تفسیر سوره‌ی احزاب آیه‌ی 35-28

فی  ظلال  القرآن  

جزء  بیست  و  دوم 

سورۀ  احزاب  آیات  ٧٣-‌٢٨،  سورۀ  سبا  و  سورۀ  فاطر

سوره‌ی احزاب آیه‌ی 35-28

(یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّأَزْوَاجِکَ إِن کُنتُنَّ تُرِدْنَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا وَزِینَتَهَا فَتَعَالَیْنَ أُمَتِّعْکُنَّ وَأُسَرِّحْکُنَّ سَرَاحاً جَمِیلاً (28) وَإِن کُنتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالدَّارَ الْآخِرَةَ فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِنَاتِ مِنکُنَّ أَجْراً عَظِیماً (29) یَا نِسَاء النَّبِیِّ مَن یَأْتِ مِنکُنَّ بِفَاحِشَةٍ مُّبَیِّنَةٍ یُضَاعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَیْنِ وَکَانَ ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیراً (30)‏ وَمَن یَقْنُتْ مِنکُنَّ لِلَّهِ وَرَسُولِهِ وَتَعْمَلْ صَالِحاً نُّؤْتِهَا أَجْرَهَا مَرَّتَیْنِ وَأَعْتَدْنَا لَهَا رِزْقاً کَرِیماً (31) یَا نِسَاء النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلاً مَّعْرُوفاً (32) وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِینَ الزَّکَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً (33) وَاذْکُرْنَ مَا یُتْلَى فِی بُیُوتِکُنَّ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ وَالْحِکْمَةِ إِنَّ اللَّهَ کَانَ لَطِیفاً خَبِیراً (34) إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِینَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِینَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِینَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِینَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِینَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِینَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً وَالذَّاکِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْراً عَظِیماً) (35)‏

ایـن  درس  سـوم  سورۀ  احـزاب  است‌.  این  درس  به  همسران  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  اختصاص  دارد.  و لیکن  در  آخر  آن  پاداش  جملگی  مردان  و  زنـان  مسـلمان  به  مـیان  می‌آید  و  از  آن  سخن  می‌رود.  در  اوائل  این  سوره  از  همسران  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  تحت  عنوان‌:  «‌أمّهات  المؤ‌منین‌»  یعنی  مادران  مسلمانان‌،  سخن  رفته  است‌.  این  مـادری‌،  وظائف  و  تکالیف  و  مشکلات  و  مشقّات  خود  را  دارد. 

مرتبۀ  والائی‌ که  زنان  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم ‌بـا  ایـن  توصیف  استحقاق  آن  را  پیدا  می کنند،  و  همچنین  منزلتی ‌که  در  سایۀ  همسری  با  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم به  دست  می‌آورند،  این  دو  چیز  نیز وظائف  و تکالیف  و  مشکلات  و  مشقّات  خود  را  می‏طلبد.  در  این  درس  چیزی  از  این  وظائف  و  تکالیف  و  مشکلات  و  مشـقّات  بیان  می‌شود،  و  از  ارزشهائی  سخن  می‌رود که  خداوند  خواسته  است  خانۀ  پاک  نبوّت  آنها  را  در خویشتن  مجسّم  و  نمودار گرداند،  و  بر اساس  آنها  برقرار  و  پـایدار  شود،  و  در  آن  خـانه  نورافکنی ‌گردند که  رهروان  در  پرتو  آن  نورافکن  رهنمود  و  راهیاب  شوند.

*

(یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّأَزْوَاجِکَ إِن کُنتُنَّ تُرِدْنَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا وَزِینَتَهَا فَتَعَالَیْنَ أُمَتِّعْکُنَّ وَأُسَرِّحْکُنَّ سَرَاحاً جَمِیلاً (28) وَإِن کُنتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالدَّارَ الْآخِرَةَ فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِنَاتِ مِنکُنَّ أَجْراً عَظِیماً) (29)

ای  پیغمبر!  به  همسران  خود  بگو:  اگر شما  زندگی  دنیا  و  زرق  و  برق  آن  را  می‌خواهید،  بیائید  تا  به  شما  هـدیّه‌ای  مناسب  بدهم  و  شما  را  به  طرز  نیکوئی  رها  سازم‌.  و  امّا  اگر  شما  خدا  و  پیغمبرش  و  سرای  آخرت  را  می‌خواهید  (‌و  به  زندگی  ساده  از  نظر  مادی‌،  و  احیاناً  محرومیّتها  قـانع  هسـتید)  خداونـد  بـرای  نیکوکاران  شما  پـاداش  بزرگی  را  آماده  ساخته  است‌.

پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  برای  خود  و  برای  اهل  بیت  خـویش  زندگانی  معمولی  و  بسنده  را  در پیش ‌گرفته  بود.  این  هم  نه  بدان  خاطر  بود که  از  متاع  دنیوی  بی‌بهره  باشد.  بلکه  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  ‌تا  بدانجا  زنده  ماند  و  زنـدگی ‌کرد که  سـرزمینهائی  فـتح‌ گردید،  و غنائم  فراوان  شد،  و  درآمدهای  سرزمینهائی‌ که  مردمان  آنجاها  بدون  جنگ  تسلیم‌ گردیده  بودند  فزونی  یافت‌،  و کسـانی ‌که  قبلاً  اموال  و  دارائی  نداشتند  ثروتمند  شدند.  با  وجود  همۀ  اینها گاهی  یک  ماه  می‌گذشت  و  آتشی  برای  پخت  و  پز  در  منازل  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  روشن  نمی‌گردید.  هر چند که  آن  حضرت  صدقه‌ها  و  بخشش‏ها  و  هدیّه‌هائی  می‌داد.  امّا  انتخاب  چنین‌ کاری  بدان  خاطر  بود که  بر  لذائذ  زندگی  دنیوی  و  بر  جاذبه  و کشش  اموال  دنیوی  چیره  شود  و  غلبه  پیدا کند،  و  رغبت  خالصانه‌ا‌ی  و  عشق  مخلصانه‌ای  به  چیزی  داشته  باشد که  در  نزد  خدا  است‌،  رغبت  و  عشق‌ کسی ‌که  دارا  و  توانـا  است  و لیکـن  پـاکدامـنی  می‌ورزد  و  بر نفس  خود  چیره  می‌شود  و غلبه  می‌کند  و  راه  خداپسندانه  را  می‌سپرد  .  .  .  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  از  سوی  عقیده‌اش  و  از  سوی  شریعتش  مکلّف  و  مجبور  نبود که  این  نوع  زندگی  را  برای  خود  و  برای  اهل  بیت  خویش  برگزیند  و  در پیش‌ گیرد.  چه  در  عقیده‌ا‌ش  و  در  شریعتش  لذائذ  و  خوشیها  و  استفادۀ  از کالاها  و  متاعها  حرام  نبوده  است‌،  و  آنها  را  بر  خـود  حرام  و  قدغن  نفرموده  است  وقتی‌ که  بدون  تکلّف  و  به  طور  معمولی  برای  او  حاصل  آمده  است‌،  و  به‌ گو‌نۀ  تصادفی  و  اتّفاقی  برایش  مهیّا گردیده  است‌.  نه  این‌ که  به  دنبال  آنها  بدود،  و  شیفته  و  شیدای  آنها  بشود،  و  سراپا  غرق  در  آنـها  و  سرگرم  بدانها گردد  .  .  .  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  امّت  خود  را  نیز  مکلّف  نکرده  است  و  وادار  نفرموده  است‌ که  بسان  او  زندگی ‌کنند،  زندگی‌ای‌ که  آن  جناب  برای  خود  ا‌ختیار  و  در پیش‌ گرفته  بود.  امّا  اگـر کسی  خواست  همچون  زندگی‌ای  را  برگزیند  و  بخواهد  بر  لذائـذ  و کالاها  و  متاعها  چیره  شود  و  غلبه‌ کند،  و  خویش  را  از  جاذبه‌ها  و  سنگینیهای  آن  برهاند  و  آزاد گرداند،  و  خویشتن  را  بـه  جائی  برساند که  در  آنجا  آزادی‌ کامل  از  خواسـتها  و  آرزوهای  نفس  است‌،  هیچ  مانعی  نیست‌.

و لیکن  زنان  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم زنانی  از  آدمیزادگان  بودند،  و  همان  خواستها  و  آرزوهائی  داشتند که  انسانها  دارند.  با  وجود  فضیلت  و کرامت  و  قربتی ‌که  به  سرچشمه‌های  نبوّت  بزرگ  و  سترگ  داشتند،  علاقه  و  رغبت  سرشتی  به  لذائذ  و کالاهای  زندگی  در  دلها  و  درونهایش  زنـده  بود.  وقتی ‌که  فراخی  نعمت  و  رفاهی  را  دیدند که  خدا  برای  پیغمبرش  و  برای  مؤمنان  ریزان  و  فراوان  فرموده  است‌،  به  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  مراجعه ‌کردند  و  درخواست  نفقه  و  هزینۀ  زندگی‌ کردند.  این  درخواست  را  با  خوشی  و  روی‌ گشاده  نپذیرفت  و  پذیرۀ  آن  نرفت‌،  و  بلکه  با  این  درخواست  با  غم  و  اندوه  و  ناخشنودی  روبرو  گردید.  چرا که  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  می‌خوا‌ست  نـفس  او  آن ‌گو‌نه  زندگی ‌کند که  او  برای  آن  انتخاب ‌کرده  بود.  نـفس  او  آزاد  و  رها  و  والا  و  بالا  از  لذ‌ائذ  و کالاهای  دنیا  زندگی  نماید،  و  به‌ کفاف  معاش  راضی  و  خشنود  باشد،  و  از  سرگرم  شدن  به  لذائذ  و کالاها  بپراید  و کم‌ترین  توجّهی  بدانها  ننماید.  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  می‌خواست‌ که  زنـدگی  خودش  و  زندگی ‌کسـانی‌ که  بدو  پـناه  می‌آورند  و  می‌گرایند  بالای  آن  افق  بالای  درخشان  پاکی  باشد که  زدوده  از  همۀ  سـایه‌های  ایـن  جـهان  و  از  آلودگیها  و  آمیختگیهای  آن  است‌.  نه  از  این  لحاظ‌ که  این ‌کار  حلال  یا  حرام  است‌؛  چه  حلال  و  حرام  روشن‌ گـردیده  است‌.  بلکه  از  این  لحاظ‌ که  زندگی  آزاد  و  رها  از  خواستهای  ناچیز  و  از  سروشهای  بی‌ارج  این  زمین  باشد  و  بس.  غم  و  غصّه  تا  بدانجا  به  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم ‌از  درخواست  نـفقه  و  هزینۀ  زنـانش  دست  داد که  خویشتن  را  از  اصـحاب  خود  پـنهان  داشت‌.  خود  را  نـهان  داشتن  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  برا‌ی  اصحابش  آن  ا‌ندازه  دشوار  و  ناگوار  بود که  هیچ  چیز  دشوار  و  ناگواری  به  پای  آن  نمی‌رسید.  اصحاب  به  خانه‌اش  آمدند  ولی  بدیشان  اجازۀ  ورود  داده  نشد!  امام  احمد  با  اسنادی  که  دارد  از  جابر  رضی الله عنه  روایت  کرده  است ‌که‌ گفته  است‌:  ابوبکر  رضی الله عنه  آمد  و  از  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  اجازۀ  ورود  خواست‌.  بدو  اجازه  داده  نشد.  مردمان  دم  در  نشسته  بودند،  و  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  هم  در  خانه  نشسته  بود.  سپس  عمر  رضی الله عنه  آمد  و  اجازۀ  ورود  خواست‌.  بدو  هم  اجازۀ  ورود  داده  نشد.  پس  از  مدّتی  به  ابوبکر  و  عمر  -  رضی ا‌لله عنهما  -  اجازه  داده  شد.  آن  دو  نفر  داخل  خانه  شدند.  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم   ساکت  نشسته  بود،  و  زنـانش  پـیرامون  او  بودند.  عمر  رضی الله عنه‌ گـفت‌:  با  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  سخن  می‌گویم‌،  بلکه  او  بخندد.  عمر رضی الله عنه  گفت‌:  ای  پیغمبر  خدا! کاش  دختر  زید  - ‌همسر  عمر  -‌ را  مـی‌دیدی‌ کـه  چـندی  پـیش  از  من  نـفقه  و  هـزینه  را  درخواست ‌کرد  و  من‌ گردنش  را  شکستم‌)  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  خندید  تا  بدانجا که  دندانهای  عقل  او  دیده  شدند.  سپس  فرمود:

(هن حولی یسألننی النفقة ).

ایـنان  کـه  پـیرامـون  مـن  هسـتند،  از  مـن  نفقه  و  هزینه  می‌خواهند!.

ابوبکر  رضی الله عنه  برخاست  و  به  سوی  عائشه  دوید  تـا  او  را 

بزند.  عمر  نیز  برخاست  و  به  سوی  حفصه  دوید  تا  او  را  بزند.  ابوبکر  و  عـمر  به  عـائشه  و  حفصه ‌گفتند:  از  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  چیزی  مـی‌خواهـید  که  نـدارد؟‌!  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  بدانان  دستور  داد که  بنشینند  و  ایشان  را  نزنند.  زنان‌ گفتند:  به  خدا  سوگند  بعد  از  این  نشست  از  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم‌ چیزی  را  درخواست  نـمی‌کنیم‌ که  نداشته  باشد  ...  جابر گفته  است‌:  آن گاه  خدای  بزرگوار  مسألۀ  انتخاب  را  نازل  فرمود.  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم ‌ کار  را  از  عائشه  -‌ رضی‌ الله‌ عنها  - ‌آغاز کرد،  و  بد‌و  فرمود:

(إنی ذاکر لک أمرا فلا علیک أن لا تستعجلی حتى تستأمری أبویک).

