تفسیر نور: سوره طه

تفسیر نور:
سوره طه آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ طه ‏

‏ترجمه : ‏
‏طا . ها .‏

‏توضیحات : ‏
‏« طه‌ » : ( نگا : بقره‌ / 1 ) .‏

سوره طه آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ مَا أَنزَلْنَا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) ما قرآن را برای تو نفرستاده‌ایم تا ( از غم ایمان نیاوردن کافران ، و نپذیرفتن شریعت یزدان ) خویشتن را خسته و رنجور کنی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِتَشْقَیا » : تا خود را به رنج و زحمت اندازی ، و خویشتن را نابود سازی ( نگا : کهف‌ / 6 ، شعراء / 3 ، فاطر / 8 ) .‏

سوره طه آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا تَذْکِرَةً لِّمَن یَخْشَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏لیکن آن را برای پند و اندرز کسانی فرستاده‌ایم که از خدا می‌ترسند ( و از او اطاعت می‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلاّ » : لیکن . امّا . « إِلاّ تَذّکِرَةً » : لیکن برای پند و اندرز . استثناء منقطع است . « تَذْکِرَةً » : آنچه مایه یادآوری و سبب پندآموزی گردد . مصدر باب تفعیل است ( نگا : اعلی‌ / 9 و 10 ) .‏

سوره طه آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ تَنزِیلاً مِّمَّنْ خَلَقَ الْأَرْضَ وَالسَّمَاوَاتِ الْعُلَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏از سوی کسی نازل شده است که زمین و آسمانهای بلند را آفریده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَنزِیلاً » : فرو فرستادن . مفعول مطلق فعل محذوف ( نَزَّلَ ) است ( نگا : اسراء / 106 ) . می‌تواند به معنی اسم مفعول ، یعنی ( مُنَزَّل ) باشد ( نگا : انعام‌ / 114 ، شعراء / 194 ) . « الْعُلَیا » : جمع عُلْیا ، رفیع ، بلند .‏

سوره طه آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند مهربانی ( قرآن را فرو فرستاده ) است که بر تخت سلطنت ( مجموعه جهان هستی ) قرار گرفته است ( و قدرتش سراسر کائنات را احاطه کرده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الرَّحْمنُ » : خبر مبتدای محذوف است و تقدیر چنین است : هُوَ الرَّحْمنُ . « الْعَرْشِ » و « إسْتَوَیا » : ( نگا : بقره‌ / 29 ، اعراف‌ / 54 ) .‏

سوره طه آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا وَمَا تَحْتَ الثَّرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏از آن او است آنچه در آسمانها و آنچه در زمین و آنچه در میان آن دو و آنچه در زیر خاک ( از دفائن و معادن ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الثَّرَیا » : خاک . زمین . « مَا تَحْتَ الثَّرَیا » : آنچه در درون خاک و در اعماق زمین است .‏

سوره طه آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یَعْلَمُ السِّرَّ وَأَخْفَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) اگر آشکارا سخن بگوئی ( یا پنهان ، برای خدا فرق نمی‌کند ) و نهانی ( سخن گفتن تو با دیگران را ) و نهان‌تر ( از آن را که سخن گفتن تو با خودت و خواطر دل است ) می‌داند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن تَجْهَرْ . . . » : اگر آشکارا سخن بگوئی . مخاطب پیغمبر و به تبع او پیروانش می‌باشد . یا مخاطب خود « انسان‌ » و عام است . « السِّرَّ » : مراد نجوای با دیگران است . « أَخْفَیا » : مراد چیزهائی است که به دل می‌گذرد ، اعم از اندیشه و وسوسه و نیّت ( نگا : ملک‌ / 13 ، ِ / 16 ) .‏

سوره طه آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْأَسْمَاء الْحُسْنَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏او خدا است و جز خدا معبودی نیست . او دارای نامهای نیکو است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَللهُ » : خبر مبتدای محذوف است . « الأسْمآءُ الْحُسْنَیا » : نامهای نیکو . وجه تسمیه اسماء حُسنی ، بدان جهت است که بر تنزیه و کمال عظمت و قدرت دلالت دارند ( نگا : اعراف‌ / 180 ، اسراء / 110 ) .‏

سوره طه آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ وَهَلْ أَتَاکَ حَدِیثُ مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا خبر ( سرگذشت شگفت ) موسی ( با فرعون ) به تو رسیده است‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَلْ أَتَاکَ » : آیا به تو رسیده است‌ ؟ عربها برای تثبیت خبر در دل مخاطب ، آن را با استفهام می‌آغازند و وی را بدین وسیله تشویق و ترغیب به شنیدن می‌نمایند . « حَدِیثُ » : سخن . مراد خبر و قصّه است .‏

سوره طه آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ رَأَى نَاراً فَقَالَ لِأَهْلِهِ امْکُثُوا إِنِّی آنَسْتُ نَاراً لَّعَلِّی آتِیکُم مِّنْهَا بِقَبَسٍ أَوْ أَجِدُ عَلَى النَّارِ هُدًى ‏

‏ترجمه : ‏
‏وقتی ( در دل شب تاریک سردی ، به هنگام مراجعت از مَدْیَن به مصر ، از دور ) آتشی را دید و به خانواده خود گفت : اندکی توقّف کنید که آتشی دیده‌ام . امیدوارم از آن آتش ، شعله‌ای برایتان بیاورم ، یا این که در دور و بر آتش راهنمائی را بیابم ( و راه را از او بپرسم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُمْکُثُوا » : توقّف کنید . اندکی بایستید . « ءَانَسْتُ » : دیده‌ام . از مصدر ( إیناس ) که به معنی احساس کردن چیزی است که موجب خوشحالی و آرامش باشد ، برعکس « توجّس‌ » که به معنی احساس کردن چیزی است که موجب خوف و هراس است . « قَبَسٍ » : شعله برگرفته از آتش بر نوک چند چوب . « هُدیً » : راهنما . راهنمائی ( نگا : بقره‌ / 2 ) .‏

سوره طه آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِی یَا مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که به کنار آتش رسید ، ( از سوئی ) ندا داده شد : ای موسی !‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُودِیَ » : صدا زده شد . مجهول ( نادی ) است .‏

سوره طه آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ إِنِّی أَنَا رَبُّکَ فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى ‏

‏ترجمه : ‏
‏بدون شکّ من پروردگار تو می‌باشم . کفشهایت را از پا بیرون بیاور ، چرا که در سرزمین پاک و مبارک « طُوی‌ » هستی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِخْلَعْ نَعْلَیْکَ » : کفشهایت را از پا بیرون بیاور . در آن زمان بیرون آوردن کفش نشانه تواضع و ادب بوده است ( نگا : المصحف المیسّر ) . « طُویً » : طُوی ، نام سرزمین کنار کوه طور است .‏

سوره طه آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَنَا اخْتَرْتُکَ فَاسْتَمِعْ لِمَا یُوحَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏من تو را ( برای مقام رسالت ) برگزیده‌ام ، پس گوش فراده بدانچه وحی می‌شود ( تا آن را خوب بیاموزی و به قوم خود برسانی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِخْتَرْتُکَ » : تو را برگزیده‌ام .‏

سوره طه آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِی وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِکْرِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏من « الله » هستم ، و معبودی جز من نیست ، پس تنها مرا عبادت کن ، ( عبادتی خالص از هرگونه شرکی ) ، و نماز را بخوان تا ( همیشه ) به یاد من باشی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِذِکْرِی‌ » : برای این که همیشه به یاد من باشی . تا در نماز به ذکر من بپردازی . به هنگام یاد من . با توجّه به معنی اخیر ، حرف ( لِ ) به معنی ( عِندَ ) است ( نگا : إسراء / 78 ) .‏

سوره طه آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ السَّاعَةَ ءاَتِیَةٌ أَکَادُ أُخْفِیهَا لِتُجْزَى کُلُّ نَفْسٍ بِمَا تَسْعَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏رستاخیز به طور قطع خواهد آمد . من می‌خواهم ( موعد ) آن را ( از بندگان ) پنهان دارم تا ( مردمان در حالت آماده باش دائم بوده ، و در ضمن به سبب مخفی بودن قیامت آزادی عمل داشته باشند ، و سرانجام ) هرکسی در برابر تلاش و کوشش خود جزا و سزا داده شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَکَادُ » : نزدیک است که من . می‌خواهم ( نگا : قاموس اللغه ) . « أُخْفِیهَا » : آن را پنهان می‌دارم . برخی گفته‌اند ، همزه آن برای سلب است و إخفاء به معنی إظهار است ، در این صورت مفهوم آیه چنین می‌شود : رستاخیز به طور قطع فرا می‌رسد و درصدد آشکار ساختن آن و خاتمه بخشیدن بدین جهانم ، تا هرکسی آن درود عاقبت کار که کشت . « بِمَا » : برابر عمل خود . واژه ( ما ) مصدریّه است .‏

سوره طه آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ فَلاَ یَصُدَّنَّکَ عَنْهَا مَنْ لاَ یُؤْمِنُ بِهَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ فَتَرْدَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای موسی ! ) نباید تو را از ( ایمان به قیامت و آمادگی برای ) آن باز دارد کسی که بدان باور نداشته و از هوا و هوس خویش پیروی می‌نماید ، که هلاک خواهی شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَلا یَصُدَّنَّکَ » : باید که تو را باز ندارد . تو را غافل و دور از آن نکند . « عَنْها » : از آن . مرجع ضمیر ( ها ) واژه ( السَّاعَةَ ) است . « تَرْدی‌ » : هلاک شوی . این فعل می‌تواند مضارع منصوب و جواب نهی باشد . یا مضارع مرفوع ، و جمله فعل و فاعل خبر مبتدای محذوف بوده و تقدیر چنین باشد : فَأََنتَ تَرْدی به سبب ذلِکَ .‏

سوره طه آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا تِلْکَ بِیَمِینِکَ یَا مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای موسی ! در دست راست تو چیست‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَمِین‌ » : دست راست . « مَا تِلْکَ بِیَمینِکَ ؟ » : مراد از این پرسش ، متوجّه کردن مخاطب است به چیزهائی که بعداً سر می‌زند .‏

سوره طه آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ هِیَ عَصَایَ أَتَوَکَّأُ عَلَیْهَا وَأَهُشُّ بِهَا عَلَى غَنَمِی وَلِیَ فِیهَا مَآرِبُ أُخْرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏پاسخ داد که این عصای من است و بر آن تکیه می‌کنم و با آن گوسفندانم را می‌رانم و برای آنها برگ می‌ریزم ، و نیازهای دیگری را با آن برآورده می‌کنم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَتَوَکَّؤُاْ » : تکیه می‌زنم ، چه در ایستادن و چه در رفتن . « أَهُشُّ » : برگ درختان را می‌ریزم . فرود می‌آورم و می‌رانم . « مَئَارِبُ » : جمع مأْرِبَةَ ، حوائج و منافع .‏

سوره طه آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ أَلْقِهَا یَا مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا بدو امر ) فرمود : ای موسی ! عصا را بینداز .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلْقِهَا » : آن را بینداز . آن را بیفکن .‏

سوره طه آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَلْقَاهَا فَإِذَا هِیَ حَیَّةٌ تَسْعَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏موسی فوراً عصا را انداخت ، و ناگهان مار بزرگی شد و به سرعت راه افتاد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَیَّةٌ » : مار بزرگ ( نگا : اعراف‌ / 107 ) . « تَسْعی‌ » : به سرعت حرکت می‌کند و راه می‌رود .‏

سوره طه آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ خُذْهَا وَلَا تَخَفْ سَنُعِیدُهَا سِیرَتَهَا الْأُولَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا به موسی ) فرمود : آن را بگیر و مترس ! ما آن را به هیئت اوّل و حالت نخستین خود باز خواهیم گرداند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سِیرَة » : شیوه و چگونگی . هیئت و حالت . همان چیزی که بود .‏

سوره طه آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ وَاضْمُمْ یَدَکَ إِلَى جَنَاحِکَ تَخْرُجْ بَیْضَاء مِنْ غَیْرِ سُوءٍ آیَةً أُخْرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏دست خود را به گریبان خویش فرو بر ، تا سفید و درخشان بیرون آید ، بی‌آن که دچار عیب و بیماریی شده باشد ، و این معجزه دیگری ( برای تو ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَنَاحِ » : زیر بغل . گریبان . « بَیْضَآءَ » : سفید نورانی ( نگا : اعراف‌ / 108 ) . حال اوّل ضمیر فعل ( تَخْرُجْ ) است . « سُوءٍ » : بیماری . عیب و نقص . « ءَایَةً » : معجزه . حال دوم است برای ضمیر فعل ( تَخْرُجْ ) .‏

سوره طه آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ لِنُرِیَکَ مِنْ آیَاتِنَا الْکُبْرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ما اینها را به تو نمودیم ) تا بعضی از معجزه‌های بزرگ خود را ( با تبدیل عصا به اژدها و درخشنده شدن دست ) به تو نشان دهیم ( و دلیل صدق رسالت تو باشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنْ ءَایَاتِنَا الْکُبْرَیا » : بعضی از معجزه‌های بزرگ ما . مراد دو معجزه مهمّی است که در بالا ذکر شده‌اند .‏

سوره طه آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ اذْهَبْ إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏برو به سوی فرعون ( و وی را دعوت به ایمان به خدای یگانه کن ) که او سرکشی کرده است ( و در کفر و طغیان از حدّ گذشته است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« طَغَیا » : سرکشی آغازیده است و طغیان کرده است .‏

سوره طه آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی خاشعانه به دعا پرداخت و ) گفت : پروردگارا ! سینه‌ام را فراخ و گشاده دار ( تا در پرتو شرح صدر ، خشم و کین از دل برخیزد ، و با آرامش تمام رسالت آسمانی را به جای آورم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِشْرَحْ » : فراخ کن و گشاده دار ( نگا : انعام‌ / 125 ) .‏

سوره طه آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَسِّرْ لِی أَمْرِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کار ( رسالت ) مرا بر من آسان گردان ( تا آن را به گونه آراسته و پیراسته ، به گوش فرعون و فرعونیان برسانم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَسِّرْ » : آسان کن . ساده گردان .‏

سوره طه آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏و گره از زبانم بگشای ( تا روشن و گویا آن را بیان دارم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عُقْدَةً » : گره . مراد لکنت زبان است .‏

سوره طه آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ یَفْقَهُوا قَوْلِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏تا این که سخنان مرا بفهمند ( و دقیقاً متوجّه مقصود من شوند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَفْقَهُوا » : تا بفهمند . فعل مضارع مجزوم است ، چرا که جواب طلب است .‏

سوره طه آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ وَاجْعَل لِّی وَزِیراً مِّنْ أَهْلِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏و یاوری از خاندانم برای من قرار بده .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَزِیراً » : یاور . معاون . پشتیبان و تکیه‌گاه .‏

سوره طه آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ هَارُونَ أَخِی ‏
‏ترجمه : ‏
‏برادرم هارون را .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَارُونَ » : عطف بیان است .‏

