإِذَا غَرَبَت تَّقْرِضُهُمْ ذَاتَ الشِّمَالِ وَهُمْ فِی فَجْوَةٍ مِّنْهُ ذَلِکَ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ مَن یَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَمَن یُضْلِلْ فَلَن تَجِدَ لَهُ وَلِیّاً مُّرْشِداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( دهانه غار رو به شمال گشوده شده بود و چون در نیمکره شمالی قرار داشت ، نور آفتاب مستقیماً به درون آن نمی‌تابید . تو ای مخاطب ! وقتی که به خورشید نگاه می‌کردی ) خورشید را می‌دیدی که به هنگام طلوع به طرف راست غارشان می‌گرائید ( که سوی مغرب است ) و به هنگام غروب به طرف چپشان می‌گرائید ( که سوی مشرِق است ) ، و خودشان در محلّ وسیع غار قرار داشتند ( که وسط غار و فراخنای آن است ، و ایشان از تابش مستقیم آفتاب در امان بودند ) . این ( چیزی که گذشت ) از نشانه‌های ( قدرت ) خدا است . خدا هر که را راهنمائی کند ، راهیاب ( واقعی ) او است ، و هرکه را گمراه نماید ، هرگز سرپرست و راهنمائی برای وی نخواهی یافت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَزَاوَرُ » : می‌گراید . میل می‌کند . فعل مضارع است و اصل آن ( تَتَزَاوَرُ ) است . « ذَاتَ الْیَمِینِ » : طرف راست . مفعول‌فیه است . « تَقْرِضُ » : عدول می‌کند . « ذَاتَ الشِّمَالِ » : طرف چپ . مفعول‌فیه است . « فَجْوَةٍ » : فراخنا . محلّ وسیع . در اینجا مراد وسط غار است .‏

سوره کهف آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَحْسَبُهُمْ أَیْقَاظاً وَهُمْ رُقُودٌ وَنُقَلِّبُهُمْ ذَاتَ الْیَمِینِ وَذَاتَ الشِّمَالِ وَکَلْبُهُم بَاسِطٌ ذِرَاعَیْهِ بِالْوَصِیدِ لَوِ اطَّلَعْتَ عَلَیْهِمْ لَوَلَّیْتَ مِنْهُمْ فِرَاراً وَلَمُلِئْتَ مِنْهُمْ رُعْباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مخاطب ! اگر چنین می‌شد که بدیشان بنگری ) در حالی که ایشان خفته بودند ، آنان را بیدار می‌انگاشتی . ما آنان را به راست و چپ می‌گرداندیم ( و زیرورو می‌کردیم ، تا اندامهایشان سالم بماند ) و سگ ایشان بر آستانه ( غار ) دستهای خود را ( به حالت نگهبانی ) دراز کشیده بود . اگر بدیشان می‌نگریستی از آنان می‌گریختی و سرتاپای تو از ترس و وحشت پر می‌شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَیْقَاظ‌ » : جمع یَقِظ و یَقْظان ، بیداران . « رُقُودٌ » : جمع راقِد ، خفتگان . « بَاسِطٌ » : بازکننده . گشاینده . « وَصِید » : آستانه . بیرون . « بِالْوَصیدِ » : در آستانه . در بیرون . « إِطَّلَعْتَ » : می‌دیدی اطّلاع می‌یافتی . « رُعْباً » : خوف و هراس . مفعول به دوم یا تمییز است .‏

سوره کهف آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ بَعَثْنَاهُمْ لِیَتَسَاءلُوا بَیْنَهُمْ قَالَ قَائِلٌ مِّنْهُمْ کَمْ لَبِثْتُمْ قَالُوا لَبِثْنَا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ قَالُوا رَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثْتُمْ فَابْعَثُوا أَحَدَکُم بِوَرِقِکُمْ هَذِهِ إِلَى الْمَدِینَةِ فَلْیَنظُرْ أَیُّهَا أَزْکَى طَعَاماً فَلْیَأْتِکُم بِرِزْقٍ مِّنْهُ وَلْیَتَلَطَّفْ وَلَا یُشْعِرَنَّ بِکُمْ أَحَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏همان گونه ( که 309 سال آنان را خواباندیم ) ایشان را ( از خواب طولانی مرگ مانند ) برانگیختیم ( و بیدارشان کردیم ) تا از یکدیگر ( مدّت خواب خود را ) بپرسند . یکی از آنان گفت : ( فکر می‌کنید ) چه مدّتی ( در خواب ) مانده‌اید ؟ ( دسته‌ای ) گفتند : روزی یا بخشی از روز ( در خواب ) بوده‌ایم . ( گروه دیگری ) گفتند : پروردگارتان بهتر ( از همه ) می‌داند که چقدر ( در خواب بوده‌اید و در اینجا ) مانده‌اید . ( یکی پیشنهاد کرد و گفت : ) سکه نقره‌ای را که با خود دارید به کسی از نفرات خود بدهید و او را روانه شهر کنید ، تا ( برود و ) ببیند کدامین ( فروشنده ) ایشان غذای پاک‌تری دارد ، روزی و طعامی از آن برایتان بیاورد . امّا باید نهایت دقّت را به خرج دهد و هیچ کس را از حال شما آگاه نسازد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیَتَسَآءَلُوا » : تا از همدیگر بپرسند . در نتیجه از یکدیگر سؤال کنند . « وَرِقِ » : درهمهای نقره‌ای . نقره . « أَیُّهَا » : مرجع ( ها ) می‌تواند ( الْمَدینَةِ ) باشد و جنبه مجازی داشته باشد ؛ مانند : وَاسْأَلِ الْقَریَة . یا این که ( أَهْل ) یا ( أَطْعمة ) محذوف باشد و حذف مضاف شده باشد . « أَزْکی‌ » : پاکتر از نظر معنوی و مادی . بیشتر و بهتر . « طَعَاماً » : تمییز است . « مِنْهُ » : مرجع ( هُ ) طعام است . « لِیَتَلَطَّفْ » : باید کمال دقّت را در پنهان کاری به خرج دهد .‏

سوره کهف آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّهُمْ إِن یَظْهَرُوا عَلَیْکُمْ یَرْجُمُوکُمْ أَوْ یُعِیدُوکُمْ فِی مِلَّتِهِمْ وَلَن تُفْلِحُوا إِذاً أَبَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏قطعاً اگر آنان ( از شما آگاه و ) بر شما دست یابند ، شما را سنگسار می‌کنند ، و یا این که به آئین ( بت‌پرستی ) خود برمی‌گردانند ، و ( در آن صورت ، در دنیا و آخرت ) هرگز رستگار نمی‌گردید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن یَظْهَرُوا » : اگر غالب شوند . اگر چیره گردند ( نگا : توبه‌ / 8 ) . « یَرْجُمُوکُمْ » : شما را سنگسار می‌کنند . شما را سنگ‌باران می‌کنند ( نگا : هود / 91 ) . « مِلَّة‌ » : دین . آئین .‏

سوره کهف آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ أَعْثَرْنَا عَلَیْهِمْ لِیَعْلَمُوا أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَأَنَّ السَّاعَةَ لَا رَیْبَ فِیهَا إِذْ یَتَنَازَعُونَ بَیْنَهُمْ أَمْرَهُمْ فَقَالُوا ابْنُوا عَلَیْهِم بُنْیَاناً رَّبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قَالَ الَّذِینَ غَلَبُوا عَلَى أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیْهِم مَّسْجِداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏همان گونه ( که آنان را به خواب طولانی فرو بردیم ، و از آن خواب عمیق بیدارشان نمودیم ، مردمان شهر را ) هم متوجّه حالشان کردیم ، ( بدان گاه که میان خود درباره رستاخیز کشمکش داشتند ) تا بدانند که وعده خدا ( درباره رستاخیز و زندگی دوباره ) حق است ، و این که بدون شکّ قیامت فرا می‌رسد . ( در نتیجه دیدن ایشان ، اهل شهر به خدا و روز رستاخیز ایمان آوردند . سپس خداوند اصحاب کهف را به هنگام دیدار مردم از ایشان ، در میان غار می‌راند . مردمان درباره ایشان دو گروه شدند : بعضی از آنان ) گفتند : بر ( درِ غار ) ایشان دیواری درست کنید ( تا کسی به غار نرود . چرا که نمی‌دانیم آنان مرده‌اند یا دوباره به خواب عمیق فرو رفته‌اند ) و پروردگارشان آگاه‌تر از ( هر کسی به ) وضع ایشان است . برخی دیگر که اکثریّت داشتند ، گفتند : بر ( درِ غار ) ایشان پرستشگاهی می‌سازیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَعْثَرْنا » : دیگران را متوجّه ساختیم . مطلع و باخبر کردیم . « السَّاعَةَ » : قیامت . « إذْ » : آن گاه . ظرف است و متعلّق است به فعل ( أَعْثَرْنا ) . « یَتَنَازَعُونَ بَیْنَهُمْ أَمْرَهُمْ » : مردمان درباره زندگی دوباره ، بین خود کشمکش داشتند . برخی زنده شدن را محال می‌دیدند . برخی می‌گفتند : روح و جسم زنده می‌گردد . بعضی هم می‌گفتند : فقط روح زنده می‌شود و جسم جزو خاک می‌گردد . « بُنْیَاناً » : بنیاد . مراد دیوار بزرگ است ( نگا : صف‌ / 4 ) . « غَلَبُوا عَلَیا أَمْرِهِمْ » : کسانی که اکثریّت داشتند . کسانی که چرخش کار مردم در دست ایشان بود و بزرگان قوم بشمار می‌آمدند . « مَسْجِداً » : پرستشگاه .‏

سوره کهف آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ سَیَقُولُونَ ثَلَاثَةٌ رَّابِعُهُمْ کَلْبُهُمْ وَیَقُولُونَ خَمْسَةٌ سَادِسُهُمْ کَلْبُهُمْ رَجْماً بِالْغَیْبِ وَیَقُولُونَ سَبْعَةٌ وَثَامِنُهُمْ کَلْبُهُمْ قُل رَّبِّی أَعْلَمُ بِعِدَّتِهِم مَّا یَعْلَمُهُمْ إِلَّا قَلِیلٌ فَلَا تُمَارِ فِیهِمْ إِلَّا مِرَاء ظَاهِراً وَلَا تَسْتَفْتِ فِیهِم مِّنْهُمْ أَحَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( معاصران پیغمبر درباره تعداد نفرات اصحاب کهف به مجادله می‌پردازند و گروهی ) خواهند گفت : آنان سه نفرند که چهارمین ایشان سگشان بود ، و ( گروهی ) خواهند گفت : آنان پنج نفرند که ششمین ایشان سگشان بود ؛ همه اینها سخنان بدون دلیل است . و ( گروهی ) خواهند گفت : آنان هفت نفرند که هشتمین ایشان سگشان بود ( و اینان از روی علم و آگاهی برگرفته از وحی ، سخن نخواهند گفت ) . بگو : پروردگار من از تعدادشان آگاه‌تر ( از هرکسی است ) . جز گروه کمی تعدادشان را نمی‌داند . بنابراین درباره اصحاب کهف جز مجادله روشن ( و آرام با دیگران ) پیش مگیر ( چرا که مسأله چندان مهمّی نیست و ارزش دردسر را ندارد ) و پیرامون آنان دیگر از هیچ کس مپرس ( زیرا وحی الهی تو را بس است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَجْماً بِالْغَیْبِ » : از روی ظنّ و گمان‌ ؛ نه دلیل و برهان سخن گفتن ( نگا : سبأ / 53 ) . « مِرَآءً » : ستیزه . جدال . « مِرَآءً ظَاهِراً » : مجادله سطحی و مباحثه بدون طول و تفصیل . گفتگوی منطقی و مستدلّ . « فَلا تُمَارِ فِیهِمْ إِلاّ مِرَآءً ظَاهِراً » : درباره ایشان گفتگوی ساده و مختصر ؛ نه عمیق و طویل داشته باش . راجع بدیشان مباحثه روشن و مستدلّ داشته باش ( نگا : تفسیر نمونه ) .‏

سوره کهف آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَا تَقُولَنَّ لِشَیْءٍ إِنِّی فَاعِلٌ ذَلِکَ غَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏درباره هیچ چیز ( بدون مقترن کردنِ سخن به مشیّت خدا ) مگو که فردا آن را انجام می‌دهم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَداً » : فردا . مراد آینده است .‏

