تفسیر سوره‌ی هود آیه‌ی 68-50

سوره‌ی هود آیه‌ی 68-50

(وَإِلَى عَادٍ أَخَاهُمْ هُودًا قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ إِنْ أَنْتُمْ إِلا مُفْتَرُونَ (٥٠)یَا قَوْمِ لا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِنْ أَجْرِیَ إِلا عَلَى الَّذِی فَطَرَنِی أَفَلا تَعْقِلُونَ (٥١)وَیَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُمْ مِدْرَارًا وَیَزِدْکُمْ قُوَّةً إِلَى قُوَّتِکُمْ وَلا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمِینَ (٥٢)قَالُوا یَا هُودُ مَا جِئْتَنَا بِبَیِّنَةٍ وَمَا نَحْنُ بِتَارِکِی آلِهَتِنَا عَنْ قَوْلِکَ وَمَا نَحْنُ لَکَ بِمُؤْمِنِینَ (٥٣)إِنْ نَقُولُ إِلا اعْتَرَاکَ بَعْضُ آلِهَتِنَا بِسُوءٍ قَالَ إِنِّی أُشْهِدُ اللَّهَ وَاشْهَدُوا أَنِّی بَرِیءٌ مِمَّا تُشْرِکُونَ (٥٤)مِنْ دُونِهِ فَکِیدُونِی جَمِیعًا ثُمَّ لا تُنْظِرُونِی (٥٥)إِنِّی تَوَکَّلْتُ عَلَى اللَّهِ رَبِّی وَرَبِّکُمْ مَا مِنْ دَابَّةٍ إِلا هُوَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا إِنَّ رَبِّی عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ (٥٦)فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقَدْ أَبْلَغْتُکُمْ مَا أُرْسِلْتُ بِهِ إِلَیْکُمْ وَیَسْتَخْلِفُ رَبِّی قَوْمًا غَیْرَکُمْ وَلا تَضُرُّونَهُ شَیْئًا إِنَّ رَبِّی عَلَى کُلِّ شَیْءٍ حَفِیظٌ (٥٧)وَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا نَجَّیْنَا هُودًا وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنَّا وَنَجَّیْنَاهُمْ مِنْ عَذَابٍ غَلِیظٍ (٥٨)وَتِلْکَ عَادٌ جَحَدُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ وَعَصَوْا رُسُلَهُ وَاتَّبَعُوا أَمْرَ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ (٥٩)وَأُتْبِعُوا فِی هَذِهِ الدُّنْیَا لَعْنَةً وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ أَلا إِنَّ عَادًا کَفَرُوا رَبَّهُمْ أَلا بُعْدًا لِعَادٍ قَوْمِ هُودٍ (٦٠)وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ هُوَ أَنْشَأَکُمْ مِنَ الأرْضِ وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ إِنَّ رَبِّی قَرِیبٌ مُجِیبٌ (٦١)قَالُوا یَا صَالِحُ قَدْ کُنْتَ فِینَا مَرْجُوًّا قَبْلَ هَذَا أَتَنْهَانَا أَنْ نَعْبُدَ مَا یَعْبُدُ آبَاؤُنَا وَإِنَّنَا لَفِی شَکٍّ مِمَّا تَدْعُونَا إِلَیْهِ مُرِیبٍ (٦٢)قَالَ یَا قَوْمِ أَرَأَیْتُمْ إِنْ کُنْتُ عَلَى بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّی وَآتَانِی مِنْهُ رَحْمَةً فَمَنْ یَنْصُرُنِی مِنَ اللَّهِ إِنْ عَصَیْتُهُ فَمَا تَزِیدُونَنِی غَیْرَ تَخْسِیرٍ (٦٣)وَیَا قَوْمِ هَذِهِ نَاقَةُ اللَّهِ لَکُمْ آیَةً فَذَرُوهَا تَأْکُلْ فِی أَرْضِ اللَّهِ وَلا تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ فَیَأْخُذَکُمْ عَذَابٌ قَرِیبٌ (٦٤)فَعَقَرُوهَا فَقَالَ تَمَتَّعُوا فِی دَارِکُمْ ثَلاثَةَ أَیَّامٍ ذَلِکَ وَعْدٌ غَیْرُ مَکْذُوبٍ (٦٥)فَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا نَجَّیْنَا صَالِحًا وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنَّا وَمِنْ خِزْیِ یَوْمِئِذٍ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ الْقَوِیُّ الْعَزِیزُ (٦٦)وَأَخَذَ الَّذِینَ ظَلَمُوا الصَّیْحَةُ فَأَصْبَحُوا فِی دِیَارِهِمْ جَاثِمِینَ (٦٧)کَأَنْ لَمْ یَغْنَوْا فِیهَا أَلا إِنَّ ثَمُودَ کَفَرُوا رَبَّهُمْ أَلا بُعْدًا لِثَمُودَ (٦٨))

قــوم نــوح  در  مسـیر  تـاریخ  رهســپار  شدند.  تکذیب‌کنندگانشان  که  بیشترین  افرادشان  بودند،  طوفان  و  سیر تاریخ  طومار  عمر ایشان  را  درهم  نوردید‌،  و  از  صفحۀ  زندگی  و  از  رحمت  خـدا  یکسـان  دور  افکنده  شدند،  و کسانی‌ که  نجات  پیدا  کردند  در  زمین  جایگزین  گردیدند  تا  سنّت  خدا  و  وعدۀ  او  تحقق  یابد  و  پیاده  گردد:

(إن العاقبة للمتقین).

قـطعاً ســرانــجام (‌کــار، بـردبــاشکـیبایان و)  ازآن  پرهیزکاران  است‌.  (‌هود/49) 

وعدۀ  یزدان  به  نوح  این  بود:

(یَا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلامٍ مِنَّا وَبَرَکَاتٍ عَلَیْکَ وَعَلَى أُمَمٍ مِمَّنْ مَعَکَ وَأُمَمٌ سَنُمَتِّعُهُمْ ثُمَّ یَمَسُّهُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِیمٌ (٤٨)

 (‌پس  از  آن  که  طوفان  همه  جا  را  ویـران  کرد،  بـه  زبـان  وحی  به  نوح‌)  گفته  شد:  ای  نوح‌!  از  کشتی  پیاده  شـو  (‌و  بدان  که  تو  و  همراهانت‌)  از  امنیت  ما  برخوردارید  و  (‌از  قحطیها  و  بیماریها  و  سائر  بـلاها)  سـالم  و  بـرکنارید  و  (‌درهای‌)  برکات  خدا  به  روی  تو  و  گروههای  همراهت  (‌گشــوده‌)  است  (‌و  نگران  نباشید  که  مـحـیط‌  سـالم  و  پربرکتی  خواهید  داشت  و  بــعدها)  ملّتها  و  گروه‌های  دیگری  (‌از  نسل  شما  پدید  می‌آیند  که  آنان‌)  را  از  نعمتها  و  خوشیها  برخوردار  می‌کنیم  (‌ولی  ایشان  در  غرور  و  غفلت  فرو  می‌روند  و)  آن‌گاه  عذاب  دردناکی  از  سوی  ما  بدانان  می‌رسد.                                                 (‌هود/48) 

هنگامی  که  چرخ  زمان ‌گردید،  و گامهای  تاریخ  به  جلو  برداشته  شد،  وعدۀ  خدا  فرا رسید  و  پیاده  گردید‌.  ناگهان  زمان  آن  شد که  قوم  عاد که  از  نژاد  نوح  بودند  در  اقطار  و  اکناف  پراکنده  شدند،  و  پــس  از  ایشان  قرم  خود  بر  سر  کار  آمدند.  ولی  سرانجام  بساط  عیش  هر  دو  قوم  درهم  پیچیده  شد،  و  فرمان  یـزدان  در  حقّ  هر  دوی  ایشان 

درسید و قلم بطلان بر عمرشان کشید:

(وَأُمَمٌ سَنُمَتِّعُهُمْ ثُمَّ یَمَسُّهُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِیمٌ )(٤٨)

  (‌بعدها)  ملّتها  و  گروههای  دیگری  (‌از  نسـل  شـما  پـدید  می‌آیند  کـه  آنـان‌)  را  از  نـعمتها  و  خوشیها  بـرخـوردار  می‌کنیم  (‌ولی  ایشان  در  غرور  و  غفلت  فرو  مـی‌روند  و)  آنگاه  عذاب  دردناکی  از  سوی  ما  بدانان  می‌رسد.  (‌هود٢٩.) 

* 

جاهلیّت  برگشته  بود  همان‌گونه‌ که  قبلاً  پس از  نسـلها  برگشته  بود،  نسلهائی ‌که  جز  خدا  بدانان  آشنا  نیست  و  غیر خدا  نمی‌داند  از کدامین  آدمیزادگان  مسـلمان  پـدید  آمده  بودند  ...  قطعاً  باید  نسلهائی  از  زادگـان  آدم  به  دنبال  خلیفه‌گری  او  در  زمین  مسـلمان  به  دنـیا  آمده  باشند،  و  در  سایۀ  اسلامی  زیسـته  باشند کـه  پـدر  و  مادرشان  بر  آن  بوده‌اند.  بعدها  شیاطین  ایشـان  را  از  آئینشان  سرازیر  و  پرت ‌کرده‌اند،  و  آنان  را  به‌ کژراهۀ  جاهلیّتی  انداخته‌اند که  نوح علیه السّلام  با  آن  رویاروی  گردیده  است  و  به  پیکار  پرداخته  است‌.  سپـس  نوح  و کسانی‌ که  از  مسلمانان  با  او  بوده‌اند  نجات  پیدا کرده‌اند  و  ماندگار  شده اند،  و  دیگران  هلاک  و  نابود  گردیده‌اند  و  کسی  از  کافران  بر  روی  زمین  برجای  نمانده  است‌،  همان‌گونه‌ که  نوح  به  دعا  و  زاری  از  پروردگارش  خواسته  است‌^[1]پس  از  نوح  نیز  نسلهای  زیـادی  از  نژاد  او  بـا  اسـلام  زیسته‌اند  و  مؤمنانه  بسر  برده‌اند  ...  تا  وقتی‌ که  شیاطین  دیگر  باره  ایشان  را  سر  در  نشیب‌ گذ‌اشته‌اند  و  آنان  را  از  اسلام  پرت  کرده‌اند  و  به  کژراهۀ  جاهلیّت  افتاده‌اند.  از  جملۀ این‌کجروان  و گمراهان  قـوم  عـاد  و  قوم  ثمو‌د  بوده‌اند که  بعدها  به  انـحـراف  ا‌فتاده‌اند  و  دمسار  از  روزگارشان  برآمده  است‌.

عاد  قبیله‌ای  بود که  افراد  آن  در  احقاف  -‌جمع  حِقْف‌،  به  معنی  تودۀ  شن  پیچاپیچ  -  می‌زیستند.  احقاف  در  جنوب  جزیرةالعرب  است‌.  ثـمـود  هم  قبیله‌ای  بود که  افراد  آن  در  شهرهای  حجر  واقع  در  شمال  جزیرة‌العرب  میان  تبوک  و  مدینه  می‌زیستند.  هریک  از  این  دو قبیله  در  عصر  خود  از  قدرت  و  قوّت  و  اموال  و  امتعۀ  بسیاری  برخوردار بودند...  ولی  هم  اینان  و  هم  آنان  از  جملۀ‌ کسانی  شدند  که  سزاوار گردیدند  فرمان  یزدان  برای  نابودی  ایشـان  صادر  شود  و  دمار  از  روزگارشان  برآید.  چرا که  آنان  از  دستور  خدا  سرباز  زدند،  و  بت‌پرستی  را  بر  یگانه ‌پرستی  ترجیح  دادند،  و  عبادت‌کردن  بندگان  را  بر  عبادت‌کردن  یزدان  برتر  نهادند،  و  پیغمبران  را  به  بـدترین  وجـه  تکذیب  کردند  و  دروغگو‌یشان  نامیدند.  در  داستانهای  ایشان  در  اینجا،  مصداق  حقائق  و  مسائلی  است‌ کـه  در  سرآغاز  سوره  -  از  قبیل  داستان  نوح  -‌ذکر  شده  است‌.

 * 

(وَإِلَى عَادٍ أَخَاهُمْ هُودًا قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ إِنْ أَنْتُمْ إِلا مُفْتَرُونَ (٥٠) یَا قَوْمِ لا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِنْ أَجْرِیَ إِلا عَلَى الَّذِی فَطَرَنِی أَفَلا تَعْقِلُونَ (٥١) وَیَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُمْ مِدْرَارًا وَیَزِدْکُمْ قُوَّةً إِلَى قُوَّتِکُمْ وَلا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمِینَ )(٥٢)

 (‌مـا  بــه  عـنوان  پـیغمبر)  هـود  را  بـه  سوی  قوم  عـاد  فرستادیم  که  از  خودشان  بود.  (‌هود  بدیشان‌)  گفت‌:  ای  قوم  من‌!  خدا  را  بپرستید  که  جز  او  معبودی  ندارید.  شما  (‌کـه  بـه  خدایـان  مـتعدّدی  مـعتقدید،  در  ادعـای  خـود)  دروغگویانی  بیش  نیستید.  ای  قوم  من‌!  در  برابر  (‌تـبلیغ  رسالت  و  بـیان‌)  آن‌،  مـن  از  شما  پـاداشـی  درخواست  نمی‌کنم‌.  پاداش  من  تنها  بر  آن  کسی  است  که  مرا  آفریده  است‌.  آیا  نمی‌فهمید؟  (‌و  نمی‌دانید  که  چه  کسی  خیرخواه  و  چه  کسی  بدخواه  شما  است‌،  و  چـه  چیز  برای  شما  سـودمند  و  چـه  چیز  زیانمند  است‌؟‌)‌.  ای  قوم  مـن‌!  از  پــروردگارتان  آمـرزش  (‌گـناهان  و  لغزشهایتان‌)  را  بطلبید  و  بـه  سوی  او  برگردید  تـا  آسـمان  را  بـر  شـما  ریزنده  و  بارنده  کند  (‌و  بـاران  و  بـرکات  آن  را  بـر  شما  پیاپی  و  فراوان  گرداند)  و  نیروئی  بر  نیرویتان  (‌و  عزّت  و  شکوهی  بر  عزّت  و  شکوهتان‌)  بیفزاید.  (‌ای  قوم  من‌!  از  حقّ  و  حقیقت‌)‌،  بـزهکارانـه  روی  بـرنتابید  (‌و  بـر  گناه  مصمّم  و  مصرّ  نشوید)‌. 

هود  از  قبیلۀ  عاد  بود.  او  فردی  و کسی  از  خودشان  بود.  پیوند  خویشاوندی  همگانی  میان  هود  و  افراد  قبیله  بود.  این  پــیوند  خو‌یشاوندی  در  ایـنجا  در  روند  قـرآنـی  جسته  و  هویدا  مـی‌شود،  چون  جای  آن  است ‌کـه  اطمینان  و  اعتماد  و  مهربانی  و  دلسوزی  میان  برادر  و  برادرانش  باشد.  از  دیگر  سو  پدید  آید  که  موضعگیری  قـوم  در  برابر  برادرشان  و  پـیغمبرشان  چـه  انـدازه  غیر عادی  و  زشت  بوده  است‌.گذشته  از  آن  پدید  آید که  سرانجام  جدائی  میان  او  و  قومش  به  سبب  دوری  و  جدائی  عقیده  او  و  ایشان  از  یکدیگر  پد‌یدار گردیده  است‌.  همچنین  به  سبب  آن  پدید  آید کـه  چون  پـیوند  عقیده‌ گسیخته  شود،  همۀ  پیوندها  بریده  می‌شود.  تا  این  پیوند  نمایان  باشد،  و  در  روابط  جامعۀ  اسلامی  برجسته  در  مدّ  نظر  بوده،  و  آشکارا  پـیش  چشم  داشـته  شود.  گذشته  از  این‌،  تا  سرشت  این  آئین  و  خط  سیر  جنبش  و  پویش  آن  پدیدار  و  نمودار گردد  ...  چه  دعوت  همراه  با  آن  آغاز  می‌گردد.  پیغمبر  و  قوم  او  از  ملّت  واحدی  هستند،  و  پیوندهای  خویشاوندی  و  نزدیکی  و  خون  و  حسب  و  نسب  و قبیله  و  عشیره  و زمین‌،  او را  با  ملّت  گرد  می‌آورد  و  به  هم  می‌رساند،  ولی  دعوت  آسـمانی  سرانجام  میان  او  و  ایشان  جدائی  می‌اندازد،  و  از  یک  قوم  واحد  دو  ملّت  را  می‌سازد:  ملّت  مسلمان‌،  و  مـلّت  مشترک  ...  میان  این  دو  ملّت  هم  فاصلۀ  فراخ  و  جدائی  بسیار  است  ...  بر  پایۀ  این  فاصله  و  جدائی‌،  وعده  خدا  مبنی  بر  پیروز گردندن  مؤمنان  و  نابود  ساخـتن  مشرکان‌،  تحقق  پیدا  می‌کند  ...  وعدۀ  خدا  مبنی  بر  پیروز گرداندن  مؤمنان  و  نابود  ساختن  مشرکان‌،  وفاء  نمی‌گردد  و  حاصل  نمی‌آید  مگر  آن‌گاه‌ که  فاصلۀ ‌کامل  و  جدائی  تام  انجام  بگیرد،  و  صفها  به  تمام  و کمال  از  یکدیگر  متمایز گردند  و  دور  شوند،  و  پیغمبر  و  مؤمنان  حاضر  در  خدمت  او  از  قومشان‌،  و  از  روابط‌ گذشتۀ  خودشان‌،  و  از  پیوندها  و  خـویشاوندی  خویشتن  با  ایشـان‌،  بگسلند  و  دست  بکشتند،  و  از  دوسـتی  و  یاری  و  مـهر  و  مهربانی  بـا  قومشان  و  با  رهبری  پیشینشان‌ کاملاً  بهره  ببرند  و  به  در  آیند،  و  دوستی  و  یـاری  و  مـهر  و  مهربانی  خود  را یکسره  به  خداوندگار  خود  و  به  رهبری  مسلمان  خـود  مبذول  دارند،  رهبری‌ای ‌که  ایشان  را  به  سوی  خـدا  و  به  سوی‌ کرنش  بردن  برای  خدا  و  پرستش‌ کـردن  خدا  دعوت  کرده  است‌،  و  از  آنان  خواسته  است‌ که  تنها  فرمان  یزدان  را گردن  نهند  و  تنها  او  را  بـه  یگـانگی  بـپرستند،  و  از  کرنش  بردن  برای  بندگان  و  از  پـرستش‌ کـردن  ایشــان  دست  بردارند  و  دوری‌ گـزینند  ...  فـقط  در  این  وقت  است  -‌ نـه  پـیش  از  آن  -‌کـه  یـاری  و  پـیروزی  خـدا  فرامی‌رسد  و  بهرۀ  ایشان  می‌شود.

(وَإِلَى عَادٍ أَخَاهُمْ هُودًا ).

(‌مـا  بـه  عـنوان  پـیغمـبر)  هـود  را  بـه  سـوی  قوم  عـاد  فرستادیم  که  از  خودشان  بود.

هود را به  سوی قوم  عاد  فرستادیم‌،  همان‌گونه‌، که  نوح  را  به  سوی  قوم  خود  فرستادیم  و  در  داستان  پیشین  گذشت‌.

(قَالَ یَا قَوْمِ ).

گفت‌:  ای  قوم  من‌.

هود  با  این  مودّت  و  محبّت  فریادشان  می‌دارد. پیوندها  و  خویشاوندیهائی  را  به  یادشان  می‌آورد  که  ایشان  را  گرد  همدیگر  می‌آورد.  بدان  امید  که  این ‌کار  احسا‌سات  و  عواطف  آنان  را  برانگیزد،  و  اطمینان  ایشان  را در هر  چیزی  که  می‌گوید  به  خود  جلب‌ کند.  چه  طلایه‌دار  و  راهنما  به  لشکریان  خود  دروغ  نمی‌گوید،  و  اندرزگوی  دلسوز  به  قوم  خویش  خیانت  نمی‌کند.

(یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ ).

گفت‌:  ای  قوم  من‌!  خدا  را  بـپرستید  کـه  جز  او  مـعبودی  ندارید.

این  سخن  یگانه‌ای  است‌ که  هر یک  از  پیغمبران  آن  را  با  خود  به  ارمغان  آورده‌اند  و  به  مردمان  رسانده‌اند.  قوم  عاد  -  همان‌گونه‌ که  قبلاً  گفتیم  -  از  پرستش  خدای  یگانه  منحرف  شدند،  پرستشی‌ که  نـوح  و  مـؤمنان  بـا  آن  از  کشتی  پائین  آمدند  و  بر  آن  بودند که  یکتاپرستی  است‌.  شاید  نخستین  گام  در  این  انحراف  بزرگداشت  یادآوری  و  تعظیم  یادبود  دستۀ مؤمنان  اندکی  بوده  است‌.که  با  نوح  سوارکشتی  شده‌اند!  بعدها  این  بزرگداشت تعظـیم  نسلی  پس  از  نسلی  دگرگون  شده  است  و  تــرقّی ‌کـرده  است  تا  بدانجا که  معتقد  شده‌اند  ارواح  مقدّس  ایشان  در  درخـتان  و  سـنگهای  سودمندی  حـلول  کـرده  است  و  جلوه‌گر  آمده  است!  با  گذشت  روزگـاران  ایـن  اشـیاء  تحوّل  و  تغییر  پذیرفته‌انـد  تـا  بدانجا  که  مـعبودهائی  شده‌اند!  به  مرور  زمان  این  معبودهای  دروغین  کاهنانی  و  پرده‌دارانی  پیدا کردند  که  به  نام  این  معبودهای  ادعائی  مـردمان  را  به  شکلی  از  اشکال  فراوان  جاهلیّت  پرستش ‌کنندگان  بندگان  نمودند.  چه  انحراف  گـامی  کـج  نهادن  از  یکتاپرستی  و  توحید  مطلق  است‌.  یکتاپرستی  و  توحیدی  که  در  آن  احساس  تقدیس  بــرای  غـیرخـدای  یگانه  پذیرفتنی  نیست‌،  و  در  آن‌ کرنش  بندگی  جز  برای  غیر خدای  یگانه  مردود  است  ...  انحراف  یک  گام  واحد  است  و  قطعاً  به  مرور  زمان‌ گامها  و  انحرافهائی  به  دنبال  دارد که‌ کسی  جز  خدا  اندازۀ  آنها  را  نمی‌داند.

به  هر  حال  قوم  هود  مشرک  بودند  و  تنها  برای  خـدای  یگانه  بندگی  و  پرستش  نـمی‌کردند.  هود  می‌آید  و  ایشان  را  به ‌گونه‌ای  دعوت  مـی‌کند کـه  هـر  پیغمبری  چنین  دعوت ‌کرده  است  و  همچون  پـیامی  را  با  خود  آورده  است‌:

(یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ إِنْ أَنْتُمْ إِلا مُفْتَرُونَ )(٥٠)

ای  قوم  من‌!  خدا  را  بپرستید  که  جز  او  معبودی  ندارید  ...  شما  (‌که  به  خدایان  متعدّدی  معتقدید،  در  ادعـای  خود)  دروغگویانی  بیش  نیستید.

دروغگویان  و  دروغ‌پردازانی  هستید  در  چیزی  که  بجز  خدا  می‌پرستید،  و  در  شریکها  و  انبازهائی  که  برای  خدا  ادّعا  می‌کنید.

