تفسیر قرآن
تفسیر و معانی قرآنتفسیر قرآن
تفسیر و معانی قرآنتفسیر سوره‌ی نور آیه‌ی 34-27
سوره‌ی نور آیه‌ی 34-27
(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتًا غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ (٢٧) فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فِیهَا أَحَدًا فَلا تَدْخُلُوهَا حَتَّى یُؤْذَنَ لَکُمْ وَإِنْ قِیلَ لَکُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْکَى لَکُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ (٢٨) لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَدْخُلُوا بُیُوتًا غَیْرَ مَسْکُونَةٍ فِیهَا مَتَاعٌ لَکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَکْتُمُونَ (٢٩) قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ أَزْکَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ (٣٠) وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیُوبِهِنَّ وَلا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الإرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (٣١) وَأَنْکِحُوا الأیَامَى مِنْکُمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکُمْ وَإِمَائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَرَاءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ (٣٢) وَلْیَسْتَعْفِفِ الَّذِینَ لا یَجِدُونَ نِکَاحًا حَتَّى یُغْنِیَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَالَّذِینَ یَبْتَغُونَ الْکِتَابَ مِمَّا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ فَکَاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِیهِمْ خَیْرًا وَآتُوهُمْ مِنْ مَالِ اللَّهِ الَّذِی آتَاکُمْ وَلا تُکْرِهُوا فَتَیَاتِکُمْ عَلَى الْبِغَاءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّنًا لِتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَمَنْ یُکْرِهُّنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِنْ بَعْدِ إِکْرَاهِهِنَّ غَفُورٌ رَحِیمٌ (٣٣) وَلَقَدْ أَنْزَلْنَا إِلَیْکُمْ آیَاتٍ مُبَیِّنَاتٍ وَمَثَلا مِنَ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِینَ) (٣٤)
اسلام - همان‌گونه که قبلاً بیان‌کردیم -در پدید آوردن جامعۀ پاک بر عقوبت تکیه نمی‌کند. بلکه پیش از هر حیز بر پیشگیری تکیه می‌ورزد. اسلام با انگیزههای فطری نمی‌جنگد. ولیکن انگیزههای فـطری را نظم و نظام می‌بخشد، و برای انگیزههای فطری فضای پاک خالی از انگیزههای ساختگی را تضمین می‌کند.
اندیشه‌ای که در این ناحیه بر برنامۀ تربیتی اسلامی غالب است از یک سو به تنگنا انداختن فرصتهای گمراهی وگمراهسازی، و به دور داشتن عوامل فتنه و فـسـاد و انگـیزه‌های بدی و بدکرداری، و سر راه گرفتن بر اسباب و علل تحریک‌کردن و برانگیختن است. و از دیگر سو از سر راه برداشتن سدّها و مانعهائی است که مانع اشباع طبیعی با وسائل پاک و مشروع می‌گردند. بدین خاطر است که اسلام برای خانه‌ها و خانواده‌ها حرمت و کرامتی قرار می‌دهد که تعدّی و تجاوز بدان درست نمیباشد. در نتیجه مـردمان در خانه‌ها و خانواده‌هایشان با دخول غرباء، بی‌خبر و ناگهانی رویاروی نمی‌شوند. بلکه غرباء باید اجازه بخواهند و بدانان اجازۀ ورود داده شود تا بتوانند به میان خانه‌ها و خانواده‌ها بیایند. تا چشمان بیگانگان و نامحرمان به نهانیهای خانه‌ها و خانواده‌ها نیفتد، و بیگانگان و نامحرمان با زنان و دختران اهالی منازل در حین غفلت برخورد نکنند و رویاروی نشوند ... درکنار اینها هم از مردان و زنان مسلمانان خواسته شد٥ است چشم چرانی نکنند و به نامحرمان خیره نشوند و نظر ننمایند. ازدواج ضامن حقیقی قناعت و بسنده‌کردن است ... اسـلام از عرضه داشتن کنیزکان برای زنا نهی می‌کند تا کار زنا سهل و ساده میسّر نگردد، و درنتیجۀ سهل و ساده میسّر بودن زنا، بزهکاری و فاحشه‌گری رواج یابد و شیوع پیدا کند. بگذار به‌گونۀ فراخ‌تر و به شکل بازتری به همچون تـضمینهای پیشگیرانه‌ای بنگریم که اسلام آنها را پیشنهاد، و مراعات آنها را خواستار است:
*
(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتًا غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ (٢٧) فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فِیهَا أَحَدًا فَلا تَدْخُلُوهَا حَتَّى یُؤْذَنَ لَکُمْ وَإِنْ قِیلَ لَکُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْکَى لَکُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ (٢٨) لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَدْخُلُوا بُیُوتًا غَیْرَ مَسْکُونَةٍ فِیهَا مَتَاعٌ لَکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَکْتُمُونَ (٢٩)
ای مؤمنان! وارد خانه‌هائی نشوید که متعلّق به شما نیست. مگر بعد از اجازه گرفتن (با زنگ زدن یا در کوبیدن، و کارهائی جز اینها) و سلام کردن بر ساکنان آن. این کار بر!ی شما بهتر است (از ورود بدون اجازه و سلام). امید است شما (این دو چیز را به هنگام رفتن به منازل دیگران رعایت و آنها را) در مدّ نظر داشته باشید. اگر کسی را در خانه‌ها نیافتید (که به شما اجازه دهد) بدانجاها داخل نشوید تا (کسی پیدا می‌آید و) به شما اجازه داده می‌شود. اگر هم به شـما (اجازه داده نشد و) گفتند: برگردید، پس برگردید (و اصرار نکنید). این (کار رجوع، زیبنده‌تر به حالتان و) پاک‌تر برایتان می‌باشد. خدا بس آگاه از کارهائی است که مـی‌کنید (پس با رهنمودهای او مخالفت نورزید). گناهی پر شما نیست که (بدون اجازه) وارد خانه‌های غیر مسکونی ) چون مسـجدها و دکانها و مهمانخانه‌ها و هتلها و گرمابه‌ها) شوید. چرا که (اماکن عامّه هستند و برای گروه مخصوصی بنا نشده‌اند و) شما حقّ استفادۀ از آنها را دارید. خدا می‌داند آنچه را که آشکار می‌سازید و آنچه را که پنهان می‌دارید (و کارهای ظاهر و باطن شما در برابر علم او یکسان و نمایان است(.
خداوند خانه‌ها را جای آرامش فرموده است. مردمان بدانجاها برمی‌گردند، و در آنجاها ارواحشان می‌آساید، و دلهایشان می‌آرامد، و بر زنان و نوامیس خویش ایمن می‌گردند، و سنگینیها و دشواریهای برحذر بودن و پرهیز کردن و حرص و جوش زدن اعـصاب خردکن را از خود دور می‌اندازند.
خانه‌ها این گونه و این‌سان نمی‌گردند مگر آنجاها حرم امن و امان بشوند، و کسی اجازۀ ورود بـدانجاها را نداشته باشد جز با آگاهی و با اجازۀ ساکنان آنجاها. آن هم هنگامی که اهالی خانه‌ها بخواهند، و حالت و وضعی را داشته باشند که بخواهند مردمان ایشان را با آن حالت و وضع ملاقات کنند.
این به جای خود، گذشته از آن حرمت‌شکنی خانه‌ها به وسیلۀ ورود بدون اجازۀ دیگـران بدانـجاها، چشـمان بیگانگان وارد شونده به خانه‌ها را مـتوجّه زنان و دختران می‌کند، و اندامهای فتنه‌انگیزی را می‌بینند که شهوات را برمی‌انگزند، و به گمراهی و گمراهسازی فرصت مـی‌دهـند، گمراهی و گمراهسازی‌ای که از ملاقاتهای گذرائی و از نگاه‌های کوتاهی برمیخیزد و فراهم می‌آید که چه‌بسا تکرار می‌شود و به نگـاه‌های هدفداری تبدیل مـی‌گردند، نگـاه‌های هـدفداری که گرا‌یشها و کششهائی آنها را به جنبش درمی‌اندازند که همان ملاقاتهای نخستین بی‌هدف و بی‌انتظار آنها را بیدار می‌کند، و آنها را بعد از چند گام به ارتباط‌ها و دیدارهای بزهکارانه تبدیل می‌سازد، و یا آنها را به شهوتهای نامقدّسی تغییر می‌دهد که عقده‌های روانی و کجرویها از آنها برمی‌خیزند و نشأت می‌گیرند.
در جاهلیّت مردمان تاخت مـی‌آوردند و به خـانه‌ها می‌ریختند. کسی که این‌گونه به خانه‌ها وارد می‌شد، پس از ورود می‌گفت: تازه آمده‌ام و داخـل شده‌ام! چه‌بسا صاحب خانه را با اهل و عیال خود در حالتی می‌دید که درست نبود کسی آن دو را در این حالت و بدین وضع مشاهده کند. گاهی اتّفاق می‌افتاد که هـسر لخت و عور می‌بود و چیزی بر عورت نمی‌داشت. همسر بدین شکل مـی‌بود یـا شوهر بدین صوررت می‌بود. این امر سخت می‌آزرد و جریحه‌دار می‌کرد، و خانه‌ها را از امن و امان محروم و از آرامش و اطمنان بی‌بهره می‌کرد. از دیگر سو وقتی که چشم به چیزی می‌افتاد که محرّک و انگیزنده ، انسانها را در اینجا و آنجا به فتنه و بلا دچار می‌ساخت.
بدین جهت خدا مسلمانان را با این رسم والا تـربیت می‌کند، رسم اجازۀ ورود خواستن به خانه‌ها، و سـلام کردن بر ساکنان آنجاها، تا وارد شونده با اهالی خانه بتواند انس و الفت بگیرد، و تربن و وحشت از درونها برخیزد، پیش از این که ورود انجام پذیرد:
(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتًا غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا).
ای مومنان! وارد خانه‌هائی ثشوید که متعلّق به شما نیست. مگر بعد از اجازه گرفتن (بـا زنگ زدن یا در کوبیدن، و کارهائی جز اینها) و سلام کردن بر ساکنان آن.
قرآن از اجازه خواسش با انس و الفت گرفتن تعبیر می‌کند. این تعبیر هم الهام‌خش لطافت و ظرافت اجازه خواستن است، و لطـافت و ظرافت شیو٥ای را می‌رساند که کوبندۀ در رعایت می‌کند و اجازۀ ورود می‌خواهد. بدین شـیوۀ زیبا و محترمانه بر دلهای اهل خانه می‌نشیند و در ژرفای درونهایشان انس می‌گزیند، و آمادگی پذیره رفتن او را ییدا می‌کنند. این هم نگرش باریک و دل‌انگیزی است کـه در آن احـوال مـردمان مورد رعایت و عنایت قرار می‌گیرد، و شرائط و ظروف اوضاع آنان در خانه‌هایشان ییش چشم داشته می‌شود، و ضروریّات و نیازمندیهائی درنظرگرفته می‌شود کـه اهل خانه چه‌بسا بدانها به سبب وارد شوندگان در شب یا روز ناراحت و بدحال گردند.
