تفسیر سوره‌ی نساء آیه‌ی 176

سوره‌ی نساء آیه‌ی 176

(یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللّهُ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلاَلَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَلَهُ أُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَکَ وَهُوَ یَرِثُهَا إِن لَّمْ یَکُن لَّهَا وَلَدٌ فَإِن کَانَتَا اثْنَتَیْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَکَ وَإِن کَانُواْ إِخْوَةً رِّجَالاً وَنِسَاء فَلِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَیَیْنِ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ أَن تَضِلُّواْ وَاللّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ) (176)

 (‌ای  پیغمبر،  دربارۀ  نحوۀ  میراث  کسی  که  مرده  است  و  فرزندی  و  پدری  از  خود  جای  نگذاشته  است‌)  از  تـو  می‌پرسند.  بگو:  خداوند  در  (‌این  باره  که  مشـهور  است  به‌)  کلاله‌،  برایتان  حکم  صادر  می‌کند.  اگر  مردی  مرد  و  فرزندی  نداشت  و  دارای  خواهری  بود  (‌پدری  و  مادری‌،  یا  پدری‌)‌،  نصف  ترکه  از آن  او  است‌.  (‌و  اگر  خـواهری  بمیرد  و)  فرزندی  نداشته  باشد،  برادر  (‌پدری  و  مادری‌،  یا  پدری‌)  همۀ  ترکه  را  به  ارث  می‌برد.  و  اگر  دو  خواهـر  (‌یا  بیشتر،  از  متوفّی‌)  باقی  بماند،  دو  سوم  اموال  را  بـه  ارث  می‏‎برند،  و  اگر  برادران  و  خواهران  با  هم  باشند،  هر  مـردی  بـه  اندازۀ  سـهم  دو  زن  ارث  مـی‌برد.  خداوند  (‌احکام  و  مقرّرات  را)  برایتان  روشن  می‌سازد  تا  گمراه  نشوید  (‌و  از  جـمله  در  تقسیم  ارث  راه  خطا  نـروید)  و  خداوند  آگاه  از  هر  چیزی  است  (‌و  اعمال  و  افعال  و  منافع  و  مصالح  بندگان  از  دید  او  پنهان  نیست‌)‌.

بدین  منوال  سوره‌ای  پـایان  می‌پذیرد که  با  روابط  خانواده‌،  و  ضمانت  اجتماعی‌،  آغاز گشته  است‌.  سوره‌ای  است‌ که  در  لابلای  خود  بسـیاری  از  سازماندهی‌های  اجتماعی  را گنجانده  است‌.  این  سوره  با  تتمّۀ  احکام  کلاله  پایان  می‌گیرد.  کلاله  بنا به  گفتۀ  ابوبکر  رضی الله عنهُ ‌که  گفتۀ  جمهور  نیز  می‌باشد:  ترکه‌ای  است ‌که  پسـری  و  پدری  در  آن  نباشد.

نیمۀ  این  احکام  در  آغاز  سوره  ذکر  شده  است‌.  در  آن  نیمه‌،  سخن  از  ترکۀ ‌کلاله  از  جهت  رحم  است‌،  بدانگاه  که  ذوی‌الفروض  وجود  نداشته  باشند.  نصّ  آن  چـنین  است‌:

(أو أخت , فلکل واحد منهما السدس . فإن کانوا أکثر من ذلک فهم شرکاء فی الثلث - من بعد وصیة یوصى بها أو دین - غیر مضار , وصیة من الله , والله علیم حلیم).  