من  کاری  را  برایت  بیان  می‌دارم‌،  نمی‌خواهم  که  دربارۀ  آن  شتاب  کنی  تا  راجع  بدان  با  پدر  و  مـادرت  مشـورت  می‌کنی‌.

عائشه  گفت‌:  آن  کار کدا‌م  است‌؟  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  بر  او  خواند:

(یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّأَزْوَاجِکَ...).

ای  پیغمبر!  به  همسرانت  بگو    ...

تا  آخر  دو  آیه‌(‌ی  ٢٨  و  ٢٩)

عائشه  -‌رضی ‌الله ‌عنها  - ‌گفت‌:  آیا  راجع  به  تو  با  پدر  و  مادرم  مشورت‌ کنم‌؟‌!  من  خدای  بزرگوار  و  پیغمبرش  را  برمی‌گزینم‌،  و  از  تو  تقاضا  دارم  چیزی  را  که  گزیده‌ام  به ‌کسی  از  زنانت  نفرمائی‌.  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  فرمود:

(إن الله تعالى لم یبعثنی معنفا , ولکن بعثنی معلما میسرا . لا تسألنی واحدة منهن عما اخترت إلا أخبرتها).^[1]

«‌خداوند  بزرگوار  مـرا  نـفرستاده  است ‌که  سختگیر  و  مشکل ‌آفرین  باشم،  بلکه  مرا فرستاده  است ‌که  آموزگار  و  آسانگیر  و  مشکل‌ گشا  باشم.  فردی  از  آنان  از  چیزی  که  تو  برگزیده‌ای  نمی‌پرسد  مگر  این ‌که  بدو  اطّلاع  خواهم  داد»‌. 

در  روایت  بخاری  با  اسنادی‌ که  داشته  است  از  ابوسلمه  پسـر  عبدالرّحمن  نقل ‌کرده  است‌ که  عائشه  -  رضی ‌الله ‌عنها  -‌ همسر  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  بدو  خبر  داده  است‌،  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  به  پیش  او  آمد،  زمانی‌ که  خداوند  متعال  بدو  دستور  فرمود که  این  مسألۀ گزینش  را  به  همسران  خود  خبر  د‌هد.  عائشه‌ گفته  است‌:  پـیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم ‌ از  من  آغاز کرد  و  فرمود:

(إنی ذاکر لک أمرا فلا علیک أن لا تستعجلی حتى تستأمری أبویک).

«‌من  برای  تو کاری  را  بیان  می‌کنم‌،  هیچ  مانعی  نـیست  عجله  نکنی  (‌و  تصمیم  نگیری‌)  تا  با  پدر  و  مادرت  مشورت  می‌نمائی‌«‌.

پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  می‌دانست ‌که  پدر  و  مادرم  به  من  دستور  نمی‌دهند که  از  او  جدا  شوم  و  به  ترک  او  بگو‌یم‌.  عائشه  گفته  است‌:  آن ‌گاه  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  فرمود:

(إن الله تعالى قالَ : یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّأَزْوَاجِکَ...).

«‌خداوند  بزرگوار  فرموده  است‌:  ای  پیغمبر  به  همسرانت  بگو...».

تا  آخر  دو  آیۀ  (‌٢٨  و  ٢٩)‌.

بدو  عرض‌ کردم‌:  دربارۀ ‌کدام  یک  از  اینها  با  پـدر  و  مادرم  مشورت ‌کنم‌؟  مـن  خدا  و  پیغمبرش  و  سرای  آخرت  را  می خواهم  و  بس.

قرآن  مجید  نازل‌ گردیده  است  تـا  ارزشـهای  بنیادین  جهان‌بینی  اسلام  را  دربارۀ ‌زنـدگی  مشـخّص  و  مقرّر  گرداند.  این  ا‌رزشها  لازم  است  ترجمۀ  زندۀ  خود  را  در  خانۀ  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  در  زندگی  ویژۀ  او  بیابد  و  ببیند،  و  به  طور  دقیق  و  روشن  در  این  خانه  پیاده  شود  و  تحقّق  حاصل‌ کند،  خانه‌ای‌ که  نورافکن  مسلمانان  و  اسلام  بوده  است  و  خواهد  ماند  تا  آن  زمان ‌که  یزدان  زمین  را  و  کسـانی  را  به  ارث  مـی‌برد که  روی  زمـین  زندگی  می کنند.

دو  آیۀ ‌گزینش  نازل‌ گردیدند  تا  راه  را  معیّن  و  مشخّص  دارند.  یا  زندگی  دنیا  و  زینت  و  آرایش  آن  را  برگزینند،  و  یا  خدا  و  پیغمبرش  و  سرای  آخرت  را  انتخاب  نمایند.  چه  یک  دل ‌گنجایش  دو  جهان‌بینی  دربـارۀ  زندگی  را  ندا‌رد  و  خدا  هم  د‌ر درون‌ کسی  د‌و د‌ل  را  نیافریده  است‌.  زنان  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم‌ گفتند:  به  خدا  سوگند  بعد  از  ایـن  نشست  چــیزی  را  از  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  درخواست  نمی‌کنیم ‌که  نداشته  باشد.  قران  مجید  نـازل‌ گردید  تا  اصل  مسأله  را  مقرّر و  معیّن  دارد.  مسأله  این  نیست ‌که  او  داشته  باشد  یا  نداشته  باشد.  بلکه  مسأله  این  است ‌که  یکسره  خدا  و  پیغمبرش  و  سرای  آخرت  را  برگزینند،  و  یا  زینت  و  آرایش  و کالاها  و  متاع  و  لذائذ  و  خوشیها  را  انتخاب  و  اختیار کنند.  چه  همۀ  خز‌ینه‌ها  و گنجینه‌های  زمین  در  دست  و  در  دسترس  ایشان  باشد،  یا  ایـن ‌که  خـانه‌هایشان  خـالی  از  تو‌شه  و  زاد  باشد.  همسران  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  خدا  و  پیغمبرش  و  سـرای  آخرت  را  به  طور  مطلق  برگزیدند،  بعد  از  این  اختیار  قاطعانه‌ای ‌کـه  برای‌ گزینش  بدیشان  داده  شد.  آنان  همان  جـائی  قـرار  گرفتند  و  سزاوار  همان  جایگاهی  شدند که  شایان  منزلت  و مرتبتی  بود که  با  شرف  حـضور در  خدمت  رسول  نصیب  ایشان‌ گردیده  بود.  ایشان  در  آن  افق  بالا  و  والای  ارزشمندی  بسر  می‌بردند کـه  لائق  و  شایستۀ  خانۀ  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  بزرگوار  بود.  در  برخی  از  روایتها  آمده  است‌ که  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  از  این‌ گزینش  شادمان  شد.

می‌خواهیم  لحظه‌هائی  در  جلو  این  حادثه  بـایستیم  و  از  بعضی  ا‌ز  زوایای  آن  بدا‌ن  بنگریم  و  به  تدبّر  و  تفکّر بنشینیم.

این  حادثه  جهان‌بینی  روشن  اسلامی  را  دربارۀ  ارزشها  و  مـعیارها  مشـخّص  و  مـقرّر  مـی‌دارد،  و  راه  بـینش  خردمندانـه  در  بـرداشت  از  دنـیا  و  آخـرت  را  تـرسیم  می‌کند.  به  انسان  می‌گوید  چگونه  در  بارۀ  دنیا  و  در  بارۀ  آخرت  بیندیشد.  هر گونه  تزلزلی  و  هر گونه  تردّدی  میان  ارزشهای  دنیا  و  ارزشهای  آخرت  را،  و  میان  روی کردن  به  زمین  و روی  نهادن  به  آسمان  را  در دل  مسلمان  قطع  می‌کند  و  از گسترۀ  آن  می‌زداید،  و  همچون  دل  مسلمانی  را  از  هر گونه  پیوند  غریب  و  ناآشنائی  می‌پالاید  و  سره  می‌نماید  که  میان  آن  و  میان  خالصانه  پرستش  یزدان  و  بریدن  از  معبودی  جز  ایزد  جهان  فاصله  می‌اندازد.

این  از  این  سو،  و  از  دیگر  سو  این  حادثه  حقیقت  زندگی  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم ‌ و  زنـدگی ‌کسانی  را  برایمان  به  تصویر  می‌کشد که  با  او  زیسته‌اند  و  روزگـار  را  بسر  برده‌اند  و  با  او  ارتبا‌ط  و  پیوند  داشته‌انـد.  زیـباترین  چیزی ‌که  در  این  حقیقت  جایگزین  است  ایـن  است ‌کـه  این  زنـدگی‌،  زندگی  انسـانی  و  زندگی  مردمانی  از  آدمیزادگان  است‌.  آنان  که  ا‌ز  بشریّت  خود  و  از  احساسات  و  ادراکات  خویش  و  از  نشانه‌های  ا‌نسـانیّت  خویشتن  نزدوده‌اند  و  بیرون  نیامده‌اند،  ولی  با  وجود  این  عظمت  منحصری ‌که  به  سوی  آن  اوج‌ گرفته‌اند  و  بدا‌ن  رسیده  است‌،  و  با  وجود  همۀ  این  خلوصی‌ که  در  برا‌بـر  خدا  داشـته‌اند،  و  از  غـیر  او  پالوده‌اند  و  تنها  او  را  پرستیده‌اند،  احساسات  و  عواطف  بشری  در  درون  این  نفسها  نمرده  است  و  نابود  نگـردیده  است‌.  بلکه  ایـن  نفسها  اوج ‌گرفته‌اند  و  بالا  رفته‌اند  و  والا  شده‌اند،  و  از  اوباش  پالوده  و  سره‌ گردیده‌اند،  و  سرشت  شیرین  بشری  برای  آنان  برجای  مانده  است‌،  و  این  نـفسها  را  از  اوج  گرفتن  و  به  بالاترین  درجات ‌کمال  ممکن  برای  انسـان  رسیدن  بازنداشته  است‌.

در  مواقع  بسیاری  ما  راه  خطا  می‌پوئیم  و  دچار  ا‌شـتباه  می‌شویم‌،  بدان  هنگام ‌که  برای  پـیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  و  بـرای  اصحاب  او  -  رضی  الله  عنهم  -‌ یک  تصویر  نادرست  و  غیرحقیقی‌،  و  یا  یک  تصویر ناکامل  و  ناتمام  می‌کشیم‌،  و  در  آن  تصویر  ایشان  را  از  همۀ  احساسات  و  عواطـف  بشری  زدوده  و  کنار  می‌کنیم‌،  به ‌گمان  این‌ که  ما  با  این  کار  ایشان  را  پاکیزه  از  هر  چیزی  می‌داریم‌ که  ما  آ‌ن  را  نقص  و  ضعف  بشمار  می‌آوریم‌!

این  خطا  و  اشتباه  یک  تصویر  غیرواقـعی  را  از  ا‌یشـان  می‏‎کشد،  تـصویری ‌که  با  هاله‌های  مبهم  و  غیرواضـحی  احاطه  شده  است‌،  و  ما  از  لابلاهای  آ‌نها  سیماهای  اصیل  انسانی  آنان  را  نمی‏‎بینیم.  بدین  سبب  پیوند  بشری  مـوجود  در  مـیان  مـا  و  ایشـان‌ گسـیخته  مـی‌گردد،  و  پیک‌هایشان  در  حسّ  و  شعو‌رمان  میان  آن  هاله‌ها  باقی  می‌مانند،  پیکرهائی  که  به  خیالها  و  شبحها  نزدیک‌ترند  تا  به  انسانها،  خیالها  و  شبحهائی‌ که  ملموس  نیستند  و  با  دستها گرفته  می‌شوند!  بدان  شکل  ایشان  را  به  ذهـن  مـی‌سپاریم  و  به  دل  راه  می‌دهیم ‌که  انگار  آنان  آفریده‌هائی  جدای  از  ما  انسانها  هستند  .  .  .گـمان  می‌کنیم‌ که  ا‌یشان  مثلاً  فرشتگانند  یا  آفریدگانی  بسان  فرشتگانند  و  از  احساسات  و  عواطف  انسانها  به  هر  حال  زدوده  و  پالوده  هستند‌!  این  تصویر  خیالی  با  وجود  شفّافی  و  روشنی‌،  آنان  را  از  محیط  ما  دور  می‌دارد،  و  ما  مأیوس  می گردیم  از  این ‌که  همسان  ایشان  شویم  یا  از  آنان  عملاً در  زندگی  واقعی  پیروی ‌کنیم  .  .  .  بدین  سبب  زندگانی  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم ‌ و اصحاب  علیهم السّلام  مهمّ‌ترین  عنصر  محرّک  خود  را  از  دست  می‌دهد که  عبارت  است  از  به  جوش  و  خروش  و  جهش  و کنش  ا‌نداختن  ا‌حساسات  و  عواطف  ما  در  پیروی  و  تقلید  از  ایشان  است‌.  بر  جـای  آن  عنصر  محرّک‌،  ترس  و  خودباختگی  می‌نشیند،  ترس  و  خودباختگی  نتیجه‌ای  نمی‌د‌هند  مگر  احساس  مبهم  پیچیدۀ  جادوگرانه‌ای ‌که  تأثیر  عملی  در  زندگی  واقعی  ما  ندارد  .  .  .گذشته  از  ایـن  ما  همگامی  و  همراهی  و  هماهنگی  و  همآوائی  زنده‌ای  را  از  دست  می‌دهیم ‌که  میان  ما  و  آن  شخصیّتهای  بزرگ  موجود  است‌.  این  همگامی  و  همراهی  و  هماهنگی  و  همآوائی  وقتی  به  وقوع  می‌پیوندد که  ما  احساس ‌کنیم  آن  انسانهای  حقیقی  بوده‌اند،  و  با  عوا‌طف  و  ا‌حساسات  و  ا‌نفعالات  حقیقی  از  نوع  همان  عواطف  و  احساسات  و  انفعالات  حقیقی  ما  زیسته‌اند.  با  این  فرق ‌که  آنان  عواطف  و  احسـاسات  و  انفعالات  خود  را  اوج  داده‌اند  و  بالا  برده‌اند  و  آنها  را  از  آلودگیهائی  زدوده‌اند  و  پاکیزه  داشته‌اند  که  به  ذهـن  و  شعور  ما  می‌گذرد.