سوره طه آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ اشْدُدْ بِهِ أَزْرِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏به وسیله او پشت مرا استوار دار ( و بر نیروی من بیفزای ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَزْر » : پشت . قوّت .‏

سوره طه آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَشْرِکْهُ فِی أَمْرِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏و او را در کار ( رسالت و تبلیغ ) من شریک گردان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْر » : مراد کار رسالت و نبوّت و تبلیغ و دعوت است .‏

سوره طه آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ کَیْ نُسَبِّحَکَ کَثِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏تا تو را بسیار تسبیح گفته و تقدیس کنیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَثِیراً » : صفت مصدر محذوفی است .‏

سوره طه آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَذْکُرَکَ کَثِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و بسیار ذکر تو گوئیم و بر یاد تو باشیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَذْکُرَکَ » : اسماء حُسنای تو را بر زبان رانیم . ذکر تو گوئیم . به یا تو باشیم‌‏

سوره طه آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّکَ کُنتَ بِنَا بَصِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏چرا که تو همیشه از حال ما آگاه بوده‌ای ( و هستی ، و امور ما را زیر نظر داشته‌ای و می‌داری ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَصِیراً » : بینا . آگاه .‏

سوره طه آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ قَدْ أُوتِیتَ سُؤْلَکَ یَا مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا موسی را ندا داد و ) فرمود : ای موسی ! خواسته تو به تو داده می‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُوتِیتَ » : داده شدی . از مصدر إیتآء . « سُؤْل‌ » : درخواست . مصدر است و به معنی اسم مفعول ، یعنی : مَسْؤُول .‏

سوره طه آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ مَنَنَّا عَلَیْکَ مَرَّةً أُخْرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما ( پیش از این ) بار دیگری بر تو منّت نهاده‌ایم ( و بدون تقاضا و درخواست تو ، تو را مشمول عنایت خود قرار داده‌ایم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنَنَّا عَلَیْکَ » : در حق تو انعام و احسان کرده‌ایم .‏

سوره طه آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ أَوْحَیْنَا إِلَى أُمِّکَ مَا یُوحَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏بدان گاه که آنچه را که لازم بود ( توسّط فرشتگان ) به مادرت الهام کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوْحَیْنَا » : الهام کردیم . مراد از وحی ، الهام است ( نگا : نحل‌ / 68 ، قصص‌ / 7 ) .‏

سوره طه آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ أَنِ اقْذِفِیهِ فِی التَّابُوتِ فَاقْذِفِیهِ فِی الْیَمِّ فَلْیُلْقِهِ الْیَمُّ بِالسَّاحِلِ یَأْخُذْهُ عَدُوٌّ لِّی وَعَدُوٌّ لَّهُ وَأَلْقَیْتُ عَلَیْکَ مَحَبَّةً مِّنِّی وَلِتُصْنَعَ عَلَى عَیْنِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏( الهام کردیم ) که او را در صندوقی بیفکن ، و آن صندوق را به دریا بینداز ، تا دریا آن را به ساحل بیفکند ، ( و آن وقت فرعون ) دشمن من و دشمن او ، آن را ( از آب ) بگیرد . من محبّت خود را بر تو افکندم ( بدان گونه که هرکس تو را ببیند بی‌اختیار دوستت داشته باشد ) . هدف هم این بود که تحت نظارت و رعایت من چنان که باید پرورش یابی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِقذِ فِیهِ » : او را بیفکن . « التَّابُوتِ » : صندوق ( نگا : بقره‌ / 248 ) . « الْیَمِّ » : دریا . مراد رود نیل است ( نگا : اعراف‌ / 136 ) . « عَدُوٌّ » : مراد فرعون است . « لِتُصْنَعَ » : تا ساخته شوی . مراد از ساختن ، پرورش و تربیت است . « عَلَیا عَیْنِی‌ » : تحت رعایت و نظارت خاصّ من ( نگا : هود / 37 ) .‏

سوره طه آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ تَمْشِی أُخْتُکَ فَتَقُولُ هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَى مَن یَکْفُلُهُ فَرَجَعْنَاکَ إِلَى أُمِّکَ کَیْ تَقَرَّ عَیْنُهَا وَلَا تَحْزَنَ وَقَتَلْتَ نَفْساً فَنَجَّیْنَاکَ مِنَ الْغَمِّ وَفَتَنَّاکَ فُتُوناً فَلَبِثْتَ سِنِینَ فِی أَهْلِ مَدْیَنَ ثُمَّ جِئْتَ عَلَى قَدَرٍ یَا مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن هنگام خواهرت ( در نزدیکی کاخ فرعون تو را می‌پائید و ) راه می‌رفت ( چون دید که تو را از آب گرفتند و به دنبال زن شیردهی می‌گشتند ، بدیشان ) گفت : آیا کسی را به شما نشان دهم که سرپرستی او را بر عهده گیرد و ( دایه خوبی برای وی باشد ؟ پس از موافقت آنان ، مادرت را بدیشان نمود ، و آن وقت ) ما تو را به سوی مادرت باز گرداندیم تا چشمش ( از دیدن تو ) روشن شود ( و از زنده بودن تو شاد گردد ) و غمگین نشود . ( بعد از بزرگ شدن ، از میان فرعونیان ، اشتباهاً ) کسی را کُشتی ، و ما تو را از غم و اندوه ( شرّ و بلای فرعونیان و قصاص فرعون ) رهانیدیم ، و ( بعد از آن ) تو را ( در کوره‌های حوادث ، یکی پس از دیگری ) بارها و بارها آزمودیم . پس از آن سالها در میان مردم مَدْیَن ماندگار شدی . سپس ای موسی ! در موعدی که ( برای گرفتن فرمان رسالت ) مقدّر بود ( از مَدْیَن به مصر ) بازگشتی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَتَنَّاکَ » : تو را با خوشیها و ناخوشیها آزمودیم تا از آلودگیها پاکیزه شدی و از بوته آزمایش خالص به در آمدی ( نگا : انبیاء / 35 ) . « فُتُوناً » : جمع ( فَتْن ) ، انواع آزمونها و آزمایشها ، مانند : ظنون که جمع ظنّ است . و یا این که فُتُون جمع فِتْنَة است ، مثل : به دور ، جمع بَدْرَة ، حُجُوز جمع حُجْزَة . برخی هم گفته‌اند ، فُتُون مصدر است ، همانند : شکور و کُفُور و ثُبُور . « عَلَیا قَدَرٍ » : بر طبق تقدیر ازلی . قَدَر به معنی مُقَدَّر یا مَوْعِد است .‏

سوره طه آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ وَاصْطَنَعْتُکَ لِنَفْسِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏و تو را برای ( وحی خود و حمل رسالت ) خویش برگزیدم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِصْطَنَعْتُکَ » : تو را برگزیدم . تو را از خاصّان کردم . در حق تو نیکی نمودم .‏

سوره طه آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ اذْهَبْ أَنتَ وَأَخُوکَ بِآیَاتِی وَلَا تَنِیَا فِی ذِکْرِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏تو و برادرت همراه با آیات من ( که در اختیارتان گذارده‌ام ) بروید و در ذکر ( و یاد و اجرای فرمان ) من سستی مکنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِئَایَاتِی‌ » : همراه با آیات من . آیات ، هم شامل دو معجزه بزرگ موسی می‌شود ، و هم سایر نشانه‌های پروردگار و تعلیمات و برنامه‌هائی که بیانگر حقّانیّت دعوت و نبوّت او است ( نگا : اسراء / 101 ) . « لاتَنِیَا » : سستی نکنید . از ماده ( ونی ) .‏

سوره طه آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ اذْهَبَا إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏به سوی فرعون بروید که سرکشی کرده است ( و در کفر و طغیان از حدّ گذشته است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره طه آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ فَقُولَا لَهُ قَوْلاً لَّیِّناً لَّعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس به نرمی با او ( درباره ایمان ) سخن بگوئید ، شاید ( غفلت خود و عظمت خدا را ) یاد کند و ( از عاقبت کفر و طغیان خویش و عذاب دوزخ ) بهراسد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَیِّناً » : نرم و ملایم . « یَتَذَکَّرُ » : پند گیرد . یادآور گردد .‏

سوره طه آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَا رَبَّنَا إِنَّنَا نَخَافُ أَن یَفْرُطَ عَلَیْنَا أَوْ أَن یَطْغَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی و هارون خاشعانه ) گفتند : پروردگارا ! ما ( از این ) می‌ترسیم که او ( قبل از آن که به سخنان ما گوش فرا دهد ) بر ما پیش دستی کند ( و فرمان قتل ما را صادر کند و پیام تو به گوش او و اطرافیانش نرسد ) و یا ( بعد از شنیدن ) طغیانگری آغازد ( و اسائه ادب کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَفْرُطَ » : سبقت گیرد . پیش افتد . « أَن یَفْرُطَ عَلَیْنَا » : این که بر اتمام تبلیغ و اظهار معجزات ما با کشتن ما پیشی گیرد و آنها را ناتمام گذارد . این که بر اذیّت و آزار ما بیفزاید .‏

سوره طه آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ لَا تَخَافَا إِنَّنِی مَعَکُمَا أَسْمَعُ وَأَرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏فرمود : نترسید ! من با شما هستم و ( حرفهایشان را ) می‌شنوم و ( اعمالشان را ) می‌بینم ( و ایشان را از کشتن و آزار شما باز می‌دارم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَعَکُمَا » : مراد از معیّت و همراهی خدا ، حفاظت و رعایت و نصرت ذات باری است .‏

سوره طه آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ فَأْتِیَاهُ فَقُولَا إِنَّا رَسُولَا رَبِّکَ فَأَرْسِلْ مَعَنَا بَنِی إِسْرَائِیلَ وَلَا تُعَذِّبْهُمْ قَدْ جِئْنَاکَ بِآیَةٍ مِّن رَّبِّکَ وَالسَّلَامُ عَلَى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏به پیش او بروید و بگوئید : ما دو فرستاده پروردگار تو هستیم . بنی‌اسرائیل را با ما همراه بدار ( و ایشان را از ایمان باز مدار ) و آنان را اذیّت و آزار مکن . ما معجزه‌ای از پروردگارت برایت‌آورده‌ایم ( که دالّ بر صدق ما است ) . در امان ماندن از عذاب ، نصیب کسی است که راه هدایت در پیش گیرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَرْسِلْ » : آزاد کن از بردگی و بندگی و اسارت و واداشتن به کار بدون جیره و مواجب و حق و دستمزدی . بگذار در ایده و عقیده همراه ما شوند . « ءَایَةٍ » : معجزه‌ای بزرگ . دلیل و برهان سترگ . « السَّلامُ » : سلامت . در امان ماندن از عذاب . « عَلَیا » : برای . این واژه به معنی ( لِ ) است . « وَالسَّلامُ عَلَیا » : این جمله برای بیان تحیّت و درود نیست‌ ؛ چرا که در ابتدای خطاب ذکر نشده است ( نگا : تفسیرهای المنتخب ، صفوه التفاسیر ، المراغی ) . امّا برخی آن را به معنی « درود بر کسی باد که . . . » دانسته‌اند .‏

سوره طه آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا قَدْ أُوحِیَ إِلَیْنَا أَنَّ الْعَذَابَ عَلَى مَن کَذَّبَ وَتَوَلَّى ‏

‏ترجمه : ‏
‏به ما وحی شده است که عذاب ( شدید الهی ) دامنگیر کسی می‌گردد که ( آیات آسمانی و معجزات را ) تکذیب نماید ، و ( از دعوت ما و ایمان به خدا ) روی بگرداند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیا مَنْ » : بر کسی وارد می‌گردد که . از آن کسی است که . « تَوَلّی‌ » : پشت کرد . اعراض نمود . روی گرداند .‏

سوره طه آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَمَن رَّبُّکُمَا یَا مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( فرعون ) گفت : ای موسی ! پروردگار شما دو نفر کیست‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَبُّکُمَا » : پروردگار شما دو نفر . بیان کلام بدین شیوه نشانه غرور فرعون است .‏

سوره طه آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبُّنَا الَّذِی أَعْطَى کُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی ) گفت : پروردگار ما آن کسی است که هر چیزی را وجود بخشیده است و سپس ( در راستای آن چیزی که برای آن آفریده شده است ) رهنمودش کرده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلْقَهُ » : آفرینش آن . وجود آن . « هَدَیا » : رهنمودش کرده است . بدو مسیر داده است . برای انجام وظیفه خاصّ خود ، راهنمائی کرده است .‏

سوره طه آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَمَا بَالُ الْقُرُونِ الْأُولَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( فرعون ) گفت : پس حال و وضع مردمان گذشته چه شده است‌ ؟ ( اگر آن گونه باشد که تو می‌گوئی ، پس چرا زنده نگشته‌اند و با ایشان حساب و کتاب نشده است‌ ؟ ما که کسی را ندیده‌ایم که زنده‌اش کرده ، و به دوزخ یا بهشت فرستاده باشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَالُ » : حال و وضع . کار و بار ( نگا : یوسف‌ / 50 ، محمّد / 2 و5 ) . « الْقُرُونِ » : جمع قَرْن ، مراد مردمان هم‌عصرِ اعصار و ازمنه است ( نگا : انعام‌ / 6 ) .‏

سوره طه آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ عِلْمُهَا عِندَ رَبِّی فِی کِتَابٍ لَّا یَضِلُّ رَبِّی وَلَا یَنسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی ) گفت : ( تمام مشخّصات و اعمال و اقوال اقوام گذشته محفوظ و موجود است و ) اطّلاعات مربوط بدیشان در کتابی عظیم و شگفت ( به نام لوح محفوظ ، مکتوب ) است و تنها پروردگارم از آن مطلع است و بس . پرودگار من به خطا نمی‌رود ( و لذا چیزی از قلم او نمی‌افتد ) و فراموش نمی‌کند ( و بنابراین ، چیزی از یاد او نمی‌رود . مطمئنّاً روزی جزا و سزای ایشان به تمام و کمال داده می‌شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کِتَابٍ » : کتاب عظیم و عجیب . مراد لوح محفوظ است .‏

سوره طه آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ مَهْداً وَسَلَکَ لَکُمْ فِیهَا سُبُلاً وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ أَزْوَاجاً مِّن نَّبَاتٍ شَتَّى ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگاری است که زمین را گهواره ( سکونت و آرامش ) شما کرده است ، و در آن راههائی ( در خشکی و آب و هوا ، جهت ارتباط ) برایتان به وجود آورده است ، و از آسمان آب را ریزان و باران کرده است ، و با آن انواع گیاهان و اقسام درختان نر و ماده را رویانده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَهْداً » : گهواره . زمین از لحاظ سهولت زندگیِ بر آن ، و آسانی گشت و گذارِ در آن ، به گهواره کودک تشبیه شده است که محلّ آسایش و آرامش او است . « سَلَکَ » : ساخته است . کشیده است . « أَخْرَجْنَا » : استعمال فعل ( أَخْرَجْنَا ) به جای ( أَخْرَجَ ) برای جلب توجّه شنونده به امور و کارهای شگفتی است که بعد از آن بیان می‌شود . در اینجا صنعت التفات ملحوظ و منظور است ( نگا : انعام‌ / 99 ) . « أَزْوَاجاً » : جمع زَوْج ، هم می‌تواند اشاره به اصناف و انواع گیاهان باشد ، و هم اشاره به مسأله زوجیّت ، یعنی نر و مادّه بودن در عالم گیاهان . « شَتَّیا » : جمع شَتیت ، مختلف و گوناگون در شکل و رنگ و طعم و بو .‏