بس از کسب اجازه یا در خانه ها کسی از اهالی آنجاها وجود دارد و یا وجود ندارد. اگر کسی وجود نداشته باشد جائز نیست پس از اجازه خواستن حریم خانه‌ها را شکست و بیـباکانه بدانجا وارد گردید، چـون دخول و ورودی بدون اجازه دادن نباید صورت بپذیرد:
(فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فِیهَا أَحَدًا فَلا تَدْخُلُوهَا حَتَّى یُؤْذَنَ لَکُمْ).
اگر کسی را در خانه‌ها نیافتید (که به شما اچازه دهـد بدانجاها داخل نشوید تا (کسی پیدا می‌آید و) به شـما اجازه داده می‌شود.
اگر کسی از اهالی خـانه در خـانه بود، تنها اجازه خواستن، دخول و ورود را آزاد و مـبا ح نمی‌گردانـد.
بلکه اجازه خواستن منوط به اجازه دادن است. اگر اهل خانه اجازه ندادند دخول و ورودی صورت نمی‌پذیرد، و واجب است بدون توقّف و انتظار برگشت و رفت:
(وَإِنْ قِیلَ لَکُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْکَى لَکُمْ).
اگر هم به شما (اجازه داده نشد و) گفتند: برگردید، پس برگردید (واصرارنکنید). این (کار رجوع، زیبنده‌تر به حالتان و) پاک‌تر برایتان می‌باشد.
برگردید بدون این‌که ناراحت شوید و برنجید، و بدون این که احساس کنید اهل خانه با شما بی‌ادبی می‌کنند، یا از شما تنفّر و گریز دارند. مردمان دارای سرّها و رازهای خود، و دارای عـذرها و معذرتهای خویش هستند. لازم است ارزیابی و سنجش شرائط و ظروف خودشان در هر زمانی به خودشان واگذارگردد.
(وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ) (٢٨)
خدا بس آگاه از کارهائی است که مـی‌کنید (پس با رهنمودهای او مخالفت نورزید(.
خدا مطّلع از نهانیهای دلهـا، و آگاه از
انگیزه‌ها و
جاذبه‌ها و
دافـعه‌های
درونها است. ولی
خانه‌های
عمومی، از
قبیل:
مهمانخانه‌ها و
هتلها و سالنها و منازلی که برای ضیافت و پذیرائی آماده
گردیده‌انـد و
مستقلّ از خانه‌های مسکونی هستند، ورود و دخول بدانجاها بدون
اجازه مانعی ندارد، چون اجازه خواستن مشقّت به بار می‌آورد و تولید زحمت می‌کند. البته چنین ورود و دخولی بلامانع است مادام
که علّت اجازه خواستن منتفی باشد:
(لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَدْخُلُوا بُیُوتًا غَیْرَ مَسْکُونَةٍ فِیهَا مَتَاعٌ لَکُمْ).
گناهی بر شما نیست که (بدون اجازه) وارد خانه‌های غیر مسکونی (چون مسجدها و دکـانها و مهمانخانه‌ها و هتلها و گرمابه‌ها) شوید. چرا که (!ماکن عامّه هستند و پـرای گروه مخصوصی بنا نشـده‌اند و) شما حـقّ !ستفادۀ از آنها ر! دارید.
(وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَکْتُمُونَ) (٢٩)
خدا می‌داند آنچه را که آشکار می‌سازید و آنچه را که پنهان می‌دارید (و کارهای ظاهر و باطن شما در براپر علم او یکسان و نمایان است(.
خدا بر ظاهر و باطن و پیدا و ناپیدای شما اطّلاع دارد. او در پنهان و آشکار شما را می پاید. این مراقبت و پائیدن باید اطاعت دلها را تضمین کند، و موحب امتثال امر از آن ادب والا و رسم بالای مذکور در کتاب خدا گردد، آن کتابی که برای انسانها برنامۀ کاملی را در هر جهتی و رویکردی ترسیم می‌کند.
قرآن برنامه زندگی است. قرآن این‌گونه به جزئیّات زندگی اجتماعی می‌پردازد، و این گونه به جزئیّات زندگی اجتماعی عنایت می‌ورزد. چه قرآن به جزئیّات و کلّیّات زندگی توجّه دارد، تا با این توجّه، میان بخشها و بـندهای جـزئی زنـدگی، و میان انـدیشه‌ها و چاره‌سازیهای کلّی زندگی، هماهنگی و همآوائی برقرار سازد. اجازۀ ورود خواستن از اهالی خانه‌ها حـرمت و کرامت خانه‌ها را محقّق می‌سازد، حرمت وکرامتی که خانه‌ها را محلّ بازگشت و جایگاه آرامش و اطمینان می گرداند. اجازۀ ورود خواستن، اهالی خانه را از درد و رنج ناگهانی ورود به درون خانه، و از نگرانی و دل شورۀ بی‌خبر وارد خانه گردیدن بیگانگان، و از اذیّت و آزار سر زده داخل خانه شدن این و آن، و مشاهدۀ دختران و زنان توسّط نامحرمان، نجات می بخشد ... البته تنها دختران و زنان نیستند که چنین متبادر به ذهن می‌شود که مردمان دوست نمی‌دارند چشم بیگانگان بدانان بیفتد. بلکه مردمان می‌خواهند عورتشان جدای از عورت بدن که به هنگام ذکر لفظ عورت متبادر به ذهن می‌شود، محفوظ بماند. بلکه باید عورت طعام، و عورت لباس، و عورت وسائل خانه را نیز بر معنی واژۀ عورت افزود. چرا که اینها چیزهائی هستند که اهالی خانه دوست نمی‌دارندکه بیگانگان و نامحرمان ناگهانی بر سرشان بتازند و همچون چیزهائی را بدون آمادگی قبلی ایشان و خود را جمع و جور کردن انان ببینند و دید بزنند. عورتهای احساسات و عواطف و حالات روانی نیز عورت بشمارند. ایا چه کسانی از ما دوست می‌دارند که مردمان ایشان را ببینند، بدان‌گاه که ایشان در حالت و وضع ضعفی هستند وگریه کنند چون متأثّر از چیزی شده‌اند، یا به سـبب کاری که خشـم برانگز است خشمگین هستند، و یا در وضعی هستند که از درد و رنجی شکوه و ناله و افغان سـر می‌دهند، درد و رنجی که از بیگانگان آن را نهان و پنهان می‌دارند؟!
برنامۀ قرآنی همۀ این ریزه‌کاریها را با همچون ادب والائی مراعات میدارد، ادب اجازه خواستن؛ و با این ریزه‌کاریها فـرصتهای انـدک نگاه‌ها و نگرشها و ملاقاتها و برخوردهای گذرائی را مراعات میدارد که از دیرباز در دلها و درونها شهوتها و رغبتهای پنهان را بیدار ساخته است، و از دیرباز علاقه‌ها و ملاقاتها از آن نگـاه‌ها و نگرشها و برخوردها برخاسته است، علاقه‌ها و ملاقاتهائی که اهریمن آنها را تـرتیب داده است، و بـدانها دور از چشمان دیگران و دلهـای دلسوزان، در اینجا و آنجا جهت داده است!
کسانی‌که ایمان آورده بودند از همان روز نـخستینی که این آیات نازل گردید و با آنها مخاطب گردیدند، این درسها را پذیرفتند، و پیغمبر خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم خودش بدانها آغازید.
ابوداوود و نسائی با اسنادی کـه داشته‌اند از سخن ابوعمر اوزاعی با روایت از قیس پسر سعد پسر عباده ذکر کرده‌اند که گفته است: پیغمبر خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم تشـریف آوردند تا در منزلمان ما را ملاقات فرمایند. فرمود:
(السلام علیکم و رحمه الله).
درود و رحمت خدا بر شما باد.
سعد پاسخ آهسته‌ای بدو داد. قیس گفته است:گفتم: آیا به پیغمبر خدا صلّی الله علیه وآله و سلّم اجازه ورود نـمی‌دهی؟! گفت: بگذار زیاد بر ما سلام بکند (تـا از دعایش بـهره‌مند شویم). سپس پیغمبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود:(
(السلام علیکم و رحمه الله).
درود و رحمت خدا بر شمـا باد.
سعد پاسخ آهسته‌ای بدو داد. سپس پیغمبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود:
(آلسلام علیکم و رحمه الله(.
درود و رحمت خدا بر شما باد.
آن گاه پیغمبر خدا صلّی الله علیه و آل و سلّم برگشت و رفت. سعد به دنبال او دوید و بدو عرض کرد: ای پیغمبر خدا من سلام تو را می‌شنیدم و بدان آهسته پاسخ می‌دادم تا بیشتر بر ما درود و رحمت بـفرستی ... سعد گفته است: پیغمپر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم بـا او بـرگشت. سـعد دسـتور داد وسائل استحمام او را فراهم آورند. پیغـبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در آنجا خود را شست. سعد بدان حضرت جامۀ خمیصه‌ای[1] داد که با زعفران یا با ورس[2] یعنی روناس رنگ شده بود. پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم را بر خود پیچید، سپس پیغمبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم دستهایش را بلندکرد و فرمود:
(اللهم اجعل صلاتک ورحمتک على آل سعد بن عبادة).
خداوندا مغفرت و مرحمت خود را بهرۀ خانوادۀ سعد پسر عبّاده فرما ...“
تا آخر حدیث ...
ابوداوود با اسنادی که دارد از عبدالله پسر بشر روایت کرده است که گفته است: هر وقت پیغمبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم دم در کـسانی می‌رفت، روبه‌روی در نمی‌ایستاد. بلکه در گـوشۀ راست یا در گـوشۀ چپ در می‌ایستاد، و می‌فرمود:
(السلام علیکم.السلام علیکم ).
درودتان باد. درودتان باد.
زیرا درها در آن روز و روزگار پرده‌ای نداشتند. ابوداود همچنین از هذیل روایت کرده است که گفته است: مردی آمد - یا گفته است: عثمان گفته است: سعد آمد - بر درگاه پیغمبر صلّی الله علیه و آل و سلّم ایستاد و اجازۀ ورود خواست. بر دم در ایستاد - عثمان گفته است: رو به روی در ایستاد -پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم بدو فرمود:
(هکذا عنک - أو هکذا - فإنما الاستئذان من النظر).
