تفسیر نور: سوره نوح

تفسیر نور:
سوره نوح آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا أَرْسَلْنَا نُوحاً إِلَى قَوْمِهِ أَنْ أَنذِرْ قَوْمَکَ مِن قَبْلِ أَن یَأْتِیَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما نوح را به سوی قومش فرستادیم ( و بدو دستور دادیم ) که قوم خود را ( از عذاب خدا ) بترسان ، پیش از آن که عذاب دردناکی به سراغ ایشان بیاید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَذَابٌ أَلِیمٌ » : این عذاب دردناک ممکن است عذاب دنیا باشد یا عذاب آخرت ، یا هر دو .‏

سوره نوح آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ یَا قَوْمِ إِنِّی لَکُمْ نَذِیرٌ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفت : ای قوم من ! من برای شما بیم دهنده روشن و روشنگرم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَذِیرٌ مُّبِینٌ » : ( نگا : اعراف‌ / 184 ، هود / 25 ، حجر / 89 ) .‏

سوره نوح آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاتَّقُوهُ وَأَطِیعُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا را بپرستید ، و از او بترسید ، و از من فرمانبرداری کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنْ » : حرف تفسیریّه است .‏

سوره نوح آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ یَغْفِرْ لَکُم مِّن ذُنُوبِکُمْ وَیُؤَخِّرْکُمْ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى إِنَّ أَجَلَ اللَّهِ إِذَا جَاء لَا یُؤَخَّرُ لَوْ کُنتُمْ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( اگر دعوت مرا بپذیرید ) خداوند گناهان شما را می‌آمرزد ، و تا اجل نهائی مرگ شما را به تأخیر می‌اندازد . امّا اگر متوجّه باشید ، هنگامی که اجل نهائی الهی فرا رسد ، تأخیر پیدا نمی‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُؤَخِّرْکُمْ » : شما را به تأخیر می‌اندازد . مراد طول عمر بخشیدن و به آن برکت دادن است . حکمت خدا مقتضی آن است که ملّتی که ایمان داشته باشد و جاده عدل و داد را در پیش گیرد ، بیشتر زیست کند و از طول عمر برخوردار شود ، و ملّتی که کفر و فساد و ظلم و زور را در پیش گیرد ، هرچه زودتر نابود گردد ( نگا : المصحف‌المیسّر ) . امّا در هر صورت ، سر رسید عمر یا اجل نهائی در وقت خود فرا می‌رسد و پَسی و پیشی در آن نیست . به عبارت دیگر ، انسان دارای دو اجل است : یکی اجل معلّق ، که مشروط به عوامل و اسباب بوده و قابل تغییر است ، و دیگری اجل مُبْرَم ، که حتمی است و مقیّد به چیزی نبوده و قابل تغییر و تعجیل و تأخیر نیست ( نگا : نمونه . التفسیر القرآنی للقرآن ) . « أَجَلٍ مُّسَمّیً » : ( نگا : انعام‌ / 2 ، اعراف‌ / 34 ، یونس‌ / 49 ، هود / 3 ) .‏

سوره نوح آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبِّ إِنِّی دَعَوْتُ قَوْمِی لَیْلاً وَنَهَاراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏نوح گفت : پروردگارا ! من قوم خود را شب و روز ( به سوی ایمان به تو ) فرا خوانده‌ام .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَیْلاً وَ نَهَاراً » : شب و روز . مراد استمرار در دعوت است .‏

سوره نوح آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمْ یَزِدْهُمْ دُعَائِی إِلَّا فِرَاراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏امّا دعوت و فرا خواندنم تنها بر گریز ایشان افزود !‏

