سوره حج

سُورَةُ الحَجِّ

بسم الله الرحمن الرحیم

﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُواْ رَبَّکُمۡۚ إِنَّ زَلۡزَلَةَ ٱلسَّاعَةِ شَیۡءٌ عَظِیمٞ ١ یَوۡمَ تَرَوۡنَهَا تَذۡهَلُ کُلُّ مُرۡضِعَةٍ عَمَّآ أَرۡضَعَتۡ وَتَضَعُ کُلُّ ذَاتِ حَمۡلٍ حَمۡلَهَا وَتَرَى ٱلنَّاسَ سُکَٰرَىٰ وَمَا هُم بِسُکَٰرَىٰ وَلَٰکِنَّ عَذَابَ ٱللَّهِ شَدِیدٞ ٢ وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن یُجَٰدِلُ فِی ٱللَّهِ بِغَیۡرِ عِلۡمٖ وَیَتَّبِعُ کُلَّ شَیۡطَٰنٖ مَّرِیدٖ ٣ کُتِبَ عَلَیۡهِ أَنَّهُۥ مَن تَوَلَّاهُ فَأَنَّهُۥ یُضِلُّهُۥ وَیَهۡدِیهِ إِلَىٰ عَذَابِ ٱلسَّعِیرِ ٤ یَٰٓأَیُّهَا ٱلنَّاسُ إِن کُنتُمۡ فِی رَیۡبٖ مِّنَ ٱلۡبَعۡثِ فَإِنَّا خَلَقۡنَٰکُم مِّن تُرَابٖ ثُمَّ مِن نُّطۡفَةٖ ثُمَّ مِنۡ عَلَقَةٖ ثُمَّ مِن مُّضۡغَةٖ مُّخَلَّقَةٖ وَغَیۡرِ مُخَلَّقَةٖ لِّنُبَیِّنَ لَکُمۡۚ وَنُقِرُّ فِی ٱلۡأَرۡحَامِ مَا نَشَآءُ إِلَىٰٓ أَجَلٖ مُّسَمّٗى ثُمَّ نُخۡرِجُکُمۡ طِفۡلٗا ثُمَّ لِتَبۡلُغُوٓاْ أَشُدَّکُمۡۖ وَمِنکُم مَّن یُتَوَفَّىٰ وَمِنکُم مَّن یُرَدُّ إِلَىٰٓ أَرۡذَلِ ٱلۡعُمُرِ لِکَیۡلَا یَعۡلَمَ مِنۢ بَعۡدِ عِلۡمٖ شَیۡ‍ٔٗاۚ وَتَرَى ٱلۡأَرۡضَ هَامِدَةٗ فَإِذَآ أَنزَلۡنَا عَلَیۡهَا ٱلۡمَآءَ ٱهۡتَزَّتۡ وَرَبَتۡ وَأَنۢبَتَتۡ مِن کُلِّ زَوۡجِۢ بَهِیجٖ ٥

به نام خداوند بخشندۀ مهربان

ای مردمان! بترسید از پروردگار خویش. هرآیینه زلزله که نزدیک قیامت باشد، چیزى بزرگ است. ﴿1﴾روزی که ببینید آن را، غافل شود هر شیر دهنده از طفلى که شیر می‌دهدش و بنهد هر زن باردار، بار شکم خود را! و ببینى مردمان را مست شده و نیستند مست و لیکن عذاب خدا سخت است. ﴿2﴾و از مردمان کسى هست که گفتگو می‌کند در شأنِ خدا به غیرِ دانش و پیروى مى‏نماید هر شیطان متمرّد را. ﴿3﴾[که در قضای الهى] نوشته شده است بر وى که هر که دوست دارىِ او کند، پس وى گمراه کندش و راه نمایدش به سوى عذاب آتش. ﴿4﴾اى مردمان! اگر در شکید از رستخیز، پس هرآیینه ما آفریدیم شما را از خاک، باز از نطفه، باز از خون بسته، باز از گوشت پارۀ صورت داده و غیر صورت داده. می‌گوییم تا واضح سازیم برای شما. و قرار می‌دهیم در رحم‌ها چیزى راکه خواهیم تا میعاد معین، باز بیرون مى‏آریم شما را کودکى شده، باز تربیت مى‏کنیم تا برسید به نهایت جوانىِ خود. و از شماکسى بود که قبض ارواح او کرده آید و از شماکسى بود که بازگردانیده شود به بدترینِ عمر، تا نداند چیزى را بعد از آنکه می‌دانست. و مى‏بینى زمین را خشک شده، پس وقتى که فروفرستادیم بر آن آب را، جنبش کند و بیفزاید و برویاند از هر قسم رونق‌دار. ﴿5﴾

﴿ ذَٰلِکَ بِأَنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡحَقُّ وَأَنَّهُۥ یُحۡیِ ٱلۡمَوۡتَىٰ وَأَنَّهُۥ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ قَدِیرٞ ٦ وَأَنَّ ٱلسَّاعَةَ ءَاتِیَةٞ لَّا رَیۡبَ فِیهَا وَأَنَّ ٱللَّهَ یَبۡعَثُ مَن فِی ٱلۡقُبُورِ ٧ وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن یُجَٰدِلُ فِی ٱللَّهِ بِغَیۡرِ عِلۡمٖ وَلَا هُدٗى وَلَا کِتَٰبٖ مُّنِیرٖ ٨ ثَانِیَ عِطۡفِهِۦ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ ٱللَّهِۖ لَهُۥ فِی ٱلدُّنۡیَا خِزۡیٞۖ وَنُذِیقُهُۥ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَةِ عَذَابَ ٱلۡحَرِیقِ ٩ ذَٰلِکَ بِمَا قَدَّمَتۡ یَدَاکَ وَأَنَّ ٱللَّهَ لَیۡسَ بِظَلَّٰمٖ لِّلۡعَبِیدِ ١٠ وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن یَعۡبُدُ ٱللَّهَ عَلَىٰ حَرۡفٖۖ فَإِنۡ أَصَابَهُۥ خَیۡرٌ ٱطۡمَأَنَّ بِهِۦۖ وَإِنۡ أَصَابَتۡهُ فِتۡنَةٌ ٱنقَلَبَ عَلَىٰ وَجۡهِهِۦ خَسِرَ ٱلدُّنۡیَا وَٱلۡأٓخِرَةَۚ ذَٰلِکَ هُوَ ٱلۡخُسۡرَانُ ٱلۡمُبِینُ ١١ یَدۡعُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَا لَا یَضُرُّهُۥ وَمَا لَا یَنفَعُهُۥۚ ذَٰلِکَ هُوَ ٱلضَّلَٰلُ ٱلۡبَعِیدُ ١٢ یَدۡعُواْ لَمَن ضَرُّهُۥٓ أَقۡرَبُ مِن نَّفۡعِهِۦۚ لَبِئۡسَ ٱلۡمَوۡلَىٰ وَلَبِئۡسَ ٱلۡعَشِیرُ ١٣ إِنَّ ٱللَّهَ یُدۡخِلُ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ جَنَّٰتٖ تَجۡرِی مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُۚ إِنَّ ٱللَّهَ یَفۡعَلُ مَا یُرِیدُ ١٤ مَن کَانَ یَظُنُّ أَن لَّن یَنصُرَهُ ٱللَّهُ فِی ٱلدُّنۡیَا وَٱلۡأٓخِرَةِ فَلۡیَمۡدُدۡ بِسَبَبٍ إِلَى ٱلسَّمَآءِ ثُمَّ لۡیَقۡطَعۡ فَلۡیَنظُرۡ هَلۡ یُذۡهِبَنَّ کَیۡدُهُۥ مَا یَغِیظُ ١٥﴾

