تفسیر نور: سوره ق

تفسیر نور:
سوره ق آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ ق وَالْقُرْآنِ الْمَجِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قاف . سوگند به قرآن مجید ( تو فرستاده خدائی ! )‏

‏توضیحات : ‏
‏« ق » : از حروف مقطعه است ( نگا : بقره‌ / 1 ) . « الْمَجِیدِ » : بزرگوار . مراد کثیرالفوائد ، و دارای ظاهری آراسته و محتوائی ارزشمند ، و دستورهائی عالی ، و برنامه‌هائی آموزنده و حیات‌بخش است . « وَالْقُرْءَانِ الْمَجِیدِ » : مقسوم‌له یا جواب قسم ( إِنَّکَ رَسُولُ اللهِ ) محذوف است .‏

سوره ق آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ عَجِبُوا أَن جَاءهُمْ مُنذِرٌ مِّنْهُمْ فَقَالَ الْکَافِرُونَ هَذَا شَیْءٌ عَجِیبٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( اهل مکه نه‌تنها ایمان نیاورده‌اند ) بلکه آنان در شگفت هم هستند از این که پیغمبر بیم‌دهنده‌ای از خودشان به سویشان بیاید . این است که کافران می‌گویند : این ، چیز شگفتی است ( که کسی بیاید و بگوید : دوباره زنده می‌شوید ، و حساب و کتابی ، و بهشت و دوزخی در میان است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَن جَآءَهُمْ . . . » : از این که به سوی ایشان آمده است .‏

سوره ق آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ أَئِذَا مِتْنَا وَکُنَّا تُرَاباً ذَلِکَ رَجْعٌ بَعِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا هنگامی که ما مردیم و خاک شدیم ( دوباره به زندگی برمی‌گردیم‌ ؟ ! ) چنین بازگشتی بعید ( و دور از عقل ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِذَا . . . » : جواب آن محذوف است ، و از جمله بعد فهمیده می‌شود ، و در تقدیر چنین است : أَإِذَا مِتْنَا وَ کُنَّا تُرَاباً ، نُرْجَعُ وَ نُرَدُّ حَیّاً . « رَجْعٌ » : بازگشت . بازگرداندن ( نگا : طارق / 8 ) .‏

سوره ق آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ قَدْ عَلِمْنَا مَا تَنقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُمْ وَعِندَنَا کِتَابٌ حَفِیظٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما می‌دانیم ( بعد از این که مردند ) زمین چه اندازه از ( پیکر ) آنان را ( می‌خورد و ) می‌کاهد ، و نزد ما کتابی است ( به نام لوح محفوظ که همه چیز را ) دقیقاً حساب می‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کِتَابٌ » : مراد لوح محفوظ است ( نگا : انعام‌ / 59 ، یس‌ / 12 ) . « حَفِیظٌ » : صیغه مبالغه است و به معنی بسیار نگاهدارنده تفصیلات و دقائق هر چیزی است ( نگا : هود / 57 ) و یا این که فَعیل به معنی فاعِل ، یعنی حافِظ است ( نگا : انعام‌ / 104 ) . یا فَعیل به معنی مَفْعول ، یعنی مَحْفوظ از خطر اشتباه و بدور از دسترس است ( نگا : بروج‌ / 22 ) .‏

سوره ق آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ کَذَّبُوا بِالْحَقِّ لَمَّا جَاءهُمْ فَهُمْ فِی أَمْرٍ مَّرِیجٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بلکه آنان ( درباره حق و حقیقتی که پیغمبر برای ایشان آورده است نمی‌اندیشند و ) حق و حقیقت همین که بدیشان برسد فوراً دروغش می‌نامند و تکذیبش می‌کنند . اصلاً آنان دارای حال پریشان و کارنابسامانی هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَقِّ » : قرآن که حق و حقیقت محض است ( نگا : یونس‌ / 108 ) . دین حق که اسلام است ( نگا : توبه‌ / 33 ، فتح‌ / 28 ) . « لَمَّا » : همین که . زمانی که . « أَمْرٍ » : شأن و حال ( نگا : نحل‌ / 77 ، مائده‌ / 52 ، محمد / 21 ) . کار و بار ( نگا : بقره‌ / 210 ، آل‌عمران‌ / 109 و 186 ) . « مَرِیجٍ » : مختلط و مضطرب . آمیخته و آشفته . « فِی أَمْرٍ مَّرِیجٍ » : دارای حال آشفته و کار پریشانی هستند . یعنی گاهی پیغمبر را ساحر ، گاهی شاعر ، وقتی مجنون ، وقتی کاهن ، و . . . می‌نامند و بر یک حال نمی‌مانند .‏