این شیوه از تو سزا است؟! -یا: این‌گونه؟! -چه اجازه خواستن برای نگریستن است. (تو که داری می‌نگری!). در صحیح بخاری و در صحیح مـسـلم از پیغمبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم روایت است که فرموده است:
(لو أن امرأ اطلع علیک بغیر إذن , فحذفته بحصاة ففقأت عینه ما کان علیک من جناح).
اگر شـخـصی بدون اجازه تو (به خانۀ تو چشم بیندازد و) دیده‌ور شود، و تو سنگی را به سوی او بیفکنی و چشم وی را کور گردانی، گناهی بر تو نیست.
ابوداود با اسنادی که دارد از ربعی روایت کرده است که گفته است: مـردی از بنی عامر آمـد و از پیغمبر خدا صلّی الله علیه واله وسلّلم که در خانۀ خود بود، اجازۀ ورود خواست و گفت:آیا وارد شوم؟ پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم که به خادم خود فرمود:
(اخرج إلى هذا فعلمه الاستئذان , فقل له:قل:السلام علیکم . أأدخل ? ).
به پیش این مرد بیرون برو و بدو شیوۀ اجازه خواستن را بیاموز. بدو بگو: بگو: درودتان باد، آیا داخل شوم؟. مردی که در بیرون بود، فـرمودۀ او را شنید و گفت: درودتان باد، آیا داخل شوم؟ ییغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم بدو اجـازه فرمود، و او داخل شد.
هشیم گفته است: مجاهد گفته است: ابـن‌عمر از کاری برمی‌گشت. شنزار تافته او را اذیّت رسانیده بود. دم در خیمۀ یک زن قریشی رفت و گفت: درودتان باد. آیا داخل شوم؟ زن گفت: با امن و امان داخل شو. ابن‌عمر سخن خود را تکرار کرد. زن نیز سخن خود را دوباره گفت. ابن‌عمر این پا و آن پا می‌کرد. گفت: بگو: داخل شو. زن گفت: داخل شو. پس ابن‌عمر داخل شد.
عطاء پسر رباح از ابن‌عبّاس -رضی‌الله‌عنهما - روایت کرده است که گفته است:گفتم: آیا اجازۀ ورود بخواهیم از خواهران یتیمی که دارم و تحت سـرپرستی مـن در یک خانه بسر می‌برند؟ گفت: بلی. سخنم را دوباره تکرار کردم تا به من اجازه دهد، ولی
نپذیرفت و گفت: دوست داری که ایشان را لخت و عریان ببینی؟ گفتم: خیر.گفت پس اجاره بخواه. این بار نیز سخنم را تکرار کردم. گفت: آیا دوست می‌داری از خدا فرمانـرداری کنی؟گفتم: بلی. گفت: پس اجازه بخواه.
در حدیث صحیح از پیغـبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم روایت شده است‌که او نهی فرموده است از این که شوهر شبانه به میان اهل و عیال خود برگردد ... در روایتی چنین آمده است: پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم نهی فرمود٥ است از این که شوهر شبانه به میان اهل و عیال خود برگردد تا خیانت و لغزش ایشان را پیجوئی کند.
در حدیث دیگری آمده است که پیغمبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در روز به مدینه آمد. شتر خود را در بیرون مدینه خواباند
و فرمود:
(انتظروا حتى ندخل عشاء - یعنی آخر النهار - حتى تمتشط الشعثة , وتستحد المغیبة).
منتظر بمانید تا آخر روز وارد شویم، تا این که موهای پریشان شانه گردد، و موهای نهان تر!شیده شود.
احساس پیغمبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم و احساس اصحاب او تا این حدّ برخوردار از لطافت و دقّت می‌گردد. این هم در پرتو ادب والای درخشانی است که یزدان بدیشان آموخته است، و در پرتو نور خدا رخشان گردیده است. ما امروزه مسلمانیم، ولیکن احسـاس مـا از این ریزه‌کاریها بی‌بهره گردیده است وکند و غلیظ شده است.کسی از ما بر برادرش در خانه‌اش می‌تازد، در هر لحظه‌ای از لحظات شب و روز که بخواهـد در را می‌زند. باز هم در را می‌زند. دیگر باره در را می‌زند و هرگز برنمی‌گردد و نمی‌رود تا اهل خانه را به ترس و هراس میاندازد و در را برای او باز می‌کنند. چه بسا او تلفن هم دارد و می تواند تلفنی اجازۀ آمدن را بخواهد، پیش از این‌که شخصاً بیاید و ببیند بدو اجازه می‌دهند یا بداند موعد مناسب نیست. ولی او این راه را نادیده می گیرد تا بی موقع یورش آورد و درغیر موعد خـود بیاید و سر برسد. گذسته از این، عرف و عـادت هم نمی‌پذیرد که همچون شخصی از خانه گردانده شود - تازه که آمده است - هر چند که اهل خانه ناگهانی آمدن او را نپسندند، ناگهانی آمدن که بدون اطّلاع قبلی و بدون انتطار پیشین صورت‌گرفته است!
ما امروزه مسلمانیم، ولیکن ناگهانی در دوستان را می‌زنیم در هر لحظه‌ای از لحظات زمان غذا خوردن و بر سفره نشستن.اگر خوراک را به پیش ما نکشند و سفره را برایمان پهن نکنند، از آنان دلخور می‌شویم و می‌رنجیم! در شب آینده هم در منزل ایشان را می‌کوبیم. اگر ما را تا صبح درخانۀ خود نگاه ندارند، دلخور می‌شویم و رنجش خاطر ییدا می‌کنیم. بدون این که عذرهایشان را در این و در آن بسنجیم و بپذیریم! این بدان خاطر است که متأدّب به اسلام نیستیم، و ما خودمان را پیرو چیزی نمی‌کنیم که پیغمبر اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم آن را با خود به ارمغان آورده است و در برابر آن کرنش نمی‌بریم. بلکه ما بندگان عرف و عادت و رسوم و آداب غلط و بزهکارانه هستیم، عرف و عادت و رسوم و آدابی که خدا دلیل و حجّتی همراه آن نفرموده است و سلطه و قدرتی بدان نبخشیده است! دیگران را می‌بینیم، آنان که اسلام را گردن ننهاده‌اند و بدان نگرویده‌اند. ایشان را می‌بینیم که در رفتارشان آداب و مقرّراتی را مراعات مـی‌دارند که شبیه به چیزهائی است که آئین ما آن را به ارمغان آورده است، تا ادب و اخلاق روحانی ما بشود، و رسوم و عادات رفتارمان در زندگی گردد.گاهی از آنچه دیگران بر آن هستند شگفتزده می شویم، و آن را به عنوان چیز شگرف و نادره‌ای روایت می‌کنیم، و تلاش نمی‌کنیم که دین واقعی و اصیل خود را بشناسیم، و با آرامش خاطر به زیر سایۀ آن برگردیم.
پس از پایان گرفتن ادب اجازه خواستن ورود به منازل که یک قانون پیشگیری و حـرکت در راه پاکسازی احساسات، و پرهیز از اسباب و علل فتنۀ گذرا و گرفتار آمدن ناگهانی است، روند قرآنی راه را بر فتنه و آشوب سدّ می‌کند تا شتر فتنه و آشوب نتواند زانو بند خود را پاره کند و آزاد و رها گردد براثر دیدن اتدامهائی که فتنه برانگیزند، و براثر حرکت تندی که به گمراهی و گمراهسازی می خواند:
(قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ أَزْکَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ (٣٠) وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیُوبِهِنَّ وَلا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الإرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ) (٣١)
(ای پیغمبر!) به مردان مؤمن بگو: (آنان موظّفند که از نگاه به عورت و محلّ زینت نامحرمان) چشمان خود را فروگیرند، و عورتهای خویشتن را (با پوشاندن و دوری از پیوند نامشروع) مصون دارند. این برای ایشان زیبنده‌تر و محترمانه‌تر است. بیگمان خداوند از آنچه انجام مـی‌دهند آگاه است (و سزا و جزای رفتارشان را می‌دهد). و به زنان مؤمنه بگو: چشمان خود را (از نامحرمان) فروگیرند (و چشم‌چرانی نکنند) و عورتهای خویشتن را (همچون سر، سینه، بازو، ساق، گردن، خلخال، گـردن‌بند، بازوبند) نمایان نسازند، مگر آن مقدار (از جمال خلقت، همچون چهره و پنـجۀ دستها) و آن چیزها (از زینت‌آلات، همچون لباس و انگشتری و سرمه و خضاب) که (طبیعتاً) پیدا می‌گردد، و چارقد و روسریهای خود را بر یقه‌ها و گریبانهایشان آویزان کنند (تا گردن و سینه و اندامهائی که احتمالا از لابلای چاک پیراهن نمایان می‌شود، درمغزض دید مـردم قـرار نگیرد) و زینت (انـدام یا ابـزار) خود را نمودار نسازند مگر برای شوهرانشان، پدرانشان، پدران شوهرانشـان، پسرانشان، پسران پسرانشان، برادرانشان، پسران برادرانشان، پسران خواهرانشان، زنان (همکیش) خودشان، کنیزانشان، دنباله‌روانی که نیاز جنسی در آنان نیست (از قبیل: افراد مخنّث، ابلهان، پیران فرتوف، اشخاص فلج)، و کودکانی که هنوز بر عورت زنان آگاهی پیدا نکرده‌اند (و چیزی از امور جنسی نمی‌د!نند)، و پاهای خود ر! (به هنگام ر!ه رفتن به زمین) نزنند تا زینتی که پنهانش می‌دارند (جلب توجّه کند و صدای خلخال پاهایشان به گوش مردم برسد و) دانسته شود. ای مومنان! همگی به سوی خدا برگردید (و از مخالقتهائی که در برابر فرمان خدا داشته‌اید توبه کنید) تا رستگار شوید.
هدف اسلام برپائی و برجائی جامعۀ پاک و پاکـیزه‌ای است، جامعه‌ای که در آن هـر لحظه و آن شهوات برانگیخته نشود، و در آن در هر لحظه و آن تحریکات گوشت و خون صورت نپذیرد. چه‌کارهای برانگیختن و تـحریک کردن پـیاپی به شعله‌ور شدن آتش هوسرانیهائی سر می‌کشد که نه هرگز خاموش می‌گردد و نه هرگز سیراب می‌شود و بس می‌کند. نگاه خائنانه، و حرکت تحریک‌آمیز، و زینت لختیگری، و پیکر عریان، ... همه و همه حیزی انجام نمی‌دهند وکاری نـمی‌کنند مگر این که آن آتش سوزان حیوانی دیوانه‌وار را به تکان و هیجان می‌اندازند! و مگر این که زمام ازکف اعصاب و اراده به در آورند! آن وقت یا هرج و مرجی پدیدار می‌آید که مقیّد به قید و قیودی نمی‌گردد، و بیماریهای عصبی و عقده‌های روانی ناشی از سرکوبی هوسهای برانگیخته شده، بروز و ظهور می‌کند! بدین هنگام آشکار می‌شود که همچون کارهائی جز شکنجه و آزار نبوده است!!!