هود  شتاب  می‌گیرد  تا  برای  قوم  خود  تـوضیح  دهد  دعـوتی  کـه  می‌کند  دعـوت  خالصانه‌ای  و  انـدرز  دلسوزانه‌ای  است‌،  و  او  در  پشت  سر  آن  هدف  شخصی  ندارد  و  مزدی  برای  خود  در  برابر  رهنمود  و  دلسوزی  و  اندرزی  که  می‌کند  و  می‌گوید  نمی‌خواهد  و  درخواست  نمی‌کند.  بلکه  مزد  او  بر  خدائی  است  که  او  را  آفـریده  است  و  خدا  محافظ  و  مراقب  و  ضامن  رزق  او  است‌:

(یَا قَوْمِ لا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِنْ أَجْرِیَ إِلا عَلَى الَّذِی فَطَرَنِی أَفَلا تَعْقِلُونَ )(٥١)

ای  قوم  من‌!  در  برابر  (‌تبلیغ  رسالت  و  بـیان‌)  آن‌،  مـن  از  شما  پاداشی  درخواست  نمی‌کنم‌.  پاداش  من  تنـها  بر  آن  کســی  است  که  مرا  آفریده  است‌.  آیـا  نمی‌فهمید؟  (‌و  نمی‌دانید  که  چه  کسی  خیرخـواه  و  چـه  کسـی  بـدخواه  شما  است‌،  و  چه  چیز  بـرای  شـما  سـودمند  و  چـه  چیز  زیانمند  است‌؟‌. 

به  نظر  می‌رسد  که  این  فرموده‌:

(لا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا ).

در  برابر  (‌تبلیغ  رسالت  و  بیان‌)  آن‌،  من  از  شما  پاداشـی  درخواست  نمی‌کنم‌.

مبنی  بر  اتهامی  باشد  که  بدو  زده‌اند،  و  یا  اشاره  بـدین  باشد که  او  پاداشی  یا  به  چنگ  آوردن  اموالی  در  مّد نظر  دارد  و  می‌خواهد  در  پشت  سر  دعوتی‌ کـه  دیگــران  را  بدان  فرامی‌خواند  آنها  را  نصیب  خود  گرداند  ... پیروی  که  بر  این  سخن  می‌آید  این  چنین  است‌:

(أَفَلا تَعْقِلُونَ ).

آیا  نمی‌فهمید؟‌.

این  پیرو  برای  شگفـت  از کارشان  است‌.  تعجّب  از  ایـن  است‌ که  آنان  چنین  بینگارند  پیغمبری‌ که  از  سوی  خدا  آمده  است  از  انسـانها  رزق  و  روزی  مـی‌خواهـد!  در  صورتی  که  رازق  و  روزی‌رسان  یـزدان  سـبحان  است‌،  یزدانی  که  او  را  به  عنوان  پیغـبر  فرستاده  است‌،  و  خود  این  تنگدستان  و  بی‌چیزان  را  نیز  رزق  و  روزی  می‌دهد.  آن‌گاه  هود  ایشان  را  به  طلب  آمرزش  و  توبه  و  پشیمانی  رهنمود  می‌کند.  روند  قرآنی  هـمان  تعبیری  را  تکـرار  می‌نماید که  در  اول  سوره  از  زبان  خاتم‌الأنـبیاء  ذکر  فرموده  است‌،  و  هود  آنان  را  به  چیزی  تهدید  می‌کند  و  از  چیزی  بیم  می‌دهد که  محمّد  ولاشـه‌پس  از  هـزاران  سال  مردمان  را  بدان  تهدید  می‌کند  و  از  آن  بیم  می‌دهد:

(وَیَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُمْ مِدْرَارًا وَیَزِدْکُمْ قُوَّةً إِلَى قُوَّتِکُمْ وَلا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمِینَ )(٥٢)

ای  قــوم  مـن‌!  از  پـروردگارتان  آمـرزش  (گناهان  و  لغزشهایتان‌)  را  بطلبید  و  به  سوی  او  برگردید  تا  آسمان  را  بر  شما  ریزنده  و  بارنده  کند  (‌و  باران  و  برکات  آن  را  بر  شما  پیاپی  و  فراوان  گرداند)  و  نیروئی  بر  نـیرویتان  (‌و  عزّت  و  شکوهی  بر  عزّت  و  شکوهتان‌)  بـیفزایـد.  (‌ای  قوم  من‌!  از  حقّ  و  حقیقت‌)‌،  بزهکارانه  روی  بـرنتابید  (‌و  بر  گناه  مصمّم  و  مصرّ  نشوید)‌.

از  پروردگارتان  آمرزش  چیزی  را  بخواهید که  در  آن  بر  میبرید،  و  به  سوی  خدا  برگردید  و  توبه‌ کنید.  راه  تازه‌ای  را  درپـیش  بگیرید،  راهـی  کـه  نـیبت  درون  را  بنمایاند  و  در  عمل  بیرون  آن  را  پیاده‌ گرداند،  و کردار  پندار  را  تصدیق  کند.

(یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُمْ مِدْرَارًا ).

تا  آسمان  را  بر  شما  ریزنده  و  بارنده  کند.

آنان  به  باران  نیاز  داشتند  تا  خودشان  از  آب  آن  استفاده  کنند،  و کشت  و  زرع  و  چهارپایان  خود  را  در  دشت  و  بیابان  آبیاری ‌کنند  و  آب  بدهند،  و  سرسبزی  و  برکات  و  ثمراتی  را  در  آن  سرزمینها  بپایند  و  نگاهداری  نـمایند  که  در گرو  ریزش  بارانها  است‌.

(وَیَزِدْکُمْ قُوَّةً إِلَى قُوَّتِکُمْ ).

و  نیروئی  بر  نیروهایتان  (‌و  عزّت  و  شکوهی  بر  عزّت  و  شکوهتان‌)  بیفزاید.

این  نیروئی ‌که  با  آن  آشنا  شده‌اید

(وَلا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمِینَ )(٥٢)

و  بزهکارانه  روی  برنتابید  (‌و  بر  گناه  مصمّم  و  مصرّ  نشوید)‌.                                  .

مرتکب‌ گناه  پشت  کردن  و  رویگـردانـی  و  تکذیب  نگرد‌ید.

بدین  مژده  بنگریم‌،  مژدۀ  ریزش  باران  و  چندین  برابر  شدن  توان‌.  ایـنها کارهائی  هستند  که  سنّت  خـدا  برابر  قوانین  ثابتی ‌که  در  نظام  این  هستی  است  در  آنها کارگر  و  جاری  می‌شود.  روشن  است  این  چیزها  ساختار  خدا  و  ساختۀ مشیّت  او  هستند.  پس  رابطۀ  طلب  آمرزش  و  پیوند  توبه  با  آنها  چیست‌؟

افزایش  نیرو  با  فرمان  یزدان‌،  به  ذهـن  نـزدیک  است  و  پذیرش  آن  ساده  است‌.  بلکه  چیزی  است‌ که  می توان  آن  را  عملاً  لمس‌ کرد  و  دید.  چه  پاکی  دل  و  عمـل  صالح  در  زمین  بر  نیروی  توبه‌کاران  کارگر  وکارآ  مـی‌افـزایـد.  صحّت  جسمانی  ایشان  را  در  پرتو  میانه‌روی  و  قناعت  به  رزق  حلال  و  پاک  افزایش  می‌دهد.  آسایش  دل  و  درون‌،  آرامش  اعصاب‌،  اطمینان  و  اعـتماد  به  فدا،  و  یقن  و  باور  به  رحمت  یـزدان  در  همه  حال  و  آن  را  فزونی  می‏بخشد.  بر  صحّت  و  سلامت  ایشان  در  جامعه  می‌افزاید،  به  وسیلۀ  ریاست  بافتن  شریعت  شایستۀ  خدا،  سریعت  شایسته‌ای‌ که  مردمان  را  آزاد  و  بزرگوار  می‌سازد.  انسـانها  در  پرتو  آن  آزادگان  بـزگواری  می‌گردند  که  برای  غیرخدا کرنش  نمی‌برند  و  جز  خدا  را  پرستش  نمی‌کنند،  و  همگان  یکسان  و  مساوی  در  برابر  خداوند  یگانۀ  قدرتمند  و  چیره‌ای  می‌ایستند،‌که سـرها  برای  او  خم  مـی‌شوند  و  چــهره‌ها  برای  او  بر  خـاک  می‌افتند  ...  همچنین  پاکی  دل  و  عمل  صالح‌،  نیروهای  مردمان  را  آزاد  می‌سازند  تا  به‌ کار  پردازند  و  تولید کنند  و  وظائف  خلیفه‌گری  و  جانشینی  را  در  زمین  اداء  نمایند،  بدون  این‌ که  سرگرم  و  وادار  به  انجام  مراسم  خدا  ساختن  اربابان  زمینی‌،  و  پاشیدن  عطر  و  عبیر،  و  پراکندن  بـخور  پیرامون  آنها،  و کوبیدن  طبلها،  و  شب  و  روز  دمیدن  باد  به  غبغب  خداگونه‌ها  شوند،  تا  خلأ  خداوندگار  راستین  و  معبود  بر  حقّ  را  در  فطرت  انسانها  پرکنند.

آنچه  همیشه  دیده  می‌شود  این  است‌ که  اربابان  زمینی‌،  و  همچنبن  پرده‌داران  و  پرستشگران  خداگونه‌ ها  نیازمند  این  هستند که‌ گاه‌گاهی  به  اربابان  و  خدا گونه‌های  زمینی  برخی  از  صفات  الوهیّت  را  بدهند،  از  قبیل‌:  قدرت‌،  علم‌،  احاطه‌،  قهر،  رحمت  ...  همۀ  این‌ کارها  بدان  خا‌طر  است  که  مردمان  در  برابر  اربـابان  و  خداگـونه‌ها،‌،  زمینی  کرنش  برند  و  آنها  را  پـرستش‌کنند!  چـه  ربـوبیّت  و  خداوندگاری  به  الوهیّت  و  معبودیّت  نیاز  دارد  تا  بندگان  به  سبب  آن  خضوع  و  خشوع کنند! همّ  اینها هم  از  سوی  پرده‌داران  و  پرستشگران  رنـج  زیادی  را  می‏طلبد،  و  کسانی  هم‌ که  تنها  خـدا  را  مـی‌پرستند  و  اهل  تـوحید  هستند  باید  رنج  بسیاری  ببرند  و  تمام  تلاش  و کوشش  خود  را  صرف  آبادانی  زمین  و  انجام  وظائف  خلـفه‌گری  و  جانشینی  در  آن ‌کنند،  بر عکس  پرستـش ‌کنندگان  اربابان  و  خداگونه‌های  زمینی‌ که  تمام  تلاش  و کوشش  خود  را  صــرف  طبل  زدن  و  نـواخـتن  آلات  مـوسیقی  و  آوازخواندنها  و  زمزمه‌ کردنها  و  تسـبیح گردانـدنها  و  تقدیس  کردنهای  این  اربابان  و  خـداگـونگان  دروغـین  می‌کنند!

نیروهای  زیادی  برای  کسانی  فراهم  می‌آید  که  شریعت  خدا  را  در  دلهایشان  و  در  جامعه‌هایشان  فـرمانروا  و  حاکم  نمی‌گردانند!  ولی  این  نیروها  تا  مدّتی  برجای  و  ماندگارند.  تا  آنجا  نیروها  برقرارند که  کارها  برابر  سنّت  یزدان  به  پایان  طبیعی  خود  می‌رسند.  آن  وقت  است  این  نیروهائی‌که  براساس  محکمی  پای‌بند  و  برجای  نیستند،  و  بلکه  تنها  برگوشه‌ای  از  سنتّهای  هستی  همچون‌ کار  و  عمل  و  سر  و  سامان  و  نظم  و  نظام  و  فراوانی  تولید  و  وفور  محصولات  و  غلّات  تکیه  دارند،  هـرچـه  زودتـر  درهم  می‌شکنند  و  از  هم  می‌پاشند.  این ‌گوشه  از  زندگی  هم  چندان  بر  دوام  نمی‌ماند  و  پایدار  نـمی‌گردد.  چون  فساد  و  تباهی  زندگی  درونی  و  اجتماعی  پس  از  اندک  زمانی  آن  را  نیز  ویران  می‌کند  و  بر  باد  می‌دهد.

و  امّا  باراندن  باران  به  شکل  ریزان‌؛  آنچه  برای  انسانها  پیدا  و  هویدا  است  این  است‌ که  باران  برابر  قوانـین  سرشتی  ثابتی  در  نظام  جهان  میبارد  امّا  قوانین  سرشتی  مـانع  از  آن  نـیست ‌که  باران  در  مکانی  و  زمانی  زندگی‌ بخش  باشد،  و  در  مکانی  و  زمـانی  نـابود کننده  باشد.  قضا  و  قدر  خدا  چنین  باشد که  -‌ ای  مردمانی  باران  زندگی  به  همـراه  آورد،  و  بـرای  مـردمانی  باران  مایۀ  ویرانی‌ گردد،  و  این ‌که  یزدان  مژدۀ  خیر  خود  را  و  تهدید  بیم  خود  را  از  راه  رهنمود  عوامل  طبیعی  اجـراء  فرماید.  چه  خدا  آفریدگار  این  عوامل  است‌،  و  او  است  که  این  عوامل  را  اسباب  و  علل  پیاده ‌کردن  سنّت  خود  در  همۀ  امـوال  فرموده  است‌.  گذشته  از  ایـن‌،  مشیّت  آزاد  یزدان  در  فراسوی  همۀ  اسباب  و  علل  جهان  قرار  دارد،  و  وسائل  و  ظواهر  را  هرگونه ‌که  بخواهد  بـه ‌گـردش  و  چرخش  می‌اندازد،  و  یزدان  هرگونه ‌که  بخواهـد  و  هـر  زمان‌ که  بخواهد  قوانین  و  نوامیس  را  برای  پیاده  کردن  قضا  و  قدر  خود  برخلاف  آنـچه  مردمان  بدان  خوی  گرفته‌اند  دگرگون  می‌سازد.  مشیّت  یــزدان  آزاد  است  و  فراتر  از  قید  و  بندی  است‌ که  غالباً  مردمان  بدان  گر  شده‌اند.  مشیّت  آزاد  خدا  حقّ  است  و  بر  هر  چـیزی  در  آسمانها  و  زمین  فرمانروا  است‌.

این  دعوت  هود  بود.  چنین  به  نظر  می‌رسد  دعوت  هود  همراه  با  معجزه  خارق‌العاده‌ای  نبوده  است‌.  چه‌بسا  بدین  جهت  باشد که  مسالۀ  طوفان  بدیشان  نـزدیک  بـوده  و  هنوز  بر  صفحۀ  خاطره‌های  قوم  نقش‌ بسـته  است  و  بر  زبانهایشان  جاری  بوده  است‌.  هر چـند که  در  سـوره  دیگری  این  خاطره  را  به  یادشان  آورده  است  ...  قوم  خـود  دربارۀ  هود  گمانها  برده‌اند  و  سخنها  گفته‌اند:

(قَالُوا یَا هُودُ مَا جِئْتَنَا بِبَیِّنَةٍ وَمَا نَحْنُ بِتَارِکِی آلِهَتِنَا عَنْ قَوْلِکَ وَمَا نَحْنُ لَکَ بِمُؤْمِنِینَ (٥٣)

إِنْ نَقُولُ إِلا اعْتَرَاکَ بَعْضُ آلِهَتِنَا بِسُوءٍ ).

گفتند:  ای  هود!  تو  دلیـلی  بـرای  مـا  نـیاورده‌ای  (‌که  بـر  صحّت  چیزی  دلالت  کند  که  ما  را  بدان  می‌خوانی‌)  و  ما  به  خاطر  سخـن  تو  خدایان  خود  را  رها  نمی‌کنیم  (‌و  به  ترک  عبادت  معبودهای  خویش  نـمی گوئیم‌)  و  بـه  تـو  ایـمان  نمی‌آوریم  (‌و  به  پیغمبریت  باور  نمی‌داریم‌)  چیزی  جز  این  نمی‏‎گوئیم  که  یکی  از  خدایان  ما  بلائی  به  تو  رسانده  است  (‌و  دیوانه‌ات  کرده  است‌،  بدانگاه  که  بـه  بدگوئی  آنــها  زبـان  گشـوده‌ای  و  مـا  را  از  عبادتشان  بـرحذر  داشته‌ای‌.  این  است  که  هذیان  می‏گوئی  و  یـاوه‌سرائـی  می‌کنی‌)  ....

انـحــراف  ایشــان  تـــا  بدانجا  کشــیده  است  و  در  اندرونهایشان  جایگزین  گردنده  است  که  گمان  برده‌اند  هود  پریشان‌گوئی  می‌کند،  به  خاطر  ایـن‌ که  یکی  از  خدایان  دروغین  ایشان  بلائی  بدو  رسانده  است‌،  و  او  به  هذیان  افتاده  است‌!

(یَا هُودُ مَا جِئْتَنَا بِبَیِّنَةٍ).

ای  هود!  تو  دلیلی  برای  مـا  نـیاورده‌ای  (‌که  بـر  صــحّت  چیزی  دلالت  کند  که  ما  را  بدان  می‌خوانی‌)‌.

توحید  و  یکتاپرستی  نیازی  به  ذکر  دلیل  ندارد.  بلکه  تنها  نیاز  به  رهنـمود  و  یادآوری  دارد.  نیاز  به  این  دارد  منطق  فطرت  به  جوش  و  خروش  درآید،  و  از  درون‌ کسب  خبر  شود.

(وَمَا نَحْنُ بِتَارِکِی آلِهَتِنَا عَنْ قَوْلِکَ ).

و  ما  به  خاطر  سخن  تو  خدایان  خود  را  رها  نمی‌کنیم‌.

 ما  خدایان  خود  را  رها  نمی‌کنیم  تنها  به  خاطر  این‌ که  تو  بدون  دلیل  و  برهان  ترک  آنها  را  از  ما  می‌خواهی‌.

(وَمَا نَحْنُ لَکَ بِمُؤْمِنِینَ ).

و  بــه  تــو  ایـمان  نـمی‌آوریم  (‌و  بــه  پـیغمبریت  بـاور  نمی‌داریم‌)‌.

ما  فرمان  تو  را  نمی‌بریم  و  به  تو  پاسخ  نمی‌گوئیم  و تو  را  تصدیق  نمی‌نمائیم  ...  دعوت  تو  را  جز  این‌ گونه  تجزیه  و  تحلیل  نمی‌کنیم‌ که  تو هذیان  می‌گوئی‌،  چون  یکـی  از  خدایان  ما  به  تو  بلائی  رسانیده  است‌!

در  اینجا  برای  هود  راهی  جز  به  چالش  خواسـتن  و  به  مبارزه  طلبیدن  نماند.  چاره‌ای  جز  این  نداشت ‌که  رو  به  خدای  یگانه ‌کند  و  بر  او  پشت  بندد  و  تکیه ‌کند،  و  ایشان  را  با  واپسین  تهدید  و  بیم  بترساند  و  هوشیار  و  بیدار  گرداند:

(بِسُوءٍ قَالَ إِنِّی أُشْهِدُ اللَّهَ وَاشْهَدُوا أَنِّی بَرِیءٌ مِمَّا تُشْرِکُونَ (٥٤) مِنْ دُونِهِ فَکِیدُونِی جَمِیعًا ثُمَّ لا تُنْظِرُونِی (٥٥) إِنِّی تَوَکَّلْتُ عَلَى اللَّهِ رَبِّی وَرَبِّکُمْ مَا مِنْ دَابَّةٍ إِلا هُوَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا إِنَّ رَبِّی عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ (٥٦) فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقَدْ أَبْلَغْتُکُمْ مَا أُرْسِلْتُ بِهِ إِلَیْکُمْ وَیَسْتَخْلِفُ رَبِّی قَوْمًا غَیْرَکُمْ وَلا تَضُرُّونَهُ شَیْئًا إِنَّ رَبِّی عَلَى کُلِّ شَیْءٍ حَفِیظٌ )(٥٧)

  گفت‌:  من  خدا  را  گواه  می‌گیرم  و  شما  هم  گواهی  دهـید  (‌بر  گفتارم‌)  که  من  از  چیزهائی  که  (‌بجز  خدا)  می‌پرستید  بیزار  (‌و  از  بیماری  شرک  شما  سـالم‌)  و  بـرکنارم‌.  بـجز  خدا  (‌از  هرچه  مـی‌پرستید  گریزان  و  بیزارم‌.  حـال  کـه  چنین  است  هـر چه  از  دسـتتان  سـاخته  است  کوتاهی  مکنید  و)  همگی  بـه  نیرنگ  و  چـاره‌جوئیم  بـپردا‌زیـد  و  مــهلتم  مـدهید.  (‌مـن  نـه  از  شـما  و  نـه  از  مـعبدودهائی  می‌ترسم  که  گمان  می‌برید  پلائی  بر  سرم  آورده‌اند)‌.  من  بر  خدا  تکیه  گرده‌ام  که  پروردگار  من  و  پروردگا‌ر  شما  است‌.  هیچ  جنبنده‌ای  (‌اعم  از  انسان  و  غیرانسان  )  نیست  مگر  این  که  خدا  بر  او  تسلّط  دارد  (‌و  زمام  اخـتیا‌رش  را  در  دست  دارد.  پس  چرا  باید  از  شما  ترسید؟‌!  بد‌انید  که  قدرت  خدای  من  در  طریق  حقّ  و  عدل  جاری  می گردد،  زیرا)  بیگمان  خدای  من  بـر  صـراط  مسـتقیم  (که  جـادۀ  عدل  و  داد  است‌)  قرار  دارد  (‌و  کاری  برخلاف  حکـمت  و  صـواب  انــجام  نـمی‌دهد)‌.  اگر  (‌از  دعوت  من‌)  روی  بگردانید  (‌باکی  نیست.  زیرا  بـر  رسـولان  پـیام  بـاشد  و  بس‌)  و  من  رسالتی  را  کـه  مأمـور  بدان  بـودم  (‌به  شـما  رســاندم‌.  پـروردگارم  (‌شـما  را  مـی‌میراند  و ) کسـان  دیگری  را  به  جای  شما  می‌نشاند  و  شما  کم‌ترین‌؟  زیـانی  (‌با  روگردانـی  از  پـرستش  و  دوری  از  عبادتش‌)  بـدو  نمی‌رسانید.  بیگمان  پروردگار  من  مراقب  و  مواظب  هر  چیزی  است  (‌و  کردار  و  رفتار  شما  از  او  پنهان  می‌ماند  و  بی‌سزا  و  جزا  نمی‌گردد)‌.

این  شورش  بیزاری  از  آن  قوم  است  -  قومی‌ که  خودش  از  آنان  و  از  خویشاوندان  ایشان  بود  -‌شورش  هراس  از  ماندن  در  میان  ایشان  است‌،  چرا که  آنان  راهی  جـز  راه  خدا  را  در پیش  گـرفته‌انـد.  شـورش  جـدائـی  میان  دو  گروهی  است  که  پیوندی  به  هم  نمی‌رسانند  و  در کـنار  یکدیگر  نــی‌آرامـند،  از  آن  زمـان‌ که  پـیوند  عقیده  میانشان  پدیدار  گردیده  است‌.

