تفسیر سوره‌ی احزاب آیه‌ی 62-49

سوره‌ی احزاب آیه‌ی 62-49

(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نَکَحْتُمُ الْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِن قَبْلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ فَمَا لَکُمْ عَلَیْهِنَّ مِنْ عِدَّةٍ تَعْتَدُّونَهَا فَمَتِّعُوهُنَّ وَسَرِّحُوهُنَّ سَرَاحاً جَمِیلاً (49) یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَحْلَلْنَا لَکَ أَزْوَاجَکَ اللَّاتِی آتَیْتَ أُجُورَهُنَّ وَمَا مَلَکَتْ یَمِینُکَ مِمَّا أَفَاء اللَّهُ عَلَیْکَ وَبَنَاتِ عَمِّکَ وَبَنَاتِ عَمَّاتِکَ وَبَنَاتِ خَالِکَ وَبَنَاتِ خَالَاتِکَ اللَّاتِی هَاجَرْنَ مَعَکَ وَامْرَأَةً مُّؤْمِنَةً إِن وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِیِّ إِنْ أَرَادَ النَّبِیُّ أَن یَسْتَنکِحَهَا خَالِصَةً لَّکَ مِن دُونِ الْمُؤْمِنِینَ قَدْ عَلِمْنَا مَا فَرَضْنَا عَلَیْهِمْ فِی أَزْوَاجِهِمْ وَمَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُمْ لِکَیْلَا یَکُونَ عَلَیْکَ حَرَجٌ وَکَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً (50)‏ تُرْجِی مَن تَشَاء مِنْهُنَّ وَتُؤْوِی إِلَیْکَ مَن تَشَاء وَمَنِ ابْتَغَیْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْکَ ذَلِکَ أَدْنَى أَن تَقَرَّ أَعْیُنُهُنَّ وَلَا یَحْزَنَّ وَیَرْضَیْنَ بِمَا آتَیْتَهُنَّ کُلُّهُنَّ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا فِی قُلُوبِکُمْ وَکَانَ اللَّهُ عَلِیماً حَلِیماً (51) لَا یَحِلُّ لَکَ النِّسَاء مِن بَعْدُ وَلَا أَن تَبَدَّلَ بِهِنَّ مِنْ أَزْوَاجٍ وَلَوْ أَعْجَبَکَ حُسْنُهُنَّ إِلَّا مَا مَلَکَتْ یَمِینُکَ وَکَانَ اللَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ رَّقِیباً (52) یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلَّا أَن یُؤْذَنَ لَکُمْ إِلَى طَعَامٍ غَیْرَ نَاظِرِینَ إِنَاهُ وَلَکِنْ إِذَا دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ إِنَّ ذَلِکُمْ کَانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنکُمْ وَاللَّهُ لَا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعاً فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاء حِجَابٍ ذَلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا کَانَ لَکُمْ أَن تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَن تَنکِحُوا أَزْوَاجَهُ مِن بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذَلِکُمْ کَانَ عِندَ اللَّهِ عَظِیماً (53) إِن تُبْدُوا شَیْئاً أَوْ تُخْفُوهُ فَإِنَّ اللَّهَ کَانَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیماً (54)‏ لَّا جُنَاحَ عَلَیْهِنَّ فِی آبَائِهِنَّ وَلَا أَبْنَائِهِنَّ وَلَا إِخْوَانِهِنَّ وَلَا أَبْنَاء إِخْوَانِهِنَّ وَلَا أَبْنَاء أَخَوَاتِهِنَّ وَلَا نِسَائِهِنَّ وَلَا مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُنَّ وَاتَّقِینَ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیداً (55) إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیماً (56) إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَاباً مُّهِیناً (57) وَالَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَاناً وَإِثْماً مُّبِیناً (58) یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّأَزْوَاجِکَ وَبَنَاتِکَ وَنِسَاء الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ ذَلِکَ أَدْنَى أَن یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ وَکَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً (59) لَئِن لَّمْ یَنتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَةِ لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لَا یُجَاوِرُونَکَ فِیهَا إِلَّا قَلِیلاً (60) مَلْعُونِینَ أَیْنَمَا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَقُتِّلُوا تَقْتِیلاً (61) سُنَّةَ اللَّهِ فِی الَّذِینَ خَلَوْا مِن قَبْلُ وَلَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِیلاً) (62)‏

این  مرحله  از  سوره  در  سرآغاز  خود  یک  حکم  همگانی  از  احکام  قرآن  را  دربر  می‌گیرد،  احکامی ‌که  دربارۀ  نظم  و  نظام  کارهای  خانواده  است‌.  این  حکم  دربارۀ  زنـانی  است ‌که  پیش  از  نزدیکی  با  آنان  طلاق  داده  می‌شوند.  بعد  از  این  حکم‌،  احکام  ویژه‌ای  ذکر  مـی‌شود  دربـارۀ  مقرّرات  زندگی  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  دربارۀ  ازدواج  خاصّ  او  با  زنان‌،  و  چگونگی  پیوند  همسرانش  با  سائر  مردان‌،  و  پیوند  مسلمانان  با  خـانۀ  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  و  بزرگواری  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  ‌و  خانواده‌اش  در  پیشگاه  خدا  و  فرشتگان  و  صدرنشینان  عالم  بالا  .  .  .  سرانجام  یک  حکم  همگانی  در  می‌رسد که  د‌ر  آن  زنان  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  ‌و  د‌خترانش  و  زنان  مؤمنان  مشترک  هستند.  خـدا  بدیشان  دستور  می‌دهد  رداء  و  روپوش  خود  را  در  وقت  بیرون  رفتن  برای  قضاء  حاجت  و  رفع  نیاز  بر  خویشتن  بیفکنند  تا  با  همچون  جامۀ  بلندبالای  بدن‌پوشی  ممتاز گردند  و  شناخته  شوند،  و  بد‌ین  وسیله  مورد  اذیّت  و  آزار  افراد  بداخلاق  و  منافقان  و  شایعه‌پردازان  و  فاسقانی  قرار  نگیرند که  در  مدینه  متعرض  زنان  می‌شدند  و  بر  سـر  راهشـان  می‌آمدند.  با  تـهدید  ایـن ‌گونه  منافقان  و  شایعه ‌پردازان  به  تبعید  از  مدینه  در  صورتی‌ که  دست  از  اذیّت  و  آزار  زنان  مؤمن  و  پخش  فساد  و  تباهی  نکنند،  ا‌ین  مرحله  خاتمه  دا‌ده  می شود.

این  قوانین  و  مقرّرات  و  رهنمودها  و  رهنمونها  بخشی  از  سـر  و  سـامان  بخشیدن  و  نظم  و  نظام  دادن ‌گروه  مسلمانان  بر اساس  جهان‌بینی  اسلامی  است‌.  و  امّا  چیزی  که  به  زندگی  شخصی  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  ‌مربوط  می‌گردد،  خدا  خواسته  است‌ که  ایـن  خانه  را  صفحۀ  گشـوده‌ای  بنماید  و  آن  را  به  نسلها  نشان  دهد.  این  است‌ که  همچون  چیزی  را  در  قرآن  جاویدان  و  ماندگاری  قرار  داده  است  که  در  هر  زمان  و  مکانی  خوانده  می‌شود.  آیه‌هائی‌ که  درباره  زندگی  شخصی  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  و  خانۀ  او  در  قرآن  آمده‌اند،  نشانه‌ای  از  بزرگداشت  یزدان  سبحان  در  حقّ  این  خا‌نه  و  خانواده‌ای  است ‌که  خداوند  بزرگوا‌ر  خودش  کار  و  بار  آن  را  سرپرستی  می‌فرماید،  و  ایـن  خانه  و  خانواده  را  در  قرآن  جاویدان  در  طول  زمان‌،  به  هـمۀ  انسانها  نشان  می‌دهد.

*

(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نَکَحْتُمُ الْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِن قَبْلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ فَمَا لَکُمْ عَلَیْهِنَّ مِنْ عِدَّةٍ تَعْتَدُّونَهَا فَمَتِّعُوهُنَّ وَسَرِّحُوهُنَّ سَرَاحاً جَمِیلاً) (49)

ای  مؤمنان‌!  هنگامی  که  با  زنان  مؤمنه  ازدواج  کردید  و  پیش  از  همبستری  با  ایشان‌،  آنان  را  طلاق  دادید،  برای شما عدّه ای بر آنان نیست تا حساب آن را نگاه دارید.ایشان  را  از  هدیّۀ  منـاسبی  بهره‌مند  سازید و به گونۀ محترمانه و زیبائی آنان را آزاد و رها سازید.

در  سورۀ  بقره  حکم  زنان  مطلّقه‌ای  که  با  اتان  همبستری نشده است ، بیان گردیده است در این گفتۀ خداوند بزرگوار:

(لا جناح علیکم إن طلقتم النساء ما لم تمسوهن أو تفرضوا لهن فریضة , ومتعوهن على الموسع قدره , وعلى المقتر قدره , متاعا بالمعروف حقا على المحسنین . وإن طلقتموهن من قبل أن تمسوهن وقد فرضتم لهن فریضة فنصف ما فرضتم إلا أن یعفون أو یعفو الذی بیده عقدة النکاح . وأن تعفوا أقرب للتقوى , ولا تنسوا الفضل بینکم إن الله بما تعملون بصیر).