یکی از وسائل و ابزار کار اسلام برای پدید آورون جامعۀ پاک و پاکیزه، از یک سو سدّ و مانع ایجاد کردن بر سر راه این انگیزه‌ها و تحریکات نابجا و ناروا است، و از دیگر سو استوار و برقرار داشتن انگیزۀ فطری و ژرفی است که میان دو جنس مخالف موجود است، استوار و برقرار داشتن آن به صورت درست و سالمی که خودش از آن برخوردار است، و با نیروی طبیعی و سرشتی‌ای که خود دارد، بدون این که به شکل تحریکات مصنوعی و ساخـتگی صورت پذیرد، و بلکه به شکل طبیعی و ایمن و پاک خود به کار رود و در مسیر صحیح خود انجام شود.
در وقتی از اوقات شائع شده بودکه نگاه آزاد، سخن بی‌پرده، آمیزش سهل و ساده، شوخی آسایش‌بخش میان دو جنس مخالف، و اطّلاع بر مواضع نهان دلربا، و ... همۀ اینها از یک سو مایۀ آسایش و آرامش و رهائی نیروهای امیال از حالت تراکم و انفجار، و آزادسازی خواستها و آرزوهای زندانی می‌گردد، و از دیگر سو مایۀ پیشگری از سرکوبی، و از عقده‌های روانی می‌شود، و باعث می‌گردد فشار جنسی کم‌تر و سبک‌تر شود، و زبانۀ آتش جهشهای خطرناک وکششهای بیمناکی که در فراسوی فشار جنسی است فروکش‌کند ... و چیزهای دیگری غیر از اینها ...
اینها شائع گردیده بود به دنبال پیدایش برخـی از نظریّه‌های استوار بر جداسازی انسان از ویزگیهای خاصّی که دارد و انسان را از حیوان جدا می‌کند. و به دنبال این که انسان را به قانون حیوانی برگشت دادند که به گل فرو رفته است و به گل می‌اندیشد! به ویژه وقتی که نظریّه فـروید[3] پیش آمد. و لیکن اینها جز فرضیّه‌های نظری نبودند. من در کشورهائی که بی‌بند و باری و آزادی و رهائی از همۀ قید و قیودهای اجتماعی و اخلاقی و دینی و انسانی، فـراوان‌تر و گسترده‌تر است، با چشمان خود چیزی را دیدم که این فرضیّه‌ها و نظریّه‌ها را تکذیب می‌کند و از بنیاد نادرست نشان می‌دهد.
بلی من خودم مشاهده کردم در کشورهائی که حتی یک
قید و بند لختی بدن، و آمیزش دو جنس مخالف با همۀ شکلها و صورتهائی که برای آن تصوّر می‌شود، وجود ندارد، همۀ اینها به تهذیب انگیزه‌ها وکششهای جنسی، و به نظم و نظام بخشیدن آن منتهی نگردیده است. بلکه کـار به شعله‌ور شدن آتش گرایش جنسی دیوانه‌وار منتهی شده است، گرایش جنون‌آمیزی که سیری‌پذیر نیست. و همین که آتش آن لحظه‌ای فروکش کرد دیگر باره سر برمی‌زند و تنوره می‌کشد و تشنه کام می ماند و بیش از پیش بالا می‌رود و فروزان می‌شود و جهش و پرش پیدا می‌کند! در آنجاها بیماریهای روانی و عقده‌هائی را دیدم که چنین تفهیم و برداشت شده بود این گونه بیماریها و عقده‌ها جز از محرومیّت همچون چیزهائی پدید نمی‌آیند! و جز از حسرت بر جنس مقابل نهان از دیدگان، و پوشیده در پرده‌های قـید و قیود مردمان اینجا و آنجای جهان، سر برنمی‌زنند و نشأت نمی‌گیرند! این گونه بیماریها و عقده‌های روانی را به وفور دیدم، و به همراه آنها همجنس بازی و انحرافات را با همۀ انواع و اقسامی که دارد یافتم ... اینها نتیجه و ثمرۀ آمیزش حاصل از اختلاط کاملی بود که قید و بندی بر آن نبود، و حدّ و مرزی برای آن وجود نداشت. حاصل دوستی و دوست بازیهای میان دو جنس مقابل بود، دوستی و دوست بازیهائی که با آن همه چیز آزاد می‌گردد! این بیماریها و عقده‌ها از اندامهای لختی سر چشمه گرفته بود که بر سر راه و پیش پای همگان بود. از حرکات هوس‌انگیز، و نگاه‌های آشکار، و نگرشهای محرک نشأت یافته بود. اینجا مجال شرح و بسط و بیان حوادث و شواهدی نیست که آشکارا دالّ بر ضرورت تجدید نظر دربارۀ همچون فرضیّه‌ها و نظریّه‌هائی است که واقعیّت عینی و جهان دیدنی آن را فریاد میدارد.
گرایش فطری مرد و زن گرایش ژرفی در تشکیل حیات است. زیرا یزدان سبحان ادامۀ زندگی و امتداد حیات را بر این زمین، و پیاده شدن و محقّق گردیدن جانشینی این انسان در آن را منوط و مربوط بدان فرموده است.
این‌گرایش یک گرایش دائمی است. مدّتی می‌آرامد، سپس دوباره برمی‌گردد. برانگیختن این میل فطری در هر زمانی بر شدّت و طغیان آن می‌افزاید، و آن را به یک کشش مادی جهت رسیدن به لذّت تبدیل می‌نماید. هر وقت همچون لذّتی دست ندهد اعصاب تحریک شده خسته و کوفته می‌گردد. این هم به منزلۀ نوعی عذاب مستمرّ و شکنجۀ دائم است!.. نگاه هوس‌انگیز است. حرکت هوس‌انگیز است. خنده هوس‌انگیز است. ناز و کرشمه هوس‌انگیز است. چهچه زدنی که بیانگر این گرایش و کشش باشد هوس‌انگیز است ... راه امن و امان کم کردن این انگیزه‌ها و محرّکها است، تا بدانجا که این گرایش و کشش در حدود و ثغور سرشتی خود بماند، و بدان پاسخ سرشتی داده شود ... این برنامه‌ای است که اسلام آن را برمی‌گزیند. همراه با آن به تهذیب و تزکیۀ سرشت می‌پردازد، و نیروها و توانهای بشری را به امور زندگی اخروی سرگـرم و مشغول می‌گرداند، ا‌موری که از انگیزۀ گوشت و خون فراتر مـی‌رود، و پاسخ به انگیزۀ گوشت و خون یگانه راه و یگانه هدف نمی‌شود!
در دو آیه‌ای که در اینجا مورد بررسی قرار می‌گیرد، نمونه‌هائی از این تنگ‌کردن و کم کردن دائرۀ فرصتهای تحریک نمودن و برانگیختن و گمراه شدن و گمراه کردن و شیفتگی و شیدائی دوجانبه است:
(قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ أَزْکَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ) (٣٠)
)ای پیغمبر!) به مردان مؤمن بگو: (آنان موظّفند که از نگاه به عورت و محل زینت نامحرمان) چشمان خود را فرو گیرند، و عورتهای خویشتن را (بـا پوشاندن و دوری از پیوند نامشروع) مصون دارند. ایـن برای ایشان زیبنده‌تر و محترمانه‌تر است. بیگمان خداوند از آنــچه انجام مــی‌دهند آگاه است (و سـزا و جزای رفتارشان را می‌دهد(.
نظر نکردن از سوی مردان، ادب روانی است. تلاشی است که برای چیره شدن بر اطّلاع پیداکردن از زیبائیها و اندامهای دلربای چهره‌ها و بدنها انـجام می‌گیرد. همچنین کوششی است برای بستن نخستین پـنجره از پنجره‌های شیدائی و گمراهی، و یک سعی عملی است برای حائل و مانع شدن وصول تیر زهرآگـین نـظر و رسیدن آن به سیاه خال دل انسان است!
مصون و محفوظ نمودن عورت ثمره طبیعی نظر نکردن است. یا به عبارت دیگر گام دومی برای استوار داشتن اراده، و بیدا‌ری دیده‌بانی و نگاهبانی، و تسلّط یافتن بر رغبت پیداکردن در مراحل نخستین آن است. بدین خاطر است که در یک آیه میان آن دو جمع آورده می‌شود، و یکی سبب و دیگری نتیجه قلمداد می‌گردد. یا آن دو تا دوگام پیاپی در جـهان درون و در جهان بیرون به حساب می‌آیند، و هر دوگام هم بسی بـه همدیگر نزدیکند.
(ذَلِکَ أَزْکَى لَهُمْ).
این برای ایشان زیبنده‌تر و محترمانه‌تر است.
این کار برای احساسات و عواطف ایشان پاک‌تر است. بهتر هم تضمین می‌کند که احساسات و عواطف آنان با تأثّرات و انفعالات شهوانـی در غیر جای مناسب و مشروع و پاک خود آلوده شود، و به مـرتبۀ پست حیوانی سقوط کند و سرنگون شـود. این کار بـرای مردمان پاک‌تر، و برای زنان و دختران و نـاموسها و آبروهایشان، و برای فضائی که در آن می‌زیند، و برای هوائی که تنفّس می‌کنند محفوظ کننده‌تر است.
خدا است که ایشان را بدین محافظت و مراقبت
می‌خواند.
او که کـاملاً آگاه از ترکیب‌بند روانی و تشکیلات فطری انسانها
است، و
بسی مطّلع از حرکات نفو‌س و حرکات اندامهایشان است:
(إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ) (٣٠)
بیگمان خداوند از آنچه انجام می‌دهند آگاه است (و سزا و جز!ی رفتارشان را می‌دهد).
(وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنّ).َ
و به زنان مومنۀ بگو: چشمان خود را (از نامحـرمان( فرو گیرند (و چشم چرانی نکند) و عورتهای خویشتن را (با پوشاندن و دوری از رابطۀ نامشروع) مـصون دارند.