سوره کهف آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا أَن یَشَاءَ اللَّهُ وَاذْکُر رَّبَّکَ إِذَا نَسِیتَ وَقُلْ عَسَى أَن یَهْدِیَنِ رَبِّی لِأَقْرَبَ مِنْ هَذَا رَشَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مگر این که بگوئی : ) اگر خدا بخواهد ( فردا چنین و چنان کنم . چرا که تا اراده او نباشد چیزی و کاری انجام نمی‌پذیرد ) . و چون دچار فراموشی شدی ( و إِن شَآءَ الله را نگفتی ، همین که به یادت آمد ) ، پروردگارت را به خاطر آور و ( إِن شَآءَ الله را بگو ، تا گذشته را جبران بکنی و همیشه دلت با خدا باشد . هنگامی که عزم انجام کاری کردی و آن را آویزه مشیّت خدا نمودی ) بگو : امید است پروردگارم مرا ( به چیزی ) رهنمود کند که از این ( چیزی که در مدّ نظر است ، سودمندتر و ) به خیر و صلاح نزدیکتر باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِذَا نَسِیتَ » : زمانی که إِن شَآءَ الله را فراموش کردی . « رَشَداً » : هدایت . رهنمود . خیر و نفع . در اصل ( رَشَد ) به معنی إرشاد و رهنمودی است که منتهی به خیر و منفعت شود ؛ ولی گاهی مثل اینجا خودِ خیر و منفعت مراد است ( نگا : جنّ‌ / 10 ) . « مِنْ هذَا رَشَداً » : هدایت‌بخش‌تر از این . سودمندتر از این . ( هذا ) اشاره است به کار مورد نظر ، و راهی که در پیش است . یا این که اشاره به سرگذشت عجیب اصحاب کهف است که معجزه جاوید پیغمبر که قرآن است از آن هم عجیب‌تر است .‏

سوره کهف آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَبِثُوا فِی کَهْفِهِمْ ثَلَاثَ مِئَةٍ سِنِینَ وَازْدَادُوا تِسْعاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏اصحاب کهف مدّت سیصد و نه سال در غارشان ( در حال خواب ) ماندند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِزْدادُوا تِسْعاً » : نه سال بر آن افزودند . مراد این است که اصحاب کهف سیصد سال شمسی زنده و در حال خواب بوده که اگر با سال قمری حساب شود ، نه سال بر آن افزوده می‌گردد . چرا که سیصد سال شمسی مساوی با سیصد و نه سال قمری است . در اینجا قرآن مجید حقیقتی را بیان داشته است که سالها بعد علم نجوم بدان پی برده است .‏

سوره کهف آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ قُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثُوا لَهُ غَیْبُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَبْصِرْ بِهِ وَأَسْمِعْ مَا لَهُم مِّن دُونِهِ مِن وَلِیٍّ وَلَا یُشْرِکُ فِی حُکْمِهِ أَحَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : خدا ( از همگان ) آگاه‌تر از مدّتی است که اصحاب کهف ( در غار زنده و در حال خواب ) ماندند ( و برایتان بیان گردید . لذا به گفتگوهای مختلف در این‌باره خاتمه دهید ) . تنها او است که غیب آسمانها و زمین را می‌داند ( و از مجموعه جهان هستی و از جمله مدّت ماندگاری اصحاب کهف باخبر است ) . شگفتا او چه بینا و شنوا است ! ( او همه چیز را می‌بیند و همه‌چیز را می‌شنود ! ساکنان آسمانها و زمین ) بجز خدا برایشان سرپرستی نیست ( که عهده‌دار امور آنان شود ) و در فرماندهی و قضاوت خود کسی را انباز نمی‌گرداند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَبْصِرْ بِهِ وَ أَسْمِعْ ! » : این دو فعل ، صیغه تعجّبند ، و در اینجا مراد خبر دادن از عظمت علم خدا است که انسان را در شگفتی فرو می‌برد . « حُکْمِهِ » : فرماندهی خود . قضاوت خود .‏

سوره کهف آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ وَاتْلُ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِن کِتَابِ رَبِّکَ لَا مُبَدِّلَ لِکَلِمَاتِهِ وَلَن تَجِدَ مِن دُونِهِ مُلْتَحَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بخوان آنچه را که از کتاب ( قرآن ) از سوی پروردگارت به تو وحی شده است ( و به گفته‌های این و آن که آمیخته به دروغ و خرافات و مطالب بی‌اساس است اعتناء مکن . تکیه‌گاه بحث تو در امور غیبی همچون سرگذشت اصحاب کهف ، تنها باید وحی الهی باشد . چرا که سخنان خدا حقائق تغییر ناپذیری است و ) کسی نمی‌تواند سخنان او را تغییر ( و احکام آن را دگرگون ) کند ، و هرگز پناهی جز او نخواهی یافت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُبَدِّلَ » : تغییر دهنده . تبدیل کننده . « لا مُبَدِّلَ لِکَلِمَاتِهِ » : هیچ کس و هیچ‌چیزی سخنان خدا را نمی‌تواند دگرگون کند . احکام قرآن ، چون کلام یزدان است ، بر اثر کشفیات فنون و پیشرفتهای علوم ، دستخوش بطلان و مغلوب زمان نمی‌شود . « مُلْتَحَداً » : پناهگاه . ملجأ . محلّی که انسان خویشتن را در آن متحصن کند .‏

سوره کهف آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ وَاصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ وَلَا تَعْدُ عَیْنَاکَ عَنْهُمْ تُرِیدُ زِینَةَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَن ذِکْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَکَانَ أَمْرُهُ فُرُطاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏با کسانی باش که صبحگاهان و شامگاهان خدای خود را می‌پرستند و به فریاد می‌خوانند ، ( و تنها رضای ) ذات او را می‌طلبند ، و چشمانت از ایشان ( به سوی ثروتمندان و قدرتمندان مستکبر ) برای جستن زینت حیات دنیوی برنگردد ، و از کسی فرمان مبر که ( به خاطر دنیا دوستی و آرزو پرستی ) دل او را از یاد خود غافل ساخته‌ایم ، و او به دنبال آرزوی خود روان گشته است ( و پیوسته فرمان یزدان را ترک گفته است ) و کار و بارش ( همه ) افراط و تفریط بوده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِصْبِرْ نَفْسَکَ » : خویشتن را بدار . خود را نگاه دار . مراد بودن و بسر بردن است . « غَدَاةِ‌ » : صبحگاهان . بامدادان . « عَشِیِّ » : شامگاهان . شبانگاهان . مراد همه اوقات است ( نگا : انعام‌ / 52 و 53 ) . « لا تَعْدُ » : دور مگردان . منصرف مکن . از ماده ( عدو ) . « لا تَعْدُ عَیْنَاکَ عَنْهُمْ » : چشمانت از ایشان برنگردد . مراد این است که چشم از ایشان برمگیر . واژه ( عَیْنَاکَ ) فاعل است . « أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ » : دل او را غافل کرده‌ایم . دلش را غافل دیده‌ایم . « فُرُطاً » : افراط و اسراف . ظلم و تعدّی ( نگا : قاموس ) . تفریط و تضییع ( نگا : روح‌المعانی ) .‏

سوره کهف آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ وَقُلِ الْحَقُّ مِن رَّبِّکُمْ فَمَن شَاء فَلْیُؤْمِن وَمَن شَاء فَلْیَکْفُرْ إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِینَ نَاراً أَحَاطَ بِهِمْ سُرَادِقُهَا وَإِن یَسْتَغِیثُوا یُغَاثُوا بِمَاء کَالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرَابُ وَسَاءتْ مُرْتَفَقاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : حق ( همان چیزی است که ) از سوی پروردگارتان ( آمده ) است ( و من آن را با خود آورده‌ام و برنامه من و همه مؤمنان است ) پس هرکس که می‌خواهد ( بدان ) ایمان بیاورد و هرکس می‌خواهد ( بدان ) کافر شود . ما برای ستمگران آتشی را آماده کرده‌ایم که ( از هر طرف ایشان را احاطه می‌کند و ) سراپرده آن ، آنان را در بر می‌گیرد ، و اگر ( در آن آتش سوزان ) فریاد برآورند ( که آب ) ، با آبی همچون فلز گداخته به فریادشان رسند که چهره‌ها را بریان می‌کند ! چه بد نوشابه‌ای ! و چه زشت منزلی !‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُرَادِقُ » : معرّب سراپرده است ، به معنی خیمه و بارگاه و چادری است که بر فراز صحن خانه کشند . « إِن یَسْتَغِیثُوا » : اگر فریاد برآورند . اگر کمک بخواهند . « یُغَاثُوا » : به فریادشان رسیده شود . کمک کرده شوند . « مُهْل‌ » : هر نوع فلز گداخته ( نگا : دخان‌ / 45 ، معارج‌ / 8 ) . دُرْدِ ته‌نشین شده روغن که معمولاً چیز آلوده و کثیف و بد طعمی است‌ ؛ و در اینجا مراد کیم و خونابه دوزخیان است ( نگا : ابراهیم‌ / 16 و 17 ) . « مُرْتَفَقاً » : محلّ اجتماع و گردهمآئی . منزل . جائی که برای حسرت و یا آسایش آرنج را بدان تکیه دهند یا زیرِ گونه بگذارند ، که در صورت دوم یعنی اگر برای آسایش باشد ، در اینجا جنبه ریشخند دارد ؛ مثل ( نُزُلٌ ) در آیه 93 سوره واقعه . منصوب است چون تمییز است .‏

سوره کهف آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ إِنَّا لَا نُضِیعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که ایمان آورده‌اند ( به خدا و دین حقی که به تو وحی شده است ) و کارهای شایسته کرده‌اند ( پاداششان در پیشگاه آفریدگارشان محفوظ است ) . ما پاداش کسی را هدر نمی‌دهیم که کار نیکو کرده باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّ الَّذینَ . . . » : خبر ( إِنَّ ) ، ( أُولئِکَ لَهُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهاَ الأنْهارُ ) در آیه بعدی است و ( إِنَّا لا نُضِیعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلاً ) جمله معترضه است ، یا این که ( إِنَّا لا نُضِیعُ . . . ) جایگزین خبر است .‏

سوره کهف آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ أُوْلَئِکَ لَهُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهِمُ الْأَنْهَارُ یُحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَیَلْبَسُونَ ثِیَاباً خُضْراً مِّن سُندُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُّتَّکِئِینَ فِیهَا عَلَى الْأَرَائِکِ نِعْمَ الثَّوَابُ وَحَسُنَتْ مُرْتَفَقاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان کسانیند که بهشت جاویدان از آن ایشان است‌ ؛ بهشتی که در زیر ( کاخها و درختان ) آن جویبارها روان است . آنان در آنجا با دستبندهای طلا آراسته می‌شوند ، و جامه‌های سبز ( فاخری از انواع مختلف ) حریر نازک و ضخیم می‌پوشند ، در حالی که بر تختها و مبلمانها تکیه زده‌اند . ( وه که این چیز موعود ) چه پاداش خوبی است ! و ( به‌به این باغها و تختها ) چه منزل و مَقَرّ زیبایی است !‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَدْنٍ » : جای ماندگاری . جاویدانگی . « یُحَلَّوْنَ » : زینت می‌شوند . آراسته می‌گردند . فعل مجهول است و از ماده ( حلی ) . « أَسَاوِرَ » : جمع سِوار ، دستبند . برخی آن را جمع أَسْوِرَة می‌دانند که مفرد آن سِوار است . یعنی أَساوِر را جمع‌الجمع بشمار می‌آورند . « مِنْ أَساوِرَ مِن ذَهَبٍ » : واژه ( مِنْ ) نخستین زائد یا ابتدائیّه است ، و ( مِنْ ) دوم بیانیّه می‌باشد . « ذَهَبٍ » : طلا . زر . « خُضْراً » : جمع أَخْضَر ، سبز رنگ . « سُندُسٍ » : حریر لطیف و نازک . « إِسْتَبْرَقٍ » : حریر ضخیم و برّاق . « مُتَّکِئِینَ » : تکیه‌زنندگان . « أَرَآئِکَ » : جمع أَریکَة ، تخت‌ها . مبلمان‌ها . « مُرْتَفَقاً » : منزل . مجلس . مقرّ .‏