اگر  زنان  را  قبل  از  آمیزش  جنسی  و  تعیین  مهر  (‌به  عللی‌) طلاق دهید، گناهی بر شما نیست (و در این موقع) آنان را (با هدیّه ای مناسب حال خود) بهره مند سازید. آن  کس  که  توانائی  (‌مالی‌)  دارد  به  اندازۀ  خودش‌،  هدیّه‌ای شایسته ( و مناسب حال دهنده و گیرنده) می پردازد، و  این  (‌پرداخت  هدیّه‌)  بر  نـیکوکاران  الزامـی  است‌.  و  اگر  زنان  را  پیش  از  آن  که  با  آنان  تماس  بگیرید  (‌و  آمـیزش جنسی بنمائید) طلاق دادید، در حالی که مهریّه ای برای  آنان  تـعیین  نـموده‌ایـد  (‌لازم  است‌)  نـصف  آنـچه  را  کـه  تعیین  کرده‌اید  (‌به  آنان  بدهید)  مگر  این  کـه  آنـان  (‌حقّ خود را) ببخشند و یا (اگر صغیر و یا سفیه هستند، ولی آنان، یعنی) آن کس که عقد ازدواج در دست او است، آن را  ببخشد.  و  اگر  شـما  (‌مردان‌)  گذشت  کنید  (‌و  تـمام مهریّه را به زنان بپردازید)  به پرهیزگاری نزدیک تر است. و گذشت و نیکوکاری را در میان خود فراموش مکنید. بیگمان خداوند به آنچه انجام می دهید بینا است.

زن  مطلّقه‌ای ‌که  مهریّه‌ای  برای  او  تعیین  شده  است  و  با  او  تماس  جنسی  نشده  است‌،  نصف  این  مـهریّۀ  تـعیین  شده  باید  بدو  داده  شود.  اگر  هم  مهریّه‌ای  برای  چنین  زنی  تعیین  نشده  است  هدیّه‌ای  بـدو  داده  مـی‌شود  به  اندازۀ  توانائی  و  عدم  توانائی  مالی  مرد  طلاق‌ دهنده  .  .  .  در  اینجا،  یعنی  در  سورۀ  احزاب‌،  بیان  حکم  عدّه  آمـده  است‌.  بیان  این  حکم  در  دو  آیۀ  (‌٢٣٦  و  ٢٣٧)  سورۀ  بقره  نیامده  است‌.  در  اینجا  مقرّر گردیده  است‌ که  چنین  زنی  عدّه‌ای  نگاه  نمی‌دارد.  چرا که  دخولی  صورت  نپذیرفته  است‌.  عدّه  هم  برای  خاطر  جمع  شدن  از  خالی  بودن  رحـم  از  حمل‌،  و  تأکید  بر  زدوده  بودن  رحم  از  اثرات  ازدواج  پیشین  است‌.  تا  بدین  وسیله  نسـبها  و  حسبها  آمیزۀ  یکدیگر  نشوند،  و  به  مردی  چیزی  نسبت  داده  نشود  که  متعلّق  بدو  نیست‌،  و  یا  از  مردی  چیزی  سلب  نگردد که  از آن  او  بوده  و  در  رحم  زن  مطلّقه  قرار  داشته  است‌.  وقتی  که  دخول  صورت  نـپذیرفته  است  چیزی  در  رحم  نیست‌،  و  عدّه‌ای  هم  در  ایـن  صورت  وجود  ندارد،  و  انتظار کشیدن  و  درنگ  نمودنی  نیز  لازم  نیست‌.

(فَمَا لَکُمْ عَلَیْهِنَّ مِنْ عِدَّةٍ تَعْتَدُّونَهَا ).

برای  شما  عدّه‌ای  بر  آنان  نیست  تـا  حسـاب  آن  را  نگاه  د‌ارید. 

(مَتِّعُوهُنَّ).

ایشان  را  از  هدیّۀ  منـاسبی  بهره‌مند  سازید.

اگر  مهریّه‌ای  تعیین  شده  است‌،  این  هدیّه  نصف  مهریّه  است‌.  اگر  هم  مهریّه‌ای  تعیین  نگردیده  است  حقّ  متاع  و  هدیّۀ  مناسبی  بدو  داده  می‌شود  به  اندازۀ  توانائی  مالی شوهر.

(وَسَرِّحُوهُنَّ سَرَاحاً جَمِیلاً) .

و  به  گونۀ  محترمانه  و  زیبائی  آنان  را  آزاد  و  رها  سازید.  نه  آنان  را  از  ازدواج  بازمی‌دارید  و  نه  بدیشان  اذیّت  و  آزار  می‌رسانید،  و  نه  بر  ایشان  سـختگیری  مـی‌کنید  و  طعنه  و  تشر  می‌زنید.  اگر  خواستند  زندگی  نوین  دیگری  را  در پیش ‌گیرند  سدّها  و  مانعها  بر  سر  راهشان  ایجاد  نمی‌کنید.

این  یک  حکم  همگانی  است ‌که  در  روند  سوره  آمده  است‌،  بدان  هنگام ‌که  این  سوره  در  صدد  سر  و  سامان  دادن  و  نظم  و  نظام  بخشیدن  به  زندگی  همگانی ‌گـروه  مسلمانان  است‌.

*

بعد  از  آن  یزدان  جهان  برای  پیغمبر  خود  صلّی الله علیه وآله وسلّم  بیان  می‌فرماید  و  روشن  می‌نماید  چه  زنانی  برای  او  حلال  هستند،  و  در  این  راستا  چه  خصوصیّتی  برای  شخص  او  و  برای  اهل  بیت  او  در  میان  است‌.  بعد  از  آن ‌که  سورۀ  نساء  نازل‌ گردیده  است  و  حداکثر  همسران  را  چهار  زن  قرار  د‌اده  است‌:

(فانکحوا ما طاب لکم من النساء مثنى وثلاث ورباع).

با  زنانی  که  برای  شما  حلالند  و  دوست  دارید،  بـا  دو  یـا  سه  و  یا  چهار تا  ازدواج  کنید.                          (‌نساء‌/3) 

در  حبالۀ  نکاح  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم‌ در  آن  هنگام  نه  زن  بود،  و  با  هر یک  از  ایـنها  بـه  خـاطر  هـدف  و  مـقصود  ویژه‌ای  ازدواج  فرموده  بود.  عائشه  و  حفصه  دختران  دو  دوست  و  همدم  او  ابوبکر  و  عمر  بودند.  امّ  حبیبه  دختر  ابوسفیان  بود.  امّ  سلمه‌،  و  سوده  دختر  زمعه‌،  و  زیـنب  دختر  خزیمه‌،  زنان  مهاجری  بودند که  شوهرانشان  را  از  دست  داده  بودند،  و  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  خواست  ایشـان  را  کرامت  و  عزّت  بخشد.  آنان  نه  صاحبان  جمال  بودند  و  نه  جوان‌.  بلکه  ازدواج  با  ایشان  محض  اکـرام  و  بزرگداشتشان  بود  و  بس.  زینب  دختر  جحش  هم  با  داستان  ازدواجش  آشنائیم‌.  ازدواج  با  او  جنبۀ  دلجوئی  داشت‌.  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  او  را  به  ازدواج  زید  درآورده  بود  و  بخت  و  اقبال  یاری  نداد  به  خاطر کاری  که  خداونـد  بزرگوار  مقدّر  فرموده  بود  ازدواج  موفّقی  باشد.  زید  او  را  طلاق  داد.  برای  تعو‌یض  این  طلاق‌،  برابر  فرمان  یزدان  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  مجبور  به  ازدواج  با  او گردید.  داستان  زینب  با  زید  را  شنیدیم  و  با  آن  آشـنا  شـدیم‌. 

دیگری  جویره  دختر  حارث  است ‌که  از  قبیلۀ  بنی  مصطلق  بود.  دیگری  صفیّه  دختر  حیی  پسر  اخطب  است‌.  جـویره  و  صـفیّه  از  زمـرۀ  اسیران  جنگی  بودند.  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  آنان  را  آزاد  فرمود  و  با  هر  دو  تای  ایشان  یکی  پس  از  دیگری  ازدواج‌ کرد،  برای  این ‌که  با  قبائل  پیوستگی  و  خویشاوندی  را  استوار  فرماید،  و  ایـن  دو  خانم  را کرامت  و  عزّت  بخشد.  هر دوی  ایـنان  بعد  از  محنتی ‌که‌گریبانگیر  قبائلشان‌ گردید  مسلمان  شدند. 