زنان نباید نگاه‌های گرسنۀ دزدانه بیندازند، یا نگاه‌های پیام رسان و هوس‌انگیز را داشته باشند، نگاه‌هائی که در سینه‌های مردان غوغا به‌پا می‌کند و آشوب میاندازد و فتنه‌های نهفته در زوایای دلهایشان را بیدار می‌کند. و نباید عورتهای خـود را جز در راه حلال پاک، آزاد بدارند، حلال پاکی که به فطرت در فضای پاک باسخ مـی‌گوید، و فرزندانی که از راه آن پـا به جهان می‌گذارند از رویاروئی با جامعه و زندگی شرمندگی نمی‌برند.
(وَلا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلا مَا ظَهَرَ مِنْهَا).
و زینت خویش را (همچون سر، سینه، بازو، ساق، گردن، خلخال، گردنبند، بازوبند) نمایان نسازند، مگر آن مقدار (از جمال خلقت، همچون چهره و پنچه دستها) و آن چیزها (از زینت‌آلات، همچون لباس و انگشتری و سرمه و خضاب) که (طبیعتاً) پیدا می‌گردد.
زینت برای زنان حلال است، و زینت پاسخ به فـطرف ایشان است. هر زنی آزمند است بر ایـن که زیبا و آراسته باشد، و زیبا و آراسته جلو٥گر آید. زینت هم از عصری تا عصر دیگری اختلاف پیدا مـی‌کند. ولیکـن اساس آن در درون فطرت یکی است، و آن علاقه و رغبت برای کسب آن یا تکمیل کـردن آن و جلوه‌گر نمودن آن در برابر مردان است.
اسلام با این علاقه و رغبت مبارزه نـمی‌کند، ولیکـن اسلام این علاقه و رغبت را نظم و نظام و سر و سامان می‌بخشد، و آن را متبلور و جلوه‌گر در جهت دادن بدان برای مرد واحدی می‌سازد که شریک زندگی است. بدو آزادی می‌دهد که او اطّلاع پیدا کند و بنگرد به زیبائی و جلوه‌گـری زن خود، آن زیبائی و جلوه‌گری‌ای که کسی جز او حقّ ندارد بر آن اطّلاع پیدا کند و بدان بنگرد. با او در اطّلاع و نگرش به چیزهائی، محارم وکسانی که بعداً در آیه ذکر شده‌اند مشترک هستند، اشخاصی که چنان اطّلاع و نگرشی، شهوات آنـان را تحریک نـی‌کند و برنمی‌انگیزد.
زینت چهره و دستها که معـولاً پیدا و نمایان می‌گردد، کثیف و ظهور آن جائز است. زیـرا بیدایبثن چهره و دستها برابر فرمودۀ پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم مباح است. پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم به اسماء دختر ابوبکر می‌فرماید:
(یا أسماء إن المرأة إذا بلغت المحیض , لم یصلح أن یرى منها إلا هذا[4]- وأشار إلى وجهه وکفیه).
ای اسماۀ زن وقتی که عادت ماهانه را پیدا کرد، درست نیست که جز این از او دیده شـود -اشاره فرمود به چهره‌اش و کف دو دستش.
(وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیُوبِهِنَّ).
و چــارقد و روسـریهای خود را بر یـقه‌ها و گـریبانهایشان آویزان کنند (تا گـردن و سینه و اندامهائی که احتمالا از لابلای چاک پیراهن نمایان می‌شود، در معرض دید مردم قرار نگیرد(.
جُیُوب جمع جثب است که به معنی گریبان ییراهن است. خُمُر هم جمع خمار است که به معنی روسری و چارقد است که سر و گلو و سینه را می‌پوشاند. روسری و چارقد برای این است تا محلّهای زیبائی و دلربائی را بپوشاند و نگذارد آنها در معرض دیده‌های گرسنه قرار بگیرند، حتی در معرض دید ناگهانی واقع شوند، آن دیدی که پرهیزگاران خویشتن را برحذر می‌دارند از این که آن را طول دهند یا تکرار کنند. ولیکن پس از وقوع نظر ناگهانی گاهی در زوایـا و پیج و خمهای درونشان نهان و پنهان می‌گردد و درکمین می‌ماند، هم بدان گونه که انگار اندامهای زیبا و دلربا عیان دیده شده است!
خداوند نمی‌خواهد دلها را با این نوع از بلا بیازماید و همچون مصیبتی را وسیلۀ امتحان و ابزار آزمون نماید. زنان مؤمنی که این نهی را دریافت داشتند، زنان مؤمنی که دلهایشان با نور یزدان منوّر و درخشان بود، در اطاعت و فرمانبرداری از آن درنگ و منگ منگ نکردند، هرچند که علاقه و رغبت فطری به نمایاندن زینت و جمال داشتند. زن در دوره جاهلیّت عـرب - همان گونه که امروز زن در جاهلیّت جدید چنین می‌کند -از میان مردان می‌گذشت سینه چاک و سینه لخت، و چیزی سینۀ لخت او را نمی‌پوشاند. چه‌بسا گردن خود را نشان می‌داد، و کاکلها و موهای جلو سـر خویش را می‌نمود، و گوشواره‌های گوش خویش را پیدا و هویدا می‌کرد. هنگامی‌که یزدان سبحان به زنان دستور فرمود که روسریها و چارقدهای خود را بر یقه‌ها وگریبانهای خود بیندازند، و زینت و جمال خود را هویدا نکنند، مگر آن بخش که به طـور طبیعی پدیدار می‌گردد، آن گونه شدند و رفتار کردند که عائشه - رضی‌الله‌‌عنها - دربارۀ ایشان گفته است: «خداوند رحـمت کناد زنان مهاجر نخستین را. وقتی که خدا این را نازل کرد که:
(وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیُوبِهِنَّ).
و چـارقد و روســریهای خــود را بر یقه‌ها و گـریبانهایشان آویزان کنند (تا گردن و سینه و اندامهائی که احتمالاً از لابلای چاک پیراهن نمایان می‌سود، در معرض دید مردم قرار نگیرد(.
آنان جامه‌های خود را پاره کردند و آنـها را چـارقد و روسری نموده و بر خود پوشاندند.[5]
از صفیّه دختر شیبه روایب شده است که گـفته است: وقتی از اوقات نزد عائشه بودیم. از زنان قریش و از فضیلت ایشان سخن رفت. عـائشه -رضی‌الله عـنها - فرمود: زنان قریش دارای فضیلت و برتری هستند. من به خدا سوگند با فضیلت تر و برتر از زنان انصار ندیده‌ام، در این که کتاب خدا را تصدیق کردند، و به قرآن منزّل ایمان آوردند، بدان هنگام که در سورۀ نور نازل شد که:
(وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیُوبِهِنَّ).[6]
مردانشان به سویشان برگشتند و آنچه را که خدا در این سوره بر آنان فرو فرستاده بود بریشان خوانـدند و تلاوت کردند. مرد برای زن خود و دختر خـویش و خواهر خویشتن و هـمه خویشاوندانش چیزهائی را می‌خواند که نازل شده بود. زنی از ایشان نماند، مگر این که بلند شد، و جامۀ رنگارنگ را تکّه و پاره کرد و از آن بر سر خودش و بر چهره‌اش فرو اندا‌خت، تا بدین وسیله تصدیق و ایمان خود را به چیزی نشان دهد که از کتاب خدا نازل گردیده بود. آن گاه به پیش پیغمبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم رفتبد با روسریهائی که بر سر و صـورت خـود داشتند، به گـونه‌ا‌ی که انگار کلاغها بـالای سرهایشان نشسته‌اند».[7]
اسلام ذوق اجتماعی اسلامی را بـالا بـرده است، و احساس اسلامی را با جمال پاکیزه داشته است. دیگـر قالب حیوانی برای دوست داشت جمال جای نماند، بلکه قالب انسانی پاکیزه مایۀ دوست داشت جمال گردید ... جمال لختی اندام، جمال حیوانی است، و انسان بـا احساس حیوان بدان می‌گراید، هر چند کـه آن جمال هماهنگ وکامل باشد. و امّا جمال حشمت و وقار، جمال پاک و پاکیزه‌ای است که ذوق زیبائی را بـالا می‌برد، و آن را سزاوار انسان می‌سازد، و آن را با نظافت و طهارت در حسّ و خیال احاطه می‌نماید.
اسلام امروزه نیز در صفهای زنان مؤمن چنین کاری را نجام می‌دهد، هر چند که ذوق عمومی سـقو‌ط کرده است، و قالب حیوانی بر آن چیره شده است، و آن را به سوی لختی و لـختیگری و جهش و پرش کشانده است، جهش و پرشی که بسان جهش و پرش چهارپایان است! زنان مؤمن در پرتو تعلیمات اسـلام، زیبائیهای اندامهای خود را مطیعانه و به دلخواه می‌پوشانند، در میان جامعه‌ای که زنان در آن لخت و بیحجاب می‌گردند، و زنان در آن مـردان را فریاد می‌دارنـد، بدان گونه که حیوان برای حیوان فریاد برمی‌آورد.
این حشمت و وقار وسیله‌ای از وسائل حفاظت و مراقبت از فرد و جماعت است ... بدین خاطر است که قرآن آن را آزاد می‌گذارد، هر زمان از فتنه و بلا امن و امان وجود داشته باشد. این است که قـرآن محارم را جدا و مستثنی می‌کند، محارمی که معمولاً امیال آنان جلب نمی‌شود و شهوات ایشان برانگیخته و تحریک نمی‌گردد. آنان عبارتند از:
پدران، پسران، پـدران شوهران، پسران شوهران، برادران، پسران برادران، و پسران خواهران ... همچنین قرآن زنان مؤمن را جدا و مستثنی می‌کند:
(أَوْ نِسَائِهِنَّ).
یا زنان (همکیش) خودشان.
ولی زنان غیر مسلمان خیر. زیرا آنان در صورت اطّلاع بر زیبائی و جمال زنان و دختران مسلمانان، چه بسا آن را برای شـوهران و برادران خود، و بـرای مردان و پسران همکیـش خـویش تـعریف و تـوصیف کنند. در صحیح مسلم و بخاری آمده است:
(لا تباشر المرأة المرأة تنعتها لزوجها کأنه یراها).
زنی با زنی که او را برای شوهرش توصیف می‌کند بـه گونه‌ای که انگار او را مـی‌بیند، معاشرت و هـمزیستی نکند.
امّا زنان مسـلمان، امین هستند. دینشان ایشان را باز میدارد از این که جسـم زن مسلمانی و زینت و جمال او را برای شوهرانشان توصیف بکنند ... هچنیین قرآن کنیزان را جدا و مستثنی می‌کند:
(أو ما مَلَکَت أیمانُهُنَّ).
یا کنیزانشان.
