تفسیر سوره‌ی انعام آیه‌ی 3-1

سوره‌ی انعام آیه‌ی 3-1 

 سوره  انعام

بسم الله الرحمن الرحیم

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ ثُمَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ یَعْدِلُونَ (١) هُوَ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ طِینٍ ثُمَّ قَضَى أَجَلا وَأَجَلٌ مُسَمًّى عِنْدَهُ ثُمَّ أَنْتُمْ تَمْتَرُونَ (٢) وَهُوَ اللَّهُ فِی السَّمَاوَاتِ وَفِی الأرْضِ یَعْلَمُ سِرَّکُمْ وَجَهْرَکُمْ وَیَعْلَمُ مَا تَکْسِبُونَ(3)

پسوده‌های  گسترده‌ا‌ی  از  حقیقت  سترگی‌،  و  از  آواهای  بلندی،  در  سر  آغـاز  سوره  است‌.  ایـن  پسوده‌های  گسترده‌،  قاعدۀ کلّی  موضوع  سوره‌،  و  حقیقت  عقیده  را  به  تصویر  می‌کشد:

(الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ ثُمَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ یَعْدِلُونَ).

ستایش  خداوندی  را  سزا  است  که  آسـمانها  و  زمین  را  آفریده  است  و  تاریکیها  و  روشنائی  را  ایجاد  کرده  است  (‌که  هر  یک  سود  ویژه‌ای  و  حکمت  خاصی  در  بر  دارند  و  دلائل  باهر  و  براهین  قاطعی  بر  وجود  خدایند)  ولی  با  این  وصف‌،  کسانی  که  منکر  وجود  پروردگار  خویشتنند  (‌برای  آفریدگار  خود  بتان  را)  انباز  می‌کنند.

ایـن‌،  نخستین  پسوده  است‌.  با  سپاس  پـروردگار  مـی‌آغازد.  سـتایش  او  می‌گردد.  تسبیح  و  تـقدیس  می‌شود.  به  حقّانیّت  و  سزاواری  وی  برای  سـپاس  و  ستایش  بر  الوهیّت  پیدا  و  جلوه‌گرش  در  آفـرینش  و  هستی  بخشیدن،  اقرار  و  اعتراف  می‌گرد‌د...  بدین  وسیله  چنین  پسوده‌ای  الوهیّت  ستوده  را  با  نخستین  ویژگی  آن  را  پیوند  می‌دهد که  آفریدن  است‌.  آفریدن  را  نـیز  در  سترگ‌ترین  و  فراخ‌ترین  جلوه‌گاههای  هستی  می‌آغازد  که  آسمانها  و  زمین  است‌.  پس  از  آن‌،  آفریدن  را  در  بزرگ‌ترین  و  گشاده‌ترین  پدیده‌های  فرآیند  ایجاد  بایسته  و  شایستۀ  آسمانها  و  زمین  می‌آغازد که  تاریکیها  و  نور  است  ...  پسودۀ  فراخی  است‌ که  کرات  بزرگ  جهان  دیدنی  را،  و  مسافتهای  هراسناک  موجود  در  میان  ایـن  کرات  را‌،  و  پـدیده‌های  حاصل  از  چرخش‌ کرات  در  مدارهای  خود  را  در  بر  می‌گیرد.  باید  در  شگفت  شد  از  مردمانی‌ که  پهنۀ  سترگ  هولناک  همه  جا گستر  را  با  چشم  می‌بینند که  به  زبان  حال  قدرت  آفریدگار  بزرگ  را  فریاد  می‌دارد،  و  با  چشم  خرد  نظم  و  نظام  شگـفت  جهان  را  مشاهده  می‌کنند که  بیانگر  ادارۀ  حکیمانۀ  یزدان  است‌،  ولی  با  وجود  همۀ  اینها  ایمان  نمی‌آورند  و  خدای  را  به  یگانگی  نـمی‌پرستند  و  به  حـمد  و  ثـنای  ا‌و  نمی‌پردازند.  بلکه  انبازهائی  برای  ایزد  جـهان  پـدیدار  می‌سازند  و  آنها  را  با  او  همسان  و  برابر  می دارند: 

(ثُمَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ یَعْدِلُونَ).  

ولی  بـا  ایـن  وصف  مشـرکان  بـتان  را  (‌در  پـرستش  و  درخواست  حاجت  و  نیاز  از  آنها،  با  خدا)  برابر  می‌دارند.

 وای‌!  چرا  باید  این  همه  دلائل ‌گویا  در گسـترۀ  سترگ  جهان‌،  در  پهنۀ  درون  انسان  بی‌تأثیر  بماند  و  به ‌گوش  جان  چنین  آدمهائی  فرو  نرود!  آن  اندازه  از  شناخت  خدا  و  از  پذیرش  حقّ  فاصله ‌گزینند  و  دوری‌ گیرند!  دوری  و  فاصله‌ای ‌که  همسنگ  با کرا‌ت  بزرگ،  و  همسان  با  مسافتهای  فراخ‌،  و  همطراز  با  پدیده‌های  فراگیر  جهان  است‌،  و  بلکه  افزون  بر  آنها  است‌!

و  امّا  پسودۀ  دوم‌،  این  چنین  است‌:

(هُوَ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ طِینٍ ثُمَّ قَضَى أَجَلا وَأَجَلٌ مُسَمًّى عِنْدَهُ ثُمَّ أَنْتُمْ تَمْتَرُونَ).

 خدا  آن  ذاتی  است  که  شما  را  از  گِل  آفریده  است‌،  سپس  (‌برای  زندگی  هر  یک  از  شما)  زمانی  را  تعیین  کرده  است  (‌و  با  مرگ  شخص  پایان  می‌پذیرد)  و  زمان  مـعیّن  (‌فرا  رسیدن  رستاخیز)  را  تنها  خدا  مـی‌دانـد  و  بس‌.  سـپس  شما  (‌افراد  مشرک‌،  دربارۀ  آفریننده‌ای  که  انسـان  را  از  این  اصل  نـاچیز  یـعنی  گل  آفریده  است  و  او  را  تکامل  بــخشیده  است‌)  شکّ  و  تردید  به  خود  راه  می‌دهید.

 این  پسودۀ  بودن  انسان  است ‌که  پس  از  بودن  هستی  جهان‌،  و پدیده‌های  تـاریکیها  و  نور  قرار  مـی‌گیرد.  پسودۀ  زندگی  بشریّت  در  این  هسـتی  خاموش  ا‌ست‌.