هود  پروردگارش  را  به  گواهی  می‌طلبد  بر  بـیزاریش  از  قوم  گمراه  خود،  و  برکناره‌گیری  از  ایشان  و  بر‌یدن  از  آنان‌.  همچنین هود  قوم خودش  را  نیز  بر  این  بیزاری  از  ایشــان  رو  در  روی  خـودشان  گـواه  مـی‌کند،  تـا  در  دلهایشان  شبهه‌ای  از  بیزاری  او  از  ایشان  باقی  نماند،  و  کاملاً  بدانند  که  او  می‌ترسد  که  از  زمرۀ  آنان‌ گردد! 

همۀ  این  امور  با  عزّت  ایمان  و  والائی  آن‌،  و  با  یـقین  ایمان  و  اطمینان  آن  صورت  می‌پذیرد.

انسان  واقعاً به   هراس  می‌افتد  دربارۀ  مرد  تنهائی‌ که  با  یک  قوم  سنگدل  و  درشتخوی  و  سخت  نیرومند  و  نادان  رویاروی  می‌گردد.  نادانی  ایشان  تا  بدان  حدّ  است  که  معتقد  هستند  این  معبودهای  ناروا  و  نادرست  بلائی  به  مـردی  مـی‌رسانند  و  درنتیجه  آن  مـرد  پـریشان‌گوئی  می کند  و  هذیان  می‌گوید.  چنین  گمان  می‌برند که  دعوت  به  سوی  یزدان  یگانه  هذیانی  است  که  نـاشی  از  بلای  معبودهای  ایشان  است!  انسان  دهشت  مـی‌کند  از  کـار  مردی‌ که  با  قومی  رویاروی  می‌شود که  این  چنین  به  خداگونه‌های  دروغین  خود  معتقدند  و  بدانها  اعـتقاد  و  اطمینان  دارند.  او  عقیدۀ  ایشان  را  سفاهت  می‌داند  و  به  سبب  آن  بر  آنان  پرخاش  می‌کند  و  ایشـان  را  سـرزنش  می‌نماید  و  تشر  می‌زند  و  می‌رنجاند. گذشته  از  اینها  با  چـــالش  و  مــبارزه‌طلبی  درنــده‌خوئی  ایشـان  را  برمی‌انگیزد.  از  آنان  مهلت  و  فرصت  نـمی‌خواهد  تـا  همچون  آمادگی  ایشان  او  نیز  آمادگی  فراهم  آرد.  ایشان  را  رها  نمی‌کند  تا  درنگ‌ کنند  و در نتیجه  آتش  خشمشان  فروکش  کند.  انسان  واقعاً  به  هراس  می‌افتد  دربارۀ  مرد  تنهائی‌ که  این  چنین  بیمناک  خویشتن  را  به  میان  قومی  می‌اندازد  که  سنگدل  و  درشتخوی  و  سخت  نیرومندند.  ولی  هنگامی‌ که  انسان  دربارۀ  عوامل  و  اسباب  این  کار  او  می‌اندیشد،  هراس  برطرف  می‌شود.

این  کار،  کار  ایـمان  و  یقین  و  اطمینان  است  ...  ایمان  به  خدا،  و  یقین  به  وعدۀ خدا،  و  اطمینان  به  یاری  و  پیروزی  خدا  ...  ایمانی  که  با  دل  می‌آمیزد،  زمانی  که  خدا  وعدۀ یاری  و  پیروزی  را  می‌دهد  آن  را  حقیقت  ملموسی  در  درون  خود  می‌بیند  و  یک  لحظه  هم  راجع  بدان  شکّ  و  تردید  به  خـود  راه  نمی‌دهد.  هـمچون  حـقیقتی  انگـار  دستهایش  را  پر  می‌کند،  و  دل  او  را  پر  می‌کند که  مـیان  دو  پهلوی  او  است‌.  دیگر  همچون  حقیقتی  وعدۀ  به  آیندۀ  نهان  در  نهانگاه  غیب  نیست‌.  بلکه  حقیقتی  است  حاضر  و  آمـاده‌.  چشـم  و  دل  آن  را  مـی‌نگرند  و  ورانـدازمی‌نمایند.      

(قَالَ إِنِّی أُشْهِدُ اللَّهَ وَاشْهَدُوا أَنِّی بَرِیءٌ مِمَّا تُشْرِکُونَ مِنْ دُونِهِ )(٥٤)

گفت‌:  من  خدا  را  گواه  می‌گیرم  و  شما  هم  گواهی  دهـید  (‌بر  گفتارم‌)  که  من  از  چیزهائی  که  بجز  خدا  مـی‌پرستید  بیزار  (‌و  از  بیماری  شرک  شما  سالم‌)  و  برکنارم‌.

من  خدا  را  گواه  می‌گیرم  بر  بیزاری  خود  از  چـیزی‌ کـه  بجز  خدا  می پرستید  و  انباز  خدا  می‌دانید.  شما  هم‌گواهی  دهید  گواهی  و  شهادتی  که  مرا  بر کنار  و  بیزار  از  شرک  قلمداد کند  و  حجّت  و  برهانی  بر  ضدّ  خودتان‌ گردد.  گواه  باشید:  من  بیزاری  خویش  را  آشکارا  بـه  شـما گـفتم  و  فریادتان  زدم  که‌ گریزان  از  چیزی  هستم  که  بـجز خـدا  می‌پرستید  و  انباز  خدایش  می‌دانید.  گذشته  از  این‌،  شما  و  خداگونه‌هائی  که  می‌پرستید  و گمان  می‌برید که  یکی  از  آنها  به  من  بلائی  رسانیده  است‌،  جملگی ‌گرد  هم  آئید  و  بدون  درنگ  و  مهلتی  به  چاره‌جوئی  من  و  نابودی  من  کوشید،  و  بدانید که  من  از  همه  شما  و  از  همۀ  انبازهائی  که  گمان  می‌برید،  هیچ  باکی  و  هراسی  ندارم! چون‌:

(إِنِّی تَوَکَّلْتُ عَلَى اللَّهِ رَبِّی وَرَبِّکُمْ ).

من  بر  خدا  تکیه  کرده‌ام  که  پروردگار  من  و  پروردگار  شما  است‌.

هر  اندازه  راه  انکار  در پیش  گیرید  و  تکذیب‌ کنید،  باکی  نیست‌.  چه  این  حقیقت  برجا  و  برپا  است‌،  حقیقت  ربوبیّت  خدا  برای  من  و  برای  شما.  زیرا  خدای  یگانه  خداوندگار  مـن  و  خداونـدگار  شـما  است‌،  بـه  دلیـل  ایـن ‌کـه  او  خداوندگار  همگان  است  و  یکی  است  و  بیشتر  نیست‌،  و  هیچ‌گونه  انبازی  ندارد.

(مَا مِنْ دَابَّةٍ إِلا هُوَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا ).

هیچ  جنبنده‌ای  (‌اعم  از  انسان  و  غیرانسان‌)  نیست  مگـر  این  که  خدا  بر  او  تسـلّط  دارد  (‌و  زمـام  اختیارش  را  در  دست  دارد.  پس  چرا  باید  از  شما  ترسید؟‌!)‌.

این  تصویر  محسوسی  از  قدرت  و  قوّت  و  تسلّط  است‌،  قدرت  و  قوّت  و  تسلّطی‌ که  در  زمین  زمام  اختیار  هـر  کسی  و  هر  جنبنده‌ای  را  در  دست  دارد.  نـاصیه  یعنی  پبشانی ‌که  قسمت  بالای  رخساره  است‌.  این  هم  بیانگر  تسلّط  و  چیرگی و  غلبه  و  مواظبت  است که  به  شکـل  محسوسی  ذکر گردیده  است  و  متناسب  با  موقعیّت‌،  و  با  تندی  و  تیزی  و  سنگدلی  و  سختگیری  آن  قوم  است‌،  و  با  قدرت  بدنی  و  توانمندی  پیکر  ناتراشیدۀ  ایشان‌،  و  با  درشـتخوئی  و  احسـاس  خشـن  و  انـدیشۀ نـاجورشان  همخوانی  دارد  ...  د رضمن  بیانگر  پابرجـائی  و  حـرکت  سنّت  الهی  در  راستای  رویکرد  خود  است  و  می‌رساند  که  قانون  خدا  از  مسیر  ویـژه‌اش  مـنحرف  نـمی‌شود  و  کناره‌گیری  نمی‌کند:

(إِنَّ رَبِّی عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ )(٥٦)

بیگمان  خدای  من  بر  صراط  مستقیم  (‌که  جـادۀ  عدل  و  داد  است‌)  قرار  دارد  (‌و  کاری  برخلاف  حکمت  و  صواب  انجام  نمی‌دهد)‌. 

این  قدرت  و  قوّت  و  پایداری  و  تصمیم  است‌.

در  این  واژه‌هـای  نـیرومند  قاطعانه  راز  آن  بالائی  و  والائی  و  راز  آن  چالش  و  مبارزه‌طلبی  را  می‌یابیم  ...  این  واژه‌ها  شکل  حقیقتی  را  به  تصویر  می‌کشند که  پیغمبر  خدا  هود  علیه السّلام   از  پروردگار  خود  بـر  صـفحۀ  دل  خویش  می‏‎بیند  و  در  درون  خویشتن  سراغ  دارد  ...  هود  این  حقیقت  را  روشن  و  آشکار  می‌بیند  ...  پروردگار  او  و  پروردگار  همۀ  آفریدگان‌،  توانا  و  چیره  است‌:

(مَا مِنْ دَابَّةٍ إِلا هُوَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا ).

هیچ  جنبنده‌ای  (‌اعم  از  انسان  و  غیرانسان‌)  نیست  مگـر  این  که  خدا  بر  او  تسلّط  دارد.

این  مردمان  تنومند  و  قوی  و  درشتخوی  و  سنگدل  قوم  او  جــز  جنبندگانی  از  جـمله  جـنبندگانی  نـیستند کـه  پروردگارش  پیشانی  آنان  را  در  دست  دارد،  و  با  نیروی  چیرۀ  خود  ایشان  را  مغلوب  و  مقهور  خویش  می‌گرداند.  پس  هود  چرا  باید  از  این  جنبندگان  بترسد  و  چـرا  باید  بدیشان  توجّه  کند  و  اهمّیت  بدهد؟!  آنان  که  نمی‌توانند  بر  او  چیره  شوند  و  تسلّط  پیدا کنند  - ‌اگر  هم  بر  او  چیره  شوند  و  تسلّط  پیدا کنند  -  مگر  با  اجازۀ  یزدان  سبحان‌.  چرا  باید  او  با  ایشان  و  در  میان  آنان  بماند؟‌!  در  حالی‌که راه  او  و  راه  ایشان  از  یکدیگر  جدائی  پیدا کرده  ا‌ست  و  فاصله  پیدا  نموده  است‌.

این  حقیقتی‌ که  صاحب  دعوت  آن  را  در  نـهانگاه  درون  خود  می‏‎یابد،  در  دل  او  جولانگاهی  برای  شکّ  و  تردید  دربارۀ  آینده  باقی  نمی‌گذارد،  و  فرصتی  به  تردّد  وگمـان  نـمی‌دهد که  او  را  از  حرکت  در  راه  و  ادامۀ  مسـیر  باز دارد.

این  حقیقت‌،  حقیقت  الوهیّت  است‌ که  همیشه  در  دلهـای  گروه  گزیدۀ  مؤمن  جلوه‌گر  می‌آید.

در  این  مرز  از  چالش  و  مبارزه‌طلبی  با  قدرت  و  قوّت  خدا،  و  جلوه‌گر  ساختن  این  قدرت  و  قوّت  در  شکل  چیرۀ  قاطعانه  است‌ که  هود  به  تهدید کردن  و  بیم  دادن  می‌پردازد:                        .

(فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقَدْ أَبْلَغْتُکُمْ مَا أُرْسِلْتُ بِهِ إِلَیْکُمْ).

 اگر  (‌از  دعوت  من‌)  روی  بگردانید  (‌باکی  نیست‌.  زیرا  بر  رسولان  پیام  باشد  و  بس‌)  و  من  رسالتی  را  که  مأمـور  بدان  بودم  به  شما  رساندم‌)‌.

من  وظیفۀ  خود  را  برای  خشنودی  خدا  انجام  داده‌ام‌،  و  از  کار  و  بار  شما  دست  کشیده‌ام‌،  تا  با  نیروی  یزدان  سبحان  رویاروی  شوید:

(وَیَسْتَخْلِفُ رَبِّی قَوْمًا غَیْرَکُمْ ).

پـروردگارم  (‌شـما  را  مـی‌میرانـد  و)  کسـان  دیگری  را  بجای  شما  می‌نشاند.

کسان  دیگـری  را  جـایگزین  شـما  مـی‌کند کـه  شایان  دریافت  دعوت  یزدان  باشند  و  بر  جادۀ  راست  و  درست  هدایت  او  بمانند،  پس  از  آن‌ که  شما  به  سبب  ستمگری  و 

کجروی  و  انحراف  خودتان  هلاک  گـردید  و  نابود  شوید.

(وَلا تَضُرُّونَهُ شَیْئًا ).

و  شما  کمترین  زیانی  (‌با  روگردانی  از  پرستش  و  دوری  از  عبادتش‌)  بدو  نمی‌رسانید.

شما  توان  مبارزه  با  خدا  را  ندارید،  و  از  میان  رفتن  شمـا  در  جهان  یزدان  جای  خالی  و  نقصی  پدید  نمی‌آوند.

( إِنَّ رَبِّی عَلَى کُلِّ شَیْءٍ حَفِیظٌ ).

بیگمان  پروردگار  من  مراقب  و  مواظب  هر  چیزی  است  (‌و  کردار  و  رفتار  شما  از  او  پنهان  نمی‌ماند  و  بـی‌سزا  و  جزا  نمی گردد)‌.

خداوندگار  من  دین  خود  را  و  دوستان  خود  را  می‌پاید  و  محافظت  می‌نماید،  و  مراقب  و  مواظب  قوانـین  خـود  است  و  نمی‌گذارد  ضائع  شود  و  هدر  رود.  حاضر  و  ناظر  بر  شما  است  و  شما  از چنگ  او  نمی‌توانید  بگریزید  و  از  دست  او  رهائی  یابید،  و  ناگریز  خویش  نمی‌توانید  او  را  ناتوان‌ کنید  و  نتواند  به  شما  دسترسی  پیدا  کـند.  ایـن  واپسین  سخن  بود،  سخنی‌ که  آنان  و  اینان  را  از  یکدیگر  جدا  می‌ساخت  و  میانشان  فاصله  می‌انداخت‌.  جدال  و  ستیز  و گفت  به  پایان  آمد،  تا  تهدید  و  بیم  به  میان  آید: 

(وَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا نَجَّیْنَا هُودًا وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنَّا وَنَجَّیْنَاهُمْ مِنْ عَذَابٍ غَلِیظٍ )(٥٨)

هنگامی  که  فرمان  مـا  (‌مـبنی  بـر  نـابودی  قوم  عـاد)  دررسید،  هود  و  مؤمنان  همراه  او  را  در  پرتو  مـرحمت  خود  نجات  دادیـم  و  ایشان  را  از  عذاب  سخت  و  شـدید  رهانیدیم‌.

هنگامی‏‎ که  فرمان  ما  برای  ییاده  کردن  تـهدید  و  اجر‌اء  آن‌،  و  نابود گرداندن  قوم  هود،  صادر گردید  و  هنگامۀ  آن  در رسید،  هود  و کسانی  را  نجات  دادیم‌ که  با  او  ایمان  آورده  بودند.  رحمت  ما  بدون  واسطه  ایشـان  را  در بر  گرفت  و  از  عذاب  همگانی  و  فراگـیر  قـوم  رهـائیشان  بخشید،  و  از  دست  بلاء  دورشـان  کـرد  و کنارشان  گذاشت‌.  آنان  از  عـذاب  سختی  درامـان  مـاندند  کـه  تکذیـب‌کنندگان  را  دربرگرفت‌.  وصف  عـذاب  با  واژۀ  غلیظ  به  معنی  بسیار  سخت  و  شدید،  تصویر  مجسم  و  محسوسی  است‌ که  با  فضا  و  با  قوم  سرسخت  و  سرکش  همخوانی  و  تناسب  دارد  و  با  خشونت  و  غلظت  ایشان  می‌خواند.

اکنون‌ که  قوم  عاد  هلاک  و  نابود گردیده‌اند،  به  هلاک  و  نابود‌یشان  با  اسم  اشارۀ  بعید،  یعنی  «‌تِلّکَ‌:  آن‌«  اشاره  می‌گردد،  و گناهی  که  مرتکب  شده‌اند  بر  آنـان  نـوشته  می‌شود،  و  با  ذکر  نام  و  تکرار  و  تأکید،  نفرین  می‌گردند  و  از  رحمت  مطرود  می‌شوند:

(وَتِلْکَ عَادٌ جَحَدُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ وَعَصَوْا رُسُلَهُ وَاتَّبَعُوا أَمْرَ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ (٥٩) وَأُتْبِعُوا فِی هَذِهِ الدُّنْیَا لَعْنَةً وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ أَلا إِنَّ عَادًا کَفَرُوا رَبَّهُمْ أَلا بُعْدًا لِعَادٍ قَوْمِ هُودٍ) (٦٠)

آن  هم  قوم  عاد  بود  که  آیه‌های  (‌آفاق  و  انـفس‌)  و  دلائل  پـروردگارشان  را  انکــار  و  تکفیر  کـردند  و  از  فرمان  (‌پیغمبر  خدا  هود،  و  در اصل  از  فرمان  هـمۀ‌)  پـیغمبران  خــدا  سـرکشی  نـمودند  و  از  دسـتور  هـر  سـرکش  عنادپیشه‌ای  پیروی  کردند.  در  ایـن  دنیا  دچار  نفرین  (‌مـردمان‌)  و  طرد  (‌از  رحمت  یـزدان‌)  شـدند  (‌و  از  پس  ایشان  بدنامی  و  رسوائـی  مـاند)  و  در  روز  قیامت  نـیز  (‌همین ‌طور  به  لعنت  و  طرد  از  رحمت  گرفتار  می‌شوند  و  منفور  خدا  و  فرشتگان  و  مردمان  می‌گردند)‌.  هـان‌!  (‌ای  جهانیان‌!  بدانید  که  قوم‌)  عـاد  بـه  خدای  خود  (‌ایـمان  نیاوردند  و  نسبت  بدو)  کافر  شدند.  هـان‌!  (‌ای  مـردمان‌!  بدانید  که‌)  عاد،  قوم  هود  (‌شایستۀ  طرد  از  رحمت  خدا  و  درخور  هلاک  شدند،  پس‌)  نیست  و  نابود  باد.

(وَتِلْکَ عَادٌ ).

و  آن  هـم  قوم  عاد  بود.

این‌ گونه  از  ایشان  با  واژه‌های  ویژۀ  دور  سخن  می‌رود.  در  صورتی ‌که  در  روند  قرآنی  لحظه‌ای  پیش  از  آنـان  سخن  رفت  و  ذکر  ایشان‌ گذشت‌،  و  هلاک  و  نابودیشان  به  پیش  چشمها  داشته  شد  ...  و لیکن  آنان  چنان  برافتادند  که  از  دیـده‌ها  و  انـدیشه‌ها  دور  افتادند  و  یکباره  درافتادند.

(وَتِلْکَ عَادٌ جَحَدُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ وَعَصَوْا رُسُلَهُ ).

آن  هم  قوم  عاد  بود  که  آیه‌های  (‌آفاق  و  انـفس‌)  و  دلائل  پـروردگارشان  را  انکــار  و  تکـفیر  کـردند  و  از  فـرمان  (‌پیغمبر  خدا  هود،  و  در اصل  از  فرمان  همۀ)  پـیغمبران  خدا  سرکشی  نمودند.

آنان  از  یک  پـیغمبر  نافرمانی  کردند،  ولی  در  ایـنجا  نافرمانی  ایشان  از  همۀ  پیغمبران  یـزدان  قلمداد  شـده  است‌!  مگر  نه  ایـن  است ‌که  همۀ  پیغمبران  رسالت  یگانه‌ای  را  با  خود  آورده‌انـد؟  پس  هر که  رسالت  یگانه‌ای  را که  پیغمبری  با  خود  آ‌ورده  است  باور  نکند  و  تسلیم  او  نشود،  در حقیقت  از  جملگی  پیغمبران  سرکشی  کرده  است‌.  نباید  فرامـوش‌ کنیم‌ که  ذکر  «‌آیـات»  و  «‌رسل‌«  به  صورت  جمع‌،  دارای  مقصود  و  مفهوم  ویژۀ  مهمّی  از  لحـاظ  روش‌ گـفتار  است  و  بـیانگر  بزرگی  گناهشان  و  پلشتی  کردارشان  است‌.  حه  آنان  آیـاتی  را  انکار کرده‌اند  و  از  پیغمبرانی  نافرمانی  نموده‌اند.  لذا  چه  گناه  بزرگی،  و  چه  بزه  زشتی‌ که  مرتکب  شده‌اند!

(وَاتَّبَعُوا أَمْرَ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ) (٥٩)

و  از  دستور  هر  سرکش  عنادپیشه‌ای  پیروی  کردند.

 پیروی ‌کردند  از  فرمان  هر کسی ‌که  بر  ایشان  تسلّط  پیدا  کرد،  و  راه  عناد  در پیش‌ گرفت  و  تسلیم  حقّ  نشـد!  در  حالی‌ که  ایشان  موظّف  هستند  از  سلطۀ  سلطه‌گران  آ‌زاد  و  رها  شـوند،  و  خودشان  برای  مـصلحت  خـودشان  بیندیشند،  و  دنباله‌روانی  نگردند  و  آدمیّت  خود  را  هدر  ندهند   و  تباه  نکنند.

بدین ‌گونه  روشن  می‌شود که  مسألۀ موجود  در  میان  هود  و  قوم  عاد  مسألۀ  ربوبیّت  خداوند  یگانه  برای  ایشان  و  عبادت‌ کردن  و کرنش  بردن  آنان  برای  یزدا‌ن  نه  برای  بندگان  بوده  است  ...  مسألۀ  موجود  مسألۀ  فرمانروائی  و  پیروی  بوده  است  ...  مسأله  این  بوده  است‌ که‌:  چه  کسی  پروردگاری  است‌ که  باید  در  برابر کرنش  برند  و  او  را  بپرستند  و  از  فرمانش  اطاعت‌ کنند؟  ایـن  مسأله  در  فرمودۀ  یـزدان  بزرگوار  جلوه‌گر  می‌آید،  آنـجا که  می فرماید:

(وَتِلْکَ عَادٌ جَحَدُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ وَعَصَوْا رُسُلَهُ وَاتَّبَعُوا أَمْرَ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ) (٥٩)

آن  هم  قوم  عاد  بود  که  آیه‌های  (‌آفاق  و  انفس‌)  و  دلائـل  پــروردگارشان  را  انکــار  و  تکفیر  کردند  و  از  فرمان  (‌پیغمبر  خدا  هود،  و  در اصل  از  فرمان  هـمۀ)  پـیغمبران  خـدا  سـرکشی  نـمودند  و  از  دسـتور  هـر  ســرکش  عنادپیشه‌ای  پیروی  کردند. 

جاهلیّت  سرکشی  از  فرمان  پیغمبران  و  پیروی  از  فرمان

  گردنکشان  است‌!  اسلام  اطاعت  از  فرمان  پیغمبر‌ان  - ‌که  در حقیقت  فـرمان  یـزدان  است  -  و  سـرکشی  از  فـرمان  گردنکشان  است‌.  دو  راهۀ  جدائی  جاهلیّت  و  اسلام‌،  و  کفر  و  ایمان‌،  این  است  ...  این  هم  در  هر  رسالتی ‌  بـوده  است‌،  و  بر  دست  هر  پیغمبری  صورت ‌گرفته  است‌.