سوره ق آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَلَمْ یَنظُرُوا إِلَى السَّمَاء فَوْقَهُمْ کَیْفَ بَنَیْنَاهَا وَزَیَّنَّاهَا وَمَا لَهَا مِن فُرُوجٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا آنان ( تاکنون سر بلند نکرده‌اند و ) به آسمان ننگریسته‌اند که ما چگونه آن را بنا کرده‌ایم و آراسته‌ایم و هیچ گونه خلل و شکافی در آن نیست‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« زَیَّنَّاهَا » : آن را با ستارگان زینت داده‌ایم ( نگا : صافات‌ / 6 ، ملک‌ / 5 ) . « فُرُوجٍ » : شقوق . درزها و شکافها . مراد خلل و ناموزونی است .‏

سوره ق آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَالْأَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَأَلْقَیْنَا فِیهَا رَوَاسِیَ وَأَنبَتْنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و زمین را گسترانیده‌ایم ، و در آن کوههای محکم و پابرجائی را فرو افکنده‌ایم ، و از هر نوع گیاه بهجت‌انگیز و مسرت‌بخش در آن رویانده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَدَدْنَاهَا » : گسترانیده‌ایم . گسترش داده‌ایم ( نگا : حجر / 19 ) . « زَوْجٍ بَهِیجٍ » : نوع و صنف و جفت مسرت‌بخش و بهجت‌انگیز . ( نگا : حج‌ / 5 ) .‏

سوره ق آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ تَبْصِرَةً وَذِکْرَى لِکُلِّ عَبْدٍ مُّنِیبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( همه اینها را آفریده‌ایم ) به منظور بینش و بیداری بخشیدن به جملگی بندگان توبه‌کار ( ی که بخواهند به سوی آفریدگارشان برگردند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَبْصِرَةً » : بینا کردن . بینش بخشیدن . مفعول‌له یا مفعول مطلق است . « ذِکْری‌ » : بیدار کردن . یادآور شدن . یاد کردن ( نگا : انعام‌ / 68 و 69 و 90 ) . « مُنِیبٍ » : توبه‌کار . برگردنده ( نگا : هود / 75 ، سبأ / 9 ، زمر / 8 ) .‏

سوره ق آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُّبَارَکاً فَأَنبَتْنَا بِهِ جَنَّاتٍ وَحَبَّ الْحَصِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و از آسمان آب پربرکتی را بارانده‌ایم ، و بدان باغها رویانده‌ایم ، و دانه‌های کشتزارهائی را برآورده‌ایم که درو می‌گردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَزَّلْنَا . . . » : ( نگا : بقره‌ / 22 و 164 ، انفال‌ / 11 ) . « الْحَصِیدِ » : درو شده . « حَبَّ الْحَصِیدِ » : دانه‌های کشتزارهائی که درویده می‌شوند .‏

سوره ق آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ وَالنَّخْلَ بَاسِقَاتٍ لَّهَا طَلْعٌ نَّضِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و درختان خرمای بلندی را که دارای شکوفه‌های متراکم و چین‌چین هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَاسِقَاتٍ » : طولانی و دراز . بلندبالا و سرکشیده . حال است . « طَلْعٌ » : ( نگا : انعام‌ / 99 ، شعراء / 148 ، صافات‌ / 65 ) . « نَضِیدٌ » : چین‌چین چیده شده . در کنار هم مرتب و منظم قرار گرفته . فعیل به معنی مفعول است ( نگا : هود / 82 ، واقعه‌ / 29 ) .‏

سوره ق آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ رِزْقاً لِّلْعِبَادِ وَأَحْیَیْنَا بِهِ بَلْدَةً مَّیْتاً کَذَلِکَ الْخُرُوجُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( همه اینها ) به منظور بخشیدن روزی به بندگان است . ما به وسیله آب باران ، سرزمین مرده را زنده گردانده‌ایم . ( آری ! زنده شدن مردگان ، و ) از گورها سربرآوردن آنان نیز همین گونه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رِزْقاً » : مفعول‌به فعل محذوف و یا مفعول‌له است ، و یا حال و به معنی اسم مفعول ، یعنی مرزوق است . « بَلْدَةً » : سرزمین . ناحیه . « الْخُرُوجُ » : بیرون آمدن از گورها در روز قیامت .‏