اگر  مردی  یا  زنی  بگونۀ  کلاله  ارث  از  آنان  برده  شـد  (‌و  فرزندی  و  پدری  نداشتند)  و  برادر  (‌مادری‌)  یا  خـواهـر  (‌مادری‌)  داشتند،  سهم  هر  یک  از  آن  دو،  یک  ششم  ترکه  است  (‌و  فرقی  مـیان  آن  دو  نیست‌)  و  اگر  بـیش  از  آن  (‌تعداد،  یعنی  یک  برادر  مـادری  و  یک  خواهـر  مـادری‌)  بودند،  آنان  در  یک  سوم  با  هم  شریکند  (‌و  بطور  یکسان  یک  سوم  را  میان  خود  تقسیم  می‌کنند.  البتّه  این‌)  پس  از  انجام  وصیّتی  است  که  بدان  تـوصیه  شـده  است  و  یـا  پرداخت  وامی  است  که  بر  عهدۀ  مرده  است‌.  وصیّتی  و  وامی  که  (‌به  بازماندگان‌)  زیان  نرساند  (‌یعنی  وصیّت  از  بیش  از  یک  سوم  نباشد  و  مرده  از  روی  غرض  اقرار  به  وامی  نکند  که  بر  عـهدۀ  او  نیست‌،  و  یـا  صرف  نظر  از  وامی  نکند  که  بر  دیگران  دارد.  و  ...)  ایـن  سـفارش  خدا  است  و  خدا  دانا  (‌به  آن  چیزی  است  که  به  نفع  شما  است  و  آگاه  از  نیّات  وصیّت  کنندگان  می‌باشد)  و  شکیبا  است  (‌و  شتابی  در  عقاب  شما  ندارد،  چرا  که  چه  بسا  پشیمان  شوید  و  به  سویش  برگردید)‌. (‌نساء  /  ١٢)

  هم  اینک  نیمۀ  دوم  حکم  ترکۀ ‌کلاله  تکمیل  می‌شود.  اگر  شخص  مرده‌ای‌ که  پسری  و  پدری  نداشته  باشد،  خواهر  مادری  یا  پدری  داشته  باشد،  خواهرش  نـصف  تـرکۀ  برادرش  را  به  ارث  می‏‎برد.  و  اگر  چنین  خواهری  بمیرد  و  پسـری  و  پـدری  ند‌اشته  باشد،  برادرش  -  پس  از  صاحبان  سهم  -  نصف  ترکۀ  خواهرش  را  به  ارث  می‏‎برد.  اگر  دو  خواهر  مادری  یا  پدری  باشند،  دو  سوم  ترکه  را  به  ارث  خواهند  برد.  اگر  هم  برادران  و  خواهران  متعدّد  گشتند،  نرینه  دو  برابر  مادینه  ارث  می‏‎برد  -  طبق  قاعدۀ  عمومی  در  میراث  -  برادران  و  خواهـران  مـادری‌،  برادران  و  خواهران  پدری  را  از  ترکه  محروم  می‌سازند،  اگر  با  یکدیگر گرد  آیند.

آیۀ  میراث  پایان  می‌پذیرد،  و  خود  سوره  هم  همراه  با  آن‌،  با  یک  پیرو  قرآی  پایان  می‌گیرد.  پیروی ‌که  همۀ  کارها  را  به  خدا  برمی‌گرداند،  و  سـازماندهی  حقوق  و  واجبات  و  دارائی  و  غیردارائی  را  به  شـریعت  یـزدان  و  قانون  خداوند  سبحان،  حواله  و  پیوند  می‌دهد:

(یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ أَن تَضِلُّواْ وَاللّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ) (176)

خداوند  (‌احکام  و  مقرّرات  را)  برایتان  روشن  مـی‌سازد  تـا  گمراه  نشـوید  (‌و  از  جمله  در  تقسیم  ارث  راه  خطا  نروید)  و  خداوند  آگاه  از  هر  چیزی  است  (‌و  اعمال  و  افعال  و  منافع  و  مصالح  بندگان  از  دید  او  پنهان  نیست‌)‌.  ساختار  جامع  و  شاملی  است‌:  (بِکُلِّ شَیْءٍ) از هر  چیزی  اعم  از  ترکه  و  غیر ترکه‌،  از  قبیل‌:  پیوند  خانواده‌ها،  و  ارتباط  جامعه‌ها،  و  احکام  و  قوانین  ...  خلاصه  یا  در  هر  چیزی‌،  پیروی  و  متابعت  از  فرمودۀ  خدا  است‌،  و  یا  گمراهی  و  سرگشتگی  است‌.  زندگی  مـردمان  دو  راه  دارد،  و راه  سومی  در میان  نیست‌:  راهی‌ که  خدا  بیان  و  مشخّص  فرموده  است‌،‌که  راه  هدایت  است‌.  دیگری  راه  کسانی  جز  خدا،‌ که  راه  ضلالت  است‌.

خداوند  متعال ‌کاملاً  راست  فرموده‌اند  و  حقّ  و  حقیقت  را گفته‌اند:

( فَماذا بَعْدَ الْحَقِّ الّا الضّلالُ ؟)

مگر  سوای  حقّ  و  حقیقت‌،  گمراهی  نیست‌؟‌. (‌یونس  /  ٣٢)