سوره طه آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ کُلُوا وَارْعَوْا أَنْعَامَکُمْ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّأُوْلِی النُّهَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( از این فرآورده‌های گیاهی ، هم ) خودتان بخورید و هم چهارپایان خود را ( در آن ) بچرانید . مسلّماً در این امور ، نشانه‌های روشنی ( بر اثبات وجود خدا و یگانگی او ) است برای کسانی که دارای عقل سالم باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِرْعَوْا » : بچرانید . به چَرا ببرید . « أَنْعَام‌ » : چهارپایان . « النُّهَیا » : جمع نُهْیَة ، به معنی : عقل . علّت تسمیه عقل بدان ، این است که عقل از چیز قبیح نهی می‌کند . « اُوْلِی النُّهَیا » : عاقلان و خردمندان .‏

سوره طه آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ مِنْهَا خَلَقْنَاکُمْ وَفِیهَا نُعِیدُکُمْ وَمِنْهَا نُخْرِجُکُمْ تَارَةً أُخْرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما شما را از زمین آفریده‌ایم ، و بدان باز می‌گردانیم ، و بار دیگر شما را از آن بیرون می‌آوریم ( برای حساب و کتاب و جزا و سزا ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَارَةً » : دفعه دیگر . بار دیگر ( نگا : اسراء / 69 ) .‏

سوره طه آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ أَرَیْنَاهُ آیَاتِنَا کُلَّهَا فَکَذَّبَ وَأَبَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما همه معجزات خود را ( که مؤیّد رسالت موسی و صدق او در اموری بود که از سوی خدا ابلاغ می‌کرد ) به فرعون نشان دادیم ، ولی او ( همه آنها را ) تکذیب کرد و ( از ایمان بدانها ) سرپیچی کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُلَّهَا » : جملگی آنها . مراد همه معجزاتی است که موسی برای اثبات موضوعات مطروحه نشان داد . یا مراد ادلّه و براهین دالّ بر وجود صانع قادر حکیم است .‏

سوره طه آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ أَجِئْتَنَا لِتُخْرِجَنَا مِنْ أَرْضِنَا بِسِحْرِکَ یَا مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( فرعون ) گفت : ای موسی ! آیا آمده‌ای که ما را با این جادوی خویش از سرزمین خودمان بیرون کنی‌ ؟ ( ما می‌دانیم که مسأله نبوّت ، و دعوت به توحید ، و ارائه این کارهائی که می‌کنی ، همگی توطئه است ، و مرادت حکومت و سیطره قوم خود بر مصر است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَرْضِنَا » : سرزمین ما . مراد مصر است .‏

سوره طه آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَنَأْتِیَنَّکَ بِسِحْرٍ مِّثْلِهِ فَاجْعَلْ بَیْنَنَا وَبَیْنَکَ مَوْعِداً لَّا نُخْلِفُهُ نَحْنُ وَلَا أَنتَ مَکَاناً سُوًى ‏

‏ترجمه : ‏
‏یَقیناً ما هم جادوئی همسان جادوی تو را برای تو می‌آوریم ( و سحرت را با سحر خود باطل و بی‌اثر می‌گردانیم . پس هم اکنون ) موعد آن را معیّن کن . موعدی که نه ما و نه تو از آن تخلّف نکنیم ، و وعده‌گاه مکان صاف و مسطّح ، و فاصله آن نسبت به همگان یکسان باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَکَاناً سُویً » : مکان صاف و مسطّح . جائی که مسافت آن نسبت به ما و شما یک اندازه باشد . ( مَکاناً ) بدل از ( مَوْعِداً ) است .‏

سوره طه آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ مَوْعِدُکُمْ یَوْمُ الزِّینَةِ وَأَن یُحْشَرَ النَّاسُ ضُحًى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی ) گفت : میعاد ما و شما روز جشنی است که در آن خود را می‌آرایند . باید مردم در چاشتگاه گرد آورده شوند ( تا ماجرائی را ببینند که میان ما و شما می‌گذرد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَوْمُ الزِّینَةِ » : روز زینت . روزی بوده است که یکی از اعیاد به حساب می‌آمده است و همگان در آن خود را می‌آراسته‌اند و به سرور و شادی می‌پرداخته‌اند . گویا امروزه در مصر هنوز برقرار و « وفاء نیل‌ » نام دارد . « ضُحیً » : چاشتگاه . چاشت .‏

سوره طه آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ فَتَوَلَّى فِرْعَوْنُ فَجَمَعَ کَیْدَهُ ثُمَّ أَتَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( فرعون آن مجلس را ترک گفت و ) پشت نمود و رفت و همه مکر و فریب خود را جمع کرد و سپس ( در روز موعد با تمام قدرت و جملگی جادوگران چیره‌دست و ادوات و ابزار جادو به میدان ) آمد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کیْد » : نیرنگ . مراد همه چیزهائی است که در چاره‌کردن موسی و پیروزی بر او ، لازم و ضروری بود .‏

سوره طه آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ لَهُم مُّوسَى وَیْلَکُمْ لَا تَفْتَرُوا عَلَى اللَّهِ کَذِباً فَیُسْحِتَکُمْ بِعَذَابٍ وَقَدْ خَابَ مَنِ افْتَرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏موسی خطاب به جادوگران گفت : وای بر شما ! بر خدا دروغ نبندید ( و به الوهیّت فرعون باور نکنید ، و پیغمبران خدا را تکذیب ننمائید ، و معجزات ایشان را جادو ندانید ) که خدا شما را با عذاب ( خود ) نابود و ریشه‌کن خواهد ساخت ، و شکست و نومیدی از آن کسانی است که بر خدا دروغ می‌بندند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَیْلَکُمْ » : وای بر شما ! نابود شوید ! « یُسْحِتَ » : ریشه‌کن و نابود می‌گرداند . « خَابَ » : ناامید گردید . شکست خورد .‏

سوره طه آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ فَتَنَازَعُوا أَمْرَهُم بَیْنَهُمْ وَأَسَرُّوا النَّجْوَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این سخن موسی ایشان را به هراس انداخت ، و بر برخی از دلها تأثیر خود را بخشید ، و در میان جمعیّت ساحران اختلاف افتاد ) و درباره کارهایشان به نزاع برخاستند ، و مخفیانه و درگوشی با هم به سخن پرداختند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَسَرُّوا النَّجْوَیا » : نجوای خود را درباره کار موسی و این که در حق او چه خواهند کرد ، از مردم مخفی و نهان داشتند .‏

سوره طه آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا إِنْ هَذَانِ لَسَاحِرَانِ یُرِیدَانِ أَن یُخْرِجَاکُم مِّنْ أَرْضِکُم بِسِحْرِهِمَا وَیَذْهَبَا بِطَرِیقَتِکُمُ الْمُثْلَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( جادوگران بعد از رایزنی به یکدیگر ) گفتند : این دو نفر قطعاً جادوگرند . آنان می‌خواهند شما را با جادوی خود از سرزمینتان بیرون کنند ، و آئین بهتر و برتر شما را از میان بردارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنْ » : حرف مشبّهةٌ بالفعل و مخفّف از مثقّله است و به همین خاطر در مابعد خود عمل نکرده است . یا این که ( إِنْ ) حرف نافیه و به معنی ( ما ) است و حرف لام واژه ( لَسَاحِرَانِ ) به معنی ( إِلاّ ) است و تقدیر چنین است : ما هذانِ إِلاّ ساحِرانِ . این دو نفر جز دو ساحر نبوده و نیستند . « طَریقَة‌ » : راه و رسم . آئین و مذهب . « الْمُثْلَیا » : مؤنّث ( أَمْثَل ) به معنی افضل است ، یعنی : بهتر و برتر . مرادشان آئین عالی و مذهب حق است .‏

سوره طه آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَجْمِعُوا کَیْدَکُمْ ثُمَّ ائْتُوا صَفّاً وَقَدْ أَفْلَحَ الْیَوْمَ مَنِ اسْتَعْلَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏تمام مکر و کید خود را ( اعم از نقشه و مهارت و قدرت ممکن ) رویهم بریزید و یکپارچه به کار گیرید . سپس همگی در یک صف ( به میدان مبارزه ) گام نهید . امروز کسی پیروز می‌گردد که بتواند برتری خود را ( به حریف ) نشان دهد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُئْتُوا » : بیائید . درآئید . « صَفّاً » : یک صف . صف کشیده . حال است و به معنی : مُصْطَفّینَ است . « إِسْتَعْلَیا » : برتری یافت . چیره شد .‏

سوره طه آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا یَا مُوسَى إِمَّا أَن تُلْقِیَ وَإِمَّا أَن نَّکُونَ أَوَّلَ مَنْ أَلْقَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( جادوگران باد به غبغب انداخته ) گفتند : ای موسی ! آیا تو اوّل ( هنرنمائی خود را می‌کنی و عصای خود را ) می‌اندازی ، یا ما اوّل ( دست به کار شویم و اسباب و ادوات جادوی خویش را ) بیندازیم ( و کار تو را یکسره سازیم‌ ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تُلْقِیَ » : بر زمین می‌اندازی و بساط جادوگری را می‌پراکنی . مفعول فعل به علّت وضوح ، حذف شده است .‏

سوره طه آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ بَلْ أَلْقُوا فَإِذَا حِبَالُهُمْ وَعِصِیُّهُمْ یُخَیَّلُ إِلَیْهِ مِن سِحْرِهِمْ أَنَّهَا تَسْعَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی ) گفت : شما اوّل ( شروع کنید و آنچه دارید جلو ) بیندازید . ( آنان طنابها و عصاهای خود را انداختند . موسی ) چنان به نظرش رسید که بر اثر جادوی ایشان ، به ناگاه طنابها و عصاهای آنان ( مار شده‌اند و می‌خزند و ) تند راه می‌روند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حِبَال‌ » : جمع حَبْل ، طناب . ریسمان . « عِصِیّ » : جمع عَصا ، چوبه دستیها . « تَسْعَیا » : حرکت می‌کند . تند راه می‌رود .‏

سوره طه آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَوْجَسَ فِی نَفْسِهِ خِیفَةً مُّوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏در این هنگام موسی در درون خود ، احساس اندکی هراس کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوْجَسَ » : احساس کرد . به دل افکند . به دل راه داد ( نگا : هود / 70 ) .‏

سوره طه آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْنَا لَا تَخَفْ إِنَّکَ أَنتَ الْأَعْلَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتیم : مترس ! حتماً تو برتری ( و بر آنان چیره می‌شوی و کارهای باطلشان را شکست خواهی داد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأعْلَیا » : برتر . چیره ( نگا : آل‌عمران‌ / 139 و نجم‌ / 7 ) .‏

سوره طه آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَلْقِ مَا فِی یَمِینِکَ تَلْقَفْ مَا صَنَعُوا إِنَّمَا صَنَعُوا کَیْدُ سَاحِرٍ وَلَا یُفْلِحُ السَّاحِرُ حَیْثُ أَتَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏و چیزی را که در دست راست داری بیفکن تا همه ساخته‌های ( مزوّرانه و شعبده‌بازیهای مکّارانه ) ایشان را به سرعت ببلعد . چرا که کارهائی را که کرده‌اند ، نیرنگِ جادوگر است ، و جادوگر هر کجا برود پیروز نمی‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَلْقَفْ » : تند می‌بلعد ( نگا : اعراف‌ / 117 ) . « إِنَّما » : مسلّماً چیزی را که . « کَیْدُ » : نیرنگ . چشم‌بندی . « سَاحِرٍ » : مراد جنس جادوگر است . « حَیْثُ أَتَیا » : هرجا باشد . هر کجا برود .‏

سوره طه آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ فَأُلْقِیَ السَّحَرَةُ سُجَّداً قَالُوا آمَنَّا بِرَبِّ هَارُونَ وَمُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی عصای خود را انداخت . عصا مار بزرگی گردید و همه طنابها و چوبه دستیهای مارگونه ایشان را فوراً بلعید . ) به دنبال آن ، جادوگران همگی به سجده افتادند و گفتند : ما ( حقیقت را عیان می‌بینیم و ) به پروردگار هارون و موسی ایمان داریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُلْقِیَ السَّحَرَةُ » : جادوگران انداخته شدند . استعمال فعل مجهول بیانگر این واقعیّت است که سطوت معجزه ، جادوگران را فروتنانه بر رو انداخته است .‏

سوره طه آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ آمَنتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَکُمْ إِنَّهُ لَکَبِیرُکُمُ الَّذِی عَلَّمَکُمُ السِّحْرَ فَلَأُقَطِّعَنَّ أَیْدِیَکُمْ وَأَرْجُلَکُم مِّنْ خِلَافٍ وَلَأُصَلِّبَنَّکُمْ فِی جُذُوعِ النَّخْلِ وَلَتَعْلَمُنَّ أَیُّنَا أَشَدُّ عَذَاباً وَأَبْقَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( فرعون ) گفت : آیا پیش از آن که به شما اجازه دهم ، بدو ایمان آوردید ؟ ! مسلّماً او بزرگ شما است . بزرگی که به شما جادوگری آموخته است . بی‌گمان دستهایتان و پاهایتان را عکس یکدیگر قطع می‌کنم ، و شما را بر فراز شاخه‌های درختان خرما به دار می‌آویزم . ( آن وقت ) خواهید دانست که کدام یک ( از دو خدا : من یا خدای موسی ) عذابش سخت‌تر و پایدارتر است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَاذَنَ » : اجازه دهم . « کَبِیر » : رئیس . بزرگ . « مِنْ خِلافٍ » : عکس یکدیگر . از دو قسمت مختلف ، مثل پای راست و دست چپ ، و پای چپ و دست راست . « لأُصَلِّبَنَّ » : قطعاً به دار می‌آویزم . « فِی » : به معنی ( علی ) یعنی بالا و فراز است . « جُذُوع‌ » : جمع جِذْع ، ساقه و تنه . شاخه ( نگا : مریم‌ / 23 و 25 ) .‏

سوره طه آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا لَن نُّؤْثِرَکَ عَلَى مَا جَاءنَا مِنَ الْبَیِّنَاتِ وَالَّذِی فَطَرَنَا فَاقْضِ مَا أَنتَ قَاضٍ إِنَّمَا تَقْضِی هَذِهِ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا ‏