حکمت  خدا  در گزینش  پیغمبران  از  میان  آدمیزاد‌گان‌،  نه  ا‌ز  میان  فرشتگان‌،  و  نه  از  میان  موجود‌ات  دیگری  جز  انسان‌،  پیدا  و  هویدا  است‌.  این  بدا‌ن  خاطر  است‌ که  ارتباط  حـقیقی  مـیان  زنـدگی  پیغمبران  و  زندگی  پیروانشان  ماندگار  بماند،  و  پیروان  ایشان  احساس ‌کنند  که  دلهای  پیغمبران  را  عـواطف  و  احساساتی  آبادان  می‌کرده  است ‌که  از  نوع  همان  عواطف  و  احسـاسات  آنان  بوده  است‌،  هر چند که  صاف ‌گردیده  است  و  لطافت  پیدا کرده  است  و  اوج ‌گرفته  است  و  والا  رفـته  است‌.  در نتیجه  پیغمبرا‌ن  را  دوست  می‌دارند،  بدان ‌گونه‌ که  انسانهائی  انسانهای  دیگری  را  دوست  می‌دارنـد،  و  از  ایشان  تقلید  می‌کنند  بدان‌ گونه‌ که  انسانهای‌ کوچک  از  انسانهای  بزرگ  تقلید  می‌کنند.

در  حادثه  اختیار  دادن‌،  جلو  علاقۀ  سرشتی  سرشته  در  نفسهای  زنان  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  نسـبت  به  بهره‏مندی  از  کالاها  و  لذائذ،  اندکی  می‌ایستیم‌،  همان ‌گونه‌ که  جلو  تصویر  زندگی  خانوادگی  پیغمبر  صلّی الله علیه واله وسلّم  ‌و  همسرانش  -  رضی ‌الله  عنهنّ  -  اندکی  ایستادیم‌.  زنان  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  همسران  او  هستند.  به  خدمت  شوهر  خود  می‌رسند  و  از  وی  درخواست  نفقه  و  هزینه  می کنند.  این  درخـواست  او  را  نـاراحت  مـی‌سازد،  و لیکـن  از  ابوبکر  و  عمر  -  رضی ‌الله‌ عنهما  - ‌قبول  نمی‌فرماید که  عائشه  و  حفصه  را  به  سبب  این  مراجعه  بزنند.  چه  ایـن  مسأله  یک  قضیّۀ  احساسی  و  آرزوی  بشری  است‌.  انسان  جویای  آن  است‌.  این  خواست  پاک  و  صاف  می‌گردد  و  اوج  داده  می‌شود  و  بالا  برده  می‌شود،  ولی  خاموش  و  سـرکوب  نمی‌گردد.  مسألۀ  درخوا‌ست  به  حال  خود  باقی  می‌ماند  تا  زمانی ‌که  خدا  به  زنان  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم ا‌ختیار  می‌دهد  و  در  انتخاب  خود  آزا‌د  گذارد،  و  آنان  خدا  و  پیغمبرش  و  سرای  آخرت  را  برمی‌گزینند،‌ گزینشی‌ که  هـیچ‌ گونه  وادار کردن  و  سرکوب  نمودن  و  فشار  آوردنـی  در  آن  وجود  ندارد.  دل  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  از  اوج‌ گرفتن  و  والائی  یافتن  دلهای  زنانش  و  از  رسیدن  آن  دلها  بدان  افق  بالای  درخشان  و  رخشان  شادمان  می‌گردد.

اندکی  هم  در  برابر  آن  عاطفۀ  شیرین  بشری  می‌ا‌یسـتیم  که  در  دل  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم ‌ وجود  دارد.  او  عـائشه  را  آشکارا  دوست  می‌دارد،  و  می‌خواهد که  عائشه  بدان  سطح  والای  ارزشهائی  برسد که  یزدان  برای  پیغمبرش  و  برای  اهل  بیت  او  می‌خواهد.  ایـن  است ‌که  در  مسألۀ  اختیار  دادن  از  عائشه  می‌آغازد،  و  می‌خواهد کـه  او  را  در  اوج‌ گرفتن  و  خلوص  داشتن‌ کمک  و  یاری‌ کند.  بدین  علّت  از  عائشه  می‌خواهد  در  مسألۀ  اختیار  و  انـتخاب  شتاب  نکند  و  تا  با  پدر  و  مادر  خود  مشورت  نکرده  است  تصمیم  نگیرد.  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  می‌دانست ‌که  پدر  و  مادر  عائشه  بدو  دستور  نمی‌دهند که  از  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  جدا  شود  و  دوری‌ گزیند،  همان‌ گونه ‌که  عائشه  خودش  هم  این  امر  را  اظهار  داشته  است‌.  این  عاطفۀ  شیرین‌ که  در  دل  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  است  عــائشه  را  به  اشتباه  نمی‌اندازد.  بلکه  در  درک  و  فهم  آن  به  عـائشه  کـمک  می‌کند  و  او  را  شادمان  می سازد،  و  در  سخن  خود  به  نگارش  آن  توجّه  می‌کند  و  اهتمام  نشان  می‌دهد.  از  لابلای  این‌ گفتار،  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  انسانی  جلوه‌گر  می‌آید  که  همسر کوچک  خود  را  دوست  می‌دارد،  و  می‌خواهد  که  این  همسر کم  سنّ  و  سالش  بدان  افق  بالا  و  والائی  اوج‌ گیرد  و  برسد که  خودش  در  آن  بسر  می‏‎برد،  و  همسرش  با  او  در  آن  افق  درخشان  و  رخشان  بماند  و  مـاندگار  شود،  و  در  درک  و  فـهم  ارزشهای  اصیلی  مشارکت  داشته  باشد که  در  حسّ  و  شعور  او  است‌،  آن  ارزشهای  اصیلی  که  پروردگار  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  آنـها  را  برای  او  و  برای  اهل  بیت  او  می‌خواهـد.  عائشه  -  رضی ‌الله ‌عنها  -  انسـانی  جلوه‌گـر  مـی‌آید  که  دوست  می‌دارد  در  دل  شوهرش  مکـرّم  و  مـعزّز  باشد.  بدین  منظور  شادان  و  خندان  حرص  و  آز  شوهرش  را  نسبت  به  خود  و  عشق  و  علاقۀ  او  را  به  خویشتن  می‌نگارد،  و  رغبت  شوهرش  را  پیش  چشم  می‌دارد که  او  بدو  اختیار  داده  است  که  در گـزینش  افـق  والا  از  پـدر  و  مـادرش  کمک  بگیرد،  ولی  او  بی‌درنگ  آن  افق  درخشان  و  تابان  را  برمی‏گزیند  و  بالای  آن  ماندگار  می‌ماند. گـذشته  از  این‌،  احساسات  زنانۀ  او  را  نیز  مشاهده  می‌نمائیم‌،  بدان  هنگام ‌که  از  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  درخواست  می‌کند  بـه  همسران  دیگر  خود  اطّلاع  ندهد که  عائشه  او  را  برگزیده  است  وقتی‌ کـه  همسرانش  را  در  ایـن  مسأله  مختار  می‌فرماید  و  حقّ  انتخاب  می‌دهد!  ایـن  درخـواست  می‌رساند که  عائشه  چه  اندازه  رغبت  و  علاقه  دارد  نشان  داده  شود که  تنها  او  است‌ که  حقّ  اختیار  و  انتخاب  دارد  و گزینش  منحصر  بدو  است  و  بس،  و  پیدا  و  هویدا  گردد که  او  در  همچون  مقام  و  منزلتی  از  سائر  همسران  دیگرش  و  یا  از  برخی  از  آنان  جدا  و  بـرتر  است‌!..  در  اینجا  از  د‌یگر  سو  عظمت  نبوّت  را  در  پـاسخ  پـیغمبر  خــدا  صلّی الله علیه واله وسلّم مـی‌بینیم‌،  بدان  هنگام  که  به  عائشه  می‌فرماید:

(إن الله تعالى لم یبعثنی معنفا , ولکن بعثنی معلما میسرا . لا تسألنی واحدة منهن عما اخترت إلا أخبرتها).

«‌خداوند  بزرگوار  مرا  نـفرستاده  است ‌که  سختگیر  و  مشکل ‌آفربن  باشم‌،  بلکه  مرا  فرستاده  است‌ که  آموزگار  و  آسانگیر  و  مشکل ‌گشا  باشم.  فردی  از  آنان  از  چیزی  که  تو  برگزیده‌ای  نمی‌پرسد  مگر  این ‌که  بـدو  اطّلاع  خواهم  داد»‌.

پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم ‌دوست  نمی‌دارد  چیزی  را  بر  هیچ  یک  از  همسران  خود  پوشیده  بدارد که  حه  بسا  او  را  در کار  خیر  کمک  بکند  و  یاری  بدهد.  او  هیچ  یک  از  همسران  خود  را  به  گونه‌ا‌ی  امتحان  نمی‌کند  و  نـمی‌آزماید که  او  را  سر در گم‌ کند  و  به  مشکل  دچار  نماید،  بلکه  او  یاری  و  مدد  خود  را  به  هر کسی  از  آنان  تقدیم  می‌دارد که  او  خواهان  یاری  و  مدد  باشد،  تا  او  بر  خویشتن  غلبه‌ کند  و  والائی ‌گیرد،  و  از کـششها  و  جاذبه‌های  زمین  و  از گول  زدنها  و  نیرنگبازیهای‌ کالاها  و  لذّتها  رهائی  یابد!

لازم  است  این  سیماهای  سرشتی  و  خواستهای  طبیعی  بشری  را  پوشیده  و  پنهان  نـداریـم‌،  و  آنـها  را  نـادیده  نگیریم  و  ناچیز  نینگاریم‌،  و  از  ارزش  آنها  نکاهیم‌،  بدان  هنگام‌ که  از  زندگانی  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  صحبت  می‌داریـم‌.  چه  درک  و  فهم  ارزشهای  سیماها  و  سرشتهای  بشریّت  چنان ‌که  هست  ما  را  با  شخصیّت  ارتباط  می‌دهد،  پیوند  و  ارتباط  زنده‌ای  که  در  آن  هـمسوئی  و  هـمآوائـی‌ای  است‌ که  دل  را  برای  پیروی  عملی  و  اقتداء  واقعی  به  جوش  و  خروش  می‌اندازد.

*

از  این  جرّ  مقال  و  بیان  حال  و  مآل‌،  به  سوی  نصوص  قرآن  برمی‌گردیم‌.  این  نصوص  پس  از  مشخّص‌ کردن  ارزشهای  کار  و  بار  دنیا  و  آخرت‌،  و  پیاده  کردن  عملی  این ‌کفّار  خداوند  بزرگوار  در  زندگانی  پیغمبر صلّی الله علیه وآله وسلّم  ‌و  اهل  بیت  او:

(مَّا جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِّن قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ ).

خداوند  دو  دل  را  در  درون  کسی  قرار  نداده  است‌.

می‌بینیم ‌که  این  نصوص  قرآنی  به  بیان  سـزا  و  جـزای  آماده  و  مهیّا  برای  همسران  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  می‌پردازد.  در  ایـن  نصوص  ویـژگیهائی  که  هـمسران  او  دارنـد  یـا  مسؤولیّتهای  خاصّی‌ که  متوجّه  ایشان  است‌،  و  با  مقام  و  مکانت  بزرگو‌ار  آنان‌،  و  با  قربت  و  مـنزلت  ایشان  در  پیش  پـیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  مـی‌خوانـد  و  تـناسب  دارد،  ذکـر  می‌شود:

(یَا نِسَاء النَّبِیِّ مَن یَأْتِ مِنکُنَّ بِفَاحِشَةٍ مُّبَیِّنَةٍ یُضَاعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَیْنِ وَکَانَ ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیراً (30)‏ وَمَن یَقْنُتْ مِنکُنَّ لِلَّهِ وَرَسُولِهِ وَتَعْمَلْ صَالِحاً نُّؤْتِهَا أَجْرَهَا مَرَّتَیْنِ وَأَعْتَدْنَا لَهَا رِزْقاً کَرِیماً) (31)

ای  هـمسران  پـیغمبر  هـر  کدام  از  شـما  مرتکب  گناه  آشکاری  شود  (‌از  آنجا  که  مفاسد  گناهان  شما  در  محیط  تأثیر  سوئی  دارد  و  به  شخص  پیغمبر  هـم  لطمه  می‌زند)  کیفر  او  دو  برابر  (‌دیگران‌)  خواهد  بود،  و  این  برای  خدا  آسان  است‌.  و  هر کس  از  شما  در  برابر  خدا  و  پیغمبرش  خشوع  و  اطاعت  کند  و  کار  شایسته  انجام  دهد،  پـاداش  او  را  دو چندان  خواهیـم  کرد،  و  برای  او  (‌در  قیامت‌)  رزق  و  نعمت  ارزشمندی  فراهـم  ساخته‌ایم‌.