سوره ق آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ کَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَأَصْحَابُ الرَّسِّ وَثَمُودُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پیش از اینان ، قوم نوح ، و اصحاب الرّسّ ، و قوم ثمود ( پیغمبران را ) تکذیب کرده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَصْحَابُ الرَّسِّ » : همان اصحاب اخدود مذکور در ( بروج‌ / 4 ) است که در سرزمین یمن زندگی می‌کردند .‏

سوره ق آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ وَعَادٌ وَفِرْعَوْنُ وَإِخْوَانُ لُوطٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و همچنین قوم عاد و فرعون و قوم لوط .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِخْوَانُ لُوطٍ » : قوم لوط ( نگا : اعراف‌ / 65 و 73 و 85 ، هود / 50 و 61 و 84 ) .‏

سوره ق آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَصْحَابُ الْأَیْکَةِ وَقَوْمُ تُبَّعٍ کُلٌّ کَذَّبَ الرُّسُلَ فَحَقَّ وَعِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و اصحاب اَیکه ، و قوم تبّع ، هر یک از آنان ، فرستادگان الهی را تکذیب کردند و وعده عذاب من درباره ایشان تحقق یافت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَصْحَابُ الأیْکَةِ » : قوم شعیب هستند ( نگا : حجر / 78 ، شعراء / 176 و 177 ) . « قَوْمُ تُبَّعٍ » : گروهی از مردم یمن که پیرو پادشاه خوبی به نام تُبّع الْحِمْیَری بودند . ( نگا : دخان‌ / 37 ) .‏

سوره ق آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَعَیِینَا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِی لَبْسٍ مِّنْ خَلْقٍ جَدِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ما از آفرینش نخستین ، درمانده و ناتوان بوده‌ایم ( که قادر بر آفرینش دوم ، یعنی رستاخیز نباشیم‌ ؟ ! آنان در آفرینش نخستین تردید ندارند ؛ زیرا خالق انسانها را خدا می‌دانند . ) ولی ایشان درباره آفرینش مجدد ( بعد از مرگ ، یعنی رستاخیز مردگان ) تردید دارند !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَفَعَیِینَا » : آیا ناتوان و درمانده بوده‌ایم‌ ؟ ( نگا : احقاف‌ / 33 ) . « بِالْخَلْقِ الأوَّلِ » : در آفرینش نخستین . یعنی آفرینش آسمانها و زمین و همه موجودات دیگر در آغاز . « لَبْسٍ » : شک و تردید . مراد سرگشتگی حاصل از عدم اندیشه و بررسی مسائل و ادلّه و براهین دالّ بر قدرت نامحدود و بی‌پایان خدا است . کسی که معتقد باشد که خدا انسانها را از خاک آفریده است ، چرا باید در آفرینش مجدد انسانها از خاک متردد باشد . « خَلْقٍ جَدیدٍ » : مراد آفرینش دوباره و رستاخیز مردگان است .‏

سوره ق آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما انسان را آفریده‌ایم و می‌دانیم که به خاطرش چه می‌گذرد و چه اندیشه‌ای در سر دارد ، و ما از شاهرگ گردن بدو نزدیکتریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ » : ضمیر ( ه ) اگر به انسان برگردد ، معنی چنین است : چیزهائی که نفس بدو می‌گوید . اگر به ( ما ) برگردد ، معنی بدین شکل است : خواستهای دل و اندیشه‌های مغز . « حَبْلِ الْوَرِیدِ » : شاهرگ گردن . اضافه ( حَبْلِ ) به ( الْوَرِیدِ ) بیانیه است . یعنی رشته‌ای که ورید نام دارد . وریدها دو رگ هستند که در دو طرف گردن قرار دارند و به دو استخوان پشت گوش متصلند و با قطع هر یک انسان می‌میرد ( نگا : المصحف المیسر ) . « نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ . . . » : قرب خدا قرب علمی است‌ ؛ نه مکانی .‏