‏ترجمه : ‏
‏( جادوگران پاسخ دادند و ) گفتند : ما هرگز تو را بر دلائل و براهین روشنی که برایمان آمده است ، و بر پروردگاری که ما را آفریده است بر نمی‌گزینیم و مقدّم نمی‌داریم ، پس هر فرمانی که می‌خواهی صادر کنی ، صادر کن ( و آنچه می‌خواهی بکن ، که باکی نیست . امّا بدان ) تو تنها می‌توانی در زندگی این جهان فرمان بدهی ( و قدرت فرماندهی تو از دائره این دنیا فراتر نمی‌رود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَن نُّؤْثِرَکَ » : هرگز تو را ترجیح نمی‌دهیم و برنمی‌گزینیم . « الْبَیِّنَاتِ » : معجزات . دلائل . « وَالَّذِی فَطَرَنا » : و بر خدائی که ما را آفریده است . حرف ( وَ ) می‌تواند حرف عطف و ( ألّذی ) عطف بر ( ما ) باشد ، و یا این که واو حرف جرّ و برای قسم باشد . « إِقْضِ » : حکم کن ، فرمان بده . « قَاضٍ » : حکم‌کننده . فرمان دهنده . عائد آن محذوف است . « هذِهِ الْحَیَاةَ » : مفعول فیه است .‏

سوره طه آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا آمَنَّا بِرَبِّنَا لِیَغْفِرَ لَنَا خَطَایَانَا وَمَا أَکْرَهْتَنَا عَلَیْهِ مِنَ السِّحْرِ وَاللَّهُ خَیْرٌ وَأَبْقَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به پروردگارمان ایمان آورده‌ایم تا ببخشاید گناهان ما را و جادوگریهائی را که بدان وادارمان می‌کردی . خدا بهتر ( از هر کسی ) و پایدارتر ( از هر قدرتی ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَطَایَا » : خطاها . گناهان و بدیها . « أَکْرَهْتَنَا » : به ما تحمیل کردی . وادارمان نمودی . این جمله بیانگر این واقعیّت است که جادوگران می‌دانستند که جادوگری ، گمراهسازی و کار ناپسندی است . فرعون آن را برای به هراس انداختن مردم از خود ، مورد بهره‌برداری قرار می‌داد .‏

سوره طه آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّهُ مَن یَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِماً فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ لَا یَمُوتُ فِیهَا وَلَا یَحْیى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ساحران سپس چنین ادامه دادند و گفتند : ) بی‌گمان هر که ( بی‌ایمان و ) گنهکار به پیش پروردگارش رود ، دوزخ از آن او است . در آنجا نه می‌میرد ( تا از دست عذاب رهائی یابد ) و نه زنده می‌ماند ( آن گونه که باید زیست و از نعمتها لذّت برد و بهره‌مند گردید . بلکه برای همیشه در میان مرگ و زندگی دست و پا می‌زند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّهُ » : کار و بار چنین است . واژه ( هُ ) ضمیر شأن است . « مُجْرِماً » : بزهکارانه . به قرینه واژه ( مُؤْمِن ) در آیه بعدی و بسیاری از آیات دیگر ، مراد از مُجْرِم ، کافر و بی‌ایمان است ( نگا : اعراف‌ / 84 ، فرقان‌ / 31 ) .‏

سوره طه آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَنْ یَأْتِهِ مُؤْمِناً قَدْ عَمِلَ الصَّالِحَاتِ فَأُوْلَئِکَ لَهُمُ الدَّرَجَاتُ الْعُلَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏و هرکه با ایمان و عمل صالح به پیش پروردگارش رود ، چنین کسانی دارای مراتب والا و منازل بالایند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْعُلَیا » : جمع عُلْیا ، مؤنّث أَعْلی ، بالا و والا ، رفیع و شریف .‏

سوره طه آیه 76
‏متن آیه : ‏
‏ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَذَلِکَ جَزَاء مَن تَزَکَّى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آن منازل و مراتب ) باغهای ( بهشت جاویدانی ) است که جای ماندگاری است ، و در زیر ( قصرها و درختهای ) آن رودبارها جاری است ، و جاودانه در آنجا می‌مانند ، و این ( چنین چیز باارزشی ) پاداش کسی است که ( با ایمان و انجام طاعت ) خویشتن را پاک و پاکیزه ( از کثافات کفر و معاصی ) کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَنَّاتُ » : بدل از ( الدَّرَجاتُ الْعُلَیا ) است . « تَزَکَّیا » : خود را پاک داشت . خویشتن را پاکیزه از کفر و معاصی‌کرد .‏

سوره طه آیه 77
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ أَوْحَیْنَا إِلَى مُوسَى أَنْ أَسْرِ بِعِبَادِی فَاضْرِبْ لَهُمْ طَرِیقاً فِی الْبَحْرِ یَبَساً لَّا تَخَافُ دَرَکاً وَلَا تَخْشَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مدّتها به این منوال گذشت و حوادث تلخ و شیرینی میان موسی و فرعون روی داد . سرانجام ) ما به موسی پیام دادیم که شبانه بندگانم را ( از مصر به سوی فلسطین ) کوچ بده ، و آن گاه ( که به کرانه نیل رسیدید ، با عصا به رودخانه دریاگون نیل بزن و ) راهی خشک برای آنان در این دریا بگشا . ( راهی که چون در آن گام بگذاری ) نه از فرعونیان می‌ترسی که به تو برسند و نه ( از غرق شدن در آب ) هراسی داری .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَسْرِ بِعِبَادِی » : شبانه بندگانم را کوچ بده و از مصر به سوی سرزمین موعود فلسطین بیرون ببر ( نگا : اسراء / 1 ) . « فَاضْرِبْ لَهُمْ » : برای ایشان بساز . مأخوذ از گفتار عرب است ، وقتی که می‌گویند : ضَرَبَ فُلانٌ لِفُلانٍ فی مالِهِ نصیباً . یعنی قسمتی را مال ایشان ساخت . « یَبَساً » : خشک . مصدر است و در معنی وصفی ، یعنی ( یابِس ) به کار رفته است و وصف ( طَریقاً ) می‌باشد . « دَرَکاً » : ملحق شدن و دریافتن . اسم مصدر از ادراک است . « لا تَخافُ دَرَکاً وَ . . . » : حال ضمیر مستتر در ( إِضْرِبْ ) است .‏

سوره طه آیه 78
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ بِجُنُودِهِ فَغَشِیَهُم مِّنَ الْیَمِّ مَا غَشِیَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی فرمان خدا را اجرا کرد و ) فرعون با لشکریانش آنان را دنبال کردند ( و در کنار دریا بدیشان رسیدند و در عقبشان وارد جاده‌ای شدند که با کنار رفتن آب پدید آمده بود . در این هنگام ) دریا آنان را به گونه شگفتی در میان ( امواج خروشان ) خود گرفت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَتْبَعَهُمْ » : دنبالشان کرد . در عقبشان روان شد . « غَشِیَهُمْ » : ایشان را فرا گرفت . آنان را در خود نهان کرد . « الْیَمِّ » : دریا ( نگا : اعراف‌ / 136 ) . « مَا » : آن چیزی که خِردها نمی‌توانند به توصیفش بپردازند و خوف و هراسش را بیان دارند . فاعل است .‏

سوره طه آیه 79
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَضَلَّ فِرْعَوْنُ قَوْمَهُ وَمَا هَدَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بدین منوال ) فرعون قوم خود را گمراه ساخت و ( به بیراهه کشاند ، و ایشان را به راه راست ) هدایت ننمود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَضَلً » : گمراه ساخت . « مَا هَدَیا » : رهنمود نکرد . این بخش ، بیانگر تکذیب سخن فرعون است که می‌گفت : من شما را جز به راه هدایت رهنمود نمی‌نمایم ( نگا : غافر / 29 ) .‏

سوره طه آیه 80
‏متن آیه : ‏
‏ یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ قَدْ أَنجَیْنَاکُم مِّنْ عَدُوِّکُمْ وَوَاعَدْنَاکُمْ جَانِبَ الطُّورِ الْأَیْمَنَ وَنَزَّلْنَا عَلَیْکُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای بنی‌اسرائیل ! ما شما را از ( چنگال فرعون ، یعنی ) دشمنتان نجات دادیم ، و طرف راست کوه طور را میعادگاه ( موسی و هفتاد نفر از ) شما کردیم ( تا تورات را دریافت دارد ) ، و ترنجبین و بلدرچین را ( در آن بیابانی که سرگردان بودید ) نصیب شما ساختیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأیْمَنَ » : سمت راست . صفت ( جانب ) است ( نگا : مریم‌ / 52 ) . « نَزَّلْنا عَلَیْکُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوَیا » : ( نگا : بقره‌ / 57 ) .‏

سوره طه آیه 81
‏متن آیه : ‏
‏ کُلُوا مِن طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ وَلَا تَطْغَوْا فِیهِ فَیَحِلَّ عَلَیْکُمْ غَضَبِی وَمَن یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبِی فَقَدْ هَوَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بدیشان گفتیم : ) از ( این ) روزیهای پاکیزه‌ای که ( بدون رنج ) به شما داده‌ایم بخورید و در آن ( از حدود و مقرّرات خدا ) تجاوز نکنید ( و مواظب باشید نعمت رایگان ، موجب کفران و طغیان شما نشود . چه اگر نعمت من ، باعث ناسپاسی و گردنکشی شود ) خشم من دامنگیرتان می‌گردد و هرکه خشم من دامنگیرش شود پرت و هلاک می‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَطْغَوْا فِیهِ » : در آن سرکشی نکنید . سرکشی در نعمت خدا این است که انسان به جای این که از آن در راه طاعت و عبادت خدا و طریق سعادت دنیا و آخرت خود استفاده کند ، آن را وسیله گناهکاری و ناسپاسی و گردنکشی از فرمان و قوانین الهی ، و بالاخره کفر و زندقه سازد . « هَوی‌ » : پرت شد و سقوط کرد . هلاک و نابود گردید .‏

سوره طه آیه 82
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنِّی لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحاً ثُمَّ اهْتَدَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏من قطعاً ( با غفران عظیمی که دارم ) می‌آمرزم کسی را که ( از کفر و گناه خود ) برگردد و ( به بهترین وجه ) ایمان بیاورد و کارهای شایسته بکند و سپس راهیاب بشود ( و این راه را تا آخر زندگی ادامه دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَفَّارٌ » : بسیار آمرزنده . دارای آمرزش سترگ . « ءَامَنَ » : ایمان آورد . در آراستن و پیراستن ایمان خود کوشید . « إِهْتَدَیا » : راهیاب شد . بر هدایت دوام و استمرار داشت .‏

سوره طه آیه 83
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَعْجَلَکَ عَن قَوْمِکَ یَا مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی پیش‌تر خود را به کوه طور رسانید . بدو گفتیم : ) ای موسی ! چه چیز تو را بر آن داشت که ( درآمدن به کوه طور ) بر قوم خود پیشی گیری‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَعْجَلَکَ » : تو را به شتاب و سبقت واداشت .‏

سوره طه آیه 84
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ هُمْ أُولَاء عَلَى أَثَرِی وَعَجِلْتُ إِلَیْکَ رَبِّ لِتَرْضَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی ) گفت : آنان به دنبال من بوده و ( هرچه زودتر به خدمت می‌رسند ) . پروردگارا ! من به سوی ( میعادگاه و محضر وحی ) تو شتاب کردم تا ( هرچه زودتر احکام و قوانین تو را دریافت و به بندگانت برسانم و از من ) خوشنود شوی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیا أَثَرِی‌ » : به دنبال من . نزدیک به من و پا به پای من .‏

سوره طه آیه 85
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَکَ مِن بَعْدِکَ وَأَضَلَّهُمُ السَّامِرِیُّ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا ) فرمود : ما قوم تو را بعد از ( رهسپار شدن ) تو ( بدینجا ) آزمایش کردیم ( و آنان از عهده امتحان برنیامدند ) و « سامری‌ » ایشان را گمراه و از راه بدر کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَتَنَّا » : آزمایش کردیم . آزمودیم . « السَّامِرِیُّ » : مردی از اهالی فلسطین بود و از اقلیم سامره . به مصر کوچ کرد و بعدها همراه بنی‌اسرائیل از آنجا خارج شد . او منافق بود و چنین وانمود می‌کرد که به موسی ایمان دارد و کفر خود را مخفی می‌کرد .‏

سوره طه آیه 86
‏متن آیه : ‏
‏ فَرَجَعَ مُوسَى إِلَى قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسِفاً قَالَ یَا قَوْمِ أَلَمْ یَعِدْکُمْ رَبُّکُمْ وَعْداً حَسَناً أَفَطَالَ عَلَیْکُمُ الْعَهْدُ أَمْ أَرَدتُّمْ أَن یَحِلَّ عَلَیْکُمْ غَضَبٌ مِّن رَّبِّکُمْ فَأَخْلَفْتُم مَّوْعِدِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏موسی پس از دریافت تورات ، خشمگین و اندوهناک به سوی قوم خود برگشت . ( بدیشان پرخاش کرد و ) گفت : ای قوم من ! مگر پروردگارتان وعده نیکوئی به شما نداد ( که عبارت است از : نزول تورات و بیان احکام آسمانی ، و نجات و پیروزی بر فرعونیان ، و وارث حکومت مصر شدن ، و مغفرت و آمرزش خداوندی‌ ؟ ) . آیا مدّت جدائی من از شما به طول انجامیده است‌ ؟ ! یا این که خواسته‌اید که خشم پروردگارتان دامنگیرتان شود و این است که با وعده من مخالفت کرده‌اید ؟ ! ( و سر از آئین و راه و روش من پیچیده و بیراهه رفته‌اید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَضْبَانَ » : خشمگین . حال است . « أَسِفاً » : غم‌زده و اندوهناک . حال دوم است . « وَعْداً حَسَناً » : وعده زیبائی . مراد نزول تورات و بیان احکام آسمانی در آن‌ ؛ یا نجات و پیروزی بر فرعونیان و وارث حکومت سرزمین مصر شدن‌ ؛ یا وعده مغفرت و آمرزش توبه‌کنندگان و انجام‌دهندگان کارهای پسندیده‌ ؛ و یا این که همه این امور . « الْعَهْدُ » : مدّت جدائی موسی از بنی‌اسرائیل و رفتن به مناجات . « أَمْ أَرَدْتُمْ أَنْ . . . » : مراد این است که عمل شما آن چنان است که گویا چنین تصمیمی را درباره خود اتّخاذ کرده‌اید .‏

سوره طه آیه 87
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا مَا أَخْلَفْنَا مَوْعِدَکَ بِمَلْکِنَا وَلَکِنَّا حُمِّلْنَا أَوْزَاراً مِّن زِینَةِ الْقَوْمِ فَقَذَفْنَاهَا فَکَذَلِکَ أَلْقَى السَّامِرِیُّ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتند : ما به اختیار خود از وعده تو سرپیچی نکرده‌ایم ، ولیکن بارهای سنگینی از زیورآلات ( طلائیِ ) مردمان ( قبطی که توسّط زنانمان به بهانه امانت جهت خودآرائی بدانها در روز عید گرفته شده بود و به همراه داشتیم ) بار ما شده بود و ( سامری می‌گفت : نحوست این زر و زیورِ حرام است که موسی برنمی‌گردد . این بود که ) ما آنها را از خود دور انداختیم و سامری نیز ( آنچه با خود داشت ) از خود دور افکند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَلْکِ » : اختیار و توانائی . « أَوْزَاراً » : جمع وِزْر است به معنی بارهای سنگین . « زِینَة‌ » : زیورآلات . مراد زر و طلای امانتی است که زنان بنی‌اسرائیل قبل از حرکت از مصر به بهانه فرارسیدن عید خود از قبطیان گرفته بودند . « قَذَفْنَا » : انداختیم . از خود دور کردیم . « فَکَذلِکَ أَلْقَی السَّامِرِیُّ » : سامری هم آنچه داشت دور انداخت . سامری هم آنها را به میان آتش انداخت . این بود که سامری برنامه و طرحی که داشت به مرحله اجرا درآورد .‏