  پسودۀ کوچ  شگفت  از  تاریکی ‌گل  سیاه  به  سوی  نور  زندگی  شادان  است‌.  همآهنگی  کامل  هنری  زیبائی  با  (‌تاریکیها  و  نور)  دارد  ...  همراه  با  آن  پسودۀ  دیگری  است‌ که  در  لابلای  آن  قـرار  دارد:  پسودۀ  نـخستین  سر رسید  حتمی  مرگ،  و  سر رسید  دوم  قطعی  رسـتاخیز  است  ...  دو  پسوده‌اند  که  در  ایستائی  و  جنبش  متقابل  یکدیگرند،  همسان  تقابل ‌گِل  ایستا  و  بی‏جان،  و  آفرینش  جاندار  و  جنبان،  در  پیدایش  آغازین  جهان  ...  میان  هر  یک  از  این  دو  متقابل‌،  فاصلۀ  بسیار  هراسناکی  در  اصل  و  زمان  است  ...اینها  همه  باید  دل  انسان  را  به  ایمان  و  اطمینان  به  ادارۀ  امور  توسط  یزدان‌،  و  ایمان  و  اطمینان  به  ملاقات  یزدان  در  آن  جهان  برساند.  امّا  مخاطبان  این  سوره‌،  در  این  امر  دچار گمان  می‌شوند،  و  ایـمان  و  اطمینان  پیدا  کنـد:

(ثُمَّ أَنْتُمْ تَمْتَرُونَ).

سپس  شما  شکّ  و  تردید  به  خود  راه  می‌دهید.

پسودۀ  سوم‌،  دو  پسوده  پیشین  را  در  چهارچوبی ‌گرد  می‌آورد  و  به  همدیگر  می‌رساند،  الوهیّت  یزدان  را  در  جهان  هسـتی‌،  و  در  زنـدگی  انسانی‌،  یکسـان  مـقرّر  می‌دارد:

(وَهُوَ اللَّهُ فِی السَّمَاوَاتِ وَفِی الأرْضِ یَعْلَمُ سِرَّکُمْ وَجَهْرَکُمْ وَیَعْلَمُ مَا تَکْسِبُونَ).

 در آسمانها  و  زمین  تنها  او  خدا  است  (‌و  پرستش  را  سزا  است‌.  او)  پنهان  و  آشکار  شما  را  می‌دانـد  و  از  آنـچه  (‌از  خوبی  و  بدی  انجام  می‌دهید  و)  فراچنگ  می‌آورید  آگاه  است  (‌و  جزا  و  سزای  شما  را  می‌دهد)‌.

آن  ذات‌ که  آسمانها  و  زمین  را  آفریده  است‌،  در  آسمانها  و  زمین‌،  خدا  است‌.  او  تنها  و  تنها  سزاوار  الوهیّت  بطور  یکسـان  در  هر  دوی  آسمانها  و  زمین  است‌.  همۀ  مقتضیات  ا‌و  بر  آنها  روا  و  قابل  اجراء  است‌.  از  قبیل‌:  کرنش  در  برابر  قانونی‌ که  خدا  برای  آنها  نهاده  است‌،  و  فرمانبرداری  تنها  از  فرمان  او  و  بس.  کار و بار  زندگانی  انسان  نیز  باید  چنین  باشد.  چرا که  این  یزدان  است ‌که  انسان  را  آفریده  است‌،  همانگو‌نه ‌که  آسمانها  و  زمین  را  آفریده  است‌.  انسان  در  سرشت  نخستین  خود،  از گل  این  زمین  است‌.  ویژگیهائی‌ که  بدو  عطاء  فرموده  است  او  را  انسان  کرده  است  و  بدو  روزی  رسانده  است‌.  انسان  از  لحاظ  وجود  جسمی‌،  تابع  قانونی  است ‌که  خدا  برای  او  -  چه  بخوا‌هد  و  چه  نخواهد  -  وضع  فرموده  است‌.  خدا  نخست  برابر  خواست  خود  به  انسـان  وجود  و  هستی  می‏بخشد،  نه  برابر  خواست  پدر  و  مادرش‌.  چه  پـدر  و  مادر  با  یکدیگر  نزدیکی  می‌کنند،  ولی  نمی‌توانـند  به  جنین  وجود  بخشند!  انسان  برابر  قانونی  متولّد  می‌شود  که  خدا  آن  را برای  مدّت  حمل  و  شرائط  تـولّد  گذارده  است‌!  انسان  هوائی  را که  تنفّـس  می‌کند  خدا  آن  را  در  این  اندازه‌های  بایسته  و کیفیّت  شایسته  کرده  است‌!  به  اندازه‌ای  هم  انسان  هوا  را  استشمام  می‌نماید  که  یزدان  برای  او  در  نظر  می‌گیرد  و  می‌خواهد.  انسـان  احسـاس  می‌کند  و  متألّم  ومتأثّر  مـی‌گردد  و گرسنه  می‌گردد  و  تشنه  می‌شود،  مـی‌خورد  و  می‌آشامد،  و  بطور کلّی  زندگی  می‌کند،  برابر  قانون  یزدان‌،  نه  برابر  خواست  و  گزینش  انسـان  ...  در  ایـن  راسـتا  عملکرد  انسان  به  عملکرد  آسمانها  و  زمین  می‌ماند.

یزدان  از  پنهان  و  آشکارای  انسان  آگاه  است‌.  می‌داند  در  زندگی  نهانی  و  آشکارای  خود  چه ‌کار  می‌کند  و  چه  چیزی  را  به  دست  می‌آورد.  در  ایـن  صورت  سزاوار  انسان  است  در  بخش  زندگی  مختارانۀ  خود  از  قانون  خدا  پیروی ‌کند،  چه  در  جهان‌بینی‌های  اعتقادی‌،  و  چه  در  ارزشهای  اعتباری،  و  چه  در  تلاش  و کوشش  زندگی  ...  تا  زندگی  سرشتی  او که  محکو‌م  قانون  آفریدگار  و  مجبور  به  اطاعت  از  فرمان  دادار  است‌،  با  بخش  زندگی  کسبی  و  مختارانه‌اش‌،  بدانگاه‌ که  شریعت  یزدان  بر  آن  فرمان  میراند،  راست  و  درست  و  همسو  و  همطراز گردد،  و  برخی  از  زندگی  او  با  برخی  دیگر  مخالف نشود،  و  برخورد  نداشته  باشد،  و  انسـان  مـیان  دو  قـانون  و  دو  شرع‌،  پخش  و  پراکنده  نگردد:  قانون  و  شرعی  یزدانی‌،  و  قانون  و  شرعی  انسانی  بوده  و  هرگز  این  دو  تا  هم  برابر  نیست‌.