این  چیزها  پیامد  مکانت  و  منزلت  بزرگواری  است ‌کـه  آنان  در  آن  هستند.  ایشان  همسران  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم‌ و  مادران  مؤمنانند.  همسر  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم بودن  و  مادر  مؤمنان  شدن  هر  دو  تای  این  صفتها  برای  آنان  وظائف  و  تکالیف  دشواری  و  مسؤولیّتهای  سنگینی  را  پـدید  می‌آورد،  و  ایشان  را  از  ارتکاب‌ گناهان  نیز  به  دور  و  مصون  می‌دارد.  به  فرض  هر گاه  یکی  از  آنان  مـرتکب  گناه  بزرگ  و  آشکار  و  روشنی  شود،  سـزاوار  عـذاب  دو چندانی  می‌گردد.  این  فرض  کردن  و  انگاشتن  است  و  بیانگر  مکانت  و  منزلت  بزرگواری  است‌ که  آنان  دارند. 

(وَکَانَ ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیراً) (30)‏

این  برای  خدا  آسان  است‌.

مکانت  و  منزلتی ‌کـه  آنـان  نسبت  به  پـیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  برگزیدۀ  خدا  دارند،  خدا  را  از  همچون  عذاب  دو چندانی  بازنمی‌دارد.  این  امر  چه  بسا  به  ذهنها  متبادر گردد.  یعنی   چنین  بینگارند که  قـرب  و  مقام  ایشـان  در  خدمت  رسول  صلّی الله علیه وآله وسلّم‌ آنـان  را  از  دست  انـتقام  خدا  برهاند  و  ایشان  را  معاف  گرداند!

(وَمَن یَقْنُتْ مِنکُنَّ لِلَّهِ وَرَسُولِهِ وَتَعْمَلْ صَالِحاً ).

و  هر کس  از  شما  در  برابر  خدا  و  پـیغمبرش  خضوع  و  اطاعت  کند  و  کار  شایسته  انجام  دهد،  ...  .

قُنُوت‌ که  مصدر  فعل  «‌یَقْنُت‌»  است  به  معنی  اطاعت  و  خشوع‌،  یعنی  فرمانبرداری  کردن  و کرنش  بردن  است‌.  کار  نیکو  و  پسندیده‌،  مترجم  عملی  اطـاعت  و  خشـوع است.

(نُّؤْتِهَا أَجْرَهَا مَرَّتَیْنِ ).

پاداش  او  را  دو  چندان  خواهیم  کرد.

همچنین  عذاب  او  هم  در  برابر  ارتکاب ‌گناه  دو  چـندان  خواهد  بود.

(وَأَعْتَدْنَا لَهَا رِزْقاً کَرِیماً) .

و  برای  او  (‌در  قیامت‌)  رزق  و  نعمت  ارزشمندی  فراهـم  ساخته‌ایم‌.

این  رزق  و  نعمت  ارزشمند،  افزون  بر  اجر  و  پـاداش  است  و  آماده  و  مهیّا  است  و  چشم  به  راه  او  است‌.  این  هم  از  فضل  و  بزرگواری  خدا  است‌.

*

آن‌ گـاه  نـصوص  قـرآنـی  برای  مادران  مؤمنان  ویژگیهایشان  را  بیان  می‌دارد،  ویژگیهائی ‌که  زنان  دیگر  آنها  را  ندارند.  وظائف  و  تکالیف  مادران  مؤمنان  را  در  رفتار  با  مردمان  مقرّر  می‌نماید،  و  با  ایشان  از  رعایت  و  عنایت  ویژۀ  خدا  در  حقّ  این  خـاندان  بزرگوار  سخن  می‌گوید،  و  بدیشان  گوشزد  می‌فرماید که  خدا  ایـن  خاندان  را  محافظت  و  مراقبت  نباید  و  از  نـاپاکیها  مصون  و  محفوظ  می‌کند.  بدانان  تذکّر  مـی‌دهد که  در  خانه‌هایشان  آیات  یزدان  تلاوت  می‌شود  و  حکمت  ایزد  منّان  قرائت  می‌گردد.  این‌ کار  هم  مسؤولیّتهای  خاصّی  بر  دوش  آنان  می‌اندازد  و  پیامدهای  ویژه‌ای  برای  ایشـان  دارد،  و  آنان  را  در  میان  زنان  جهانیان  ممتاز  می‌گرداند: 

(یَا نِسَاء النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلاً مَّعْرُوفاً (32) وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِینَ الزَّکَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً (33) وَاذْکُرْنَ مَا یُتْلَى فِی بُیُوتِکُنَّ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ وَالْحِکْمَةِ إِنَّ اللَّهَ کَانَ لَطِیفاً خَبِیراً) (34)

ای  همسران  پیغمبر!  شما  (‌در  فضل  و  شرف‌)  مثل  هـیچ  یک  از  زنـان  (‌عـادی  مردم‌)  نیستید.  اگر  مـی‌خواهـید  پرهیزگار  باشید  (‌به  گونۀ  هـوس‌انگـیز)  صدا  را  نـرم  و  نــازک  نکـنید  (‌و  بـا  اداء  و  اطواری  بـیان  نـنمائید)  که  بیماردلان  چشم  طمع  به  شما  بدوزند.  و  بلکه  به  صورت  شایسته  و  برازنده  سخن  بگوئید  (‌بدان  گونه  کـه  مورد  رضـای  خدا  و  پـیغمبر  او  است‌)‌.  و  در  خـانه‌های  خود  بمانید  (‌و  جز  برای  کارهائی  که  خدا  بیرون  رفتن  بـرای  انجام  آنها  را  اجازه  داده  است‌،  از  خانه‌ها  بیرون  نروید)  و  همچون  جاهلیّت  پیشین  در  میان  مردم  ظاهر  نشوید  و  خودنمائی  نکـنید  (‌و  انـدام  و  وسـائل  زینت  خود  را  در  معرض  تماشای  دیگران  قرار  نـدهید)  و  نـماز  را  بـرپا  دارید  و  زصایت  را  بپردازید  و  از  خدا  و  پیغمبرش  اطاعت  نمائید.  خداوند  قطعاً  می‌خواهد  پلیدی  را  از شما  اهل  بیت  (‌پیغمبر)  دور  کند  و  شما  را  کاملاً  پاک  سازد.  و  آیات  خدا  و  سخنان  حکمت‌انگیز  (‌پـیغمبر)  را  که  در  منازل  شـما  خوانده  می‌شود  (‌بیاموزید  و  بـرای  دیگران‌)  یـاد  کنید.  بی‏گمان  خداوند  دقیق  و  آگاه  است‌.

اسلام  وقتی ‌که  ظهور کرد،  جامعۀ  عربی  را  -‌ بسـان  جامعه‌های  دیگر  آن  زمان  -‌ دید.  جامعۀ  عربی  به  زن  به  عنوان  وسیلۀ  لذّت  و  سیر کردن  غـریزه  نگاه  می‌کرد.  بدین  سبب  از  نـاحیۀ  انسـانی  نگاه  پسـتی  به  زن  می‌انداخت  و  دیدگاه  بدی  دربارۀ  او  داشت‌.

در  جامعه  نوعی  هرج  و  مرج  در  روابط  جنسی  دید.  نظم  و  نـظام  خانواده  را  نابسامان  و  فروپاشیده  یـافت‌،  همان ‌گونه ‌که  قبلاً  در  این  سوره  بیان  آن‌ گذشت‌.

گذشته  از  این  هرج  و  مرج‌،  و  از  آن  فروپاشی‌،  به  زن  نگرش  بدی  و  پستی  داشتند،  و  بد  ذوق  بودند،  و  تنها  به  بدنهای  لخت  توجّه  داشتند  و  اهتمام  می‌ورزیدند،  و  به  زیبائی  والا  و  آرام‏ بخش  و  پاک  نمی‌نگریستند  و  اهمّیّت  نمی‌دادند  .  .  .  این  امر  در  اشعار  شعراء  جاهلی  پیدا  است  کــه  پـیرامون  بدن  زن  است‌،  و  به  زمـخت‌ترین  و  پلشت‌ترین  جاهای  بدن  توجّه  می دادند،  و  با  زشت‌ترین  معانی  به  بیان  آن  می‌پرداختند!

وقتی ‌که  اسلام  ظ‌هور کرد  دیدگاه  جامعه  را  در  حقّ  زن  بالا  برد،  و  جنبۀ  انسـانی  را  در  پـیوندهای  دو  جنس  مخالف  مورد  نظر  قرار  داد.  پیوند  زناشوئی  تنها  برای  سیر کردن  غریزه‌،  و  برطرف  نمودن  گرسنگی  جسمانی‌،  و  برای  خاموش‌ کـردن  آتش  سـرکش ‌گـوشت  و  خون  نیست‌.  بلکه  پیوند  میان  دو  موجود  زندۀ  انسان  نام  است  که  از  یک  جنس  بوده  و  همنوع  هسـتند،  و  میانشان  محبّت  و  مرحمت  و  مـهر  و  عطوفت‌،  و  در  تماسشان  آرامش  و  آسایش  است‌.  این  پیوند  دارای  هدفی  است  که  خدا  آن  را  در  آفـرینش  انسـان  قرار  داده  است‌،  و  آبادانی  زمین  را  بدان  مربوط  فرموده  است‌،  و  خلافت  انسان  برابر  قانون  یزدان  در  زمین  را  بر  آن  استوار  داشته است.

همچنین  اسلام  به  روابط  خانوادگی  پرداخت‌،  و  خانواده  را  پایۀ  بنیادین  نظم  و  نظام  اجتماعی ‌کـرد،  و  آن  را  کودکستانی  بشمار  آورد که  در  آن  نسلها  پدید  می‌آیند  و  رشد  و  نموّ  می‌نمایند  و  پا  به  پا  می‌روند  و  پلّه  پـلّه  اوج  می‌گیرند  و  مدارج  زندگی  را  طیّ  می‌کنند.  اسـلام  تضمینهای  حمایت  و  حفاظت  این ‌کو‌دکستان  را  بیشتر  و  بیشتر  می‌نماید،  و  در  راه  پاک  و  پاکیزه  نگاه  داشتن  آن  از  هر گونه  احساسها  و  جهان‌بینیهائی ‌کـه  فـضای  آن  را  بیالاید کوشش  می‌کند  و  به  تلاش  می ایستد.

قـــانونگذاری  برای  خـانواده  بخش  زیـادی  از  قانونگذ‌اریهای  اسلام  را  به  خود  اختصاص  می‌دهد،  و  گسترۀ  قابل  ملاحظه‌ای  از آیات  قرآن  را  دربر  می‌گیرد.  در کنار  قانونگذاری‌،  رهنمود  مستمرّی  به  تقویت  ایـن  قاعدۀ  اصلی  است‌،  قاعده‌ای  که  جامعه  بر  آن  استوار  و  پایدار  می‌گردد،  به ‌ویژه  در  مسأله‌ای‌ که  به  پاکی  روحی‌،  و  به  نظافت  روابط  دو  جنس‌،  و  به  مصون  و  محفو‌ظ  داشتن  روابط  آن  دو  جنس  از  هر گونه  آلودگی  و  هرزه‌درائی  و  نابهنجاری،  و  زدودن  آن  روابط  از  جهش  و  پرش  شهوانی‌،  حتّی  در  تـماسهای  سره  جسـمانی‌،  مربوط  می‌گردد.

در  ایــن  سوره،  نـظم  و  نـظام  اجتماعی‌،  و کارهای  خانوادگی‌،‌ گسترۀ  فراخی  و  بخش  عظیمی  را  به  خود  اخـتصاص  می‌دهد.  در  ایـن  آیـاتی‌ که  ما  بدانها  می‌پردازیـم‌،  سخنی  با  همسران  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  زده  مـی‌شود،  و  ایشـان  رهنمود  می‌گردند  به  چگونگی  رفتاری‌ که  با  مردمان  خواهند  داشت‌،  و  خویشتن  را  چگونه  باید  نپایند  و  چگو‌نه  رفتار  نـمایند،  و  با  خدا  چگونه  باید  بـاشند.  رهنمودی  است ‌که  خـدا  در  آن  بدیشان  می‌فرماید:

(إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً) (33)

خداونـد  قطعاً  مـی‌خواهـد  پـلیدی  را  از  شما  اهـل  بـیت  (‌پیغمبر)  دور  کند  و  شما  را  کاملاً  پاک  سازد.