سوره ق آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ یَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّیَانِ عَنِ الْیَمِینِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بدانگاه که دو فرشته‌ای که در سمت راست و در طرف چپ انسان نشسته‌اند و اعمال او را دریافت می‌دارند ( ما از همه چیز و همه کس - حتی از این دو فرشته‌ - به او نزدیکتریم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِذْ » : معمول واژه اقرب است ، یا مفعول به فعل محذوف ( أُذْکُرْ ) . « یَتَلَقّی‌ » : دریافت می‌دارند . « الْمُتَلَقِّیَانِ » : دو دریافت‌کننده . مراد دو فرشته‌ای است که همراه هر انسانی بوده ، یکی در طرف راست مأمور ثبت و ضبط اعمال نیک است ، و دیگری در طرف چپ مأمور ثبت و ضبط اعمال بد است . « قَعِیدٌ » : نشسته . همدم . فعیل به معنی فاعِل ، یعنی قَعید به معنی قاعِد ، مثل جَلیس به معنی جالِس است ، و یا این که فَعیل به معنی مُفاعِل ، یعنی قَعید به معنی مُقاعِد است . مثل جَلیس به معنی مُجالِس یا نَدیم به معنی مُنادِم . مبتدای مؤخر است . « عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمَالِ قَعِیدٌ » : در اصل عَنِ الْیَمِینِ قَعِیدٌ وَ عَنِ الشِّمَالِ قَعِیدٌ است که به قرینه ( قَعِیدٌ ) اوّل حذف شده است .‏

سوره ق آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ مَا یَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏انسان هیچ سخنی را بر زبان نمی‌راند مگر این که فرشته‌ای ، مراقب و آماده ( برای دریافت و نگارش ) آن سخن است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا یَلْفِظُ » : نمی‌اندازد . به بیرون پرت نمی‌کند . مراد از انداختن و پرت کردن ، گفتن است . « لَدَیْهِ » : در کنار آن . نزد او . ضمیر ( ه ) به قول برمی‌گردد . این احتمال نیز وجود دارد که به گوینده بازگردد . « رَقِیبٌ » : مراقب و مواظب . « عَتِیدٌ » : مهیای انجام مأموریت و آماده انجام کار . در اینجا مراد آماده برای دریافتن و نوشتن است .‏

سوره ق آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَاءتْ سَکْرَةُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ ذَلِکَ مَا کُنتَ مِنْهُ تَحِیدُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سکرات مرگ ( سرانجام فرا می‌رسد و ) واقعیت را بهمراه می‌آورد ( و دریچه قیامت را به رویتان باز می‌کند ، و حوادث و صحنه‌های دنیای جدید را کم و بیش نشانتان خواهد داد . بدین هنگام انسان را فریاد می‌زنند که ) این همان چیزی است که از آن کناره می‌گرفتی و می‌گریختی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَکْرَةُ الْمَوْتِ » : مستی و منگی مرگ . مراد بیهوشیها و سختیهائی است که به هنگام وداع با این جهان به انسان دست می‌دهد . چرا که در این لحظه بی‌ثباتی و ناچیزی جهان را با چشم خود می‌بیند و جهان بقا را دورادور می‌نگرد و وحشتی عظیم سرتاپای او را فرا می‌گیرد و حالتی شبیه به مستی پیدا می‌کند . « جَآءَتْ . . . بِالْحَقِّ » : به راستی فرا می‌رسد . واقعیت را می‌آورد و نشان می‌دهد . « کُنتَ . . . تَحِیدُ » : کناره‌گیری می‌کردی . می‌گریختی .‏

سوره ق آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ وَنُفِخَ فِی الصُّورِ ذَلِکَ یَوْمُ الْوَعِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( سرانجام برای دومین بار ) در صور دمیده می‌شود . آن ( روز ) روز ( تحقق و پیاده شدن ) بیم‌دادنها ( ی الهی به کافران ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُفِخَ فِی‌الصُّورِ » : مراد نفخه دوم است ( نگا : زمر / 68 ) . « یَوْمُ الْوَعِیدِ » : روز تحقق بیم‌دادنهای الهی است . یعنی وقوع آن چیزهائی است که در جهان کافران از آنها بیم داده می‌شدند .‏

سوره ق آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَاءتْ کُلُّ نَفْسٍ مَّعَهَا سَائِقٌ وَشَهِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن روز هر انسانی ( اعم از نیکوکار و بدکار ، به میدان محشر ) می‌آید همراه با راهنمائی ( که او را رهبری و رهنمود می‌کند ) و همراه با گواهی ( که بر پندار و گفتار و کردار او شهادت می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَآئِقٌ » : راننده و سوق‌دهنده . مراد فرشته‌ای است که او را به سوی جایگاه محشر می‌برد و رهنمون او می‌شود ( نگا : روح‌المعانی ) . « شَهِیدٌ » : گواه . شاهد . مراد فرشته‌ای است که بر اعمال او گواهی می‌دهد ( نگا : روح‌المعانی ) . البته جز این فرشته ، شاهدان دیگری از قبیل : فرشتگان موکل ، پیغمبران ، اندامهای بدن ، نامه‌های اعمال وجود دارند ( نگا : نساء / 41 ، فصّلت‌ / 20 و 21 ، نور / 24 ، جاثیه‌ / 29 ) . که به شیوه‌های مختلف گواهی می‌دهند ، لیکن در مضمون و محتوی با همدیگر هم‌آوا و هم‌صدا هستند ( نگا : التفسیر القرآنی للقرآن ) .‏

