تفسیر سوره‌ی نمل آیه‌ی 14-7

سوره‌ی نمل آیه‌ی 14-7

(إِذْ قَالَ مُوسَى لأهْلِهِ إِنِّی آنَسْتُ نَارًا سَآتِیکُمْ مِنْهَا بِخَبَرٍ أَوْ آتِیکُمْ بِشِهَابٍ قَبَسٍ لَعَلَّکُمْ تَصْطَلُونَ (٧) فَلَمَّا جَاءَهَا نُودِیَ أَنْ بُورِکَ مَنْ فِی النَّارِ وَمَنْ حَوْلَهَا وَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ (٨) یَا مُوسَى إِنَّهُ أَنَا اللَّهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ (٩) وَأَلْقِ عَصَاکَ فَلَمَّا رَآهَا تَهْتَزُّ کَأَنَّهَا جَانٌّ وَلَّى مُدْبِرًا وَلَمْ یُعَقِّبْ یَا مُوسَى لا تَخَفْ إِنِّی لا یَخَافُ لَدَیَّ الْمُرْسَلُونَ (١٠) إِلا مَنْ ظَلَمَ ثُمَّ بَدَّلَ حُسْنًا بَعْدَ سُوءٍ فَإِنِّی غَفُورٌ رَحِیمٌ (١١) وَأَدْخِلْ یَدَکَ فِی جَیْبِکَ تَخْرُجْ بَیْضَاءَ مِنْ غَیْرِ سُوءٍ فِی تِسْعِ آیَاتٍ إِلَى فِرْعَوْنَ وَقَوْمِهِ إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْمًا فَاسِقِینَ (١٢) فَلَمَّا جَاءَتْهُمْ آیَاتُنَا مُبْصِرَةً قَالُوا هَذَا سِحْرٌ مُبِینٌ (١٣) وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَیْقَنَتْهَا أَنْفُسُهُمْ ظُلْمًا وَعُلُوًّا فَانْظُرْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِینَ) (١٤)

این  حلقه  از  زنجیرۀ  داستان  موسی علیه السّلام   پس  از  این  فرمودۀ  خداوند  بزرگوار  در  این  سوره‌،  تند  و  سریع  عرضه  می‌شود:

(وَإِنَّکَ لَتُلَقَّى الْقُرْآنَ مِنْ لَدُنْ حَکِیمٍ عَلِیمٍ) (٦)

و  تو  (‌ای  محمّد!)  کسی  هستی  که  قرآن  از  سوی  خداوند  حکیـم  (‌در  گرداندن  امور  آفریدگان،  و  )  آگاه  (‌از  کار  و  بار  سعادت  و  شقاوت  دنیوی  و  اخروی  ایشان‌)  به  تو  القاء  و  عطاء  می‏‎گردد.

انگار  در  نظر  است  به  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه و آله و سلّم   ‌گفته  شود:  تو  در  این  دریافت  نوبر  و  نوظهور  نیستی‌.  هان‌!  این  موسی  است  که  تکالیف  و  وظائف  را  دریافت  می‌دارد،  و  فریاد  زده  می شود   که  رسالت  را  بر  دوش‌  گیرد  و  آن  را  به  سوی  فرعون  و  قوم  او  ببرد.  همچنین  آنچه  تو  از  قوم  خود  می‌بینی  و  تکذیبی  ‌که  می‌شنوی  نیز  چیز  بدون  نمونۀ  پیشین  و  سابقۀ  دیرین  نیست‌.  هان‌!  هم  اینک  این  قوم  موسی  است‌  که  هر  چند  در  دل  به  معجزات  خدا  کاملاً  باور  و  یقیین  دارند،  ولیکن  ستمگرانه  و  مستکبرانه  آنها  را  انکار  می‌کنند.

(فَانْظُرْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِینَ) (١٤)

بنگر  سرانجام  و  سرنوشت  تباهکاران  چگونه  شد؟  (‌مگر  در  دریا  غرق  نشدند  و  به  دوزخ  و اصل  نگشتند؟‌)‌.  قوم  تو  هم  منتظر  سرانجام  و  سرنوشت  منکران  مستکبر  باشند!