بیائید  با  یکدیگر  به  وسائلی  بنگریم ‌که  نـاپاکی  را  می‌زدایند،  و  وسائلی  را  مشاهده  نمائیم ‌که  پاکی  را  به  وجود  می‌آورند،  وسائلی ‌که  یزدان  سبحان  از  آنـها  با  همسران  پیغمبر  صلّی الله علیه واله وسلّم‌ سخن  می گو‌ید،  و  ایشـان  را  بدانها  می‌خواند.  آنان‌ که  اهل  بیت  هستند،  و  هـمسران  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم‌ و  پاک‌ترین  زنانی  هستند که  زمین  ایشان  را  به  خود  دیده  است‌.  معلوم  است‌ که  زنان  دیگر  به  این  وسائل  نیاز  بیشتری  از  خانمهائی  دارنـد که  در کنف  حـمایت  پیغمبر  خـدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم و  در  خـانۀ  والای  او  زیسته‌اند.

خداوند  بزرگوار  همسران  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم‌ را  به  مقام  بالا  و  مکا‌نت  والائی  توجّه  می‌د‌هد که  از  آن  برخوردارند.  و  برتری  ایشان  را  بر  همۀ  زنـان  دیگر  بیان  و  بدیشان  گوشزد  می‌فرماید،  و  امتیاز  آنان  را  در  میان  زنان  جهان  بیان  می‌نماید.  این  مقام  والا  و  این  امتیاز  بالا  وقتی  بر  ایشان  محفو‌ظ  و  بدیشان  اختصاص  دارد  اگر  حقّ  ایـن  مقام  و  این  امتیاز  را  به  تمام  و کمال  مراعات  بدارند  و  برابر  مقضیات  آن  عمل  بکنند:

(یَا نِسَاء النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَیْتُنَّ ).

ای  همسران  پیغمبر!  شما  (‌در  فضل  و  شرف‌)  مثل  هــیچ  یک  از  زنان  (‌عادی  مردم‌)  نیستید.  اگر  پرهیزگار  باشید. 

شما  مثل  هیچ  یک  از  زنان  نیستید  اگرپ رهیزکار  باشید  ...  چه  شما  در  مکانت  و  منزلتی  هستید که ‌کسی  با  شما  در  آن  شرکت  ندارد  و  بدان  نمی‌رسد،  و  شما  هم ‌کسی  را  در  آن  شرکت  نمی‌دهید  و  بدانجا  نمی‌رسانید.  ولی  ایـن  مکانت  و  مـنزلت  در  پـرتو  تقوا  و  پـرهیزگاری  دست  می‌دهد  و  ماندگار  می‌ماند.  مسأله  تنها  نزدیکی  و  قرابت  با  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  نیست‌.  بلکه  باید  حـقّ  و  حقوق  ایـن  نزدیکی  و  قرابت  را  در خویشتن  مراعات ‌کنید  و  پـاس  آن  را  بدارید.

این  حقّ  و  حقوق  حتمی  و  قاطعانه‌ای  است‌ که  این  آئین  بر  آن  استوار  و  ماندگار  می‌ماند،  و  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه واله وسلّم   آن  را  مقرّر و  بیان  می‌فرماید،  بدان  هنگام ‌که  اهل  و  خویشان  خود  را  فریاد  می‌دارد که  مکانت  و  مـنزلت  خویشاوندی  ایشان  با  او  آنان  را گول  نزند.  چه  او  اصلاً  نمی‌تواند  برایشان  در  پیشگاه  یزدان ‌کاری  بکند:

(یا فاطمة ابنة محمد . یا صفیة ابنة عبد المطلب . یا بنی عبد المطلب . لا أملک لکم من الله شیئا . سلونی من مالی ما شئتم ).^[2]

  ای  فاطمه  دختر  محمّد!  ای  صفیه  دختر  عبدالمـطّلب‌!  ای  پسـران  عبدالمطّلب‌!  مـن  در  پیشگاه  خدا  بـرای  شما  نـمی‌توانـم  کاری  بکنم‌.  از  دارائـی  و  ثروتم  هـر چـه  را  می‌خواهید  از  من  درخواست  نمائید.

در  روایت  دیگری  آمده  است‌:

(یا معشر قریش أنقذوا أنفسکم من النار . یا معشر بنی کعب أنقذوا أنفسکم من النار . یا معشر بنی هاشم أنقذوا أنفسکم من النار . یا معشر بنی عبد المطلب أنقذوا أنفسکم من النار . یا فاطمة بنت محمد أنقذی نفسک من النار . فإنی والله لا أملک لکم من الله شیئا , إلا أن لکم رحما سأبلها ببلالها " .). ^[3]

ای  گروه  قریش  خویشتن  را  از  آتش  برهانید.  ای  گروه  بــنی‌کعب  خـویشتن  را  از  آتش  بـرهانید.  ای  گروه  بنی‌هاشم  خویشتن  را  از  آتش  برهانید.  ای  گروه  پسران  عـبدالمطّلب  خویشتن  را  از  آتش  بـرهانید.  ای  فـاطمه  دختر  محمد  خود  را  از  آتش  برهان‌.  زیـرا  مـن  بـه  خدا  سوگند  در  پیشگاه  خدا  نمی‌توانم  برای  شما  کاری  بکنم‌.  تنها  چیزی  که  هست  این  است  شما  بـا  مـن  صلۀ  رحم  دارید  و  آن  چنان  که  لازم  است  آن  را  مراعات  می‌دارم  و  حقّ  آن  را  بجای  می‌آورم‌.

بعد  از  آن‌ که  خداوند  مکانت  و  مـنزلت  همسران  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم ‌را  بیان  می‌فرماید،  مکانت  و منزلتی‌ که  با  حـقّ  و  حقوق  لازمـه‌اش  بـدان  مـی‌رسند که  تقوا  و  پرهیزگاری  است‌،  وسـائلی  را  بیان  می‌دارد که  خدا  می‌خواهد  با  آنها  ناپاکی  و  پلیدی  را  از  اهل  بیت  به  دور  نماید  و  ایشان  را کاملاً  پاک  و  پاکیزه  بدارد:

(فلا تخضعن بالقول , فیطمع الذی فی قلبه مرض).

صدا  را  نـرم  و  نـازک  نکنید  (‌و  بـا  اداء  و  اطـواری  بـیان  ننمائید)  که  بیماردلان  چشم  طمـع  به  شما  بدوزند.

خداوند  ایشان  را  نهی  می کند  از  این‌ که  با  مردان  بیگانه  سخن  بگو‌یند  به‌ گونه‌ای‌ که  در  تـن  صـدا  و  آ‌هـنگ  و  نوای‌ کلام  ایشان  نرمی  و  نازکی  باشد.  یعنی  نباید  با  ناز  و کرشمه  سخن  بگویند.  چه  ناز  و  غنجه  هوسهای  مردان  را  برمی‌انگیزد  و  غریزه‌هایشان  را  تحریک  می‌کند،  و  بیماردلان  را  به  طمع  می‌انـدازد  و  هوسهایشان  را  به  هیجان  و  تکان  می‌افکند!

آن  زنانی  که  خدا  ایشان  را  این‌ گونه  برحذر  می‌دارد  چه  کسـانیند؟  آنـان  همسران  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  و  مـادران  مؤمنانند.  آن  خانمهائی  هستند که  فوراً  متبادر  به  ذهـن  مـی‌شود که  هیچ  طمعکاری  بدیشان  چشـم  طمع  نمی‌دوزد،  و  هیچ  خاطر  بیماری  به  سویشان  بـال  و  پـر  نـمی‌گشاید.  در کـدام  روز  و  روزگـاری  هـمچون  برحذرداشـتی  و  دوربـاشی  در  می‌رسد؟  در  روزگار  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  و  د‌ر  روزگار  دستۀ  برگزیدۀ  بشریّت  و  گلهای  سرسبد  تمام  قرون  و  آثار  .  .  ،  و لیکن  خدائی  که  مردان  و  زنان  را  آفریده  است  می‌داند که  در  صدای  زن  بدا‌ن  هنگام‌ که  نـاز  و کـرشمه  و  غـنجه  مـی‌کند،  و  واژه‌ها  را  نازک  می‌گرداند،  چیزی  وجو‌د  دارد  که  آنـی  دارد  و  طمع  و  آز  را  در  دلهائی  برمی‌انگیزد،  و  فتنه  و  آشوبی  در  دلهائی  به  پا  می‌کند.  خدا  مـی‌کند  دلهای  بیماری‌ که  برانگیخته  و  تحریک  می‌گردند  و  چشم  طمع  نمی‌دوزند.  در  هر  عصر  و  زمانی  وجود  دارند،  و  در  هر  محیطی  یافته  می‌شوند،  و  در  برابر  هر  زنی  چنین  حال  و  وضعی  را  پیدا می‌کنند،  هر چند  این  زن  همسر پیغمبر  بزرگوار  صلّی الله علیه وآله وسلّم  و  مادر  مؤمنان  باشد.  رهائی  از ناپاکی  و  پلیدی‌،  و  نجات  از کثافت  و  آلودگی  دست  نـمی‌دهد،  مگر  وقتی ‌که  اسباب  و  وسائل  تحریک‌آمیز  از  بنیاد  منع  و  قدغن ‌گردد  و  از  سر  راه  برداشته  شود.

راستی  دربارۀ  جامعه‌ای‌ که  امروزه  در  آن  بسر  می‏بریم  باید  چه  گفت  و کرد؟‌!  ما  در  روزگار  نـاپاک  و  پسـتی  هستیم‌.  در  این  زمانه  فتنه‌ها  به  هیجان  درمی‌آید،  و  شهوتها  برانگیخته  می‌شود،  و  فتنه‌ها  برپا  می‌گردد،  و  هوسها  تنوره  مـی‌زند،  و  حـرصها  و  آزهـا  به  پـرواز  درمی‌آید  و  بال  و  پر  می‌گیرد!  چه  چیز  بر  سر  ما  می‌آید  در  این  فضائی‌ که  همه  چیز فـتنه  را  برمی‌انگیزد،  و  شهوت  را  به  جنبش  و  تکان  درمی‌افکـند،  و  غـریزه  را  بیدار  می‌سازد،  و  آتش  شعله‌ور  جنسی  را  دامن  می‌زند؟  کارمان  به‌ کجا  می‌کشد  در  این  جامعه  و  در  این  عصر  و  در  این  فضائی‌ که  زنان  در  نغمه ها  و  آواها  و  آهنگهای  سخنانشان  نـاز  می‌کنند  و کرشمه  مـی‌فروشند،  و  در  صداهایشان  خود  را  لوس  و  ملوس  می‌کنند  و  زنـانگی  خویشتن  را  در کلامشان  به  دیگران  نشـان  مـی‌دهند،  و  همۀ  فتنه‌گریهای  زنانگی‌،  و  همۀ  نداهای  جنسی‌،  و  همۀ  آتشهای  شهوتها  و  هوسها  را گرد  می‌آورند،  و آنـها  را  در  صداها  و  نغمه‌های  سخنانشان  طنین‌انداز  مـی‌کنند؟  این  چنین  زنانی  کجا  و  پاکی ‌کجا؟  اصلاً  چگونه  ممکن  است ‌که  پاکی  در  همچون  فضای  آلوده‌ای  بال  و  پر  بزند  و  به  پرواز  درآید،  در  حالی که  زنان  با  اندامهایشان  و  حرکاتشان  و  صداهـایشان  آن  نـاپاکی  و  آلودگی  را  تشکیل  می‌دهند که  یزدان  می‌خواهد  آن  را  از  بندگان  گزیده‌اش  بزداید؟‌!

(وَقُلْنَ قَوْلاً مَّعْرُوفاً) (32)

و  به  صورت  شایسته  و  برازنده  سخن  بگوئید  (‌بـدان  گونه  که  مورد  رضای  خدا  و  پیغمبر  او  است‌)‌.

خداوند  بزرگوار  پـیشتر  همسران  پـیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  را  از  سخنان  با  ناز  و کرشمه  و  غنجه،  و  با  لهجۀ  نـازنازان  و  غمزه‌کنان  نهی  فرمود،  و  بدیشان  در  این  بخش  دستور  داده  است  که  سخنانشان  دربـارۀ  کـارهای  پسندیده  و  خوب  باشد  نه‌ کارهای  ناپسند  و  زشت‌.  زیرا  موضوع  سخن  نیز  می‌تواند  بسان  لهجۀ  سخن‌،  دیگر‌ان  را  به  طمع  اندازد  و  به  بددلی  بخواند.  میان  زن  و  مرد  بیگانه  نباید  لهجۀ  نازنازان  و کرشمه‌کنان‌،  و  ا‌یماء  و  اشاره‌،  و  یاوه  و  شوخی‌،  و  بازی  و  مزاح  باشد،  تا  دور  یا  نزدیک  راهی  برای  چیزی  باز  نشود که  در  فراسوی  آن  نهفته  است‌.  یزدان  سبحان ‌که  آفریدگار  انسانها  است  و  بس  آگاه  ا‌ز  آفریدگان  خود  و  از  سرشت  ایشـان  است‌،  او  است  کـه  همچون  سخنی  را  خطاب  به  مادران  پاک  مؤمنان  می‌گوید  تا  آن  را  در گفتگوی  با  اهل  زمان  خود که  بهترین  زمانها  به  طور کلّی  است  رعایت‌ کنند.

(وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ ).

و  در  خانه‌های  خود  بمانید  (‌و  جز  برای  کارهائی  که  خدا  بیرون  رفتن  بـرای  انـجام  آنـها  را  اجـازه  داده  است‌،  از  خانه‌ها  بیرون  نروید)‌.