سوره طه آیه 88
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلاً جَسَداً لَهُ خُوَارٌ فَقَالُوا هَذَا إِلَهُکُمْ وَإِلَهُ مُوسَى فَنَسِیَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس مجسّمه گوساله‌ای را برای مردم ( از میان آتش ) بیرون آورد ( که به علّت تعبیه سوراخهائی در آن ، به هنگام وزش باد ، صدائی همچون ) صدای گوساله داشت . ( سامری و پیروانش ) گفتند : این معبود شما و معبود موسی است و او ( چنین چیزی را ) فراموش کرده است ( و در طلب آن به کوه طور رفته است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَأَخْرَجَ لَهُمْ » : این بخش ، از زبان خداوند است که بیانگر نتیجه فتنه‌انگیزی سامری است . « جَسَداً » : جسم . لاشه . مراد مجسّمه و تندیس است . بدل از ( عِجْلاً ) می‌باشد ( نگا : اعراف‌ / 148 ) . « خُوَارٌ » : صدای گاو . « نَسِیَ » : موسی فراموش کرده است . سامری عهد و پیمان خود را با خدا و موسی به فراموشی سپرد .‏

سوره طه آیه 89
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَلَا یَرَوْنَ أَلَّا یَرْجِعُ إِلَیْهِمْ قَوْلاً وَلَا یَمْلِکُ لَهُمْ ضَرّاً وَلَا نَفْعاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا آنان نمی‌بینند که ( این گوساله ) پاسخ ایشان را نمی‌دهد و زیانی از آنان دور نمی‌گرداند و سودی برایشان فراهم نمی‌آورد ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَرْجِعُ » : برنمی‌گرداند . مراد این است که سخن نمی‌گوید و پاسخ نمی‌دهد . به صورت متعدّی استعمال شده است ( نگا : ممتحنه‌ / 10 ، سبأ / 31 ) . « أَلاّ یَرْجِعَ » : حرف ( أَنْ ) مخفّف از مثقّله و جزو حروف مشبّهةٌ بالفعل است .‏

سوره طه آیه 90
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ قَالَ لَهُمْ هَارُونُ مِن قَبْلُ یَا قَوْمِ إِنَّمَا فُتِنتُم بِهِ وَإِنَّ رَبَّکُمُ الرَّحْمَنُ فَاتَّبِعُونِی وَأَطِیعُوا أَمْرِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏هارون ( که به هنگام وقوع چنین آشوبی در میانشان بسر می‌برد ، ) پیش‌تر ( از برگشتن موسی از میعادگاه ) به بنی‌اسرائیل گفت : ای قوم من ! با این ( گوساله زرّینْ ) شما دچار بلا ( و آزمون بزرگ و سختی ) شده‌اید . پروردگار شما خداوند مهربان است ( نه کس و نه چیز دیگری ) . اکنون که چنین است ، از من پیروی کنید و از فرمان من اطاعت نمائید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن قَبْلُ » : پیش از برگشت موسی از کوه طور . « فُتِنتُم بِهِ » : بدان در فتنه و بلا افتاده‌اید . چرا که گوساله را می‌پرستید و به دوزخ می‌افتید . بدان دچار آزمایش و آزمون شده‌اید . چرا که گوساله‌ای بدین شکل و هیئت ، برای امتحان ایمان شما است .‏

سوره طه آیه 91
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا لَن نَّبْرَحَ عَلَیْهِ عَاکِفِینَ حَتَّى یَرْجِعَ إِلَیْنَا مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتند : ما پیوسته به پرستش این گوساله ادامه می‌دهیم تا موسی به پیش ما برمی‌گردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَن نَّبْرَحَ » : همیشه ما . « عَاکِفینَ » : مقیمان . پرستش‌کنندگان ( نگا : بقره‌ / 187 ، اعراف‌ / 138 ) .‏

سوره طه آیه 92
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ یَا هَارُونُ مَا مَنَعَکَ إِذْ رَأَیْتَهُمْ ضَلُّوا ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی در حالی که از آنچه شنید و دید ، سخت متأثّر بود ) گفت : ای هارون ! هنگامی که دیدی آنان گمراه می‌شوند ، چه چیز مانع از آن شد که ( جلو ایشان را بگیری و نگذاری به بیراهه روند ؟ و ) . . .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا مَنَعَکَ ؟ » : چه چیز تو را بازداشت‌ ؟ چه چیز جلو تو را گرفت‌ ؟‏

سوره طه آیه 93
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَّا تَتَّبِعَنِ أَفَعَصَیْتَ أَمْرِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏از من پیروی کنی‌ ؟ ! ( مگر هنگامی که می‌خواستم به میعادگاه بروم نگفتم : جانشین من باش در میان قوم من ، و به اصلاح بپرداز و راه تباهکاران را در پیش مگیر ؟ ) . آیا از دستور من سرپیچی کردی‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلاّ تَتَّبِعَنِی‌ ؟ » : این که از من پیروی نکنی‌ ؟ اشاره به این است که موسی به هارون گفته بود که پس از رفتن موسی ، او جانشین وی شود و به اصلاح بپردازد ( نگا : اعراف‌ / 142 ) .‏

سوره طه آیه 94
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ یَا ابْنَ أُمَّ لَا تَأْخُذْ بِلِحْیَتِی وَلَا بِرَأْسِی إِنِّی خَشِیتُ أَن تَقُولَ فَرَّقْتَ بَیْنَ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَلَمْ تَرْقُبْ قَوْلِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏( هارون ) گفت : ای پسر مادرم ! نه ریش مرا بگیر و نه موی سرم را ( بر دست بپیچ ) . من ترسیدم که ( اگر با ایشان شدّت عمل نشان دهم ) بگوئی میان بنی‌اسرائیل تفرقه انداختی و سفارش مرا به کار نبستی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَا ابْنَ أُمَّ » : ای پسر مادرم ! ادای سخن بدین شیوه ، برای برانگیختن رأفت و رِقّت موسی بود ، والاّ موسی و هارون برادران پدری و مادری یکدیگر بودند . یاء متکلّم از آخر ( أُمَّ ) برابر قاعده زبان عربی حذف و با فتحه خوانده شده است . « لَمْ تَرْقُبْ » : رعایت نکردی . حفظ و نگهداری نکردی ( نگا : توبه‌ / 8 و 10 ) .‏

سوره طه آیه 95
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَمَا خَطْبُکَ یَا سَامِرِیُّ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی ) گفت : ( امّا تو ) ای سامری ! این کار خطرناک چیست که از تو سر زده است‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَطْب » : امر خطیر . کار خطرناک و عظیم ( نگا : یوسف / 51 ، حجر / 57 ) .‏

سوره طه آیه 96
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ یَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِّنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا وَکَذَلِکَ سَوَّلَتْ لِی نَفْسِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏( سامری ) گفت : من از چیزهائی ( در صنعت و هنر مجسّمه‌سازی ) آگاهم که بنی‌اسرائیل از آنها آگاه نیستند . من مقداری از آثار ( تعالیم و قوانین ) پیغمبر ( خدا موسی ) را برگرفتم و برای ( گول‌زدن دیگران ) آن را ( به شکم گوساله ) ریختم . این چنین نفْسِ من مطلب را در نظرم آراست ( و آنچه می‌خواستم انجام دادم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏معنی دیگر آیه که تنها نقل قول از زبان سامری است عبارت است از : سامری گفت : چیزی را من دیده‌ام که آنان ندیده‌اند ( که جبرئیل فرشته وحی است ) و از جای پای ( اسب ) جبرئیل مشتی ( خاک ) برگرفتم و آن را ( به درون گوساله ) ریختم ، و نفْس من این چنین کار را در نظرم آراست . « بَصُرْتُ » : دیدم . مراد از دیدن در اینجا ، فهم کردن و پی‌بردن و دانستن فنون مجسّمه‌سازی و تمثالگری است . « فَقَبَضْتُ قَبْضَةً » : مشتی را برگرفتم . مراد برداشتن مقداری از تورات و عمل کردن بدان است . « أَثَرِ الرَّسُولِ » : اثر پیغمبر . مراد از ( أَثَر ) تورات ، و مراد از ( الرَّسُول ) موسی است . « نَبَذْتُ » : انداختم . رها کردم . « سَوَّلَتْ » : آن را زینت داد و گرامی و شیرین کرد ( نگا : یوسف‌ / 18 و 83 ) .‏

سوره طه آیه 97
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَاذْهَبْ فَإِنَّ لَکَ فِی الْحَیَاةِ أَن تَقُولَ لَا مِسَاسَ وَإِنَّ لَکَ مَوْعِداً لَّنْ تُخْلَفَهُ وَانظُرْ إِلَى إِلَهِکَ الَّذِی ظَلْتَ عَلَیْهِ عَاکِفاً لَّنُحَرِّقَنَّهُ ثُمَّ لَنَنسِفَنَّهُ فِی الْیَمِّ نَسْفاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی به سامری ) گفت : برو ( از میان ما ) . در زندگی دنیا بهره‌ات ( بیزاری و گریز باد . و ) این که پیوسته بگوئی : ( به من ) دست نزنید و نزدیک نشوید ، و در آخرت برای تو موعدی است که درباره‌ات تخلّف‌ناپذیر است ( و خداوند آن را فراموش نخواهد کرد . هم‌اینک هم ، گوساله ) معبودت را که پیوسته به عبادتش می‌پرداختی بنگر و ببین که چگونه آن را می‌سوزانیم و سپس خاکسترش را به دریا می‌ریزیم و می‌پراکنیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِسَاسَ » : تماس . مخالطت و معاشرت . مصدر باب مفاعله است . « لا مِسَاسَ » : هیچ گونه همنشینی و آمیزشی نیست . مراد نهی است ، یعنی با من نیامیزید و تماس نگیرید . مقصود بایکوت سامری و طرد او از میان جامعه است . اشاره به یکی از قوانین جزائی شریعت موسی است که اعلان پلیدی پلید و کناره‌گیری از او است ( نگا : فی ظلال‌القرآن ) . « لَن تُخْلَفَهُ » : از تو در نمی‌گذرد . « إِلهِکَ » : معبود خود . مراد گوساله سامری است . « نَسْفاً » : از هم پاشیدن و پراکندن .‏

سوره طه آیه 98
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا إِلَهُکُمُ اللَّهُ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَسِعَ کُلَّ شَیْءٍ عِلْماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏معبود شما تنها الله است ، همان خدائی که معبودی جز او نیست . دانش او همه‌چیز را فرا گرفته است ( و از گذشته و حال و آینده ، و آنچه بوده است و هست و خواهد بود ، باخبر است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَسِعَ » : در بر گرفته‌است . فرا گرفته‌است ( نگا : بقره / 255 ، انعام‌ / 80 ) .‏

سوره طه آیه 99
‏متن آیه : ‏
‏ کَذَلِکَ نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ أَنبَاء مَا قَدْ سَبَقَ وَقَدْ آتَیْنَاکَ مِن لَّدُنَّا ذِکْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏این چنین اخبار گذشتگان را برای تو بازگو می‌کنیم . ما از سوی خود قرآن را به تو عطا کرده‌ایم ( که صلاح دین و دنیا را به تو و پیروانت تذکّر می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ » : این چنین اخبار گذشتگان را . همان گونه که خبر موسی را برایت روایت کردیم ، تو را از سرگذشت ملّتهای گذشته دیگر مطلع می‌سازیم . « ذِکْراً » : مراد قرآن است ( نگا : آل‌عمران‌ / 58 ، حجر / 6 و 9 ) .‏

سوره طه آیه 100
‏متن آیه : ‏
‏ مَنْ أَعْرَضَ عَنْهُ فَإِنَّهُ یَحْمِلُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وِزْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرکس از قرآن روی گردان شود ( و از تصدیق و عمل بدان دوری گزیند ، در دنیا گمراه خواهد بود ، و ) در روز قیامت بار سنگینی ( از عذاب مسؤولیّت و گناه ) بر دوش خواهد داشت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وِزْراً » : بار سنگین . بر گناه هم اطلاق می‌شود ، و در اینجا مراد عقوبت و جزای گناه است .‏

سوره طه آیه 101
‏متن آیه : ‏
‏ خَالِدِینَ فِیهِ وَسَاء لَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حِمْلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این چنین کسانی ) جاودانه در آن ( عذاب ) خواهند ماند ، و چه بار بدی که در روز قیامت دارند !‏

‏توضیحات : ‏
‏« حِمْلاً » : بار . مراد بار سنگین گناهان است .‏

سوره طه آیه 102
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ یُنفَخُ فِی الصُّورِ وَنَحْشُرُ الْمُجْرِمِینَ یَوْمَئِذٍ زُرْقاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی در صُور ( برای بار دوم ) دمیده می‌شود ، و گنهکاران را ( با چهره و اندام ) کبود رنگ ( از شدّت درد و رنج ، و با چشمان کور ) در آن روز ( در گستره رستاخیز ) گرد می‌آوریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« زُرْقاً » : جمع أَزْرَق . کسی که صورتش بر اثر شدّت درد و رنج ، تیره و کبود شده باشد . کبود چشم . مراد از کبودی چشم ضعف بینائی است ، و کبود چشم را نابینا معنی کرده‌اند ( نگا : طه‌ / 124 ) . حال بشمار است .‏

سوره طه آیه 103
‏متن آیه : ‏
‏ یَتَخَافَتُونَ بَیْنَهُمْ إِن لَّبِثْتُمْ إِلَّا عَشْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان در میان خود آهسته به هم می‌گویند : جز ده شبانه‌روز ( در دنیا ) نبوده‌اید و نمانده‌اید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَتَخَافَتُونَ » : با صدای آهسته بهم می‌گویند . « إِن لَّبِثْتُمْ » : نمانده‌اید و توقّف نکرده‌اید ( نگا : یونس‌ / 45 ) . « عَشْراً » : مذکّر آمدن این واژه ، بیانگر این است که تمییزِ محذوف ، مؤنّث است که لَیالی است‌ ؛ هرچند هنگامی که عدد بدون معدود بیان شود ، این قاعده چندان مراعات نمی‌گردد .‏