*

این  موج‌ گستردۀ  فراگیر  در  سرآغاز  سوره‌،  دل  انسان  را  مخاطب  می‌سازد،  و  با  خرد  آدمی  با  زبان  دلیل  (‌آفرینش)  و  دلیل  (زندگی)  صحبت  می‌نماید، ‌که  در  آفاق  و کرانه‌های  جهان  بیرون،  و  در  نواحی  و  زوایـای  درون‌،  مستقرّ  و  جلوه‌گرند  ...  و لیکن  سوره  با  دلیـل  آفرینش  و دلیل  زندگی‌،  فهم  و  شعو‌ر  بشری  را  با  خطاب  جدلی  و  با  خطاب  لاهوتی  یـا  فلسفی‌،  مخاطب  قرار  نـمی‌دهد.  بلکه  خرد  بشری  را  بگونه‌ای  مخاطب  می‌سازد که  فطرت  را  بیدار  می‏‎گرداند.  چرا که  سوره  به  وسیلۀ  حرکت  آفریدن  و  زندگی  بخشیدن،  و  حرکت  اداره  کردن  و  محافظت  نمودن‌،  در  شکل  بیان  و گفتار،  نه  در  شکل  ستیز  و  جدال‌،  و  به  وسیلۀ  قدرت  و  سلطۀ  یقین  و  اطمینانی‌ که  از  سخن  یزدان  حاصل  می‌شود،  و  فطرت  درونی  بر  راستی  آن  -‌ در  پرتو چیزهائی که  می‏‎بیند  -  گواهی  می‌دهد،  با  سرشت  آدمی  رویاروی  می گردد.  وجود  آسمانها  و  زمین‌،  و  ادارۀ  آن  دو  با  این  نظم  و  نظام  روشـن‌،  و  پـیدایش  حیات  -  و  در  رأس  آن  پیدایش  انسان  - ‌و  سیر  و  حرکت  حیات  در  این  خطّ  سیری‌ که  در  آن  روان  است‌،  همه  و همه  فطرت  بشری  را  با  حقّ  و  حقیقت  روبرو  می‌سازند،  و  به  درون  آن  یقین  و  ایمان  به  یگانگی  یزدان  را  می‌اندازند  ...  یگانگی  یـزدان  هم  مسأله‌ای  است ‌که  سراسر  سوره  -‌ بلکه  همۀ  قرآن  -‌ در  راستای  بیان  آن  به  پـیش  می‌رود.  مسأله  هـم  مسألۀ  (‌بودن)  خدا  نیست‌.  چرا  که  در  تاریخ  انسـانها  همیشه  مشکلی که  در  میان  بوده  است‌،  مشکل  عدم  شـناسائی  خداوند  راستین  با  صفات  راستین  بوده  است‌.  مشکل  موجود،  مشکل  عدم  شناسائی  خدا  نبوده  است‌.  مشرکان  عرب،  آن ‌کسانی  که  ایـن  سوره  با  آنـان  رویـاروی  می‌گردید،  هرگز  خدای  را  انکار  نمی‌کردند.  بلکه  معترف  به  وجود  خداوند  بزرگوار  بودند،  و  او  را  آفریدگار  روزی ‌رسـان‌،  مـالک  جهان‌،  زنـدگی  بخش  همگان،  میرانندۀ  مردمان‌،  ...  می‌دانستند،  و  صفات  بسـیاری  را  برای  او  بیان  می‌کردند که  قرآن  نیز  در  رویاروی  با  آنان  و  در  ذکر  اقوال  ایشـان  آنـها  را  بیان  مـی‌فرماید.  امّـا  انحرافی ‌که  قرآن  با  وجو‌د  آن  ایشان  را  مشرک  می‌نامد  و  با  ننگ  شرک  ننگینشان  می‌سازد،  این  بوده  است ‌که  آنان  برابر  چنین  اعترافی  عمل  نـمی‌کردند،‌ و  از  جمله  خداوند  بزرگوار  را  در  جملگی‌ کارهای  خود  حاکم  نمی‌نمودند،  و  در  ادارۀ ‌امور  زندگانیشان  انبازان  یزدان  را  نفی  نمی‌کردند،  فقط  و  فقط  شریعت  یزدان  را  قانون  نمی‌شمردند،  و  در  همۀ  کارهای  زندگی  تـنها خدا  را  فرمانروا  و  داور  نمی‌دانستند.

این  همان  چیزی  است ‌که  ایشان  را  به  شرک  و کفر  ننگین  می‌نمود،  هر  چند که  به  بودن  یزدان  بزرگوار  اعتراف  می کردند  و  بدین  صفات  موصوف  می‌نمودند،  صـفاتی  که  مقتضی  بود که  تنها  خداوند  بزرگوار  دربارۀ  همۀ کار  و  بارشان  حاکم  باشد،  چون  او  تـنها  آفریدگار  روزی  رسان  مالک  جهان  است‌،  همانگونه ‌که  بدین امر اعتراف می‌کردند ...  رویاروی‌ کردن  ایشان  در  سرآغاز  ایـن  سوره  بدین  صفات  یزدان‌،  از  قبیل‌:  آفرینش  جهان  و  انسان‌،  ادارۀ  امور  هستی  و  مردمان‌،  دانش  فراوان  خدا  و  آگاهی  فراگیر  او  از  پنهان  و  آشکار  و  رفتار  و کردارشان  ...  مقدّمه‌ای  است ‌که  ضرورت  انحصار  و  فرمانروائی  و  قانونگذاری  یزدان  بر  آن  مترتّب  است‌،  همانگو‌نه‌ که  در  آشنائی  مختصر  با  خطّ  سیر  سوره  و  برنامۀ  آن  روشـن  کردیم‌.

دلیل  آفرینش  و  دلیل  ایجاد  حیات‌،  همانگو‌نه  که  برای  اثبات  یگانگی  یزدان  و  حاکمیّت  خداوند  سبحان،  خوب  و  سزاوار  بوده‌اند  مشرکان  را  با  آنها  مخاطب  قرار  داد،  هنوز  هم  خوب  و  سـزاوار  ایـن  هسـتند که  پلشتیهای  جاهلیّت  کنونی  بیمقدار  در  انکار کردگار  را  با  آنـها  مخاطب  قرار  داد.