این همه به سبب آن است که اللّه همونست ثابت و آنکه وى زنده می‌کند مردگان را و آنکه وى بر همه چیز تواناست. ﴿6﴾و آنکه قیامت آمدنى است، نیست هیچ شبهه در آن و آنکه خدا برانگیزد آنان را که در گور باشند. ﴿7﴾و از مردمان کسی هست که گفتگو می‌کند در شأن خدا به غیر دانش و به غیر هدایت و به غیر کتاب روشن. ﴿8﴾پیچنده صفحۀ گردن خود را [819]تا گمراه کند از راه خدا. او راست در دنیا رسوایى و بچشانیم او را روز قیامت، عذاب سوختن. ﴿9﴾این به سبب آن اعمال است که فرستادش دو دست تو و به سبب آن است که خدا نیست ستم کننده بر بندگان. ﴿10﴾و از مردمان کسى هست که عبادت می‌کند خدای را بر کناره، پس اگر برسد او را نعمتى، آرام گیرد به آن. و اگر برسد او را بلایى، برگردد بر روی خود. زیانکار شده در دنیا و آخرت، این است زیانِ ظاهر. ﴿11﴾به نیایش می‌خواند بجز خدا چیزى راکه زیان نرساندش و سود ندهدش. این است گمراهى دور. ﴿12﴾می‌خواند کسى راکه زیان او نزدیکتر است از سود او. هرآیینه بدخداوندى و بدیارى است. ﴿13﴾هرآیینه خدا درآرد آنان راکه ایمان آورده‏اند و کارهای شایسته کرده‏اند در بوستان‌ها که می‌رود زیر آن جوی‌ها. هرآیینه خدا می‌کند آنچه می‌خواهد. ﴿14﴾هرکه پنداشته باشد که نصرت نخواهد داد خدا پیغمبر را در دنیا و آخرت، پس باید بیاویزد ریسمانی به جانب بالا، باز باید که قطع نماید پس ببیند آیا دور‌ می‌کند این تدبیرِ او چیزی را که به خشم آورد [820].﴿15﴾

﴿وَکَذَٰلِکَ أَنزَلۡنَٰهُ ءَایَٰتِۢ بَیِّنَٰتٖ وَأَنَّ ٱللَّهَ یَهۡدِی مَن یُرِیدُ ١٦ إِنَّ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَٱلَّذِینَ هَادُواْ وَٱلصَّٰبِ‍ِٔینَ وَٱلنَّصَٰرَىٰ وَٱلۡمَجُوسَ وَٱلَّذِینَ أَشۡرَکُوٓاْ إِنَّ ٱللَّهَ یَفۡصِلُ بَیۡنَهُمۡ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَةِۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ شَهِیدٌ ١٧ أَلَمۡ تَرَ أَنَّ ٱللَّهَ یَسۡجُدُۤ لَهُۥۤ مَن فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَن فِی ٱلۡأَرۡضِ وَٱلشَّمۡسُ وَٱلۡقَمَرُ وَٱلنُّجُومُ وَٱلۡجِبَالُ وَٱلشَّجَرُ وَٱلدَّوَآبُّ وَکَثِیرٞ مِّنَ ٱلنَّاسِۖ وَکَثِیرٌ حَقَّ عَلَیۡهِ ٱلۡعَذَابُۗ وَمَن یُهِنِ ٱللَّهُ فَمَا لَهُۥ مِن مُّکۡرِمٍۚ إِنَّ ٱللَّهَ یَفۡعَلُ مَا یَشَآءُ۩ ١٨ ۞هَٰذَانِ خَصۡمَانِ ٱخۡتَصَمُواْ فِی رَبِّهِمۡۖ فَٱلَّذِینَ کَفَرُواْ قُطِّعَتۡ لَهُمۡ ثِیَابٞ مِّن نَّارٖ یُصَبُّ مِن فَوۡقِ رُءُوسِهِمُ ٱلۡحَمِیمُ ١٩ یُصۡهَرُ بِهِۦ مَا فِی بُطُونِهِمۡ وَٱلۡجُلُودُ ٢٠ وَلَهُم مَّقَٰمِعُ مِنۡ حَدِیدٖ ٢١ کُلَّمَآ أَرَادُوٓاْ أَن یَخۡرُجُواْ مِنۡهَا مِنۡ غَمٍّ أُعِیدُواْ فِیهَا وَذُوقُواْ عَذَابَ ٱلۡحَرِیقِ ٢٢ إِنَّ ٱللَّهَ یُدۡخِلُ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ جَنَّٰتٖ تَجۡرِی مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ یُحَلَّوۡنَ فِیهَا مِنۡ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٖ وَلُؤۡلُؤٗاۖ وَلِبَاسُهُمۡ فِیهَا حَرِیرٞ ٢٣﴾