*

(إِذْ قَالَ مُوسَى لأهْلِهِ إِنِّی آنَسْتُ نَارًا سَآتِیکُمْ مِنْهَا بِخَبَرٍ أَوْ آتِیکُمْ بِشِهَابٍ قَبَسٍ لَعَلَّکُمْ تَصْطَلُونَ) (٧)

 (‌یادآوری  کن‌)  زمـانی  را  که  موسی  (‌در  راه  برگشت  از  مدین  به  مصر،  در  شب  تاریک  و  سـردی  که  راه  را  گم  کرده  پود  و  درد  زایمان  همسرش  درگرفته  بـود)  به  خانواده‌اش  گفت‌:  (‌بایستید  که‌)  من  آتشی  (‌از  دور)  می‌بینم‌،  هر  چه  زودتر  خبری  (‌از  راه‌)  و  یا  شـعله  و  اخگری  چند  از  آتش  برایتان  مـی‌آورم‌،  تا  این  که  خویشتن  را  گرم  کنید.

این  موقعیّت  در  سورۀ  طه  ذکر  شده  است‌.  موسی  در  آن  هنگام  ‌که  در  راه  برگشت  از  سرزمین  مدین  بـه  مصر  است‌،  و  همسرش  دختر  شعیب  علیه السّلام^[1]  با  او  است‌،  و  راه  را  در  شب  تاریک  و  سردی  گم‌  کرده  است‌،  شب  تاریک  و  سردی  ‌که  این‌  گفتۀ موسی  به  اهل  و  عیال  خود  برآن  دلالت  دارد:

(سَآتِیکُمْ مِنْهَا بِخَبَرٍ أَوْ آتِیکُمْ بِشِهَابٍ قَبَسٍ لَعَلَّکُمْ تَصْطَلُونَ) (٧)

هر  چه  زودتر  خبری  (‌از  راه  )  و  یا  شعله  و  اخگری  چند  از  آتش  را  برایتان  می‌آورم‌،  تا  این  که  خویشتن  را  گرم  کنید.

این  حادثه  در  کنار  کوه  طور  بوده  است‌.  در  آن  زمان  بالای  بلندیها  آتش  روشن  می‌شد،  تا  در  شب  رهگذران  راهیاب  شوند،  و  به  سوی  آتش  بیایند  و  روستاها  و  شهرهائی  را  پیداکنند  و  خویشتن  راگرم  نمایند،  یا  راهنمائی  را  بیابند  و  مسیر  راه  را  از  او  بپرسند.

(إِنِّی آنَسْتُ نَارًا).

من  آتشی  (‌از  دور)  می‌بینم‌.

موسی  آتش  را  دورا  دور  دید.  از  دیدن  آن  اطمینان  و  اعتماد  و  انس  و  الفتی  پیدا  کرد.  انتظار  داشت  در کنار  آتش  اطّلاعی  از  راه  پیدا  کند.  یا  شعله  و  اخگری  از  آن  آتش  بیاورد  و  اهل  و  عیال  خود  را  با  آن  ‌گرم‌کند  و  ایشان  را  از  سرمای  سخت  شب  بیابان  برهاند.

موسی  علیه السّلام  به  سوی  آتش  رفت‌،  آتشی  ‌که  دورادور  آن  را  دیده  بود،  تا  خبری  حاصل‌  کند.  ناگهان  ندای  والای  دل  انگیزی  را  دریافت  می‌دارد:

(فَلَمَّا جَاءَهَا نُودِیَ أَنْ بُورِکَ مَنْ فِی النَّارِ وَمَنْ حَوْلَهَا وَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ (٨) یَا مُوسَى إِنَّهُ أَنَا اللَّهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ) (٩)

هنگامی  که  آتش  رسید ،  ندائی  برخاست  که : مبارک  است  آن  کسی  که  (‌آثار  قدرتش‌)  در   این  آتش (‌جلوه‌گر)  است  و (آفریدگار  همۀ  جهان   است ، و  مبارک  است ) آن  کسی  که (موسی  نام ) و  پیرامون  آتش (بر  پای  ایستاده ) است (و برای  بردن  آتش  ظاهری  آمده   است ، ولی  با  آتش  پیام  آسمانی  برمی گردد)، و  خدا  که  پروردگار  جهانیان  است  منزّه  است (از  این  که  محدود  به  مکان  و  مقیّد  به  مادیّت  و  جسمیّت  و  متجلّی  در  صورت  و  شکلی  همچون  آتش  شود). ای  موسی ! آن  کس (که  با  تو  سخن  می گوید) منم  که  یزدان (جهان  و  جهانیان  و) توانا  و  مقتدر  شکست  ناپذیر  و  آگاه  و  فررانه  کاربـجایم‌.