مراد از ملک یمین در اینجا تنها کنیزان و بردگان زن است. بعضی گفته‌اند: مراد بردگان و بندگان مـرد نیز می‌باشد، چون بردگان و بندگان شهوتشان به سیّده و سرور خود قد نمی‌کشد و دسترسی ییدا نمی‌کند ... ولی نظریّۀ نخستین بهتر و برتر است. چون هرچه باشد برده و بنده انسان است، و در او شهوت انسان به حرکت و جنبش می افتد، هر اندازه هم وضع خاصّی در دوره‌ای از زمان نداشته باشد ... همچنین قرآن جدا و مستثنی می‌کند دنباله روانی را که نیاز جنسی در آنان نیست:
(التَّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الإرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ ).
مردان دنباله روی که قـدرت زناشوئی ندارند و میل جنسی در آنان فرو مرده است (از قبیل: افـراد مخنّث، ابلهان، پیران فرتوت، اشخاص فلج(.
آنان‌کسانیند که به علّتی از علل چشم طمع و اشتهائی به زنان ندارند. مثلاً به سبب قطع آلت، مخنّث بودن، کودنی و گولی، دیوانگی و سائر چیزهائی که مرد را باز میدارد از این که نفس او هوس زن بکند. چون در این حال، امکان فتنه و بلائی و گول زدن و گول خوردنی در میان نیست. همچنین قرآن کودکان را جدا و مسشی می‌کند:
(الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاءِ).
کودکانی که هنوز بر عورت زنان آگاهی پیدا نکرده‌اند (و چیزی از امور جنسی نمی‌دانند(.
مراد کودکانی است که اندام زن در ایشان احساس امور جنسی را برنمی‌انگیزد. هر زمان چنین کودکانی اهل تشخیص شدند، و این احساس در ایشان برانگیخته گردید -هر چند هم بالغ نشده باشند -آنان جزو افراد مستثنی نیستند و در دائرۀ این استثناء جای ندارند. اینان - بجز شوهران -گناهی بر ایشان و بر زنی که دیده می‌شود نیست اگر بنگرند و اندامهای زن - بجز میان ناف و زانوی او -را ببینند. زیرا فتنه و بلائی کـه به خاطر آن حجاب و پوشش صورت می‌پذیرد منتفی است. ولی شوهر خود زن می‌تواند همۀ اندامهای همسرش را بدون هیچ گونه استثنائی ببیند.
از آنجا که پیشگیری و جلوگیری ازکج‌انگاری و بدرفتاری، مراد و مقصود همچون قاعده و قانونی است، این آیه به پیش می‌رود و زنان مؤمن را نهی می‌کند از حرکاتی که زینت پوشیده را اعلان دارد، شهوات پنهان و نهان را برا‌نگیزد، و احـاسات خفته را بیدار سازد. هر چند هم آنان عملاً زینت و زیبائی را نشان ندهند و آشکارا ننمایانند:
(وَلا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ ).
و پاهای خود را (به هنگام راه رفتن به زمین) نزنند تا زینتی که پنهانش می‌دارند (جلب توجه کند و صدای خلخال پاهایشان به کوش مردم برسد و) دانسته شود.
این هم آگاهی ژرفی از ترکیب‌بند نفس بشری و واکنشها و پذیرشها و پـاسخگو‌ئیهای آن است. زیرا چه بسا در مواقعی خیال کردن برای برانگیختن شهوات از خود دیدن نیرومندتر باشد. بسیارند کسانی که دیدن کفش زن یا جامۀ زن و یا زیور زن شهوات ایشان را بیش از دیدن بدن خود زن برمی‌انگـیزد و تحریک می‌کند. همان گونه هم بسیارند کسانی که شبح زن که به خیالشان می گذرد، بیش از دیدن خود زنی که حضور دارد باعث تحریک و برانگختن ایشان می‌گردد -اینها حالاتی است که امروزه برای آگاهان از بیماریهای روانی معلوم و مشخّص است -گاهی صدای جرنگ و چرنگ زیورآلات یا بوی خوش عطر و عطور از دور، حواس مردان زیادی را برمی‌انگیزد و ایشان را به خود مشغول میدارد، و اعصابشان را تحریک می‌کند، و آنان را دچار سیلاب فتنه و آشوبی می‌سازد که نمی‌توانند جلو آن را بگیرند و از امواج آن برهند.
قرآن راه را بر همۀ اینها می‌گیرد. زیرا نازل کنندۀ این قرآن است که خالق همگان است. او می‌داند چه انسانهائی را آفریده است. او بس دقیق و بس آگاه است.
روند قرآنی در پایان این دو آیه ، دلها را همه به سوی یزدان برمی‌گرداند، و برای دلها درگاه توبه و پشیمانی را باز می‌کند تا از آن درگاه وارد شوند و از چیزهائی که پیش از نزول این قرآن بر دلها گذشته است و رفته است پاک گردند:
(وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ) (٣١)
ای مومنان! همگی به سـوی خدا برگردید (و از مخالفتهائی که در برابر فرمان خدا داشته‌اید توبه کنید(تا رستگار شوید.
بدین وسیله قرآن در انسانها احساس مراقبت یزدان را برنمی‌انگیزد، و آنان را متوجّه عطوفت و عنایت و رعایت و یاری خدا بدیشان به هنگام ضعف ایشان در برابر آن گرایش ژرف فطری‌ای که دارند می‌سازد، و بدانان تفهیم می‌کند که هیچ چیز مثل احساس حضور و دبده‌بانی خدا، و مثل ترس و هراس از او، همچون گرایشی را ضبط وکنترل نمی‌نماید.
*
تا اینجا چاره جوئی مساله از لحاظ پیشگیری روانی است. ولیکن این گرایش یک حقیقت واقعی است، و باید با راه حلّهای واقعی و مثبت با آن روبرو گردید ... این راه حلّهای واقعی از یک سو آسان کردن و ساده نمودن ازدواج، و کمک کردن به انجام پذیرفتن ازدواج است. و از دیگر سو سختگیری در راه‌ها و جلوگیری از راه‌های دیگر تماسهای جنسی، و درنهایت بستن آن راه‌های نابهنجار است:
وَأَنْکِحُوا الأیَامَى مِنْکُمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکُمْ وَإِمَائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَرَاءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ (٣٢) وَلْیَسْتَعْفِفِ الَّذِینَ لا یَجِدُونَ نِکَاحًا حَتَّى یُغْنِیَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَالَّذِینَ یَبْتَغُونَ الْکِتَابَ مِمَّا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ فَکَاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِیهِمْ خَیْرًا وَآتُوهُمْ مِنْ مَالِ اللَّهِ الَّذِی آتَاکُمْ وَلا تُکْرِهُوا فَتَیَاتِکُمْ عَلَى الْبِغَاءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّنًا لِتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَمَنْ یُکْرِهُّنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِنْ بَعْدِ إِکْرَاهِهِنَّ غَفُورٌ رَحِیمٌ (٣٣)
مردان و زنان مجرد خود را و غلامان و کنیزان شایستۀ (ازدواج) خویش را (با تهیۀ نفقه و پرداخت مهریّه) به ازدواج یکدیگر درآورید (و به فقر و تنگدستی ایشان ننگرید و نگران آیندۀ آنان نباشید. چرا که) اگر فقر و تنگدست باشند (و ازدواجشان برای حفظ عفت و دوری از گناه انجام گیرد) خداوند آنان را در پرتو فضل خود دارا و بی‌نیاز می‌گرداند. بیگمان خداوند دارای نعمت فراخ (بوده و) آگاه (از نیّات همگان) است.
آنان که امکانات ازدواج را ندارند (و قادر به پرداخت مهریه و نفقه نمی‌باشند) باید در راه عفّت و پاکدامنی تلاش کنند، تا خداوند از فضل و لطف خود، ایشان را دارا کند (و وسیلۀ رفع نیازشان را فراهم سازد). کسانی که از بردگانتان خواستار (آزادی خود با) عقد قرارداد شدند، با ایشان عقد قرارداد بپندید اگر خیر (و صلاحیّت بر پای خود ایستادن در زندگی آزاد و امانت در پرداخت اقساط بازخرید) در ایشان سراغ دیدید، (در راه آزادی کمکشان کنید) و اژ مال و ثروت خدا کـه خدا به شما داده است بدیشان بدهید. همچنین کنیزان خود را (با جلوگیری از ازدواج ایشان) وادار به زنا نکنید، اگر آنان خواستند (با ازدواج با مردان دلخواه خود، شخصیّت مستـقلّی به هـم رسانند و همچون آزادگان تشکیل خانواده دهند و) عفیف و پاکدامن باشند. (ای مومنان! با جلوگیری از ازدواج، کار کنیزان را به خود فروشی نکشانید) تا بدین وسیله خواهان مال و دارائی زودگذر دنیا بوده (و بگوئید ازدواج آنان با دیگران باعث کم‌کاری ایشان و کاستی رونق و کاهش بهایشان می‌گردد). هرکس ایشان را (با منع ازدواج) وادار (به زنا و خودفروشی) کند، اگر از واداشتن آنان توبه کند (و راه ازدواج کنیزان و رفاه حال ایشان را به وسیلۀ موافقت با ازدواج فراهم سازد) خدا آمرزگار و مهربان است (و او را می‌بخشد و مورد لطف و محپّت قرار می‌دهد(.
ازدواج راه طبیعی رویاروئی با گـرایشهای فطری جنسی است، و هدف نهائی پاک و پاکیزۀ این گرایشهای ژرف است.
لذا واجب است که این گردنه‌ها از سر راه ازدواج برداشته شود، تا زندگی به شکل طبیعی و سادۀ خـود ادامه ییدا کند.گردنۀ مالی و دارائی نخستین گردنه در راه تشکیل خانه و خانواده، و عفیف و پاکدامن گرداندن اشخاص و افراد است. اسلام سیستم کامل است. اسلام عفّت و پاکدامنی را واجب نمی‌گرداند، مگر این کـه برای آن اسباب و وسائل عفّت و پاکدامنی را مهیّا کرده است و تهیّه دیده است، و آن را برای افراد سالم ساده و آسان نموده است. در این صورت کسی به زنا پناه نمی‌برد مگر فردی که از راه پاک سهل و ساده، به طور عمد و بدون اضطرارب انحراف پیدا کند و به کژراهه رود. بدین خاطر یزدان به‌گروه مسلمانان دستور می‌فرماید که کسی را کمـک کنند که مال و دارائی سر راه ازدواج حلال را بر ایشان می‌گیرد:
(وَأَنْکِحُوا الأیَامَى مِنْکُمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکُمْ وَإِمَائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَرَاءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِه).