و همچنین فروفرستادیم قرآن را آیات روشن و بدانید که خدا راه مى‏نماید هر که را خواهد. ﴿16﴾هرآیینه آنان‌که ایمان آوردند و آنان‌که یهود شدند و ستاره‌پرستان و ترسایان و گبران و مشرکان، خداى تعالى فیصل خواهد کرد میانِ ایشان روز قیامت. هرآیینه خدا بر هر چیز مطلع است. ﴿17﴾آیا ندیدى که سجده می‌کنند خدای تعالی را آنان‌که در آسمان‌هایند و آنان‌که در زمینند و آفتاب و ماه و ستارگان و کوه‌ها و درختان و چهارپایان و بسیارى از مردمان؟ و بسیارکس هستند که ثابت شده است بر ایشان عذاب. و هر که را خوار کند خدا، پس نیست او را هیچ گرامى دارنده، هرآیینه خدا می‌کند آنچه می‌خواهد. ﴿18﴾این دو فریق دشمنان یکدیگرند. خصومت کردند در شأن پروردگار خویش، پس آنان‌که کافر شدند، قطع کرده شد براى ایشان جامه‌ها از آتش، ریخته شود بالای سر ایشان آب گرم. ﴿19﴾گداخته گردد به آن هرچه در شکم‌هاى ایشان باشد و پوست‌ها نیز. ﴿20﴾و براى کوفتن ایشان مهیا باشند گرزها از آهن. ﴿21﴾هرگاهی خواهند که برآیند از دوزخ خلاص شوند، از اندوه بازگردانیده شوند آنجا و گفته شود: بچشید عذاب سوختن. ﴿22﴾هرآیینه خدا درمى‏آرد آنان راکه ایمان آوردند و کارهای شایسته کردند در بوستان‌ها، می‌رود زیر آن جوی‌ها، پیرایه پوشانیده شوند آنجا از دستوانه‌ها از زر و مروارید و لباس ایشان آنجا ابریشم بُوَد. ﴿23﴾

﴿ وَهُدُوٓاْ إِلَى ٱلطَّیِّبِ مِنَ ٱلۡقَوۡلِ وَهُدُوٓاْ إِلَىٰ صِرَٰطِ ٱلۡحَمِیدِ ٢٤ إِنَّ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ وَیَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ ٱللَّهِ وَٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ ٱلَّذِی جَعَلۡنَٰهُ لِلنَّاسِ سَوَآءً ٱلۡعَٰکِفُ فِیهِ وَٱلۡبَادِۚ وَمَن یُرِدۡ فِیهِ بِإِلۡحَادِۢ بِظُلۡمٖ نُّذِقۡهُ مِنۡ عَذَابٍ أَلِیمٖ ٢٥ وَإِذۡ بَوَّأۡنَا لِإِبۡرَٰهِیمَ مَکَانَ ٱلۡبَیۡتِ أَن لَّا تُشۡرِکۡ بِی شَیۡ‍ٔٗا وَطَهِّرۡ بَیۡتِیَ لِلطَّآئِفِینَ وَٱلۡقَآئِمِینَ وَٱلرُّکَّعِ ٱلسُّجُودِ ٢٦ وَأَذِّن فِی ٱلنَّاسِ بِٱلۡحَجِّ یَأۡتُوکَ رِجَالٗا وَعَلَىٰ کُلِّ ضَامِرٖ یَأۡتِینَ مِن کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٖ ٢٧ لِّیَشۡهَدُواْ مَنَٰفِعَ لَهُمۡ وَیَذۡکُرُواْ ٱسۡمَ ٱللَّهِ فِیٓ أَیَّامٖ مَّعۡلُومَٰتٍ عَلَىٰ مَا رَزَقَهُم مِّنۢ بَهِیمَةِ ٱلۡأَنۡعَٰمِۖ فَکُلُواْ مِنۡهَا وَأَطۡعِمُواْ ٱلۡبَآئِسَ ٱلۡفَقِیرَ ٢٨ ثُمَّ لۡیَقۡضُواْ تَفَثَهُمۡ وَلۡیُوفُواْ نُذُورَهُمۡ وَلۡیَطَّوَّفُواْ بِٱلۡبَیۡتِ ٱلۡعَتِیقِ ٢٩ ذَٰلِکَۖ وَمَن یُعَظِّمۡ حُرُمَٰتِ ٱللَّهِ فَهُوَ خَیۡرٞ لَّهُۥ عِندَ رَبِّهِۦۗ وَأُحِلَّتۡ لَکُمُ ٱلۡأَنۡعَٰمُ إِلَّا مَا یُتۡلَىٰ عَلَیۡکُمۡۖ فَٱجۡتَنِبُواْ ٱلرِّجۡسَ مِنَ ٱلۡأَوۡثَٰنِ وَٱجۡتَنِبُواْ قَوۡلَ ٱلزُّورِ ٣٠ ﴾

و راه نموده شد [821]ایشان را به پاکیزه از سخن. و دلالت کرده شد ایشان را به راه خدای ستوده. ﴿24﴾هرآیینه آنان‌که کافر شدند و بازمی‌دارند از راه خدا و از مسجد حرام که پیدا کرده‏ایم آن را برای مردمان، یکسان آنجا متوطن و صحرانشین. و هرکه خواهد آنجا کجروى کردن به ستمکارى، بچشانیم او را عذاب درد دهنده. ﴿25﴾و یاد کن چون معین ساختیم برای ابراهیم موضع خانۀ کعبه را، این سخن گفته که: شریک مقرر مکن با من هیچ چیزى را و پاک کن خانۀ مرا برای طواف کنندگان و ایستادگان و رکوع کنندگان وسجودکنندگان [822]. ﴿26﴾و آواز ده در میان مردمان به حج، تا بیایند پیش تو پیاده و سوار بر هر شتر لاغر، بیایند این شترانِ لاغر از هر راه دور. ﴿27﴾تا حاضر شوند نزدیک فایده‌ها برای خویشِ و یاد کنند نام خدا را در روزى چند دانسته شده [823]و بعد از وى بر ذبح آنچه خداى تعالى روزى داده است ایشان را از قسم چهارپایان مواشى. پس بخورید از آن و بخورانید درماندۀ درویش را. ﴿28﴾باز باید که دور کنند چرک تن خود را و به وفا رسانند نذرهای خود را و طواف نمایند به این خانۀ قدیم [824]. ﴿29﴾این است حکم و هر که تعظیم کند شعایر خدا را پس این تعظیم کردن بهتر است او را نزدیک پروردگار او. و حلال کرده شد برای شما مواشى [825]مگر آنچه خوانده خواهد شد بر شما [826]، پس احتراز کنید از پلیدى بتان و احتراز کنید از سخن دروغ [827]. ﴿30﴾