سوره کهف آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ وَاضْرِبْ لَهُم مَّثَلاً رَّجُلَیْنِ جَعَلْنَا لِأَحَدِهِمَا جَنَّتَیْنِ مِنْ أَعْنَابٍ وَحَفَفْنَاهُمَا بِنَخْلٍ وَجَعَلْنَا بَیْنَهُمَا زَرْعاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) برای آنان مثالی بیان کن ، مَثَل دو مرد ( کافر ثروتمندی و فقیر مؤمنی ) را که ( در روزگاران گذشته اتّفاق افتاده است ، و ) ما به یکی از آن دو ( یعنی کافر ثروتمند ) دو باغ انگور داده بودیم . گرداگرد باغها را با نخلستانها احاطه کرده بودیم ، و در میان باغها ( زمینهای ) زراعتی قرار داده بودیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَجُلَیْنِ » : دو مرد . مراد یک فرد کافر ثروتمند ، و یک فرد مؤمن فقیر است . در ضرب‌المثل هم ضرورت ندارد نام افراد مشخّص شود . ( رَجُلَیْنِ ) بدل ( مَثَلاً ) است . « حَفَفْنَا » : دور زده بودیم . احاطه کرده بودیم .‏

سوره کهف آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ کِلْتَا الْجَنَّتَیْنِ آتَتْ أُکُلَهَا وَلَمْ تَظْلِمْ مِنْهُ شَیْئاً وَفَجَّرْنَا خِلَالَهُمَا نَهَراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر دو باغ ( از نظر فرآورده‌های کشاورزی کامل بودند و درختان ) به ثمر نشسته بودند ( و کشتزارهای داخل آن خوشه بسته بودند ) و هر دو باغ در میوه و ثمره چیزی فروگذار نکرده بودند ، و ما در میان آنها رودبار بزرگی ( از زمین ) برجوشانده بودیم ( که در زیر درختان جریان داشت ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کِلْتَا » : هر دو . « أُکُلَ » : میوه . ثمره . فرآورده . « لَمْ تَظْلِمْ » : نکاسته بود . فروگذار نکرده بود .‏

سوره کهف آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَانَ لَهُ ثَمَرٌ فَقَالَ لِصَاحِبِهِ وَهُوَ یُحَاوِرُهُ أَنَا أَکْثَرُ مِنکَ مَالاً وَأَعَزُّ نَفَراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( صاحب این دو باغ علاوه از آنها ) دارائی دیگری ( از طلا و نقره و اموال و اولاد ) داشت ( و دنیا به کام او بود و غرور ثروت او را گرفت ) پس در گفتگوئی به دوست ( مؤمن ) خود ( مغرورانه و پرخاشگرانه ) گفت : من ثروت بیشتری از تو دارم و از لحاظ نفرات ( خانواده و خویش و رفیق ) مقتدرتر از تو و فزونترم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ثَمَرٌ » : حاصل . درآمد . دارائی . « کَانَ لَهُ ثَمَرٌ » : دارائی و درآمد دیگری جز این دو باغ داشت . یا این که : بدین ترتیب ، صاحب این دو باغ ، هرگونه میوه و درآمدی در اختیار داشت .‏

سوره کهف آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ وَدَخَلَ جَنَّتَهُ وَهُوَ ظَالِمٌ لِّنَفْسِهِ قَالَ مَا أَظُنُّ أَن تَبِیدَ هَذِهِ أَبَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در حالی که ( به سبب عدم ایمان به خدا ) بر خویشتن ستمگر بود ، ( همراه دوست خود ، سرمستِ غرور ) به باغش گام نهاد ( و نگاهی به درختان پرمیوه و خوشه‌های پُردانه و زمزمه رودبار انداخت ، مستکبرانه ) گفت : من باور نمی‌کنم هرگز این ( باغ سرسبز ) نابود شود و به فنا رود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَآ أَظُنُّ » : گمان نمی‌برم . باور ندارم . « تَبِیدَ » : نابود شود . از میان رود . از مصدر بَیْد و به یاد ، به معنی فنا و هلاک . « هذِهِ » : این باغ . چه بسا مراد تسمیه کلّ به اسم جزء بوده و مقصود این جهان ، و مرجع ( مِنْها ) در آیه بعد هم ( جَنَّة ) یا ( حَیَاة ) باشد .‏

سوره کهف آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَظُنُّ السَّاعَةَ قَائِمَةً وَلَئِن رُّدِدتُّ إِلَى رَبِّی لَأَجِدَنَّ خَیْراً مِّنْهَا مُنقَلَباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و باور ندارم که قیامت برپا شود . اگر هم ( به فرض قیامتی در کار باشد و ) من به سوی پروردگارم برگردانده شوم ( این همه شخصیّت و مقام ، و اموال و اولاد ، نشانه شایستگی من است و در آنجا هم ) مسلّماً سرانجام بهتری و جایگاه خوبتری از این ( باغ و زندگی ) خواهم یافت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّاعَةَ » : قیامت . « قَآئِمَةً » : پابرجا . برقرار . مفعول دوم است . « مُنقَلَباً » : عاقبت . جای بازگشت .‏

سوره کهف آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ لَهُ صَاحِبُهُ وَهُوَ یُحَاوِرُهُ أَکَفَرْتَ بِالَّذِی خَلَقَکَ مِن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاکَ رَجُلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏دوست ( مؤمن ) او ، در حالی که با وی گفتگو داشت ، بدو گفت : آیا منکر کسی شده‌ای که ( دستگاه شگرف و سازمان پیچیده جسم ) تو را از خاک ناچیزی و سپس از نقطه بی‌ارزشی آفریده است ، و بعد از آن تو را مرد کاملی کرده است‌ ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلَقَکَ مِن تُرابٍ . . . » : خداوند تو را از خاک درست کرد . یعنی موادّ غذائی که در زمین است ، جذب ریشه‌های روئیدنیها می‌گردد ، و روئیدنیها به نوبه خود خوراک حیوانات می‌شوند ، و انسان از روئیدنیها و گوشت و شیر حیوانات استفاده می‌کند ، و نطفه‌اش از اینها شکل می‌گیرد ( نگا : حجّ / 5 ، روم‌ / 20 ) . یا این که مراد این است که خداوند اصل تو را - که آدم است‌ - از خاک آفریده است ( نگا : آل‌عمران‌ / 59 ، فاطر / 11 ) . « سَوَّاکَ » : اندام تو را متعادل و هماهنگ کرد . کامل کرد تو را . « رَجُلاً » : حال است و تأویل به مشتقّ می‌گردد . یا این که مفعول دوم ( سَوّی ) است . یعنی : جَعَلَکَ رَجُلاً .‏

سوره کهف آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ لَّکِنَّا هُوَ اللَّهُ رَبِّی وَلَا أُشْرِکُ بِرَبِّی أَحَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ولی من ( می‌گویم : ) او ( که مرا و همه جهان را آفریده است ) خدا است و پروردگار من است ، و من کسی را انباز پروردگارم نمی‌سازم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لکِنَّا » : امّا من . اصل آن : لکِنْ أَنَا است ، و همزه را به طور سماع حذف و نون را در نون دغم می‌نمایند . « لکِنَّا هُوَ اللهُ رَبِّی‌ » : ( لکِن ) مخفّف و مهمّل ، ( أَنَا ) مبتدا ، ( هُوَ ) مبتدای دوم ، ( اللهُ ) خبر مبتدای دوم ، ( رَبِّی ) صفت آن ، مبتدای دوم و خبرش ، خبر مبتدای اوّل ، و عائد ضمیر ( ی ) است .‏

سوره کهف آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْلَا إِذْ دَخَلْتَ جَنَّتَکَ قُلْتَ مَا شَاء اللَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ إِن تُرَنِ أَنَا أَقَلَّ مِنکَ مَالاً وَوَلَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏کاش ! وقتی که وارد باغ می‌شدی ( و این همه نعمت و مرحمت ، و آثار قدرت و عظمت را می‌دیدی ) می‌گفتی : ماشاءَاللهُ ! ( این نعمت از فضل و لطف خدا است ، و آنچه خدا بخواهد شدنی است ! ) هیچ قوّت و قدرتی جز از ناحیه خدا نیست ( و اگر مدد و توفیق او نباشد ، توانائی عبادت و پرستش را نخواهیم داشت . ای رفیق ناسپاس ) اگر می‌بینی که از نظر اموال و اولاد از تو کمترم ، ( امّا . . . ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا شَآءَ اللهُ » : این جمله محذوفی دارد و تقدیر چنین است : هذا مَا شَآءَ اللهُ ، یعنی : این چیزی است که خدا خواسته است . یا این که : مَا شَآءَ اللهُ کائِنٌ ، یعنی : هرچه خدا بخواهد ، همان می‌شود .‏

سوره کهف آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ فَعَسَى رَبِّی أَن یُؤْتِیَنِ خَیْراً مِّن جَنَّتِکَ وَیُرْسِلَ عَلَیْهَا حُسْبَاناً مِّنَ السَّمَاءِ فَتُصْبِحَ صَعِیداً زَلَقاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏چه بسا پروردگارم بهتر از باغ تو را ( در دنیا یا آخرت ) به من بدهد ، و خدا از آسمان بلای مقدّری برای باغ تو فرو بفرستد و این باغ به سرزمین لخت و همواری تبدیل شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حُسْبَاناً » : مصدر است و به معنی اسم مفعول ، یعنی محسوب است و مراد از آن هر نوع بلا و عذاب مقدّر است . هلاک و نابودی . یا این که جمع ( حُسْبَانَة ) به معنی صاعِقَة است . « صَعیداً » : سرزمین . خاک روی زمین . « زَلَقاً » : مصدر است و در معنی اسم فاعل به کار رفته است ، به معنی : صاف و صوف . لخت . لغزنده . گِل و لای .‏

سوره کهف آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ أَوْ یُصْبِحَ مَاؤُهَا غَوْراً فَلَن تَسْتَطِیعَ لَهُ طَلَباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا این که آب این باغ ( در اعماق زمین ) فرو رود ، به گونه‌ای که هرگز نتوانی آن را پیجوئی کنی ( چه رسد به این که آن را بیابی و به سطح زمین برگردانی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَوْراً » : فرو رفتن . در اینجا برای مبالغه ، مصدر به معنی اسم فاعل یعنی ( غائِر ) به کار رفته است که به معنی فرو رونده است .‏

سوره کهف آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ وَأُحِیطَ بِثَمَرِهِ فَأَصْبَحَ یُقَلِّبُ کَفَّیْهِ عَلَى مَا أَنفَقَ فِیهَا وَهِیَ خَاوِیَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا وَیَقُولُ یَا لَیْتَنِی لَمْ أُشْرِکْ بِرَبِّی أَحَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( سرانجام پیش‌بینی فرد مؤمن تحقّق پذیرفت و بلای ناگهانی در رسید و همه محصولات و ) میوه‌های او را در آغوش کشید ( و باغ سرسبز و آبادان ، به زمین لخت و ویران تبدیل گردید ) . در حالی که باغ بر داربستها و چوب‌بندها فرو تپیده بود ، صاحب باغ بر هزینه‌هائی که صرف آن کرده بود ، دست تحسّر به هم می‌مالید و می‌گفت : کاشکی کسی را انباز پروردگارم نمی‌کردم ! ( و خدای را به یگانگی می‌پرستیدم و کفر نمی‌ورزیدم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اُحِیطَ » : احاطه گردید . « اُحیطَ بِثَمَرِهِ » : محصولات و میوه‌هایش با بلا احاطه گردید . محصولات نابود شد . « خاوِیَةٌ » : فرو افتاده و فرو تپیده . « عُرُوش‌ » : جمع عَرْش ، سقفها . در اینجا مراد داربستها و چوب‌بندها و چفته‌های زیر درختان میوه است . « خَاوِیَةٌ عَلَیا عُرُوشِهَا » : ( نگا : بقره‌ / 259 ) .‏

سوره کهف آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَمْ تَکُن لَّهُ فِئَةٌ یَنصُرُونَهُ مِن دُونِ اللَّهِ وَمَا کَانَ مُنتَصِراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( او در برابر این همه مصیبت و بلا ، تنهای تنها بود ) و دسته و گروهی را جز خدا نداشت که او را یاری دهند ، و خود نیز نتوانست خویشتن را کمک کند ( و جلو بلا را بگیرد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن دُونِ اللهِ » : بجز خدا . در مقابل خدا . « مُنتَصِراً » : دفع کننده و بازدارنده . انتقام گیرنده . غالب و چیره . یادآوری : معنی آیه می‌تواند چنین هم باشد : صاحب باغ کسانی را نداشت که در برابر خشم خدا او را کمک کنند ، و وی هم قادر به دفع بلا نبود .‏

سوره کهف آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ هُنَالِکَ الْوَلَایَةُ لِلَّهِ الْحَقِّ هُوَ خَیْرٌ ثَوَاباً وَخَیْرٌ عُقْباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن مقام و در آن حال ( که بلا و مصیبت و شدّت و محنت سر می‌رسد ) یاری و کمک ، ویژه معبود راستین است ( و تنها خدا فریادرس روز مصیبت و دفع‌کننده بلا است ) . او بهترین پاداش را ( برای مطیعان خود ) دارد ، و بهترین سرانجام را ( برای آنان ) فراهم می‌سازد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هُنَالِکَ » : آنجا . در آن مقام و در آن حال . « الْوَلایَةُ » : کمک و یاری . دستگیری و مددکاری . « عُقْباً » : عاقبت . سرانجام .‏

