تفسیر نور: سوره بلد

تفسیر نور:
سوره بلد آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ لَا أُقْسِمُ بِهَذَا الْبَلَدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سوگند به این شهر ( مکّه که کعبه در آن است ) !‏

‏توضیحات : ‏
‏« لآ أُقْسِمُ . . . » : سوگند می‌خورم ( نگا : واقعه‌ / 75 ، حاقّه‌ / 38 ، قیامت‌ / 1 ) . « هذَا الْبَلَدِ » : این شهر . مراد مکّه است که بیت‌الحرام در آن است .‏

سوره بلد آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَنتَ حِلٌّ بِهَذَا الْبَلَدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شهری که تو ساکن آنجا هستی ( و وجود پرفیض و پربرکت تو ، بر شرافت و عظمت آن افزوده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ أَنتَ » : در حالی که تو . و تو . حرف واو ، حالیّه یا اعتراضیه است و جمله بعد از آن معترضه . « حِلٌّ » : نازل و ساکن . مصدر و به معنی اسم فاعل ، یعنی حال است . برخی آن را به معنی حَلال ضدّ حرام می‌دانند ( نگا : مائده‌ / 5 ) که اشاره به توطئه آینده قریشیان برای کشتن پیغمبر در منزل خود است که منتهی به هجرت نبوی گردید . یا اشاره به مدّتی از روز فتح مکّه است که جنگیدن در مکّه برای پیغمبر حلال و مباح گشت . « أَنتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ » : تو ساکن این شهری . خون تو در این شهر حلال می‌گردد . جنگیدن در این شهر برای تو حلال و مباح می‌شود .‏

سوره بلد آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ وَوَالِدٍ وَمَا وَلَدَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و سوگند به پدر ، و فرزندی که به وجود می‌آورد !‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَالِدٍ » : پدر . « وَلَدَ » : به وجود آورد . مرجع ضمیر فاعلی ( والد ) است . « وَالِدٍ وَ مَا وَلَدَ » : اشاره به هر پدر و فرزندی است ، اعم از انسان و حیوان ( نگا : المصحف المیسّر ) . چرا که مسأله توالد و تناسل انسان و دیگر جانداران در طول ادوار مختلف ، به گونه تساوی تقریبی نر و ماده ، از شگفت‌انگیزترین مسائل خلقت است .‏

سوره بلد آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِی کَبَدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما آدمی را برای رنج و محنت آفریده‌ایم ( نه برای راحت و آسایش ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَقَدْ خَلَقْنَا . . . » : جواب قسمهای بالا است . « فِی‌ » : معنی مصاحبت و مرادفت دارد . یعنی انسان همراه و همزاد با رنج و زحمت است و زندگی این جهان او برای استراحت و خوشی نیست . سرتاسر حیات او میدان مبارزه با مشکلات است و زندگی وی غرق در درد و رنج ، حرف ( فی ) علاوه از معنی ظرفیّت ، مقارن حرف لام نیز می‌باشد . گویند : إِنَّما أَنْتَ لِلْعَنَاءِ وَ النَّصَبِ . یا این که : إَنَّمَا أَنْتَ فِی الْعَنَاءِ وَ النَّصَبِ ( نگا : روح‌البیان ، کبیر ) . « کَبَدٍ » : درد و رنج . مشقّت و محنت . « فِی کَبَدٍ » : حال انسان است ( نگا : روح‌البیان ) .‏

سوره بلد آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ أَیَحْسَبُ أَن لَّن یَقْدِرَ عَلَیْهِ أَحَدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا انسان ( با وجود این همه درد و رنجی که بدان گرفتار است و نشانه ضعف او است ) گمان می‌برد هرگز کسی بر او توانائی ندارد و بدو دست نمی‌یابد ؟ ( لذا هر کاری را بکند بازخواست نمی‌شود و از قلمرو مجازات در امن و امان است ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنْ » : مخفّف از مثقّله است ، و تقدیر جمله چنین است : أَنَّهُ لَن یَقْدِرَ عَلیْهِ أَحَدٌ . . . مفهوم آیه این است : کافر گمان می‌برد هرگونه فسق و فجوری را مرتکب شود ، بازخواستی در میان نیست ، و از قلمرو مجازات الهی برکنار است ، و کسی نمی‌تواند قدرت و یا ثروت وی را پس بگیرد . در صورتی که زندگیِ آمیخته با درد و رنجِ انسان ، دلیل بر ضعف و ناتوانی او در برابر خدا است .‏