بدین  منوال  پیدا  و  آشکار  است  که  دعوت  تـوحیدی  و  یگانه‌پرستی  قبل  از  هر  چیز  آزادی  از کــرنش  کردن  و  عبادت  کردن  غیر  خدا،  و  شورش  بر  سلطۀ  خداگونه‌های  طاغی  و  یاغی  را  پافشارانه  می‌طلبد،  و  چشـم‌پوشی  از  شخصیّت  و  دست‌ کشیدن  از  حرّیّت  و  پیروی‌ کردن  از  گردنکشان  متکبّر  را  شرک  و کفر  می‌شمارد،  و  آن  را  بزه  و گناهی  می‌داند که  پذیرندگان  و گردن  نهادگان  بدان  را  سزاوار  هلاک  در  دنیا  و  عذاب  در  آخـرت  می‌کند  ...  خداوند  مردمان  را  آفریده  است  تا  آزاد  باشند  -  بـرای  کسی  از  آفریدگان  یزدان ‌کرنش  نبرند  و  پرستش  نکنند،  و  از  حرّیّت  خدادادی  خود  برای  هیچ  طاغی  و  یاغی  و  رئیس  و  پیشوائی  دست  برندارند.  چه  ملاک  کرامت  و  شرافت  آنان  همین  آزادی  و  پاسداری  از  آن  است‌.  اگر  از کرامت  و  شرافت  پاسداری  نکنند،  در  پیشگاه  خدا  نه  کرامتی  دارند  و  نه  نجاتی‌.  مـمکن  نـیست‌ گروهی  از  مردمان  ادّعای  کرامت  و  شرافت  و  انسـانیّت ‌کنند،  در  حالی‌ که  برای  غیر  خدا کرنش  بـرند  و  پـرستش ‌کـنند.  کسانی‌ که  کـرنش  بـردن  و  پـرستش‌ کـردن  بندگان  را  می‌پذیرند  و  حاکمیّت  و  فرمانروائی  آفریدگان  ر‌ا  گردن  می‌نهند،  به  هیچ  وجه  عذرشان  پذیرفته  نیست  این ‌کـه  شکست  خـورده  و  درمـانده‌انـد.  چـه  آنـان  زیادند  و  گردنکشان  زورگو  اندکند.  اگـر  ستمدیدگان  آز‌ادی  را  بخواهند  در  راه  آن  باید  فـداکـاری‌ کنند  و  بـرخـی  از  چیزهائی  را  فدا  سازند که  در  وقت  شکست ‌خوردگی  به  جبّاران  می‌دادند  و  ناچار  از  پرداخت  رسواگرانۀ  مالیات  جان  و  آبرو  و  دارائی  به  قلدران  زورگو  بودند.

قوم  عاد  هلاک  شدند  بدان  جهت ‌که  فــرمان  جبّاران  و  ستیزه‌گران  با  حقّ  را  پذیرفتند  ...  آنان  هلاک ‌گرد‌یدند  و  در  دنیا  و  آخرت  نفرین  شدند  و  نفرین  بردند:

(وَأُتْبِعُوا فِی هَذِهِ الدُّنْیَا لَعْنَةً وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ ).

در  این  دنیا  دچار  نـفرین  (‌مـردمان‌)  و  طرد  (‌از  رحمت  یزدان‌)  شدند  (‌و  از  پس  ایشان  بدنامی  و  رسوائی  ماند)  و  در  روز  قیامت  نیز  (‌همین ‌طور  به  لعنت  و  طرد  از  رحمت  گرفتار  می‌شوند  و  منفور  خدا  و  فرشتگان  و  مـردمان  می‌گردند  )‌.

روند  قرآنی  داستان  عاد  را  تمام  نمی‌کند،  مگر  آن ‌گاه‌ که  حال  ایشان  را  بگوید  و  سبب  آنچه  را  بر  سرشان  آمـده  است  بنگارد،  و  در  میان  همگان  آشکارا  آن  را  اعلان‌ کند  و  با  فریاد  بلند  به‌ گوش  دیگران  برساند:

(أَلا إِنَّ عَادًا کَفَرُوا رَبَّهُمْ ).

هان‌!  (‌ای  جهانیان!  بدانید  که  قوم‌)  عاد  بـه  خدای  خود  (‌ایمان  نیاوردند  و  نسبت  بدو)  کافر  شدند.  سپس  روند  قرآنی  ایشان  را  نفرین  مـی‌کند  و  نـابودی  ایشان  را  فریاد  می‌دارد:

(أَلا بُعْدًا لِعَادٍ قَوْمِ هُودٍ!!!).

هان‌!  (‌ای  مردمان‌!  بدانید  که‌)  عاد،  قوم  هـود  (‌شـایستۀ  طرد  از  رحمت  خدا  و  درخور  هلاک  شدند،  پس‌)  نیست  و  نابود  باد!!!. 

* 

چندی  در  مقابل  چیزهائی  می‌ایستیم  که  داستان  هود  بـا  قومش  در  روند  این  سوره  الهام  می‌کند،  پیش  از  این ‌که  از  این  داستان  به  داستان  صالح  منتقل  گردیـم‌.  زیرا  نشان  دادن  مسیر  دعوت  اسلامی  بدین  شیوه  در  قرآن  مجید  به  میان  می‌آید  تا  نشانه‌های  راه  را  در  خطّ  سیر  حرکت  با  این  دعوت  در  طول  قرون  و  اعصار  ترسیم ‌کند  ...  نه ‌تنها  نشانه‌های  راه  را  در گذشتۀ  تاریخی  ترسیم  کـند،  بـلکه  نشانه‌های  راه  را  در  آینده  تا  پایان  جهان  ترسیم  کـند  و  پیش  چشم  دارد.  این  نشانه‌های  راه  را  نـه  فـقط  بـرای  مسلمانان  نخستینی ‌که  این  قرآن  را  برای  نـخستین  بـار  دریافت  داشته‌اند،  و  در  پرتو  آن  رویاروی  جـهالت  آن  زمان  به  حرکت  درآمده‌اند  و  بر  ضدّ  آن  شـوریده‌انـد،  ترسیم  می‌کند  و  بس‌،  بلکه  این  نشانه‌های  راه  را  بـرای  همۀ  مسلمانانی  ترسیم  می‌کند که  تا  پایان  جهان  می‌آیند و  در  پرتو  قـرآن  با  جاهلیّتها  رویـاروی  می‌شوند  و  می‌رزمند  ...  این  همان  چیزی  است  کـه  ایـن  قـرآن  را  کتاب  جاویدان  دعوت  اسلامی‌،  و  راهنمای  آن  در  کـار  حرکت  در  هر  زمانی  می‌گرداند.

اشاره‌های  سریعی  به  پسـوده‌های  قـرآنـی  داشـته‌ایـم‌،  پسوده‌هائی  که  به  زودی  از  همۀ  آنـها  دوباره  سـخن  می‌گوئیم‌.  امّا  این  اشاره‌های  سریع  در  لابـلای  تـفسیر  نصوص  قرآنی  آمده‌اند  و  برای  پیروی  از  روند  سـخن  نگاه‌های  گذرائی  بـیش  نبوده‌انـد.  بدین  جـهت  ایـن  پسوده‌ها  نیاز  به  ایستادنهای  طولانی‌تری  دارند،  و  بـه  گونۀ  مجمل  باید  بیشتر  دربارۀ  آنها  سخن ‌گفت‌:

1-  در  برابر  دعوت  جاودانه‌ای  می‌ایستیم  که  بر  زبان  هر  پیغمبری  رفته  است‌،  و  در  هـر  رسـالتی  بـوده  است  ...  دعوت  به  توحید،  یعنی  پرستش  و  بندگی  یزدان  یگانه ‌که  مجسّم  در  چیزی  است‌ کـه  قــرآن  مجید  از  زبان  هـر  پیغمبری  آن  را  روایت می‌کند:

(قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ).

 گفت‌:  ای  قوم  من‌!  خدا  را  بـپرستید  کـه  جز  او  مـعبودی  ندارید.

ما  هـمیشه  (‌عـبادت‌)  و  پـرستش  یـزدان  یگـانه  را  بـه  «‌کرنش  فراگیر»  برای  یزدان  یگانه‌،  تفسیر  کرده‌ایم  البته  کرنش  برای  یزدان  در  هر کاری  از کارهای  این  جهان  و  آن  جهان‌.  چرا که  مدلول  و  مفهوم  این  واژه  در  ریشـۀ  واژگانی  خود  همین  است  ...  چه  «‌عَبَدَ:  پرستید»  معنی  آن ‌: ‌کرنش  برد  و  خشوع  و  خضوع‌ کرد  و  فروتنی  نمود،  است‌.  راه  «‌مُعَبّد :  کوبیده  و آماده‌«  راهی  است  که  هموار  و  آماده  شده  باشد.  و  «‌عبّدَهُ : او  را  بندۀ  خود  کـرد »  به  معنی‌ :  وی  را  عبد  خود  نمود،  یعنی  او  را  فروتن  و  رام  کرد  ...  عربی ‌که  با  این  قرآن  برای  نخستین  بار  مخاطب  می‌گردید،  مدلول  و  مفهوم  این  واژه  را  بدان  هنگام  که  به  انجام  آن  دستور  داده  می‌شد  در  معنی  شعائر  و  مراسم  دینی  خلاصه  نمی‌کرد.  بلکه  آ‌ن  روزی‌ که  در  مکّه  برای  نخستین  بار  مخاطب  گردید،  هنوز  شعائر  و  مراسم  آئینی  واجب  نشـده  بـود.  هنگامی  بدان  مـخاطب  مـی‌شد 

می‌دانست‌ که  چیزی ‌که  از  او  می خواهند  این  است‌ که  در  همۀ  کارهای  خود  برای  خدای  یگانه ‌کرنش  برد،  و  به  ترک  کرنش  در  همۀ  کارهایش  برای  غیر  خدا  بگوید  ...  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم‌ «‌عبادت‌«  را  با  فرمودۀ  خود  «‌پیروی  کردن‌«  تفسیر کرده  است‌،  و  پیروی  از  جـملۀ  شـعائر  و  مراسم  دینی  نبوده  است‌.  بدان  هنگام  که  به  عدی  پسـر  حاتم  دربارۀ  یهودیان  و  مسیحیان  صحبت  فرموده  است  و  از  پرستش  احبار  و  رهبان  توسّط  ایشان  سخن ‌گـفته  است‌:

(بلى . إنهم أحلوا لهم الحرام وحرموا علیهم الحلال . فاتبعوهم . فذلک عبادتهم إیاهم).

بلی  که  یهودیان  و  مسـیحیان  احبار  و  رهـبان  خود  را  خدایان  خود  قلمداد  کـرده‌اند.  احبار  و  رهـبان  بـرای  یهودیان  و  مسیحیان  حرام  را  حلال  کرده‌اند،  و  حلال  را  برای  ایشان  حرام  نموده‌اند،  و  آنان  هم  از  ایشان  پیروی  کرده‌اند.  این  هم  پرستش  یـهودیان  و  مسـیحیان  بـرای  احبار  و  رهبان  است‌.

واژۀ  «‌عبادت‌«  بر  «‌شعائر  و  مراسم  آئینی‌«  اطلاق  شده  است‌،  به  اعتبار  این  که  عبادت  شکلی  از  اشکال  کرنش  بردن  برای  یزدان  و  پرستش  کـردن  خـدای  سبحان  در  کاری  از کارها  است  ...  شکلی  است‌ که  مدلول  و  مفهوم  «‌عبادت‌«  را  به  طور کلّی  در بر  نمی‌گیرد.  بلکه  عبادت  به  تبعیّت  نه  به  اصالت  بدین  مدلول  و  مـفهوم  است‌.  ولی  وقتی‌ که  مدلول  و  مفهوم  «‌دیـن‌«  و  مـدلول  و  مـفهوم  «‌عبادت‌«  در  دل  مردمان  جای  گرفته  است‌،  ایـن  چنین  برداشت  کرده‌اند  که  عبادت  غـیر خدا،  آن  عبادتی  کـه  انسانها  بدان  از  اسلام  بیرون  مـی‌روند  و  بـه  جـاهلیّت  داخل  می‌شوند،  تنها  انجام  شعائر  و  مراسم  آئینی  بر‌ای  غیرخدا  است‌،  مثل  انجام  عبادت  برای  بتها  و  خداگونه‌ها.  انسان  هر  زمان  از  این  شکل  عبادت  دوری‌ گـزیند،  از  شرک  و  جاهلیّت  دوری  کرده  است  و  «‌مسـلمان‌«  شـده  است  و  نباید  او  را کافر  قلمداد  کرد!  و  او  باید  برخوردار  از  هر  آن  چیزی  شود که  مسلمان  در  جامعۀ  اسلامی  از  آن  برخوردار  می‌شود،  از  قبیل‌:  محفوظ  و  مصون  ماندن  خون  و  ناموس  و  اموال  او  ...  و  سائر  حقوق  مسلمان  بر  مسلمان‌.

این  گمان  پوچی  است‌،  و کاستی  پذیرفتن  و  افت  کردن  است‌.  بلکه  تبدیل  و  تـغییر  مدلول  و  مفهوم  واژۀ  «‌عبادت‌«  و  پرستشی  است‌ که  مسلمان  با  آن  به  دائرۀ  اسلام  وارد  یا  از آن  خارج  می‌گردد.  این  مدلول  و  مفهوم  است ‌که کرنش  بردن‌ کامل  برای  خدا  و  پرستیدن  به  تمام  و کمال  یزدان  در  هر کاری  از کارها  است‌.  این  مدلول  و  مفهوم  است‌ که  واژۀ  عبادت  در اصـل  لغت بیانگر  آن  است‌،  و  هــمان  مدلول  و  مفهومی  است ‌که  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  هنگام  تفسیر  این  آیه  فرموده  است‌‌:

(اتخذوا أحبارهم ورهبانهم أربابا من دون الله).

یـهودیان  و  تــرسایان  عـلاوه  از  خدا،  علماء  دیـنی  و  پارسایان  خود  را  هم  به  خدائی  پـذیرفته‌اند‌.  (‌چـرا  کـه  علماء  و  پارسایان‌،  حلال  خدا  را  حرام‌،  و  حرام  خدا  را  حلال  می‏‎کنند،  و  خودسرانه  قانونگذاری  می‌نمایند،  و  دیگران  هم  از  ایشان  فرمان  می‌برند  و  سخنان  آنـان  را  دیـن  مــی‌دانـند  و  کـورکورانــه  بـه  دنبالشان  روان  می‌گردند)‌.                                                        (‌توبه/31) 

وقتی‌ که  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  مصطلحی  از  مصطلحات  را  تفسیر  می‌فرمایند،  هیچ‌ کسی  پس  از  تفسیر  او  حقّ  سخن  گفتن  و  نظر  دادن  را  ندارد.^[2]

این  حقیقی  است ‌که  در  موارد  بسیاری  از  این ‌کتاب  فی  ظلال  القرآن‌،  و  در  جاهای  دیگری  غیر  از  آن،  در  هر جا  که  یزدان  ما  را  برای  نگـارش  پیر‌امون  این  آئین  و  سرشت  و  برنامۀ  حرکتی  و  جنبشی  آن‌،  توفیق  عطاء  فرموده  است‌،  راجـع  بدان  سخن‌ گفته‌ایم  و  مـقرّر  داشته‌ایم‌^[3] ‌...  هم  اینک  در  داستان  هود  -  بد‌ان‌ گونه  که  این  سوره  آن  را  بیان  می‌دارد  -  نگاه‌ کوتاه  و ‌گذرائی  را  خواهیم  یافت‌ که  موضوع  مسأله  و  محور  پـیکاری  را  مشخّص  و  محدود  می‌کند کـه  مـیان  هود ‌  و  قـوم  او  در گرفته  است‌،  و  آتش  آن  میان  اسلامی ‌که  او  با  خود  به  ارمغان  آورده  است  و  میان  جاهلیّتی  شـعله‌ور  گردیده  است ‌که  قوم  هود  در  آن  غوطه‌ور  بوده‌اند،  و  مشخّص  می‌سازد  چه  چیز  هدف  هود  بوده  است  و  چـه  چیز  می‌خواسته  است  بدان  هنگام ‌که  بدیشان  می‌گفته  است‌: 

(یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ ).

(‌هود  بدیشان‌)  گفت‌:  ای  قوم  من  خدا  را  بپرستید  که  جز  او  معبودی  ندارید. 

مراد  هو‌د  این  نبوده  است‌ که‌:  ای  قوم  مـن‌!  شـعائر  و  مراسم  دینی  را  برای  غیر  خدا  انجام  ندهید!  همان ‌گونه‌ که  کسانی  این  چنین  مـی‌انگارند کـه  مدلول  و  مفهوم  «‌عبادت‌«  در  میان  مدلولها  و  مفهومهای  اذهـان  ایشان  انزوا  گزیده  است  و  دائرۀ  تنگی  پیدا کرده  است‌،  و  در  چهارچوب  شعائر  و  مراسم  آئینی  منزوی‌ گردیده  است‌!  بلکه  مراد  هود کرنش  بردن  برای  یزدان  و  پرستیدن  او  در  سراسر  برنامۀ  زندگی  به  طور کلّی‌،  و  به  ترک‌ کـرنش  بردن  و  اطاعت ‌کردن ‌گفتن  از  یکایک  طاغوتها  در  همۀ  کارهای  زندگی  است  ...  عملی ‌که  قوم  هود  به  خاطر  آن  سزاوار  نابودی  و  نفرین  در  دنیا  و  آخرت ‌گردیدند،  فقط  انجام  شعائر  و  مراسم  دینی  برای  غیر  خدا  نبود  ...  چه  شعائر  و  مراسم  دینی  تنها  شکلی  از  اشکال  بسیار  فراوان  شرک  است‌،  اشکال  بسیار  فراوانی ‌که  هود  آمده  بود  تا  ایشان  را  از  آنها  بیرون  آورد  و  به  پرستس  خدای  یگانه  -‌یعنی ‌کرنش  بردن  برای  یزدان  یکتا  -‌ رهنمود گرداند  و  آنان  را  بدان  برساند.  عمل  زشت  و  پلشتی ‌که  به  خاطر  آن  سزاوار  آن  چنان  سزا  و  جزائی‌ گردیدند،  عبارت  است  از:  نپذیرفتن  آیات  پروردگارشان‌،  و  نافرمانی  از  پیغمبران  یـزدان‌،  و  پـیروی ‌کردن  از  فـرمان  بندگان  زورمند  و  زورگو  در  میان  آفریدگان  ایزد  سبحان‌:

(وَتِلْکَ عَادٌ جَحَدُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ وَعَصَوْا رُسُلَهُ وَاتَّبَعُوا أَمْرَ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ) (٥٩)

آن  هم  قوم  عاد  بود  که  آیه‌های  (‌آفاق  و  انفس‌)  و  دلائـل  پـروردگارشان  را  انکار  و  تکـفیر  کردند  و  از  فرمان  (‌پیغمبر  خدا  هود،  و  در اصل  از  فرمان  هـمۀ‌)  پـیغمبران  خـدا  سـرکشی  نـمودند  و  از  دسـتور  هـر  سـرکش  عنادپیشه‌ای  پیروی  کردند.

همان‌ گونه  که  راستگوترین  گویندگان‌،  آفــریدگار  جـهان  دربارۀ  ایشان  می‌گوید.  نپذیرفتن  آیات  پروردگارشان‌،  در  سرکشی  از  فرمان  پیغمبران‌،  و  پیروی  از  جـبّاران  و  زورمداران‌،  جلوه‌گر  می‌آید  ...  این  کـار  هم  یک  کـار  نیست  و  بس‌.  بلکه  کارهای  متعدّد  است  ...  هر  زمان ‌که  مردمانی  از  اوامر  خدا  سرپیچی‌ کنند،  اوامری ‌که  مجسّم  در  شریعتهائی  است  که  توسّط  پیغمبران  بدیشان  ابـلاغ  می‌گردد،  بدین  معنی‌ که  از  غیر  خـدا  پـیروی‌ کـنند،  و  بجای  اطاعت  از  خدا،  از  طاغوتها  اطاعت  نمایند،  قطعاً  همچون  مردمانی  آ‌یات  پروردگار  خود  را  انکار  می‌کنند،  و  از  فرمان  پیغمبران  نافرمانی  می‌نمایند،  و  بدین  جهت  از  اسلام  بیرون  می‌روند  و  به  شرک  داخل  می‌شوند.  قبلاً  برای  ما  روشن  گـردید  کـه  اسـلام  اصـل  است‌،  و  زندگی  انسانها  روی  زمین  با  آن  آغـاز گـردیده  است‌.  اسلام  همان  آئینی  است که  آدم  آن  را  از  بهشت  با  خود  به  ارمغان  آورده  است  و  در  این  زمین  با  آن  به  کـار  جانشینی  پرداخته  است‌.  همچنین  اسـلام  هـمان  آئـینی  است‌ که  نوح  از کشتی  با  خود  پائین  آورده  است  و  در  این  زمین  با  آن  به  کار  جانشینی  پرداخته  است‌.  اسـلام  اصل  است  و مردمان  در  طول  زمان  از  اسـلام  بیرون  رفته‌اند  و  بـه‌  شرک  وارد  شـده‌انـد.  آن  وقت  دوبـاره  دعوت  از  نو  آمده  است  تا  ایشان  را  از  جاهلیّت  نـجات  دهد  و  مجدداً  به  اسلام  برگردند  ...  تا  به  روزگار  ما کار  همیشه  بر  این  روال  و  بدین  منوال  بوده  است‌.

واقعیّت  این  است  اگر  حقیقت  عبادت  تنها  شعائر  و  مراسم  آئینی  بود،  شایسته  نبود  این  همه ‌کاروانـیان  بـزرگوار  پیغمبران  و  پیغمبریها  برای  آن  بیایند.  سزاوار  این  نبود که  ایـــن  هـمه  تــلاشها  و کوششهای  رنج‌آور  و  طاعت‌فرسای  پیغمبران  -  صلوات  الله ‌و  سلامه‌ علیهم  -  صرف  آن‌ گردد.  سزاوار  این  نبود که  این  همه  شکنجه  و  عذاب  و  این  همه  درد  و  رنج ‌گریبانگیر  دعوت‌کنندگان  و  مؤمنان‌،  در  طول  تاریخ  دور  و  دراز گردد.  آن  چیزی‌ که  سزاوار  این  همه  بهای  سنگین  و کمرشکن  است  بـیرون  آوردن  جملگی  انسانها  از  پیروی  بندگان،  و  برگرداندن  ایشان  به  پیروی  از  یزدان  یگانۀ  سبحان  در  همۀ ‌کار  و  بار  خودشان‌،  و  در  سراسر  برنامۀ  زندگی  این  جهان  و  آن  جهان  آنان  به  طور  یکسان  است‌.