حقیقت  این  است  جای  شکّ  است ‌کسانی  با  خود  راست  باشند که  منکر  وجود  خدایند. گمان  می‌رود که  جنگ  با  کلیسا  آغاز  شده  است  و  یـهودیان  از  آن  سـود گرفته  باشند  برای  ویرانسازی  پایۀ  بنیادین  زندگی  بشری‌،  و  نخواسته  باشند  بر  روی  زمین  جز  خودشان‌ کسی  باشد که  بر  این  پایۀ  بنبادین  بشری  ماندگار  بماند  -  همانگونه  که  در پر‌وتوکولهای  حکمای  صـهیون  می‌گویند  -  و  بشریّت  سقوط‌ کند  و  به  زیر  سلطۀ  ایشان  درآید،  چرا که  تنها  آنان  نگهبانان  سرچشمۀ  قدرتی  خواهند  بود که  عقیده  آن  را  پدید  می‌آورد!

یهودیان  -  مکر  و  نـیرنگشان  هر انـدازه ‌کـه  باشد  -  نمی‌توانند  بر  فطرت  انسانها  چیره  شوند،  انسانهائی  که  در  درون  خود  ایمان  به  خدا  داشته  باشند.  هر  چند که  انسانها  در  شناخت  خداوند  راستین  با  صفات  راسـتین  الهی‌ گمراه‌ گردند،  یا  به  علّت  این‌ که  سلطۀ  یزدان  را  یگانه  سلطه‌ای  در  زندگی  خود  نشناسند،  منحرف  شوند،  و  بر  این  اساس‌،  با  شرک  و کفر  ننگین  شوند.  بلی  فطرت  برخی  از  مردمان  تباه  می‌گردد،  و  دستگاههای‌ گیرنده  و  فرستندۀ  فطری  آنان  از کار  می‌افتد،  و  تنها  ایـن  چنین  مردمانی  به  دام  یهودیان  می‌افتند  و  مکر  و  نیرنگ  یهودیان  در  ایشان  مؤثّر  می‌شود،  مکر  و  نـیرنگی‌ که  می‌خواهد  وجود  خدا  را  نفی‌ کند  و  از  دلها  بزداید!  امّا  ایـن  انسـانهائی  که  دسـتگاههای  گیرنده  و  فرستندۀ  فطرتشان  تباهی  می‌پذیرد  و  از کار  می‌افتد،  در  میان  مجموعۀ  مردمان  در  هر  زمانی  اندک  و  نادر  خواهند  بود.  امروزه ‌کافران  حقیقی  بر  روی  زمین  بیش  از  چند  میلیونی  در  روسیه  و  چین  نـیستند  و  در  میان  صدها  میلیون  نفری ‌که  چنین ‌کافرانی  با  زور  اسلحه  بر  آنـان  فرمان  می‌رانند  بسی  اندک  هستند،  هر  چند  در  مدّت  چهل  سال  بسی ‌کوشیده‌اند که  با  همۀ  وسـائل  تـعلیم  و  دسـتگاههای  ارتـباط  جمعی  نـهال  ایمان  را  از  دلها  ریشه‌کن ‌کنند!

امّا  یهودیان  در  میدان  دیگری  مـوفّق  مـی‌گردند،  و  آن  میدان  عبارت  است  از:  تبدیل  دین  به  مراسم  و  شعائر  صرف‌،  و  راندن  دین  از  واقعیّت  زندگی‌،  و  به  معتقدان  دین  قبولاندن  این  مسأله  است‌ که  ایشـان  مـی‌توانند  مـؤمن  به  خدا  بمانند،  هر  چند که  بجز  یـزدان  خداوندگاران  دیگـری  بـرای  زنـدگیشان  قـانونگذاری  کنند.  یهودیان  در  ایـن  راه  عملاً  بشریّت  را  نـابود  می‌گردانند،  هر  چند که  بشریّت‌ گمان  برد که  با  وجود  این  هم  پیوسته  به  یزدان  ایمان  دارد.

یهودیان  پیش  از  هر  آئین  دیگری‌،  به  سوی  اسلام  نشانه  می‌روند،  زیرا  آنان  از  روی  تـاریخ  دور  و  دراز  خـود  می‌دانند که  هیچ  چیزی  جز  دین  اسلام  بر  ایشان  چیره  نمی‌گردد،  آن  روزی‌ که  دین  اسلام  بر  زندگی  فرمانروا  شود.  آنان  همیشه  بر  مسلمانان  چیره  خواهند  بود،  مادام  که  مسلمانان  دین  اسلام  را  بر  خود  حاکم  نکنند،  هر  چند  که  مسلمانان‌ گما‌ن  برند که  مسلمانند  و  به  خدا  ایـمان  دارند!  افیون ‌کردن  با  این  چنین  دینی  هم  برای  پیروزی  دسیسه  و  توطئۀ  ایشان  ضروری  است‌،  هر  چند  هم  دین  در  زندگی  مردمان  حضور  عملی  نداشته  باشد  ...  مگر  این  که  خداوند  کاری  کند  که  انسانها  بیدار  و  هوشیار  شوند!

گمانم  بر  این  است  -  خدا  هم  بهتر  می داند  -‌ که  یهودیان  صهیونی  و  مسیحیان  صلیبی  هـر  دوی  آنـان  مأیوس  گشته‌اند  از  این  آئینی‌ که  در  منطقۀ  فر‌اخ  اسلامی  در  آفریقا  و  آسیا  و  حتّی  اروپا  است  ...  مأیوس ‌گشته‌اند  از  این که  بتوانند  مردمان  را  در  آنجاها  با  مذاهب  مادیگرا  به  بی‌دینی  و کفر  بکشانند.  همچنین  مأیوس  شده‌اند  از  این ‌که  مسلمانان  آنجاها  را  از  راه  تبلیغ  مسیحیّت  یا  از  راه  استعمار،  به  پذیرش  دینهای  دیگری  بکشانند  و  به  ادیان  دیگری  برگردانند  ...  چرا که  فطرت  بشری  از  بی‌دینی  و کفر  بیزاری  می‌جوید.  حتّی  فطرت  بت‌پرستان  - ‌چه  رسد  به  مسلمانان  -‌ خود  به  خود  از  بی‌دینی  و کفر  بیزاری  می‌جوید  و گریز  می‌ورزد.  ادیان  دیگر  جرأت  تاخت  بر  اسلام  به منظور  دگرگونی  آداب  خوب  اسلام  را  ندارند،  و  حتّی  جسارت  تاخت  بر  میراث  اسلام  را  نیز  به  خود  نمی‌دهند!