سوره کهف آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ وَاضْرِبْ لَهُم مَّثَلَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا کَمَاء أَنزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الْأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشِیماً تَذْرُوهُ الرِّیَاحُ وَکَانَ اللَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ مُّقْتَدِراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) برای آنان ( که به دارائی دنیا می‌نازند و به اولاد و اموال می‌بالند ) مثال زندگی دنیا را بیان کن که همچون آبی است که از ( ابر ) آسمان فرو می‌فرستیم . سپس گیاهان زمین از آن ( سیراب می‌گردند و به سبب آن رشد و نمو می‌کنند و ) تنگاتنگ و تودرتو می‌شوند . ( عطر گل و ریحان با آواز پرندگان درهم می‌آمیزد و رقص گلزار و چمنزار در می‌گیرد . ولی این صحنه دل‌انگیز دیری نمی‌پاید و باد خزان وزان می‌گردد ، و گیاهان سرسبز و خندان ، زرد رنگ و ) سپس خشک و پرپر می‌شوند و بادها آنها را ( در اینجا و آنجا ) پخش و پراکنده می‌سازند ! ( آری ! داشتن را نداشتن ، و بهار زندگی را خزان در پی است ، پس چه جای نازیدن به وی است . این خدا است که نعمت و حیات می‌دهد و هر وقت که بخواهد نعمت و حیات را بازپس می‌گیرد ) و خدا بر هر چیزی توانا بوده ( و هست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّمَآءِ » : سوی بالا . مراد ابر آسمان است ( نگا : نور / 43 ، واقعه‌ / 69 ) . « إخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ الأرْضِ » : گیاهان زمین به سبب آن ، تنگ یکدیگر روئیدند . گیاهان آمیزه آب آن می‌گردند ، یعنی آن را می‌مکند . « هَشِیماً » : گیاه خشک و پرپر . فَعیل به معنی مَفعول است . « تَذْرُو » : می‌برد و پخش و پراکنده می‌کند . از ماده ( ذرو ) ( نگا : ذاریات‌ / 1 ) .‏

سوره کهف آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِندَ رَبِّکَ ثَوَاباً وَخَیْرٌ أَمَلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏دارائی و فرزندان ، زینت زندگی دنیایند ( و زوال‌پذیر و گذرایند ) . و امّا اعمال شایسته‌ای که نتایج آنها جاودانه است ، بهترین پاداش را در پیشگاه پروردگارت دارد ، و بهترین امید و آرزو است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْبَنُونَ » : پسران . مراد فرزندان ، اعم از ذکور و إناث است . « الْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ » : کارهای شایسته‌ای که ثمره و ثواب آنها باقی و ماندگار است . واژه ( الْبَاقِیَاتُ ) صفت موصوف مقدّری چون : الْکَلِمَاتُ یا الأعْمَالُ است . لذا هرگونه گفتار پسندیده و کردار شایسته را شامل می‌شود .‏

سوره کهف آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَوْمَ نُسَیِّرُ الْجِبَالَ وَتَرَى الْأَرْضَ بَارِزَةً وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی ما ( نظام جهان هستی را به عنوان مقدّمه‌ای برای نظام نوین درهم می‌ریزیم و از جمله ) کوهها را به حرکت در می‌آوریم ، و ( همه موانع سطح زمین را از میان برمی‌داریم ، به گونه‌ای که ) زمین را ( صاف و همه‌چیز را در آن ) نمایان می‌بینی ، و همگان را ( برای حساب و کتاب ) گرد می‌آوریم و کسی از ایشان را فرو نمی‌گذاریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَوْمَ » : ظرف است برای فعل مقدّری چون ( أُذْکُرْ ) . « نُسَیِّرُ » : به حرکت می‌اندازیم . راه می‌بریم . « بَارِزَةً » : پیدا و نمایان . از مصدر بُروز به معنی ظُهور . مراد این است که زمین لخت و عریان و خالی از کوهها و رودها و درختان و گیاهان و ساختمانها و غیره می‌شود . حال است . « لَمْ نُغَادِرْ » : رها نساخته‌ایم . ترک نکرده‌ایم .‏

سوره کهف آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ وَعُرِضُوا عَلَى رَبِّکَ صَفّاً لَّقَدْ جِئْتُمُونَا کَمَا خَلَقْنَاکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ بَلْ زَعَمْتُمْ أَلَّن نَّجْعَلَ لَکُم مَّوْعِداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏مردمان ( پیشین و پسین ، برای حساب و کتاب ) صف صف به پروردگارت عرضه می‌شوند ( و همگی در برابر آفریدگارت ردیف ردیف سان دیده می‌شوند . آن وقت است که ما ایشان را صدا می‌زنیم : ای مردمان ! شما لخت و عریان بدون اموال و اولاد ) به همان شکل و هیئتی که نخستین بار شما را آفریده بودیم ، به پیش ما برگشته‌اید . شما گمان می‌بردید که هرگز موعدی برای ( رستاخیز و حساب و ثواب و عقاب ) شما ترتیب نمی‌دهیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عُرِضُوا » : عرضه گردیدند . سان دیده شدند . « صَفّاً » : ردیف . صف‌ها . صف کشیده . این واژه مصدر است و به معنی ( صُفُوفاً ) یا ( مَصْفُوفِینَ ) و حال است . « مَوْعِداً » : مکان وعده . زمان وعده .‏

سوره کهف آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ وَوُضِعَ الْکِتَابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِینَ مُشْفِقِینَ مِمَّا فِیهِ وَیَقُولُونَ یَا وَیْلَتَنَا مَالِ هَذَا الْکِتَابِ لَا یُغَادِرُ صَغِیرَةً وَلَا کَبِیرَةً إِلَّا أَحْصَاهَا وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِراً وَلَا یَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کتاب ( اعمال هر کسی ، در دستش ) نهاده می‌شود ( و مؤمنان از دیدن آنچه در آن است شادان و خندان می‌گردند ) و بزهکاران ( کفر پیشه ) را می‌بینی که از دیدن آنچه در آن است ، ترسان و لرزان می‌شوند و می‌گویند : ای وای بر ما ! این چه کتابی است که هیچ عمل کوچک و بزرگی را رها نکرده است و همه را برشمرده است و ( به ثبت و ضبط آن مبادرت ورزیده است . و بدین وسیله ) آنچه را که کرده‌اند حاضر و آماده می‌بینند . و پروردگار تو به کسی ظلم نمی‌کند . ( چرا که پاداش یا کیفر ، محصول اعمال خود مردمان است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْکِتابُ » : نامه اعمال یکایک مردم ( نگا : حاقّه‌ / 19 و 25 ) . « مَا لِهذَا الْکِتَابِ » : این چه کتابی است‌ ؟ استفهام برای تعجّب است . حرف لام جرّ در رسم‌الخطّ قرآنی منفصل نوشته شده است . « وَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِراً » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 30 و قیامت‌ / 13 ) .‏

سوره کهف آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ کَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَفَتَتَّخِذُونَهُ وَذُرِّیَّتَهُ أَوْلِیَاء مِن دُونِی وَهُمْ لَکُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّالِمِینَ بَدَلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! آغاز آفرینش مردمان را برایشان بیان کن ) آن گاه را که ما به فرشتگان گفتیم : برای آدم سجده کنید . آنان جملگی سجده کردند مگر ابلیس که از جنّیان بود و از فرمان پروردگارش تمرّد کرد . آیا او و فرزندانش را با وجود این که ایشان دشمنان شمایند ، به جای من سرپرست و مددکار خود می‌گیرید ؟ ! ستمکاران چه عوض بدی دارند !‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ إِذْ قُلْنَا . . . » : ( نگا : بقره‌ / 34 ، اعراف‌ / 11 ، اسراء / 61 ) . « الْجِنَّ » : نوعی از آفریده‌های خدا که دیده نمی‌شوند ( نگا : انعام‌ / 100 ) . « أَفَتَتَّخِذُونَهُ . . . » : مراد این است که پیروی عملی از وسوسه‌های شیطان و زادگانش ، پذیرش سرپرستی و دوستی این لعنتیها بشمار است . « بَدَلاً » : عوض . جایگزین . تمییز است .‏

سوره کهف آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ مَا أَشْهَدتُّهُمْ خَلْقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَا خَلْقَ أَنفُسِهِمْ وَمَا کُنتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّینَ عَضُداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏من ابلیس و فرزندانش را به هنگام آفرینش آسمانها و زمین ، و ( حتی برخی از ) خودشان را هم به هنگام آفرینش ( برخی از ) خودشان ( در صحنه خلقت ) حاضر نکرده‌ام ، و گمراهسازان را دستیار و مددکار خود نساخته‌ام ( و اصلاً به دستیار و مددکار نیازی ندارم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُضِلِّینَ » : گمراهسازان . سرگشته‌کنندگان . « عَضُداً » : معیّن . مددکار . دستیار .‏

سوره کهف آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَوْمَ یَقُولُ نَادُوا شُرَکَائِیَ الَّذِینَ زَعَمْتُمْ فَدَعَوْهُمْ فَلَمْ یَسْتَجِیبُوا لَهُمْ وَجَعَلْنَا بَیْنَهُم مَّوْبِقاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی خداوند می‌فرماید : انبازهائی را که برای من گمان می‌بردید صدا بزنید ( تا به کمک شما بشتابند ) . آنان انبازها ( و معبودهای پنداری ) را صدا می‌زنند و آنها به ندای ایشان پاسخ نمی‌دهند ( تا چه رسد به این که به کمکشان بشتابند ) و میانشان عداوت راه می‌اندازیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَعَلْنَا بَیْنَهُم مَّوْبِقاً » : میان آنان عداوت راه می‌اندازیم ( نگا : مریم‌ / 81 و 82 ، احقاف‌ / 6 ) . میانشان مهلکه‌ای‌ می‌سازیم که آتش دوزخ است و همه ایشان در آن مشترک خواهند بود . رابطه و میانه دنیوی ایشان را موجب هلاک اخروی آنان می‌سازیم . « مَوْبِقاً » : مهلکه . هلاک . عداوتی که آن قدر سخت است که انگار خودِ دشمنانگی است .‏

سوره کهف آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ وَرَأَى الْمُجْرِمُونَ النَّارَ فَظَنُّوا أَنَّهُم مُّوَاقِعُوهَا وَلَمْ یَجِدُوا عَنْهَا مَصْرِفاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( در این گیرودار ) گناهکاران آتش دوزخ را می‌بینند و می‌دانند که ایشان بدان می‌افتند ولیکن محلّی نمی‌یابند که ( از دست دوزخ بگریزند و ) بدان رو کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ظَنُّوا » : یقین داشتند . « مُوَاقِعُوهَا » : افتادگان در آن . روندگان بدان . « مَصْرِفاً » : مکانی که بدان رو کنند . انصراف و روگردانی . این واژه می‌تواند اسم مکان یا اسم زمان و یا مصدر میمی باشد . « لَمْ یَجِدُوا عَنْهَا مَصْرِفاً » : گریزی از دوزخ ندارند . مکانی که از دست دوزخ بدان رو کنند نمی‌یابند . زمان روگردانی از آن را نخواهند داشت .‏

سوره کهف آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ صَرَّفْنَا فِی هَذَا الْقُرْآنِ لِلنَّاسِ مِن کُلِّ مَثَلٍ وَکَانَ الْإِنسَانُ أَکْثَرَ شَیْءٍ جَدَلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما در این قرآن برای مردمان ، هرگونه مثلی را ( که در امور دین و دنیا بدان نیازمند باشند ) به شیوه‌های گوناگون بیان داشته‌ایم ( تا از آنها پند گیرند ) ولی انسان ( طبیعةً دوستدار جرّ و بحث و مشاجره است و ) بیش از هر چیز به مجادله می‌پردازد ( و با حقائق می‌ستیزد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صَرَّفْنَا » : به شیوه‌های گوناگون بیان کرده‌ایم . به گونه‌های مختلف تکرار نموده‌ایم ( نگا : اسراء / 41 ) . « جَدَلاً » : مجادله و مشاجره . در اینجا مراد ستیزه و نزاع به باطل است . تمییز است .‏