همۀ  این  خانمها  «‌مادران  مؤمنان‌»  شـدند،  و  افـتخار  نزدیکی  با  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  را  پیدا کردند،  و  خدا  و  پیغمبرش  و  سرای  آخرت  را  به  دنـبال  نـزول  دو  آیـۀ  اختیار^[1]  برگزیدند  و  ترجیح  دادند.  بـرای  آنـان  بسیار  سخت  و  دشوار  و  ناگوار  و  نابهنجار  بود که  بعد  از  محدود کردن  زنان  در  چهار  نفر  از  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  جدا  شوند  و  به  ترک  آن  والامقام  بگویند.  خدا  با  نـظر  عنایت  بدانان  نگریست  و  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  را از  این  قید  و  بند  استثناء  فرمود.  برای  او  حلال ‌کرد که  همۀ  زنان  خود  را  در  حبالۀ  نکـاح  نگاه  دارد،  و  همۀ  ایشان  را  برایش  حلال  نمود.  بعد  از  آن  آیات  قرآنی  نازل‌ گردید  و  قرآن  برای  او  قدغن‌ کرد که  با  زن  دیگری  ازدواج‌ کند  یا  زن  دیگری  را  با  یکی  از  اینها  معاوضه  نـماید.  ایـن  امتیاز  تنها  بدان  زنانی  داده  شـد که  همسران  پیغمبر  بودند،  بدان  خاطر که  افتخار  نسبت  بدو  را  پـیدا  کـرده  بودند،  بعد  از  آن‌ که  خدا  و  پیغمبرش  و  سرای  آخرت  را  برگزیده  و  ترجیح  داده  بودند  .  .  .  پیرامون  همچون  اصول  و  ارکانی ‌این  آیات‌ دور  می‌زنند:

(یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَحْلَلْنَا لَکَ أَزْوَاجَکَ اللَّاتِی آتَیْتَ أُجُورَهُنَّ وَمَا مَلَکَتْ یَمِینُکَ مِمَّا أَفَاء اللَّهُ عَلَیْکَ وَبَنَاتِ عَمِّکَ وَبَنَاتِ عَمَّاتِکَ وَبَنَاتِ خَالِکَ وَبَنَاتِ خَالَاتِکَ اللَّاتِی هَاجَرْنَ مَعَکَ وَامْرَأَةً مُّؤْمِنَةً إِن وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِیِّ إِنْ أَرَادَ النَّبِیُّ أَن یَسْتَنکِحَهَا خَالِصَةً لَّکَ مِن دُونِ الْمُؤْمِنِینَ قَدْ عَلِمْنَا مَا فَرَضْنَا عَلَیْهِمْ فِی أَزْوَاجِهِمْ وَمَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُمْ لِکَیْلَا یَکُونَ عَلَیْکَ حَرَجٌ وَکَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً (50)‏ تُرْجِی مَن تَشَاء مِنْهُنَّ وَتُؤْوِی إِلَیْکَ مَن تَشَاء وَمَنِ ابْتَغَیْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْکَ ذَلِکَ أَدْنَى أَن تَقَرَّ أَعْیُنُهُنَّ وَلَا یَحْزَنَّ وَیَرْضَیْنَ بِمَا آتَیْتَهُنَّ کُلُّهُنَّ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا فِی قُلُوبِکُمْ وَکَانَ اللَّهُ عَلِیماً حَلِیماً (51) لَا یَحِلُّ لَکَ النِّسَاء مِن بَعْدُ وَلَا أَن تَبَدَّلَ بِهِنَّ مِنْ أَزْوَاجٍ وَلَوْ أَعْجَبَکَ حُسْنُهُنَّ إِلَّا مَا مَلَکَتْ یَمِینُکَ وَکَانَ اللَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ رَّقِیباً) (52)

ای  پیغمبر!  ما  برای  تو  (‌جهت  توفیق  در  کار  تبلیغ  دعوت  و  چـیزهای  دیگـر)  حـلال  کرده‌ایــم  هـمسرانت  را  کـه  مهرشان  را  پرداخته‌ای‌،  و  همچنین  کنیزانی  را  که  خدا  در  جنگ  بــهرۀ  تـو  سـاخته  است‌،  و  عموزادگان،  و  عمّه‌زادگان‌،  و  دائی‌زادگان  که  با  تو  مهاجرت  کرده‌اند،  و  زن  با  ایمانی  که  خویشتن  را  به  پیغمبر  ببخشد  و  پیغمبر  بخواهد  او  را  بـه  ازدواج  خود  درآورد،  کـه  (‌ایـن  یکـی‌)  خاصّ  تو  است  و  برای  سائر  مؤمنان  جائز  نیست  (‌بدون  مهریّه  و  از  راه  هبه‌،  زنی  را  به  ازدواج  خود  درآورند)‌.  ما  خودمان  می‌دانیـم  برای  مؤمنان  در  مورد  همسرانشـان  و  کنیزانشــان  چـه  احکامی  (‌هـمچون  نـفقه  و  مـهریّه  و  شاهدان  عقد  و  عدم  تجاوز  از  چهار  زن‌)  مقرّر  می‌داریم‌.  (‌اشاره‌ای  به  علم  خود،  یعنی  سرچشمۀ  احکام  گذشته  به  خاطر  آن  است‌)  تا  این  که  (‌از  احکامی  که  خاصّ  تو  است  دلتنگ  نبوده  و)  رنجی  گریبانگیر  تـو  نشـود.  خداونـد  آمـرزنده  و  مـهربان  است‌.  (‌به  خـاطر  شـرائـط  خـاصّ  زندگی‌)  می‌توانی  موعد  همخوابگی  هر یک  از  زنان  را  به  تأخیر  اندازی  (‌و  به  وقت  دیگری  موکول  کنی‌)  و  هر  کدام  را  بخواهی  می‌توانی  در  کنار  خود  جای  دهی‌،  گناهی  بر  تو  نیست‌.  این  (‌حکم  تفویض  اختیار)  بهترین  وسـیله‌ای  است  که  باعث  می‏‎گردد  ایشان  مسرور  شوند  و  غمگین  نشوند،  و  جملگی  آنان  بدانچه  بدیشـان  می‌دهی  خشنود  گردند.  (‌چرا  که  می‌دانند  این  فـرمان  خدا  است  و  تـو  در  پـــرتو  آن  می‏‎توانی  بــهتر  فکـر  خـود  را  مـتوجّه  مسؤولیّتهای  بزرگ  و  سنگین  رسـالت  و  مـصالح  مـهم  امّت  اسلامی  کنی‌)‌.  و  خدا  می‌داند  چه  چیزهائی  (‌از  عشق  و  نفرت‌)  در  دلهای  شما  است‌،  و  خدا  بس  آگاه  (‌از  ظاهر  و  باطن  شما  بوده‌،  و  در  کیفر  دادن  شتاب  ندارد)  و  شکیبا  است‌.  بـعد  از  ایـن‌،  دیگر  زنـی  بـر  تو  حـلال  نیست،  و  نمی‌توانی  همسرانت  را  به  همسران  دیگری  تـبدیل  کنی  (‌و  مـثلاً  بــرخـی  از  اینان  را  طـلاق  دهـی  و  بـجای  وی  همسران  تازه‌ای  را  خواستگاری  نمائی‌)  هـر چند  جمال  آنان  تو  را  به  شگفت  درآورد،  مگر  کنیزان‌.  خداوند  ناظر  و  مراقب  بر  هر  چیزی  است‌.

در  این  آیات  خداوند  برای  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  انـواع  زنـان  مذکور  در  آنها  را  حلال  کرده  ا‌ست‌،  هر چند  از  چهار  تـا  هم  بیشتر  باشند.  ولی  برای  غیر  او  حرام  هسـتند.  ایـن  گروه  عبارتند  از:  زنانی ‌که  مـهریّۀ  آنـان  را  تـعیین  و  پرداخت  کـرده  است‌،  و کـنیزانـی  کـه  از  زمـرۀ  غنائم  می‌باشند،  و  دختران  عموها  و  عمّه‌ها  و  دائیها  و  خاله‌هائی  که  همراه  او  مهاجرت  کرده‌اند  نه  دخترانی  که  با  او  مهاجرت  ننموده‌انـد  -  چنین  ازدواجی  برای  احترام  همچون  خانمهای  مـهاجـری  بوده  است  -‌ دیگری  هر  خانمی  است ‌که  خود  را  به  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم ‌ بدون  مهریّه  و  ولی  هبه ‌کند،  اگر  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  بخواهد  بـا  او  ازدواج  فـرماید.  روایـتها  دربارۀ  همچون  زنـانی  متناقض  و  مختلف  است‌.  روشن  نیست  آیا  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  با  زنی  از  این  نوع  ازدواج  فرموده  است  یا  خیر.  ارجح  اقوال  ایـن  است ‌که  پـیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  هـمچو‌ن  زنـانی  را  بـه  ازدواج  مردان  دیگری  درآورده  است  و  بس  .  .  .  خداونـد  ایـن  خصوصیّت  را  به  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  ‌عطاء  فرموده  است  و  آن  را  به‌ کس  دیگری  نبخشیده  است‌.  این  هم  بدان  علّت  است ‌که  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم ‌ولی  جملگی  مردان  مؤمن  و  زنان  مؤمن  است‌.  و  امّا  اشخاص  دیگر  تابع  همان  قوانـین  و  مقرّراتی  هستند که  خداوند  آنها  را  بیان  فرموده  است  و  راجع  به  همسران  و کنیزانشان  واجب  گردانیده  است‌.  این  امتیاز  برای  این  است‌ که  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  به  تنگنا  نیفتد  و  بتواند  همسران  خود  را  نگاه  دارد،  و  پاسخگوی  شرائط  و  ظروف  ویژه‌ای  باشد که  شخص  او  را  احاطه  کرده‌اند.  گذشته  از  این‌،  به  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  اختیار  داده  شده  است ‌که  به  حبالۀ  نکاح  خود  درآورد  هر  زنی  را که  خود  را  بدو  هبه  بکند  و  او  هم  وی  را  بخواهد،  یـا  آن  را  بـه  وقت  دیگری  حواله  دهد.  او  می‌تواند  هر  وقت  خواست  به  سوی  چنین  زنی  برگردد  .  .  .  او  می‌تواند  با  هر  زنی  از  همسران  خود  همبستر  شود  یا  وقت  هر  زنی  از  همسران  خود  را  به  تأخیر  اندازد،  و  سپس  بدو  مراجعه ‌کند  .  .  . 