این  ندائی  ا‌ست  که  سراسر  هستی  با  آن  همآوا  می‌شود. جهانها  و  فلکها  با  آن  ارتباط  و  پیوند  پیدا  می کنند.  سراسر  هستی  برای  آن  و  کرنش  می‌برد.  دلها  و  جانها  از  آن  برخورد  می  لرزد. ندائی  است  که  در  آن  آسمان  با زمین   پیوند  می‌گیرد.  ذرّۀ  کوچکی  دعوت  آفریدگار  بزگـوار  خود  را  دریافت  می‌دارد.  در  آن  انسان  فانی  ضعیف  در  پرتو  لطف  و  فضل  یزدان  به  مقام  مناجات  اوج   می گیرد.

(فَلَمَّا جَاءَهَا نُودِیَ).

هنگامی  که  به  آتش  رسید، ندا  داده  شد.

ندا  داده  شد  که  به  صورت  فعل  مجهول  آمده  است  هر  چند  که  معلوم  است. این  مجهول  بودن  برای  بزرگداشت  و  تعظیم  و  تکریم  ندا  دهندۀ  والا مقام  است.

(نُودِیَ أَنْ بُورِکَ مَنْ فِی النَّارِ وَمَنْ حَوْلَهَا).

ندا  داده  شد  که: مبارک  است  آن  کسی  که (آثار قدرتش) در  آتش  (جلوه گر)  است  و (آفریدگار  همۀ  جهان  است، و  مبارک  است) آن  کسی  که (موسی  نام) و  پیرامون  آتش  (بر  پای  ایستاده) است (و  برای  بردن  آتش  ظاهری  آمده  است، ولی  با  آتش  پیام  آسمانی  برمی گیرد).

چه  کسی  در  آتش  بوده  است؟ و  چه  کسی  پیرامون  آتش  بوده  است؟ ارجح  اقوال  این  است  که  این  آتش  از  جنس  آتشی  نبوده  است  که  ما  آن  را  روشن  می کنیم  و  برمی افروزیم. بلکه  آتشی  بوده  است  که  خاستگاه  آن  جهان  والای  فرشتگان  است‌.  آتشی  بوده  است  ‌که  ارواح  پاک،  یعنی  فرشتگان  آن  را  برای  هدایت  بزرگ  روشن  کرده‌اند  و  برافروخته‌اند.  بسان  آتش  جلوه‌گر  آمده  است  و  این  ارواح  پاک  در  آن  بوده‌اند.  بدین  خاطر  ندا  این   چنین  است:

(أَنْ بُورِکَ مَنْ فِی النَّارِ).

مبارک  است  آن  کسی  که  در  آتش  است‌.

تا  بیانگر  این  امر  باشد  که  جوشش  برکت  آسمانی‌  کسی  را  فرا  می‌گیرد  که  در  آ‌تش  است  و  فرشـگانند،  و  کسی  را  فرامی‌گیرد  که  در  ا‌طراف  آتش  است‌...  از  زمرۀ  کسانی  که  پیرامون  آتشند  موسی  است  ...  دفتر  وجود  این  عطای  آسمانی  است  و  بس‌.  این  سرزمین  در  دفتر  وجود  مبارک  گردید  و  مقدّس  ماند،  چون  خـداوند  بزرگوار  بالای  آن  متجلّی  ‌گرد‌ید،  و  اجازه  داد  آنجا  برکت  سترگ   را   داشته  باشد.