سوره کهف آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا مَنَعَ النَّاسَ أَن یُؤْمِنُوا إِذْ جَاءهُمُ الْهُدَى وَیَسْتَغْفِرُوا رَبَّهُمْ إِلَّا أَن تَأْتِیَهُمْ سُنَّةُ الْأَوَّلِینَ أَوْ یَأْتِیَهُمُ الْعَذَابُ قُبُلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏مردمان ( کفرپیشه ) را از ایمان آوردن و طلب آمرزش از پروردگارشان باز نداشته است هنگامی که هدایت ( یعنی پیغمبر و قرآن ) بدیشان رسیده است ، مگر ( دو چیز : سرسختی و سرکشی ! که آنان را بر آن داشته است یکی از این دو کار را خواستار شوند : ) این که سرنوشت پیشینیان دامنگیرشان گردد ( و عذاب نابود کننده‌ای ایشان را از میان بردارد ) و یا این که انواع عذاب ( پیاپی ) بدیشان رسد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُنَّةُ الأوَّلِینَ » : سنّت و قاعده‌ای که خداوند درباره گذشتگان اجرا کرده است که هلاک جملگی ایشان است ( نگا : انفال‌ / 37 ، فاطر / 43 ) . « قُبُلاً » : جمع قَبیل ، به معنی صنف و نوع ( نگا : انعام‌ / 111 ) . این واژه را مفرد و به معنی مقابل و رویاروی گرفته‌اند ؛ یعنی کافران عذاب الهی را در برابر خود مشاهده می‌کنند . « إِلآّ أَن تَأْتِیَهُمْ سُنَّةُ الأوَّلِینَ » : حرف ( أَنْ ) و مابعد آن به تأویل مصدر می‌رود و فاعل فعل ( ما مَنَعَ ) است . مراد این است که سرنوشت این گونه اقوامِ گمراه ، هلاکِ حتمی است و انگار ایشان در انتظار آنند . این بدان می‌ماند که به فرد سرکشی بگوئیم : تو فقط می‌خواهی مجازات شوی . یعنی مجازاتْ سرنوشتِ حتمی تو است .‏

سوره کهف آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِینَ إِلَّا مُبَشِّرِینَ وَمُنذِرِینَ وَیُجَادِلُ الَّذِینَ کَفَرُوا بِالْبَاطِلِ لِیُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ وَاتَّخَذُوا آیَاتِی وَمَا أُنذِرُوا هُزُواً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( وظیفه پیغمبران تنها مژده‌دادن و بیم دادن است ) و ما پیغمبران را جز به عنوان مژده‌رسان و بیم‌رسان نمی‌فرستیم . همواره کافران بیهوده به جدال می‌پردازند تا با جدال حق را ( از میدان به در کنند و آن را ) از میان ببرند . آنان آیات ( قرآنی ) مرا و چیزی را که از آن بیم داده شده‌اند ( که مکافات دنیوی و اخروی است ، به باد ) استهزاء می‌گیرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِالْبَاطِلِ » : با کارهای بیهوده‌ای چون پیشنهاد معجزه‌های دلخواه . بیهوده و بیخود . « لِیُدْحِضُوا » : تا از میدان به در کنند . تا نیست و نابود کنند . « بِهِ » : با جدال . « الْحَقَّ » : مراد هر آن چیزی است که پیغمبران با خود آورده‌اند . یا مراد تنها قرآن است . « ءَایَاتِی‌ » : مراد آیات قرآنی ، یا اقوال و افعالی است که با آن پیغمبران تأیید و پشتیبانی شده‌اند . « هُزُواً » : استهزاء . سخریّه . مصدر است و مهموزاللام و در معنی اسم مفعول به کار رفته است .‏

سوره کهف آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُکِّرَ بِآیَاتِ رَبِّهِ فَأَعْرَضَ عَنْهَا وَنَسِیَ مَا قَدَّمَتْ یَدَاهُ إِنَّا جَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَن یَفْقَهُوهُ وَفِی آذَانِهِمْ وَقْراً وَإِن تَدْعُهُمْ إِلَى الْهُدَى فَلَن یَهْتَدُوا إِذاً أَبَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏چه کسی ستمکارتر از کسی است که با آیات پروردگارش پند داده شود و او از آنها روی بگرداند ( و درس نگیرد و فرمان نپذیرد ، و عاقبتِ معاصی و گناهانی را که کرده است ) و آنچه را که با دست خود پیشاپیش فرستاده است ، فراموش کند ؟ ! ما بر دلهای آنان ( به سبب کفر گرائیشان ) پرده‌هائی افکنده‌ایم تا آیات را نفهمند ( و نور ایمان به دلهایشان نتابد ) و به گوشهایشان سنگینی انداخته‌ایم ( تا ندای حق را نشنوند ) و لذا هرچند آنان را به سوی هدایت بخوانی ، هرگز راهیاب نمی‌شوند ( و به دین حق نمی‌گروند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أکِنَّةً » و « أن یَفْقَهُوهُ » و « وَقْراً » : ( نگا : أنعام‌ / 25 ، إسراء / 46 ) .‏

سوره کهف آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ وَرَبُّکَ الْغَفُورُ ذُو الرَّحْمَةِ لَوْ یُؤَاخِذُهُم بِمَا کَسَبُوا لَعَجَّلَ لَهُمُ الْعَذَابَ بَل لَّهُم مَّوْعِدٌ لَّن یَجِدُوا مِن دُونِهِ مَوْئِلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگار تو بس آمرزنده و صاحب رحم است . اگر آنان را ( فوراً ) در برابر اعمالشان مجازات می‌نمود ( می‌توانست و ) هرچه زودتر عذاب را ( همچون ملّتهای گذشته ) گریبانگیرشان می‌کرد ، ولی موعدی دارند که با فرا رسیدن آن راه نجاتی و پناهی در مقابلش نمی‌یابند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن دُونِهِ » : در مقابل آن موعد . بجز خدا . « لَن یَجِدُوا مِن دُونِهِ مَوْئِلاً » : از دست آن پناهگاهی نمی‌یابند که خویشتن را در آن محفوظ دارند . با فرا رسیدن آن ، پناهگاهی جز خدا نمی‌یابند که بتواند ایشان را مصون دارد . « مَوْئِلاً » : ملجأ . پناهگاه .‏

سوره کهف آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ وَتِلْکَ الْقُرَى أَهْلَکْنَاهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَجَعَلْنَا لِمَهْلِکِهِم مَّوْعِداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و اینها شهرها و آبادیهائی است ( از عاد و ثمود و قوم لوط و امثال ایشان ) که ما ( در رساندن عذابشان شتاب ننموده‌ایم و بلکه ) موعدی برای هلاکشان تعیین کرده‌ایم و زمانی آنها را نابود ساخته‌ایم که ایشان ظلم و ستم پیشه کرده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْقُرَیا » : شهرها و آبادیها . مجازاً مراد مردمان آنجاها است . « مَهْلِک‌ » : هلاک و نابودی . مصدر میمی است .‏

سوره کهف آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِفَتَاهُ لَا أَبْرَحُ حَتَّى أَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَیْنِ أَوْ أَمْضِیَ حُقُباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( یادآور شو ) زمانی را که موسی ( پسر عمران ، همراه با یوشع پسر نون ، که خادم و شاگرد او بود ، به امر خدا برای یافتن شخص فرزانه‌ای به نام خضر بیرون رفت تا از او چیزهائی بیاموزد . موسی برای پیدا کردن این دانشمند بزرگ نشانه‌هائی در دست داشت ، همچون محلّ تلاقی دو دریا و زنده شدن ماهی بریان شده . موسی عزم خود را جزم کرد و ) به جوان ( خدمتگذار ) خود گفت : من هرگز از پای نمی‌نشینم تا این که به محلّ برخورد دو دریا می‌رسم ، و یا این که روزگاران زیادی راه می‌سپرم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَتَاهُ » : خادم خود . فَتی به معنی جوان است که محض احترام خطاب به خدمتگذار گفته می‌شود . « لآ أَبْرَحُ » : پیوسته راه می‌روم . همیشه در طلب خواهم بود ( نگا : یوسف‌ / 80 ) . « مَجْمَعَ الْبَحْرَیْنِ » : محلّ تلاقی دو دریا . در قرآن این محلّ روشن نشده است ، لیکن مفسّران گفته‌اند : مراد محلّ اتّصال خلیج عقبه و خلیج سوئز ، یا محلّ پیوند اقیانوس هند با دریای احمر در بغاز باب‌المندب ، و یا این که محلّ پیوستگی دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس است . « حُقُباً » : روزگاران . مدّت زیادی از زمان که آن را هفتاد و هشتاد سال تخمین زده‌اند . جمع آن أَحْقاب است ( نگا : نبأ / 23 ) .‏

سوره کهف آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا بَلَغَا مَجْمَعَ بَیْنِهِمَا نَسِیَا حُوتَهُمَا فَاتَّخَذَ سَبِیلَهُ فِی الْبَحْرِ سَرَباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که به محلّ تلاقی دو دریا رسیدند ، ماهی خویش را از یاد بردند ، و ماهی در دریا راه خود را پیش گرفت ( و به درون آن خزید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حُوتَ » : ماهی . ظاهراً این ماهی را به عنوان غذا تهیّه کرده و با خود می‌بردند و از آن می‌خوردند . « سَرَباً » : راه سراشیبی . طریق و مسیر . مفعول دوم فعل ( إِتَّخَذَ ) است . برخی آن را مصدر و در معنی اسم فاعل یعنی سارِب گرفته‌اند و حال فاعل فعل ( إِتَّخَذَ ) بشمار آورده‌اند .‏

سوره کهف آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا جَاوَزَا قَالَ لِفَتَاهُ آتِنَا غَدَاءنَا لَقَدْ لَقِینَا مِن سَفَرِنَا هَذَا نَصَباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که ( از آنجا ) دور شدند ( و راه زیادی را طی کردند ، موسی ) به خدمتکارش گفت : غذای ما را بیاور ، واقعاً در این سفرمان دچار خستگی و رنج زیادی شده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَاوَزَا » : گذشتند . دور شدند . « غَدَآءَ » : خوراک . چاشت . « نَصَباً » : رنج و خستگی .‏

سوره کهف آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ أَرَأَیْتَ إِذْ أَوَیْنَا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّی نَسِیتُ الْحُوتَ وَمَا أَنسَانِیهُ إِلَّا الشَّیْطَانُ أَنْ أَذْکُرَهُ وَاتَّخَذَ سَبِیلَهُ فِی الْبَحْرِ عَجَباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدمتکارش ) گفت : به یاد داری وقتی را که به آن صخره رفتیم ( و استراحت کردیم ) ! من ( بازگو کردن جریان عجیب زنده شدن و به درون آب شیرجه رفتن ) ماهی را از یاد بردم ( که در آنجا جلو چشمانم روی داد ! ) . جز شیطان بازگو کردن آن را از خاطرم نبرده است . ( بلی ! ماهی پس از زنده شدن ) به طرز شگفت‌انگیزی راه خود را در دریا پیش گرفت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوَیْنَا » : پناه بردیم و اقامت گزیدیم . « الصَّخْرَةِ » : سنگ بزرگ و سخت . « مَآ أَنسَانِیهُ » : آن را از یادم نبرده است . ضمیر ( هُ ) می‌بایست به صورت ( هِ ) و مکسور خوانده شود ، ولی مضموم بودن آن برابر قرائت حفص و یکی از لغات عرب است ( نگا : فتح‌ / 10 ) . « عَجَباً » : به گونه شگفت‌انگیز . راه شگفت‌انگیز . این واژه صفت مصدر محذوف ، یعنی : إِتِّخَاذاً عَجَباً ، و یا این که مفعول دوم ( إِتَّخَذَ ) می‌باشد . « وَ اتَّخَذَ سَبِیلَهُ فِی الْبَحْرِ عَجَباً » : ماهی به گونه شگفتی بعد از زنده شدن به دریا فرو رفت . برخی نیز گفته‌اند : خدمتکار به گونه بس استوار و سرحال برای جبران فراموشی به سوی دریا برای گرفتن ماهی یا ماهیهای دیگری رفت .‏

سوره کهف آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ ذَلِکَ مَا کُنَّا نَبْغِ فَارْتَدَّا عَلَى آثَارِهِمَا قَصَصاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی ) گفت : این چیزی است که ما می‌خواستیم ( چرا که یکی از نشانه‌های پیدا کردن گمشده ما است ) پس پیجویانه از راه طی شده خود برگشتند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُنَّا نَبْغِ » : می‌خواستیم . فعل مضارع ( نَبْغِ ) مرفوع است و در اصل چنین است : ( نَبْغِی ) . کتابت آن بدون یاء ، رسم‌الخطّ قرآنی است . « إِرْتَدَّا » : بازگشتند . به عقب برگشتند . « قَصَصاً » : پیجوئی . ردّ پای خود را گرفتن . می‌تواند مفعول مطلق فعلی از لفظ خود باشد : یَقُصّانِ قَصَصاً . یا این که مصدر مؤوّل به وصف بوده باشد ، یعنی : ( مُقَتَصِّینَ ) . به معنی : ( مُتَتَبِّعِینَ ) .‏