(ذَلِکَ أَدْنَى أَن تَقَرَّ أَعْیُنُهُنَّ وَلَا یَحْزَنَّ وَیَرْضَیْنَ بِمَا آتَیْتَهُنَّ کُلُّهُنَّ ).

این  (‌حکـم  تفویض  اختیار)  بـهترین  وسـیله‌ای  است  کـه  باعث  می‏‎گردد  ایشان  مسرور  شوند  و  غمگین  نشوند،  و  جملگی  آنان  بدانچه  بدیشان  می‌دهی  خشـنود  گردند.  (‌چرا  که  می‌دانند  این  فرمان  خدا  است  و  تو  در  پـرتو  آن  می‌توانی  بهتر  فکر  خود  را  متوجّه  مسؤولیّتهای  بزرگ  و  سنگین  رسالت  و  مصالح  مهمّ  امّت  اسلامی  کنی‌)‌. 

این  امر  برای  مراعات  شرائط  و  ظروف  ویژه‌ای  بوده  است‌ که  شخص  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  را  احاطه‌ کرده‌انـد،  و  با  توجّه  به  خواسـتها  و  عـلاقه‌هائی  است‌ کـه  بدو  روی  آورده‌اند،  و  به  علّت  حرصها  و  آزهائی  است‌ که  برای  رسیدن  به  افتخار  پیوند  و  تماس  با  او ورزیده  می‌شود.  اینها  چیزهائی  است ‌که  خدا  آنها  را  می‌داند  و  در  پـرتو  دانش  و  شکیبائی  خود  آنها  را  رو  به  راه  می‌گرداند.

(وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا فِی قُلُوبِکُمْ وَکَانَ اللَّهُ عَلِیماً حَلِیماً) (51)

 و  خدا  می‌داند  چه  چیزهائی  (‌از  عشق  و  نفرت‌)  در  دلهای  شما  است‌،  و  خدا  بس  آگاه  (‌از  ظاهر  و  باطن  شما  بوده‌،  و  در  کیفر  دادن  شتاب  ندارد)  و  شکیبا  است‌.

سپس  خداوند  بر پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  نازل  فرمود  هر  زنی  جز  این  زنانی ‌که  عملاً  در  حبالۀ  نکاح  او  هستند،  نه  از  ناحیۀ  عددی‌،  و لیکن  خود  همین  زنان  با  زنان  دیگری  تعو‌یض  نمی‌شوند  و  جایگزین  نمی‌گردند.  پیش  از  تـحریم  هـم  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  زنی  را  بر  تعدادشان  نیفزوده  است‌:

(لَا یَحِلُّ لَکَ النِّسَاء مِن بَعْدُ وَلَا أَن تَبَدَّلَ بِهِنَّ مِنْ أَزْوَاجٍ وَلَوْ أَعْجَبَکَ حُسْنُهُنَّ).

بعد  از  این‌،  دیگر  زنی  بر  تو  حلال  نـیست‌،  و  نـمی‌توانـی  همسرانت  را  بـه  همسران  دیگری  تبدیل  کـنی  (‌و  مثلاً  بـرخی  از  ایـنان  را  طـلاق  دهـی  و  بـجای  وی  هـمسران  تازه‌ای  را  خواستگاری  نمائی‌)  هر چند  جمال  آنان  تو  را  به  شگفت  درآورد.

از  این  زنان‌ کسی  مستثنی  نیست  مگر:

(إِلَّا مَا مَلَکَتْ یَمِینُکَ ).

مگر  کنیزان‌.

از  میان‌ کنیزان  هر چند  زنی  را که  بخواهد  می‌توانـد  انتخاب  کند  و  برگزیند.

(وَکَانَ اللَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ رَّقِیباً) (52)

خداوند  ناظر  و  مراقب  بر  هر  چیزی  است‌.

کار  و  بار  این  مسأله‌،  بدین  مراقبت  و  نظارت  واگذار  می‌گردد  و  در  دلها  استقرار  می‌پذیرد.

عائشه  -  رضی ‌الله ‌عنها  - ‌روایت  کرده  است ‌که  این  تحریم  پیش  از  وفـات  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  لغو گردید،  و  آزادی  ازدواج  بدو  داده  شد.  ولی  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم   بعد  از  ایـن  آزادی  هم  با  غیر  ایشان  ازدواج  نفرمود،  و  فقط  آنـان  مادران  مؤمنان  بودند  و  مادران  مؤمنان  ماندند.

*

بعد  از  آن‌،  قــرآن  پـیوند  مسلمانان  با  خانه‌های  پیغمبر صلّی الله علیه وآله وسلّم  ‌و  با  زنان  او  -‌ مادران  مؤمنان  - ‌را  د‌ر  قید  حیاتش  و  بعد  از  وفاتش  مقرّر  می‌دارد.  قرآن  با  حالتی  رویاروی  می‌شود که  موجود  بود.  برخی  از  مـنافقان  و  بیماردلان‌،  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  را  از  طریق  خانه‌هایش  و  زنانش‌،  اذیّت  و  آزار  می‌رساندند.  قرآن  مجید  همچون  کسانی  را  سخت  بیم  می‌دهد  و  برحذر  می‌گردانـد،  و  زشتی ‌گناهشان  و  پلشتی  جرمشان  را  در  پـیشگاه  خدا  بدیشان  می‌نمایاند،  و  تهدیدشان  می‌کند  به  این‌ که  خدا  از  مکر  و کید  و  نیرنگ  و  شرارتی ‌که  در  سـینه‌هایشان  نهان  می‌دارند،  کاملاً  مطّلع  و  باخبر  است‌:

(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلَّا أَن یُؤْذَنَ لَکُمْ إِلَى طَعَامٍ غَیْرَ نَاظِرِینَ إِنَاهُ وَلَکِنْ إِذَا دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ إِنَّ ذَلِکُمْ کَانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنکُمْ وَاللَّهُ لَا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعاً فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاء حِجَابٍ ذَلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا کَانَ لَکُمْ أَن تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَن تَنکِحُوا أَزْوَاجَهُ مِن بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذَلِکُمْ کَانَ عِندَ اللَّهِ عَظِیماً (53) إِن تُبْدُوا شَیْئاً أَوْ تُخْفُوهُ فَإِنَّ اللَّهَ کَانَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیماً) (54)‏

ای  مؤمنان‌!  به  خانه‌های  پیغمبر  بدون  این  که  بـه  شـما  اجازه  داده  شـود  داخـل  نشوید  (‌و  سـرزده  بـه  مـنازل  مردم  وارد  نگردید)‌.  وقتی  داخل  شوید  که  برای  صرف  غذا  به  شما  اجازه  داده  شود،  آن  هـم  مشروط  به  این  که  به  موقع  وارد  شوید:  نه  از  این  که  از  مدّتی  قبل  بـیائید  و  در  انتظار  پخت  غدا  بـنشینید.  ولی  هنگامی  که  دعـوت  شدید  وارد  شوید  و  زمانی  که  غذا  را  خوردید  پـراکنده  گردید،  و  (‌پس  از  صرف  غذا  هم‌)  به  گفتگو  ننشینید  (‌و  در  خانۀ  مردم  مجلس  انس  تشکیل  ندهید)‌.  ایـن  کار  شـما،  پیغمبر  را  آزار  می‌داد،  امّا  او  شرم  می‌کرد  (‌چون  میزبان  بود  آن  را  به  شما  تذکّر  دهد)‌،  ولی  خدا  از  بیان  حقّ  شرم  نمی‏‎کند  (‌و  اباء  ندارد)‌.  هنگامی  که  از  زنان  پیغمبر  چیزی  از  وسائل  مـنزل  بـه  امـانت  خواسـتید،  از  پس  پـرده  از  ایشان  بخواهید.  این  کار  برای  پاکی  دلهای  شما  و  آنـان  بهتر  است‌.  شما  حقّ  ندارید  پیغمبر  خدا  را  آزار  دهـید،  و  هرگز  حقّ  ندارید  که  بـعد  از  مرگ  او  هـمسرانش  را  بـه  همسری  خویش  درآورید.  این  کار  در  نزد  خدا  (‌گـناهی  نابخشودنی  و)  بزرگ  است‌.  اگر  چیزی  را  آشکار  کـنید،  و  یا  آن  را  پنهان  دارید،  خداوند  از  همه  چیز  آگاه  است  (‌و  هر  کسی  متناسب  با  نیّت  و  عملکردش  رفتار  می‌کند)‌.

 بخاری  با  اسنادی  که  دارد  از  انس  پسر  مـالک  روایت  کرده  است  و گفته  است‌:  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  با  زیـنب  دختر  جحش  ازدواج ‌کرد.  ولیمۀ  عروسی  نان  و گوشت  بود.  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  مرا  فرستاد  تا  مـردمان  را  برای  خوردن  طعام  دعوت  کنم‌.  گـروهی  مـی‌آمدند  و  مـی‌خوردند  و  می‌رفتند.  سپس  دستۀ  دیگری  می‌آمدند  و  می‌خوردند  و  می‌رفتند.  مردم  را  دعوت ‌کردم  تا کسی  را  نیافتم ‌که  او  را  دعوت  بکنم‌. گفتم‌:  ای  پـیغمبر  خـدا!  کسی  را  پـیدا  نمی‌کنم‌ که  او  را  دعوت  بکنم.  فرمود:

(ارفعوا طعامکم).