سوره ق آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ کُنتَ فِی غَفْلَةٍ مِّنْ هَذَا فَکَشَفْنَا عَنکَ غِطَاءکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( سپس به انسان بی‌باور خطاب می‌شود : ) تو از این ( دادگاه بزرگ و چیزهائی که می‌بینی و خواهی دید ) غافل بودی ، و ما پرده از جلو چشمان تو به کنار زده‌ایم و امروز چشمانت کاملاً تیزبین شده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غِطَآءَ » : پوشش . پرده . مراد پرده‌های جهان مادی و علائق دنیوی است که انسان را از دیدن حقائق بازمی‌دارند . « حَدِیدٌ » : تیزبین و قوی .‏

سوره ق آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ قَرِینُهُ هَذَا مَا لَدَیَّ عَتِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏فرشته همدم او می‌گوید ، اینها چیزهائی است که در پیش من آماده است ( و من آنها را ثبت و ضبط کرده‌ام . پروردگارا ! خود دانی که برابر اینها در حق او چکار می‌کنی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَرِینُهُ » : همدم او . مراد فرشته موکل مذکور در آیه 18 است . برخی هم گفته‌اند ، مراد اهریمن و اهریمنان مذکور در ( زخرف‌ / 36 ، فصّلت / 25 ) است ! لیکن مقبول به نظر نمی‌رسد در آن روز شیاطین جرأت بکنند به خود بنازند و بگویند : ما این را گمراه و از راه بدر کرده‌ایم . چرا که شیاطین در آن روز منکر کارهای خود می‌گردند ( نگا : آیه 27 ) . « هذا » : مراد پرونده اعمال است که توسط فرشته موکّل ثبت و ضبط و فراهم آمده است .‏

سوره ق آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ أَلْقِیَا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا به دو فرشته مأمور ثبت و ضبط اعمال دستور می‌دهد : ) هر کافر سرکش و کینه‌توزی را به دوزخ بیندازید !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلْقِیَا » : پرت کنید و بیندازید . مخاطب دو فرشته ثبت و ضبط اعمال و یا دو فرشته راهنما و گواه است . « عَنِیدٍ » : سرکش . کینه‌توز .‏

سوره ق آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ مَّنَّاعٍ لِّلْخَیْرِ مُعْتَدٍ مُّرِیبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن کسی را که سخت از انجام کارهای نیک دست بازداشته ( و دیگران را ) نیز از انجام خوبیها بازداشته است ، و متجاوز ( از حدود احکام الهی ) و متعدی ( به حقوق دیگران ) بوده است ، و ( در دین خود ) شک داشته است و ( دیگران را نیز راجع به دین ) به شک انداخته است و بدبین کرده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنَّاعٍ » : کسی که خویشتن را از انجام خوبیها بدور داشته است ، و یا مانع دیگران از انجام خوبیها بوده است . « مُعْتَدٍ » : تجاوزپیشه . کسی که از قوانین آسمانی سرپیچی کند و از حدود مقررات بگذرد ، و یا به حقوق دیگران تجاوز کند . « مُرِیبٍ » : متردد . شک‌انداز . از مصدر ( إِرَابَة ) که به صورت لازم و متعدی آمده است ( نگا : هود / 62 و 110 ، ابراهیم‌ / 9 ، سبأ / 54 ) .‏

سوره ق آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِی جَعَلَ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً آخَرَ فَأَلْقِیَاهُ فِی الْعَذَابِ الشَّدِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن کسی که با خدا ، معبود دیگری را برگزیده است . پس او را به عذاب سخت ( دوزخ ) بیندازید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلْقِیَا » : تکرار این واژه برای تأکید مطلب است .‏

سوره ق آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ قَرِینُهُ رَبَّنَا مَا أَطْغَیْتُهُ وَلَکِن کَانَ فِی ضَلَالٍ بَعِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( شیطانی که در دنیا پیوسته ) همدم او ( بوده است ) می‌گوید : پروردگارا ! من او را به طغیان و سرکشی ( از فرمان یزدان ) وا نداشته‌ام ، بلکه او خود در گمراهی ژرف ( و دور از ساحل نجاتی ) بوده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَرِینُهُ » : اهریمن همدم و همراه او در دنیا که پیوسته وی را به گمراهی و بدکرداری می‌خوانده است ( نگا : زخرف‌ / 36 ، فصّلت‌ / 25 ) . « مَآ أَطْغَیْتُهُ » : او را به سرکشی و تجاوز وا نداشته‌ام و به نافرمانی نکشانده‌ام . مراد این است که خودش به وسوسه‌های من گوش فرا داده است و من قدرت بر اجبار و اکراه نداشته‌ام ( نگا : ابراهیم‌ / 22 ، نحل‌ / 100 ) .‏