دفتر  وجود  همه‌،  اثر  برجای  ماندۀ  آن  ندا  و  آن  مناجات  ا‌ست:

(وَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ (٨) یَا مُوسَى إِنَّهُ أَنَا اللَّهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ) (٩)

و  خدا  که  پروردگار  جهانیان  است  منزّه  است  (‌از  این  که  محدود  به  مکان  و  مقیّد  به  مادیّت  و  جسمیّت  و  متجلّی  در  صورت  و  شکلی  هـمجون  آتش  شود)‌.  ای  موسی‌!  آن  کس  (‌که  با  تو  سخن  می‌گوید)  منم  که  یزدان  (‌جهان  و  جهانیان  و)  توانا  و  مقتدر  شکست  ناپذیر  و  آگاه  و  فرزانۀ  کار  بجایم‌.

یزدان  سبحان  ذا‌ت  خود  را  منزّه  فرمود  و  اعلان  نمود  ‌که  خداوندگاری  و  ربوبیّت  او  بر  همۀ  جهانیان  است‌.  برای  بنده‌اش  روشن  ساخت  ‌که  آن  ‌کسی  ‌که  او  را  فریاد  زده  است  و  ندا  در  داده  است  خدای  مقتدر  و  چیره  و  کاربجا  است‌.  بشریّت  به  طور کلّی  در  وجود  موسی  علیه السّلام  خلاصه  گردید  و  بدان  افق  درخشان  ارزشمند  رسید.  موسی  خبر  را  در  کنار  آتشی  دریافت  داشت  که  دورادور  آن  را  دیده  بود.  ولیکن  خبر  بسیار  هراس  انگیز  بزرگی  بود.  شعله  و  اخگر گرم  و  تافته  را  یافت‌،  ولیکن  شعله  و  اخگری  بود 

که  به  راه  راست  و  صراط  مستقیم  رهنمود  می‌کرد.  ندا  برای  برگزیدن  بود.  در  فراسوی  برگزیدن  هم  وظیفۀ  حمل  رسالت  بود  به  سوی  بزرگ‌ترین  طاغی  و  یاغی  زمین  در  آن  زمان‌.  بدین  سبب  است  ‌که  پروردگارش  او  را  آماده  و  مجهزّ  و  نیرومند  می‌گرداند:

(وَأَلْقِ عَصَاکَ).

)‌ای  موسی‌!  برای  اطمینان  خاطر  و  یقین  به  حضور  در  پیشگاه  خدای  غفور)  عصای  خود  را  بینداز.

در  اینجا  این‌گونه  کوتاه  و  چکیده  می‌آید.  دیگر  از  آن  مناجات  طولانی  خبری  نیست  ‌که  در  سورۀ  طه  آمده  است‌.  زیرا  عبرتی  که  در  اینجا  مطلوب  و  مقصود  است‌،  عبرت  ندا  و  تکلیف  است  و  بس.

(فَلَمَّا رَآهَا تَهْتَزُّ کَأَنَّهَا جَانٌّ وَلَّى مُدْبِرًا وَلَمْ یُعَقِّبْ).

هنگامی  که  دید  به  حرکت  درآمد،  انگار  مار  چابک  و  تندروی  است‌،  پـای  به  فرار  گذ‌اشت  و  پشت  سر  خود  را  ننگریست.

موسی  عصای  خود  را  انداخت  همان‌ گونه  ‌که  بدو  دستور  داده  شده  بود.  ناگهان  دید  بر  روی  زمین  می‌خزد  و  به  سعی  و  تلاش  می‌ایستد،  و  همچون  ‌«‌جانّ‌:  مار  تندرو  سفید  یا  زرد  رنگ‌»‌که  نوعی  از  مارهای  کوچک  است‌،  می‌جنبد  و  می‌رود.  سرشت  زود  منقلب  شوندۀ  موسی علیه السّلام  موسی  را  در  برگرفت‌،  و  تکان  برخورد  ناگهانی‌ای  که  بر  دلش  نمی‌گذشت  وجودش  را  فرا  گرفت‌،  و  دوید  و  از  مار  د‌ور  گردید،  بدون  این  که  به  فکر  برگشت  باشد!  در  این  چنین  حرکتی  دهشت  و  وحشت  برخورد  شدید  ناگهانی‌،  زود  در  همچون  سرست  زود  منقلب  شونده‌ای  پدیدار  و  نمودار  می‌گردد.