سوره کهف آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ فَوَجَدَا عَبْداً مِّنْ عِبَادِنَا آتَیْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِندِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس بنده‌ای از بندگان ( صالح ) ما را ( به نام خضر ) یافتند که ما او را مشمول رحمت خود ساخته و از جانب خویش بدو علم فراوانی داده بودیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَبْداً » : این بنده خدا ( خضر ) نام داشته است و باید پیغمبر بوده باشد . چرا که : الف ) خداوند نسبت بدو فرموده است : ءَاتَیْناهُ رَحْمَةً مِّنْ عِندِنا . رحمت هم به معنی نبوّت آمده است ( نگا : زخرف‌ / 32 ) . ب ) علم لدنی ، مقتضی وحی است : وَ عَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْماً . ج ) او به موسی چیزهائی آموخته است ، و پیغمبر هم جز از پیغمبر کسب علم نمی‌کند . د ) جمله : ما فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِی ، در آیه ( 82 / کهف ) دلیل نبوّت است .‏

سوره کهف آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُکَ عَلَى أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏موسی بدو گفت : آیا ( می‌پذیری که من همراه تو شوم و ) از تو پیروی کنم بدان شرط که از آنچه مایه رشد و صلاح است و به تو آموخته شده است ، به من بیاموزی‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیا » : عَلی حرف جرّ است و در اینجا بیانگر معنی شرط است ( نگا : ممتحنه‌ / 12 ) . « رُشْداً » : دانشی که موجب خیر و صلاح دین و دنیا شود ( نگا : أنبیاء / 51 ) . مصدر است و برای مبالغه در معنی وصفی به کار رفته است . یعنی : عِلْماً ذا رُشْدٍ . مفعول دوم فعل ( تُعَلِّمَنی ) است .‏

سوره کهف آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ إِنَّکَ لَن تَسْتَطِیعَ مَعِیَ صَبْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خضر ) گفت : تو هرگز توان شکیبائی با من را نداری .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَعِیَ » : مصاحبت و همراهی با من .‏

سوره کهف آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَیْفَ تَصْبِرُ عَلَى مَا لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و چگونه می‌توانی در برابر چیزی که از راز و رمز آن آگاه نیستی ، شکیبائی کنی ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« خُبْراً » : آگاهی . شناخت . دانش . تمییز است .‏

سوره کهف آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ سَتَجِدُنِی إِن شَاء اللَّهُ صَابِراً وَلَا أَعْصِی لَکَ أَمْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی ) گفت : به خواست خدا ، مرا شکیبا خواهی یافت ، و ( در هیچ کاری ) با فرمان تو مخالفت نخواهم کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لآ أَعْصِی‌ » : سرکشی و نافرمانی نمی‌کنم . « أَمْراً » : فرمان . کار .‏

سوره کهف آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَإِنِ اتَّبَعْتَنِی فَلَا تَسْأَلْنِی عَن شَیْءٍ حَتَّى أُحْدِثَ لَکَ مِنْهُ ذِکْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خضر ) گفت : اگر تو همسفر من شدی ( سکوت محض باش و ) درباره چیزی ( که انجام می‌دهم و در نظرت ناپسند است ) از من مپرس تا خودم راجع بدان برایت سخن بگویم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُحْدِثَ » : پدیدار می‌کنم . « ذِکْراً » : یاد . بیان . « أُحْدِثَ . . . ذِکْراً » : آغاز سخن می‌کنم . به سخن می‌پردازم .‏

سوره کهف آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا رَکِبَا فِی السَّفِینَةِ خَرَقَهَا قَالَ أَخَرَقْتَهَا لِتُغْرِقَ أَهْلَهَا لَقَدْ جِئْتَ شَیْئاً إِمْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس ( موسی و خضر با یکدیگر ) به راه افتادند ( و در ساحل دریا به سفر پرداختند ) تا این که سوار کشتی شدند . ( خضر در اثنای سفر ) آن را سوراخ کرد . ( موسی ) گفت : آیا کشتی را سوراخ کردی تا سرنشینان آن را غرق کنی‌ ؟ ! واقعاً کار بسیار بدی کردی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنطَلَقا » : به راه افتادند . روان شدند . « خَرَقَهَا » : آن را سوراخ کرد . « أَهْلَهَا » : ساکنان آن . صاحبان آن . « إِمْراً » : کار بسیار زشت و شگفت‌انگیز .‏

سوره کهف آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ أَلَمْ أَقُلْ إِنَّکَ لَن تَسْتَطِیعَ مَعِیَ صَبْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خضر ) گفت : مگر نگفتم که تو هرگز نمی‌توانی همراه من شکیبائی‌کنی‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره کهف آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ لَا تُؤَاخِذْنِی بِمَا نَسِیتُ وَلَا تُرْهِقْنِی مِنْ أَمْرِی عُسْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی ) گفت : مرا به خاطر فراموش کردن ( توصیه‌ات ) بازخواست مکن و در کارم ( که یادگیری و پیروی از تو است ) بر من سخت مگیر .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تُرْهِقْنِی‌ » : بر من تحمیل مکن ( نگا : کهف‌ / 80 ) . « مِنْ أََمْرِی‌ » : در کارم . مراد کار تعلّم و پیروی موسی از خضر است . « عُسْراً » : سختی . دشواری .‏

سوره کهف آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا لَقِیَا غُلَاماً فَقَتَلَهُ قَالَ أَقَتَلْتَ نَفْساً زَکِیَّةً بِغَیْرِ نَفْسٍ لَّقَدْ جِئْتَ شَیْئاً نُّکْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏به راه خود ادامه دادند تا آن گاه که ( از کشتی پیاده شدند و در مسیر خود ) به کودکی رسیدند . ( خضر ) او را کشت ! ( موسی ) گفت : آیا انسان بیگناه و پاکی را کشتی ، بدون آن که او کسی را کشته باشد ؟ ! واقعاً کار زشت و ناپسندی کردی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غُلاماً » : نوجوان . در اینجا مراد پسر بچّه و کودک است ( نگا : آل‌عمران‌ / 40 ) . « نَفْساً » : انسان . شخص . « زَکِیَّةً » : پاک و بی‌گناه . « بِغَیْرِ نَفْسٍ » : بدون کشتن کسی و داشتن حق قصاص . « نُکْراً » : زشت . نفرت‌انگیز .‏

سوره کهف آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّکَ إِنَّکَ لَن تَسْتَطِیعَ مَعِی صَبْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خضر ) گفت : مگر به تو نگفتم که تو با من توان شکیبائی را نخواهی داشت‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره کهف آیه 76
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ إِن سَأَلْتُکَ عَن شَیْءٍ بَعْدَهَا فَلَا تُصَاحِبْنِی قَدْ بَلَغْتَ مِن لَّدُنِّی عُذْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی ) گفت : اگر بعد از این ، از تو درباره چیزی پرسیدم ( و اعتراض کردم ) با من همدم مشو ، چرا که به نظرم معذور خواهی بود ( از من جدا شوی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَعْدَهَا » : بعد از این مرتبه . بعد از این مسأله . « لا تُصَاحِبْنی‌ » : با من مصاحبت و همدمی مکن . « قَدْ بَلَغْتَ مِن لَّدُنِّی عُذْراً » : تو از جانب من معذوری . کار بدانجا رسیده است که عذر مرا بخواهی .‏

سوره کهف آیه 77
‏متن آیه : ‏
‏ فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا أَتَیَا أَهْلَ قَرْیَةٍ اسْتَطْعَمَا أَهْلَهَا فَأَبَوْا أَن یُضَیِّفُوهُمَا فَوَجَدَا فِیهَا جِدَاراً یُرِیدُ أَنْ یَنقَضَّ فَأَقَامَهُ قَالَ لَوْ شِئْتَ لَاتَّخَذْتَ عَلَیْهِ أَجْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏باز به راه خود ادامه دادند تا به روستائی رسیدند . از اهالی آنجا غذا خواستند ؛ ولی آنان از مهمان کردن آن دو خودداری نمودند . ایشان در میان روستا به دیواری رسیدند که داشت فرو می‌ریخت . ( خضر ) آن را تعمیر و بازسازی کرد . ( موسی ) گفت : اگر می‌خواستی می‌توانستی در مقابل این کار مزدی بگیری ( و شکممان را بدان سیر کنی . آخر فداکاری با این مردمان فرومایه ، حیف است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِسْتَطْعَمَا » : غذا خواستند . تقاضای خوراک کردند . « جِدَاراً » : دیوار . « یَنقَضَّ » : فرود آید . فرو ریزد . « أَقَامَهُ » : برجایش داشت . آن را تعمیر و مرمّت کرد . « لَتَّخَذْتَ » : این فعل از ماده ( تَخَذَ ) به معنی ( أَخَذَ ) و از باب افتعال است .‏

سوره کهف آیه 78
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ هَذَا فِرَاقُ بَیْنِی وَبَیْنِکَ سَأُنَبِّئُکَ بِتَأْوِیلِ مَا لَمْ تَسْتَطِع عَّلَیْهِ صَبْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خضر ) گفت : اینک وقت جدائی من و تو است . من تو را از حکمت و راز کارهائی که در برابر آنها نتوانستی‌شکیبائی کنی آگاه می‌سازم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِرَاقُ » : جدائی . از یکدیگر جدا شدن و دور گشتن . « تَأْوِیلِ » : تبیین و توجیه . بیان حکمت و راز کار .‏

سوره کهف آیه 79
‏متن آیه : ‏
‏ أَمَّا السَّفِینَةُ فَکَانَتْ لِمَسَاکِینَ یَعْمَلُونَ فِی الْبَحْرِ فَأَرَدتُّ أَنْ أَعِیبَهَا وَکَانَ وَرَاءهُم مَّلِکٌ یَأْخُذُ کُلَّ سَفِینَةٍ غَصْباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و امّا آن کشتی متعلّق به گروهی از مستمندان بود که ( با آن ) در دریا کار می‌کردند و من خواستم آن را معیوب کنم ( و موقّتاً از کار بیفتد چرا که ) سر راه آنان پادشاه ستمگری بود که همه کشتیها ( ی سالم ) را غصب می‌کرد و می‌برد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّفِینَةُ » : کشتی . « مَسَاکِینَ » : کسانی که درآمد و دارائی ایشان جوابگوی نیازهای آنان نباشد . شاید هم مراد کسانی باشد که نسبت به دیگران از نظر قدرت ضعیف و ناتوان باشند . « وَرَآءَ » : پشت سر . جلو و سر راه ( نگا : ابراهیم‌ / 16 ) . « غَصْباً » : مفعول مطلق ، یا این که تأویل به مشتقّ می‌گردد و حال است .‏

سوره کهف آیه 80
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَمَّا الْغُلَامُ فَکَانَ أَبَوَاهُ مُؤْمِنَیْنِ فَخَشِینَا أَن یُرْهِقَهُمَا طُغْیَاناً وَکُفْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و امّا آن کودک ( که او را کشتم ) پدر و مادرش باایمان بودند ( و اگر زنده می‌ماند ) می‌ترسیدیم که سرکشی و کفر را بدانان تحمیل کند ( و ایشان را از راه ببرد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُرْهِقَهُمَا » : بر ایشان تحمیل کند . به طغیان و کفرشان کشاند ( نگا : کهف‌ / 73 ) .‏

سوره کهف آیه 81
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَرَدْنَا أَن یُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَیْراً مِّنْهُ زَکَاةً وَأَقْرَبَ رُحْماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما خواستیم که پروردگارشان به جای او فرزند پاکتر و پرمحبّت‌تری بدیشان عطاء فرماید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَن یُبْدِلَهُمَا » : عوضشان بدهد . « زَکَاةً » : پاکی و پاکیزگی . صلاح و طهارت ذات .‏