مردان و زنان مجرّد خود را و کنیزان شایستۀ (ازدواج) خویش را (با تهیۀ نفقه و پرداخت مهریّه) په ازدواج یکدیگر درآورید (و به فقر و تنگدستی ایشان ننگرید و نگران آیندۀ آنان نباشید. چرا که) اگر فقیر و تنگدست باشند (و ازدواجشان برای حفظ عفّت و دوری از گناه انجام گیرد) خداوند آنان را در پرتو فضل خود دارا و بی‌نیاز می گرداند.
«ایامی»:[8]مراد مردان و زنان مجردّ است ... در اینجا مقصود آزادگان است. بعد از آن برده به طور مستقلّ ذکرگردیده است:
(وَ الصّالحینَ مِن عبادکُم وَ امائکم).[9]
و غلامان و کنـیزان شایستۀ (ازدواج) خویش را (با تهیۀ نفقه و پرداخت مهریه) به ازدواچ یکدیگر درآورید. همة آنان بی‌پو‌ل و تنگدستند همان گونه که از فرمودة قرآنی بعد از آن برداشت می‌شود:
(إِنْ یَکُونُوا فُقَرَاءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ).
اگر فقیر و تنگدست باشند (و ازدواجشان برای حفظ عفّت و دوری از گناه انجام گیرد) خداوند آنان را در پرتو فضل خود دارا و بی‌نیاز می‌گرداند.
این هم دستور گروه مؤمنان است که ایشان را به ازدواج همدیگر درآورند. جمهور معتقدند که همچون امری برای سنّت است. دلیل آنان این است که بیوه‌هائی در روزگار پیغمبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم بوده‌اند و به ازدواج همدیگر هم درنیاورده شده‌اند. اگر این امر برای وجوب بود، پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم ایشـان را به ازدواج همدیگر درمی‌آورد. ما معتقدیم که این امر برای وجوب است. نه بدین معنی که رهبر مسلمانان بیوه‌ها را به ازدواج وادار سازد. ولیکن بدین معنی که باید علاقه‌مندان به ازدواج ایشان را با کمک مالی مدد و یاری دهد و وسائل پاکدامنی آنان را در کار ازدواج فـراهـم آورد. چرا که ازدواج وسیله‌ای از وسائل عملی پیشگیری و جلوگیری از آلوده دامانی، و پاک و پاکیزه کردن و زدودن جامعۀ اسلامی از زنا کاری است. ایـن عمل واجب است، و وسیلۀ حصول واجب نیز واجب است. لازم است با وجود این درنظر داشته باشیم که اسلام که یک نظام کاملی است، اوضـاع و احوال اقتصادی را چاره جوئی بنیادین و اساسی می‌کند. افراد را سالم و توانا برکسب وکار می‌گرداند، و راه به دست آوردن روزی را برای ایشان فراهم می‌آورد، و سعی مـی‌کند مردمان به مساعدت و کمک بیت‌المال نیازمند نشوند. ویلکن در برخی از اوضاع و احوال لازم است بیت‌المال بخشی از مسـاعدتها وکمکهای خود را روا بدارد و از ایشان دستگیری نماید ... اصل در نطام اقتصادی اسلامی این است که هر فـردی در کشور اسلامی با درآمد خود بی‌نیاز از بیت‌المال گردد. اسلام میسّر کردن عمل و کفایت مزد را حقّی بر عهدۀ دولت می‌داند و آن را برای افراد واحب می‌شمارد. ولی کمک کردن و یاری رساندن از بیت‌المال را مربوط به یک حالت استثنائی محسوب میدارد، یک حـالت استثنائی که نظام اقتصادی در اسلام بر آن استوار و پایدار نمی‌گردد.
هرگاه بعد از اینها در جامعۀ اسلامی بیوه‌هائی فقر ماندند، و درآمد ویژۀ آنان کفایت ازدواج را نداد، بر گروه مسلمانان لازم است ایشان را به ازدواج برسانند و برای مرد زن بگیرند و زن را شوهر بدهند. بندگان و
بردگان نیز همین حکم را دارند. جز این که اولیاء بندگان و بردگان موظّفند ایشان را به ازدواج درآورند، مادام که قدرت و توا‌ن این کار را داشته باشند.
درست نیست‌که فقر و تنگدستی سدّ و مانعی بر سر راه ازدواج بشود، هرگاه مردان یا زنان، علاقه‌مند به ازدواج بوده، و شایستگی آن را به هم برسانند. زیرا رزق و روزی در دست خدا است. خدا تضمین فرموده است‌که ایشان را بی‌نیاز و دارا گرداند، اگر آنان راه عفّت پاک را در مدّ نظر داشته باشند و آن را در پیش گیرند:
(إِنْ یَکُونُوا فُقَرَاءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ).
اگر فقیر و تنگدست باشند (و ازدواجشان برای حفظ عفّت و دوری از گناه انجام گیرد) خداونـد آنان ر! در پرتو فضل خود د!را و بی‌نیاز می‌گرداند.
پیغمبر خدا صلّی الله علیه وآله و سلّم فرموده است:
( ثلاثة حق على الله عونهم:المجاهد فی سبیل الله , والمکاتب الذی یرید الأداء , والناکح الذی یرید العفاف).[10]
سه نفرند که یاری آنان بر خدا لازم است: مجاهد در راه خدا، و پنده و برده‌ای که با او عقد کتابت شده باشد و بخواهـد مبلغ بـازخـرید خود را بپردازد، و ازدواج کننده‌ای که بخو!هد پاکد!من و با عفّت باشد.
وقـتی که بیوه‌ها و مجرّدها در انتظار اقدام گروه مسلمانان برای به ازدواج درآوردن ایشان می‌مانند، یزدان بدیشان دستور می‌دهد که پاکدامن بمانند تا با ازدواج بی‌نیازشان می‌گرداند:
(وَلْیَسْتَعْفِفِ الَّذِینَ لا یَجِدُونَ نِکَاحًا حَتَّى یُغْنِیَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ).
آنان که امکانات ازدواح را ندارند (و قادر به پـرداخت مهریّه و نفقه نمی‌باشند) باید در راه عفت و یاکدامنی تلاش کنند، تا خداوند از فضل و لطف خود، ایشان را دارا کند (و وسیلۀ رفع نیارشان را فراهم سازد).
(وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ) (٣٢)
بیگمان خداوند دارای نعمت فراخ (بوده و) آگاه (از نیّات همگان) است..
خدا کسی را به تنگنا نمی‌اندازد که خواهان عفّت و پاکدامنی باشد. خدا از نیّت و صلاح او آگاه است.
این گونه اسلام با مشکل رویاروی می‌گردد، رویاروئی عملی نه رویاروئی نظری. اسلام برای هر فردی که شایستۀ ازدواج باشد شرائط ازدواج را فراهم می‌آورد، اگر او درمانده و ناتوان از نظر مالی باشد. مال و دارائی هم غالباً گردنۀ سختی بر سر راه ازدواج است. از آنجا که وجود برده و بنده در میان گروه مسلمانان، به سقوط سطح اخلاق کمک می‌کند، و سهل‌انگاری و بی‌مبالاتی و بی‌بند و باری را یاری می‌دهد، به سبب این که برده و بنده حسّاسیّت ضعیفی نسبت به کرامت و شرافت بشری دارند. وجود برده و بنده در آن روزگار، ضرورتی برای مقابله به مثل با دشمنان اسلام بود. دشمنان اسلام اسـیران مسلمانان را برده و بنده می‌کردند. وقتی که کار بدین منوال و بر این روال بود، اسلام نیز برای رهائی از بردگان و بندگان هر وقت این چنین شرائط و اوضاعی ییش می‌آمد بدین کار اقدام می‌ورزید. تا زمانی که احوال و اوضـاع جهانی بـه گونه‌ای درآید که موجب ا‌لغاء سیتم بردهداری به طور کلی گردد. اسلام واجب کرده است که هر زمان برده و بنده تقاضای عقد کتابت و نگارش قرارداد بازخـرید و دستیابی به آزادی خود را بنماید باید بدو پاسخ مثبت داده شود. آزادی او در مقابل مبلغی از دارائی صورت می‌پذیرد که برده و بنده آن را می پردازد تا بـه آزادی خویش برسد:
(وَالَّذِینَ یَبْتَغُونَ الْکِتَابَ مِمَّا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ فَکَاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِیهِمْ خَیْرًا).
کسانی که از بردگانتان خواستار (آزادی خود با) عقد قرارداد شدند، با ایشان عقد قرارداد ببندید اگر خیر (و صلاحیّت بر پای خود ایستادن در زندگی آزاد و امانت در پرداخت اقساط بازخرید) در ایشان سراغ دیدید.
آراء فقهاء دربارۀ این واجب بـودن مختلف است. ما وجوب آن را برترین و بهترین رأی می‌بینیم. چه ایـن امر همگام با خطّ سیر اصلی و بنیادین اسـلام در راه آزادی، و در مسیر کرامت انسانی است. از همان زمانی که برده و بنده عقد کتابت و نگارش قرار داد آزادی خود را انجام می‌دهد، دارائی و اموال خودش به خودش تعلّق می‌گیرد، و مزد کار و درآمد تلاشش متعلّق به خودش خواهد بود، تا بتواند اقساط عقد کتابت بازخرید آزادی خویشتن را بپرد[زد. بخشی از زکات نیز واحب است بدو داده شود:
(وَآتُوهُمْ مِنْ مَالِ اللَّهِ الَّذِی آتَاکُمْ).
و از مال و ثروت خدا که خدا به شما داده است بدیشان بدهید.