«‌خورکتان  را  جمع‌ کنید  (‌و  سفره‌هایتان  را  بردارید‌»‌.  سه  نفر  مانده  بود  و  در  خانه  به  سخن ‌گفتن  سرگرم  بودند.  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  بیرون  رفت  و  به  سوی  اتـاق  عائشه  -  رضی ‌الله ‌‌عنها  -  حرکت‌ کرد.  وقتی  که  بـدانـجا  رسید  فرمود:

(السلام علیکم - أهل البیت - ورحمة الله وبرکاته ).

(‌ای  اهل  بیت!  درود  و  رحمت  و  برکت  خدا  بر  شما  باد)‌.  عائشه  پاسخ  را  داد  و گفت‌:  درود  و  رحمت  خدا  بر  تـو  باد.

اهل  و  عیال  خود  (‌زینب‌)  را  چگو‌نه  یافتی  ای  فـرستادۀ  خدا؟  خدا  او  را  برایت  مبارک  فرماید  .  .  .  همۀ  اتاقهای  هـمسرانش  را  یکـی  پس  از  دیگـری  سـرکشی‌ کــرد  و  بدیشان  همان  چیزی  را  فرمود که  به  عائشه  فرموده  بود.  آنان  هـم  همان  پاسخی  را  می‌دادند  و  سخنانی  را  مـی‌گفتند که  عائشه  داده  بود  و گفته  بود.  آن ‌گاه  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  برگشت‌.  سه  نفر  پیشین  در  خانه  نشسـته  بودند  و  سرگرم ‌گفتگو  بودند.  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  بسیار  باحیا  و  شرم  بود.  بیرون  رفت  و  به  سوی  اتاق  عائشه  حرکت  کرد.  نمی‌دانم  آیا  من  او  را  اطّلاع  دادم  یـا  اطّـلاع  داده  شده  بود که  آن  سه  نفر  هم  رفته‌انـد  و  بـه  تـرک  خـانه  گفته‌اند.  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  برگشت.  وقتی ‌که  پـائی  را  به  آستانۀ  در  نهاد  و  پائی  در  بیرون  در  داشت‌،  میان  من  و  میان  خود  پرده  را  فـرو  انـداخت  و  آیـۀ  حـجاب  نـازل  گردید.

این  آیه  مـتضمّن  آداب  و  رسـومی  است‌ کـه  جـاهلیّت  دربارۀ  ورود  به  منازل  نمی‌دانستند.  حتّی  نمی‌دانستند  چگونه  وارد  خانه  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  شوند.  به  خانه‌های  مردمان  بدون  اجـازه‌ گرفتن  وارد  می‌گردیدند  -  همان‌ گونه  که  در  شرح  آیه‌های  ویژۀ  اجـازه  خـواسـتن  سورۀ  نور  آمده  است‌^[2]  - ‌این  وضع  و  حال  در  ورود  به  خانه‌های  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  ‌روشن‌تر  و  چشمگیرتر  بود،  بعد  از  آن‌ که  خانه‌های  آن  جناب  جایگاه  نزول  علم  و  حکمت  گردید.  برخی  از  آنـان  وارد  خانه‌های  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  می‌شدند،  وقتی  که  می‌دیدند  خوراکی  بر  آتش  نـهاده  شده  است  و  در  حال  پخت  و  پز  است‌،  به  انتظار  آماده  شدن  آن  خوراک  می‌نشستند  تا  از  آن  بخورند،  بدون  این ‌که  بدان  دعوت  شوند!  برخی  ا‌ز  ا‌یشان  هم  بـعد  از  خوردن  طعام  هم  می‌نشستند  -‌ چه  بدان  خوراک  دعوت  شده  باشند  و  چه  خودشان  بدون  دعوت  به  سوی  آن  طـعام  یــورش  برده  باشند  -‌ و  به  سخن‌ گـفتن  و  داستانسرائی  می‌پرداختند،  بدون  این  که  متوجّه  شوند که  این  کار  باعث  ناراحتی  و  آزار  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  و  اهل  بیت  او  می‌گردد.  در  روایتی  آمده  است  آن  سه  نـفری ‌که  مانده  بودند  و  داستانسرائی  می‌کردند،  در  حالی  بود  که  عروس  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم ‌ زینب  دختر  جحش  نشسته  بود  و  رو  به  دیوار کرده  بود!  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  خجالت  می‌کشید  ایشان  را  متوجّه  ناراحتی  و  اذیّت  و  آزاری  بفرماید کـه  ماندن  و  نشستن  آنان  تولید  می‌کرد.  نمی‌خواست  دید  و  بازدید کنندگان  خود  را  با  چیزی  روبرو  سازد که  ایشـان  را  شرمسار  نماید.  تا  زمانی  فرا  رسید که  خداوند  سبحان  بجای  او  خودش  عهده دار  حقّ  را  آشکارا گفتن  شد:

(وَاللَّهُ لَا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ ).

خدا  از  بیان  حقّ  شرم  نمی‌کند  (‌و  اباء  ندارد).

از  جملۀ  چیزهائی ‌که  روایت‌ گردیده  است‌،  این  است ‌که  عـمر  رضی الله عنه  با  حسـّاسیّت  و  تـیزبینی‌ای‌ کـه  داشت  به  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  پیشنهاد  می‌کرد کـه  دسـتور  به  حجاب  صادر  فرماید.  این  را  از  خدا  تمنّا  می‌کرد.  تا  زمانی  فرا  رسـید  کـه  آیه‌هائی  از  قرآن  مجید  نـازل ‌گردید  و  پیشنهادش  را  تصدیق‌ کرد  و  به  حسّاسیّت  او  پاسخ‌ گفت‌.  در  روایتی  از  بخاری  با  اسنادی  که  دارد  از  انس  پسر  مالک  نقل  شده  است ‌که‌ گفته  است‌:  عمر  سر  خطّاب  گفت‌:  ا‌ی  پیغمبر  خدا!  نـیکوکار  و  بدکار  به  خدمتت  می‌آیند  و  به  خانه‌ات  وارد  می شوند.  کاش  به  مادران  مؤمنان  دستور  حجاب  می‌دادی  .  .  .  به  دنبال  آن  خدا  آیۀ  حجاب  را  نازل  فرمود.

این  آیه  نازل‌ گردید  تا  به  مردمان  بیاموزد  بدون  اجازه  وارد  منازل  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  نشـوند.  وقتی ‌که  برای  خوراک  دعوت  شدند،  به  خانه‌هایش  بیایند.  ولی  وقتی  که  دعوت  نگردند  وارد  خانه‌ها  نـمی‌شوند  و  مـنتظر  خوراک  نمی‌گردند  و  چشم  به  راه  پختن  و  آماده  شدن  آن  نمی‌شوند.  زمانی  هم‌ که  غذا  خوردند  باید  بـیرون  بروند،  و  بعد  از  خوراک  خوردن  برای  داستانسرائی  و  از  اینجا  و  آنجا  سخن‌ گفتن  نمی‌مانند  .  .  .  امروزه مسلمانان  چه  اندازه  به  این  رسم  و  ادب  نیازمندند!  رسم  و  ادبی ‌که  بسیاری  از  مردمان  برابر  آن  عـمل  نمی‌کنند  و  بدان  اهمّیّت  نـمی‌دهند.  بسیاری  از  دعوت ‌شدگان  بعد  از  صرف  طعام  در  خانه‌های  دعوت‌ کنندگان  مـی‌نشینند،  و  حتّی  بعد  از  دیگران  روی  سفره  می‌مانند  و  روده‌ درازی  می‌کنند  و  سخن  به  درازا  می‌کشند!  در  حالی‌ که  صاحبان  سفره‌ که  اهل  بیت  ایشان  دستور  ا‌سلام  را  دربارۀ  حجاب  مراعات  می‌دارند،  از  ماندن  و  سخن  به  درازا  کشـاندن  مهمانان  در  رنج  بوده  و  خودخوری  می‌کنند.  در  زندان  شرم  و  حیاء ‌گرفتارند  و  لب  از  لب  نمی‌گشایند،  امّـا  مهمانان  سرگرم  سخنانشان  هستند  و  به  داستانسرائی  خویش  ادامه  می‌دهند  بدون  این‌ که  متوجّه  بوده  و  به  چیزی  اهمّیّت  بدهند!  در  آداب  و  رسوم  اسلامی  بـرای  هر  حال  و  وضعی  از  امـوال  و  اوضاع  روش  و  شیوه‌ای  است‌ که  بسنده  و  پسندیده  است‌.  اگر  ما  آداب  و  رسوم  درست  و  استوار  الهی  را  مراعات  بداریم،  ما  را  بس‌!  آن‌ گاه  این  آیه  حجاب  را  بر  زنان  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  هنگام  رویاروئی  مردان  یگانه  واجب  می گرداند:

(وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعاً فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاء حِجَابٍ ).

هنگامی  که  از  زنان  پیغمبر  چیزی  از  وسـائل  مـنزل  بـه  امانت  خواستید،  از  پس  پرده  از  ایشان  بخواهید.

مقرّر  می‌دارد  این  حجاب  برای  دلهای  همگان  پاک‌تر  و  خوب‌تر  است‌:

(ذَلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَقُلُوبِهِنَّ ).

این  کار  برای  پاکی  دلهای  شما  و  آنان  بهتر  است‌.