سوره طه آیه 104
‏متن آیه : ‏
‏ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا یَقُولُونَ إِذْ یَقُولُ أَمْثَلُهُمْ طَرِیقَةً إِن لَّبِثْتُمْ إِلَّا یَوْماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما بهتر می‌دانیم که ( آهسته به یکدیگر ) چه می‌گویند ، و ( کاملاً آگاهیم ) از سخن کسی که راهش ( در به تصویرکشیدن کوتاهی دنیا ، به حقیقت ) نزدیکتر و بهتر است ، آن گاه که می‌گوید : شما تنها یک روز در دنیا بسر برده‌اید !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْثَلُهُمْ طَرِیقَةً » : کسی که رأی او دادگرانه‌تر و به واقعیّت نزدیکتر است . مراد از ترجیح سخن گوینده دوم این نیست که او به صداقت و راستی نزدیکتر است‌ ؛ بلکه مراد این است که او بهتر درجه پشیمانی و اندازه هراس و عذاب قیامت را به تصویر کشیده است . چرا که عمر جهان گذران ، در قبال عمر بی‌پایان و جاویدان آخرت ، نه ده روز ، بلکه یک روز نیز بشمار نمی‌آید که کمترین عدد است .‏

سوره طه آیه 105
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الْجِبَالِ فَقُلْ یَنسِفُهَا رَبِّی نَسْفاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! حال که از قیامت صحبت کرده‌ای ، منکران رستاخیز ) از تو درباره کوهها می‌پرسند ( و می‌گویند : کوههائی بدین عظمت - که به عقیده ایشان قابل تزلزل نیست‌ - به هنگام پایان گرفتن جهان چه سرنوشتی خواهند داشت‌ ؟ ) . بگو : پروردگارم آنها را از جا می‌کند و ( در هوا ) پراکنده می‌دارد ( و برباد می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَسْفاً » : از بُن کندن و پراکنده ساختن ( نگا : مرسلات‌ / 10 ) .‏

سوره طه آیه 106
‏متن آیه : ‏
‏ فَیَذَرُهَا قَاعاً صَفْصَفاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس زمین را به صورت فَلات صاف و هموار و بی‌آب و گیاه رها می‌سازد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَاعاً » : فَلات . زمین صاف و هموار ( نگا : نور / 39 ) . خالی ( نگا : تفسیرالمصحف المیسّر ) . « صَفْصَفاً » : کاملاً مسطّح و هموار و صاف .‏

سوره طه آیه 107
‏متن آیه : ‏
‏ لَا تَرَى فِیهَا عِوَجاً وَلَا أَمْتاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن هیچ گونه پستی و بلندی نمی‌بینی ( انگار قبلاً آباد نبوده است و خانه و کاشانه و فراز و نشیبی نداشته است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عِوَج‌ » : پیچ . نشیب . گودی . « أَمْتاً » : فراز . برجستگی . بلندی .‏

سوره طه آیه 108
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَئِذٍ یَتَّبِعُونَ الدَّاعِیَ لَا عِوَجَ لَهُ وَخَشَعَت الْأَصْوَاتُ لِلرَّحْمَنِ فَلَا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْساً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن روز ( که مردمان سر از گورها به در می‌آورند ، همگی ) بدون کمترین سرپیچی ، از منادی ( الهی ) پیروی می‌کنند ، ( و برابر فرمان او رهسپار عرصه محشر می‌شوند ، ) و صداها به سبب ( جلال و شکوه خداوند ) مهربان فروکش می‌کند ، و جز صدای آهسته ( و پنهان در زیر لبان ، چیزی ) نمی‌شنوی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الدَّاعِی‌ » : دعوت‌کننده . مُنادی . مراد إسرافیل است . « عِوَج‌ » : سرپیچی و انحراف . « لِلرَّحْمنِ » : به خاطر سیطره عظمت خداوند مهربان بر عرصه محشر . در برابر خداوند مهربان . « هَمْساً » : صدای آهسته و زیرلبی .‏

سوره طه آیه 109
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَئِذٍ لَّا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَرَضِیَ لَهُ قَوْلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن روز شفاعت ( هیچ کسی ) سودی نمی‌بخشد ، مگر ( شفاعت ) کسی که خداوند مهربان به او اجازه دهد و گفتارش را بپسندد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ » : در روز قیامت . شفاعت به سه شرط انجام می‌گیرد : 1 - خدا به شفاعت کننده اجازه شفاعت دهد ( نگا : بقره‌ / 255 ، یونس‌ / 3 ) . 2 - آنچه درخواست می‌شود خداپسند باشد ( نگا : طه‌ / 109 ) . 3 - خدا راضی شود از کسی که برای او شفاعت می‌گردد ( نگا : انبیاء / 28 ، نجم‌ / 26 ) .‏

سوره طه آیه 110
‏متن آیه : ‏
‏ یَعْلَمُ مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا یُحِیطُونَ بِهِ عِلْماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا می‌داند آنچه را که ( مردمان ) در پیش دارند و ( در آخرت بدان گرفتار می‌آیند ، و می‌داند ) آنچه را که ( در دنیا انجام داده‌اند و ) پشت سر گذاشته‌اند ، ولی آنان از ( کار و بار و حکمت ) آفریدگار آگاهی ندارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا بَیْنَ أیْدِیهِمْ » : امور دنیای ایشان . احوال قیامت آنان . « مَا خَلْفَهُمْ » : امور دنیای ایشان . احوال قیامت آنان . هر یک از دو موصول « مَا » می‌تواند مربوط به گذشته یا آینده ، و یا این که امور دنیا یا امور آخرت باشد و برعکس هم ، معنی شود . « هُمْ » : مرجع ضمیر می‌تواند مردمان یا گردآیندگان در عرصه محشر باشد . « بِهِ » : مرجع ضمیر می‌تواند خدا باشد که معنی آن گذشت ، و یا این که موصولهای ( ما ) باشد که معنی آن چنین می‌شود : خدا می‌داند که مردمان چه کرده‌اند و چه می‌کنند و عاقبتشان چه خواهد بود ، ولی مردمان کارهای خود را فراموش می‌کنند و نمی‌دانند در دنیا و آخرت چه بر سرشان می‌آید .‏

سوره طه آیه 111
‏متن آیه : ‏
‏ وَعَنَتِ الْوُجُوهُ لِلْحَیِّ الْقَیُّومِ وَقَدْ خَابَ مَنْ حَمَلَ ظُلْماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( در آن روز همه ) چهره‌ها در برابر خداوندِ باقی و جاویدان ، و گرداننده و نگهبانِ جهان ( همچون اسیران ) خضوع و خشوع می‌کنند و کُرنِش می‌برند ، و کسی که ( در آن روز کوله‌بارِ ) کفر ( دنیای خود ) را بر دوش کشد ، ناامید ( از لطف خدا و بی‌بهره از نجات و ثواب ) می‌گردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَنَتْ » : خشوع و خضوع کرد . مثل اسیران کرنش برد . از این ماده واژه ( عانی ) به معنی اسیر است که جمع آن ( عُناة ) است . « الْوُجُوهُ » : چهره‌ها . ذکر چهره‌ها در میان سایر اعضاء ، بدان خاطر است که اشرف اندامها بوده و اثر فروتنی و خواری در آن نمایان می‌گردد . و یا این که تسمیه کلّ به اسم جزء است و مراد خودِ انسانها است . « الْحَیِّ الْقَیُّومِ » : ( نگا : بقره‌ / 255 ) . « خَابَ » : ناامید گردید و به آرزو نرسید . زیانمند شد . از دست داد . « ظُلْماً » : کفر .‏

سوره طه آیه 112
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَن یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَا یَخَافُ ظُلْماً وَلَا هَضْماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و هر کس کارهای نیکو انجام دهد ، در حالی که مؤمن باشد ، نه از ظلم و ستمی می‌ترسد ( که بر او رود ، و مثلاً بر گناهانش افزوده شود ) و نه از کم و کاستی می‌هراسد ( که گریبانگیر کارهای نیک و پاداشش شود . چرا که حساب خدا دقیق است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ هُوَ مُؤْمِنٌ » : در حالی که انجام دهنده کارهای نیک مؤمن باشد . چرا که کارهای نیک کافر هدر می‌رود و ضائع می‌شود ( نگا : بقره‌ / 217 ، زُمَر / 65 ، احزاب‌ / 19 ) . « ظُلْماً » : مراد عقاب بدون سبب ، یا افزایش بر لغزشها و سیّئات است . « هَضْماً » : خوردن و کاستن . کم کردن حق کسی و وفا نکردن به ادای آن واجب . مراد کاستن از حَسَنات است .‏

سوره طه آیه 113
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ أَنزَلْنَاهُ قُرْآناً عَرَبِیّاً وَصَرَّفْنَا فِیهِ مِنَ الْوَعِیدِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ أَوْ یُحْدِثُ لَهُمْ ذِکْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏همچنین قرآن را به زبان عربی فرو فرستادیم و در آن بیم دادن و ترساندن را ( به شیوه‌های گوناگون ) بازگو کردیم ، تا این که ( مردمان از کفر و معاصی ) بپرهیزند ، یا باعث یادآوری و بیداری ( و مایه پند و عبرت ) ایشان شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ » : همچنین . عطف بر ( کَذلِکَ ) در آیه 99 است . « أَنْزَلْناهُ » : بدون مرجع قبلی ، برای اشاره به عظمت قرآن و استقرار و حضور آن در اَذهان است . « قُرْءَاناً عَرَبِیّاً » : حال اوّل و حال دوم بشمارند ؛ یا این که ( قُرْءَاناً ) حال و ( عَرَبِیّاً ) صفت آن است ( نگا : یوسف‌ / 2 ) . « صَرَّفْنا » : به شیوه‌های گوناگون و بیانات مختلف بازگو کردیم ( نگا : انعام‌ / 46 ، إسراء / 41 ) . « ذِکْراً » : پند و عبرت . بیداری و آگاهی .‏

سوره طه آیه 114
‏متن آیه : ‏
‏ فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ وَلَا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِن قَبْلِ أَن یُقْضَى إِلَیْکَ وَحْیُهُ وَقُل رَّبِّ زِدْنِی عِلْماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏والا مقام خدا است که شاه حقیقی او است ( و جملگی فرماندهان و فرمانبران بدو نیازمندند ، و دائره امر و نهیش سراسر گستره هستی است . ای پیغمبر ! نازل کننده قرآن چنین خدای بلندمرتبه و توانائی است . پس به هنگام نزول قرآن ) پیش از این که وحی ( آیات ) قرآن به پایان برسد ، در آن عجله مکن ( و تندتند آیه‌ها را به دنبال جبرئیل تکرار منما و بر زبان مران . چرا که هرچند قرآن مافوق طاقت و توان انسان است ، امّا خدا حافظ و نگهدار آن است و آن را در مغزت ثبت و ضبط می‌نماید ) . بگو : پروردگارا ! ( در پرتو قرآن ) بر دانشم بیفزا ( و از قرآن و ابعاد مختلف آن آگاهترم فرما ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَعَالَیا » : والا مقام است . از علوّ و عظمت مطلق برخوردار است . « لا تَعْجَلْ بِالْقُرْءَانِ » : مراد نهی از عجله‌ای است که حضرت محمّد به هنگام دریافت وحی جهت فراگیری و حفظ قرآن داشت ، و بدین خاطر با شتاب به دنبال فرشته وحی جبرئیل امین ، آیات قرآنی را تکرار می فرمود ( نگا : قیامه‌ / 15 - 17 ، اعلی‌ / 6 ) . « یُقْضَیا » : به پایان رسانده شود .‏

سوره طه آیه 115
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِن قَبْلُ فَنَسِیَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آغاز کار ، ما به آدم فرمان دادیم ( که از میوه درخت ممنوع نخورد ) . امّا او ترک فرمان کرد و ( از آن خورد ، و در اوائل کار ) از او تصمیم درستی و اراده استواری مشاهده نکردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَهِدْنَا إلَیا ءَادَمَ » : به آدم فرمان دادیم . مراد از عهد در اینجا سفارش و فرمان است . چنین توصیه و امری هم راجع بود به نخوردن از میوه درخت ممنوع ( نگا : بقره‌ / 35 ) . « مِن قَبْلُ » : در اوائل کار . پیشاپیش . قبل از زمان حال در روزگاران گذشته . « نَسِیَ » : ترک کرد . مراد از نسیان در اینجا فراموش کردن مطلق نیست . زیرا بر فراموشی مطلق عتاب و ملامتی وجود ندارد . از سوی دیگر ، شیطان که نخوردن از میوه درخت را برابر فرموده آیه 20 سوره اعراف به یاد آدم آورده بود . لذا مراد ترک فرمان یا دست‌کم فراموشکاریی است که به سبب کم توجّهی حاصل می‌گردد ( نگا : طه‌ / 126 ) . « عَزْماً » : تصمیم و اراده استواری که انسان را در برابر وسوسه‌های اهریمن نگاه دارد .‏

سوره طه آیه 116
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ أَبَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! بیان دار ) آن گاه را که به فرشتگان دستور دادیم : برای آدم سجده ( تعظیم و تکریم ) ببرید ، پس ( همگی اطاعت کردند و ) سجده بردند مگر ابلیس که سر باز زد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أسْجُدُوا » : ( نگا : بقره‌ / 34 ) .‏

سوره طه آیه 117
‏متن آیه : ‏
‏ فَقُلْنَا یَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَّکَ وَلِزَوْجِکَ فَلَا یُخْرِجَنَّکُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن وقت گفتیم : ای آدم ! این دشمن تو و همسر تو است ، پس ( بپائید به دام وسوسه خود شما را گرفتار نسازد و ) از بهشت بیرونتان نکند که به رنج و زحمت خواهی افتاد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَشْقَیا » : تو به درد و رنج خواهی افتاد . از شقاوتِ به معنی زحمت و مشقّت است ( نگا : طه‌ / 2 ) . روی سخن متوجّه آدم و حوّاء است ، ولی علّت مفرد آمدن فعل بدان خاطر است که عهد و پیمان در آغاز متوجّه آدم بوده و نقطه پایان هم متوجّه او شده است . از سوی دیگر ، درد و رنج مرد که رئیس اهل و عیال خود است ، متضمّن درد و رنج اهل و عیال نیز می‌باشد .‏

سوره طه آیه 118
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ لَکَ أَلَّا تَجُوعَ فِیهَا وَلَا تَعْرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بر ما است که خواسته‌های زندگی تو را در بهشت فراهم سازیم و ) تو در آن نه گرسنه می‌شوی و نه برهنه می‌گردی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّ لَکَ » : برای تو هست . مراد تضمین روزی از سوی خداوند است .‏

سوره طه آیه 119
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَنَّکَ لَا تَظْمَأُ فِیهَا وَلَا تَضْحَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏و در آن تو نه تشنه می‌مانی و نه آفتاب‌زده می‌شوی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَضْحَیا » : حرارت آفتاب سوزان به تو نمی‌خورد و گرمازده نمی‌گردی . مراد این است که کار کردن و رنج‌کشیدن در میان نیست .‏

سوره طه آیه 120
‏متن آیه : ‏
‏ فَوَسْوَسَ إِلَیْهِ الشَّیْطَانُ قَالَ یَا آدَمُ هَلْ أَدُلُّکَ عَلَى شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَمُلْکٍ لَّا یَبْلَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس شیطان ( به نیرنگ و حیله نشست و ) آدم را وسوسه کرد ( و بدو ) گفت : آیا تو را به درخت جاودانگی و ملک فناناپذیر رهنمود کنم‌ ؟ ( اگر از این درخت ممنوع بخورید ، دیگر نمی‌میرید و سرمدی می‌شوید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْخُلْدِ » : جاودانگی . سرمدی . ( نگا : اعراف‌ / 20 ) . « لا یَبْلی‌ » : کهنه و فرسوده نمی‌شود . فناپذیر و زائل نمی‌گردد .‏