این کارها وقتی انجام می‌پذیرد که ارباب برده و بـنده تشخیص دهد که برده و بنده دارای خیر (یعنی قدرت بر کسب وکار و صلاحیّت زندگی مستقلّ، و صداقت و امانت در پرداخت اقساط بهای خود) است. خیر هم نخست مسلمان بودن، سپس قدرت برکسب و کار است. ارباب نباید او را به امان خدا رهـا کند و او را سربار مردمان بعد از بـه دست آوردن آزادی نماید. چه بسا اگر او چنین باشد به پست‌ترین راه‌ها و بدترین وسائل متوسّل شود تـا زندگی بکند، و چیزی را فراچنگ آورد که بدان از زیر بار سنگین هزینه‌های زندگی پشت راست کند و به در آید. اسلام نظام کامل است و دارای ضمانت اجتماعی کاملی است. اسـلام همچنین یک نظام واقعی و واقعگرا است. مهم نیست که گفته شود: برده و بنده آزاد گردیده است. عنوانها برای اسلام مهمّ نیست. بلکه برای اسلام مهمّ حقیقت واقعی است. واقعیّت چیست و چه می‌گوید مهمّ است. برده و بنده واقعاً آزاد نخواهد بود مگر وقتی که پس از آزادی توانا بر کسب و کار باشد، و سربار مردمان نشود و غوز بالای غوز ایشان نگردد، و به راه نابهنجار نرود، و به وسائل پلشت دست نزند، تا با آن بتواند به زندگی ادامه دهد. درنتیجه در راه زندگی زشت و پلشت، گرانبهاتر و والاتر از آزادی ظاهری را بفروشد و از دست بد‌هد. اسلام برده و بنده را آزاد می‌کند تـا جامعه را پاک و پاکیزه بدارد. او را آزاد نمی‌گرداند تا دوباره جامعه را بیالاید و از نو آلوده نماید، جامعه را بیالاید و آلوده نماید با چیزی که سخت‌تر و دردآورتر است.[11]
خطرناک‌تر از وجود برده در میان مردمان، حرفۀ فاحشه‌گری بعضی از برده‌ها است‌ا اهل جاهلیّت وقتی که کنیزی می‌داشتند، او را می‌فرستادند تا زنا بکند. بر او مالیاتی را تعیین می‌کردند و او مـی‌بایـست آن را بدیشان پرداخت کند. این هم همان فاحشه‌گری و خود فروشی است که تا بدین روزگار نیز بر دوام و به شکلهای گوناگون برقرار است! وقتی که اسلام خواست محیط اسلامی را پاکسازی کند، زنا را به طور کلّی حرام کرد، و از این نوع خاصّ با نصّ نام برد:
(وَلا تُکْرِهُوا فَتَیَاتِکُمْ عَلَى الْبِغَاءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّنًا لِتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَمَنْ یُکْرِهُّنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِنْ بَعْدِ إِکْرَاهِهِنَّ غَفُورٌ رَحِیمٌ) (٣٣)
و کنیزان خود را (با جلوگیری از ازدواج ایشان) وادار به زنا نکنید، اگر آنان خواستند (با ازدواج با مـردان دلخواه خود، شخصیّت مستقلّی به هم رسانند و همچون آزادگان تشکیل خانواده دهند و) عفیف و پاکدامن باشند. (ای مومنان! یا جلوگیری از ازدواج، کار کنیزان را به خودفروشی نکشانید) تا بدین وسیله خواهان مال و دارائی زودگذر دنیا بوده (و بگوئید ازدواج آنان با دیگران باعث کم‌کاری ایشان و کاستی رونق و کاهش بهایشان می‌گردد). هرکس ایشان را (با منع ازدواج) وادار (به زنا و خودفروشی) کند، اگر از واداشتن آنان تـوبه کند (و راه ازدواج کنیزان و رفـاه حال ایشان را په وسیلۀ موافقت با ازدواج فراهم سازد(
خد! آمرزگار و مهربان است (و او را می‌بخشد و مورد لطف و محبّت قرار می‌دهد(.
اسلام کسانی را نهی می‌کند از این که کنیزان خود را بدین کار زشت و پلشت وادار کنند. بدیشان بیدار باش و هوشیار باش می‌دهد که از این راه کثیف و خـبیث، دارائی و کالاهای زندگی دنیا را به دست نیاورند. به کنیزانی هم که وادار بدین کار زشت و پلشت شده‌اند وعدۀ آمرزش و مرحمت خدا را می‌دهد، آن کار زشت و پلشتی که بدان وادار گردیده‌اند و قدرت و قوّتی برای دور نگاه داشتن خود از آن و گریز از آن نداشته‌اند.
سدی گفته است: این آیۀ بزرگوار دربارۀ عبدالله پسـر ابیّ پسر سلول، سردستۀ منافقان نازل گردیده است. او کنیزی داشت به نام معاذه. هروقت عبدالله پسر ابیّ پسر سلول مهمانی برایش می‌آمد، معاذه را به پیش او می‌فرستاد تا مهمانش با وی همبستر شود، و درنتیجه نیکی و خوبی در حق مهمان کرده باشد، و تکـریم و تعظیمی بدو نموده باشد. معاذه به پش ابوبکر رضی الله عنه آمد و بدو شکایت این کار را کرد. ابوبکر قضیّه را به پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم عرض کرد. پیغـبر صلّی الله علیه و آله و سلّم به ابوبکر دستور داد معاذه را نگاه دارد. عبدالله پسر ابی پسر سلول فریاد برآورد: چه کسی داد دل مرا از محمّد می‌گیرد؟ او کنیز ما را نگاه میدارد و تسلّط ما را بر کنیزمان سلب می‌کند! خدا این آیه را دربارۀ ایشان نازل کرد.
این نهی از وادار کردن کنیزان به زنا - در حـالی که خودشان جویای عفّت و پاکدامنی هستند - برای به دست آوردن اموال ناچیز دنیا، بخشی از طرح قرآن در پاکسازی محیط اسـلامی و بستن راه‌های ناپاک و آلو‌ده‌ای است که به آلوده‌دامانی منتهی می‌شوند. زیرا وجود فاحشه‌گری بسیاری را به زنا می کشاند به سبب سهولت دستیابی بدان. امّا اگر مردمان، فاحشه و زناکار را پیدا نکنند به ازدواج می‌گرایند و از راه پاک و پاکیزه به لذّت بردن از این امر طبیعی می‌پردازند.
این سخن فاقد ارزش است که می‌گویند: فـاحشه‌ها دریچه‌های اطمینان و سوپاپهای امان هستند! وجود آنان خانه‌ها و خانواده‌های مـحترم را محفوظ نگاه میدارد، زیرا هیچ راهی برای رویاروئی با این نیاز فطری جز پرداختن بدان از این ر!ه نـاپاک در میان نیست، وقتی که ازدواج دشوار و ناممکن می‌گردد. یـا می گویند: گرگهای هیجان‌زدۀ شهوات به نوامیس مصون و محفوظ، یورش می‌آورند اگر ایق طعمۀ مباح را نیابند!
اندیشیدن بدین شکل و شیوه، وارونه جلوه دادن اسباب و نتائج است. میل جنـس واجب است تـمیز و پاک بماند، و حیات را در سایۀ نسل‌های جدید به ییش ببرد. بر گروه‌ها و دسته‌های مردمان نیز واجب است که نظامهای اقتصادی خود را به گونه‌ای شایسته و بایسته کنند که هر فردی در آنها بتواند در سطحی از زندگی باشد که در آن به زندگی خردمندانه و به ازدواج خداپسندانه دسترسی پیدا نماید. اگر آن وقت حالتهای انـحرافـی نادری ییش آمد این حالتها چاره‌جوئی ویژه‌ای می‌شود ... بدین شکل نیازی به زنا و فاحشه‌گری نمی‌ماند، و نیازی نخواهد بود که مزبله‌های بشری برپا و برجا گردد. هرکس که خواست دشـواریها و سنگنی‌های مسالۀ جنسی را سبک کند از کنار آن مزبله بگذرد، و فضولات خود را در جلو دیدگان مردمان و در بناگوش ایشان، بدان‌کثافت‌خانه پرتاب‌کند و بریزد!
این نظامهای اقتصادی است که باید بدین موضوع بپردازند و بدان اهمّیّت دهند، بدان گونه که این بوی گند برنخیزد و پخش نشود، و فساد نظامهای اقتصادی دلیلی بر ضرورت وجود این مزبله‌های همگانی به شکل انسانهای پست و خواری به شمار نیاید.
این کاری است که اسلام با نظام کامل و پاک و پاکدامن خود به انجام آن دست می‌یازد و آن را می‌سازد، نطامی که زمین را به آسمان ارتباط و پیوند می‌دهد، و بشریّت را تا آن افق درخشان و رخشانی بالا می‌بردکه از نور خدا استمدا می‌جوید:
*
روند قرآنی بر این مرحـله پیرو می‌زند با صفت قرآنی‌ای که متناسب با موضوع و فضای قرآن است:
وَلَقَدْ أَنْزَلْنَا إِلَیْکُمْ آیَاتٍ مُبَیِّنَاتٍ وَمَثَلا مِنَ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِینَ (٣٤)
(در این سوره) آیه‌های روشن و بیانگر (احکام الهی) ، و سرگذشت مهمّی همچون سرگذشت پیشینیان ، و اندرز بزرگی جهت پرهیزکاران، برایتان فرو فرستادیم (تا به مقرّرات دینی خود آشنا، و از این سرگذشت بیدار و هوشیار، و از ایـن اندرز پرحکمت درس زندگی بیاموزید).
اینها آیه‌های روشـن و روشنگرند. به پـیچیدگی و کج‌اندیشی وکجروی از راه راست میدان نمی‌دهند. این هم نشان دادن سرنوشتهای گذشتگانی است که از راه خدا منحرف شده‌اند و فرجام ایشان عذاب و عقاب گردیده است.
این امر پند و اندرز برای پرهیزگارانی است که دلهایشان مراقب و مواظبت یزدان را احساس می کند ، و می‌ترسند و به راه راست می روند.
احکامی که این مرحله دربر می‌گیرد، هماهنگ با این پیرو است، پیروی که دلها را با خدا ارتباط و پـیوند می‌دهد، خدائی که این قرآن را نازل فرموده است.
[1] خمیصه: جامۀ ابریشم یا پشمی راه راه است.
[2] گیاهی زردرنگ است و با آن جــامه‌ها را رنگ می‌کنند. رونـاس. (مترجم)
[3] برای اطّلاع بیشتر مراجعه شود به کتاب: «الانسـان بین المادیه و الاسلام» تألیف محمّد قطب، فصل: «مشکل جنسی».
[4] ابوداوود در سنن خـود آن را روایت کـرده است و گفته است: حدیث مرسلی است.
[5] بخاری آن را استخراج کرده است.
[6] ترجمۀ آن چند سطر پیش گذشت.
[7] ابوداوود آن را استخراج کرده است .
[8] «آیامی»: جمع ایّم، مردان و زنان بیوه. در ایـنجا مراد مـردان و زنان مجرّد است، اعم از پسر و دختر و بیوه. (مترجم(
[9] «صالحـپن»: شایستگان. مراد کسانی است که می‌توانند ازدواج کنند و به وظائف زناشوئی اقدام نمایند. اهل تقوا و صلاح. (مترجـم([10]ترمذی و نسائی آن را استخراج کرده اند.
[11] نظام بردهداری به طورکلّی به پایان آمد همین که پیمانهای جـهانی بسته شد مبنی بر تحریم برده و بنده کردن اسیران جنگی. نظام بردهداری در اسلام موقّت و مقیّد به قاعدۀ معامله به مثل بود.