سوره بلد آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ یَقُولُ أَهْلَکْتُ مَالاً لُّبَداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏می‌گوید : من دارائی فراوانی را ( در راه خوشگذرانیها و لذائذ خرج نموده‌ام و ) نابود و تباه کرده‌ام .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَهْلَکْتُ » : نابود و تباه کردم . مراد خرج کردن و مصرف نمودن است . « لُبَداً » : انباشته و فراوان . « أَهْلَکْتُ مالاً لُّبَداً » : مرادِ چنین کافری و کافرانی ، اظهار تفاخر به کثرت دارائی ، و بذل و بخشش بی‌رویه به مردمان ، و گشاده‌دستیها و ولخرجیهای فراوان است .‏

سوره بلد آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ أَیَحْسَبُ أَن لَّمْ یَرَهُ أَحَدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا گمان می‌برد که کسی او را ندیده است‌ ؟ ( بی‌خبر است که اگر کسی هم از آفریدگان ندیده و ندانسته است ، خدا دیده و دانسته است که او این اموال را از کجا به دست آورده است و در چه راهی مصرف کرده است و نیّت وی چه بوده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَیَحْسَبُ . . . ؟ » : انسان مغرور و خودستا بی‌خبر است که خدا از پندار و گفتار و کردار او مطّلع است . اگر مالی دارد به شبی است ، و اگر جانی دارد به تبی است . اصلاً ثروت و قدرت و سراپای وجودش داده خدا و از آن الله است .‏

سوره بلد آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ نَجْعَل لَّهُ عَیْنَیْنِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر ما برای او دو چشم را ترتیب نداده و نساخته‌ایم‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلَمْ نَجْعَلْ » : مگر ترتیب نداده و نساخته‌ایم‌ ؟‏

سوره بلد آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ وَلِسَاناً وَشَفَتَیْنِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و زبانی و دو لب را نیافریده‌ایم‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَفَتَیْنِ » : مثنّی شَفَة ، دو لب . یعنی ابزار دیدار و دستگاه گفتار و تمام وسائل اقتدار بنده ، متعلّق به خدای دادار است . پس او کی دارا است‌ ؟ بلکه نادار است .‏

سوره بلد آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ وَهَدَیْنَاهُ النَّجْدَیْنِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( و او را به دو پستان رهنمود نکرده‌ایم‌ ؟ ) و راه خیر و شرّ را بدو ننموده‌ایم‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« النَّجْدَیْنِ » : دو راه واضح و آشکار . مراد راه خیر و شرّ است که کاملاً برای عقل انسان نمایان است ( نگا : انسان‌ / 3 ، شمس‌ / 8 ) . دو برجستگی . مراد دو پستان است ( نگا : قاموس ، زادالّمسیر ) .‏

سوره بلد آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ما که دو راه پیش پای انسان نهاده‌ایم ، آن کس که ناسپاس است ) او خویشتن را به گردنه ( رهائی از شقاوت و رسیدن به سعادت ) نمی‌زند ( و آن را پشت سر نمی‌گذارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا اقْتَحَمَ » : اقتحام ، به معنی بی‌باکانه دست به کار شدن و شجاعانه به کاری آغازیدن است . « الْعَقَبَةَ‌ » : گردنه . مراد گردنه نجات است که بر سر راه سعادت قرار دارد و باید با انجام وظائف و تکالیف بندگی ، خویشتن را بدان زد و آن را پشت سر گذاشت .‏

سوره بلد آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَدْرَاکَ مَا الْعَقَبَةُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تو چه می‌دانی آن گردنه چیست‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَآ أَدْرَاکَ » : تو چه می‌دانی‌ ؟ ( نگا : حاقّه / 3 ، مدّثّر / 27 ، مرسلات‌ / 14 ) .‏