توحید  الوهیّت‌،  توحید  ربوبیّت،  توحید  قیمومت‌،  توحید  حاکمیّت‌،  توحید  منبع  شریعت‌،  توحید  برنامۀ  زندگی‌،  و  توحید  جهتی ‌که  مردمان  به  تمام  و کمال  از  آن  پیروی  می‌کنند،  این  چنین  توحیدی  سزاوار  این  است ‌که  همگی  پیغمبران  برای  آن  روانه  شوند،  و  در  راه  آن  ایـن  هـمه  تلاشها  و کوششها  مبذول  شود،  و  برای  تحقّق  بخشیدن  و  پیاده ‌کردن  آن  همۀ  این  شکنجه‌ها  و  عذابها  و  دردها  و  رنجها  در  طول  تاریخ  تحمّل ‌گردد  ...  نه  بدان  خاطر که  یزدان  سبحان  نیازمند  بد‌ان  است‌.  خداوند  متعال  بی‏نیاز  از  همۀ  جهانیان  است‌.  بلکه  بدان  خـاطر که  زنـدگی  انسانها  روبراه  نمی‌گردد  و  شایسته  و  بایسته  نمی‌شود  و  اوج  نمی‌گیرد  و  زندگی  لائق  «‌انسان‌«  نمی‌شود  مگر  با  این  توحیدی‌ که  تأثیر  آن  در  زندگانی  بشریّت  در  هـر  زاویه‌ای  از  زوایای  آن  بی‌اندازه  و  خارج  از  شمار  است  ...  امیدواریم‌ که  در  این  زمینه  بیش  از  این  -‌ان‌شاء‌الله  -  در  پایان  داستانهای  پیغمبران  در  خاتمۀ  سوره  تـوضیح  دهیم‌.

٢-‌در  مقابل  حقیقتی  می‌ایستیم که  هود  برای  قوم  خود  از  آن  پرده  برداشته  است‌،  بدان‌ گاه  که  بدیشان  می‌گوید: 

(وَیَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُمْ مِدْرَارًا وَیَزِدْکُمْ قُوَّةً إِلَى قُوَّتِکُمْ وَلا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمِینَ) (٥٢)

ای  قـوم  مـن‌!  از  پـروردگارتان  آمـرزش  (‌گناهان  و  لغزشهایتان‌)  را  بطلبید  و  به  سوی  او  برگردید  تا  آسمان  را  بر  شما  ریزنده  و  بارنده  کند  (‌و  باران  و  برکات  آن  را  بر  شما  پیاپی  و  فراوان  گرداند)  و  نیروئی  بر  نـیرویتان (‌و  عزّت  و  شکوهی  بر  عزّت  و  شکوهتان‌)  بـیفز‌ایـد.  (‌ای  قوم  من‌!  از  حقّ  و  حقیقت‌)‌،  بزهکارانه  روی  بـرنتابید  (‌و  بر  گناه  مصمّم  و  مصر  نشوید)‌. (‌هود/52)

 این  همان  حقیقتی  است‌ که  در  مقدّمۀ  سوره  از  آن  سخن  رفــته  است‌،  بـدان  هنگام ‌کـه  بیان  مـی‌شود  پیغمبر  خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم  در  صدد  دعوت  قوم  بـه  سـوی  مقاصد  و  مفاهیم‌ کتابی  است ‌که  آیات  آن  تـوسّط  خـدا  مـنظّم  و  محکم ‌گردیده  است  و  لذا  تناقض  و  خلل  و  نسخی  بدان  راه  ندارد،  و  نیز  آیات  آن  از  سوی  خداوند  جهان  شرح  و  بیان  شده  است ‌که  هم  حکیم  است  و  هم  آگاه  و کارهایش  از  روی  کاردانی  و  فرزانگی  انـجام  مـی‌پذیرد^[4]...  در  فرمودۀ  خداوند  بزرگوار  آمده  است‌:

(وَأَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُمَتِّعْکُمْ مَتَاعًا حَسَنًا إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى وَیُؤْتِ کُلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَهُ وَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنِّی أَخَافُ عَلَیْکُمْ عَذَابَ یَوْمٍ کَبِیرٍ) (٣)

و  این  که  از  پروردگارتان  طلب  آمرزش  کنید  و  ‌به  سوی  او  برگردید  که  خداوند  (‌به  سـبب  استغفار  صادقانه  و  توبۀ  مخلصانه‌)  شما  را  تا  دم  مرگ  به  طرز  نـیکوئی  (‌از  مواهب  زندگی  ایـن  جـهان‌)  بـهره‌مند  مـی‌سازد،  و  (‌در  آخرت  برابر  عدل  و  داد  خود)  به  هر  صاحب  فضیلت  و  احسانی  (‌پاداش‌)  فضیلت  و  احسانش  را  می‌دهد.  اگر  هم  پشت  بکنید  (‌و  از  ایمان  بـه  یـزدان  و  طـاعت  و  عبادت  خداوند  رحمان  روی  بگردانید،  بر  رسولان  پیام  باشد  و  بس‌)  من  بر  شما  از  عذاب  روز  بزرگی  (‌کـه  روز  قیامت  است‌)  بیمناکم‌. 

این  حقیقت  پیوند  موجود  در  میان  ارزشهای  ایمانی  و  ارزشهای  واقعیّت  در  زندگی  انسانی‌،  و  حقیقت  پـیوند  سرشت  هستی  و  قوانین  آن  با  حقّ  و  حقیقتی  است‌ که  این  آئــین  دربـر  دارد  ...  ایـن  حقیقتی  است‌ کـه  نیا‌ز  بـه  روشنگری  و  اثبات  دارد،  به‌ ویژه  در  درون‌ کسانی ‌که  از  زندگی  دنیا  ظاهری  و  نمادی  را  می‌دانند،  و  ارواحشان  صیقلی  نیافته  است  و  شفّا‌ف  نگردیده  است  تا  این  پیوند  را  ببیند  یا  دست‌ کم  آن  را  احساس‌ کنند.

حقّی‌ که  این  آئین  با  خود  آورده  است  جدا  نـاشدنی  از  حقّی  است ‌که  در  الوهیّت  یزدان  سبحان  مجسّم  و  جلوه‌گر  است‌،  و  جدا  ناشدنی  از  حقّی  است که  آسمانها  و  زمین  بدان  آفریده  شده‌اند  و  در  سرشت  این  هستی  و  قوانین  ازلی  آن  متجلّی  است  ...  قرآن  مجید  در  موارد  بسیاری  میان  حقّ  مجسّم  و  جلوه‌گر  در  الوهیّت  یزدان  سبحان‌،  و  میان  حقّی‌ که  آسمانها  و  زمین  به  وسیلۀ  آن  برپا  و  برجا  است‌،  و  میان  حقّی‌ که  در  پیروی  از  یزدان  یگانه  مجسّم  و  جلوه‌گر  است‌،  و  مخصوصاً  میان  حقّی‌ که  در  پــیروی  مردمان  از  یزدان  در  روز  حساب  و کتاب‌،  و  میان  حقّی  که  مجسّم  و  جلوه‌گر  در  خیر  و  شرّ  مـوجود  در  دنـیا  و  آخرت  است‌،  ارتباط  و  پیوند  برقرار  می‌سازد  ...  برای  مثال  در  همچون  نصوصی‌:

(وما خلقنا السماء والأرض وما بینهما لاعبین . لو أردنا أن نتخذ لهوا لاتخذناه من لدنا . . إن کنا فاعلین . . بل نقذف بالحق على الباطل فیدمغه فإذا هو زاهق , ولکم الویل مما تصفون , وله من فی السماوات والأرض , ومن عنده لا یستکبرون عن عبادته ولا یستحسرون . یسبحون اللیل والنهار لا یفترون . أم اتخذوا آلهة من الأرض هم ینشرون ? لو کان فیهما آلهة إلا الله لفسدتا , فسبحان الله رب العرش عما یصفون . لا یسأل عما یفعل وهم یسألون . أم اتخذوا من دونه آلهة ? قل:هاتوا برهانکم . هذا ذکر من معی وذکر من قبلی , بل أکثرهم لا یعلمون الحق فهم معرضون . وما أرسلنا من قبلک من رسول إلا نوحی إلیه أنه لا إله إلا أنا فاعبدون).

ما  که  آسمان  و  زمین  و  آنچه  در  میان  آنها  است  بـرای  بــاری  و  شــوخی  نـیافریده‌ایـم  (‌و  بـیهوده  و  بـی‌هدف  ساخته  و  پرداخته  نساخته‌ایـم‌.  بـه  فرض  مـحال‌)  اگر  می‌خواستیم  سرگرمی  انـتخاب  کنیم‌،  چیزی  مـناسب  خــود  انـتخاب  مـی‌کردیم  (‌و  لهو  و  لعب  خدایـانه‌ای  برمی‌گزیدیم‌)‌.  بلکه  (‌ما  چنین  نمی‌خواهیم  و)  حقّ  را  بـه جان  باطل  می‌اندازیم‌،  و  حقّ  مــغز  سـر  بـاطل  را  از  هـم  می‌پاشد  و  باطل  هر چه  زودتر  مـحو  و  نـابود  مـی‌شود.  وای  بر  شما  (‌ای  کافران‌)  به  سبب  توصیفی  که  مـی‌کنید  (‌از  بی‌هدفی  جهان‌،  و  از  افترائی  که  بر  خدا  و  فـرستادۀ  یزدان  می‌بندید.  از آن  او  است  هر که  و  هر چه  در  آسمانها  و  زمین  است‌،  (‌و  لذا  تنها  شـایستۀ  پـرستش  او  است‌)  و  کسـانی  کـه  در  پیشگاه  وی  هستند  (‌و  مـقرّبان  درگاه  پـروردگارند،  یـعنی  فرشتگان‌)  از  پـرستش  او  سـرباز  نمی‌زنند  و  خویشتن  را  بالاتر  از  عبادتش  نمی‌دانند  و  (‌از  بندگی  شبانه‌روزی  خود  هرگز)  خسته  نمی‌کردند.  شب  و  روز  (‌دائـماً  بــه  تــعظیم  و  تـمجید  خدا  مشـغولند  و  پیوسته‌)  سرگرم  تسبیح  و  تقدیسند  و  سستی  بـه  خـود  راه  نمی‌دهند.  (‌فرشتگان  مـقرّب  ایـن  چنین  بـه  عبادات  مشغولند،  و  امّا  اینان‌)  آیا  خدایانی  از  (‌سـنگ  و  چوب  و  فلز  و  دیگر  اشیاء‌)  زمین  را  به  خدائی  گرفته‌اند  که  (‌انگار  قـادرند  مردگان  را)  زندگی  دوبـاره  بـخشند؟‌!  اگر  در  آسمانها  و  زمین‌،  غیر  از  یـزدان‌،  مـعبودها  و  خدایـانی  می‌بودند  و  (‌امور  جهان  را  می‌چرخاندند)  قطعاً  آسمانها  و  زمین  تباه  می‌گردید  (‌و  نظام  گیتی  بـه  هــم  مـی‌خورد.  چـرا  که  بـودن  دو  شـاه  در  کشـوری  و  دو  رئـیس  در  اداره‌ای‌،  نــظم  و  تـرتیب  را  بـه  هـم  مـی‌زند)‌.  لذا  یـزدان  صاحب  سلطنت  جهان‌،‌،  بسی  برتر  از  آن  چیزهائی  است  که  ایشان  (‌بدو  نسبت  مـی‌دهند  و)  بـر  زبـان  مـی‌رانـند.  خداوند  در  برابر  کارهائی  که  می‏‎کند،  مورد  بازخواست  قـرار  نمی‏‎گیرد  (‌و  بـازپرسی  نـمی‌شود،  و  کسـی  حقّ  خرده‌گیری  نـدارد)  ولی  دیگران  مـورد  بـازخـواست  و  پرسش  قرار  می‏‎گیرند  (‌و  در  افـعال  و  اقوالشـان  جای  ایراد  و  سـؤال  بسـیار  است‌)‌.  آیـا  آنـان  غیر  از  یـزدان‌،  معبودهائی  را  (‌سـزاوار  پـرستش  دیـده  و)  بـه  خدائـی  گرفته‌اند؟‌!  بگو:  دلیل  خود  را  (‌بر  این  شرک‌)  بیان  دارید.  این  (‌قرآن  است  که‌)  راهـنمای  کسـانی  است  کـه  بـا  مـن  همراهند  (‌و  پسینیان  بشـمارند)  و  ایـن  هـم  و  (‌تـورات  و  انجیل  و  دیگر  کتابهای  آسمانی  کـه‌)  راهـنمای  کسـانی  بوده  که  قبل  از  من  مـی‌زیسته‌اند  (‌و  پـیشینیان  نـامیده  می‌شوند.  هیچ ‌کدام  شـرک  را  جـائز  نـمی‌دانند  و  بـلکه  مردمان  را  به  توحید  و  یکتاپرستی  می‌خوانند.  لذا  گمان  شما  در  امر  شرک‌،  نه  بر  عقل  و  نه  بر  نقل  استوار  است‌)‌.  اصـلاً  اغلب  آنان  (‌ایـن  کتابها  را  انـدیشمندانـه  بـررسی  نکرده‌اند  و  چیزی  از)  حقّ  نمی‌دانند،  و  این  است  کـه  (‌از  یکـتاپرستی  و  ایمان  نـاآلوده  بـه  کـثافت  شـرک‌)  روی  گردانند.  ما  پیش  از  تو  هیچ  پـیغمبری  را  نـفرستاده‌ایــم‌،  مگر  این  که  به  او  وحی  کرده‌ایم  کـه‌:  مـعبودی  جز  مـن  نیست‌،  پس  فقط  مرا  پرستش  کنید.(‌انبیـاء‌/16-25)

(یا أیها الناس إن کنتم فی ریب من البعث فإنا خلقناکم من تراب , ثم من نطفة , ثم من علقة , ثم من مضغة مخلقة وغیر مخلقة , لنبین لکم , ونقر فی الأرحام ما نشاء إلى أجل مسمى , ثم نخرجکم طفلا , ثم لتبلغوا أشدکم , ومنکم من یتوفى , ومنکم من یرد إلى أرذل العمر لکیلا یعلم - من بعد علم - شیئا , وترى الأرض هامدة , فإذا أنزلنا علیها الماء اهتزت وربت , وأنبتت من کل زوج بهیج . . ذلک بأن الله هو الحق , وأنه یحیی الموتى , وأنه على کل شیء قدیر , وأن الساعة آتیة لا ریب فیها وأن الله یبعث من فی القبور).

ای  مردم‌!  اگر  دربـارۀ  رسـتاخیز  (‌مـردگان  و  زندگانی  دوبارۀ  ایشان‌)  تردید  دارید  (‌بدین  نکته  توجّه  کنید  تا  به  گوشه‌ای  از  قدرت  الهی  پی  ببرید  و  به  خود  آئید:)  ما  شما  را  از  خاک  می‌آفرینیم‌،  سپس  (‌این  خاک  پیش  پـا  افتاده  را)  به  نطفه‌،  و  بعد  (‌نطفه‌،  این  پدیدۀ  اسـرارآمـیز  فراهـم  آمـده  از  اسـپرم  مـرد  و  اُ‌وول  زن  را)  بـه  خون  بسـتۀ  (‌زالومانند)‌،  و  پس  از  آن  (‌این  خون  بسـته  را  بـه  چـیزی  شبیه‌)  به  یک  قطعه  گوشت  (‌جویده  شـده‌)  درمـی‌آوریم  که  برخی  (‌کامل  و  تامّ‌الخلقه  و)  بسامان‌،  و  برخی  (‌ناتمام  و  نـاقص‌الخلقه  و)  نــابسامان  است‌.  (‌همۀ  ایـنها)  بـدین  خاطر  است  که  بـرای  شـما  روشـن  سـازیم  (‌که  مـا  بـر  آفرینش  و  تـغییر  و  تـبدیل  و  هر گونه  کاری‌،  از  جمله  زندگی  دوباره  بخشیدن  توانائیم‌)‌.  مـا  جنییهائی  را  که  بخواهیـم  تا  زمان  خود  در  رحمها  نگاه  می‌داریم  و  آنگاه شـما  را  بـه  صـورت  کودک  (‌پسـر  یـا  دختر،  از  شکـم  مادران‌)  بیرون  می‌آوریم‌،  سپس  (‌شما  را  تحت  نظارت  و  رعایت  خود  می‌پائیم‌)  تا  به  رشد  جسمانی  و  عقلانی  خود  می‌رسید.  برخی  از  شما  (‌در  این  میان‌)  می‌‌میر‌ند  و  بعضی  از  شما  به  نهایت  عمر  و  غایت  پیری  می‌رسند.  تا  بدانجا  که  چیزی  از  علوم  خود  را  بـه  خـاطر  نخواهـند  داشت  (‌و  دانسته‌های  خویش  را  فراموش  کرده  و  از  یاد  می‌برند،  و  درست  هـمانند  یک  کودک  مـی‌شوند  دلیـل  دیگری  بر  قدرت  خدا  در  همه  چیز،  بویژه  دربارۀ  مسألۀ  رستاخیز،  این  است  که  ای  انسان  در  فصل  زمستان‌)  تو  زمـین  را  خشک  و  خـاموش  مـی‌بینی‌،  امّـا  هـنگامی  که  (‌فصل  بهار  درمی‌رسد  و)  بر  آن  آب  می‌بارانیم‌،  حرکت  و  جنبش  بدان  می‌افتد  و  رشـد  و  نـموّ  مـی‌کند  و  انـواع  گیاهان  زیبا  و  شادی‌بخش  را  می‌رویاند.  آن  (‌چیز‌هائی  که  در  آیات  پـیشین  دربارۀ  مـراحل  مـختلف  آفرینش  انسان  و  جهان  گیاهان  بازگو  شد)  بدان  خاطر  است  کــه  (‌بدانید)  خدا  حقّ  است  و  (‌لذا  نظامی  را  که  آفریده  نیز  حقّ  بوده  و  بیهوده  و  بی‌هدف  نیست‌،  و  به  زبان  حال  به  شما  می‌گوید:‌)  او  مردگان  را  زنده  می‏‎گرداند،  و  وی  در  هـر  چیزی  توانا  است‌.  و  (‌این  که  بدانید)  بـدون  شکّ  قیامت  فرامی‌رسد  و  جای  هیچگونه  تردیدی  نیست‌،  و  خداوند  تمام  کسانی  را  که  در  گورها  آرمـیده‌انـد  دوبـاره  زنـده  می‏‎گرداند.(‌حج/5-7)

(ولیعلم الذین أوتوا العلم أنه الحق من ربک فیؤمنوا به فتخبت له قلوبهم , وإن الله لهاد الذین آمنوا إلى صراط مستقیم . ولا یزال الذین کفروا فی مریة منه حتى تأتیهم الساعة بغتة أو یأتیهم عذاب یوم عقیم . الملک یومئذ , لله یحکم بینهم , فالذین آمنوا وعملوا الصالحات فی جنات النعیم . والذین کفروا وکذبوا بآیاتنا فأولئک لهم عذاب مهین . والذین هاجروا فی سبیل الله ثم قتلوا أو ماتوا لیرزقنهم الله رزقا حسنا , وإن الله لهو خیر الرازقین . لیدخلنهم مدخلا یرضونه , وإن الله لعلیم حلیم . ذلک ومن عاقب بمثل ما عوقب به ثم بغى علیه لینصرنه الله , إن الله لعفو غفور . ذلک بأن الله یولج اللیل فی النهار ویولج النهار فی اللیل , وأن الله سمیع بصیر . ذلک بأن الله هو الحق , وأن ما یدعون من دونه هو الباطل , وأن الله هو العلی الکبیر . ألم تر أن الله أنزل من السماء ماء فتصبح الأرض مخضرة ? إن الله لطیف خبیر . له ما فی السماوات وما فی الأرض وإن الله لهو الغنی الحمید . ألم تر أن الله سخر لکم ما فی الأرض والفلک تجری فی البحر بأمره , ویمسک السماء أن تقع على الأرض إلا بإذنه , إن الله بالناس لرؤوف رحیم . وهو الذی أحیاکم ثم یمیتکم ثم یحییکم , إن الإنسان لکفور . لکل أمة جعلنا منسکا هم ناسکوه , فلا ینازعنک فی الأمر , وادع إلى ربک , إنک لعلى هدى مستقیم . . .).