گمانم  بر  این  است  -  خدا  هم  بهتر  می‌داند  -‌ که  به  علّت  مأیوس  شدن  از  این  دین  است‌ که  یهودیان  صهیونی  و  مسیحیان  صلیبی  از  رویاروی  آشکار  با  اسلام‌،  از  راه  کمونیستی  یا  از  راه‌ تبلیغ  مسیحیّت‌، کناره‌گیری  کرده‌اند،  و  به  راههای  ناپاک‌تری  گرائیده‌اند  و  دست  به  دامـهای نیرنگبازانه‌تری  برده‌اند  ...  پـناه  برده انـد  به  تشکیل  دستگاه‌ها  و  پدید  آوردن  اوضاع  و  احوالی‌ که  در  سراسر  منطقه  جامعۀ  اسلام  بر  آنها  پوشانده‌اند  و  نامهای  اسلامی  بر  آنها  نهاده‌اند.  چنین  دستگاه‌ها  و  اوضاعی  خویشتن  را  با  عقیده  می‌آلایند  و  متبرّک  می‌نمایند  و  دین  را  بطور  کلّی  انکار  نـمی‌نمایند  ...  آنگاه  در  پس  ایـن  پـردۀ  نیرنگبازانه‌،  همۀ  پروژه‌ها  و  نقشه‌هائی  را  پیاده  و  اجراء  می‌سازند  که  توطئه‌های  مسیحی  و  پـروتوکولهای  صـهیونی  بـدانـها  اشـاره  مـی‌کنند،  تــوطئه‌ها  و  پروتوکولهائی ‌که  در  مدّت  زمان  بسیاری  از  اجراء  همۀ  آنها  درمانده  و  ناتوان  بوده‌اند!  این  دستگاه‌ها  و  اوضاع‌،  پرچم  اسلام  را  بر  می‌افرازند  -  یا  دست‌ کم  احترام  خود  را  نسبت  به  دین  آشکار  می‌سازند  -  در  صورتی‌ که  برابر  چیزی  حکمفرمائی  و قضاوت  می‌کنند که  یزدان  آن  را  بر‌ای  مردمان  نفرستاده  است‌.  همچنین  شر‌یعت  خدا  را  از  زندگی  بدور  می‌دارند،  و  چیزی  را  که  خدا  حرام  فـرموده  است  حــلال  می‌شمارند،  و  جـهان‌بینی‌ها  و  ارزشهای  مادیگرایانه‌ای  دربارۀ  زندگی  و  اخلاق  پخش  می‌کنند که  جهان‌بینیها  و  ارزشهای  اسلامی  را  ویران  و  تباه  می‌سازند،  و  همۀ  وسائل  و  تشکیلات  ارتباط  جمعی  را  بر  اوضاع  مسـلّط  می‌نمایند  تـا  ارزشـهای  اخلاق  اسلامی  را  بزدایند  و  جهان‌بینی‌ها  و  روشهای  اسلامی  را  نابود  نمایند.  هر  آنچه  را که  توطئه‌های  مسـیحی  و  پروتوکولهای  صهیونی‌،  در گوش  آنها  بخوانند،  اجراء  و  پیاده  می‌کنند.  از  قبیل‌:  ضرورت  بیرون  کشاندن  زنـان  مسلمان  به  خیابانها،  و  آنان  را  فتنه‌انگیز  و  شورانگـیز  جامعه‌ گرداندن‌،  به  نام  ترقّی  و  تمدّن  و  مصلحت  کار  و  تولید  ...  در  صورتی ‌که  میلیونها  دست ‌کارگر  و کارآ  در  چنین‌ کشورهائی  بیکار  می‌ماند  و  قوّت  روز گذار  خود  را  نمی‌یابد!  و  دستیابی  سـهل  و  ساده  به  وسائل  بی‌بندوباری  و  تحریک  زن  و  مرد  با کار  و  تـلاش  و  رهنمود  خسـتگی‌ناپذیر،  به  سوی  خوشگذرانـی  و  آرزو پرستی  ...  انجام  همۀ  این‌ کارها  بگونه‌ای  تنظیم  می‌شود  و  به  پیکرۀ  جامعه  تزریق  می‌گردد که ‌کنندگان  آنها  احساس‌ کنند  که‌:  مسلمانند  و  عقیده  را  گر‌امـی  می‌دارند!  و  مردمان  نیز گمان  برند که  ایشان  در  جامعۀ  اسلامی  می‌زیند،  و  آنان  مسلمان  نیز  هستند!  مگر  نه  این  است‌ که  خوبان  و  نیکان  مردمان‌،  نماز  می‌خوانند  و  روزه  می‌گیرند؟  امّا  حاکمیِّت  و  فرمانروائی  تنها  از  آن  خداوند  یگانه‌،  و  یا  در  دست  خداونـدگاران  پراکنده  باشد،  چه  فرقی  می‌کند؟‌!  ایـن  همان  چیزی  است‌ که  صـلیبیها  و صـهیونیستها  و تـبلیغات  مسـیحیگری  و  اسـتعمار  و  خـاورشناسی  و  ایسـتگاههای  رادیو  و  تلویزیون  و  دستگاههای  ارتباط  جمعی  بدیشان  تلقین  و  تفهیم‌ کرده  است‌،  و  بدیشان  چنین  فهمانده  است ‌که  چنین  مسائلی  ارتباطی  با  دین  ندارد،  و  مسلمانان  می‌توانـند  مسلمان  باشند  و  در  حو‌زۀ  آئین  خدا  بمانند،  هر  چند که  زندگیشان  بطور کلّی  متّکی  به  جهان  بینی‌ها  و  بهره‌مند  از  ارزشها  و  فرمانبردار  قوانینی  باشد که  متعلّق  بدین  دین  نباشد!

با  دقّت ‌نظر  در  نیرنگبازی  و گمراهسازی‌،  و  دقّت‌ نظر  در  صهیونیزم  جهانی  و  صلیبیگری  جهانی  در کار  نهانکاری  و  پنهان ‌سازی‌،  متوجّه  خواهیم  شـد  که  آنـان  آتش  جنگهای  ساخت  سرد  یا گرمی  را  بر می‌افروزند،  و  دشمنانگیهای  ساخت  را  در  شکلهای‌ گوناگون  فراهم  می سازند،  جنگها  و  دشمنانگیهائی  در  میان  خویش  و  در  میان  چنین  دستگاه‌ها  و  اوضاعی  که  خودشان  آنـها  را  پدیدار  و  پا بر جا  داشته‌اند  و  با  کمکهای  مادّی  و  معنوی  از  آنها  پشتیبانی  و  جانبداری  می‌کنند،  و  آنـها  را  با  نیروهای  آشکار  و  نهان  می پایند  و  نگهبانی  می‌نمایند،  و  قلمهای  خبرنگاران  و  رسانه‌های  خبری  خـود  را  به  خدمتشان  می‌گمارند  و  به  پـاسداری  مستقیم  از  آنـها  درمی‌آورند!