‏توضیحات : ‏
‏« دُعَآئِی‌ » : دعوت من . فرا خواندن و رهنمود کردن من .‏

سوره نوح آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنِّی کُلَّمَا دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصَابِعَهُمْ فِی آذَانِهِمْ وَاسْتَغْشَوْا ثِیَابَهُمْ وَأَصَرُّوا وَاسْتَکْبَرُوا اسْتِکْبَاراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏من هر زمان که ایشان را دعوت کرده‌ام تا ( ایمان بیاورند و ) تو آنان را بیامرزی ، انگشتهای خود را به گوشهایشان فرو کرده‌اند ( تا ندای حق را نشنوند ) و جامه‌هایشان را بر سر کشیده‌اند ( تا قیافه مرا نبینند ) و ( در فسق و فجور و ظلم و زور بیشتر فرو رفته‌اند و بر کفر ) پافشاری کرده‌اند و سخت سرکشی نموده و بزرگی فروخته‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَعَلُوا أَصَابِعَهُمْ فِی ءَاذَانِهِمْ » : ( نگا : بقره‌ / 19 ) . انگشت در گوش فرو کردن ، کنایه از گوش فرا ندادن ، و خود را از شنیدن حق کر کردن است . « إسْتَغْشَوْا » : جامه بر سر کشیدند . جامه بر خود پیچیدن و خویشتن را به زیر جامه کردن ، کنایه از نفرت و عداوت است . « إِسْتَکْبَرُوا » : ( نگا : نساء / 173 ، اعراف‌ / 36 و 40 ) .‏

سوره نوح آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ إِنِّی دَعَوْتُهُمْ جِهَاراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس من آنان را آشکارا و با صدای بلند ( به یکتاپرستی و ایمان راستین ) دعوت کرده‌ام .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جِهَاراً » : آشکارا . با صدای بلند . مفعول مطلق است چون به معنی نوعی دعوت است . یا صفت مصدر محذوفی است ، و یا در معنی ( مُجَاهِراً ) و حال است ( نگا : روح‌المعانی ) .‏

سوره نوح آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ إِنِّی أَعْلَنتُ لَهُمْ وَأَسْرَرْتُ لَهُمْ إِسْرَاراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏گذشته از این ، به گونه علنی و ( جمعی ) ، و به صورت نهانی ( و فردی ، دعوت آسمانی را ) بدیشان رسانده‌ام .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَعْلَنتُ » : علنی و آشکارا بیان کرده‌ام . مراد بیشتر دعوت جمعی و گروهی است . « أَسْرَرْتُ » : پنهان و نهان کرده‌ام . منظور بیشتر دعوت فردی و شخصی است . به طور کلّی ، مراد از فرموده نوح انواع و اقسام دعوت و گونه‌های مختلف تبلیغ است .‏

سوره نوح آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّاراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و بدیشان گفته‌ام : از پروردگار خویش طلب آمرزش کنید که او بسیار آمرزنده است ( و شما را می‌بخشاید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره نوح آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ یُرْسِلِ السَّمَاء عَلَیْکُم مِّدْرَاراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( اگر چنین کنید ) خدا از آسمان بارانهای پر خیر و برکت را پیاپی می‌باراند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُرْسِلْ » : جواب شرط محذوفی است : إِن تَسْتَغْفِرُوا یُرْسِلِ الْسَّمَآءَ . « السَّمَآءَ » : مراد ابر آسمان ، و باران آن است ( نگا : المصحف‌المیسّر ، روح‌البیان ) . « مِدْرَاراً » : فراوان و پیاپی . صیغه مبالغه بوده و حال واقع شده است .‏

سوره نوح آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ وَیُمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِینَ وَیَجْعَل لَّکُمْ جَنَّاتٍ وَیَجْعَل لَّکُمْ أَنْهَاراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و با اعطاء دارائی و فرزندان ، شما را کمک می‌کند و یاری می‌دهد ، و باغهای سرسبز و فراوان بهره شما می‌سازد ، و رودبارهای پر آب در اختیارتان می‌گذارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَنَّاتٍ . . . أَنْهَاراً » : تنوین این واژه‌ها بیانگرِ وفور نعمت آنها است .‏

سوره نوح آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ مَّا لَکُمْ لَا تَرْجُونَ لِلَّهِ وَقَاراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏شما را چه می‌شود که برای خدا عظمت و شکوهی قائل نیستید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَرْجُونَ » : در نظر نمی‌گیرید . قائل نیستید . « وَقَاراً » : سنگینی و شکوه . در اینجا بزرگی و عظمت مراد است ( نگا : روح‌البیان ) . منظور آیه ، این است که : چرا شما در برابر عظمت خدا خاضع نبوده و از او نمی‌ترسید ؟‏

سوره نوح آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَدْ خَلَقَکُمْ أَطْوَاراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در حالی که خدا شما را در مراحل مختلف خلقت به گونه‌های گوناگونی آفریده است ( و در هر گام شما را رهبری و هدایت کرده ، و به شما لطف و عنایت نموده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَطْوَاراً » : جمع طَوْر ، حال و وضع . مراحل و حالات ( نگا : مؤمنون‌ / 12 و 14 ) .‏