«‌قَرْنَ‌»  از  وَقَرَ  یَقِرُ  است ‌کـه  به  مـعنی  سـنگین  شـد  و  استقرار  پذیرفت  می‌باشد.^[4] این  دستور  هم  بدین  معنی  نیست ‌که  زنان  در  خانه  بنشینند  و  اصلاً  از  آنجا  بیرون  نروند.  بلکه  اشارۀ  زیبائی  است  بدین  امر که  خانه  در  زندگانی  زنان  اصل  است‌،  و  خانه  مقرّ  و  مکان  ماندگاری  آنان  است‌،  و  سوای  آن  استثنائی  و  موقّتی  است  و  هـر  وقت  پیش  آمد  نباید  در  آنجا  لنگر  بیندازند  و  قـرار  و  آرام  بگیرند.  بلکه  مکان  موقّتی  است  و  به  اندازۀ  نیاز  در  آنجا  باید  ماند  نه  بیش  از  آن‌.

خانه  محلّ  همایش  و  جایگاه  پسندیدۀ  زن  است‌،  محلّ  و  جایگاهی  است‌ که  زن  در  آن  خود  را  آن  چنان‌ که  هست  و  خدای  بز‌رگوار  برای  او  خواسـته  است  مـی‌یابد.  نــه  پریشان  حال  و  پریشان  روزگار  می‌شود،  و  نه  منحرف  و  آلوده‌دامان  می‌گردد.  خسته  و کوفته  در  غـیر  وظـیفه‌ای  نمی‌شود که  خدا  او  را  به  طور  سرشتی  برای  انجام  آن  آماده  و  آراسته  فرموده  است‌.

«‌اسلام  برای  این‌ که  فضای  خانه  را  آماده  و  آراسته ‌کند،  و  در  خانه  برای  نورستگان  و  نوباوگان  رعایت  و  عنایت  را  مهیّا  و  میسّر گرداند،  بر  مـرد  نفقه  را  واجب  نموده  است‌،  و  تهیّۀ  هزینه  را  بر  دوش  او  انداخته  است‌،  تا  بـه  مادر  فرصت  تلاش‌،  و  وقت  لازم‌،  و  آرامش  خاطری  داده  شود که  در  سـایۀ  آن  بتواند  بر  نورستگان  و  نوباوگان‌،  یا  به  عبارت  دیگر  بر  جوجگانی‌ که  به  تازگی  موی  درآورده‌اند  و  بال  و  پری  پیدا کرده‌اند،  نظارت  کند  و  در  نگهداری  آنان  بکوشد،  و  از  دیگر  سو  در  سـایۀ  هـمچون  فرصت  و  وقت  و  آرامش  خـاطری  خانه  جایگاهی  شود که  نظم  و  نظام  و عطر  و عبیر  و  خوشی  و  آرامش  خود  را  داشته  باشد.  چه  مادری‌ که  بـا کسب  و  کار  خسته  و  درمانده  می‌گردد،  و  به  مقتضیات ‌کار  لاغر  و  شکسته  می‌شود،  و  به  غـل  و  زنـجیر  اوقـات  معیّن  حضوری  درمی‌آید که  همۀ  تاب  و  توان  او  را  به  خـود  اختصاص  می‌دهد  و  بالأخره  به  قید  و  بند  افعال  و  اعمال  مشخّص  ناسازگار  با  سرشت  خدادادیش  کشیده  می‌شود،  ممکن  نیست  بتوا‌ند  فضا  و  عطر  مناسب  خانه  را  به  خانه  ببخشد،  و  ممکن  نیست  به‌ کودک  نـوزاد  خانه  حـقّ  و  حقوق  واقعی  او  را  بدهد  و  از  او  چنان‌ که  باید  مواظبت  و  مراقبت  نماید.  محلّهای  نگاهداری ‌کودکان  زنان‌ کارگر  و کـارمند  هـم  فـضائی  بیش  از  فـضای  هتلها  و  مسافرخانه‌ها  ندارد،  و  در  آنجاها  آن  عطر  و  عبیری  پخش  نمی‌گردد که  در  خانه  به  مشام  مـی‌رسد  و  جـان  می‏بخشد.  حقیقت  خانه  پدیدار  و  نمودار  نمی‌آید  مگـر  زنی  آن  را  بیافریند  و  در  آن  بنشیند.  بوی  خوش  خانه  پخش  نمی‌شود  مگر  این‌ که  همسری  آن  را  بپراکند،  و  مهر  و  عطوفت  خانه  پدیدار  و  نمودار  نمی‌آید  مگر  این  که  مادری  عهده‌دار  خانه  گردد.  زن  یا  همسر  یا  مادری  که  وقت  خود  را  و  تاب  و  تـوان  خود  را  و  نشاط  و  فعّالیّت  روحی  خود  را  صرف  کار کردن  در  بیرون  از  خانه  می‌کند،  در  فضای  خانه  جز  د‌رماندگی  و  خستگی  و  ملولی  و  رنجوری  ندارد  و  بدان  نمی‏‎بخشد.

بیرون  رفتن  زن  برای ‌کار کردن  بلای  خانه  است  و  چه  بسا  ضرورت  و  ناچاری  آن  را  پدید  آورد  و  زن  را  وادار  بدان ‌کند.  ولی  مردمان  خودشان  توانا  بوده  و  بتوا‌نند  از  آن  اجتناب‌ کنند  و  بپرهیزند  و  به  دلخواه  آن  را  برگزینند  و  در پیش ‌گیرند،  این  امر  نفرینی ا‌ست  که گریبانگیر  جانها  و  دلها  و  خردها  می‌گردد  در  قرون  و  اعصاری ‌که  قرون  و  اعصار  واپسگرائی  و  سـرنگونی  و  شـرارت  و  ضلالت  است‌»^[5].‌ 

و  امّا  بیرون  رفتن  زن  برای  غیر کـار،  بیرون  رفتن  او  برای ‌گشت  و گذار  با  مردان  و  اختلاط  با  ایشان‌،  و  برای  رفــتن  بـه  تـفرّجگاه‌ها  و  جایگاه‌های  سرگرمیها  و  خوشگذرانیها،  و  برای  پـلکیدن  در  بـاشگاه‌ها  و  در  مجالس ‌گـردهمآئیها،  و  .  .  .  ایـن  نوع  بیرون  رفـتنها  سرنگون  شـدن  به  لجنزاری  است‌ کـه  بشـر  را  به  چراگاه‌های  چهارپایان  برمی‌گرداند.

زنان  در  زمان  حیات  پیغمبر  خدا  صلّی اله علیه وآله وسلّم  برای  نثار  بیرون  می‌آمدند،  و  شـرع  اینان  را  از  ایـن‌ کار  بـازنمی‌داشت‌.  و لیکـن  آن  روز  و  روزگـار،  روز  و  روزگار  عفّت  و  پاکدامنی  و  تقوا  و  پرهیزگاری  بود.  زن  برای  نـماز  پـوشیده  بیرون  مـی‌آمد  و کسی  او  را  نمی‌شناخت‌،  و  مکانی  از  مکانهای  فتنه‌انگیز  او  پدیدار  و  نمایان  نمی‌شد.  با  وجود  این  بعد  از  وفات  پیغمبـر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  عائشه  -  رضی ‌الله‌ ‌عنها  -  دوست  نـمی‌داشت  زنان  برای  نماز  هم  بیرون  بیایند!

در  صحیح  مسلم  و  بخاری  نیز  آمده  است‌ که  عـائشه  -  رضی ‌الله ‌عنها  -‌ گفته  ا‌ست‌:  زنان  مؤمنان  در  نماز  صبح  حاضر  می‌آمدند  و  با  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  نماز  را  بجای  می‌آوردند  و  سپس  برمی‌گشتند،  در  حالی ‌که  چادرهای  خود  را  بر  خویشتن  می‌ا‌نداختند  و  به  سبب  تاریکی  شناخته  نمی‌شدند.

در  صحیح  مسلم  و  بخاری  باز  هم  آمده  است ‌که  عائشه  -  رضی ‌الله ‌عنها  -‌ گفته  است‌:  اگر  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  می‌دید  که  زنان  چه  می کنند،  ایشان  را  از  حضور  در  مسـاجد  بازمی‌داشت‌،  همان ‌گو‌نه  که  زنان  بنی‏اسرائیل  بازداشته  شده اند!

در  روزگار  عائشه  -  رضی ‌ا‌لله‌ عنها  -  زنان  چه  کرده‌انـد؟  چه  چیز  ممکن  است  بکنند  تا عائشه‌- ‌رضی ‌الله ‌عـنها  -  معتقد  شود  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم‌ اگر  این  را  می‌دید  ایشان  را  از  حضور  در  مساجد  برای  ادای  نماز  بازمی‌داشت‌؟‌!  آنچه  در  زمان  عائشه  -‌رضی ‌الله‌ عنها  -  بو‌ده  است ‌کجا  و  آنچه  ما  در  زمان  خود  می‌بینیم ‌کجا؟‌!

(وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّةِ الْأُولَى ).

و  همچون  جاهلیّت  پیشین  در  میان  مردم  ظاهر نشوید  و  خودنمائی  نکنید  (‌و  انـدام  و  وســائل  زینت  خود  را  در  معرض  تماشای  دیگران  قرار  ندهید).

این  امر  وقتی  است ‌که  ناچار  باید  بیرون  رفت‌،  و  پس  از  مـاندن  در  خانه‌ها  ضرورت  خروج  از  مـنازل  پـیش  می‌آید.  زن  در  دورۀ  جاهلیّت  در  مـیان  مردمان  ظـاهر  می‌شد  و  خود‌نمائی  می‌کرد.  ولی  تمام  تصویرها  و  شکلهائی ‌که  دربارۀ  ظاهر  شدن  و  خودنمائی  کردن  زن  در  دوران  جاهلیّت  پیشین  روایت  می‌گردد،  ساده  یا  موقّر  بشمار  می‌آیند  زمانی که  با  ظاهر  شـدن  و  خودنمائی  کردن  زنان  روزگار  مـا  سـنجیده  می‌شوند  و  مقایسه  می‌گردند،  یعنی  روزگار  جاهلیّت‌ کنونی  ما!

مجاهد گفته  است‌:  زن  بیرون  می‌آمد  و  در  میان  مردان  رفت  و  آمد  می‌کرد.  این ‌کار  ظاهر  شدن  و  خودنمائی  کردن  دورۀ  جاهلیّت  بشمار  آمده  است‌.

قتاده‌ گفته  است‌:  زنان  با  ناز  و کرشمه  و  لنجه  و  عشوه  می‌خرامیدند،  و  خداوند  بزرگوار  از  آن  نهی  فرمود.  مقاتل  پسر  حیّان ‌گفته  است‌:  ظاهر  شـدن  و  خودنمائی  کردن  این  بود که  زن  روسری  بر  سرش  می‌انداخت  ولی  آن  را  محکم  نمی بست  و  جواهرات  و  زیـنت‌آلات  و  گوشواره‌ها  و گردنش  را  بدین  سو  و  بدان  سو  می‌گرداند  و  می‌چرخاند  و  همۀ  ایـنها  نمایان  می‌گردید  و  دیده  می‌شد.  ظاهر  شدن  و  خودنمائی ‌کردن  همین  بود!

ابن کثیر  در  تفسیر  خود گفته  است‌:  زنی  از  زنان  از  میان  مـردان  می‌گذشت  در  حالی‌ که  سـینه‌اش  را  لخت  و  پـدیدار  می‌کرد  و  چیزی  آن  را  نـمی‌پو‌شاند.  گـاهی  گردنش  و کاکلها  و گوشواره‌هایش  را  نیز  نشان  می‌داد.  این  بود که  حدا  به  زنان  مؤمن  دستور  فرمود که  سیماها  و  احوال  و  اوضاع  خود  را  بپایند  و  پنهان  نمایند.

اینها  صورتها  و  شعلهای  خوآارائی  و  خـودنما‌ئی  در  جاهلیّتی  ا‌ست  که  قرآ‌ن  مجید  به  چاره‌جوئی  آنها  پرداخته  ا‌ست‌،  تا  جامعه  اسلامی  را  از  پیامدها  و  آثار  آنها  پاک  بدا‌رد،  و  انگیزه‌های  فتنه  و  فساد  را  ا‌ز  آن  به  دور  نماید،  و  عوامل  گمراهی  را  از  سر  را‌ه  آن  برد‌ارد،  و  عادات  و  آداب  و  جـهان‌بینیها  و  ا‌ندیشه‌ها  و  بینشهای  جامعۀ  اسلامی  را  بالا  برد،  و  ذوق  آن  را  والا  گرداند. 

می گوئیم : ذوق... چه ذوق آدمی که شیدای زیبائیها و دلربائیهای  تن  لخت  می‏‎گردد  یک  ذوق  زمخت  ابتدا‌ئی  است‌.  بدون  شکّ  همچون  ذوقی  پائین‌تر  از  ذوقی  ا‌ست  که  شیدای  جمال  متین  حشمت  و  وقار  می‌گردد،  جمالی که اشاره به جمال روحی، و جمال عفّت، و جمال  ا‌حساسها  و  ادراکها  و  فهمها  و  شعو‌رها  دارد.