این  چنین  جنگهای  ساخت  و  مزوّرانه  را  برمی‌انگیزند  تا  بر  ژرفای  نـیرنگشان  بیفزایند،  و  هر گونه  شکّ  و  شبهه‌ای  را  از  مزدوران  خود  بدور  نمایند.  مزدورانی‌ که  کارهائی  را  برای  آنان  انجام  می‌دهند  که  خودشان  در  مدّت  سه  قرن  یا  بیشتر  از  انجام  آنها  عاجز  و  درمانده  بوده‌اند،  همچون‌:  نابودی  ارزشـها  و اخلاق‌،  و  زدودن  عـقائد  و  جـهان‌بنیی‌های  اسلامی‌،  و  بدور  داشـتن  مسلمانان  در  این  سرزمین  فراخ  و گشاد  از  سرچشـمۀ  اصلی  و  نخستین  نیرویشان ‌که  پا بر جائی  زندگیشان  بر  پایۀ  آئینشان  و  شریعتشان  است  ...  و  هدف  اصلی  از  چنین  جنگهای  ساختگی‌،  اجرای  نـقشه‌ها  و  طرحـهای  هولناک  و  خطرناکی  است که  پروتوکولهای  صهیونی  و  توطئه‌های  صلیبی  در  بردارند  و  می‌خواهند  غافل  از  دید  رقیبان  و  نهان  از  چشم  غریبان  به  مرحلۀ  اجراء  درآورند!  هرگاه  در  این  سرزمین  فراخ  و گشاد،  جائی  بماند که  در  آن  نیرنگ  درنگیرد،  و  تسلیم  فریب  دین  تحریف  شـدۀ  ایشان  نشود،  و  به  زیر  لوای  دستگاههای  آئینی  نرود که  برای  تحریف  حقائق  دین  اسلام  به  خدمت ‌گرفته  شده  است‌،  و کفر  را  اسلام  ننامد،  و  فسق  و  فجور  و  بی‌بند  و  باری  و  جلفی  را  ترقّی  و  پیشرفت  نوگرائی  نخواند،  بر  چنین  جائی  جنگ  ویـرانگر  نابود کننده‌ای  مسـلّط  مـی‌سازند،  و  تـهمتهای  دروغـین  بـزهکارانــه‌ای  بدانجا نسبت  می‌دهند،  و  در  تخریب  آن  سخت  به  تلاش  می‌ایستند.  در  همان  حال  نمایندگان  خبری  جـهانی  و  دسـتگاههای  اطلاع‌رسانی  جهانی‌،  کر و لال  و  کور  می گردند!!!

بدین  هنگام  نیکان  ساده ‌لوح  مسلمان  گمان  می‏‎برند  که  جنگ‌،  جنگ  شخصی  و  فردی‌،  و  یـا  دسـته  و گروه  است‌،  و  پیوندی  با  جنگ  برافروخته  و  درگیر  با  این  دین  ندارد.  همین  افراد  ساده  که  حمیّت  دینی  و  اخلاقی  آنان  را  فرا  می‌گیرد،  ساده‌ لوحانه  مـردمان  را  از  لغزشهای  کوچک  و گناهان  ناچیز  آگاه  می‌سازند،  و گمان  می‏‎برند  که  وظیفۀ  خود  را  با  این  فریادهای  آهسـتۀ  نـیمه‌جان‌،  کاملاً  اداء  کرده‌اند  ...  در  حالی  که  دین  جملگی  از  میان  برده  می‌شود،  و  از  پایه  ویران  می‌گردد،  و  غاصبان  سلطۀ  یزدان  را  غصب  می‌کنند،  و  طـاغوتهائی‌ که  بدیشان  دستور  داده  شده  است  از  آنها  فرمان  نبرند  و  آنـها  را  نپذیرند،  بر  زندگانی  اندک  و  بیش  مردمان  حکمفرمائی  می‌کنند!

یهودیان  صهیونی  و  مسیحیان  صلیبی  دست  یکدیگر  را  می‌فشارند  از  شادی  پیروزی  توطئه‌ای ‌که  چیده‌اند  و  به  هدف  نشستن  خدنگ  نیرنگی‌ که  نشانه  رفته‌اند،  آن  هم  بعد  از  این ‌که  از  این  دین  مأیوس‌ گشته‌اند که  بتوانند  با  رویاروئی  به  نام ‌کفر  و  الحاد،  آن  را  از  ریشه  برکنند،  و  یـا  به  نـام  تبلیغ  مسـیحیگری  مـردمان  را  از  اسلام  برگردانند،  در  مدّت  زمان  دور  و  درازی ‌که  چنین  و  چنان  کرده‌اند.  امّا  امید  به  یزدان  بسی  بزرگتر  از  خواست  ایشان  است‌،  و  اعتقاد  و  اطمینان  بدو  در  ایـن  آئـین  ژرف‌تر  از  مکر  و  نیرنگ  آنان  است‌!  ایشان  به  مکر  و  نیرنگ  می‌نشینند،  یزدان  هم  بهترین  چاره‌جو  و  چاره  ساز  است  ...  این  خدا  است‌ که  می‌فرماید:

 (وقد مکروا مکرهم , وعند الله مکرهم وإن کان مکرهم لتزول منه الجبال . فلا تحسبن الله مخلف وعده رسله , إن الله عزیز ذو انتقام).