سوره نوح آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَرَوْا کَیْفَ خَلَقَ اللَّهُ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر نمی‌بینید که خداوند چگونه هفت آسمان را یکی بالای دیگر آفریده است‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« طِبَاقاً » : ( نگا : ملک‌ / 3 ) . « سَبْعَ سَمَاوَاتٍ » : ( نگا : بقره‌ / 29 ، اسراء / 44 ، مؤمنون‌ / 86 ) .‏

سوره نوح آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلَ الْقَمَرَ فِیهِنَّ نُوراً وَجَعَلَ الشَّمْسَ سِرَاجاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ماه را در میان آنها تابان ، و خورشید را چراغ ( درخشان ) کرده است‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُوراً » : ( نگا : یونس‌ / 5 ) . « سِرَاجاً » : ( نگا : فرقان‌ / 61 ) .‏

سوره نوح آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ وَاللَّهُ أَنبَتَکُم مِّنَ الْأَرْضِ نَبَاتاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا است که شما را از زمین به گونه شگفتی آفریده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنبَتَکُمْ » : شما را رویانده است . مراد از رویاندن ، هستی بخشیدن و پدید آوردن است ( نگا : حجر / 19 ) . « نَبَاتاً » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 37 ) .‏

سوره نوح آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ یُعِیدُکُمْ فِیهَا وَیُخْرِجُکُمْ إِخْرَاجاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس شما را به همان زمین بر می‌گرداند ، و بعد شما را به گونه شگفتی ( زنده می‌گرداند و ) از زمین بیرون می‌آورد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُخْرِجُکُمْ إِخْراجاً » : ذکر مفعول مطلق ، بیانگر غرابت و شگفتی نوع بیرون آوردن و زندگی دوباره بخشیدن است .‏

سوره نوح آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ وَاللَّهُ جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ بِسَاطاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند زمین را برای شما گسترده و فراخ کرده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِسَاطاً » : پهن . گسترده و فراخ .‏

سوره نوح آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ لِتَسْلُکُوا مِنْهَا سُبُلاً فِجَاجاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏تا از جاده‌های وسیع آن بگذرید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِجَاج‌ » : جمع فَجّ ، راههای فراخ و جاده‌های گشاد ( نگا : انبیاء / 31 ) .‏

سوره نوح آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ نُوحٌ رَّبِّ إِنَّهُمْ عَصَوْنِی وَاتَّبَعُوا مَن لَّمْ یَزِدْهُ مَالُهُ وَوَلَدُهُ إِلَّا خَسَاراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏نوح ( بعد از یأس و نومیدی از ایشان به آستان الهی عرضه داشت و ) گفت : پروردگارا ! آنان از من نافرمانی کرده‌اند ، و از کسانی پیروی نموده‌اند که اموال و اولادشان جز زیان و خسران ( برای ایشان پدید نیاورده است و ) بر آنان نیفزوده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَصَوْنِی‌ » : از من نافرمانی کرده‌اند . « مَنْ » : مراد رؤساء و اغنیاء است که ضعفاء و فقراء به فرمانشان گوش می‌دادند و بدیشان امید می‌بستند . رؤساء و اغنیائی که قدرت مادی ایشان مایه زیان و بدبختی خودشان شده بود . چرا که اندوختن اموال از راه حرام ، مصرف آن در فساد ، به وجود آوردن فرزندان بی‌دین و ناصالح ، سرکشی و طغیان در برابر فرمان یزدان ، و تحمیل افکار هیچ و پوچ خود بر توده‌های مستضعف ، جز زیان و خسران نیست .‏

سوره نوح آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَکَرُوا مَکْراً کُبَّاراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( چنین رهبران گمراهی ) نیرنگ بزرگی به کار برده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُبَّاراً » : بزرگ . صیغه مبالغه است .‏

سوره نوح آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا لَا تَذَرُنَّ آلِهَتَکُمْ وَلَا تَذَرُنَّ وَدّاً وَلَا سُوَاعاً وَلَا یَغُوثَ وَیَعُوقَ وَنَسْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏به آنان گفته‌اند : معبودهای خود را وامگذارید ، و وَدّ ، سُواع ، یَغوث ، یعوق ، و نَسر را رها نسازید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَدّ » : وَدّ ، سُواع ، یَغوث ، یَعوق ، نَسر ، پنج بتی بوده‌اند که از سایر بتها در نزد بت‌پرستان مشهورتر و بزرگتر بودند . گویا هر یک از اینها نام انسان خداشناس و صالحی بوده و بعد از فوت آنان ، گنبدها و بارگاهها بر سر قبر ایشان برپا نموده و بعدها بتشان ساخته ، و واسطه و شفیعشان شمرده‌اند ( نگا : المصحف المیسّر ) .‏