سپس  موسی  با  آن  ندای  آسمانی  اطمینان  بخش  فریاد  زده  شد،  و  بدو  اعلان  داشت  سرشت  وظیفه‌ای  را  که  برعهده  خواهد  داشت‌:

(یَا مُوسَى لا تَخَفْ إِنِّی لا یَخَافُ لَدَیَّ الْمُرْسَلُونَ) (١٠)

ای  موسی  مترس‌!  (‌تو  پیغمبری  و  در  بارگاه  حضور  خدائی‌،  و)  پیغمبران  در  پیشگاه  من  نمی‌ترسند  (‌چرا  که  اینجا  آستانۀ  دادگری  و  امن  و  امان  یزدان  است‌،  نه  دربار  ستمگری  و  خوف  و  هراس  فرعون  و  فرعونیان‌)‌.  مترس‌.  تو  موظّف  به  رسالت  هستی‌.  پیغمبران  در 

پیشگاه  پروردگارشان  نمی‌هراسند،  د‌ر  آن  حال  ‌که  وظیفه  را  دریافت  می‌دارند.

(إِلا مَنْ ظَلَمَ ثُمَّ بَدَّلَ حُسْنًا بَعْدَ سُوءٍ فَإِنِّی غَفُورٌ رَحِیمٌ) (١١)

و  امّا  هر کس  که  ستم  کند  و  سپس  (‌توبه  نموده  و  در  مقام  جبران  برآید  و  بدین  وسیله‌)  بدی  را  به  نیکی  تبدیل  نماید،  (‌او  را  خواهم  بخشید.  چرا  که‌)  بی‏گمان  من  بخشایشگر  و  مهربانم‌.

تنها  کسانی  می‌ترسند  که  ستمگر  باشند،  مگر  ستمگرانی  که  بدی  را  به  نیکی  تبدیل ‌کنند،  و  به  ترک  ظلم  و  ستم  بگویند  و  به  عدل  و  داد  بگرایند،  و  شرک  را  رها  سازند  و  به  ایمان  روی  آورند،  و  شرّ  را  رها  سازند  و  به  خیر  بپردازند.  قطعاً  رحمت  من  فراخ  است  و  مغرت  من  برزگ.

هم  اینک‌ که  موسی  اطمینان  پیدا  کرده  است  و  آرامش  یافته  است‌،  پـروردگارش  او  را  با  معجزۀ  دوم  مجهزّ  می‌فرماید،  پیش  از  این که  پرده  از  سمت  و  سوی  رسالت  و  از  رویکرد  وظیفۀ  او  بردارد:

(وَأَدْخِلْ یَدَکَ فِی جَیْبِکَ تَخْرُجْ بَیْضَاءَ مِنْ غَیْرِ سُوءٍ).

)‌و  ای  موسی‌!)  دست  خود  را  به  گریبان  خویش  فرو  ببر  (‌و  سپس  آن  را  از  چاک  گریبان  بیرون  بیار  و  ببین  )  که  سفید  و  درخشان  (‌همچون  ماه  تابان‌)  به  در  مـی‌آید،  بدون  آن  که  (‌به  بیماری  برص  یا  بیماری  دیگری  مبتلاً  شده  باشد  و  )  عیپی  در  آن  وجود  داشته  پاشد.

این  انجام  پذیرفت‌.  موسی  دستش  را  به  چاک  گریبان  فرو  برد.  وقتی  که  دستش  را  بیرون  آورد  سفید  و  تابان  بود،  نه  به  خاطر  بیماری‌،  ولی  برای  معجزه‌.  پروردگارش  بدو  وعده  داد که  او  را  با  نه  معجزه  از  این  نوعی ‌که  دو  تای  آنها  را  دیده  است‌،  تأیید  و  پشتیبانی‌  کند.  در  این  وقت  از  رویکردی  ‌که  بدان  خاطر  او  را  فریاد  زده  است  و  مجهزش ‌کرده  است  و  وی  را  در  پناه  رعایت  و  عنایت  خود گرفته  است‌،  پرده  برداشت  و  او  را  روشن  ساخت‌. 