﴿ حُنَفَآءَ لِلَّهِ غَیۡرَ مُشۡرِکِینَ بِهِۦۚ وَمَن یُشۡرِکۡ بِٱللَّهِ فَکَأَنَّمَا خَرَّ مِنَ ٱلسَّمَآءِ فَتَخۡطَفُهُ ٱلطَّیۡرُ أَوۡ تَهۡوِی بِهِ ٱلرِّیحُ فِی مَکَانٖ سَحِیقٖ ٣١ ذَٰلِکَۖ وَمَن یُعَظِّمۡ شَعَٰٓئِرَ ٱللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقۡوَى ٱلۡقُلُوبِ ٣٢ لَکُمۡ فِیهَا مَنَٰفِعُ إِلَىٰٓ أَجَلٖ مُّسَمّٗى ثُمَّ مَحِلُّهَآ إِلَى ٱلۡبَیۡتِ ٱلۡعَتِیقِ ٣٣ وَلِکُلِّ أُمَّةٖ جَعَلۡنَا مَنسَکٗا لِّیَذۡکُرُواْ ٱسۡمَ ٱللَّهِ عَلَىٰ مَا رَزَقَهُم مِّنۢ بَهِیمَةِ ٱلۡأَنۡعَٰمِۗ فَإِلَٰهُکُمۡ إِلَٰهٞ وَٰحِدٞ فَلَهُۥٓ أَسۡلِمُواْۗ وَبَشِّرِ ٱلۡمُخۡبِتِینَ ٣٤ ٱلَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ ٱللَّهُ وَجِلَتۡ قُلُوبُهُمۡ وَٱلصَّٰبِرِینَ عَلَىٰ مَآ أَصَابَهُمۡ وَٱلۡمُقِیمِی ٱلصَّلَوٰةِ وَمِمَّا رَزَقۡنَٰهُمۡ یُنفِقُونَ ٣٥ وَٱلۡبُدۡنَ جَعَلۡنَٰهَا لَکُم مِّن شَعَٰٓئِرِ ٱللَّهِ لَکُمۡ فِیهَا خَیۡرٞۖ فَٱذۡکُرُواْ ٱسۡمَ ٱللَّهِ عَلَیۡهَا صَوَآفَّۖ فَإِذَا وَجَبَتۡ جُنُوبُهَا فَکُلُواْ مِنۡهَا وَأَطۡعِمُواْ ٱلۡقَانِعَ وَٱلۡمُعۡتَرَّۚ کَذَٰلِکَ سَخَّرۡنَٰهَا لَکُمۡ لَعَلَّکُمۡ تَشۡکُرُونَ ٣٦ لَن یَنَالَ ٱللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَآؤُهَا وَلَٰکِن یَنَالُهُ ٱلتَّقۡوَىٰ مِنکُمۡۚ کَذَٰلِکَ سَخَّرَهَا لَکُمۡ لِتُکَبِّرُواْ ٱللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَىٰکُمۡۗ وَبَشِّرِ ٱلۡمُحۡسِنِینَ ٣٧ ۞إِنَّ ٱللَّهَ یُدَٰفِعُ عَنِ ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْۗ إِنَّ ٱللَّهَ لَا یُحِبُّ کُلَّ خَوَّانٖ کَفُورٍ ٣٨ ﴾

حنیفى دین شده براى خدا غیرِ شریک مقرر کننده با وى. و هر که شریک مقرر کند با خدا، پس گویا که فروافتاد از آسمان، پس بربایند او را مرغانِ مردارخوار یا فروافکند او را باد به مکانى دور [828]. ﴿31﴾این است حکم و هر که تعظیم کند شعایر خدا را، پس این تعظیم از تقواى دل‌ها است. ﴿32﴾شما را در آن مواشى فایده‌هاست تا میعادى معین، باز جاى فرود آمدن آن به خانۀ قدیم است. ﴿33﴾و هر امّتى را معین ساخته‏ایم طریق قربانى تا یاد کنند نام خدا را بر آنچه داده است ایشان را از چهار پایان مواشى. پس خداى شما خداى یکتا است، پس او را منقاد شوید و [یا محمّد] بشارت ده نیایش کنندگان را. ﴿34﴾آنان راکه چون یاد کرده شود خدا، بترسد دل ایشان و صبر کنندگان را بر آنچه برسد به ایشان و برپادارندگان نماز را و آنان راکه از آنچه روزى دادیم به ایشان خرج می‌کنند. ﴿35﴾و شترانِ قربانى را ساخته‏ایم براى شما از شعایر خدا، شما را در آن نیکى است. پس یاد کنید نام خدا را بر نحر آن بر چهارپایى ایستاده، پس چون به زمین افتد پهلوى آن، بخورید از آن و بخورانید درویش بى‌سؤال را و سؤال کننده را. همچنین رام گردانیدیم چهارپایان را برای شما، بُوَد که شکر کنید. ﴿36﴾نمی‌رسد به خدا گوشت قربانى‏ها و نه خون اینها و لیکن می‌رسد به وى پرهیزگارى از شما. همچنین رام گردانیدیم قربانی‌ها برای شما تا به بزرگى یادکنید خدا را به شکر آنکه راه نمود شما را. و بشارت ده نیکوکاران را. ﴿37﴾هرآیینه خدا دفع می‌کند از مسلمانان [829]. هرآیینه خدا دوست نمی‌دارد هر خیانت کنندۀ ناسپاس را. ﴿38﴾