سوره کهف آیه 82
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَمَّا الْجِدَارُ فَکَانَ لِغُلَامَیْنِ یَتِیمَیْنِ فِی الْمَدِینَةِ وَکَانَ تَحْتَهُ کَنزٌ لَّهُمَا وَکَانَ أَبُوهُمَا صَالِحاً فَأَرَادَ رَبُّکَ أَنْ یَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا وَیَسْتَخْرِجَا کَنزَهُمَا رَحْمَةً مِّن رَّبِّکَ وَمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِی ذَلِکَ تَأْوِیلُ مَا لَمْ تَسْطِع عَّلَیْهِ صَبْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و امّا آن دیوار ( که آن را بدون مزد تعمیر کردم ) متعلّق به دو کودک یتیم در شهر بود و زیر دیوار گنجی وجود داشت که مال ایشان بود و پدرشان مرد صالح و پارسائی بود ( و آن را برایشان پنهان کرده بود ) . پس پروردگار تو خواست که آن دو کودک به حدّ بلوغ برسند و گنج خود را به مرحمت پروردگارت بیرون بیاورند ( و مردمان بدانند که : صلاح پدران و مادران برای پسران و دختران ، و خوبی اصول برای فروع سودمند است ) . من به دستور خود این کارها را نکرده‌ام ( و خودسرانه دست به چیزی نبرده‌ام و بلکه فرمان خدا را اجرا نموده‌ام و برابر رهنمود او رفته‌ام ) . این بود راز و رمز کارهائی که توانائی شکیبائی در برابر آنها را نداشتی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَنزٌ » : گنج . « رَحْمَةً » : مفعول‌له است برای ( أَرَادَ ) . « تَأوِیلُ » : تفسیر و توجیه ( نگا : کهف‌ / 78 ) . « عَنْ أَمْرِی‌ » : به دستور خویش . خودسرانه .‏

سوره کهف آیه 83
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَسْأَلُونَکَ عَن ذِی الْقَرْنَیْنِ قُلْ سَأَتْلُو عَلَیْکُم مِّنْهُ ذِکْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! برخی از کفّار به دسیسه یهودیان ) از تو درباره ( سرگذشت ) ذوالقرنین می‌پرسند . بگو : گوشه‌ای از سرگذشت او را برایتان بازگو خواهم کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذِی الٌقَرْنَیْنِ » : ذوالقرنین را اسکندر مقدونی و کورش کبیر و شاهی از پادشاهان یمن که تبابعه نامیده می‌شدند می‌دانند . علّت تسمیه او به ذوالقرنین شاید این باشد که مشرق و مغرب جهان آن روزی را تسخیر نمود و عربها به آن « قَرْنَیِ الشَّمْسِ » : یعنی دو شاخ خورشید می‌گویند . یا بدین علّت بوده است که کلاهخودی بر سر نهاده است که دو شاخک داشته است . « سَأَتْلُو » : خواهم خواند . بیان خواهم کرد . در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی در آخر دارد . « ذِکْراً » : یادی . شمّه‌ای ( نگا : کهف‌ / 70 ) .‏

سوره کهف آیه 84
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا مَکَّنَّا لَهُ فِی الْأَرْضِ وَآتَیْنَاهُ مِن کُلِّ شَیْءٍ سَبَباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به او در زمین قدرت و حکومت دادیم و وسائل هر چیزی را ( که برای رسیدن بدان تلاش می‌کرد ) در اختیارش نهادیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَکَّنَّا » : تسلّط و تصرّف دادیم ( نگا : یوسف‌ / 21 و 56 ) . « سَبَباً » : وسیله و ابزار دستیابی به هدف . راه و روش رسیدن به مقصود .‏

سوره کهف آیه 85
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَتْبَعَ سَبَباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏او هم سبب را پیگیری کرد ( و از وسائل خداداد استفاده نمود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَتْبَعَ » : پیجوئی و پیروی کرد .‏

سوره کهف آیه 86
‏متن آیه : ‏
‏ حَتَّى إِذَا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَغْرُبُ فِی عَیْنٍ حَمِئَةٍ وَوَجَدَ عِندَهَا قَوْماً قُلْنَا یَا ذَا الْقَرْنَیْنِ إِمَّا أَن تُعَذِّبَ وَإِمَّا أَن تَتَّخِذَ فِیهِمْ حُسْناً ‏

‏ترجمه : ‏
‏تا وقتی که به غروبگاه خورشید رسید . به نظرش آمد که آفتاب ( انگار ) در چشمه گِل‌آلودِ تیره رنگی فرو می‌رود ، و در آنجا گروهی ( متمرّد کافر ) را یافت . ( از راه الهام به او ) گفتیم : ای ذوالقرنین ! ( یکی از دو کار ، درباره ایشان روا دار : ) یا آنان را ( در صورت ایمان نیاوردن ، با کشتن ) عذاب می‌دهی ، و یا این که نسبت بدیشان خوبی می‌کنی ( و در صورت ایمان آوردن از آنان گذشت می‌نمائی و به ارشاد ایشان همت می‌گماری ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَغْرِبَ » : مراد غرب جهان معمور آن روزی است . « عَیْنٍ » : چشمه . « حَمِئَةٍ » : لجنزار سیاه و بدبو . آب گِل‌آلودِ تیره‌رنگ . « تَغْرُبُ فِی عَیْنٍ حَمِئَةٍ » : مراد غروب ظاهری خورشید در آن سوی دریا یا اقیانوس است که انگار آفتاب به ژرفای آب فرو می‌رود و در آن می‌غنود . « حُسْناً » : خوبی و نیکی .‏

سوره کهف آیه 87
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ أَمَّا مَن ظَلَمَ فَسَوْفَ نُعَذِّبُهُ ثُمَّ یُرَدُّ إِلَى رَبِّهِ فَیُعَذِّبُهُ عَذَاباً نُّکْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ذوالقرنین بدیشان ) گفت : امّا کسانی که ( بر کفر بمانند و بدین وسیله به خود ) ستم کنند ، آنان را ( در دنیا با کشتن ) مجازات خواهم کرد ، سپس در آخرت به سوی پروردگارشان برگردانده می‌شوند و ایشان را به عذاب شدیدی گرفتار خواهد کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ظَلَمَ » : کفر ورزید ( نگا : بقره‌ / 254 ) . ستم کرد . « نُکْراً » : زشت . ناشناخته و غیر معروف برای مردمان . « عَذَاباً نُکْراً » : عذاب سختی که همانند آن دیده نشده باشد .‏

سوره کهف آیه 88
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَمَّا مَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحاً فَلَهُ جَزَاء الْحُسْنَى وَسَنَقُولُ لَهُ مِنْ أَمْرِنَا یُسْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و امّا کسانی که ایمان بیاورند و کارهای شایسته انجام دهند ، ( در آخرت ) پاداش نیکو خواهند داشت ، و ما ( هم در دنیا ) دستور سهل و ساده‌ای در حق ایشان صادر می‌نمائیم ( و تکالیف طاقت‌فرسا و مالیات سنگین بر دوششان نمی‌گذاریم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحُسْنَیا » : نیکو . مراد پاداش نیکو یا بهشت است . « لَهُ جَزَآءً الْحُسْنَیا » : سزای ایشان پاداش نیکو است . پاداش ایشان بهشت است . واژه ( جَزَآءً ) حال مقدم یا تمییز است . و واژه ( الْحُسْنی ) مرفوع و مبتدای مؤخّر ، و یا این که منصوب و بدل از ( جَزَآءً ) است . « مِنْ أَمْرِنَا » : آنچه بدان دستور می‌دهیم . « یُسْراً » : سهل و ممکن .‏

سوره کهف آیه 89
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ أَتْبَعَ سَبَباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس از وسیله استفاده کرد ( و برای بازگشت راه شرق را در پیش گرفت ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره کهف آیه 90
‏متن آیه : ‏
‏ حَتَّى إِذَا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَطْلُعُ عَلَى قَوْمٍ لَّمْ نَجْعَل لَّهُم مِّن دُونِهَا سِتْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏تا وقتی که به محلّ طلوع خورشید رسید . دید که آفتاب بر مردمانی می‌تابد که برای حفظ خود از آن ، ما پوششی ( به نام جامه ، یا سرپناهی به نام خانه ) بهره ایشان نکرده بودیم ( و آنان همچون انسانهای اوّلیّه ، لخت و عریان در بیابان گرم و سوزان زندگی می‌کردند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَطْلِعَ الشَّمْسِ » : مراد قسمت شرق جهان معمور آن روزی است . « سِتْراً » : پرده و پوشش . مراد جامه یا خانه است . « لَمْ نَجْعَل لَّهُم مِّن دُونِهَا سِتْراً » : مراد این است که آنان مردمان عریانی یا کم جامه‌ای بودند همچون ساکنان برخی از نواحی کشور سودان و اواسط آفریقای امروزی . یا این که خانه و کاشانه‌ای به صورت ساختمان نداشتند و بلکه بیابان‌نشین بوده و در مغاکها و گودالها بسر می‌بردند .‏

سوره کهف آیه 91
‏متن آیه : ‏
‏ کَذَلِکَ وَقَدْ أَحَطْنَا بِمَا لَدَیْهِ خُبْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏همان گونه ( در حق مردمان مشرِق زمین رفتار کرد که درباره مردمان مغرب زمین رفتار کرده بود ) و ما از آنچه می‌کرد ، کاملاً مطّلع بودیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذَالِکَ » : همان گونه رفتار کرد . یعنی : مؤمنان مشرِق زمین را رها کرد و کافران آنجا را به قتل رساند ، همان گونه که در حق مردمان مغرب زمین چنین کرده بود . یا این که : این چنین بود کار ذوالقرنین . « خُبْراً » : علم و آگهی ( نگا : کهف‌ / 68 ) .‏

سوره کهف آیه 92
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ أَتْبَعَ سَبَباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس ( راه شمال را در پیش گرفت و ) از وسیله ( و ابزار ممکن ) سود جست .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره کهف آیه 93
‏متن آیه : ‏
‏ حَتَّى إِذَا بَلَغَ بَیْنَ السَّدَّیْنِ وَجَدَ مِن دُونِهِمَا قَوْماً لَّا یَکَادُونَ یَفْقَهُونَ قَوْلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏تا آن گاه که به میان دو کوه رسید ، و در فراسوی آن دو کوه گروهی را یافت که هیچ سخنی را نمی‌فهمیدند ( مگر با مشقّت زیاد . چرا که از نظر فکری عقب‌مانده و از لحاظ تمدن در سطح بسیار پائینی بودند و زبان عجیبی داشتند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّدَّیْنِ » : تثنیه سَدّ ، به معنی مانع و حاجز ، و گاهی به کوه گفته می‌شود . مراد از دو کوه سلسله جبال سرزمین قفقاز میان دریای خزر و دریای سیاه است . « بَیْنَ السَّدَّیْنِ » : شاید مراد تنگه « داریال‌ » باشد که در نقشه‌های موجود ، میان « ولادی کیوکز » و « تفلیس‌ » نشان داده می‌شود . « مِن دُونِهِمَا » : جدای از مردمان مغرب زمین و مردمان مشرِق زمین . در جلو آن دو کوه . در فراسوی آن دو کوه .‏

سوره کهف آیه 94
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا یَا ذَا الْقَرْنَیْنِ إِنَّ یَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ مُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ فَهَلْ نَجْعَلُ لَکَ خَرْجاً عَلَى أَن تَجْعَلَ بَیْنَنَا وَبَیْنَهُمْ سَدّاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مردمان آنجا ، هنگامی که قدرت و امکانات ذوالقرنین را دیدند ، بدو ) گفتند : ای ذوالقرنین ! یأجوج و مأجوج در این سرزمین تباهکارند ( و بر ما تاخت می‌آورند ) آیا برای تو هزینه‌ای معیّن داریم که میان ما و ایشان سدّ بزرگ و محکمی بسازی‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَأْجُوجَ وَ مَأْجُوجَ » : شاید مراد از ( یأجوج ) قبیله تاتار ، و مراد از ( مأجوج ) قبیله مغول باشد که هر دو از یک نژاد بودند و در منطقه شمال شرقی کره زمین ، در نواحی مغولستان بسر می‌بردند ، و اغلب سیل‌آسا به سمت شرق یا جنوب سرازیر می‌شدند . « خَرْجاً » : هزینه . خراج و مالیات . « سَدّاً » : سد بزرگ و محکم . شاید مراد دیوار آهنی موجود در تنگه داریال واقع در سرزمین قفقاز باشد که هنوز پابرجا است .‏