و  این  که  عالمان  و  آگاهان  بدانند  که  آنچه  (‌پیغمبران  بـه  مردم  می‌گویند)  حقّ  بـوده  و  از  جـانب  پروردگار  تـو  است‌،  پس  باید  بدان  ایمان  بیاورند  تـا  دلهـایشان  بدان  آرام  گیرد  و  در  برابرش  تسـلیم  و  خـاضع  شـود.  قطعاً  خداوند  مـؤمنان  را  بـه  راه  راست  رهـنمود  مـی‌نماید  (‌و  شبهه‌ها  و  وسوسه‌های  شیطانی  را  در  پـرتو  هـدایت  و  وحــی  آســمانی  بـدیشان  مــی‌شناساند  و  حـیران  و  سرگردانشان  نمی‌گذارد)‌.  کافران  همواره  دربـارۀ  آن‌،  (‌یعنی  آنچه  پیغمبران  با  خود  آورده‌اند،  بویژه  قرآن‌)  در  شکّ  و  تردید  بسر  خواهند  برد  تا  ایـن  که  وقت  (‌مـرگ‌)  ایشان  به  ناگاه  فرامـی‌رسد،  و  یـا  عذاب  روز  سـترون‌،  آنان  را  دربر  می‏‎گیرد  (‌که  قیامت  است  و  خیر  و  رحمتی‌،  و  خوشی  و  نعمتی  برای  ایشان  به  همراه  ندارد)  مـلک  و  فرمانروائی  در  آن  روز  مال  خدا  است  (‌و  کسی  نه  مالک  چیزی  و  نه  صـاحب  قدرت  و  فرمانی  است‌.  در  چنین  روزی  تنها)  او  است  که  میان  بندگان  خود  فرمان  می‌راند  و  داوری  می‌نماید.  کسانی  که  (‌در  جهان  عـاجل‌)  ایـمان  آورده  بــاشند  و  کـارهای  پسـندیده  کـرده  بـاشند،  (‌در  جهان  آجل‌)  کافر  بوده‌اند  و  آیات  (‌خواندنی  یا  دیدنـی‌)  ما  را  تکدیب  نموده  و  دروغ  حوانده‌اند،  عذاب  خوارکننده‌ای  خواهند  داشت‌.  و  کسانی  که  در  راه  خدا  هجرت  کرده‌اند  و  سپس  (‌در  میدان  رزم‌)  کشته  شده‌اند  و  یا  این  کـه  (‌بــه  مرگ  طـبیعی‌)  مـرده‌انـد،  خدا  جزا  و  نـعمت  زیبائی  (‌و  جایگاه  و  مقام  توصیف‌ناپذیر  و  والائی‌)  بدیشان  عطاء  خواهد  کرد،  چرا  کـه  خداونـد  بـهترین  نعمت‌رسان  و  دهندۀ  خیر  و  عطاء  (‌بـه  دیگران‌)  است‌.  خداوند  چنین  کسانی  را  به  جایگاهی  وارد  مـی‌کند  کـه  از  آن  راضـی  و  خشنود  خواهند  بود.  بی‏گمان  خدا  کاملاً  آگاه  (‌از  اعمال  این  بندگان  جان ‌فدا،  و)  شکیبا  است  (‌و  در  پاداش  دادن  به  مـؤمنان‌،  و  کیفر  رسـاندن  به  کافران  عـجله  و  شـتاب  نمی‌کند.  مسأله‌)  به  همین  منوال  است‌.  و  هر  فرد  (‌مؤمنی  که  در  برابر  ستـم  و  جنایتی  که  به  او  شده  است‌)  دست  به  ستم  و  جنایت  زند  به  همان  اندازه  که  بدو  ستم  و  جنایت  شده  است  و  سپس  دوباره  به  وی  ستـم  و  جنایت  شود  (‌و  جنایتکار  دیگر  بار  دست  تعدّی  دراز  کند)  حتماً  خداونـد  او  را  (‌علیه  متعدّی‌)  یاری  خواهد  کرد  (‌و  کسی  را  پیروز  می‏‎گرداند  که  تمام  نیروی  خود  را  برای  دفـاع  در  بـرابر  ظالم  بسیج  می‌کند  و  باز  هم  از  طرف  ستمگر  تحت  ستم  قـرار  مــی‌گیرد)‌.  و  خـداونـد  بسـیار  عفو کننده  و  بس  بخشاینده  است  (‌و  کار  به  ظاهر  ستم  قصاص  گیرنده  را  عفو،  و  لغـزشهای  او  را  مـی‌بخشاید.  مسأله‌)  بـه  هـمین  منوال  است  (‌و  این  وعده  از  سوی  خدای  قادر  توانا  است‌.  بلی‌)  خدا  کـه  شب  را  در  روز،  و  روز  را  در  شب  داخل  می‏‎گرداند  (‌و  از  یکی  می‌کاهد  و  بر  یکی  می‌افزاید  و  طبق  نظام  معیّنی  چرخۀ  زمان  را  به  گردش  مـی‌اندازد)  و  او  شنوای  (‌گفتار  ستم‌دیدگان  و)  بینای  (‌کردار  ستمگران‌)  است  (‌و  داد  مظلومان  را  از  ظالمان  می‏‎گیرد.  مسأله‌)  بـه  همین  منوال  است‌.  و  خداوند  حقّ  است  و  آنچه  را  که  بجز  او  به  فریاد  می‌خوانند  و  پرستش  می‌نمایند  باطل  است‌،  و  خداوند  والامـقام  و  بزرگوار  است‌.  (‌ای  عاقل‌!)  آیـا  نمی‌نگری  که  خداوند  از  (‌ابر)  آسمان  آب  (‌باران‌)  را  فرو  می‌آورد،  و  زمین  (‌به  وسیلۀ  آن‌،  گیاهان  گوناگونی  از  خود  می‌رویاند  و)  سبز  و  خرّم  می‏‎گردد؟  واقعاً  خدا  (‌با  بندگان  خویش‌)  بسیار  با  لطف‌،  و  بس  دقیق  و  آگاه  است  (‌در  همه  چیز،  از  جمله  در  تولید  و  تـبخیر  آب  شـیرین  و  آفرینش  و  پرورش  بذر  گیاهان،  و  بالیده  و  بارور  کردن  درختان‌)‌.  آنـچه  در  آسـمانها،  و  آنـچه  در  زمین  است‌،  از آن  خدا  است‌،  و  تنها  خدا  غنی  (‌بالذّات  در  عالم  هستی  و  بی‌نیاز  از  کمک  دیگران  است‌،  و)  شایستۀ  هر گونه  حمد  و  ستایش  (‌از  جانب  بندگان‌)  می‌باشد.  مگر  نمی‌بینی  (‌ای  انسان‌)  که  یزدان  (‌سبحان  بـه  سبب  رحـم  و  لطفی  کـه  نسبت  به  شما  بندگان  دارد،  تـمام  مـواهب  و  امکـانات‌)  چیزهائی  را  که  در  زمـین  است  در  اختیار  و  دسـترس  شما  قرار  داده  است  و  همچنین  کشتیها  را  با  مشیّت  خود  در  حال  حرکت  در  دریا،  فرمانبردار  شما  کرده  است‌،  و  (‌از  این  گذ‌شته‌)  خداوند  نمی‏گذارد  (‌سنگهای  سرگردان  و  اشعه‌های  کیهانی‌)  آسمان  بر  زمین  فروافتد  مگر  (‌بدان  اندازه  که  مورد  نیاز  بوده  و)  او  اجازه  دهد.  واقعاً  یزدان  بسی  مهربان  و  دارای  مرحمت  فراوان  (‌در  حقّ  بندگان‌)  است‌.  خدا  کسی  است  که  شما  را  زندگی  بخشیده  است  (‌و  جان  به  کالبدتان  دمـیده  است‌)  و  بعد  (‌از  طـی  دورۀ  حیات‌)  شـما  را  مـی‌میرانـد  (‌و  به  خـاک  گورتان  داخل  می‌گرداند)  و  سـپس  (‌بـار  دیگر  در  رسـتاخیز)  شـما  را  زنده  می‌کند  (‌و  برای  محاسبۀ  حسنات  و  سیّئات‌،  حیات  نـوینتان  مـی‌بخشد)‌.  واقـعاً  (‌جای  شگـفت  است  کـه  با  وجود  مشاهدۀ  این  همه  دلائل  قدرت‌،  و  دیدن  آثار  نعمت‌،  باز  هم‌)  انسان  سخت  مـنکر  (‌بـودن  آفـریدگار)  و  بسـی  ناسپاس  (‌نعمتهای  بیشمار  پروردگار)  است‌.  بـرای  هـر  ملّتی  بـرنامه‌ای  (‌ویـژه‌،  جـهت  مـعاملات  و  عبادات‌،  بـا  توجّه  به  شرائط  زمان  و  مکان‌)  قرار  داده‌ایم  کـه  برابر  آن  رفته‌اند  و  بدان  عمل  کـرده‌انـد.  (‌بـرای  تـو  هـم  واپسین  برنامۀ  آسمانی  را  فرستاده‌ایم  که  ناسخ  همۀ  برنامه‌های  پیشین  است  و  تا  قیامت  مردمان  را  بسـنده  است‌)‌.  پس  باید  دربارۀ  این  امر  با  تو  ستیزه  نکنند  (‌و  مثلاً  اهل  کتاب  گمان  نبرند  آنـچه  در  تـورات  و  انـجیل  است  بـه  عنوان  برنامۀ  شریعت  ایشان  را  کافی  و  بسنده  است‌.  بلکه  باید  بدانند  کـه  حکم  آنها  بـه  وسـیلۀ  قـرآن‌،  لغـو  و  مـنسوخ  گردیده  است‌)‌.  تو  به  سوی  پروردگارت  دعوت  کـن  کـه  (‌راه  راست  همین  است  که  تو  مـی‌پوئی  و)  تـو  قطعاً  بـرراستای  راه  هدایتی‌. (‌حج/54-67)

 بدین  منوال  در  این  نصوص  و  امثال  آن  در  قرآن  مجید،  ارتباط  آشکاری  را  خواهیم  یافت  که  میان  وجود  یزدان  حقّ‌،  و  میان  آفرینش  این  هستی  و  ادارۀ  آن  با  قوانین  و  مشیّت  حقّ  خدا،  و  میان  پدیده‌های  هستی کـه  با  حـقّ  پدیدا‌ر  می‌شوند  و  صورت  مـی‌پذیرند،  و  مـیان  فـرو  فرستادن  ایـن‌ کتاب  با  حقّ‌،  و  میان  فرمانروائی  و  داوری  به  حقّ  در  دنیا  و  آخرت  ...  وجود  دارد.  همۀ  اینها  حـقّ  واحد  مرتبطی  هستند که  جریان  قضا  و  قـدر  یــزدان  در  آنچه  او  می‌خواهد،  و  مسلّط‌ کردن  نیروهای  هستی  برای  فراگیر  نمودن  خبر  یا  شرّ  بر  هر کس ‌که  خـدا  بخواهد،  مطابق  کار  خیر  یا کار  شرّی ‌که  مردمان  در  سرای  امتحان  این  جهان  انجام  می‌دهند،  از  این  حقّ  واحد  سـرچشـمه  می‌گیرند  و  برمی‌خیزند.  با  توجّه  به  همین  امر  می‌توان  ارتباط  میان  آمرزش  خواستن  و  توبه  نـمودن‌،  و  مـیان  بهره‌مندی  از کالای  خوب  و  از  زندگی  آسوده  و  با‌راندن  باران  از  آسمان  را  پیش  چشم  داشت  و  درک  و  فهم‌ کرد  ...  چه  همۀ  اینها  متّصل  به  سرچشمۀ  یگانه‌ای  هستند که  حقّ  است  و  حقّ  جلوه‌گر  است  در  ذات  یزدان  سبحان‌،  و  در  قضا  و  قدر  ایزد  منّان‌،  و  در گردانـدن  و  چــرخـاندن  ادارۀ  امور  جهان  با  دست  توانمند  خدای  مهربان‌،  و  در  حساب  و کتاب  و  سزا  و  جزای  خالق‌ کون  و  مکان،  و  در  خیر  و  شرّ  به ‌طور  یکسان  ...  از  این  ارتباط  پیدا  است‌ که  ارزشهای  ایمانی  جدای  از  ارزشهای  عملی  در  زند‌گانی  مردمان  نیستند.  چه  هر  دوی  این  ارزشها  در  این  ز‌ندگی  مؤثّر  هستند.  چه  تأثیر  آنها  از  راه  قـضا  و  قـدر  یـزدان  باشد که  نهان  بوده  و  متعلّق  به  جهان  اسباب  و  علل‌)  پنهان  در  فراسوی  آگاهی  مردمان  و  تلاش  ایشان  است‌،  و  چه  تأثیر  آنها  از  راه  آثار  عملی  بوده  و  انسانها  بتوانند‌  آنها  را  ببینند  و  ضبط  و  ثبت ‌کنند.  این  اثاری  است‌ که  ایمان  داشتن  یا  ایمان  نداشتن  آنها  را  پدید  می‌آورند  و  نتائج  و  فرآورده‌های  محسوس  آنـها  را  مشاهده  مـی‌نمایند  و  درک  و  فهم  می‌کنند.

به  برخی  از  این  آثار  عملی  و  واقعی  قبلاً  اشاره‌ کردیم‌،  آن  وقت‌ که  یکبار گفتیم‌:  ریاست  و  فرمانروائی  برنامۀ  الهی  در  جامعه  بدین  مـعنی  است‌ کـه  هـر کسی  جـزای  دادگرانه  کردار  خود  را  در  این  جامعه  ببیند،  و  هر کسی  امنیّت  و  آرامش  و  آسایش  اجتماعی  خود  را  داشته  باشد،  افزون  بر  امـنیّت  و  آرامش  و  آسایش  قلبی  و  درونی‌ای ‌که  در  پرتو  ایمان  خواهد  داشت‌.  با  توجّه  به  همۀ  اینها  می‌توان  فهمید که  انسانها  پاداش‌ کارهای  نیک  خود  را  در  این  جهان  هم  دریافت  مـی‌کنند  و  مـی‌بینند  پیش  از  آن‌که  در  آخرت  واپسین  پاداش  خود  را  دریافت  کنند  و  به  سعادت  جاودانۀ  آن  سرای  نائل  آیند^[5]...  یک  بار  نیز گفتیم‌:  پیروی  از  فرمان  یزدان  یگانه  در  جـامعه‌،  باعث  می‌گردد که  تلاشها  و کوششهای  مردمان  و  نیرو  و  توان  ایشان  مصون  و  محفوظ  بماند  و  صرف  طبل  زدن‌،  نای  و  نی  نواختن‌،  باد  به  غبغبها  دمیدن‌،  زمزمه‌ها کردن‌،  آوازها  و  سرودها  خواندن‌،  تسبیحها  گرداندن‌،  جـادو  و  جــنبلها  نـمودن‌،  و  قـوّت‌ کـردن‌،  و  بـه  کـعبها  دمـیدن  خداگونه‌های  پوچ  و  ناروا  تا  به  همچون  اربابان  و  خدا  نامیدگانی  برخی  از  ویژگیهای  الوهیّت  بدهند  و  جامه‌ای  بر  تن  آنان‌ کنند،  و  بدین  وسیله  کسـانی  را  فـرمانبردار  اوامر  و  نواهی  ایشان‌ گردانند!  اگر  تلاشها  و کوششها  و  نیروها  و  توانهای  مردمان  در  این  مسیرها  هدر  نرود،  و  در  راستای  سازندگی  و  آبادانی  زمین  و  انجام  وظـائف  کار  جانشینی  به‌ کار گرفته  شود،  خیر  و  خوبی  فراوان  و  برکت  و  نعمت  بیکران  بهرۀ  مردمان  می‌گردد، ‌گذشته  از  کرامت  و  شرافت  و  حرّیّت  و  برابری  و  مسـاواتی‌ کـه  مردمان  در  سایۀ  پیروی  از  یزدان  یگـانه  جـهان  نـه  از  بـندگان‌،  از  آن  بـرخـوردار  مـی‌شوند^[6]...  ایـنها  جـز  نمونه‌هائی  از  ثمرات  ایـمان  نـیست‌،  بـدان  هـنگام  کـه  حقیقت  ایمان  در  زندگی  مردمان  تحقّق  پـیدا  مـی‌کند  و  پیاده  می‌شود^[7]...  ان‌شاء‌الله  در  پایان  سوره‌،  در نـهایت  عرضه  کردن  داستانهای  پیغمبر،  بـا  انـدک  تـفصیلی  از  حقیقت  ایمان  سخن  به  میان  خواهد  آمد.

٣-‌در  برابر  واپسبن  رویاروئی  هود  با  قوم  خود،  و  در  برابر  جدائی  قاطعانه‌ای  خواهیم  ایستاد  کـه  هـود  رو  در  روی  ایشان  با  قاطعیّت‌ کامل‌،  و  چـالش  آشکـار،  و  با  افتخار  به  حقّی ‌که  با  خود  آورده  بود،  و  اطمینانی‌ که  به  پروردگار  خود  داشت  و  حقیقت  او  را  آشکـارا  در  دل  و  درون  خود  می‌یافت‌،  آن  جدائی  را  اعـلان  مـی‌دارد،  و  هر گونه  پیوندی‌ را  به  سوی  چهره‌هایشان  پرت  می‌کند:

(قَالَ إِنِّی أُشْهِدُ اللَّهَ وَاشْهَدُوا أَنِّی بَرِیءٌ مِمَّا تُشْرِکُونَ (٥٤) مِنْ دُونِهِ فَکِیدُونِی جَمِیعًا ثُمَّ لا تُنْظِرُونِی (٥٥) إِنِّی تَوَکَّلْتُ عَلَى اللَّهِ رَبِّی وَرَبِّکُمْ مَا مِنْ دَابَّةٍ إِلا هُوَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا إِنَّ رَبِّی عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ (٥٦) فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقَدْ أَبْلَغْتُکُمْ مَا أُرْسِلْتُ بِهِ إِلَیْکُمْ وَیَسْتَخْلِفُ رَبِّی قَوْمًا غَیْرَکُمْ وَلا تَضُرُّونَهُ شَیْئًا إِنَّ رَبِّی عَلَى کُلِّ شَیْءٍ حَفِیظٌ) (٥٧)

گفت‌:  من  خدا  را  گواه  می‌گیرم  و  شما  هم  گواهی  دهـید  (‌بر  گفتارم‌)  که  من  از  چیزهائی  که  (‌بجز  خدا)  می‌پرستید  بیزار  (‌و  از  بیماری  شرک  شما  سـالم‌)  و  بروکنارم.  بـجز  خدا  (‌از  هرچه  مـی‌پرستید  گریزان  و  بیزارم‌.  حـال  که  چنین  است  هـر چـه  از  دسـتتان  ساخته  است  کوتاهی  مکنید  و)  همگی  بـه  نیرنگ  و  چـاره‌جوئیم  بپردازیـد  و  مـهلتم  مـدهید.  (‌مــن  نـه  از  شما  و  نــه  از  مـعبودهائی  می‌ترسم  که  گمان  می‌برید  بلائی  بر  سرم  آورده‌اند)‌.  من  بر  خدا  تکیه  کرده‌ام  که  پروردگار  من  و  پروردگار  شما  است‌.  هیچ  جنبنده‌ای  (‌اعم  از  انسان  و  غیرانسان‌)  نیست  مگر  این  که  خدا  بر  او  تسلّط  دارد  (‌و  زمام  اختیارش  را  در  دست  دارد.  پس  چرا  باید  از  شما  ترسید؟‌!  بدانید  کـه  قدرت  خدای  من  در  طریق  حقّ  و  عدل  جاری  می‏‎گردد،  زیرا)  بیگمان  خدای  من  بـر  صـراط  مسـتقیم  (‌که  جـادۀ  عدل  و  داد  است‌)  قرار  دارد  (‌و  کاری  برخلاف  حکمت  و  صـواب  انــجام  نـمی‌دهد)‌.  اگر  (‌از  دعـوت  مـن‌)  روی  بگردانید  (‌باکی  نیست‌.  زیرا  بـر  رسـولان  پـیام  بـاشد  و  بس‌)  و  من  رسالتی  را  که  مأمـور  بدان  بـودم  بــه  شما  رســاندم‌.  پـروردگارم  (‌شما  را  مـی‌میراند  و)  کسـان  دیگری  را  به  جای  شما  می‌نشاند  و  شما  کمترین  زیـانی  (‌با  روگردانـی  از  پـرستش  و  دوری  از  عبادتش‌)  بـدو  نمی‌رسانید.  بیگمان  پروردگار  من  مراقب  و  مواظب  هر  چیزی  است  (‌و  کردار  و  رفتار  شما  از  او  پنـهان  نمی‌ماند  و  بی‌سزا  و  جزا  نمی‌گردد)‌.  (‌هود/54-57 )

 کسانی ‌که  مردمان  را  به  سوی  یزدان  در  هر  مکانی  و  در  هر  زمانی  دعوت  می‌کنند،  بسی  نـیازمند  ایـن  هـستند  مدّتهای  زیادی  در  برابر  ایـن  صـحنۀ  حـیرت‌انگـیز  و  مبهوت‌کننده  بایستند...  مردی  که  جز  انسانهای  اندکی  بدو  ایمان  نیاورده‌اند،  با  سرکش‌ترین  اهالی  زمین  و  با  ثروتمندترین  اهالی  زمین  و  با  متمدّن‌ترین  اهالی  زمین  در  آن  روزگــار،  رویــاروی  مــی‌گردد  و  مـی‌رزمد،  همان‌گونه  که  در  سورۀ  دیگری  یزدان  بزرگوار  دربارۀ  ایشان  و  پیکار  هود  با  آنان  سخن  می‌گوید:

(کذبت عاد المرسلین . إذ قال لهم أخوهم هود:ألا تتقون ? إنی لکم رسول أمین , فاتقوا الله وأطیعون . وما أسألکم علیه من أجر إن أجری إلا على رب العالمین . أتبنون بکل ریع آیة تعبثون ? وتتخذون مصانع لعلکم تخلدون . وإذا بطشتم بطشتم جبارین . فاتقوا الله وأطیعون . واتقوا الذی أمدکم بما تعلمون . أمدکم بأنعام وبنین . وجنات وعیون . إنی أخاف علیکم عذاب یوم عظیم . قالوا:سواء علینا أوعظت أم لم تکن من الواعظین . إن هذا إلا خلق الأولین . وما نحن بمعذبین)! . . [ الشعراء:123 - 138 ]

قوم  عاد  پیغمبران  (‌خدا)  را  تکذیب  کـردند  (‌و  دروغگو  نامیدند)‌.  بدانگاه  که  برادرشان  هود  بدیشان  گفت‌:  هان‌!  تقوا  پیشه  کـنید  (‌و  پـرهیزگار  بـاشید،  و  از  عذاب  خدا  بپرهیزید)‌.  من  پیغمبر  امینی  برای  شما  هسـتم‌.  از  خدا  بترسید  و  از  من  اطاعت  کنید.  من  هیچ  اجر  و  پاداشی  در  برابر  این  دعوت  از  شما  نمی‌طلبـم‌.  اجر  و  پاداش  من  جز  بر  پروردگار  جهانیان  نمی‌باشد.  آیـا  شما  بـالای  هر  بـلندی  و  مکـان  مـرتفعی  کاخ  سـر  بـه  فـلک  کشـیده‌ای  می‌سـازید  (‌و  در  آن‌)  به  خوشگذرانی  و  کارهای  بیهوده  می‌پردازید؟  و  دژهــا  و  قلعه‌هائی  مـی‌سازید  که  انگـار  جاودانه  می‌مانید؟  و  هنگامی  که  مجازات  می‌مانید،  از  حدّ  تجاوز  می‌کنید  و  همچون  ستمگران  و  سرکشان  کیفر  می‌دهید  (‌و  در  برابر  کمترین  جرم، سنگین‌تریـن‌،  جریمه  و  سزا  روا  می‌دارید  و  عدالت  و  ترحمّی  ندارید)‌.  از  خدا  بترسید  و  از  من  اطاعت  کنید.  از  (‌خشم‌)  خدائی  بپرهیزید  که  شما  را  با  نعمتهائی  که  می‌دانید  یاری  داده  اسـت‌.  شما  را  یاری  داده  است  با  (‌اعطاء‌)  چهارپایان  و پسران.  و  با  بــاغها  و  چشـمه‌ها.  می‌ترسم  عذاب  بزرگ  (‌قیامت‌)  گریبانگیر  شما  شود.  آنان  (‌به  هود  پاسخ  دادند  و)  گفـتند:  برای  ما  تفاوت  نمی‌کند  چه  ما  را  اندرز  بدهی  یـا  نـدهی‌! 

(بیهوده  خود  را  خسته  مکن  و  ما  را  درد  سر  م‌ـده‌)‌.  ایـن  (‌چیزهائی  که  به  هـم  بافته‌ای  و  به  ما  خواهی  گفت‌)  جز  شیوه  و  عادت  پیشینیان  نـیست  (‌آنـانی  کـه  در  گذشته  خود  را  پیغمبر  نامیده‌اند  و  دروغهائی  را  بــه گ‌ـذشتگان  تــحویل  داده‌انـد  و  ادعـاهائی  هـمچون  ادّعای  تـو  داشته‌اند)‌.  و  ما  (‌نـه  در  ایـن  جـهان  و  نـه  در  آن  جـهان‌)  عذاب  داده  نمی‌شویم‌.   (شعراء/123-138 )                         

 این  سرکشان  زورمدار  و  زورگوئی‌کـه  بی‌رحمانه  می‌تازند  و  مجازات  می‌کنند،  و  نعمت  و  ثروت  ایشان  را  مغرور  و  سرمست ‌کرده  است‌،  و کاخها  و  ساختمانهائی  می‌سازند  که  انگار  می‌خواهند  در  فراسوی  آنها  سالهای  سال  زندگی  کنند  و  جاودانه  بـمانند!  ...  ایـنان کسـانی  بودند  که  هود  علیه السّلام   این‌گونه  با  ایشان  رویارو،‌،  گردیده  است  و  به  چالش  و  پیکار  پرد‌اخته  است‌.  با  دلاوری  و  بزرگواری  و  یقین  و  اطمینان  مؤمنانه‌ای  رزمیده  است‌،  و  این‌گونه  قاطعانه  از  ایشان  کاملاً  بریده  است  و  به  ترک  مراودۀ  آنان‌ گفته  است  -  هر چند که  ایشان  قـوم  او  بوده‌اند  -‌و  ایشان  را  به  چالش  طلبیده  است  و  به  مبارزه  خواسته  است  و  درخواست  نموده  است  که  بدا‌ن  مهلت  و  فرصت  دربارۀ  او  به  نیرنگ  بپردازند  و  هر چه  در  توان  دارند  دربارۀ  او  دریغ  نکنند  و کار  او  را  بسازند.  امّا  در  هر  حال  بدانند که  او  از  ایشان  هراسی  ندارد  و  بدانـان  اهمّیتی  نـی‌دهد!