(فِی تِسْعِ آیَاتٍ إِلَى فِرْعَوْنَ وَقَوْمِهِ إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْمًا فَاسِقِینَ) (١٢)

‌بدان  که  معجزات  تو  منحصر  به  ید  بیضاء  و  عصا  نیست‌،  و  بلکه  این  دو  معجزه  )  از  جملۀ  نه  معجزه‌ای  است  که  تو  آنها  را  به  فرعون  و  قوم  او  نشان  خواهی  داد.  ایشان  واقعاً  جماعت  طغیانگر  و  نافرمانبرداری  هستند.  در  اینجا  روند  قرآنی  بقیۀ  این  معجزه‌های  نهگانه  را  برنشمرده  است‌،  معجزه ‌هائی‌ که  در  سورۀ  اعراف  پرده  از  آنها  برداشته  است‌.  این  معجزه‌های  نهگانه  عبارتند  از:  خشکسالیها،  کمبود  ثمرات  و  محصولات‌،  طوفان  باد،  ملخ‌،  شپـشک‌،  قورباغه‌ها،  خون‌،  و  ید  بیضاء  و  عصا  ..  زیرا  در  این  جا  تکیه  بر  نیروی  معجزه‌ها  است  نه  این ‌که  تکیه  بر  ماهیّت  معجزه‌ها  باشد.  همچنین  در  اینجا  تکیه  بر  روشنی  معجزه‌ها  و  انکار  کردن  آنها  از  سوی  مـردمان   است:

(فَلَمَّا جَاءَتْهُمْ آیَاتُنَا مُبْصِرَةً قَالُوا هَذَا سِحْرٌ مُبِینٌ (١٣) وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَیْقَنَتْهَا أَنْفُسُهُمْ ظُلْمًا وَعُلُوًّا فَانْظُرْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِینَ) (١٤)

هنگامی  که  معجزات  ما  کـاملاً  آشکارا  بدیشان  رسید،  گفتند:  (‌این  چیزهائی  که  ما  می‌بینیم‌)  جز  جادوی  واضح  و  روشنی  نیست‌!  ستمکرانه  و  مسـتکبرانه  معجزات  را  آشکار  کردند،  هر  چند  که  در  دل  بدانها  یقین  و  اطمینان  داشتند.  بنگر  سرانجام  و  سرنوشت  تباهکاران  چگونه  شد؟  (‌مگر  در  دریا  غرق  نشدند  و  به  دوزخ  و  اصـل  نگشتند؟).

این  معجزات  بیشماری  که  از  حقّ  و  حقیقت  پرده  برمی‏دارند،  آن  اندازه  روشن  و  گویا  هستند  که  هر  کس  دو  چشم  بینا  داشته  باشد  آنها  را  می‌بیند  و  به  آنها  پـی  می‌برد.  روند  قرآنی  این  معجزات  را  «‌مبصره  کاملاً  آشکارا  و  پیدا»  وصف  می‌کند.  این  معجزه‌ها  مردمان  را  بینش  می‌بخشند  و  بینا  می‌کنند  و  آنـان  را  به  سوی  هدایت  سوق  می‌دهند.  با  وجود  این  مردمان  دربارۀ  آنها  گفتند:  اینها  جادوی  روشنی  هستند!  این  سخن  را  نه  از  روی  یقین  و  ایمان  به  ‌گفتار  خود  گفتند،  و  نه  این‌ که  آن  را  از  روی  شکّ  و  گمانی  که  داشته‌اند  گفته‌اند،  بلکه  آن  را  گفته‌اند...

(ظُلْمًا وَعُلُوًّا).

ستمگرانه  و  مستکبرانه‌. 

دل  و  درونشان  یقین  و  اطمینان  داشت  ‌که‌که  این  معجزه  ها  حقّ  و  حقیقتند،  حقّ  و  حقیقتی  ‌که  شک  و  شبهه‌ای  دربارۀ  آن  نیست‌:

(اسْتَیْقَنَتْهَا أَنْفُسُهُمْ).

هر  چند  که  در  دل  بدانها  یقین  و  اطمینان  داشتند.

این  سخن  را  می‌گفتند  برای  انکار کردن  و  تکبّر  فروختن‌. زیرا  آنان  ایمان  را  نمی‌خواهند،  و  به  دنبال  برهان  و  دلیل  نیستند.  تنها  آنان  می‌خواهند  بر  حقّ  بزرگی  بفروشند  و  بدان  و  به  خویشش  با  همچون  تکبّر  نکوهیده‌ای  ظلم  و   ستم   کنند. 