سوره ق آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ لَا تَخْتَصِمُوا لَدَیَّ وَقَدْ قَدَّمْتُ إِلَیْکُم بِالْوَعِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا می‌فرماید : در پیشگاه من ستیزه مکنید . من پیش از این شما را ( از این سرنوشت شوم ) بیم داده بودم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَدَّمْتُ إِلَیْکُم بِالْوَعِیدِ » : توسط پیغمبران قبلاً به شما اخطار کرده‌ام و شما را از چنین روزی و سرنوشتی ترسانده‌ام .‏

سوره ق آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ مَا یُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَیَّ وَمَا أَنَا بِظَلَّامٍ لِّلْعَبِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سخن من ( مبنی بر عذاب دادن کافران و نعمت رساندن به مؤمنان ) تغییرناپذیر است و دگرگون نمی‌شود ، و من کمترین ستمی به بندگان نمی‌کنم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْقَوْلُ » : منظور تهدیدها و وعیدها و مژده‌ها و بشارتهای فراوان در آیات مختلف است . « ظَلاّمٍ » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 182 ، انفال‌ / 51 ، حج‌ / 10 ، فصّلت‌ / 46 ) .‏

سوره ق آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَتَقُولُ هَلْ مِن مَّزِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی به دوزخ خواهیم گفت : آیا پر شده‌ای‌ ؟ ( قطعاً که پر شده‌ای و ما به وعده خود وفا کرده‌ایم ) . و دوزخ می‌گوید : مگر افزون بر این هم هست‌ ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَلِ امْتَلاَتِ » : آیا پر شده‌ای‌ ؟ حرف استفهام ، تقریری است . یعنی بگو که پر شده‌ای و ما به وعده خود ( نگا : سجده‌ / 13 ، ص‌ / 85 ) وفا کرده‌ایم . « هَلِ امْتَلاَتِ . . . مَزِیدٍ » : معنی دیگر : آیا پر شده‌ای‌ ؟ دوزخ می‌گوید : آیا افزون بر این هم هست‌ ؟ در این صورت افزون‌طلبی دوزخ بر اثر خشم بر دوزخیان و تقاضای تضییق مکان بر آنان و رویهم متراکم شدن ایشان است .‏

سوره ق آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ وَأُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِینَ غَیْرَ بَعِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و بهشت به پرهیزکاران نزدیک گردانده می‌شود و فاصله چندانی از آنان نخواهد داشت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُزْلِفَتْ » : نزدیک گردانده شد ( نگا : شعراء / 64 و 90 ) . « غَیْرَ » : ظرف یا حال است . « غَیْرَ بَعِیدٍ » : برای تأکید معنی ( أُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ ) است .‏

سوره ق آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ هَذَا مَا تُوعَدُونَ لِکُلِّ أَوَّابٍ حَفِیظٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این همان چیزی است که به شما وعده داده می‌شد ، و به همه کسانی که ( از معاصی دست بکشند و به سوی اطاعت خدا ) برگردند ، و ( فرائض خدا و قوانین و عهدها و پیمانهای او را ) مراعات بدارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِکُلِّ . . . » : بدل از ( لِلْمُتَّقِینَ ) است با اعاده جار و مجرور . « أَوَّابٍ » : ( نگا : ص‌ / 17 و 19 و 30 و 44 ) . توّاب . « حَفِیظٍ » : محافظ دین خدا ، و حافظ فرائض او .‏

سوره ق آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ مَنْ خَشِیَ الرَّحْمَن بِالْغَیْبِ وَجَاء بِقَلْبٍ مُّنِیبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همان کسی که در نهان از خداوند مهربان بترسد و با دلی توبه‌کار ( به محضر او ) بیاید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنْ » : بدل از ( کُلِّ ) است . « مُنِیبٍ » : توبه‌کار . متوجه خدا و روی‌آرنده به طاعت او .‏