سوره طه آیه 121
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَکَلَا مِنْهَا فَبَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا یَخْصِفَانِ عَلَیْهِمَا مِن وَرَقِ الْجَنَّةِ وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏سرانجام هر دو نفر از آن خوردند ( و جامه‌های بهشتی از بدنشان فرو ریخت ) و شرمگاهشان برایشان نمایان شد ( که تا آن زمان از ایشان پنهان بود ) و شروع کردند به این که برگهای درختان بهشت را بر خود بپیچند و بچسبانند . بدین نحو آدم از فرمان پروردگارش سرپیچی کرد و گمراه شد ( و این واقعه پیش از نبوّت او بود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَبَدَتْ لَهُمَا سَوْءَاتُهُمَا » : ( نگا : اعراف‌ / 20 و 22 و 27 ) . « غَوی‌ » : گمراه شد . زندگیش تباه شد .‏

سوره طه آیه 122
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَیْهِ وَهَدَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس پروردگارش او را ( برای پیغمبری ) برگزید و توبه‌اش را پذیرفت و ( به سوی اعتذار و استغفار ) رهنمودش کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِجْتَبَاهُ » : انتخابش کرد . به پیغمبریش برگزید . خدا با توفیق توبه او را به خود نزدیک فرمود ( نگا : اعراف‌ / 23 ) .‏

سوره طه آیه 123
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ اهْبِطَا مِنْهَا جَمِیعاً بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُم مِّنِّی هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَایَ فَلَا یَضِلُّ وَلَا یَشْقَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا دستور داد : هر دو گروه شما با هم ( ای آدم و حوّاء و اهریمن ! ) از بهشت فرو آئید ( و در زمین ساکن شوید ، و در آنجا ) برخی ( از فرزندانتان ) دشمن برخی دیگر خواهند شد ، و هرگاه هدایت و رهنمود من برای شما آمد ، هرکه از هدایت و رهنمودم پیروی کند ، گمراه و بدبخت نخواهد شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِهْبِطَا » : مراد آدم و حوّاء و ابلیس است ( نگا : بقره‌ / 36 ) . « امّا » : ( نگا : بقره‌ / 38 ) . « لا یَضِلُّ » : در دنیا گمراه و سرگشته نمی‌شود . « لا یَشْقَیا » : در آخرت با درآمدن به دوزخ بدبخت نمی‌گردد .‏

سوره طه آیه 124
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنکاً وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏و هرکه از یاد من روی بگرداند ( و از احکام کتابهای آسمانی دوری گزیند ) ، زندگی تنگ ( و سخت و گرفته‌ای ) خواهد داشت‌ ؛ ( چون نه به قسمت و نصیب خدادادی قانع خواهد شد ، و نه تسلیم قضا و قدر الهی خواهد گشت ) و روز رستاخیز او را نابینا ( به عرصه قیامت گسیل و با دیگران در آنجا ) گرد می‌آوریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذِکْر » : یاد . مراد هر آن چیزی است که خدا بدان یاد شود ، اعم از قرآن و غیر آن . « مَعیشَةً » : زندگی . مراد زندگی دنیا است ( نگا : اعراف‌ / 10 ) . « ضَنکاً » : تنگ . مراد سخت و پرنگرانی و اضطراب است ( نگا : انعام‌ / 125 ) . مصدر است و برای مذکّر و مؤنّث یکسان به کار می‌رود . « أَعْمَیا » : کور . این کوری به هنگام زنده‌شدن و سر برآوردن از گورها است ( نگا : اسراء / 97 ) .‏

سوره طه آیه 125
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمَى وَقَدْ کُنتُ بَصِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خواهد گفت : پروردگارا ! چرا مرا نابینا ( برانگیخته‌ای و به عرصه قیامت گسیل داشته و در آنجا ) جمع آورده‌ای‌ ؟ من که قبلاً ( در دنیا ) بینا بوده‌ام .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَدْ کُنتُ بَصِیراً » : من بینا بوده‌ام . این جواب به اعتبار اکثر افراد است‌ ؛ چرا که برخی در دنیا کور مادرزاد بوده و یا بعدها کور شده‌اند .‏

سوره طه آیه 126
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ کَذَلِکَ أَتَتْکَ آیَاتُنَا فَنَسِیتَهَا وَکَذَلِکَ الْیَوْمَ تُنسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا ) می‌گوید : همین است ( که هست و بچش نتیجه نافرمانی را ) . آیات ( کتابهای آسمانی ، و دلائل هدایتِ جهانیِ ) من به تو رسید و تو آنها را نادیده گرفتی‌ ؛ همان گونه هم تو امروز نادیده گرفته می‌شوی ( و بی‌نام و نشان در آتش رها می‌گردی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ » : همین است که می‌بینی . به خاطر آن است که . « نَسِیتَهَا » : آن را ترک کردی و درباره آن سستی نمودی . « تُنْسَیا » : فراموش می‌شوی . ترک گفته می‌شوی ( نگا : اعراف‌ / 51 ) .‏

سوره طه آیه 127
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ نَجْزِی مَنْ أَسْرَفَ وَلَمْ یُؤْمِن بِآیَاتِ رَبِّهِ وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَشَدُّ وَأَبْقَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما این گونه سزا می‌دهیم کسی را که افراط ( در عصیان ) و تفریط ( در پرستش و عبادت ) پیش می‌گیرد و به آیات پروردگارش ایمان نمی‌آورد . مسلّماً عذاب آخرت بسیار سخت‌تر و ماندگارتر ( از عذاب این جهان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ نَجْزِی » : این گونه هم در دنیا سزا و جزا می‌دهیم . این گونه در آخرت سزا و جزا می‌دهیم . « أَسْرَفَ » : افراط و زیاده‌روی‌کرد . تفریط و کوتاهی کرد .‏

سوره طه آیه 128
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَلَمْ یَهْدِ لَهُمْ کَمْ أَهْلَکْنَا قَبْلَهُم مِّنَ الْقُرُونِ یَمْشُونَ فِی مَسَاکِنِهِمْ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّأُوْلِی النُّهَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا آنان پی نبرده‌اند که پیش از ایشان بسیاری از مردمان ( اعصار و ادوار مختلف ) را نابود کرده‌ایم ( و هم‌اینک ایشان برجای آنان نشسته‌اند ) و در امکنه و منازلشان گام برمی‌دارند ؟ ( مگر شما پسینیان سرنوشتی جز سرنوشت پیشینیان دارید ؟ ! ) . به حقیقت در این ( صحنه‌های عبرت‌انگیز زمان ) نشانه‌هائی برای ( اندرز گرفتن و بیدار شدن ) خردمندان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلَمْ یَهْدِ لَهُمْ » : آیا ایشان را رهنمود نکرده است‌ ؟ ( نگا : اعراف‌ / 100 ) . « الْقُرُونِ » : ( نگا : انعام‌ / 6 ) . « النُّهَیا » : ( نگا : طه‌ / 54 ) .‏

سوره طه آیه 129
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْلَا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّکَ لَکَانَ لِزَاماً وَأَجَلٌ مُسَمًّى ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر وعده پروردگارت قبلاً بر این نمی‌رفت ( که عذاب و هلاک گناهکاران را به تأخیر بیندازد ) و ملاحظه زمان مقرّر ( یعنی قیامت ) نبود ( عذاب خدا هم اینک در دنیا ) دامنگیر ( کافران و فاسقان معاصر ، بسان کافران و فاسقان پیش ) می‌شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَلِمَةٌ سَبَقَتْ » : سخنی که زده شده ، و وعده‌ای که داده شده است ( نگا : انفال‌ / 33 ، قمر / 46 ) . « لِزَاماً » : لازم و واجب . حتمی و قطعی . مصدر باب مفاعله است و در معنی وصفی برای مبالغه به کار رفته است . « أَجَلٌ مُّسَمّیً » : مدّت مقدّر عمرشان ، یا روز قیامت ( نگا : انعام‌ / 6 ) . عطف است بر واژه ( کَلِمَةٌ ) .‏

سوره طه آیه 130
‏متن آیه : ‏
‏ فَاصْبِرْ عَلَى مَا یَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاء اللَّیْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّکَ تَرْضَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( اکنون که بنا نیست این بدکاران فوراً مجازات شوند ) پس تو ( ای پیغمبر ! ) در برابر چیزهائی که می‌گویند ( و تکذیب و استهزائی که می‌کنند ) شکیبائی کن ، و ( برای تسلّی خاطر ) قبل از طلوع آفتاب و پیش از غروب آن ، و در اثناء شب و در بخشهائی از روز ، به پرستش و ستایش پروردگارت مشغول شو ، تا ( پیوندت با خدا استوار گردد و آرامش خاطر به تو دست دهد ، و بدانچه برایت مقدّر شده است ) راضی و خوشنود شوی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَاصْبِرْ » : بدین سبب شکیبائی کن . حرف ( فَ ) سببیّه است ، و مراد از شکیبائی عدم اضطراب است‌ ؛ نه ترک جنگ و جهاد . « سَبّحْ » : امر به پیغمبر به طور خاصّ و به پیروان او به طور عام است . « سَبِّحْ وَ أَطْرَافَ النَّهَارِ » : کنایه از تسبیح و تحمید و تنزیه مطلق خدا در همه اوقات است . یا این که مراد به جای آوردن نمازهای پنجگانه است . بدین شرح : « قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ » : نماز صبح . « قَبْلَ غُرُوبِهَا » : نماز ظهر و عصر . « مِنْ ءَانَآءِ الَّیْلِ » : نماز مغرب و عشاء . « أَطْرَافَ النَّهَارِ » : نماز صبح و مغرب ، یا نماز ظهر . تکرار آن بیانگر مزیّت بیشتر ، و جمع آمدن آن برای همگونی با ( ءَانَآءِ الَّیْلِ ) است ( نگا : تفسیر قاسمی ) . « ءَانَآءِ » : جمع إِنْو ، إِنْی ، أَنْی ، ساعتها . بخشها ( نگا : آل‌عمران‌ / 113 ) . « أَطْرَافَ » : جوانب و ساعات . مراد بامدادان و شامگاهان است ( نگا : هود / 114 ) .‏

سوره طه آیه 131
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجاً مِّنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیَاةِ الدُّنیَا لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَرِزْقُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَأَبْقَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏چشم خود را مدوز به نعمتهای مادیی که به گروههائی از کافران داده‌ایم . این نعمتهای مادی که زینت زندگی دنیا است ، بدیشان داده‌ایم تا آنان را بدان بیازمائیم . داده ( اخروی جاویدان و سرمدی ) پروردگارت بهتر و پایدارتر ( از این نعمتهای موقّت و زودگذر جهان فانی ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَمُدَّنَّ » : مدوز . منگر . « أَزْوَاجاً » : اصناف . گروه‌ها و دسته‌ها ( نگا : حجر / 88 ) . « زَهْرَةَ » : زینت و بهجت . آرایش و سرسبزی . مفعول فعل محذوف ( جَعَلْنا ) یا بدل از محلّ ( ما ) و یا حال است .‏

سوره طه آیه 132
‏متن آیه : ‏
‏ وَأْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَیْهَا لَا نَسْأَلُکَ رِزْقاً نَّحْنُ نَرْزُقُکَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏خانواده خود را به گزاردن نماز دستور بده ( چرا که نماز مایه یاد خدا و پاکی و صفای دل و تقویت روح است ) و خود نیز بر اقامه آن ثابت و ماندگار باش . ما از تو روزی نمی‌خواهیم ، بلکه ما به تو روزی می‌دهیم . سرانجام ( نیک و ستوده ) از آن ( اهل تقوا و ) پرهیزگاری است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَهْلَ‌ » : اهل پیغمبر ، عبارت است از امت محمّدی و خانواده خودش . اهل مردم ، افراد خانواده ایشان است . « لا نَسْأَلُکَ رِزْقاً » : از تو روزی نمی‌خواهیم . از تو روزی خودت و دیگران را نمی‌خواهیم . لذا به سبب فراچنگ آوردن رزق ، از نماز غافل مشو . « الْعَاقِبَةُ » : مراد سرانجام نیکو است . چرا که سرانجام بد همچون معدوم بشمار است .‏

سوره طه آیه 133
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا لَوْلَا یَأْتِینَا بِآیَةٍ مِّن رَّبِّهِ أَوَلَمْ تَأْتِهِم بَیِّنَةُ مَا فِی الصُّحُفِ الْأُولَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( کافران مکّه ) می‌گویند : چرا ( محمّد ) معجزه‌ای از سوی پروردگارش برای ما نمی‌آورد ( که ما خود پیشنهاد می‌کنیم‌ ؟ از قبیل : برجوشاندن چشمه ساری از زمین و داشتن باغی از درختان خرما و انگور و غیره ) . آیا معجزه ( بزرگِ قرآن نام که در ) کتابهای پیشین ( آسمانی تورات و انجیل و زَبور مذکور است ) ، به پیش ایشان نیامده است‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوَلَمْ تَأْتِهِمْ . . . الأُولَیا » : آیا خبر روشن اقوام پیشین که در کتب آسمانی گذشته بوده است برای آنان نیامده است ( که پیاپی معجزاتی پیشنهاد می‌کردند و پس از مشاهده معجزات ، به کفر و انکار ادامه می‌دادند ، و عذاب شدید الهی دامنگیرشان می‌شد ) . اینها چرا معجزه می‌طلبند و بهانه‌جوئی می‌کنند ، مگر همین قرآن با این امتیازات بزرگ که حاوی حقائق کتب آسمانی پیشین است ، برای آنان کافی نیست . « ءَایَةٍ » : معجزات حسّی ، از قبیل : عصای موسی و ید بیضاء . معجزات پیشنهادی ( نگا : إسراء / 90 - 93 ) . « بَیِّنَةُ » : معجزه بزرگ کتابهای آسمانی ، یعنی قرآن . معجزات انبیاء گذشته . « الصُّحُفِ الأُولَیا » : کتابهای آسمانی پیشین . از قبیل : تورات و انجیل و زبور ( نگا : شعراء / 196 ، اعلی‌ / 18 و 19 ) .‏

سوره طه آیه 134
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ أَنَّا أَهْلَکْنَاهُم بِعَذَابٍ مِّن قَبْلِهِ لَقَالُوا رَبَّنَا لَوْلَا أَرْسَلْتَ إِلَیْنَا رَسُولاً فَنَتَّبِعَ آیَاتِکَ مِن قَبْلِ أَن نَّذِلَّ وَنَخْزَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ما پیش از نزول قرآن و آمدن پیغمبر اسلام ، ایشان را با عذابی نابود می‌کردیم ، ( روز قیامت ) می‌گفتند : پروردگارا ! چرا ( در دنیا ) پیغمبری برای ما نفرستادی ، تا از آیات تو پیروی کنیم ، پیش از آن که ( در آخرت ) خوار و رسوا شویم ( و به دوزخ گرفتار آئیم ) ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن قَبْلِهِ » : پیش از نزول قرآن . پیش از بعثت محمّد . « نَذِلَّ وَ نَخْزَیا » : در دنیا خوار و در آخرت رسوا شویم . در آخرت خوار و رسوا شویم .‏