کسی  جز  چیزی  را  نگوید که  خدا گـفته  است‌. کسی  نگو‌ید که  مختلط  شـدن  مردان  و  زنـان‌،  و  برداشتن  حجاب‌،  و  به‌ گفتار  پـرداختن  و  ملاقات  و  نشستن  و  مشارکت  دو  جنس  زن  و  مرد  با  یکدیگر،  برای  دلهـا  پاک‌تر  و  بهتر،  و  برای  درونها  مایۀ  پاکدامنی  بیشتر،  و  برای  مهار کردن  غریزۀ  سرکوب  شده‌ کـمک‌ کننده‌تر،  و  برای  احساس  ادب  و  لطافت  ذهن  و  شعور،  و  بر‌ای  ظرافت‌ کردار  و  رفتار  .  .  .  و  دیگر  چیزهائی‌ که  تعدادی  از  بندگان‌ کوچک  و کوتاه‌بین  و  سست  عنصر  و  نادان  و  دور  از  حقیقت  می‌گویـد،  سودمندتر  است‌!  هیچ  کسـی  نباید  از  این‌ گونه  سخنان  چیزی  بگوید،  در  حالی ‌که  خدا  می‌فرماید:

(وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعاً فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاء حِجَابٍ ذَلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَقُلُوبِهِنَّ ).

هنگامی  که  از  زنان  پیغمبر  چیزی  از  وسـائل  منزل  بـه  امانت  خواستید،  از  پس  پرده  از  ایشان  بخواهید  این  کار  برای  پاکی  دلهای  شما  و  آنان  بهتر  است‌.

خداوند  سبحان  این  را  دربارۀ  زنان  پاک  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  یعنی  مادران  مؤمنان‌،  و  در  بارۀ  مردان  صدر  اوّل‌،  یعنی  یاران  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  می‌فرماید،  آن  زنان  والا  و  آن  مردان  بالائی‌ که‌ کسی  به  پـایشان  نـمی‌رسد  و کسی  همتایشان  نمی‌گردد!  وقتی  که  دربارۀ  مسأله‌ای  خدا  سخنی  را  می‌گوید،  و  آفریده‌ای  از  آفریدگانش  سخنی  را  می‌گوید،  فرمودۀ  خدا  سخن  است  و  هر سخنی  جز آن  یاوه  و  پریشان ‌گو‌ئی  و  داد  و  فریاد  است  و  بر  باد  است‌.  همچون‌ گفته‌ای  را  تکرار  نمی‌کند  و  جسارت  بر  زبان  راندن  آن  را  ندارد  مگر  بـندگان  فـناپذیری ‌کـه  انگـار  دانـاتر  از  آفـریدگار  دربارۀ  نـفس  بشری  هسـتند،  آفریدگاری  که  جاویدان  است  و  این  بندگان  فناپذیر  را  آفریده  است‌!

واقعیّت  عملی  و  ملموس‌،  راسـتگوئی  خدا  را  فریاد  می‌دارد،  و  دروغگوئی  مـدّعیان  را  اعلان  می‌دارد،  مدّعیانی ‌که  جدای  از  آنچه  خدا  فرموده  است  می‌گویند.  تجربه‌ها  و  آزموده‌هائی ‌که  امـروزه  در  جـهان  ارائـه  می‌شود،  تصدق‌ کنندۀ  چیزی  است ‌که  ما  می‌گوئیم‌.  این  حقیقت  بیشتر  جلوه‌گر  آمده  است  و  بهتر  صدق  پیدا کرده  است  در کشورهائی‌ که  مختلط  شدن  آزادانـه‌،  بـه  اوج  خود  رسیده  است‌،  و  این  خود  برنده‌تر  از  هر  دلیلی  و  برهانی  است‌.  امریکا  نخستین  کشور  از کشورهائی  است  که  مختلط  بودن  بدترین  ثمره  و  نـتیجۀ  خود  را  داده  است‌.^[3]

این  آیه  ذکر کرده  است ‌که  آمدن  آنان  برای  خوراک  و  منتظر  نشستن  ایشـان  بدون  دعوتشان  به  طعام‌،  و  همچنین  بعد  از  خوراک  خوردن  برای  سخن‌ گفتن  ماندن  و  بدان  پرداختن‌،  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  را  اذیّت  و  رنجیده  خاطر  می‌کرد،  ولی  از  آنان  خجالت  می‌کشید  و  چیزی  بدیشان  نمی‌فرمود.  در  پایان  آیه  آمده  است ‌که  مسـلمانان  را  نسزد که  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  را  اذیّت  و  آزار  برسانند  و  رنجیده  خاطر گردانند.  همچنین  بدیشان ‌گفته  شده  است  که  مسلمانان  را  نسزد که  با  همسران  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  پس  از  وفات  او  ازدواج‌ کنند.  چرا که  همسران  او  به  منزلۀ  مادرانشان  هستند،  و  منزلت  و  مکانت  ویژه‌ای  در  پیش  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم ‌دارند،  و این  نیز  حکم  می‌کند  تحریم  گردد کسی  پس  از  وفات  او  با  همسرانش  ازدواج‌ کند.  تا  حرمت  و  احترام  این  خانه  و  عظمت  و  امتیاز  آن  محفوظ  و  مصون  بماند:

(مَا کَانَ لَکُمْ أَن تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَن تَنکِحُوا أَزْوَاجَهُ مِن بَعْدِهِ أَبَداً).

شما  حقّ  ندارید  پیغمبر  خدا  را  آزار  دهید،  و  هرگز  حقّ  ندارید  کـه  بـعد  از  مرگ  او  هـمسرانش  را  بـه  هـمسری  خویش  درآورید.

نقل  است‌ که  یکی  از  منافقان‌ گفته  است‌:  او  منتظر  است  که  با  عائشه  ازدواج‌ کند!

(إِنَّ ذَلِکُمْ کَانَ عِندَ اللَّهِ عَظِیماً) (53)

این  کار  در  نزد  خدا  (‌گناهی  نابخشودنی  و)  بزرگ  است‌.  چه  هراس‌انگیز  است  چیزی  که  در  پیشگاه  خدا  بزرگ  باشد!

روند  سخن  در کنار  این  بیم  دادن  هولناک  نمی‌ایستد،  بلکه  آن  را  با  تهدید  وحشتناک  دیگری  پی  می‌گیرد: 

(إِن تُبْدُوا شَیْئاً أَوْ تُخْفُوهُ فَإِنَّ اللَّهَ کَانَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیماً) (54)‏

اگر  چیزی  را  آشکـار  کنید،  و  یـا  آن  را  پنهان  داریـد،  خداوند  از  همه  چیز  آگاه  است  (‌و  هر  کسی  مـناسب  بـا  نیّت  و  عملکردش  رفتار  می‌کند).

در  این  صورت  این  خدا  است ‌که ‌کار  و  بار  را  به  عهده  می‌گیرد.  او  آگاه  از  هر  آن  چیزی  است‌ که  پیدا  یا  ناپیدا  گردد.  مطّلع  از  هر  اندیشه‌ای  و  از  هر  تدبیری  است‌.  این  امر  در  پیشگاه  او  بزرگ  بشمار  می آید.  پس  هر کس‌ که  می‌خواهد  اعـتراض  کند.  هر کس  که  اعتراض  کند  خویشتن  را  در  معرض  یورش  درهم ‌شکننده  و  هراسناک  و  بزرگ  خدا  قرار  می‌دهد.

بعد  از  تهدید  و  بیم،  روند  قرآنی  برخی  از کسـانی  را  مستثنی  می‌سازد که  زنان  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  مانعی  ندارد که  خویشتن  را  بدانان  نشان  دهند:

(لَّا جُنَاحَ عَلَیْهِنَّ فِی آبَائِهِنَّ وَلَا أَبْنَائِهِنَّ وَلَا إِخْوَانِهِنَّ وَلَا أَبْنَاء إِخْوَانِهِنَّ وَلَا أَبْنَاء أَخَوَاتِهِنَّ وَلَا نِسَائِهِنَّ وَلَا مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُنَّ وَاتَّقِینَ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیداً) (55)

بر  آنان  (‌یعنی  هـمسران  پـیغمبر)  گناهی  نـیست  که  بـا  پـدران‌،  فرزندان‌،  بـرادران‌،  فرزند  بـرادران‌،  فرزندان  خواهران  خود،  و  زنان  مسلمان‌،  و  بردگان  خود  (‌بدون  حجاب  تماس  بگیرند)‌.  از  خدا  بترسید،  قطعاً  خدا  بر  هـر  چیزی  حاضر  و  ناظر  است‌.

این  افراد  محرم  کسانیند  که  برای  همۀ  زنـان  مسـلمانان  آزاد  شده  است‌ که  خویشتن  را  بدیشان  نشان  دهند  .  .  . 

نتوانستم  روشن‌ کنم‌ که  کـدام  یک  از  آیـات  از  لحـاظ  نزول  بر  دیگری  مقدّم  بوده  است‌.  آیا  آیه‌ای ‌که  ویژۀ  زنان  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  است  پـیشتر  نازل‌ گردیده  است‌،  آیه‌ای‌ که  در  اینجا  آمده  است‌،  یا  آیه‌ای ‌که  عامّ  است  و  برای  همۀ  زنان  مسلمانان  در  سورۀ  نور  مذکور  است‌؟‌^[4]  ارجح  این  است‌،  نخست  فرمان  حجاب  خاصّ  هـمسران  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  بوده  است  سپس  عامّ ‌گردیده  است‌.  ایـن  بـرداشت  به  سـرشت  وظائف  و تکالیف  نـزدیک‌تر  می‌نماید.