سوره ق آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ ادْخُلُوهَا بِسَلَامٍ ذَلِکَ یَوْمُ الْخُلُودِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( فرشتگان بدیشان می‌گویند : ) به سلامت وارد بهشت شوید . امروز ، روز جاودانگی است . ( جاودانگی بهشت با تمام مواهب و نعمتهایش ، روز بقاء و ماندگاری همیشگی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُدْخُلُوهَا » : داخل بهشت شوید . « بِسَلامٍ » : با درود ما بر شما ، با سلامت از هرگونه بدی و ناراحتی و آفت و بلا و کیفر و عذاب . با سلامت کامل از نظر جسم و جان . در امن و امان . « یَوْمُ الْخُلُودِ » : روزی که خدا وعده جاودانه زیستن در آن را به شما داده بود .‏

سوره ق آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ لَهُم مَّا یَشَاؤُونَ فِیهَا وَلَدَیْنَا مَزِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرچه بخواهند در بهشت برای آنان هست ، و افزون بر آن نزد ما نعمتهای دیگری وجود دارد ( که هرگز به فکر انسانی نرسیده است و به دل کسی نگذشته است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا یَشَآؤُونَ » : بهشتیان هرچه بخواهند . « مَزِیدٌ » : افزون بر آن ، علاوه از آن .‏

سوره ق آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَمْ أَهْلَکْنَا قَبْلَهُم مِّن قَرْنٍ هُمْ أَشَدُّ مِنْهُم بَطْشاً فَنَقَّبُوا فِی الْبِلَادِ هَلْ مِن مَّحِیصٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما پیش از آنان ( یعنی جلوتر از قریشیان ) اقوام زیادی را هلاک ساخته‌ایم . اقوامی که از ایشان بسی قویتر و نیرومندتر بوده‌اند و در جهان پیشروی کرده‌اند و کشورها را گشوده‌اند و بر شهرها تسلط یافته‌اند ، ( اما بر اثر کفر و ظلم و بیدادگری و فسق و فجور ، عاقبت به خشم خود گرفتارشان ساخته‌ایم ) و نابودشان نموده‌ایم . آیا این گونه افراد راه فراری ( از مرگ و کیفر الهی ) داشته‌اند ( تا قریشیان هم داشته باشند ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ کَمْ أَهْلَکْنَا قَبْلَهُم مِّن قَرْنٍ . . . » : ( نگا : انعام‌ / 6 ، مریم‌ / 74 و 98 ، ص‌ / 3 ) . « بَطْشاً » : گرفتن چیزی با قوت و قدرت . یورش و ستیز ( نگا : زخرف‌ / 8 ، دخان‌ / 16 ، شعراء / 130 ) . « نَقَّبُوا » : راهها را شکافته‌اند و کشورها را گشوده‌اند . در جهان حرکت کرده‌اند و پیشروی نموده‌اند . « نَقَّبُوا فِی الْبِلادِ » : کشورها و شهرها را گشوده‌اند و در آنجاها گشته‌اند . به کاوش نواحی و کندوکاو مکانها پرداخته‌اند . کشورها و شهرها را جستجو کرده‌اند تا جاودانه بمانند و از مرگ ، خویشتن را در پناه کاخها و دژها دارند . « مَحِیصٍ » : راه فرار . گریزگاه ( نگا : ابراهیم‌ / 21 ، فصّلت‌ / 48 ، شوری‌ / 35 ) .‏

سوره ق آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَذِکْرَى لِمَن کَانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَهُوَ شَهِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به راستی در این ( سرگذشت پیشینیان ) بیدارباش و اندرز بزرگی است برای آن که دلی ( آگاه ) داشته باشد ، یا با حضور قلب گوش فرا دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذِکْری‌ » : پند و اندرز . به خود آمدن . بیداری ( نگا : انعام‌ / 68 و 69 و 90 ، شعراء / 209 ، عنکبوت‌ / 51 ) . « شَهِیدٌ » : حاضر . در اینجا مراد کسی است که حضور قلب دارد ، و به اصطلاح دلش در مجلس است ، و با دقت به سخنان گوش می‌دهد و مطالب را پیگیری می‌کند .‏

سوره ق آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَمَا مَسَّنَا مِن لُّغُوبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما آسمانها و زمین را در شش دوره آفریده‌ایم و هیچ گونه درماندگی و خستگی به ما نرسیده است ( و کمترین مشکلی برای ما نداشته است . پس چگونه زنده گرداندن مردگان برای ما رنج‌آور و مشکل خواهد بود ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سِتَّةِ أَیّامٍ » : ( نگا : اعراف‌ / 54 ، یونس‌ / 3 ، هود / 7 ) . « لُغُوبٍ » : درماندگی و خستگی ( نگا : فاطر / 35 ) .‏