سوره نوح آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَدْ أَضَلُّوا کَثِیراً وَلَا تَزِدِ الظَّالِمِینَ إِلَّا ضَلَالاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و بدین وسیله بسیاری از مردم را گمراه ساخته‌اند ! ( پروردگارا ! این خودخواهان گمراهند گمراه‌ترشان گردان ) و جز گمراهی بر ستمکاران میفزا !‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَزِدْ » : جملات پیشین جنبه مقدّمه دعا دارد ، و در اینجا حضرت نوح از خداوند متعال درخواست می‌نماید از کافران خودخواه و گمراه سلب توفیق بفرماید و بر بدبختی ایشان بیفزاید .‏

سوره نوح آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ مِمَّا خَطِیئَاتِهِمْ أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا نَاراً فَلَمْ یَجِدُوا لَهُم مِّن دُونِ اللَّهِ أَنصَاراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( سرانجام ، همگی ) به خاطر گناهانشان ( در طوفان ) غرق شدند ، و به دوزخ در افتادند ، و جز خدا برای خود یار و یاوری نیافتند ( که بتواند از ایشان دفاع کند و از دوزخشان برهاند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِمَّا » : بر اثرِ . به خاطرِ . حرف ( مِنْ ) سببیّه است ، و واژه ( ما ) را بعضی زائد دانسته ، و برخی مصدریّه گرفته‌اند ، و گروهی مجرور به حرف جرّ شمرده ، و ( خَطِیئَاتِ ) را بدل آن حساب کرده‌اند . به هر حال بیانگر بزرگی گناهان و بزهکاریهای کافران ، و تأکید علّت و سبب است . « مِن دُونِ اللهِ » : بجز خدا . سوای خدا . معلوم است که خدا هم یار و یاورشان نبوده و نخواهد بود .‏

سوره نوح آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ نُوحٌ رَّبِّ لَا تَذَرْ عَلَى الْأَرْضِ مِنَ الْکَافِرِینَ دَیَّاراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏نوح ( به دعای خود ادامه داد و ) گفت : پروردگارا ! هیچ احدی از کافران را بر روی زمین زنده باقی مگذار .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دَیَّاراً » : کسی . فردی . در اصل به معنی کسی است که بیاید و برود و بگردد و بچرخد . یعنی جنبنده انسان نامی .‏

سوره نوح آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّکَ إِن تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبَادَکَ وَلَا یَلِدُوا إِلَّا فَاجِراً کَفَّاراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏که اگر ایشان را رها کنی ، بندگانت را گمراه می‌سازند ، و جز فرزندان بزهکار و کافرِ سرسخت نمی‌زایند و به دنیا نمی‌آورند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَفَّاراً » : بسیار کفر پیشه . بسیار ناسپاس .‏

سوره نوح آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ رَبِّ اغْفِرْ لِی وَلِوَالِدَیَّ وَلِمَن دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِناً وَلِلْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَلَا تَزِدِ الظَّالِمِینَ إِلَّا تَبَاراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگارا ! مرا ، و پدر و مادرم را ، و همه کسانی را که مؤمنانه و باورمندانه به خانه من در می‌آیند و سایر مردان و زنان با ایمان را بیامرز ! و کافران را جز هلاک و نابودی میفزا !‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَیْتِیَ » : خانه من . مراد از ( بَیْت ) چهار چیز می‌تواند باشد : خانه شخصی نوح ، مسجد نوح ، کشتی نوح ، و آئین و شریعت او . . . متبادر به ذهن منزل است ، ولیکن چهارمی بهتر و با آئین آسمانی سازگارتر است . چرا که نوح قطعاً برای همه پیروان خود دعا می‌کند ، و پیروانِ شخص ، جزو اهل و تبار او است‌ ؛ نه زادگان بی ایمان او . دیگر این که به صورت استعاره گفته می‌شود : قبّه دین ، بارگاه دین . و خود دین مراد است . « الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ » : شامل همه مؤمنان در تمام امکنه و ازمنه می‌گردد ( نگا : التفسیر القرآنی للقرآن ) .‏