سوره بلد آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ فَکُّ رَقَبَةٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آزاد کردن برده و بنده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَکُّ » : بازکردن . مراد آزاد کردن و رها ساختن است . « رَقَبَةٍ » : گردن . مراد برده و بنده است ( نگا : نساء / 92 ، مائده‌ / 89 ، مجادله‌ / 3 ) .‏

سوره بلد آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ أَوْ إِطْعَامٌ فِی یَوْمٍ ذِی مَسْغَبَةٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا خوراک دادن در زمان گرسنگی ( قحطی و خشکسالی ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَسْغَبَةٍ » : مراد بیشتر گرسنگی زمان قحطی و خشکسالی است که در آن غذا و خوراک سخت عزیز و بسیار مهمّ است ، و در چنین موقعی ایثار نشانه باور راستین شخص به خدا و آخرت است .‏

سوره بلد آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ یَتِیماً ذَا مَقْرَبَةٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خاصّه ) به یتیمی خویشاوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذَا مَقْرَبَةٍ » : دارای قرابت خویشاوندی ، یا نزدیکی همسایگی . « مَقْرَبَةٍ » : خویشاوندی . نزدیکی . واژه یتیم ، مفعولٌ‌به إطعام است .‏

سوره بلد آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ أَوْ مِسْکِیناً ذَا مَتْرَبَةٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا به مستمندی خاک‌نشین .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذَا مَتْرَبَةٍ » : خاک‌نشین . سخت درمانده و بیچاره . « مَتْرَبَةٍ » : فقر شدید . خاک‌نشینی .‏

سوره بلد آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ کَانَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گذشته از اینها ، او باید از زمره کسانی باشد که ایمان می‌آورند و همدیگر را به صبر و شکیبائی توصیه می‌کنند ، و به ترحّم و مهربانی سفارش می‌نمایند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ثُمَّ » : گذشته از اینها . علاوه از اینها ( نگا : ابن‌کثیر ، المنتخب ، فی ظلال القرآن ، نوین ) . « ثُمَّ کَانَ مِنَ الَّذِینَ . . . » : گذشته از اینها باید باشد از . سپس از زمره کسانی خواهد شد که ( نگا : روح‌البیان ) . معنی آیه با توجّه به بیان اخیر چنین می‌شود : سپس از زمره کسانی می‌گردد که ایمان می‌آورند و یکدیگر را به شکیبائی می‌خوانند و به مهربانی سفارش می‌کنند . « الْمَرْحَمَةِ » : لطف و مهربانی . شفقت و دلسوزی .‏

سوره بلد آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ أُوْلَئِکَ أَصْحَابُ الْمَیْمَنَةِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان ( که دارای چنین صفات و خصالی هستند ) سمت راستیها و اهل سعادتند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَصْحَابُ الْیَمِینِ » : دست راستیها . آنان که در سمت راست قرار دارند . افراد مبارک و اهل سعادت ( نگا : واقعه‌ / 27 و 38 و 90 و 91 ) . « الْمَیْمَنَةِ » : سمت راست . یمن و برکت . سعادت و اقبال ( نگا : واقعه‌ / 8 ) .‏

سوره بلد آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ کَفَرُوا بِآیَاتِنَا هُمْ أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ولی کسانی که آیات ( کتابهای آسمانی و دلائل گسترده در گستره جهانی ) ما را نپذیرند ، ایشان سمت چپیها و اهل شقاوتند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ » : سمت چپیها . اهل شقاوت . بدبیاران و بدبختان ( نگا : واقعه‌ / 9 ) . « الْمَشْأَمَةِ » : سمت چپ . شومی و نحوست . بدبیاری و شقاوت .‏

سوره بلد آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ عَلَیْهِمْ نَارٌ مُّؤْصَدَةٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آتشی آنان را در بر خواهد گرفت که سرپوشیده و دربسته است !‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیْهِمْ » : بر آنان گماشته شده است . ایشان را در برگرفته است . « مُؤْصَدَةٌ » : در بسته . سرپوشیده . بر کوره سوزان دوزخ سرپوش گذاشته شده ، و درهایش بسته گشته است ، آیا دوزخیان ، در چنین جائی ، چه حالی خواهند داشت‌ ؟ !‏