این مقیاس و معیار، در شناخت اوجگیری سطح بشری و ترقّی آن به اشتباه نمی رود، و راه خطا نمی پوید. زیرا حشمت و وقار زیبا است و زیبائی آن حقیقی و والا است‌،  و لیکن  دارندگان  ذوق  زمخت  جاهلی  آن  را  درک  و  فهم  نمی‌کنند،  آن  کسانی  که  جز  زیبابی  گوشت  لخت  را  نمی‏بینند،  و  جز  صدای  گوشت  پدیدار  را  نمی‌شنوند!  نصّ  قرآنی  به  خودآرائی  و  خودنمائی  جاهلیّت  اشـاره  می کند ، و پیام می دهد و اشاره می نماید که این خودآرائی  و  خودنمائی  از  جملۀ  بازمانده‌های  جاهلیّت  است‌،  جاهلیّتی  که  هر کس  عصر  آن  را  پشت  سر  گذاشته  جهان‌بینیها  و  آرمانها  و  بینشهای  جاهلیّت  فراتـر  رفته  باشد،  خویشتن  را  بالاتر  از  آن  می‌دا‌ند  و  والاتر  از  آن می گیرد.

جاهلیّت  تنها  یک  دورۀ  معیّن  از  زمان  نـیست‌.  بلکه  جاهلیّت  یک  حالت  اجتماعی  معیّنی  ا‌ست  که  جهان‌بینیها  و  ا‌ندیشه‌های  معیّنی  دربارۀ  زندگی  دا‌رد.  ممکن  ا‌ست  این  حالت  و  ا‌ین  جهان‌بینی  در  هر  زمانی  و  در  هر  مکانی  یافته  شود  و  پدید  آید  و  دا‌لّ  بر  وجود  جاهلیّت  گرد‌د،  هر کجا و هر آن که این حالت و این جهان بینی باشد.

با  توجّه  بدین  مقیاس  و  بدین  معیار  مـی‌فهمیم  و  درک  می کنیم ‌که  ما  اکنون  در  دورۀ  جاهلیّت  کوری  هستـم‌،  جاهلیّت  کوری ‌که  احساس  زمخت  و  جهان‌بینی  حیوانی  دارد،  و  در  شناخت  بشریّت  به  پائین‌ترین  پلّه  فرو افتاده  است‌.  همچنین  خواهیم  دانست‌ کـه  هـیچ‌ گونه  پـاکـی  و  پاکیزگی  و  خیر  و  برکتی  در  جامعه ای  نیست که این گونه زندگی می کند، و از وسائلی بهره نمی جوید که انسان را  به   پاکی  و  پاکیزگی  می‌رسانند،  وسائلی ‌که  خداوند  آنها  را  ابزار  راه  بشریّت  به  سوی  تمییز  شدن  از  ناپاکـی‌،  و  نجات  از  جاهلیّت  پیشین‌ کرده  است‌،  و  استفادۀ  از  آنها  را  پیش  از  هر کس  دیگری  بر  عهدۀ  اهل  بیت  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  انداخته  است‌،  با  وجود  این ‌کـه  اهل  بیت  او  پـاک  و  درخشان  و  تمییز  بوده‌اند  و  هیچ ‌گونه  آلودگی  و  ناپاکی  نداشته‌اند.

قرآن  مجید  زنان  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم ‌را  بدا‌ن  وسائل  رهنمود  می‌سازد،  و  آن‌ گاه  دلهایشان  را  با  خدا  پیوند  می‌دهد،  و  چشمانشان  را  بدان  افق  درخشان  و  رخشانی  مـی‌دوزد  که  از  آنجا  نور  می‌طلبند،  و  از  آنجا  برای  بالا  رفتن  از  پلّه‌های  آن  افق  درخشان  و  رخشان  مدد  می‌جویند:

(وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِینَ الزَّکَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ).

و نماز  را  برپا  داریـد  و  زکات  را  بـپردازیـد  و  از  خدا  و  پیغمبرش  اطاعت  نمائید. 

عبادت  و  پرستش  خدا  بر کنار  از  رفـتار  اجـتماعی  یـا  اخلاقی  در  زندگی  نیست‌.  بلکه  عبادت  و  پرستش  او  راه  اوج‌ گرفتن  و  بالا  رفتن  بـدان  سـطح  است‌،  و  تـوشه  و  زادی  است‌ کــه  راهــرو  راه  را  بـا  آن  طـیّ  مـی‌کند  و  می‌پیماید.  باید که  پیوند  با  خدا  باشد،  پیوندی ‌که  از  آن  مدد  و  یاری  و  توشه  و  زاد  می‌رسد.  باید که  پـیوند  با  خدا  باشد،  پیوندی ‌که  دل  را  پاکیزه  مـی‌دارد  و  آن  را  طـهارت  و  پاکی  می‌بخشد.  باید که  پیوند  با  خدا  باشد،  پیوندی‌ که  شخص  با  آن  بر  عرف  و  عادت  مردمان  و  بر  آداب  و  رسوم  جامعه  و  بر  فشار  محیط  اوج  می‌گیرد  و  برتر  می‌رود،  و  احساس  می‌کند  و  پی  می‌برد که  او  راهیاب‌تر  و  والاتر  از  مردمان  و  جامعه  و  محیط  است‌،  و  سزا‌وار  ا‌ست  او  دیگرا‌ن  را  به  سوی  نوری  رهنمود  سازد  که  آن  را  می‌بیند،  نه  این‌ که  دیگران  او  را  به  سوی  تاریکیها  و  جاهلیّتی  برانند  و  رهنمود گردانند که  زندگی  در  آن‌ گم  می‌گردد  و  غرق  می‌شود،  هر  زمان  که  زندگی  از  راه  خدا کج‌ گردد  و  منحرف  شود.

اسلام  یگانی  است  که  شعائر  و  مراسم  و  آ‌داب  و  اخلاق  و  قوانین  و  مقرّرات  و  ضوابط  را گرد  می‌آورد  .  .  .  همۀ  آنها  را  در  چهارچوب  و  قلمرو  عقیده  جمع‌آوری  می کند  و  همایش  می‌بخشد،  و  هر یک  از  آنها  نقشی  دارد  و  آن  را  در  تحقّق  بخشیدن  و  پیاده‌ کردن  ایـن  عقیده  اداء  و  بازی  می‌کند،  و  همۀ  آنها  در  رویکرد  یگانه‌ای  همگام  و  هماهنگ  می‌شوند  و  همسو  به  یک  جهت  می‌روند.  با  همچون‌ گردهمآئی  و  هماهنگی‌،  هستی  همگانی  این  آئین  برجا  و  برپا  می‌ماند،  و  بدون‌ گردهمآئی  و  هماهنگی،  این  هستی  استوار  و  ماندگار  نمی‌ماند.

بدین  خاطر  به  برپای  داشـتن  نـماز،  و  دادن  زکات‌،  و  اطاعت  از  خدا  و  پیغمبرش‌،  دستور  داده  شـده  است  و  فرمان  صادر گردیده  است.  این  دستور  و  فرمان‌،  واپسین  رهنمودها  و  رهنمونهای  احساسی  و  اخلاقی  و  رفتاری  است ‌که  خطاب  به  اهل  بیت  بزرگوار  صـادر  مـی‌شود.  زیرا  چیزی  از  این  رهنمودها  و  رهنمونها  بدون  عبادت  و  اطاعت  برجا  و  برپا  نمی‌ماند  .  .  .  همۀ  اینها  هم  دارای  حکمت  و  قصد  و  هدفی  است  و  بس‌:

(إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً) (33)

خداونـد  قطعاً  مـی‌خواهـد  پلیدی  را  از  شـما  اهـل  بـیت  (‌پیغمبر)  دور  کند  و  شما  را  کاملاً  پاک  سازد.

در  لابلای  این  سخن  پیامهای  فراوانی  است‌.  همۀ  آنـها  والا  و  مهرانگیز  و  دلنوازند.

خداوند  ایشان  را  «‌اهل  بیت‌‌«  می‌نامد  بدون  این‌ که  بیت  را  موصوف  یا  مضاف  به  چیزی  کند.  انگار  ایـن  خـانه‌،  یگانه  «‌بیت‌»  یعنی  خانه  در  این  جـهان  و  سزاوار  ایـن  صفت  است‌.  اگر گفته  شود:  «‌بیت‌»  معرفه ‌گردیده  است  و  معیّن  و  توصیف  شده  است‌،  و  به ‌کعبه  نیز  بیت ‌الله ‌گـفته  شده  است‌،  و  بیت‌،  و  بیت‌الحرام  نامیده  شـده  است‌.  در  این  صورت‌،  تعبیر  از  خانه  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  با  بیت  بیانگر  تعظیم  و  تکریم  و  اختصاص  و  افتخار  است‌.

خدا  است  که  می‌فرماید:

(إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً) (33)

خداونـد  قطعاً  مـی‌خواهـد  پلیدی  را  از  شـما  اهـل  بـیت  (‌پیغمبر)  دور  کند  و  شما  را  کاملاً  پاک  سازد.

در  این  عبارت  با  بیان  علّت  تکلیف  و  هدف  آن‌،  مهر  و  عطوفتی  نهفته  است‌،  مهر  و  عطوفتی‌ که  اشاره  دارد  به  این  که  یزدان  سبحان  بدیشان  می‌فهماند  خود  خدای  والامقام‌،  پاک  داشتن  و  پاکیزه  نمودن  آنان  را،  و  زدودن  ناپاکی  و  پلشتی  از  ایشان  را  برعهده  می‌گیرد!  این  هـم  عنایت  و  رعایت  آسمانی  مستقیم  و  بدون  واسطه‌ای  در  حقّ  اهل  این  بیت  است‌.  وقتی ‌که  به  تصوّر  درمی‌آوریم  گویندۀ  این  فرموده  چـه  کسی  است‌،  و  پـیش  چشـم  می‌داریم  او  پروردگار  این  جهان  است‌.  آن  کسی  است  که  به  جهان  فرمود:  بشو!  جهان  هم  شد  و  پدیدار  آمد.  او  خداوند  بز‌رگوار  است‌.  او  مـراقب  و  نگـاهدار  جهان  است‌.  او  مقتدر  و  توانا  و  والامقام  و  صاحب ‌کبریاء  است  .  .  .  وقتی‌ که  به  تصوّر  درمی‌آوریم  چه ‌کسی‌ گویندۀ  این  فرموده  است‌،  متوجّه  می‌گردیم  این  تکریم  و  تعظیم  چه  اندازه  سترگ  و  بزرگ  و  فرخ  و  فراوان  است‌.

او که  یزدان  سبحان  است‌،  این  سخن  را  در کتاب  خود  می‌گوید،  کتابی‌ که  در  میان  فرشتگان  در  جـهان  بالا  خوانده  می‌شود‌،  و  د‌ر  این  زمین‌،  د‌ر  هر  جائی  و  در  هر  زمانی  تلاوت  می‌گردد،  و میلیونها  دل  با  آن  به  پرستش  می‌پردازند،  و  میلیونها  لب  بدان  می‌جنبند.

در  واپسین  بند  این  بخش،  ایـن  اوامـر  و  رهنمودها  را  وسیله‌ای  می کند  برای  از  میان  بردن  ناپاکی  و  پـاکیزه  نمودن  این  بیت  شریف‌.  تطهیر،  یعنی  پاکیزه  داشتن‌،  از  تطهّر  به  معنی  پاک  بودن  است‌.  از  میان  بردن  و  زدودن  رجس‌،  یعنی  پلیدی  و  پـلشتی‌،  صورت  می‌پذیرد  با  وسـائل  و  راه‌هـائی‌ که  مردمان  درپیش  می‌گیرند  و  خویشتن  را  به  انجام  آنـها  وامی‌دارنـد،  و  آنـها  را  در  واقعیّت  زندگی  عملی ‌پیاده‌ می‌کنند.  این  راه  اسلام  است  .  .  .  احساس  و  اندیشه  و  تقوا  و  پرهیزگاری  در  دل  باشد،  و  روش  و  رفتار  در  زندگی  دیده  شود،  این  دو  چیز  با  همدیگر  اسلام  کامل  را  تشکیل  می‌دهند،  و  با  هر  دوی  اینها  هدفها  و  رویکردهای  اسلام  در  زندگی  تحقّق  می‌پذیرد  و  پیاده  می‌گردد.

خداوند  بزرگوار  ایـن  رهنمودها  و  رهنمونهای  زنان  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم‌ را  با  چیزی  به  پایان  می‌برد که  همگون  همان  چیزی  است ‌که  رهنمودها  و  رهنمونها  را  بدان  آغازیده  است  .  .  .  زنان  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  ‌را  متوجّه  مکانت  و  منزلتی  می‌فرماید که  دارند.  امتیاز  ایشان  را  بر  سائر  زنان  ذکر  می‌کند،  امتیازی ‌که  به  سبب  جایگاهی  که  در  پیش  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  دارند  نصیب  ایشان  شده  است‌،  و  این  امتیاز  همچنین  به  علّت  این  است ‌که  خدا  بدانـان  لطف  فرمود‌ه  است  و  خانه‌هایشان  را  جایگاه  نزول  قرآن‌،  و  فرودگاه  حکمت  و  فرزانگی‌،  و  مکان  طلوع  نـور  و  هدایت  و  ایمان  نموده  است‌:

(وَاذْکُرْنَ مَا یُتْلَى فِی بُیُوتِکُنَّ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ وَالْحِکْمَةِ إِنَّ اللَّهَ کَانَ لَطِیفاً خَبِیراً) (34)

و  آیات  خدا  و  سخنان  حکمت‌انگیز  (‌پیغمبر)  را  که  در  منازل  شما  خوانده  می‌شود  (‌بیاموزید  و  برای  دیگـران‌)  یاد  کنید.  بیگمان  خداوند  دقیق  و  آگاه  است‌.