رهنمود  به  ترس  از  خدا،  و  اشاره  به  اطّلاع  خدا  بر  هـر  چیزی  را  از  یاد  نبریم ‌که  در  اینجا  مذکور  است‌:

(وَاتَّقِینَ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیداً) (55)

 از  خدا  بترسید،  قطعاً  خدا  بر  هر  چیزی  حـاضر  و  نـاظر  است. 

اشاره  به  تقوا  و  ترس  از  خدا،  و  به  مراقـبت  و  نـظارت  خدا،  در  مـثل  چنین  مواردی  و  مـواضـعی‌،  عادی  و  همیشگی  است‌.  زیـرا  تـقوا  و  تـرس  از  خدا  ضمانت  نخستین  و  واپسین  است‌.  تقوا  و  ترس  از  خدا  نگاهبان  بیدار  و  شب  زنده‌داری  بر  دلها  است‌.

*

روند  قرآنی  به  تهدید  و  بیم ‌کسانی  ادامه  مـی‌دهد کـه  پیغمبر صلّی الله علیه وآله وسلّم‌ ‌را  می‌آزارند  چه  با کارهائی ‌که  مـتوجّه  خودش  می‌کنند  و  چه  بـا کـارهائی‌ که  مـتوجّه  اهل  و  عیالش  می‌نمایند.  روند  قرآنی ‌کاری  را که  چنین  کسانی  می‌کنند  زشت  و  پلشت  قلمداد  می‌فرماید  .  .  .  این  امر از  دو  راه  انجام  می‌پذیرد:  راه  اوّل  تـمجید  و  تـعریف  از  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  و  بیان  مکانت  و منزلت  او  در نـزد  پروردگارش  و  در  میان  فرشتگان‌،  یعنی  ساکنان  جـهان  بالا،  و  راه  دوم  بیان  این ‌که  اذیّت  و  آزار  رسـاندن  به  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  اذیّت  و  آزار  رساندن  به  خـدای  سبحان  است‌!  و کیفر  اذیّت  و  آزار رساننده  محروم‌ کردن  او  از  رحمت  خدا  در دنیا  و  آخرت  است‌،  و  عذاب  و  عقابی  است‌ که  مناسب  با کار  زشت  و  پلشت  او  است‌:

 (إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیماً (56) إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَاباً مُّهِیناً) (57)

خد‌اوند  و  فرشتگانش  بر  پـیغمبر  درود  مـی‌فرستند،  ای  مؤمنان‌!  شما  هم  بر  او  درود  بفرستید  و  چنان  کـه  بـاید  سلام  بگوئید.  کسانی  که  خدا  و  پیغمبرش  را  (‌بـا  کفر  و  الحاد  و  سخنان  ناروا)  آزار  می‌رسانند،  خداوند  آنان  را  در  دنــیا  و  آخـرت  نفرین  مـی‌کند  (‌و  از  رحمت  خود  بــی‌نصیب  مـی‌گردانـد)  و  عذاب  خوارکـننده‌ای  برای  ایشان  تهیّه  می‌بیند.

درود  خدا  بر  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  ستودن  او  در  جهان  فرشتگان  و  در  عــالم  بالا  است‌.  درود  فرشتگان  خدا،  برای  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  در  پیشگاه  خداوند  سبحان  دعا کردن  است‌.  وای  چه  مرتبه  و  مقامی‌!  مرتبه  و  مقام  والائی‌ که  تعریف  و  تمجید  خدا  از  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  است  و  در گوشه  و کنار  سراسر گسترۀ  هستی  طنین‌انـداز  مـی‌گردد،  و  سراسر گسترۀ  هستی  با  آن  منوّر  و  درخشان  می‌شود،  و  زوایای  جهان  آن  را  تکرار  و  پـژواک  می‌کند،  و  ایـن  تعریف  و  تمجید  ازلی  و  ابدی  و همیشگی  وماندگار،  بر  پیکر  جهان  ثبت  و  ضبط  می‌گردد.  فراتر  از  این  نعمت  و  بالاتر  از  این  بزرگد‌اشت‌،  نعمت  و  بزرگداشتی  نـیست‌.  درود  و  سلام  انسانها کجا،  و  درود  و  سـلام  خداوند  بزرگوار  و  درود  و  سلام  فرشتگان  در  جهان  بالا کجا؟‌!  خداوند  می‌خواهد  مؤ‌منان  را  بزرگ  دارد  و  احترام  بگذارد.  بدین  منظور  درود  و  سلام  ایشان  را  با  درود  و  سلام  خود  و  با  درود  و  سلام  فرشتگان  خود  مـقرون  می‌دارد،  و  از  این  مسیر  ایشان  را  به  افق  والا  و  ارجمند  و  ابدی  و  ازلی  واصل‌ گرداند.

در  پرتو  این  تعریف  و  تمجید  الهی‌،  اذیّت  و  آزاری‌ که  مردمان  به  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  می‌رسانند،  زشت  و  پلشت  و  نفرین  شده  و  پلید  جلوه‌گر  می‌آید:

(إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَاباً مُّهِیناً) (57)

کسانی  که  خدا  و  پیغمبرش  را  (‌با  کفر  و  الحاد  و  سخنان  ناروا)  آزار  می‌رسانند،  خداوند  آنان  را  در  دنیا  و  آخرت  نفرین  می‌کند  (‌و  از  رحمت  خود  بی‌نصیب  می‌گرداند)  و  عذاب  خوارکننده‌ای  برای  ایشان  تهیّه  می‌بیند.

آنچه  بر  زشتی  و  پلشتی‌ کار  بیش  از  اندازه  می‌ا‌فزاید  این  است‌ که  این  امر  اذیّت  و  آزار  رساندن  به  یزدان  از  سوی  بندگان  و  آفریدگان  او  است‌!  آنان ‌که  نمی‌توانـند  یـزدان  را  اذیّت  و  آزار  برسانند،  و لیکن  ایـن  تـعبیر  حسّاسیّت  اذیّت  و  آزار  رساندن  به  پـیغمبرش  را  به  تصویر  می‌کشد.  اذیّت  و  آزار  رساندن  به  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  انگار  اذیّت  و  آزار  رساندن  به  خود  خدای  بزرگوار  است‌.  پس  چه ‌کار  زشتی  است!  چه‌ کار  پلشتی  است!  چه  کار  نابجا  و  ناروائی  است!

روند  قرآ‌نی  اذیّت  و  آزار  رساندن  به  مردان  مؤمن  و  به  زنان  مؤمن  را  به  طور کلّی  مطرح  می‌کند  و  ادامه  می‌دهد.  اذیّت  و  آزار  رساندن  بدیشان  را  نـادرست  و  نابجا  می‌شمارد،  زیرا  در  مردان  مؤمن  و  زنان  مؤمن  نقائص  و  عیوبی  نیست‌ که  آن  را  سزاوار  همچون  کاری گرداند:

(وَالَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَاناً وَإِثْماً مُّبِیناً) (58)

کسانی  که  مردان  و  زنان  مؤمن  را  - ‌بدون  این  که  کاری  کرده  باشند  و  گناهی  داشـته  بـاشند  -‌ آزار  مـی‌رسانند،  مرتکب  دروغ  زشتی  و  گناه  آشکاری  شده‌اند.

این  تهدید  و  بیم  شدید  اشاره  دارد  به  این ‌کـه  در  آن  زمان  در  مدینه  دسته‌ای  بوده‌اند  که  عهده‌دار  مکر  و کید  و  اذیّت  و  آزار  مؤمنان ‌گشته‌اند،  و  با  پخش  سخنان  بد  و  ناروائی  دربارۀ  مؤمنان‌،  و  ترتیب  توطئه‌هائی  بـر  ضـدّ  ایشان‌،  و  اشاعۀ  تهمتهائی  دربارۀ  آنان‌،  باعث  رنـج  و  زحمت  و  نگرانی  و  دلهرۀ  ایشان  گردیده‌اند.  این  هم  در  هر  زمانی  و  در  هر  مکانی  موجود  است  و  عمومیّت  دارد.  مردان  مؤمن  و  زنان  مؤمن  در  برابر  همچون  مکر  و کیدی  قرار  گیرند،  و  از  سـوی  اشـرار  مـنحرف  و  منافقان  و  بیمارد‌لان  نشانۀ  تیرهای  نیرنگ  و  تهمت  واقع  می‌شوند  و  در  معرض  نارواها  و  زشتیها  قرار  می‌گیرند.  ولی  خداوند  بزرگوار  به  دفاع  از  ایشان  برمی‏خیزد  و  به  مکر  و کید  و  نیرنگ  دشمنانشان  پاسخ  می‌گوید،  و  او که  راستگو‌ترین ‌گویندگان  است  دشمنان  مؤمنان  را  به  نشان  گناه  و  بهتان  ننگین  می‌سازد.