﴿ أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَٰتَلُونَ بِأَنَّهُمۡ ظُلِمُواْۚ وَإِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ نَصۡرِهِمۡ لَقَدِیرٌ ٣٩ ٱلَّذِینَ أُخۡرِجُواْ مِن دِیَٰرِهِم بِغَیۡرِ حَقٍّ إِلَّآ أَن یَقُولُواْ رَبُّنَا ٱللَّهُۗ وَلَوۡلَا دَفۡعُ ٱللَّهِ ٱلنَّاسَ بَعۡضَهُم بِبَعۡضٖ لَّهُدِّمَتۡ صَوَٰمِعُ وَبِیَعٞ وَصَلَوَٰتٞ وَمَسَٰجِدُ یُذۡکَرُ فِیهَا ٱسۡمُ ٱللَّهِ کَثِیرٗاۗ وَلَیَنصُرَنَّ ٱللَّهُ مَن یَنصُرُهُۥٓۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَقَوِیٌّ عَزِیزٌ ٤٠ ٱلَّذِینَ إِن مَّکَّنَّٰهُمۡ فِی ٱلۡأَرۡضِ أَقَامُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتَوُاْ ٱلزَّکَوٰةَ وَأَمَرُواْ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَنَهَوۡاْ عَنِ ٱلۡمُنکَرِۗ وَلِلَّهِ عَٰقِبَةُ ٱلۡأُمُورِ ٤١ وَإِن یُکَذِّبُوکَ فَقَدۡ کَذَّبَتۡ قَبۡلَهُمۡ قَوۡمُ نُوحٖ وَعَادٞ وَثَمُودُ ٤٢ وَقَوۡمُ إِبۡرَٰهِیمَ وَقَوۡمُ لُوطٖ ٤٣ وَأَصۡحَٰبُ مَدۡیَنَۖ وَکُذِّبَ مُوسَىٰۖ فَأَمۡلَیۡتُ لِلۡکَٰفِرِینَ ثُمَّ أَخَذۡتُهُمۡۖ فَکَیۡفَ کَانَ نَکِیرِ ٤٤ فَکَأَیِّن مِّن قَرۡیَةٍ أَهۡلَکۡنَٰهَا وَهِیَ ظَالِمَةٞ فَهِیَ خَاوِیَةٌ عَلَىٰ عُرُوشِهَا وَبِئۡرٖ مُّعَطَّلَةٖ وَقَصۡرٖ مَّشِیدٍ ٤٥ أَفَلَمۡ یَسِیرُواْ فِی ٱلۡأَرۡضِ فَتَکُونَ لَهُمۡ قُلُوبٞ یَعۡقِلُونَ بِهَآ أَوۡ ءَاذَانٞ یَسۡمَعُونَ بِهَاۖ فَإِنَّهَا لَا تَعۡمَى ٱلۡأَبۡصَٰرُ وَلَٰکِن تَعۡمَى ٱلۡقُلُوبُ ٱلَّتِی فِی ٱلصُّدُورِ ٤٦ ﴾

دستورى جهاد داده شد آنان راکه کفّار با ایشان جنگ می‌کنند و هرآیینه خدا بر نصرت دادن ایشان تواناست. ﴿39﴾دستوری جهاد داده شد آنان‌ راکه بیرون آورده شد ایشان را از خانه‌هاى ایشان به غیر حق، لیکن به سبب آنکه می‌گفتند پروردگار ما خدا است. و اگر نبودى دفع کردن خدا مردمان را بعض را به دست بعضى، ویران کرده می‌شد خلوت‌های رهبانان و عبادتخانه‌هاى نصارى و عبادتخانه‌هاى یهود و عبادتخانه‌هاى مسلمانان. یادکرده می‌شود در آن مواضع نام خدا بسیار. و البته نصرت خواهد داد خداکسى راکه قصد نصرت دین وى کند. هرآیینه خدا توانای غالب است. ﴿40﴾[نصرت خواهد داد] آنان راکه اگر دسترس دهیم ایشان را در زمین، برپا دارند نماز را و بدهند زکات را و بفرمایند به کار پسندیده و منع کنند از کار ناپسندیده. و خدا راست، نهایت همۀ کارها [830]. ﴿41﴾و اگر دروغى شمردند تو را، پس هرآیینه دروغى شمرده بودند پیش از ایشان قوم نوح و عاد و ثمود. ﴿42﴾و قوم ابراهیم و قوم لوط. ﴿43﴾و اهل مدین و دروغى شمرده شد موسى را. پس مهلت دادم این کافران را، باز گرفتار کردم ایشان را، پس چگونه بود عقوبت من. ﴿44﴾پس بسا دیهى که هلاک ساختیم آن را و وى ستمکار بود، پس وى افتاده است بر سقف‌هاى خود و بسیار چاه بیکار مانده و بسا محل بلند خراب شده. ﴿45﴾آیا سیر نکرده‏اند در زمین تا بود ایشان را دل‌هاکه فهم کنند به آن یا گوش‌هاکه بشنوند به آن. هرآیینه حال این است که نابینا نمى‏شوند چشم‌ها و لیکن نابینا مى‏شوند آن دل‌هاکه در سینه‏اند. ﴿46﴾

﴿ وَیَسۡتَعۡجِلُونَکَ بِٱلۡعَذَابِ وَلَن یُخۡلِفَ ٱللَّهُ وَعۡدَهُۥۚ وَإِنَّ یَوۡمًا عِندَ رَبِّکَ کَأَلۡفِ سَنَةٖ مِّمَّا تَعُدُّونَ ٤٧ وَکَأَیِّن مِّن قَرۡیَةٍ أَمۡلَیۡتُ لَهَا وَهِیَ ظَالِمَةٞ ثُمَّ أَخَذۡتُهَا وَإِلَیَّ ٱلۡمَصِیرُ ٤٨ قُلۡ یَٰٓأَیُّهَا ٱلنَّاسُ إِنَّمَآ أَنَا۠ لَکُمۡ نَذِیرٞ مُّبِینٞ ٤٩ فَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ لَهُم مَّغۡفِرَةٞ وَرِزۡقٞ کَرِیمٞ ٥٠ وَٱلَّذِینَ سَعَوۡاْ فِیٓ ءَایَٰتِنَا مُعَٰجِزِینَ أُوْلَٰٓئِکَ أَصۡحَٰبُ ٱلۡجَحِیمِ ٥١ وَمَآ أَرۡسَلۡنَا مِن قَبۡلِکَ مِن رَّسُولٖ وَلَا نَبِیٍّ إِلَّآ إِذَا تَمَنَّىٰٓ أَلۡقَى ٱلشَّیۡطَٰنُ فِیٓ أُمۡنِیَّتِهِۦ فَیَنسَخُ ٱللَّهُ مَا یُلۡقِی ٱلشَّیۡطَٰنُ ثُمَّ یُحۡکِمُ ٱللَّهُ ءَایَٰتِهِۦۗ وَٱللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٞ ٥٢ لِّیَجۡعَلَ مَا یُلۡقِی ٱلشَّیۡطَٰنُ فِتۡنَةٗ لِّلَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٞ وَٱلۡقَاسِیَةِ قُلُوبُهُمۡۗ وَإِنَّ ٱلظَّٰلِمِینَ لَفِی شِقَاقِۢ بَعِیدٖ ٥٣ وَلِیَعۡلَمَ ٱلَّذِینَ أُوتُواْ ٱلۡعِلۡمَ أَنَّهُ ٱلۡحَقُّ مِن رَّبِّکَ فَیُؤۡمِنُواْ بِهِۦ فَتُخۡبِتَ لَهُۥ قُلُوبُهُمۡۗ وَإِنَّ ٱللَّهَ لَهَادِ ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِیمٖ ٥٤ وَلَا یَزَالُ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ فِی مِرۡیَةٖ مِّنۡهُ حَتَّىٰ تَأۡتِیَهُمُ ٱلسَّاعَةُ بَغۡتَةً أَوۡ یَأۡتِیَهُمۡ عَذَابُ یَوۡمٍ عَقِیمٍ ٥٥ ﴾