سوره کهف آیه 95
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ مَا مَکَّنِّی فِیهِ رَبِّی خَیْرٌ فَأَعِینُونِی بِقُوَّةٍ أَجْعَلْ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُمْ رَدْماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ذوالقرنین ) گفت : آنچه پروردگارم از ثروت و قدرت در اختیار من نهاده است بهتر است ( از آنچه پیشنهاد می‌کنید . ما برای اندوختن اموال نیامده‌ایم ) پس مرا با نیرو یاری کنید ، تا میان شما و ایشان سدّ بزرگ و محکمی بسازم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَکَّنِّی‌ » : دستیابی و دسترسیم داده است . قدرت و توانائیم بخشیده است . « رَدْماً » : سدّ محکّم و نیرومند .‏

سوره کهف آیه 96
‏متن آیه : ‏
‏ آتُونِی زُبَرَ الْحَدِیدِ حَتَّى إِذَا سَاوَى بَیْنَ الصَّدَفَیْنِ قَالَ انفُخُوا حَتَّى إِذَا جَعَلَهُ نَاراً قَالَ آتُونِی أُفْرِغْ عَلَیْهِ قِطْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( سپس شروع به کار کرد و گفت : ) قطعات بزرگ آهن را برای من بیاورید . ( آن گاه دستور چیدن آنها را بر روی یکدیگر صادر کرد ) تا کاملاً میان دو طرف دو کوه را برابر کرد ( و شکاف بین آنها را از آهن پُر نمود . فرمان داد که بالای آن آتش بیفروزند ، و ) گفت : بدان بدمید ؛ تا وقتی که قطعات آهن را سرخ و گداخته کرد ( و قطعات به هم جوش خورد . سپس ) گفت : مس ذوب شده برای من بیاورید تا ( آن را ) بر این ( سدّ ) بریزم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَاتُونِی‌ » : برایم بیاورید . « زُبَر » : جمع زُبْرَة ، قطعات . « سَاوَیا » : برابر و همسان کرد . هر دو سو را یکی کرد . « بَیْنَ » : مفعولٌ‌به است . « الصَّدَفَیْنِ » : دو جانب ، دو سو . « أُنفُخُوا » : بدمید . فوت کنید . « أُفْرِغْ » : بریزم . « قِطْراً » : مس گداخته .‏

سوره کهف آیه 97
‏متن آیه : ‏
‏ فَمَا اسْطَاعُوا أَن یَظْهَرُوهُ وَمَا اسْتَطَاعُوا لَهُ نَقْباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( سدّ به قدری بلند و ستبر شد که حمله‌ورانِ یأجوج و مأجوج ) اصلاً نتوانستند از آن بالا روند ، و به هیچ وجه نتوانستند نقبی در آن ایجاد کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا اسْطَاعُوا » و « مَا اسْتَطاعُوا » : نتوانستند . در فعل اوّلی تخفیف شده ، و در فعل دومی اصل مراعات گشته است . « أَن یَظْهَرُوهُ » : بر پشت آن روند . بالای آن روند . « نَقْباً » : سوراخ کردن و شکافتن .‏

سوره کهف آیه 98
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ هَذَا رَحْمَةٌ مِّن رَّبِّی فَإِذَا جَاء وَعْدُ رَبِّی جَعَلَهُ دَکَّاء وَکَانَ وَعْدُ رَبِّی حَقّاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( هنگامی که بنای سدّ به پایان رسید ، ذوالقرنین شاکرانه ) گفت : این ( سدّ ) از مرحمت پروردگار من است ( و پابرجا می‌ماند تا خدا بخواهد ) و هرگاه وعده خدا فرا رسد ( و بخواهد آن را خراب کند ) آن را ویران و با زمین یکسان می‌کند ، و وعده پروردگار من حق ( و هنگامه قیامت حتمی ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دَکَّآءَ » : درهم کوبیده و با زمین یکسان شده . « وَعْدُ » : مراد هنگام پایان گرفتن جهان و فرا رسیدن قیامت است .‏

سوره کهف آیه 99
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَرَکْنَا بَعْضَهُمْ یَوْمَئِذٍ یَمُوجُ فِی بَعْضٍ وَنُفِخَ فِی الصُّورِ فَجَمَعْنَاهُمْ جَمْعاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن روز ( که جهان پایان می‌گیرد و وعده آخرت فرا می‌رسد ) ما آنان را رها می‌سازیم تا برخی در برخی ( فرو لولند و در همدیگر ) موج زنند ، و ( آن گاه برای دومین بار ) در صور دمیده می‌شود ، و ما ایشان را به گونه شگفتی ( برای حساب و کتاب در یکجا ) گرد می‌آوریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَوْمَئِذِ » : آن روز که برای بار اوّل در صور دمیده می‌شود و قیامت فرا می‌رسد ( نگا : حاقّه‌ / 13 ) . « نُفِخَ فِی الصُّورِ » : مراد دمیدن در صور برای بار دوم است ( نگا : زمر / 68 ) . « صُور » : بوق . شیپور ( نگا : انعام‌ / 73 ) . « جَمْعاً » : گردآوردن عجیب و غریبی .‏

سوره کهف آیه 100
‏متن آیه : ‏
‏ وَعَرَضْنَا جَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ لِّلْکَافِرِینَ عَرْضاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و در آن روز ، دوزخ را به طرز شگفتی به کافران نشان می‌دهیم ( و ایشان را در آن گرد می‌آوریم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَرْضاً » : عرضه کردن عجیب و وحشتناکی .‏

سوره کهف آیه 101
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ کَانَتْ أَعْیُنُهُمْ فِی غِطَاء عَن ذِکْرِی وَکَانُوا لَا یَسْتَطِیعُونَ سَمْعاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏کافرانی که چشمانشان از ( دیدن ) آیات ( خواندنی و دیدنی ) من در پرده بوده و توان شنیدن ( فرمان یزدان ) را نداشته‌اند ( و از نیروی بینائی و شنوائی برای درک حقائق و رسیدن به سعادت استفاده نکرده‌اند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذِکْر » : آیات کتابهای یزدان ، و نشانه‌های خداشناسی موجود در کتاب معرفت جهان ( نگا : یوسف‌ / 105 ، طه‌ / 124 ، انبیاء / 32 ) .‏

سوره کهف آیه 102
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَحَسِبَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَن یَتَّخِذُوا عِبَادِی مِن دُونِی أَوْلِیَاء إِنَّا أَعْتَدْنَا جَهَنَّمَ لِلْکَافِرِینَ نُزُلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا کافران گمان می‌برند که بجز من ، بندگان مرا ( نیز اگر ) سَرور و سرپرست خود گیرند ( و معبود و مسجود خویش دانند ، بدیشان سود می‌رسانند ؟ ) . ما دوزخ را برای پذیرائی از کافران آماده کرده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَ » : آیا ؟ جواب استفهام محذوف است و تقدیر چنین است : أَفَحَسِبَ الَّذِینَ کَفَرُوا . . . أَنَّ ذلِکَ نَافِعٌ لَّهُمْ وَ صَارِفٌ عَنْهُمُ الْعَذابَ ؟ « نُزُلاً » : آنچه به هنگام ورود مهمان با آن از مهمان پذیرائی کنند . محل پذیرائی ( نگا : آل‌عمران‌ / 198 ) .‏

سوره کهف آیه 103
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمَالاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! به کافران ) بگو : آیا شما را از زیانکارترین مردم آگاه سازم‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأَخْسَرِینَ » : ( نگا : هود / 22 ) .‏

سوره کهف آیه 104
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَهُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان کسانیند که تلاش و تکاپویشان ( به سبب تباهی عقیده و باورشان ) در زندگی دنیا هدر می‌رود ( و بیسود می‌شود ) و خود گمان می‌برند که به بهترین وجه کار نیک می‌کنند ( و طاعت و عبادت شرک‌آلودشان موجب رستگاریشان می‌شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ضَلَّ » : ضائع گردید و هدر رفت . از مصدر ضَلال به معنی ضَیاع . « صُنْعاً » : کار نیکوئی که به گونه شایسته و با نظم و ترتیب بایسته انجام می‌پذیرد .‏

سوره کهف آیه 105
‏متن آیه : ‏
‏ أُولَئِکَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ وَلِقَائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَلَا نُقِیمُ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَزْناً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان کسانیند که به آیات ( قرآنی و دلائل قدرت ) پروردگارشان و ملاقات او ( در جهان دیگر ، برای حساب و کتاب ) بی‌باور و کافرند ، و در نتیجه اعمالشان باطل و هدر می‌رود ، و در روز رستاخیز ارزشی برای ایشان قائل نمی‌شویم ( و قدر و منزلتی در پیشگاه ما نخواهند داشت ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَزْناً » : مکانت و منزلت . قدر و قیمت .‏

سوره کهف آیه 106
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ جَزَاؤُهُمْ جَهَنَّمُ بِمَا کَفَرُوا وَاتَّخَذُوا آیَاتِی وَرُسُلِی هُزُواً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( حال و احوال ایشان ) همان گونه است ( که بیان کردیم ) ، و به سبب کفر ورزیدنشان و به خاطر مسخره کردن آیاتم و پیغمبرانم توسّط ایشان ، سزای آنان دوزخ است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ جَزَآؤُهُمْ جَهَنَّمُ » : این سزای ایشان است که دوزخ است . آنچه بیان شد ، حال و وضع ایشان است و دوزخ پادافره آنان است . واژه ( ذلِکَ ) می‌تواند مبتدا و ( جَزَآءُ ) خبر و ( جَهَنَّمُ ) بدل باشد ؛ و یا این که ( ذلِکَ ) خبر مبتدای محذوف و ( جَزَآءُ ) مبتدا و ( جَهَنَّمُ ) خبر باشد .‏

سوره کهف آیه 107
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ کَانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بی‌گمان کسانی که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند ، باغهای بهشت جایگاه پذیرائی از ایشان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْفِرْدَوْسِ » : بهشتِ برین . بهشت ( نگا : مؤمنون‌ / 11 ) . « نُزُلاً » : خبر ( کانَتْ ) است .‏

سوره کهف آیه 108
‏متن آیه : ‏
‏ خَالِدِینَ فِیهَا لَا یَبْغُونَ عَنْهَا حِوَلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏جاودانه در آنجا می‌مانند و تقاضای نقل مکان از آنجا را نمی‌نمایند ( و حاضر نیستند آن را با چیزی عوض کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَالِدِینَ » : حال است . « لا یَبْغُونَ » : نمی‌خواهند . خواستار نمی‌شوند . « حِوَلاً » : تعویض و تحوّل . جابه‌جائی و دگرگونی .‏

سوره کهف آیه 109
‏متن آیه : ‏
‏ قُل لَّوْ کَانَ الْبَحْرُ مِدَاداً لِّکَلِمَاتِ رَبِّی لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَن تَنفَدَ کَلِمَاتُ رَبِّی وَلَوْ جِئْنَا بِمِثْلِهِ مَدَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : اگر دریا برای ( نگارش شماره و صفات و ویژگیهای ) موجودات ( جهان هستی ) پروردگارم جوهر شود ، دریا پایان می‌گیرد پیش از آن که ( سخن از تعداد و حقائق و رموز ) موجودات پروردگارم پایان پذیرد ، هرچند هم همسان آن دریا را به عنوان کمک بدان بیفزائیم ( و مرکّب و جوهرش نمائیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِدَاداً » : مرکّب . جوهر . « کَلِمَاتِ » : سخنان . مراد موجودات و مخلوقات جهان هستی است ( نگا : نساء / 171 ) . « نَفِدَ » : پایان پذیرفت . تمام شد . « مَدَداً » : یاری . مددکاری . تمییز است . مرادِ آیه ، ترسیمی از بی‌نهایت و بیان کثرت است ( نگا : لقمان‌ / 27 ) .‏

سوره کهف آیه 110
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ یُوحَى إِلَیَّ أَنَّمَا إِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَن کَانَ یَرْجُو لِقَاء رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صَالِحاً وَلَا یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) بگو : من فقط انسانی همچون شما هستم ( و امتیاز من این است که من پیغمبر خدایم و آنچه گفت : بگو ؛ می‌گویم ) و به من وحی می‌شود که معبود شما یکی است و بس . پس هرکس که خواهان دیدار خدای خویش است ، باید که کار شایسته کند ، و در پرستش پروردگارش کسی را شریک نسازد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنَّمَا إِلهُکُمْ إِلهٌ واحِدٌ » : نائب فاعل فعل ( یُوحی ) است . « یَرْجُو » : می‌خواهد . امیدوار است . الف زائدی در رسم‌الخطّ قرآنی در آخر دارد . « یَرْجُو لِقَآءَ رَبِّهِ » : می‌ترسد از حاضر شدن در پیشگاه او برای حساب و کتاب . خواهان دیدار و ملاقات او است . چشم به راه ثواب و جزای او است . « بِعِبَادَةِ » : در عبادت و پرستش . حرف ( بِ ) به معنی ( فی ) است .‏