*

آن‌ گاه  یزدان  به  پیغمبرش  صلّی الله علیه وآله وسلّم  فرمان  می دهد که  به  زنانش  و  به  دخترانش  و  به  عموم  زنان  مؤمنان  دسـتور  بدهد  هنگامی‌ که  برای  حاجت  و  نـیازی  بیرون  رفـتند  بدنها  و  سرها  و گردنها  و  چاک  سینه‌های  خود  را  با  چادرها  و  جامه‌ها  بپوشانند  و  نـهان ‌گردانـند،  تـا  ایـن  چادرها  و  جامه‌های  بلند  و  فراگیر  ایشان  را  از  دیگران  جدا  سازد  و  آنان  را  از  بدکاریها  و  یاوه‌ کاریهای  فاسقان  و  فاجران  در  امن  و  امان  نگاه  دارد.  چه  شـناخته  شدن  زنان  مؤمن  و  حشمت  و  وقارشان  هر  دو  با هم  سبب  می‌گردد  شرم  و  حیا  را  به  دل‌ کسانی  بیندازند که  زنان  را  دنبال  می‌کردند  و  به  بازیچه  می‌گرفتند،  و  ایشـان  را  از  همچون ‌کار  زشت  و  پلشتی  بازدارند:

(یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّأَزْوَاجِکَ وَبَنَاتِکَ وَنِسَاء الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ ذَلِکَ أَدْنَى أَن یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ وَکَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً) (59)

ای  پـیغمبر!  بـه  هـمسران  و  دختران  خود  و  بـه  زنــان  مؤمنان  بگو  که  رداهای  خود  را  جمع  و  جور  بر  خویش  فرو  افکنند.  تا  این  که  (‌از  زنان  بی‌بند  و  بار  و  خـانمهای  آلوده‌)  بازشناخته  شوند  و  درنتیجه  مورد  اذیّت  و  آزار  (‌اوباش‌)  قرار  نگیرند.  خداوند  (‌پـیوسته‌)  آمـرزنده  و  مهربان  بوده  و  هست  (‌و  اگر  تا  کنون  در  رعایت  کامل  حجاب  سست  بوده‌اید  و  کوتاهی  کرده‌اید،  توبه  کنید  و  از  این  کار  دوری  کنید،  تـا  خدا  بـا  مهر  خود  شـما  را  ببخشد).

سدی  دربارۀ  این  آیه‌ گفته  است‌:  مـردمانی  از  فاسقان  اهل  مدینه  در  شب  بیرون  می‌آمدند،  و  بر  سر  راه  مدینه  قـرار  مــی‌گرفتند،  وقتی‌ که  تاریکی  شب  پدیدار  می‌گردید،  مزاحم  زنان  می‌شدند.  خانه‌های  اهالی  مدینه  تنگ  بود  و  امکانات  رفاهی  نداشت‌.  هنگامی  که  شب  می‌شد  زنان  بیرون  می‌آمدند  و کنار  جاده‌ها  می‌رفتند  و  پیشاب  می‌کردند.  چنین  مردان  فاسقی  از  این‌ کارشان  سوء  استفاده  می‏بردند.  وقتی‌ که  زنی  را  می‌دیدند که  چادر  و رداء  بر  خویشتن  افکنده  است  و  خود  را  پوشانده  است‌،  می‌گفتند:  ایــــن  آزاوه  است‌.  از  او  دست  می‌کشیدند.  ولی  وقتی ‌که  زنی  را  می دیدند که  چادر  و  رداء  بر  خود  نینداخته  است  می‌گفتند:  این ‌کنیز  است  و  به  سویش  تاخت  می‏بردند  و  بر  او  می‌پریدند.

مجاهد گفته  است‌:  به  زنان  و  دخـتران  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  و  مؤمنان  دستور  داده  شد که  چادر  و  رداء  بر  خویشتن  بیفکنند  تا  شناخته  شوند که  آنان  آزاده  هستند،  و  فاسقی  بدیشان  اذیّت  و  آزار  نـرساند،  و  شکّ  و  شـبهه‌ای  دامنگیرشان  نشود.  خداوند  بزرگوار  فرموده  است‌:

(وَکَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً) .

خداوند  (‌پیوسته‌)  آمرزنده  و  مهربان  بوده  و  هست‌. 

یعنی  خداوند  می‏بخشد  چیزهائی  را که  در  روزگاران  جاهلیّت  انجام  پذیرفته  است‌،  آن  وقت ‌که  علم  و  آگاهی  دربارۀ  حجاب  نداشتند.

از  این  سخنان  متوجّه  می‌گردیم  از  آن  زمان  که  آداب  و  رسوم  اسلامی  تا  اندازه ای  بر  مردمان  حاکم  و  فرمانروا  گردیده  است‌،  تلاش  مستمرّی  برای  پاک  و  پاکیزه ‌کردن  محیط  عربی‌ درمی‌گیرد،  و رهنمودهای  پیاپی  برای  از  میان  بردن  همۀ  وسائل  فتنه  و  فساد  و  هرج  و  مرج  در  می‌رسد،  و پلشتیها  و  نارواها  در کمربند  تنگ  محصور  و  محدود  می‌شود.

*

در  پایان‌،  تهدید  منافقان  و  بیماردلان  و  شایعه‌ پراکنان  درمی‌رسد،  شایعه‌ پراکنانی  که  شائعه‌هائی  را  پخش  می‌کردند که  در  میان  صفهای‌ گروه  مسلمانان  تزلزل  و  تفرقه  می‌انداخت  .  .  .  منافقان  سخت  تهدید  می‌گردند  و  بدیشان  تذکّر  داده  می‌شود که  اگر  از  این ‌کارهای  پـلید  دست  برندارند،  و  از  ا‌ذیّت  و  آزار  مردان  و  زنان  مؤمن  دست  نکشند،  و  از  مزاحمت  جملگی‌ گروه  مسلمانان  دوری  نکـنند،  خدا  پیغمبرش  را  بر  ایشان  مسلّط  می‌گرداند،  همان ‌گونه ‌که  او  را  قبلاً  بر  یــهودیان  چیره  کرده  است  و  فضای  مدینه  را  از  ایشان  پاک  داشته  است‌.  همچنین  خد‌ا  دستور  می دهد که  پیغمبرش  ایشان  را  از  سرزمین  مدینه  براند،  و  خون  ایشان  را  مباح‌ گرداند،  و  هر کجا  یافته  شوند گرفته  شوند  و کشته  شوند.  همان ‌گونه  کــه  سـنّت  و  قانون  خدا  پیش  از  ایشـان  بر  دست  پیغمبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم  دربارۀ  یهودیان  اجراء‌ گردیده  است‌،  و  دربارۀ  مفسدان  غیریهود  نیز که  در  زمین  به  فساد  و  تباهی  پرداخته‌اند  و  در  روزگاران  گذشته  بوده‌اند‌،  به  اجراء  درآمده  است‌:

(لَئِن لَّمْ یَنتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَةِ لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لَا یُجَاوِرُونَکَ فِیهَا إِلَّا قَلِیلاً (60) مَلْعُونِینَ أَیْنَمَا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَقُتِّلُوا تَقْتِیلاً (61) سُنَّةَ اللَّهِ فِی الَّذِینَ خَلَوْا مِن قَبْلُ وَلَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِیلاً) (62)‏

اگر  منافقان  و  بیماردلان  و  کسانی  که  در  مدینه  (‌شائعات  بی‌اسـاس  و  اخبار  دروغین  پـخش  می‌کنند  و)  بـاعث  اضطراب  (‌مؤمنان  و  تزلزل  دیـن  ایشـان‌)  مـی‌گردند،  از  کار  خود  دست  نکشند،  تو  را  بر  ضدّ  ایشان  می‌شورانیـم  و  بر  آنان  مسلّط  می‌گردانیم‌،  آنگاه  جز  مدّت  اندکی  در  جوار  تـو  در  شـهر  مـدینه‌،  نـمی‌مانند  (‌و  بـلکه  در  پـرتو  شوکت  اسلام  ا‌ز  آنجا  رانده  می‌شوند،  آن  وقت  ایشـان‌)  نـفرین  شدگان  و  (‌از  رحـمت  خدا  محروم  و)  رانده  شدگانند.  هر  کجا  یافته  شـوند،  گرفته  خواهند  شد  و  پیاپی  به  قتل  خواهند  رسید.  این  سـنّت  الهـی‌،  در  مـورد  پیشینیان  (‌و  گذشتگانی  هم  که  انبیاء  خود  چنین  رفتار  ناهنجاری  داشته‌اند)  جاری  بوده  است  و  در  سنّت  خدا  دگرگونی  نخواهی  دید.

از  این  تـهدید  و  بیم  قاطعانه  مـتوجّه  می‌گردیم ‌که  مسلمانان  در  مدینه  پس  از  بنی‌قریظه  چه  اندازه  نیرومند  بوده‌اند،  و  دولت  اسلامی  چه  اندازه  بـر  مـدینه  چیره  گردیده  است  و تسـلّط  داشته  است‌.  همچنین  مـتوجّه  می‌گردیم  که  چه  اندازه  منافقان‌ کناره‌گیر  بوده‌اند،  مگر  در  مکر  و کید  نهانی‌ که  داشته‌اند  و  توطئه‌های  پنهانی‌ که  ورزیده‌اند.  منافقان  توان  ظهور  نداشته‌اند،  و  پـیوسته  مورد  تهدید  بوده  و  در  ترس  و  هراس  بسر  برده‌اند. 

---

[1] آیات ٢٨و ٢٩ سورۀ احزاب‌. (‌مترجم‌) 
[2] نور/  58-‌61 (‌مترجم‌) 
[3] بـرای اطّلاع بیشتر مراجعه شود به کتاب‌: «‌السلام العـالمی والاسـلام‌» فصل «‌صلح و صفای  منزل‌»‌.
[4] نور/31. (‌مترجم))