و زود مى‏طلبند از تو عذاب را و هرگز خلاف نخواهد کرد خدا وعده خود را. و هرآیینه یک روز نزدیک پروردگار تو مانند هزار سال است از آنچه مى‏شمرید [831]. ﴿47﴾و بسا دیه که مهلت دادم آن را و آن ستمکار بود، باز گرفتار کردم آن را. و به سوى من است بازگشت. ﴿48﴾بگو: اى مردمان! جز این نیست که من براى شما ترسانندۀ آشکارم. ﴿49﴾پس آنان‌که ایمان آوردند و کارهاى شایسته کردند، ایشان راست آمرزش و روزى نیک. ﴿50﴾و آنان‌که سعى کردند در آیات ما عاجزکنان، [به زعم خود] ایشانند اهل دوزخ. ﴿51﴾و نفرستادیم پیش از تو هیچ فرستاده و نه هیچ صاحب وحى، الاّ چون آرزویى به خاطر بست، افکند شیطان چیزى در آرزوی وى. پس دور می‌کند خدا آنچه شیطان انداخته است. باز محکم می‌کند خدا آیات خود را و خدا دانای با حکمت است [832]. ﴿52﴾تا بگرداند خدا آنچه شیطان افکَنَد، بلایى در حق آنان‌که در دلِ ایشان بیماری است و آنان‌که سخت است دل ایشان. و هرآیینه ستمکاران در مخالفت دور و درازند. ﴿53﴾و تا بدانند آنان‌که داده شده است ایشان را علم که آن وحى، راست است از جانب پروردگار تو، پس ایمان آرند به آن، پس نیایش کنند برای خدا دل ایشان. و هرآیینه خدا راه نماینده است مسلمانان را به سوى راه راست. ﴿54﴾و همیشه باشند کافران در شبهه از آن وحى تا وقتى که بیاید به ایشان قیامت، ناگهان یا بیاید به ایشان عقوبت، روزى بی‌نهایت نحس. ﴿55﴾

﴿ ٱلۡمُلۡکُ یَوۡمَئِذٖ لِّلَّهِ یَحۡکُمُ بَیۡنَهُمۡۚ فَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ فِی جَنَّٰتِ ٱلنَّعِیمِ ٥٦ وَٱلَّذِینَ کَفَرُواْ وَکَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا فَأُوْلَٰٓئِکَ لَهُمۡ عَذَابٞ مُّهِینٞ ٥٧ وَٱلَّذِینَ هَاجَرُواْ فِی سَبِیلِ ٱللَّهِ ثُمَّ قُتِلُوٓاْ أَوۡ مَاتُواْ لَیَرۡزُقَنَّهُمُ ٱللَّهُ رِزۡقًا حَسَنٗاۚ وَإِنَّ ٱللَّهَ لَهُوَ خَیۡرُ ٱلرَّٰزِقِینَ ٥٨ لَیُدۡخِلَنَّهُم مُّدۡخَلٗا یَرۡضَوۡنَهُۥۚ وَإِنَّ ٱللَّهَ لَعَلِیمٌ حَلِیمٞ ٥٩ ۞ذَٰلِکَۖ وَمَنۡ عَاقَبَ بِمِثۡلِ مَا عُوقِبَ بِهِۦ ثُمَّ بُغِیَ عَلَیۡهِ لَیَنصُرَنَّهُ ٱللَّهُۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٞ ٦٠ ذَٰلِکَ بِأَنَّ ٱللَّهَ یُولِجُ ٱلَّیۡلَ فِی ٱلنَّهَارِ وَیُولِجُ ٱلنَّهَارَ فِی ٱلَّیۡلِ وَأَنَّ ٱللَّهَ سَمِیعُۢ بَصِیرٞ ٦١ ذَٰلِکَ بِأَنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡحَقُّ وَأَنَّ مَا یَدۡعُونَ مِن دُونِهِۦ هُوَ ٱلۡبَٰطِلُ وَأَنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡعَلِیُّ ٱلۡکَبِیرُ ٦٢ أَلَمۡ تَرَ أَنَّ ٱللَّهَ أَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ فَتُصۡبِحُ ٱلۡأَرۡضُ مُخۡضَرَّةًۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٞ ٦٣ لَّهُۥ مَا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِی ٱلۡأَرۡضِۚ وَإِنَّ ٱللَّهَ لَهُوَ ٱلۡغَنِیُّ ٱلۡحَمِیدُ ٦٤ ﴾

پادشاهى آن روز خدا راست، حکم کند میان ایشان. پس آنان‌که ایمان آوردند و کارهای شایسته کردند، در بوستان‌های نعمت باشند. ﴿56﴾و آنان‌که کافر شدند و دروغ شمردند آیات ما را، پس آن جماعت ایشان را باشد عذاب خوار کننده. ﴿57﴾و آنان‌که هجرت کردند در راه خدا، پس کشته شدند یا بمردند، هرآیینه روزى دهد ایشان را خدا روزىِ نیک [833]. و هرآیینه خدا، وی بهترینِ روزى دهندگان است. ﴿58﴾البته درآرد ایشان را به موضعی که خوشنود شوند از آن و هرآیینه خدا دانای بردبار است. ﴿59﴾حکم این است. و هر که در پى ایذاى کسى افتاد به مانند آنکه ایذا داده شد او را، بعد از آن تعدّى کرده شد بر وى، هرآیینه نصرت خواهد داد او را خدا. هرآیینه خدا بخشایندۀ آمرزگار است. ﴿60﴾این نصرت به سبب آن است که خدا در مى‏آرد شب را در روز و درمى‏آرد روز را در شب و به سبب آن است که خدا شنوای بیناست. ﴿61﴾این نصرت به سبب آن است که خدا، همونست ثابت و آنچه می‌خوانند کافران بجز وى، همونست باطل. و به سبب آن است که خدا همونست بلند مرتبۀ بزرگ قدر. ﴿62﴾آیا ندیدى که خدا فرود آورد از آسمان آب را، پس زمین سرسبز شود. هرآیینه خدا لطف کنندۀ داناست. ﴿63﴾او راست آنچه در آسمان‌ها است و آنچه در زمین است. و هرآیینه خدا همونست بى‌نیاز ستوده‏کار. ﴿64﴾