هود  علیه السّلام   اینگونه  قهرمانانه  و  شگفت‌انگیز  ایستادگی  و  پایداری  کرد  پس  از  آن  که  تـا  تـوانست  انـدرز  داد  و  دلسوزی‌ کرد،  و  در  دعوت  ایشان ‌کمال  مودّت  و  محبّت  نشان  داد  ...  بعداً  برای  او  روشن‌ گردید که  آنان  سر  ستیز  دارند  و  سرکشی  می‌کنند  و  بر  دشمنی  با  خدا  پافشاری  می‌نمایند  و  تهدید  و  بیم  را  تمسخر  می‌کنند  و  جسارت  بیشرمی  با  خدا  دارند!

هود  علیه السّلام   این‌گونه  دلیرانه  و  حـیرت‌انگـیز  ایسـتادگی  و  پایداری  کرد،  چون  از  درون  جان  به  وجود  یزدان  بـاور  داشت  و  با  تمام  وجود  خدا  را  می‌شناخت‌،  و  یقین  داشت  که  این  جباران  کسی‌ که  از  ثروت  و  نعمت  و  قدرت  برخوردارنـد  و  مغرور  و  سرمست  هسـتند،  از  زمرۀ  جنبندگان  می‏‎باشند،  و  هیچ  جنبنده‌ای  نیست  مگر  این‌ که  پیشانی  او  در  دست  خدا  است‌.  پس  چرا  بدیشان  اهمّیتی‌ می بدهد  و  از  این  جنبندگان  باکی  به  خود  راه  دهـد؟‌!  ایـن  پروردگار  او  است  کـه  ایشـان  را  در  زمـین  جایگزین  دیگران  کرده  است‌،  و  آنچه  خواسـته  است  از  نـعمت  و  دارائی  و  قدرت  و  قوّت  و  فرزندان  بـدیشان  بـخشیده  است  و  توان  ایـن  را  بدنشان  داده  است  کـه ‌کاخها  و  ساختمانها  بسـازند  و  مـاندگار  بـمانند!  ایـن  چـیزها  را  بدیشان  داده  است  برای  آزمایش  و  امتحان  نه  به  عنوان  عطیّه  و  ارمغان‌.  و  پروردگار  او  هر  وقت‌  که  بخواهد  آنان  را  می‌میراند  و  از  میان  برمی‏دارد،  و  دیگران  را  برجای  ایشان  می‌نشاند.  و  ایشان  نمی‌توانند کمترین  زیانی  بدو  برسانند،  و  قضا  و  قدری  از  او  برگردانند  ...  پس  چرا  باید  چیزی  از  این  چیزهائی ‌که  دارند  او  را  بترساند؟  در  حالی  که  پروردگار  او  است‌ که  هر  وقت که  بخواهد  و  هرگونه  که  بخواهد  نعمت  و  قدرت  می‌دهد  یا  نعمت  و  قـدرت  بازمی‌ستاند.

کسانی‌ که  مردمان  را  به  سوی  خدا  دعوت  می‌کنند  لازم  است  حقیقت  پـروردگارشان  را  در  هستی  خود  بـدین  شکل  و  شیوه  احساس‌ کنند  و  بشناسند  تا  بتوانند  در  پرتو  ایمانشان  سرافراز  و  توانا  در  برابر  نـیروهای  جـاهلیّت  طاغی  و  یاغی  دور  و  بر  خود  بایستند  و  پایداری‌کنند،  نیروهائی  همچون‌:  نیروی  مادی‌،  نیروی  صنعت‌،  نیروی  مال  و  ثروت‌،  نیروی  دانش  بشری‌،  و  نیروی  دستگاه‌ها  و  سازمانها  و  آزمونها  و  آموخته‌ها  و  آگاهیها  ...  آنان  باید  بدانند  و  اطلمینان  داشته  باشند  که  پـروردگارشان  زمـام  اختیار  هر  جنبنده‌ای  را  در  دست  قـدرت  خود  دارد،  و  انسانها  -  همگی  انسانها  -  جز  جنبندگانی  از  زمرۀ سائر  جنبندگان  نیستند!

روزی  و  روزگاری  باید  که  دعوت ‌کنندگان  به  سـوی  یزدان  در  برابر  قومشان  بایستند  و کاملاً  از  ایشان  جدا  شوند  و  دوری‌ گزینند.  در  این  وقت  است ‌که  یک  قوم  دو  ملّت  جداگانه  خواهد  شد  ...  ملّتی  فقط  از  خداونــد  یگانه  فرمان  می‏‎برد  و  پیروی  می‌کند  و  فرمان  بردن  و  پیروی‌ کردن  از  دیگران  را  رها  می‌سازد،  و  ملّتی  بجای  خدا  اربابان  و  خداگونگانی  بـرای  خـود  بـرمی‌گیرند  و  برمی‌گزینند،  و  با  خدا  می‌جنگند!

آن  روزی  و  روزگاری ‌که  این  دوگانگی  و  جذابی  پیش  می‌آید،  وعدۀ  خدا  فرامی‌رسد،  وعدۀ  یـاری  نـمودن  و  پیروز کردن  دوستان  خود،  و  نابـود  نمودن  و  از  میان  بردن  دشمنان  خود  -  به  شکلی  از  اشکال ‌که  بر  دل  می‌گذرد  یا  بر  دل  نمی‌گذرد  -‌چه  در  تاریخ  دعوت  به  سوی  خدا  در  طول  تاریخ  یزدان  جهان  میان  دوستان  خود  و  دشـمنان  خود  جدائی  نینداخته  است  و کار  را  یکسره  نکرده  (‌ست‌،  مگر  آن  زمانی  که  دوستانش  از  دشـمنانش  براساس  عقیده  بریده‌اند  و  دوری  گزیده‌اند  و  خداوند  یگانه  را  ترجیح  داده‌اند...  و  دار  و  دستۀ  خدا  شده‌انـد،  آن  دار  و  دسته‌ای ‌که  بر کسی  جز  خدا  تکیه  نکرده‌اند،  و کسی  جز  خدا  را  یار  و  یاور  خود  نیافته‌اند  و  ندیده‌اند.

*

این  ایستادنها  و  نگرشها  به  الهامها  و  اشاره‌های  داستان  هود  و  عاد  برای  ما  بس  است‌.  پس  از  این  با  روند  سوره  دربارۀ  داستان  صالح  و  قوم  ثمود  پیش  می‌رویم  و  آن  را  پی  می‌گیریم‌:

( وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحاً قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَـهٍ غَیْرُهُ هُوَ أَنشَأَکُم مِّنَ الأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَیْهِ إِنَّ رَبِّی قَرِیبٌ مُّجِیبٌ )(61)

و  به  سوی  قوم  ثمود  یکـی  از  خودشان  را  (‌بـه  عنوان  پیغمبر)  فرستادیم  که  صالح  نام  داشت‌.  (‌به  آنان‌)  گفت‌:  ای  قوم  من‌!  خدا  را  بپرستید  کـه  معبودی  جـز  او  بـرای  شما  وجود  ندارد  (‌و  کســی  غیر  او  مستحقّ  پرستیدن  نمی‌باشد)‌.  او  است  که  شما  را  از  زمـین  آفریده  است  و  آبادانی  آن  را  بـه  شما  واگذار  نـموده  است  (‌و  نـیروی  بهره‌وری  و  بهره‌برداری  از  آن  را  بـه  شـما  عطاء  و  در  شما  پدید  آورده  است‌)‌.  پس‌،  از  او  طلب  آمرزش  (‌گناهان  خویـش‌)  را  بنمائید  و  به  سوی  او  برگردید  (‌و  بـا  انجام  عبادات  و  دوری  از  منکران،  مـغفرت  و  مـرحمت  او  را  بخـواهید  و  بدانید  که  اگر  در  این  کار  صـادق  بـاشید،  خداوند  شما  را  درمـی‌یابد  و  دعـای  شـما  را  مـی‌پذیرد)‌.  بیگمان  خداوند  من  (‌بـه  بندگانش‌)  نـزدیک  (‌است  و  استغفار  و  انگیزه  استغفارشان  را  مـی‌داند)  و  پذیرندۀ  (‌دعــای  کسـانی‌)  است  (‌کـه  او  را  مـخلصانه  بـه  زاری  می‌خوانند  و  به  یاریش  می‌طلبند)‌.

این  واپسین  سخنی  است  و  تغییرناپذیر  است‌:

( یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ).

 ای  قوم  من‌!  خدا  را  بپرستید  که  معبودی  جز  او  بـرای  شما  وجود  ندارد  (‌و  کسـی  غیر  او  مستحقّ  پـرستیدن  نمی‌باشد)‌.

این  برنامه‌ای  است‌ که  دگرگون  نمی‌شود:

(وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ ).

از  او  طلب  آمـرزش  (‌گناهان  خویش‌)  را  بنمائید  و  بـه  سوی  او  برگردید.

آن‌گاه  آشنائی  با  حقیقت  الوهیّت  فرامی‌رسد،  بدانگونه  که  پیغمبر  خدا  صالح  آن  را  در زوایای  هسـتی  خود  می‌یافت  و  اعلام  می‌داشت‌:

(إِنَّ رَبِّی قَرِیبٌ مُجِیبٌ )(٦١ )

بیگمان  خداوند  من  (‌بـه  بندگانش‌)  نـزدیک  (‌است  و  استغفار  و  انگیزه  استغفارشان  را  مـی‌دانـد)  و  پـذیرندۀ  (‌دعـای  کســانی‌)  است  (‌کـه  او  را  مـخلصانه  بـه  زاری می‌خوانند  و  به  یاریـش  می‌طلبند)‌.

صالح  ایشان  را  مـتوجّه  پـیدایش  وجودشان  از  ز‌مـین  می‌سازد.  پیدایش  نوع  ایشان‌،  یا  پیدایش  یکایک  ایشان  از  غذای  زمین  یا  از  عناصر  زمین  مراد  است‌،  عناصری  که  عناصر  پیکرۀ  جسـمشان  از  آنـها  فراهـم  می‌آید.  انسانها که  از  این  زمـین‌،  یعنی  از  عـناصر  آن  پـدید  آمده‌اند،  خدا  ایشان  را  در  زمین  جایگزین  مـی سازد  و  خلعت  خلیفه‌گری  را  بر  تن  آنان  مـی‌پوشاند. ایشان را  جانشین  نوع  خـودشان‌،  و  جـانشین  اشـخاص پیـش  از  خودشان  می‌نماید.

با  وجود  این  بعدها  آنان  خـداگـونه‌هائی  را  انـباز  خدا  می‌سازند.  لذا  از  ایشان  خواسته  می‌شود:

(فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ ).

از  او  طلب  آمـرزش  (‌گـناهان  خویش‌)  را  بنمائید  و  بـه  سوی  او  برگردید.

طلب  آمرزش گناهان  خویش  را  بنمائید  و  مطمئن که  باشید  که  یزدان  آن  را  می‌پذیرد  و  بدان  پاسخ  می‌گوید:

(إِنَّ رَبِّی قَرِیبٌ مُجِیبٌ )(٦١)

بیگمان  خداوند  مـن  (‌بـه  بندگانش‌)  نـزدیک  (است  و  استغفار  و  انگیزه  استغفارشان  را  مـی‌دانـد)  و  پذ‌یرندۀ  (‌دعـای  کســانی‌)  است  (‌کــه  او  را  مـخلصانه  به زاری  می‌خوانند  و  به  یاریش  می‌طلبند)‌.

اضافه‌ای ‌که  در  «ربّی‌:  خداوند  من‌«  موجود  است‌،‌،  و  در  کنار  هم  قــرار گـرفتن  واژۀ  «‌قـریب‌:  نـزدیک‌«  و  واژۀ  «‌مجیب‌:  پذیرنده‌«  حقیقت  الوهیّت  را  آن‌گونه  به  تصویر  می‌کشند  که  در  دلی  از  دلهای  گـروه  بـرگزیدۀ  ،‌گـلچین  جلوه‌گر  می‌شود،  و  بر  فــای  سـخن‌،  انس  و  پیوند  و  مهربانی  می‌پراکند،  و  از  دل  پیغمبر  صالح  و  بایسته  به  دلهای  شنوندگان  او  -  اگر  دلهائی  داشته  باشند)  -  منتقل  می‌گردد.

اما  دلهای  این  قوم  بد‌ان  درجه  از  تباهی  و  فروبستگی  و  واژگونی  رسیده  است  که  به  سـبب  آنـها  زیـبائی  ایــن  تصویر  و  عظمت  آن  را  احساس  نمی‌کند،  و  به  دلربائی  این  سخن  لطیف  پی  نمی‌برد،  و  درخشش  این  فنای  باز  را  نمی‏بیند  ...  ناگهان  با  همـچون  تـصویر  بـاعظمت  و  سخن  پرحکمت  روبرو  می‌شوند  و  به‌گـونه‌ای‌ گـیج  و  واج  می‌گردند  که  دربارۀ  برادر  و  خویشاوند  خود  صالح  گمانهای  ناروا  می‌برند!

(قَالُوا یَا صَالِحُ قَدْ کُنْتَ فِینَا مَرْجُوًّا قَبْلَ هَذَا أَتَنْهَانَا أَنْ نَعْبُدَ مَا یَعْبُدُ آبَاؤُنَا وَإِنَّنَا لَفِی شَکٍّ مِمَّا تَدْعُونَا إِلَیْهِ مُرِیبٍ )(٦٢)

گفتند:  ای  صالح‌!  پیش  از  این  مایۀ امید  ما  بودی‌.  آیا  ما  را  از  پرستش  چیزهائی  که  پدرانمان  مـی‌پرستیدند  نــهی  می‌کنی‌؟  (‌و  از  عبادت  بتانی  بـازمی‌داری  کـه  نـیاکان  و  همچنین  خودمـان  به  عبادت  آنها  عـادت  کـرده  و  الفت  گرفته‌ایم‌؟‌!)  ما  راجع  بدانـچـه  ما  را  بدان  دعوت  می‌کنی  به  شکّ  و  تردید  عجیبی  گرفتار  آمده‌ایم‌!  (‌مگر  می‌شود  که  خدا  را  به  یگانگی  پرستید  و  بـدون  میانجیگری  بـتان  و  شفیعان  به  خدا  تقرّب  جست‌؟‌!  این  غیرممکن  است‌)  ما  به  تو  امیدوار  بودیم‌،  به  سبب  دانشی  که  داشـتی‌،  و  خردی  که  از  آن  برخوردار  بودی‌،  و  راستی  و  درستی‌ای  در  تــو  سـراغ  مـی‌رفت‌،  و  حسـن  تعبیر  و  اندیشۀ  پسندیده‌ای ‌که  در  تو  بود.  به  خاطر  همۀ  اینها  جای  امید  ما  بودی‌.  ولی  همۀ  این  امیدها  بر  باد  رفت  و  نقش  بر  آب  گردید)

(أَتَنْهَانَا أَنْ نَعْبُدَ مَا یَعْبُدُ آبَاؤُنَا ).

آیا  ما  را  از  پرستش  چیزهائی  که  پدرانمان  می‌پرستیدند  نهی  می‌کنی‌؟‌.

این  تکلیف  کمرشکنی  است‌!  ای  صالح  هر چه  می‌خواهی  بگو  و  بخواه  مگر  این  را!  ما  انتظار  نداشتیم ‌کـه  چـنین  چیزی  را  بگوئی!  چه  امید  بیجائی  به  تو  بسـته  بـودیم‌!  دیگر  ما  به  شکّ  و  تردید  افتاده‌ایم  نسبت  به  چیزی‌ که  ما  را  بدان  دعوت  می‌کنی‌.  شکّ  و  تردیدی  پیدا  کرده‌ایم‌ که  از  این  به  بعد  به  سبب  آن  دربارۀ  تو  و  آنچه  می‌گوئی  به  گمان  و  دو  دلی  می‌افتیم‌:

(وَإِنَّنَا لَفِی شَکٍّ مِمَّا تَدْعُونَا إِلَیْهِ مُرِیبٍ) (٦٢)

ما  راجع  بدانـچه  مـا  را  بـدان  دعوت  مـی‌کنی  بــه  شکّ  و  تردید  عجیبی  گرفتار  آمده‌ایم‌!  (‌مگر  می‌شود  که  خدا  را  به  یگانگی  پرستید  و  بدون  میانجیگری  بتان  و  شفیعان  به  خدا  تقرّب  جست‌؟‌!  این  غیرممکن  است‌)‌.

بدین  منوال  قوم  از  آنچه  نباید  مایه  شگفتـی  شود  دچار  شگفتی  می‌شوند.  بلکه  آنچه  را که  حـقّ  است  و  واجب  است‌،  ناروا  و  ناپسند  می شمارند،  و  از  ایـن  حـیرت  و  دهشت  می‌کنند که  چرا  برادرشان  صـالح  آنان  را  بـه  پرستش  خدای  یگانه  می‌خواند.  چرا  باید  چنین  بــاشند؟  این  حیرت  و  دهشت  نه  از  روی  دلیل  و  برهان  و  تدبّر  و  تفکّر  است‌.  امّا  بدان  جهت  است  که  نیاکان  و  پدرانشان  این  خداگونه‌های  ساختگی  را  می‌پرستیده‌اند!

تحجّـر  و  جمود  مردمان  را  چنان  می‌کند که  از  حقّ  آشکار  شگفت‌ کنند،  و  عقائد  را  با  عمل  آباء  و  اجداد  بسنجند  و  برآورد  کنند!

بدین  ترتیب  یک  بار  و  دو  بار  و  سه  بار  آشکار  می‌شود  که  عقیدۀ  توحیدی  و  یگانه‌پرستی  در اصل  خود  دعـوت  به  آزادی  کامل  و  شامل  و  صحیح  است‌.  دعوت  به  رها  شدن  عقل  انسان  از  بندهای  تقلید،  و  از کمندهای  وهم  و  گمان‌،  و  از  زنجیرهای  خرافاتی  است  که  متکّی  به  هیچ  دلیل  و  مدرکی  نیست‌.

گفتار  قوم  ثمود  به  صالح‌:

(قَدْ کُنْتَ فِینَا مَرْجُوًّا قَبْلَ هَذَا).

پیش  از  این  مایۀ  امید  ما  بودی‌.

ما  را  به  یاد  اعتماد  و  اطمینانی  می‌اندازد که  قبیلۀ  قریش  به  راستی  و  امانت  محمّد  صلّی الله علیه و آله وسلّم ‌داشتند.  ولی  چون  آنان  را  به  سوی  ربوبیّت  یزدان  یگانه  فراخواند،  مـانند  قـوم  صالح  این  سخن  را  ناپسند  شمردند  و گفتند:  او  جادوگر  است  ...  او  دروغگو  و  دروغ‌پـرداز  است  ...  فـرامـوش  کردند که  بر  راستی  و  امانت  او گواهی  داده‌اند  و  نسبت  بدو  اعتماد  و  اطمینان  خود  را  اظهار  داشته‌اند.

یک  سرشت  است  و  یک  داستان  است‌ کـه  بـا گـذشت  زمان  و  در  طول  روزگاران  تکرار  می‌شود.

صالح  همان  چیزی  را  می‌گوید که  نـیای  او  نوح  آن  را  گفته  است‌:‌^[8]

(قَالَ یَا قَوْمِ أَرَأَیْتُمْ إِنْ کُنْتُ عَلَى بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّی وَآتَانِی مِنْهُ رَحْمَةً فَمَنْ یَنْصُرُنِی مِنَ اللَّهِ إِنْ عَصَیْتُهُ فَمَا تَزِیدُونَنِی غَیْرَ تَخْسِیرٍ )(٦٣)

گفت‌:  ای  قوم  من‌!  به  من  بگوئید،  اگر  من  (‌در  دعوت  شما  به  پرستش  خدای  یگانه‌)‌،  از  سـوی  خدا  دلیـل  روشـنی  داشته  باشم  و  او  از  جانب  خود  به  من  رحمت  (‌نـبوّت  و  رسالت‌)  داده  باشد،  حال  اگر  از  فرمان  او  سرکشی  کنم‌،  چه  کسی  مرا  در  برابر  (‌خشم‌)  خدا  یـاری  مـی‌دهد  و  از  عذاب او  رستگار  می‌سازد؟‌!  شـما  کـه  جز  بـر  زیـان  و  هلاک  من  نمی‌افزائید.

ای  قوم  من‌!  اگر  من  در  دل  خود  حقیقت  پروردگارم  را  آشکارا  بیابم  و گمانی  در  آن  نداشته  باشم  و کاملاً  بدانم  راه  همین  است  و  بس،  چه  می‌گوئید  و  نظرتان  چیست‌؟  خدا  در  حقّ  مـن  مهربانی  فـرموده  است  و  مـرا  بـرای  رسالت  خود  برگزیده  است  و  با  بخشیدن  ویژگیهائی  به  من  مرا  یاری  داده  است  و  شایستۀ  رسالت  کـرده  است‌.  چه ‌کسی  مرا  در  برابر  خشم  خدا  یاری  می‌دهد  و کمک  می‌کند  اگر  من  از  فرمان  یزدان  سرپیچی  و  سرکشی‌ کنم  و  در  رساندن  دعوت  او  به  شما کوتاهی  ورزم  و  امـید  شما  نسبت  به  خود  را  جای  دارم‌؟  آیا  این  امید  شما  به  من  نوای  من  سودمند  می‌افتد  و  مرا  در  برابر  خدا  یاری  می‌دهد؟  ...  هرگز:

(فَمَنْ یَنْصُرُنِی مِنَ اللَّهِ إِنْ عَصَیْتُهُ فَمَا تَزِیدُونَنِی غَیْرَ تَخْسِیرٍ) (٦٣)

حال  اگر  از  فرمان  او  سرکشی  کـنم‌،  چه  کسـی  مـرا  در  برابر  (‌خشم‌)  خدا  یاری  می‌دهد  و  از  عذاب  او  رستگار  می‌سازد؟‌!  شما  که  جز  بر  زیان  و  هلاک  من  نمی‌افزائید. 

شما  جز  زیانی  بر  زیان  من  نمی‌افزائید  ...  خشم  خدا  را  بهرۀ من  می‌سازید،  و  مرا  از کرامت  و  شرافت  رسـالت  محروم  می‌کنید،  و  رسوائی  دنیا  و  عذاب  آخرت  را  بـه  من  می‌رسانید.  اینها  هم  زیانی  پس  از  زیـانی  است‌.  و  چیزی  جز  زیانمند کردن‌،  و  بر  سنگینی‌ گناهان  افزودن‌،  و  به  دشواری  و  سختی  انداختن  نیست‌.

(وَیَا قَوْمِ هَذِهِ نَاقَةُ اللَّهِ لَکُمْ آیَةً فَذَرُوهَا تَأْکُلْ فِی أَرْضِ اللَّهِ وَلا تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ فَیَأْخُذَکُمْ عَذَابٌ قَرِیبٌ )(٦٤)

 (‌صالح  گفت‌:‌)  ای  قوم  من‌!  ایـن  شـتر  خدا  است  و  بـرای  شـما  مـعجزه‌ای  است  (‌بـر  صدق  نبوّت  من‌.  چرا  کـه  هـــمچون  شـــتران  دیگر  نـــیست  و  ویژگیهای  خارق‌العاده‌ای  دارد)‌.  پس  آن  را  رها  کنید  تا  در  زمین  (‌از  مـراتــع  و  عـلفزارهــا)  بـخورد  و  اذیّت  و  آزاری  بدان  مرسانید  که  (‌اگر  چنین  کنید)  هرچـه  زودتر  بـه  عذاب  سختی  گرفتار  می‌آئید.