آنان  نیرنگ  خود  را  نمودند  (‌و  برای  جلوگیری  از  دعوت  آسمانی  توطئه‌ها  و  نقشه‌ها  چیدند)  و  خدا  از  نیرنگشان  آگاه  است‌،  و  شریعت  ثابت  و  استوار  (‌همچون  کوه‌های  سربفلک  کشیدۀ  اسلام‌)  با  نیرنگ  آنان  از  جـای  برکنده  نمی‌شود.  گمان  مبر  که  خداوند  با  پیغمبران  خلاف  وعده  می‌کند  (‌و  پـیروزی  را  نـصیب  آنـان  و  شکست  را  بهرۀ  کافران  نمی‌سازد)‌.  بیگمان  خداوند  چیره‌)  بر  هر  کـاری  بـــوده  و  از  کـــافران  و  بــزهکاران‌)  انـتقام  گیرنده  است‌. (‌ابراهیم  /  46و47) 

*

رویاروی  شدن  دلیل  آفرینش  و  دلیل  حیات  با  پلیدی ‌کفر  و  خدا  ناباوری،  رویاروئی  بس  نیرومندی  است‌.  کافران  و  خدا  ناباوران  در  برابر  آن  جز  ستیزه‌گری  و  نیرنگبازی  و  غلط‌ اندازی  و کجروی  نمی‌یابند:

پیش  از  هر  چیز،  بودن  این  هستی  با  این  نـظم  و  نـظام  خاص‌،  برابر  هم  منطق  روشن  فطرت‌،  و  هم  منطق  خرد  هوشیارانه‌،  مستلزم  این  است  که  آفریدگار  مدبّری  در  فراسوی  آن  باشد.

میان  بودن  و  نبودن  فاصلۀ  بسیار  است‌،  فاصله‌ای ‌که  خرد انسان  نمی‌تواند  از  آن  تعبیر کند،  مگر  با  تصور  خدائی  که  می‌آفریند  و  شکل  می‏بخشد  و  این  هستی  را  پدیدار  می‌گرداند.

کسانی‌ که‌ کفر  می‌ورزند  بدین  فاصله  می‌گرایند  و  آن  را  با  ستیزه‌گری  پر  می‌نمایند.  آنان  می‌گویند:  لازم  نیست  که  فرض ‌کنیم  پیش  از  وجود،  عـدم  بوده  است‌!  ...  از  جملۀ  اینان  فیلسوفی  است‌ که  می‌گویند  فیلسوفی‌ که  از  (‌روحگرائی)  جانبداری  می‌نماید  و  از  آن  در  برابر  (‌مادیگرائی)  دفاع  می‌کند.  بر  این  اساس  چه  بسا  برخی  از  (‌مسلمانان) ‌گول  خورده  زبان  به  ستایش  او  بگشایند  و  به  اقوال  او  برای  دفاع  از  دین  خود  استناد  نمایند  تا  از  دین  یزدان  با گفتار  بندهای  از  بندگان  پشتیبانی‌ کنند  ...  این  فیلسوف  (‌برگسون)  یهودی  است‌!!!

برگسون  می‌گوید:  بـر وجود  هسـتی  ،  عـدمی  سبقت  نگرفته  است‌!  فرض  کردن  وجود  با  نبودن  عدم‌،  از  سرشت  خرد  بشری  سرچشـمه  می‌گیرد،  خردی‌ که  نمی‌تواند  جز  بدین  شیوه  بیندیشد  و  تصورّ کند.

آیا گمان  می‌کنی  برگسون  در  اثبات  این ‌که  بر  وجود  هستی‌،  عدمی  سبقت  نگرفته  است‌،  به  چه  منطقی  استناد  می‌کند  و گفتارش  مبتنی  بر  چه  منطقی  است‌؟

آ‌یا  او  به  خرد  استناد  می‌جوید؟  نه‌. چه  خرد  -  همانگونه  که  خودش  میگوید  -  ممکن  نیست  وجود  را  جز  بعد  از  عدم  تصورّ کند!

آیا  او  به  وحی  الهی  استناد  می‌جوید؟  او که  چنین  ادّعائی  ندارد.

اگر  او  می‌گفته  است‌:  حدس  متصوّفه  همیشه  این  بوده  است‌ که  خدائی  وجود  دارد  و  ما  هم  باید  ایـن  حدس  مستمرّ  و  مطّرد  را  باور  بداریم  ...  الـبته  خدائی‌ که  برگسون  از  آن  صحبت  می‌کند  یزدان  جهان  نیست  و  بلکه  خود  جهان  است‌!

پس  سرچشمۀ  سومی‌ که  (‌بـرگسون)  بر  آن  تکیه  می‌ورزد  و  در  ا‌ثبات  این که  وجود  هستی‌،  مسبوق  به  عدمی  نیست‌،  باید  چه  باشد؟‌...  ما نمی‌دانیم‌!

بناچار  باید  پناه  برد  به  تصوّر  آفریدگاری‌ که  این  هستی  را  آفریده  است  ...  باید  به  چنین  تـصوّری  پـناه  برد  و  وجود  هستی  موجود  را  با  آن  تعلیل‌ کرد  ...  اگـر  ایـن  جهانی‌ که  هست  آفریده  نشده  باشد،  چگونه  ممکن  است  از آن قوانینی  پیروی‌ کند  و سر  موئی  از آن  قوانین  تخلّف  و  تخطّی  نکند،  و  هر  چیزی  در  آن ‌کاملاً  حساب  شده  باشد  و  دارای  انــدازۀ  سـنجیده  و  مقدار  مشخّص  باشد،  بگو‌نه‌ای‌ که  هر  اندازه  مرغ  خرد  آدمی  بتواند  پر  بکشد،  به گوشه‌هائی  از  آن  پی  ببرد  و  بس،  آن  هم  پس  از  اندیشۀ  بسیار  و تلاش  بیشمار؟‌![1]

پیدایش  حیات  نیز  با  ماده‌،  فاصلۀ  بسیاری  دارد  -  ماده  به  هر  معنی  و  مفهومی ‌که  باشد،  حتّی  اگر  به  معنی  پرتو  گرفته  شود  -  نمی‌توان  علّتی  برای  پیدا‌یش  حیات  جست  مگر  با  تصوّر  وجود  خداونـدی ‌که  آفر‌یننده  و  مدبّر  است‌.  خداوندی ‌که  هستی  را  می‌آفریند  و  سپس  اجازه  می‌دهد  حیات  در  آن  پدید  آید،  و  پس  از  پیدایش  حیات  نیز  آن  را  با  بزرگواری  خویش  می‌پاید  و  محافظت  می‌نماید  ...  حیات  انسانها  با  ویژگیهای  چشمگیری‌ که  دارد،  پلّه‌ای  بالاتر  از  خود  حیات  است  ...  اصل  انسان  از  گل  است  ...  یعنی  از  مادۀ  این  زمین  و  از  جنس  آن  است‌.  ارادۀ  مدبّری  باید  بدو  حیات  ببخشد،  و  از  روی  قصد  و  اختیار  ویژگیهای  ا‌نسانی  را  به  انسان  عطاء‌ کند.