﴿أَلَمۡ تَرَ أَنَّ ٱللَّهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فِی ٱلۡأَرۡضِ وَٱلۡفُلۡکَ تَجۡرِی فِی ٱلۡبَحۡرِ بِأَمۡرِهِۦ وَیُمۡسِکُ ٱلسَّمَآءَ أَن تَقَعَ عَلَى ٱلۡأَرۡضِ إِلَّا بِإِذۡنِهِۦٓۚ إِنَّ ٱللَّهَ بِٱلنَّاسِ لَرَءُوفٞ رَّحِیمٞ ٦٥ وَهُوَ ٱلَّذِیٓ أَحۡیَاکُمۡ ثُمَّ یُمِیتُکُمۡ ثُمَّ یُحۡیِیکُمۡۗ إِنَّ ٱلۡإِنسَٰنَ لَکَفُورٞ ٦٦ لِّکُلِّ أُمَّةٖ جَعَلۡنَا مَنسَکًا هُمۡ نَاسِکُوهُۖ فَلَا یُنَٰزِعُنَّکَ فِی ٱلۡأَمۡرِۚ وَٱدۡعُ إِلَىٰ رَبِّکَۖ إِنَّکَ لَعَلَىٰ هُدٗى مُّسۡتَقِیمٖ ٦٧ وَإِن جَٰدَلُوکَ فَقُلِ ٱللَّهُ أَعۡلَمُ بِمَا تَعۡمَلُونَ ٦٨ ٱللَّهُ یَحۡکُمُ بَیۡنَکُمۡ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَةِ فِیمَا کُنتُمۡ فِیهِ تَخۡتَلِفُونَ ٦٩ أَلَمۡ تَعۡلَمۡ أَنَّ ٱللَّهَ یَعۡلَمُ مَا فِی ٱلسَّمَآءِ وَٱلۡأَرۡضِۚ إِنَّ ذَٰلِکَ فِی کِتَٰبٍۚ إِنَّ ذَٰلِکَ عَلَى ٱللَّهِ یَسِیرٞ ٧٠وَیَعۡبُدُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَا لَمۡ یُنَزِّلۡ بِهِۦ سُلۡطَٰنٗا وَمَا لَیۡسَ لَهُم بِهِۦ عِلۡمٞۗ وَمَا لِلظَّٰلِمِینَ مِن نَّصِیرٖ ٧١ وَإِذَا تُتۡلَىٰ عَلَیۡهِمۡ ءَایَٰتُنَا بَیِّنَٰتٖ تَعۡرِفُ فِی وُجُوهِ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ ٱلۡمُنکَرَۖ یَکَادُونَ یَسۡطُونَ بِٱلَّذِینَ یَتۡلُونَ عَلَیۡهِمۡ ءَایَٰتِنَاۗ قُلۡ أَفَأُنَبِّئُکُم بِشَرّٖ مِّن ذَٰلِکُمُۚ ٱلنَّارُ وَعَدَهَا ٱللَّهُ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْۖ وَبِئۡسَ ٱلۡمَصِیرُ ٧٢﴾

آیا ندیدى که خدا مسخّر کرد براى شما آنچه در زمین است و مسخّر ساخت کشتی‌ها، می‌رود در دریا به فرمان او. و نگاه می‌دارد آسمان را از آنکه بیفتد بر زمین، مگر به دستورى وی. هرآیینه خدا در حق مردمان، بخشایندۀ مهربان است. ﴿65﴾و اوست آنکه زنده کرد شما را، باز بمیراند شما را، باز زنده کند شما را. هرآیینه آدمى ناسپاس است. ﴿66﴾براى هر گروهى معین کرده‏ایم شریعتى راکه ایشان عمل کننده‏اند بر آن، پس باید که نزاع نکنند با تو در این کار و بخوان به سوى پروردگار خویش. هرآیینه تو بر راه راستى. ﴿67﴾و اگر مکابره نمایند با تو، بگو خدا داناتر است به آنچه مى‏کنید. ﴿68﴾خدا حکم خواهد کرد میان شما روز قیامت در آنچه اندر آن اختلاف می‌کنید [834]. ﴿69﴾آیا ندانستى که خدا می‌داند هرچه در آسمان و زمین است؟ هرآیینه این همه ثبت است در کتابى. این همه بر خدا آسان است. ﴿70﴾و عبادت مى‏کنند بجز خدا چیزی راکه فرونفرستاده است خدا حجتى بر آن و چیزى که نیست ایشان را بر ثبوت آن دانش. و نیست ستمکاران را هیچ یارى دهنده. ﴿71﴾و چون خوانده می‌شود بر ایشان آیات ما واضح آمده، مى‏شناسى در روی این کافران ناخوشى. نزدیک می‌شوند از آنکه حمله کنند بر آنان‌که می‌خوانند بر ایشان آیاتِ ما. بگو آیا خبر دهم شما را به نا خوشتر از این؟ آن دوزخ است. وعده داده است خدا آن را به کافران و وى بد جایى است. ﴿72﴾