بزرگان  قریش  نیز  این  چنین  پذیرۀ  قرآن  می‌رفتند،  و  یقین  هم  داشتند  که  قرآن  حقّ  است‌،  ولیکن  آنان  قرآن  را  انکار  می‌کردند،  و  دعوت  پیغمبر  صلّی الله علیه و آله و سلّم  را  نمی‌پذیرفتند  دعوتی  ‌که  ایشان  را  به  سوی  خدای  یگانه  فرا  می‌خواند.  زیرا  آنان  می‌خواستند  بر  دیـانت  خود  و  عقائد  خود  باقی  بمانند،  زیرا  در  فراسوی  چنین  دیانت  و  دعوتی  اوضاع  و  احوالی  بود  که  ایشان  را  مسند  و  اورنگ  مـی‌بخشید  و  از  ایشان  پششانی  می‌کرد،  و  غنیمتهائی  در  فراسوی  چنین  دیانت  و  عقائدی  بود  که  به  سویشان  سرازیر  می‌گردید.  این  غنیمتها  هم  بران  عقائد  پوچ  تکیه  داشت‌،  عقائدی  ‌که  خطر  دعوت  اسلامی  را  بر  آن  احساس  می‌کردند،  و  احساس  می‌نمودند  که  در  زیر  پـای  مـؤمنان  متزلزل  و  له  و  لورد  می‌شود  و  نابود  می‌گردد،  و  در  دلهـا  و  درونهایشان  سست  و  لرزان  می‌گردد.  حال  همیشه  چنین  است‌:  پتکهای  سنگین  حقّ  روشن‌،  بر  سر  باطل  سست  گمان  انگیز  فرود  می‌آید  و  مغز  سرش  را  داغان  و  متلاشی  می‌سازد!

حقّ  این  چنین  است‌.  منکران  حقّ  را  انکار  نمی‌کنند  چون  آن  را  نمی‌شناسند.  بلکه  حقّ  را  انکار  می‌کنند  چون  آن  را  می‌شناسند!  مشرکان  حقّ  را  انکار  می‌کردند  هر  چند  که  آن  را  باور  داشتند  و  یقیناً  می‌دانستند.  این  هم  بدان  جهت  بود  که  حقّ  را  خطری  برای  بودن  خودشان  ا‌حساس  می‌کردند.  یا  آن  را  خطری  برای  اوضاع  و  احوال  خود  می‌دیدند.  یا  آن  را  خطری  برای  مصالح  و  منافع  خویش  می‌پنداشتند.  این  بود  که  متکرانه  رویاروی  حقّ  می‌ایستادند،  حقّی  که  روشن  و  آشکار  بود.

(فَانْظُرْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِینَ) (١٤)

بنگر  سرانجام  و  سرنوشت  تباهکاران  چگونه  شد؟‌.  سـرانجام  و  سرنوشت  فـرعون  و  قوم  (‌و  مشهور  و  معروف  است‌.  قـرآن  در  جاهای  دیگری  پرده  از  آن  برداشته  ا‌ست‌.  در  این  جا  تنها  همین  اشاره  را  بدان  می‌کند،  تا  غافلان  منکر  حقّ  را  بیدار  سازد،  و  ستیزه‌گران  با  حقّ  را  به  خود  آرد،  و  غافلان  و  منکران  و  ستیزه‌جویان  را  متوجّه  سرانـجام  و  سـرنوشت  فرعون  و  قوم  او  می‌سازد  تا  بیدار  و  هوشیار  شوند  پیش  از  آن‌  که  بـر  سرشان  همان  رود  و  دامنگیرشان  همان  شود  که  بر  تباهکاران  رفته  است  و  دامنگیرشان  گشته  است‌.

*

---

^[1] نص قاطعانه‌ای در دست نیست‌که برساند شعیب همان پیر مـرد کهنسالی است که موسی او  را خدمت‌ کرده است و با یکی از دو دختر وی ازدواج نموده است‌. ولیـکن این امر ترجیح دارد با  توجّه به این‌ که داستان موسی بعد از داستان شعیب در بیان وقائع تاریخی داستان موسی و  داستان شعیب در قرآن ذکر می‌شود. این هـم بیانگر این استکه موسی و شعیب همعصر یا به  دنبال یکدیگر بوده‌اند.