همۀ  تلاشهائی  که  کافران  و  خدا نـاباوران  برای  تـعلیل  پیدایش  حیات‌ کرده‌اند،  بی‏نتیجه  مانده  است  و  حتّی  در  پیشگاه  خود  عقل  آدمـی  نـاموفّق  بوده  است‌.  آخرین  چیزی  را  که  در  این ‌باره  خوانده‌ام‌،  تـلاش  (‌دیـورانت)  فیلسوف ‌نمای  آمریکائی  است‌.  او  تلاش  می‌ورزد  میان  نوع  حرکتی ‌که  در  اتم  است  -‌ که  او  آن  را  درجه‌ای  از  حیات  می‌شمارد  -  و  میان  نوع  معروف  حیات ‌که  در  زنده‌ها  است‌،  نزدیکی  برقرار کند.  دیورانت  با  تلاش  خستگی ‌ناپذیر  همه  جانبه‌ای  می‌خواهد  فاصله  و  فراغی  را  پر  بکند که  میان  مادۀ  راکد  بی‌تکان‌،  و  مـیان  حیات  پـویای  جنبان،  قرار  دارد،  به  مـنظور  بی‏نیازی  از  خداوندی ‌که  حیات  را  در  موات‌،  یـعنی  زندگی  را  در  جماد،  پدید  می‌آورد!

امّا  این  تلاش  بی‌امان  نه  بدو  و  نه  به  مـادیگرایان  ناترالیست  کمترین  سودی  نمی‌رساند.  زیرا  اگر  حیات  صفتی  است ‌که  در  ماده  نهان  است‌،  و  در  فراسوی  ایـن  ماده  نیروی  دیگر  و  صاحب  اراده‌ای  نیست‌،  پس  چه  چیز  است‌ که  حیات  را  در  مادۀ  هستی  با  درجه‌های  مختلفی  و  با  اندازه‌های  متفاوتی  بگو‌نه‌ای  پخش  می‌کند که  برخیها  بالاتر  و  پیچیده‌تر  از  برخیها  می‌گردد؟  مثلاً  در  اتم  حیات  تنها  به  صورت  حرکت  آلی  بیشعو‌ری  درمی‌آید،  و  در  گیاه  به  شکل  اندامی  جلوه‌گر  می‌آید،  و  در  جانداران  معروف  به  صورت  عضوی  خودنمائی  می‌کند که  دارای  ترکیبات  و  پیچیدگیهای  بیشتری  است  ...  چه  چیز  ماده  را  بر  آن  می‌دارد  -  ماده‌ای  که  همانگونه‌ که  می‏‎گویند  در  برگیرنده  حیات  است  -‌ که  برخی  از  ماده‌ها  عنصر  حیات  را  بیش  از  عنصر  حیاتی  بردارد که  مادۀ  دیگری  آن  را  برمی‏دارد،  بدون  ارادۀ  مدبّری‌؟  چه  چیز  باعث  می‌گردد  که  حیات  نهاده  در  ماده‌،  در  مدارج  بالای  خود  دگرگون  و  جورا جور  شود؟‌!

ما  این ‌گوناگونی  و  دگرگونی  را  خـواهیم  دانست‌،  آن  زمان  که  ایمان  داشته  باشیم  به  این ‌که  ارادۀ  مدبّری  در  جهان  است‌ که  آفریدگار  جهان  است‌.  او  از  روی  اراده  و  اختیار  چنین‌ کارهائی  را  می‌کند.  امّا  زمـانی‌ که  معتقد  باشیم‌ که  در گسترۀ  هستی  تنها  ماده  جاندار  -  بگذارید  چنین  فرض‌ کنیم  -  است  و  بس‌،  برای  عقل  بشری  محال  و  ناممکن  است ‌که  این  اختلاف  و  تفاوت  را  بفهمد،  یـا  آن  را  تعلیل  و  توجیه‌ کند!

تعلیل  و  توجیه  اسلامی  از  جوشش  و  پیدایش  حیات  -  در  درجات  متفاوتی‌ که  هست  -  یگانه  راه  حلّ  ایـن  پدیده‌ای  است  که  تلاشهای  مأیـوسانۀ  مادیگرایـانه  نمی‌تواند  آن  را  تعلیل  و  توجیه‌ کند.

ما  در  این  فی ‌ظلال  القرآن  از  برنامۀ  قرآنـی  بیرون  نـمی‌رویم‌.  لذا  مـا  در رویـاروئی  با  پـلیدی ‌کفر  و  خدا ناباوری‌،  بیش  از  دلائـل  آفرینش  هسـتی  و  ادارۀ  جهان  و  پیدایش  حیات  در  آن‌،  چیزی  نمی‌گوئیم  و  جلوتر  نمی‌رویم  ...  قرآن‌ کریم  مسألۀ  وجود  خدا  را  مسألۀ  خود  ننموده  است‌.  چرا که  خدا  می‌دانسته  است‌ که  فطرت  این  پلیدی  را  نمی‌پذیرد.  بلکه  مسألۀ  قرآنی  مسألۀ  یگانگی  خدا،  و  همچنین  بیان  سلطه  و  قد‌رت  خدا  در  زنـدگی  بندگان  است‌.  این  مسأله‌ای  است ‌که  سوره  بیان  آن  را  در  این  موجی‌ که  بیان‌ کردیم  بر  عهدۀ  خود  می‌گیرد.

---

[1] کسانی‌که  از  دست  ظلم  و  زور کلیسا  می‌گریختند،  کلیسائی ‌که  به  نام  (‌یزدان‌)  بر گردۀ  مردمان  سوار  می‌گردید،  در  قرنهای  هیجدهم ‌و  نوزدهم  تمام  تلاش  و کوششان  صرف  انکار  (‌یزدان‌) ‌گردید.  آنان‌ که  (‌ایده‌ئالیست‌)  بودند  (‌خرد)  را  برگزیدند و  همۀ  ویژگیها و  صفات  یزدان  را بدو  دادند! کسانی  هم ‌که  (‌ناترالیست‌)  بودند  (‌طبیعت‌)  را  برگزیدند  و  همۀ  این  ویژگیها  و  صفات  را بدو  دادند!  زیرا  نه  برای  اینان و نه  برای  آنان‌،  چاره‌ای  جز این  نبود  که  چیزی  را  فرض‌ کنند و آن  چیز  فراتر  از  نیرو و توان  بشری  باشد و  تفسیر  این  هستی ‌و  آنچه  در آن  می‌گذرد بدو حواله ‌شود  ...  آنان ‌فقط ‌و فقط  می‌خواستند  یزدان  را  انکار  کنند،  تا  از  سلطه  و  قدرت ‌کلیسا  رهائی  یابند!!!  (‌مؤلف‌)