﴿ یَٰٓأَیُّهَا ٱلنَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٞ فَٱسۡتَمِعُواْ لَهُۥٓۚ إِنَّ ٱلَّذِینَ تَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ لَن یَخۡلُقُواْ ذُبَابٗا وَلَوِ ٱجۡتَمَعُواْ لَهُۥۖ وَإِن یَسۡلُبۡهُمُ ٱلذُّبَابُ شَیۡ‍ٔٗا لَّا یَسۡتَنقِذُوهُ مِنۡهُۚ ضَعُفَ ٱلطَّالِبُ وَٱلۡمَطۡلُوبُ ٧٣ مَا قَدَرُواْ ٱللَّهَ حَقَّ قَدۡرِهِۦٓۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَقَوِیٌّ عَزِیزٌ ٧٤ ٱللَّهُ یَصۡطَفِی مِنَ ٱلۡمَلَٰٓئِکَةِ رُسُلٗا وَمِنَ ٱلنَّاسِۚ إِنَّ ٱللَّهَ سَمِیعُۢ بَصِیرٞ ٧٥ یَعۡلَمُ مَا بَیۡنَ أَیۡدِیهِمۡ وَمَا خَلۡفَهُمۡۚ وَإِلَى ٱللَّهِ تُرۡجَعُ ٱلۡأُمُورُ ٧٦ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱرۡکَعُواْ وَٱسۡجُدُواْۤ وَٱعۡبُدُواْ رَبَّکُمۡ وَٱفۡعَلُواْ ٱلۡخَیۡرَ لَعَلَّکُمۡ تُفۡلِحُونَ۩ ٧٧ وَجَٰهِدُواْ فِی ٱللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِۦۚ هُوَ ٱجۡتَبَىٰکُمۡ وَمَا جَعَلَ عَلَیۡکُمۡ فِی ٱلدِّینِ مِنۡ حَرَجٖۚ مِّلَّةَ أَبِیکُمۡ إِبۡرَٰهِیمَۚ هُوَ سَمَّىٰکُمُ ٱلۡمُسۡلِمِینَ مِن قَبۡلُ وَفِی هَٰذَا لِیَکُونَ ٱلرَّسُولُ شَهِیدًا عَلَیۡکُمۡ وَتَکُونُواْ شُهَدَآءَ عَلَى ٱلنَّاسِۚ فَأَقِیمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتُواْ ٱلزَّکَوٰةَ وَٱعۡتَصِمُواْ بِٱللَّهِ هُوَ مَوۡلَىٰکُمۡۖ فَنِعۡمَ ٱلۡمَوۡلَىٰ وَنِعۡمَ ٱلنَّصِیرُ ٧٨ ﴾

اى مردمان! پدید آورده شد داستانی پس بشنوید آن را. هرآیینه آنان‌که می‌خوانید بجز خدا، آفریدن نتوانند مگسى را، اگرچه جمع شوند برای آن .و اگر برباید از ایشان مگس، چیزى، خلاص نتوانند کرد آن را از مگس. ناتوان شد طالب و مطلوب [835]. ﴿73﴾تعظیم نکردند خدا را حق تعظیم او. هرآیینه خدا توانای غالب است. ﴿74﴾خدا برمى‏گزیند فرستاده‏ها از فرشتگان و از مردمان. هرآیینه خدا شنوای بینا است. ﴿75﴾می‌داند آنچه پیش روی ایشان است و آنچه پسِ پشت ایشان است و به سوى خدا بازگردانیده می‌شوند کارها. ﴿76﴾اى مسلمانان! رکوع کنید و سجده بجا آرید و عبادت نمایید پروردگار خود را و بکنید کار نیکو، امید است که رستگار شوید. ﴿77﴾و جهاد کنید در راه خدا حق جهادى که براى خدا باشد. وى برگزید شما را و نساخت بر شما در دین، هیچ تنگى. مشروع کرد دین پدر شما ابراهیم. خدا نام نهاد شما را مسلمانان پیش از این [836]و در قرآن نیز. تا باشد پیغامبر گواه بر شما و باشید شما گواه بر مردمان، پس برپا دارید نماز را و بدهید زکات را و چنگ زنید به خدا، اوست خداوند شما، پس نیکو خداوند است و نیکو مددگار است. ﴿78﴾

[819] یعنی تکبرکنان. [820] یعنی اگر از این غصّه بمیرد، هیچ ضرر نکند. [مؤلف] هر کس گمان مى‌کرد که خدا او [= پیامبرش] را در دنیا و آخرت هرگز یارى نخواهد کرد، [و حال که مى‌بیند یارى کرده، و بدین خاطر به خشم آمده است‌]، پس ریسمانی به سقف (خانه‌اش) بیاویزد، [و خود را حلق آویز کند]، و [نفس خود را] قطع کند [و تا لبه پرتگاه مرگ پیش رود]، و آن‌گاه بنگرد که آیا (این) تدبیرش خشم او را از میان مى‌برد؟!. [مُصحح] [821] یعنی در دنیا. [822] یعنی برای نمازگزاران. [823] یعنی یوم نحر و ایَّام تشریق. [824] یعنی کعبه: زیراکه اوّل بنا شد بعد از آن بیت‌المقدس. [825] یعنی شتر و گاو و بز و گوسفند. [826] یعنی میته و خونِ مسفوح. [827] یعنی گواهی دروغ. [828] حاصل آن است که هلاک شد به وجهی که امید نجات نماند. [829] یعنی ضرر اعدای ایشان را. [830] درین آیت دلالت است بر صحتِ خلافتِ خلفای اربعه، زیراکه ایشان مهاجرین اولین بودند و متمکن شدند در زمین. پس لازم آید که اقامت صلوة و ایتاء زکوة و امر به معروف و نهی از منکر از ایشان به ظهور رسد و تمکین فی الارض چون به آن خصال جمع شود، همان است خلافت نبوت. [831] یعنی اگر خواهد، کار هزار سال در یک روز تمام کند. پس این به سبب عجز نیست، بلکه بنابر مصالحی که جز اوکس نمی‌داند. [832] مترجم گوید: مثلاً آن حضرتجبه خواب دیدند که هجرت کرده‌اند به زمینی که نخل بسیار دارد. پس وهم به جانب یمامه و هجر رفت و در نفس الامر مدینه بود. مثلاً آن حضرتجبه خواب دیدند که به مکه درآمده‌اند، حلق و قصر می‌کنند. پس وهم آمد که در همان سال این معنی واقع شود و در نفس الامر بعد از سال‌های چند متحقق شد و در امثال این صورت، امتحان مخلصان و منافقان در میان می‌آید، والله اعلم. [833] یعنی در بهشت. [834] مترجم گوید: درین آیت اشاره است به آنکه اختلاف شرائع به سبب اختلاف عصور است و همه شرائع، حق است و در زمان خود معمول به است، پس نزاع در حقیقت به آنها نباید کرد. [835] یعنی عابد و معبود. [836] یعنی در کتب سابقه.