روند  قرآنی  صفت  این  ماده  شتر  را که  صالح  بدان  اشاره  کرده  است  و  علامت  و  مـعجـزه‌ای  بـرای  ایشا‌ن  بوده  است‌،  ذکر  نکرده  است‌.  ولی  در  اضافۀ  آن  به  خدا:

(هَذِهِ نَاقَةُ اللَّهِ )

این  شتر  خدا  است‌.

و  در  اختصاص  آن  بدیشان‌:

(لَکُمْ آیَةً ).

برای  شما  معجزه‌ای  است  (‌بر  صدق  نبوّت  من)‌.

اشاره  بدان  دارد  که  این  ماده  شـتر  دارای  صفت  ویــژۀ  جداگانه‌ای  بوده  است  کـه  بـا  آن  مـی‌دانسـته‌انـد  کـه  معجزه‌ای  از  سوی  خدا  برای  ایشان  است‌.  ما  به  هـمین  اندازه  بسنـده  می‌کنیم  و  به  دریـائی  از  افسانه‌ها  و  اسرائیلیاتی  فرو  نمی‌رویم‌ که مفسّران  دربارۀ  ناقۀ  صالح  در  ادوار  مختلف ‌گفته‌انـد  و  نوشته‌انـد  و  می گویند  و  می‌نویسند!                         

(هَذِهِ نَاقَةُ اللَّهِ لَکُمْ آیَةً فَذَرُوهَا تَأْکُلْ فِی أَرْضِ اللَّهِ وَلا تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ).

این  شتر  خدا  است  و  برای  شما  معجزه‌ای  است.  پس  آن  را  رها  کنید  تا  در  زمین  (‌از  مراتع  و  علفزارها)  بخورد  و  اذیّت  و  آزاری  بدان  مرسانید.

اگر  چنین  نکنید،  هر چه  زودتر  عــذاب  بـه  سـراغ  شما  می‌آید  ...  حرف  فاء  ترتیب ‌که  در  عبارت  آمده  است‌،  و  واژۀ  قریب‌،  بیانگر  این  عجله  و  شتاب  است‌:

(فَیَأْخُذَکُمْ عَذَابٌ قَرِیبٌ )(٦٤)

که  (‌اگر  چنین  کـنید)  هـرچـه  زودتـر  بـه  عذاب  سـختی  گرفتار  می‌آئید.

شما  را  به  سختی  فرامی‌گیرد  ...  فراگرفتن  از  رسـیدن  و  رخ  دادن‌،  جنب  و  جوش  بیشتری  دارد  و  سریعتـر  به  نظر  می آ ید.

(فَعَقَرُوهَا فَقَالَ تَمَتَّعُوا فِی دَارِکُمْ ثَلاثَةَ أَیَّامٍ ذَلِکَ وَعْدٌ غَیْرُ مَکْذُوبٍ )(٦٥)

 امّا  آنان  شتر  را  سر  بـریدند.  صـالح  بـدیشان  گفت‌:  در  خانه  و  کاشانۀ  خود  سه  روز  زندگی  کنید  (‌و  بدانید  کـه  مهلت  زندگانی  شما  به  پـایان  رسـیده  است‌.  پس  از  ایـن  ســـه  روزۀ  حـیات‌،  عـذاب  خدا  بـه  سـراغ  متکبّران  و  سرکشان  می‌آید  و  طومار  عمرتان  را  درهم  می‌نوردد)‌.  این  وعده‌ای  است  که  دروغ  نخواهد  بود.

کشتن  ناقه  با  پی‌کردن  دست  و  پای  آن  با  شمشیر  بدین  شیوه‌،  بر  تباهی  دلهایشان  و  بـی‌شرمی  و گسـتاخیشان  دلالت  دارد.  روند  قرآنی  در  اینجا  دربارۀ  فاصلۀ  مـیان  دادن  شتر  بدیشان  و  پی  شدن  آن  توسط  ایشان  سخن  به  درازا  نمی‌کشاند،  چه  در  درون  آنان  تغییر  قابل  ذکـری  نسبت  به  این  دعوت  پدید  نیاورده  است‌.  آن‌گاه  رونـد  قرآن  چرخ  ارابۀ  عذاب  را  دنبال  می‌کند،  و  در  اینجا  در  همۀ گامها  با  فاء  تعقیب  به  بیان  سخن  می‌پردازد:

(فَعَقَرُوهَا فَقَالَ تَمَتَّعُوا فِی دَارِکُمْ ثَلاثَةَ أَیَّامٍ).

امّا  آنان  شتر  را  پی  کردند.  پس  صالح  بدیشان  گفت‌:  در  خانه  و  کاشانۀ  خود  سه  روز  زندگی  کنید  (‌و  بدانید  کـه  مهلت  زندگانی  شما  به  پـایان  رسـیده  است‌.  پس  از  ایـن  ســه  روزۀ  حـیات‌،  عـذاب  خدا  به  سـراغ  متکبّران  و  سرکشان  می‌آید  و  طومار  عمرتان  را  درهم  می‌نوردد)‌.  این  سه  روز  آخرین  روزهای  بهره‏مندی  شما  از  این  دنیا  و  از  روزهای  زندگی  این  دنیا  است‌:

(ذَلِکَ وَعْدٌ غَیْرُ مَکْذُوبٍ )(٦٥)

این  وعده‌ای  است  که  دروغ  نــواهد  بود.

این  وعدۀ  راستینی  است  و  تخلّف‌ناپذیر  است  ...  وجود  فاء  تقیب  نیز  بیانگر  انجام  این  وعده  است  و  می‌رساند  که  عذاب  فوری  بوده  و  به  عقب  انداخته  نشده  است‌:

(فَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا نَجَّیْنَا صَالِحًا وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنَّا وَمِنْ خِزْیِ یَوْمِئِذٍ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ الْقَوِیُّ الْعَزِیزُ (٦٦) وَأَخَذَ الَّذِینَ ظَلَمُوا الصَّیْحَةُ فَأَصْبَحُوا فِی دِیَارِهِمْ جَاثِمِینَ )(٦٧)

هنگامی  کـه  فرمان  مـا  (‌مبنی  بـر  عذاب  قوم  ثـمود)  در رسید،  صالح  و  مؤمنان  همراه  او  را  در  پرتو  لطف  و  مرحمت  خود  نجات  دادیم  (‌و  از  هلاک  مصون  و  از  عذاب  محفوظ  داشتیم‌)  و  از  خواری  و  رسوائی آن  روز  (‌بد  و  هولناک‌)  رهانیدیم‌.  (‌ای  پپغمبر!)  پروردگار  تو نیرومند  و  چیره  است  (‌و  به  قوّت  و  عزّت  و  نـصرت  او  اطمینان  داشته  بــاش‌)‌.  صـدای  شـدید  (‌و  وحشتناک  صـاعقه  و  امواج  هراسناک  زلزله‌)‌،  افـراد  سـتمکار  (‌قوم  ثـمود)  را  دربر  گرفت  و  در  خانه  و  کاشانۀ  خود  خشکـیدند  و  بـر  روی  افتادند.

هنگامی‌ که  موعد  پیاده  کردن  فرمان  در رسید  -‌ که  بـیم  دادن  یا  نابود کردن  است  -‌صالح  و  مؤ‌منان  همراه  او  را  با  لطف  و  مرحمت  خود  نجات  دادیم‌،  لطف  و  مرحمت  ویژه  و  بدون  واسطه  ...  صالح  را  از  مرگ  و  از  رسـوائـی  و  خواری  آن  روز  زهائی  بخشیدیم‌.  قوم  ثمود  با  مرگ  بد  و  رسواگرانه‌ای  مردند.  صحنۀ  مرگشان  بدین  صـورت  جلوه‌گر  می‌آید:  آنا  بـا  صـاعقۀ  پـر  رعـد  و  برقی  در  خانه‌های  خود  می‌میرند  و  بـر  روی  مـی‌افـتند  و  سـرد  می‌شوند،  و  بر  این  شکل  خوار کننده  در  صحنه  نمودار  می‌شوند.

(إِنَّ رَبَّکَ هُوَ الْقَوِیُّ الْعَزِیزُ) (٦٦)

پروردگار  تو  نیرومند  و  چیره  است  (‌و  به  قوّت  و  عزّت  و  نصرت  او  اطمییان  داشته  باش‌)‌.

یزدان  سرکشان  را  سخت‌ گرفتار  می‌کند  و  هیچ‌کاری  بر  او  دشوار  نیست‌.  یزدان  سرپرستی  هر کـسی  را کـه  بـر  عهده‌ گیرد  و  او  را  تحت  رعایت  و  عـنایت  خـود  قـرار  دهد،  خـوار  و  زبون  نمی‌گردد.

آن‌گاه  روند  ـرآنی  صحنة  ایشـان  را  نشان  مـی‌دهد،  و  دیگران  را  از  آنان‌،  و  از  سرعت  نابودیشان‌،  به  شگـفت  می‌اندازد:

(کَأَنْ لَمْ یَغْنَوْا فِیهَا ).

آن  چنان  که  گوئی  هرگز  ساکن  آن  دیار  نبوده‌اند  (‌و  در  آبادانی  آنجا  نکوشیده‌اند.  ویران  و  خالی  و  بی‌صاحب‌!)‌.  چنان  رفته‌اند  که  گوئی  هرگز  نزیسته‌اند  و  از  دنیا  بـهره  نبرده‌اند  ...  صحنۀ  مؤثّر  و  هیجان‌برانگـیزی  است‌.  یک  پسودۀ  تکان‌ دهنده  و  برشورنده‌ای  است‌.  صحنه‌ای  است  که  دیده  می‌شود.  میان  زندگی  و  مرگی‌ که  پیش می‌آید  فاصله‌ای  جز  لحظه‌ای  نیست‌.  همۀ  زندگی  ناگهان  در  این  لحظه  نواری  می‌گردد که  تند  و  سریع  جمع  می‌شود  و  درهم  می‌پیچد.  انگار که  آنان  هرگز  در  زمین  نبوده‌اند  و  نزیسته‌اند.

آن‌گاه  پایانی  فرا می‌رسد  که  در  این  سوره  بدان  وعـده  داده  شده  است‌:  نوشتن  گناه‌،  و  بدرقۀ  نــفرین‌،  و  درهـم  پیچیده  شدن  طومار  زندگی  از  جهان  واقـع  مـردمان  و  محو  شدن  یادها  از  حافظه‌ها:

(أَلا إِنَّ ثَمُودَ کَفَرُوا رَبَّهُمْ أَلا بُعْدًا لِثَمُودَ )(٦٨)

هان‌!  (‌ای  مردمان‌!)  قوم  ثـمود  آفریدگار  خـدا  را  انکـار  کردند!  هان‌!  نابود  باد  قوم  ثمود!.

بار  دیگر  خود  را  در  مقابل  حلقه‌ای  از  حلقه‌های  زنجیرۀ  رسالت  در  طول  تاریخ  می‌یابیم  ...  دعوت  در  این  حلقه  همان  دعوت  است‌.  حقیقت  اسلام  در  آن  همان  حقیقت  اسلام  است  ...  پرستش  خـدای  یگـانه  بـدون  هـرگونه  شریک  و  انبازی‌،  و  پـیروی  از  خـدای  یگـانه  بـدون  هـرگونه  همتا  و  هماوردی  ...  بـار  دیگـر  جـاهلیّت  را  می‌یابیم  که  به  دنبال  اسلام  می‌آید  و  خود  را  می‌نماید.  شرکی  را  می‌یابیم‌ که  به  دنبال  توحید  و  یکتاپرستی  قرار  می‌گیرد  و  عرض  اندام  می‌کند.  مثلاً  قوم  ثمود  بسان  قوم  عاد  از  نسل  مسلمانانی  هستند که  برگشتی  سوار  شدند  و  با  نوح  نجات  پیدا  کردند.  ولی  بعدها  نوادگان  ایشـان  منحرف  شدند  و  به  جاهلیّت‌ گرفتار  آمـدند،  تـا  صالح  بیامد  و  ایشان  را  به  اسلام  از  نو  فراخواند  و  برگرداند  ...  گذشته  از  ایــن‌،  مـی‌بینیم ‌کـه  قوم  صـالح  بـا  مـعجزۀ  خارق‌العاده‌ای  روبرو  می‌گردند. کـه  درخـواست  نموده  بودند.  نــه‌ تنها  بدان  ایــمان  نـمی‌آورند  و  آن  را  نمی‌پذیرند،  بلکه  شتر  را  نیز  پی  می‌کنند!  مشرکان  عرب  نــیز  از  پــیغمبر  خــدا  صلّی الله علیه و آله وسلّم   درخـواست  معجزه  و  خارق‌العاده‌ای  هـمچون  مـعجزه‌ها  و  خـارق‌العـاده‌های  پیشینیان  می‌کردند  تا  ایمان  بیاورند  ...  هم  اینک  قـوم  صالح  معجزه‌ای  را که  طلبیده‌اند  حاضر  و  آماده  دیده‌اند.  ولی  معجزه  بدیشان  سودی  نرسانده  است  و  بی‌نیازشان  نداشته  است‌.  ایمان  نیازی  به  معجزات  و  خوارق  عادات  ندارد.  آنچه  هست  دعوت  ساده‌ای  است  و  دلها  و  خردها  بدان  می‌اندیشند  و  تدبّر  و  تفکّر  می‌کنند.  ولی  جاهلیّت  پرده  بر  دلها  و  خردها  می‌افکند  و  آنها  را  نهان  می‌دارد!!  بار  دیگر  حقیقت  الوهیّت  را  می‌یابیم  بدان‌گونه  کـه  در  دلی  از  دلهای‌ گروه  برگزیدۀ ‌گلچین  شده‌،  یعنی  پیغمبران  بزرگوار،  جلوه‌گر  می‌آید.  حقیقت  الوهیّت  را  درگـفتار  صالح  می‌یابیم‌،  گفتاری‌ که  قرآن  مـجید  آن  را  از  زبان  صالح  روایت  می‌دارد:

(قَالَ یَا قَوْمِ أَرَأَیْتُمْ إِنْ کُنْتُ عَلَى بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّی وَآتَانِی مِنْهُ رَحْمَةً فَمَنْ یَنْصُرُنِی مِنَ اللَّهِ إِنْ عَصَیْتُهُ فَمَا تَزِیدُونَنِی غَیْرَ تَخْسِیرٍ) (٦٣)

گفت‌:  ای  قوم  من‌!  به  من  بگوئید،  اگر  من  (‌در دعوت  شما  به  پرستش  خدای  یگانه‌)‌،  از  سـوی  خدا  دلیل‌  روشنی  داشته  باشم  و  او  از  جانب  خود  به  من  رحمت  (‌نبوّت  و  رسالت‌)  داده  باشد،  حال  اگر  از  فرمان  او  سرکشی  کنم‌،  چه  کسی  مرا  در  برابر  (‌خشم‌)  خدا  یـاری  می‌دهد  و  از  عذاب  او  رستگار  می‌سازد؟‌!  شما  کـه  جز  بر  زیـان  و  هلاک  من  نمی‌افزائید.

این  سخن  را  وقتی  می‌گوید که  خداوندگار  خود  را  برای  ایشان  توصیف  می‌کند،  بدان‌گونه  که  او  را  در  دل  خود  می‌یابد:

(إِنَّ رَبِّی قَرِیبٌ مُجِیبٌ) (٦١)

بیگمان  خداونـد  مـن  (‌بـه  بـندگانش‌)  نزدیک  (‌است  و  استغفار  و  انگیزه  استغفارشان  را  مـی‌دانـد)  و  پذیرندۀ  (‌دعـای  کســانی‌)  است  (‌کـه  او  را  مخلصانه  بـه  زاری  می‌خوانند  و  به  یاریش  می‌طلبند)‌.حقیقت  الوهیّت  هرگز  در کمال  و  جلال  و  جمال و  رونقی  که  دارد  و  در  دلهای  این‌ گروه  برگزیده  و گلچین  شده  از  میان  بندگان  جلوه‌گر  می‌آید،  در  هیچ  دل  دیگری  جلوه‌گر  نمی‌آید.  چه  این  دلها  پردۀ  نمایش  صـاف  و  بـاصفائی  است‌ که  بر  آن  این  حقـیقت  بدین‌ گونه  شگفت  و  شگرف  و  زیبا  و  دلربا  جلوه‌گر  می‌شود  و  به  تصویر  درمی‌آید!^[9] آن‌گاه  در  داستان  در  برابر  جاهلیتّی‌  مـی‌ایسـتیم  کـه  بـا  وجود  مشاهدۀ  هدایت  ضلالت  را  برمی‌گزیند،  و  حقّ  را  مایۀ  شگفتی  می‏‎بیند  و  تـصور  نـمی‌کند  حـقّ  ایـن‌گونه  عجیب  جلوه‌گر  و  آشکار  شود! صالح که جای  امید  قوم  خود  بود  به  خاطر  صلاحیّت  و  لیاقتی‌ که  داشت  و  برتری  خرد  و  نیکوئی  اخلاقی‌ که  از  آن  برخوردار  بود،  امّا  قوم  او  این‌گونه  بد  و  ناپسندیده  در  برابرش  مـی‌ایسـتند،  و  یأس  و  ناامیدی  خود  را  از  او  اعـلان  مـی‌دارنـد،  و  از  دست  او  ناله  و  افغان  سر  می‌دهند!

چرا؟  بدان  خاطر که  او  ایشان  را  بـه  سـوی  پرستش  و  پیروی  از  فرمان  خدای  یگانه  دعوت  می‌کند،  ولی  آنان  پدران  و  نیاکان  خود  را  بر  پرستش  و  پیروی  از  فــرمان  غیر خدا  دیده‌اند  و  آن  را  از  ایشان  به  ارث  برده‌اند!  دل  انسان  وقتی  که  به  اندازۀ  مـوئی  از  عـقیدۀ  صحیح  انحراف  می‌ورزد،  در گمراهـی  و گـریز  از  حـقّ  حـدّ  و  مرزی  نمی‌شناسد.  تا  آنجا که  حقّ  سادۀ  سرشتی  منطقی  بـرای  او  شگـفتی  از  شگـفتیهائی  بشمار  مـی‌آید  کـه  نمی‌توان  آن  را  تصور کرد.  امّا  او  انحرافی  را  می‌پسندد  و  خوشایند  می‌شمارد که  اصلاً  بر  منطق  فطری  یا  منطق  عقلی  تکیه  ندارد!

صالح  ایشان  را  فریاد  می‌دارد:

(یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ هُوَ أَنْشَأَکُمْ مِنَ الأرْضِ وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیهَا).

ای  قوم  من‌!  خدا  را  بپرستید  که  مـعبودی  جز  او  بـرای  شما  وجود  ندارد  (‌و  کسـی  غیر  او  مسـتحقّ  پرستیدن  نمی‌باشد)‌.  او  است  که  شما  را  از  زمین  آفریده  است  و  آبادانی  آن  را  بـه  شما  واگذار  نموده  است  (‌و  نیروی بهره‌وری  و  بهره‌برداری  از  آن  را  بـه  شما  عطاء  و  در  شما  پدید  آورده  است‌)  ....

صالح  ایشان  را  فریاد  می‌دارد  و  ایشان  را  متوجّه  دلیـل  فطری  منطقی  می‌کند که  در  پیدایش  ایشان  و  در  وجود  خودشان  وجود  دارد  و  آنان  در  برابر  این  دلیـل  فـطری  منطقی  هیچ ‌گونه  پاسخی  ندارند  و  نمی‌توانند  آن  را  رد  کنند  ...  آنان  که  گمان  نمی‌بردند  که  خودشان  بـه  خـود  وجود  بخشیده‌اند  و  خـویشتن  را  آفـریده‌انـد،  و  آنـان  خویشتن  را  در  زندگی  برجای  و  مستقرّ  ننموده‌اند،  و  این  ارزاق  و  روزیهائی  را که  از  آنـها  در  زمـین  بـهره‌مند  شده‌اند  و  بهره‌مند  می‌شوند،  ایشان  آنها  را  نصیب  خود  نکرده  و  نمی‌کنند.

آشکار  است  که  آنان  وجـود  یـزدان  سبحان  را  انکـار  نمی‌کردند،  و  معتقد  بـودند کـه  او  ایشـان  را  از  زمـین  برآورده  است  و  آفریده  است  و  بدیشان  هستی  بخشیده  است‌.  همچنین  معـتقد  هـم  بودند که  خدا  بدیشان  توان  این  را  داده  است  که  بتوانند  زمین  را  آبادکنند.  ولی  آنان  به  الوهیّت  یزدان  سبحان‌،  و  وجود  بخشیدن  او  بدیشان،  و  جانشین  گرداندن  ایشان  در  زمین  توسط  ایـزد  مـنّان‌،  این‌گونه  اعتراف  و  اقرار  نمی‌کردند،  به  گونه‌ای‌ که  ایشان  را  بر  آن  دارد که  از  یزدان  یگانۀ  جهان  بدون  هـیچ‌گونه  انبازی  فرمانبرداری  و  پیروی ‌کنند،  و  او  را  بدون  همتا  و  هماورد  بپرستند  و  در  برابرش ‌کرنش ‌کنند  ...  این  همان  چـیزی  است ‌کـه  صـالح  ایشـان  را  بـدان  ایـن  چـنین  فرامی‌خواند:

(یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ ).

ای  قوم  من‌!  خدا  را  بپرستید  که  مـعبودی  جز  او  بـرای  شما  وجود  ندارد  (‌و  کسـی  غیر  او  مسـتحقّ  پـرستیدن  نمی‌باشد)‌.

مسأله  این  بود  ...  مسألۀ  ربوبیّت  در  میان  بود  نه  مسألۀ  الوهیّت‌.  مسألۀ  پیروی  و  فرمانروائی‌،  یعنی  مسألۀ  اتبّاع  و  اطاعت  در  میان  بود  ...  مسألۀ  پیروی  و  فرمانروائـی  مسألۀ  هـمیشگی  است  و  پـیکار  اسـلام  بـا  جـاهلیّت  پیرامون  آن  دور  می‌زند  و  می‌چرخد!

---

^[1] اشاره به ایه‌های  ٢٦و  ٢٧  سورۀ نوح است‌. (‌مترجم‌)   

^[2] مر‌اجعه شو‌د به پژوهش درست و استواری که مسلمان بزرگ آقای ابوالاعلی مودودی امیر  الجماعه الأسلامیه در پاکستان‌، تحت عـنوان‌: «‌المصطلحات الاربعه فی‌ القرآن‌: الاله‌. الرب‌.  الدین‌. العباده‌».

^[3] مراجعه شود بـه کتابهای‌: «‌مـعالم  فـی‌الطـریق‌«‌. «‌خصائص الـتصو‌ر الاسلامی و مقوماته»‌.  «‌هذا الدین‌». «‌المـستقبل لهذا الدین‌»‌. «‌الاسلام و مشکلات الحضار‌ه‌»‌. «‌العداله  الاجتماعیه»‌. «‌السلام  العالمی  و الاسلام‌»  ...   

^[4] اشاره به آیۀ یکـم سورۀ هود است‌.(‌مترجم‌) 

^[5] مراجعه شود به همین جزء‌، صفحه‌های  1871-1872

^[6] مراجعه شود به همین جزء‌، صفحۀ ١٨٩٧.

^[7] برای اطّلاع بـیشتر مـراجـعه شـود بـه فـی ظـلال القـرآن‌، جـزء اول‌، صفحات  11-30. 

^[8] اشاره به آیۀ ٢٨ است‌. ‌(مترجم‌)   

^[9] مراجعه شود به کتاب‌: «‌خصائص التـصور الاسلامی و مقوّماته‌« جلد دوم‌، فصل‌:«‌حقیقه  الألوهیّه‌»‌.