این  بهرۀ  بزرگی  است  و کافی  است‌ که  بدان  تذکّر  داده  شود،  تا  د‌ل  جلالت  و  عظمت  خدا  را  احساس‌ کند،  و  دقّت  ساختار  خدا  را  در  آن  مشاهده  نماید،  و  فراخی  و  فراوانی  نعمتی  را  پیش  چشم  بدارد که  هیچ  نعمتی  با  آن  برابری  نمی‌کند.

این  یادآوری  و  تذکّر  نیز  در  پایان  خطابی  فرا  می‌رسد  که  زنان  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  را  اختیار  می‌دهد  یـا کالاها  و  لذّتها  و  زینتها  و  آرایه‌های  این  جهان  را  برگزیـند،  و  یا  خدا  و  پیغمبرش  و  سرای  آخرت  را  انتخاب  و  تـرجـیح  دهند.  بدین  وسیله  فراخی  و  فراوانی  نعمتی  جلوه‌گر  می‌آید که  زنان  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  را  ممتاز  می‌گرداند،  و  ناچیزی  زندگی  دنـیا  را  می‌رساند  با  تـمام ‌کالاها  و  زینتهائی  که  دارد.

*

در  صدد  پاک  داشتن  گروه  اسلامی‌،  و  اسـتوار  داشـتن  زندگی  ایشان  بر  ارزشهائی ‌که  اسلام  آنها  را  به  ارمغان  آورده  است‌،  بیان  می‌شود که  مردان  و  زنان  در  این  امر  یکسانند،  چون  در  این  راستا  آنان  برابرند  .  .  .  قرآن  صفاتی  را  ذکر  می‌کند که  ا‌ین  ارزشها  را  با  دقّت  و  با  تفصیل  پیاده  می‌کنند  و  تحقّق  می‌بخشند:

(إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِینَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِینَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِینَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِینَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِینَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِینَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً وَالذَّاکِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْراً عَظِیماً) (35)‏

مردان  مسلمان  و  زنان  مسلمان‌،  مردان  باایمان  و  زنان  بــاایـمان‌،  مـردان  فـرمانبردار  فـرمان  خدا  و  زنـان  فرمانبردار  فرمان  خدا،  مردان  راستگو  و  زنان  راستگو،  مردان  شکیبا  و  زنـان  شکیبا،  مـردان  فـروتن  و  زنـان  فروتن‌،  مردان  بخشایشگر  و  زنان  بخشایشگر،  مـردان  روزه‌دار  و  زنان  روزه‌دار،  مـردان  پاکـدامـن  و  زنـان  پـاکدامن‌،  و  مردانی  که  بسیار  خدا  را  یاد  می‌کنند  و  زنانی  که  بسیار  خدا  را  یاد  می‌کنند،  خداونـد  بـرای  همۀ  آنـان  آمرزش  و  پاداش  بزرگی  را  فراهم  ساخته  است‌.

این  صفات  فراوانی  که  در  این  آیه  گرد  آمـده‌انـد،  در  ساختن  شخص  مسلمان‌،  با  یکدیگر  همکاری  و  همیاری  می‌کنند.  این  صفات  عبارتند  از:  اسلام‌،  ایمان‌،  قنوت‌،  صدق‌،  صبر،  خشوع‌،  تصدّق‌،  صوم‌،  حفظ  فرج‌،  و  ذکر  زیاد  خدا  .  .  .  هر یک  از  ایـنها  در  سـاختن  شخصیّت  اسلامی  ارزش  و  جایگاه  خود  را  دارد.

اسلام که  مصدر  مسلمین  و  مسلمات  است‌،  به  معنی  تسلیم  فرمان  خدا  شدن  است‌.  ایمان‌ که  مصدر  مؤمنین  و  مؤمنات  است‌،  به  معنی  تصدیق ‌کردن  است.  میان  اسلام  و  ایمان  پیوند  استواری  است‌.  به  عبارت  دیگر،  یکی  شکل  دوم  دیگری  است‌.  بلکه  تسلیم  فرمان  خدا  شدن  مقتضی  تصدیق‌ کردن  است‌.  از  تصدیق ‌کردن  راسـتین‌،  تسلیم  فرمان  خدا  شدن  برمی‌جوشد.

قنوت‌ که  مصدر  قانتین  و  قانتات  است‌،  به  معنی  اطاعت  ناشی  از  اسلام  و  ایمان  از  روی  رضایت  درونی  است  نه  رضایت  اجباری  بیرونی.

صدق ‌که  مصدر  صادقین  و  صادقات  است‌،  صفتی  است  کسی  را که  متّصف  بدان  نباشد  از  صفهای  ملّت  مسلمان  بیرون  می‌اندازد.  چرا که  خداوند  بزرگوار  فرموده  است‌:

(إنما یفتری الکذب الذین لا یؤمنون بآیات الله).

تنها  و  تنها  کسانی  (‌بر  زبان  خدا)  دروغ  می‌بندند  کـه  بـه  آیات  خدا  ایمان  نداشته  باشند. (‌نحل‌/105) 

چه  دروغگو  از  صف  بیرون  رانده  شده  است‌،  صف  این  ملّتی ‌که  صادق  و  راستگو  است‌.

صبر که  مصدر  صابرین  و  صابران  است‌،  صـفتی  است  که  مسلمان  نمی‌تواند  عقیدۀ  خود  را  بر  دوش‌ گـیرد  و  حمل  نماید،  و  وظائف  و  تکالیف  عـقیده  را  به  انجام  رساند  مگر  با  وجود  آن‌.  عقیده  در  هر  گامی  از گامهای  خود  به  صبر  نیاز  دارد.  در  برابر  خواستها  و  آرزوهای  نفس  باید  صبر کرد.  در  مقابل  سختیها  و  دشواریـهای  دعوت  باید  صبر  داشت‌.  در  برابر  اذیّت  و  آزار  مردمان  باید  صبر کرد  و  شکیبائی  ورزید.  بر کجی  و کژی  دلها  و  درونها،  و  بر  ضعف  و  انحراف  و  هر دم  به  رنگی  و  شکلی  درآمدن  انسانها،  و  در  برا‌بر  بلاها  و  آ‌زمایشها  و  فتنه‌ها  و  نیرنگها  باید  صبر کرد  و  استقامت  داشت‌.  در  برابر  خوشیها  و  بهره‌مندیها  و  نعمتها  و  ناخوشیها  و  زیا‌نها  و  ضررها  باید  صبر  نمود  و  شکیبائی  در پـیش‌ گرفت‌،  و  صبر  و  شکیبائی  در  برابر  هر دو گونۀ  آنـها  سـخت  و  دشوار  است‌.

خشوع‌ که  مصدر  خاشعین  و  خاشعات  است‌،  صفتی  است  که  هم  مربوط  به  دل  و  هم ‌منوط  به  اندا‌مها  است‌.  خشوع  و  فروتنی  دالّ  بر  متأثّر  شدن  دل  از  جلالت  و  عظمت  خدا،  و  احساس  ترس  و  هراس  از  هیبت  و  شوکت  ذات  کبریاء  است‌.

تصدّق‌ که  مصدر  متصدّقین  و  متصدّقات  است  و  معنی  بخشایش  و  دهش  دارد،  دالّ  بر  پاک  شدن  از  بخل  درون‌،  و  احساس  ترحّم  به  مردمان‌،  و  ضمانت  اجتماعی  در  میان ‌گروه  مسلمانان‌،  و  وفای  به  حقّ  و  حقوق  ا‌موال‌،  و  سپاسگزاری  از  دهندۀ  نعمتها  است‌.

صوم‌ که  مصدر  صائمین  و  صائمات  است‌،  نصّ  قرآنـی  آن  را  صفتی  از  صفات  قرار  می‌دهد  تا  اشاره‌ای  باشد  به  این ‌که  روزه  در  رشتۀ  نصّ  قرار  دارد  و  از  جملۀ  خصال  حمیده  و  ستودۀ  اشخاص  مسـلمان  است‌.  صوم  یعنی  روزه‌،  برتری‌ گرفتن  و  نیازها  و  خواسـتهای  ضـروری  است‌.  روزه  صبر  و  شکیبائی  در  برابر  حوائج  اوّلیّۀ  زندگی  است‌.  روزه  اسـتوار  داشتن  اراده  است‌.  روزه  نشانۀ  داشتن  اراده  است‌.  روزه  تأکید  می‌کند که  انسان  بر  حیوان  غلبه  می‌کند  و  چیره  می‌شود.

حفظ  فرج‌ که  مصدر  حافظین  و  حافظات  فروج  است‌،  به  معنی  پاکدامنی  ا‌ست‌.  در  حفظ  عورت‌،  پاکی  است‌.  حفظ  عـورت  خـویشتنداری  و  اسـتقامت  است  در  برابر  نیرومندترین  خواستها  و گرایشها،  و  د‌ر  برابر  ژرف‌ترین  امیال  و  آرزوهائی‌ که  در  ترکیب‌بند  پیکرۀ  انسان  است‌.  حفظ  عورت  غلبه ‌کردن  بر  جهش  و  پرشی  است‌ که  جز  پرهیزگارانی‌ که  یاری  و  مدد  خدا  ایشان  را  دریـافته  باشد،  بر  آن  غلبه  نمی‌کنند  و  چـیره  نـمی‌شوند.  حفظ  عورت  نظم  و  نظام ‌دادن  بـه  روابط  و  پیوندها  است‌.  حفظ  عورت  هدف  قرار  دادن  چیزی  است ‌که  والاتـر  و  برتر  از  جهش‌ گوشت  و  جوشش  خون  در کار  نـزدیکی  مرد  و  زن  است‌.  حفظ  عورت  ایـن  نـزدیک  را  پـیرو  شریعت  خدا  می‌سازد،  و  تنها  برای  حکمت  والائی‌ که  در  آفرینش  دو  جنس  است  صورت  می‌پذیرد،  و  آن  آباد  کردن  زمین  و  ترقّی  بخشیدن  زندگی  است‌.

ذکر که  مصدر  ذاکرین  و  ذاکرا‌ت  است‌،  و  زیاد  ذکر  خد‌ا  کردن‌،  حلقۀ  اتّصال  موجود  در  میان  همۀ  فعّالیّتها  و  تلاشهای  انسان  و  میان  عقیدۀ  او  به  یزدان  جهان  است‌.  زیاد  ذکر  خدا کردن  یاد  دل  انسان  از  ایزد  سبحان  در  هر  لحظه  و  آن  است‌.  بدین  خاطر  است‌ که  د‌ل  در  هیچ  اندیشه  و  جنبشی  دست  از  دستاویز  محکم  برنمی‌دارد.  زیاد  ذکر  خدا کردن  باعث  می‌گردد که  دل  با  نور  یاد  خدا  بدرخشد  و  شاد  و  شنگو‌ل  شود  و  از  حیات  و  سرزندگی  لبریز گردد.

اینان  که  همچون  صفاتی  در  ایشان ‌گرد  می‌آید،  صفاتی  که  در  سـاختن  شخصیّت  انسـان  دست  به  دست  هـم  می‌دهند  و  هـیاری  و  همکاری  می‌کنند،  اینان  هستند که‌: 

(أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْراً عَظِیماً) .

خداوند  بـرای  هـمۀ  آنان  آمـرزش  و  پـاداش  بزرگی  را  فراهم  ساخته  است‌. 

بدین  منوال  و  بر  این  روال‌،  نصّ  به  طور  عام  از  صفت  مرد  مسلمان  و  زن  مسلمان  و  ارکان  و  اصول  شخصیّت  ایشان  سخن  می‌گو‌ید،  بعد  از  آن ‌که  به  طور  خـاصّ  از  زنان  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم ‌در  سرآغاز این  مرحلۀ  سوره  سخن  گفته  است‌.  در  ا‌ین  آ‌یه  د‌ر کنار  مرد،  زن  ذکر  می‌شود.  انگار  این  عمل  بسی  از  تلاش  اسلام  در  بالا  بردن  ارزش  زن‌،  و  ترقّی  دادن  نگرش  بدو  در  جامعه‌،  و  اعطاء  منزلت  و  مکانت  حقیقی  زن  در کنار  مرد  در  چیزی  است  که  مرد  و  زن  هر  دو  در  آن  یکسان  و  برابرند،  از  قبیل‌:  ارتباط  با  خدا،  و  تکالیف  و  وظائف  این  عقیده  در  پاکی  و  پرستش  و  رفتار  درست  و  روش  پسندیده  در  زندگی‌. 

*

---

^[1] مسلم آن را از گفتۀ زکریّا پسر اسحاق روایت‌ کرده است‌. 

^[2] مسلم آن را اخراج‌ و روایت کرده است. 

^[3] مسلم و ترمذی آن را  روایت کرده اند.

[4] «‌قَرْن‌»‌: قرار بگیرید. بمانید. ا‌صل آن (‌اً‌قـرَرْن‌َ) است و برای تخفیف راء اول را حذف و فتحۀ آن را به  قاف منتقل کرده‌اند. مراد نهی از خـروج زیـاد بی‌هدف است‌. (‌مترجم‌)

[5] ‌به نقل از کتاب‌: «‌ألسّلام العالمی والاسلام‌» فصل‌: «‌صلح و صفای خانه‌» صفحات 54 و 55