سوره ق آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ فَاصْبِرْ عَلَى مَا یَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( حال که چنین است ) پس در برابر چیزهائی که می‌گویند پایدار و شکیبا باش ، و ستایش و سپاس پروردگارت را پیش از طلوع آفتاب و قبل از غروب آن بجای آور . ( چرا که عبادت در آن اوقات ، بزرگ و ارزشمنداست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَاصْبِرْ عَلی . . . » : ( نگا : طه‌ / 130 ) .‏

سوره ق آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنَ اللَّیْلِ فَسَبِّحْهُ وَأَدْبَارَ السُّجُودِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و نیز در پاره‌ای از شب و بدنبال نمازها ، او را بستای و تسبیح و تقدیسش نمای .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَدْبَارَ » : جمع دُبُر ، عقب . دنبال . آخر ( نگا : آل‌عمران‌ / 111 ، انفال‌ / 15 ) . « السُّجُودِ » : مراد نمازها است .‏

سوره ق آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ وَاسْتَمِعْ یَوْمَ یُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّکَانٍ قَرِیبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای محمد ! این سخن را ) بشنو ! روزی منادی از مکان نزدیکی ندا درمی‌دهد ( و در صور می‌دمد و فریاد رستاخیز برمی‌کشد ، و همگان را به زنده شدن فرا می‌خواند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِسْتَمِعْ » : بشنو . گوش فرادار . مفعول آن محذوف است و تقدیر چنین است : إِسْتَمِعْ حَدِیثَ رَبِّکَ گوش فرادار . اخبار روزی را بشنو . مفعول در این صورت ( یَوْمَ ) است . « الْمُنَادِی‌ » : ندادهنده . مراد اسرافیل است که برای بار دوم در صور می‌دمد که نشانه زنده شدن مردگان و آغاز رستاخیز است . « مَکَانٍ قَرِیبٍ » : اشاره به این است که صدای صور او در فضا پخش می‌شود بگونه‌ای که گوئی بیخ گوش همگان است .‏

سوره ق آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَةَ بِالْحَقِّ ذَلِکَ یَوْمُ الْخُرُوجِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی فریاد ( رستاخیز ) را راست و درست و چنانکه باید می‌شنوند ، آن روز ، روز بیرون آمدن ( مردگان از میان قبورشان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الصَّیْحَةَ » : فریاد رستاخیز که نفخه دوم مذکور در آیه 20 است .‏

سوره ق آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا نَحْنُ نُحْیِی وَنُمِیتُ وَإِلَیْنَا الْمَصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما ، بلی فقط ما زنده می‌گردانیم و می‌میرانیم ، و بازگشت مردمان به سوی ما است و بس .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّا نَحْنُ نُحْیِی . . . » : ( نگا : حجر / 23 ) .‏

سوره ق آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِرَاعاً ذَلِکَ حَشْرٌ عَلَیْنَا یَسِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی زمین از روی مردمان می‌شکافد و کنار می‌رود ، و ایشان به سرعت ( از میان خاکها ) بیرون می‌آیند . آن روز ، روز گردهمآئی است و برای ما سهل و آسان است ( و کمترین رنج و زحمتی برای ما در بر ندارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سِرَاعاً » : جمع سَریع ، شتابان . حال برای فاعل ( یَخْرُجُونَ ) محذوف است ، و تقدیر چنین است : یَخْرُجُونَ سِرَاعاً . یا حال ضمیر ( هُمْ ) در ( عَنْهُمْ ) است . « یَسِیرٌ » : ساده و آسان ( نگا : نساء / 30 و 169 ، حج‌ / 70 ، عنکبوت‌ / 19 ) .‏

سوره ق آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا یَقُولُونَ وَمَا أَنتَ عَلَیْهِم بِجَبَّارٍ فَذَکِّرْ بِالْقُرْآنِ مَن یَخَافُ وَعِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما از آنچه ( درباره رسالت تو ) می‌گویند ، آگاه‌تر ( از هر کس دیگری ) هستیم . تو مأمور نیستی که آنان را وادار ( به ایمان ) کنی ( و با قهر و اجبار به سوی اسلام بکشانی ) . چون چنین است ، کسانی را به وسیله قرآن پند و اندرز بده که از بیم دادن و تهدید کردن من می‌ترسند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَبَّارٍ » : غالب و چیره . ( نگا : مائده‌ / 22 ) . « فَذَکِّرْ بِالْقُرْءَانِ » : با قرآن پند بده و موعظه کن .‏