سوره طه آیه 135
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ کُلٌّ مُّتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحَابُ الصِّرَاطِ السَّوِیِّ وَمَنِ اهْتَدَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! به این منکران حقیقت و معاندان دین ) بگو : ( ما و شما ) جملگی منتظر ( وعده‌ها و وعیدهای الهی ) هستیم ( ما در انتظار وعده پیروزی بر شما هستیم و شما در انتظار شکست ما . حال که چنین است ) پس شما هم انتظار بکشید . به زودی خواهیم دانست چه کسانی ( از ما و شما ) بر راه راست بوده و راهیابند ( و چه کسانی گمراه و اهل عذابند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُلٌّ » : هر یک از ما و شما . « مُتَرَبِّصٌ » : منتظر . چشم به راه . ( نگا : توبه‌ / 52 ، طور / 30 و 31 ، حدید / 14 ) « السَّوِیِّ » : راست و مستقیم ( نگا : مریم‌ / 17 و 43 ) .‏

تفسیر نور: سوره حج

تفسیر نور:
سوره حج آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْءٌ عَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مردم ! از ( عقاب و عذاب ) پروردگارتان بترسید ( و به یاد روز قیامت باشید ) . واقعاً زلزله ( انفجار جهان و فرو تپیدن ارکان آن ، در آستانه ) هنگامه رستاخیز ، چیز بزرگی ( و حادثه هراس‌انگیزی ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« زَلْزَلَةَ » : حرکت و تکان سختی که در سازمان عالم هستی در آستانه رستاخیز ایجاد می‌گردد و کوهها را از جا می‌کند و دریا را به هم می‌ریزد و آسمانها را در هم می‌کوبد ( نگا : واقعه‌ / 4 ) . « السَّاعَةَ » : هنگامه رستاخیز قیامت ( نگا : أنعام‌ / 31 و 40 ) .‏

سوره حج آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَتَضَعُ کُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَتَرَى النَّاسَ سُکَارَى وَمَا هُم بِسُکَارَى وَلَکِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی که زلزله رستاخیز را می‌بینید ( آن‌چنان هول و هراس سرتا پای مردمان را فرا می‌گیرد که حتی ) همه زنان شیردهی که پستان به دهان طفل شیرخوار خود نهاده‌اند ، کودک خود را رها و فراموش می‌کنند . و جملگی زنان باردار ( از خوف این صحنه بیمناک ) سقط جنین می‌نمایند ، و ( تو ای بیننده ! ) مردمان را مست می‌بینی ، ولی مست نیستند و بلکه عذاب خدا سخت ( وحشتناک و هراس‌انگیز ) است ( و توازن ایشان را به هم زده است و لذا آنان را آشفته و خراب ، با چشمان از حدقه به در آمده و با گامهای افتان و خیزان ، و با وضع بی‌سر و سامان و حال پریشان می‌بینی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَذْهَلُ » : رها و فراموش می‌کند . غافل و بی‌خبر می‌گردد . از مصدر ( ذُهول ) به معنی غفلت و فراموشی ناشی از شدّت ترس . « مُرْضِعَةٍ » : زن شیردهی که پستان در دهان نوزاد نهاده و به شیر دادن مشغول باشد . « عَمَّا » : از فرزندی که . استعمال ( ما ) به جای ( مَن ) شایع و فراوان است ( نگا : آل‌عمران‌ / 36 ، نسأ / 3 ) . « ذاتِ حَمْلٍ » : باردار . « سُکَارَیا » : جمع سَکْران ، مستان ( نگا : نساء / 43 ) . یادآوری : خوف و هراس هنگامه رستاخیز جنبه عمومی ندارد و شامل کسانی نمی‌شود که در دنیا فرمانبردار اوامر و نواهی الهی بوده‌اند ( نگا : بقره‌ / 38 : آل‌عمران‌ / 170 : نمل‌ / 87 و 89 ، انبیاء / 103 ) .‏

سوره حج آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنَ النَّاسِ مَن یُجَادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّبِعُ کُلَّ شَیْطَانٍ مَّرِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گروهی از مردم بدون هیچ علم و دانشی ( و بلکه تنها از روی تقلید و هواپرستی ) درباره ( شناخت ) یزدان ( و مسأله توحید خداوند منّان ، و احیاء مردگان ، و رستاخیز همگان به فرمان خالق جهان ) به مجادله برمی‌خیزند ، و ( در این امر ، طبیعی است ، نه از دانش و منطق ، بلکه ) از هرگونه شیطان ( انس و جنّ ) سرکشی ، پیروی می‌نمایند ( و برابر نقشه و برنامه و حیله و دام همه شیاطین و شیاطین صفتان عمل می‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُجَادِلُ فِی اللهِ » : درباره ذات و صفات و افعال و اعمال خدا ستیزه‌گری می‌کند . « شَیْطَانٍ » : مراد اهریمن انس و جنّ است ( نگا : بقره‌ / 14 ، انعام‌ / 112 ) . « یَتَّبِعُ کُلَّ شَیْطَانٍ » : در این جدال از هر اهریمنی پیروی می‌کند . در همه اعمال و اقوال از هر اهریمنی پیروی می‌کند . « مَرِیدٍ » : متمرّد و سرکش .‏

سوره حج آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ کُتِبَ عَلَیْهِ أَنَّهُ مَن تَوَلَّاهُ فَأَنَّهُ یُضِلُّهُ وَیَهْدِیهِ إِلَى عَذَابِ السَّعِیرِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اهریمنانی که مشخّص و معلوم است ، هرکس آنها را به دوستی گیرد ، حتماً گمراهش می‌گردانند و به عذاب آتش ( دوزخ ) سوزانش می‌کشانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُتِبَ عَلَیْهِ » : انگار بر این اهریمنان ، همچون کالای دارای اتیکت نوشته شده است . روشن و معلوم است و این نتیجه حتمی برنامه ابلیس و همه شیاطین دیگر است . « أَنَّهُ » : شأن و مقام چنین است . « فَأنَّهُ » : این اهریمن و اهریمنان . « یَهْدِیهِ » : او را رهنمود می‌کنند . هدایت در اینجا به معنی دلالت ، یعنی راهنمائی است ( نگا : صافّات‌ / 23 ) . « السَّعِیرِ » : آتش برافروخته و سوزان . « فَأَنَّهُ یُضِلُّهُ . . . » : این جمله ، خبر مبتدای محذوف است و تقدیر چنین است : فَشَأْنُهُ أَنَّهُ یُضِلُّهُ ، یا ، فَشَأْنُهُ الإِضْلالُ . یادآوری : علّت ترجمه ضمیر مفرد ( ه ) در ( عَلَیْهِ ) و غیره به جمع ، این است که پیش از اسم نکره ( شَیْطانٍ ) واژه ( کلّ ) قرار دارد که موجب تعمیم و مفید استغراق است ( نگا : انعام‌ / 164 ، إسراء / 13 ) .‏

سوره حج آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِن کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِن مُّضْغَةٍ مُّخَلَّقَةٍ وَغَیْرِ مُخَلَّقَةٍ لِّنُبَیِّنَ لَکُمْ وَنُقِرُّ فِی الْأَرْحَامِ مَا نَشَاء إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُکُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّکُمْ وَمِنکُم مَّن یُتَوَفَّى وَمِنکُم مَّن یُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِکَیْلَا یَعْلَمَ مِن بَعْدِ عِلْمٍ شَیْئاً وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَیْهَا الْمَاء اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنبَتَتْ مِن کُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مردم ! اگر درباره رستاخیز ( مردگان و زندگانی دوباره ایشان ) تردید دارید ، ( بدین نکته توجّه کنید تا به گوشه‌ای از قدرت الهی پی ببرید و به خود آئید : ) ما شما را از خاک می‌آفرینیم ، سپس ( این خاک پیش پا افتاده را ) به نطفه ، و بعد ( نطفه ، این پدیده اسرارآمیز فراهم آمده از اِسْپِرم مرد و اُووِل زن را ) به خون بسته ( زالو مانند ) ، و پس از آن ( این خون بسته را به چیزی شبیه ) به یک قطعه گوشت ( جویده شده ) در می‌آوریم که برخی ( کامل و تامّ الخلقه و ) بسامان ، و برخی ( ناتمام و ناقص‌الخلقه و ) نابسامان است . ( همه اینها ) بدین خاطر است که برای شما روشن سازیم ( که ما بر آفرینش و تغییر و تبدیل و هرگونه کاری ، از جمله زندگی دوباره بخشیدن توانائیم ) . ما جنینهائی را که بخواهیم تا زمان خود در رحمها نگاه می‌داریم و آن گاه شما را به صورت کودک ( پسر یا دختر ، از شکم مادران ) بیرون می‌آوریم ، سپس ( شما را تحت نظارت و رعایت خود می‌پائیم ) تا به رشد جسمانی و عقلانی خود می‌رسید . برخی از شما ( در این میان ) می‌میرند و بعضی از شما به نهایت عمر و غایت پیری می‌رسند . تا بدانجا که چیزی از علوم خود را به خاطر نخواهند داشت ( و دانسته‌های خویش را فراموش کرده و از یاد می‌برند ، و درست همانند یک کودک می‌شوند . دلیل دیگری بر قدرت خدا در همه‌چیز ، به ویژه درباره مسأله رستاخیز ، این است که ای انسان در فصل زمستان ) تو زمین را خشک و خاموش می‌بینی ، امّا هنگامی که ( فصل بهار در می‌رسد و ) بر آن آب می‌بارانیم ، حرکت و جنبش بدان می‌افتد و رشد و نمو می‌کند و انواع گیاهان زیبا و شادی‌بخش را می‌رویاند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْبَعْثِ » : رستاخیز . از نو زنده گرداندن . « خَلَقْنَاکُمْ » : اصل شما یا خود شما را آفریده‌ایم ( نگا : آل‌عمران‌ / 59 ، طه‌ / 55 ، بقره‌ / 28 ، مؤمنون‌ / 12 ) . « نُطْفَةٍ » : مراد موجود زنده حاصل در منی است که از آن به « آب جهنده‌ » تعبیر شده است ( نگا : قیامت‌ / 37 ، طارق / 6 ) . « عَلَقَةٍ » : خون بسته زالوگونه . « مُضْغَةٍ » : قطعه گوشتی بدان شکل و اندازه که جویده شود . « مُخَلَّقَةٍ » : تامّ الخلقه . دارای شکل و اندام . « غَیْرِ مُخَلَّقَةٍ » : ناقص‌الخلقه . ناکامل و نابسامان . « نُقِرُّ » : نگاه می‌داریم و از درون پرت نمی‌کنیم . « طِفْلاً » : کودک . حال است . ذکر آن به صورت مفرد بدان علّت است که مصدر است ، یا به اعتبار جنس و یا این که کلّ واحد افراد است . « أَرْذَلِ الْعُمُر » : پست‌ترین مرحله عمر ، و آن پیری و فرتوتی فراوانی است که بدان هنگام عقل دچار فراموشی و اندیشه دستخوش پریشانی می‌شود . « هَامِدَةً » : خشک و خاموش . مراد زمین خشکیده و مرده است . « إهْتَزَّتْ » : به حرکت و تکان می‌افتد . مراد حرکت و تکانی است که به سبب جنبش عناصر گیاهان در داخل آن پیدا و پدیدار می‌گردد . « رَبَتْ » : بالا آمد و پفیده شد . مراد رشد و نمو گیاهان است . « زَوْج‌ » : صنف . نوع . « بَهِیجٍ‌ » : زیبا و باطراوت . سُرورآفرین و شادی‌بخش . سرسبز و خرّم .‏

سوره حج آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّهُ یُحْیِی الْمَوْتَى وَأَنَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن ( چیزهائی که در آیات پیشین درباره مراحل مختلف آفرینش انسان و جهان گیاهان بازگو شد ) بدان خاطر است که ( بدانید ) خدا حق است و ( لذا نظامی را که آفریده نیز حق بوده و بیهوده و بی‌هدف نیست ، و به زبان حال به شما می‌گوید : ) او مردگان را زنده می‌گرداند ، و وی بر هر چیزی توانا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ » : آن . اشاره به آفرینش انسان و دیگر چیزهای بعد از آن دارد . مبتدا است و جار و مجرور خبر آن است .‏

سوره حج آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لَّا رَیْبَ فِیهَا وَأَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَن فِی الْقُبُورِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( این که بدانید ) بدون شکّ قیامت فرا می‌رسد و جای هیچ گونه تردیدی نیست ، و خداوند تمام کسانی را که در گورها آرمیده‌اند دوباره زنده می‌گرداند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَبْعَثُ » : دوباره حیات می‌بخشد و زنده می‌گرداند .‏

سوره حج آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنَ النَّاسِ مَن یُجَادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا کِتَابٍ مُّنِیرٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گروهی از مردم درباره ( یگانگی آفریدگار و صفات و افعال و اعمال ) خداوندگار بدون هیچ دانشی و رهنمودی و کتاب روشنگری به مجادله می‌پردازند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عِلْمٍ » : مراد علم ضروری و بدیهی است . از قبیل : اطّلاع انسان از زنده بودن خود ، و این که یک ، نصف دو است . « هُدیً » : مراد استدلال درست و حجّت صحیح است . « کِتَابٍ » : مراد کتاب آسمانی است ( نگا : أحقاف‌ / 4 ) . « مُنِیر » : روشنگر . بیانگر حق و حقیقت ( نگا : آل‌عمران‌ / 184 ) . روشن و واضح ( نگا : فرقان‌ / 61 ) .‏

سوره حج آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ ثَانِیَ عِطْفِهِ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ اللَّهِ لَهُ فِی الدُّنْیَا خِزْیٌ وَنُذِیقُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَذَابَ الْحَرِیقِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مستکبرانه دوشهایشان را بالا می‌اندازند و مغرورانه رویشان را برمی‌گردانند تا ( بدین وسیله مردمان را از راه خدا ) گمراه سازند . بهره آنان در این جهان خواری و رسوائی است ، و در روز قیامت عذاب آتش سوزان ( دوزخ ) را بدیشان می‌چشانیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ثَانِیَ » : پیچاننده . برگرداننده . حال ضمیر مستتر در ( یُجَادِلُ ) است . « عِطْف‌ » : از سر تا سرینها را می‌گویند . پهلو . جانب . « ثَانِیَ عِطْفِهِ » : پهلوی خود را پیچ می‌دهد . پهلو پیچ‌دادن مترادف است با روگردانی ( منافقون‌ / 5 ) و پشت کردن ( اسراء / 83 ) که کنایه از تکبّر و بی‌اعتنائی‌است . « خِزْیٌ » : خواری و رسوائی ( نگا : بقره / 85 ) . « الْحَرِیق‌ » : سوزان ( نگا : آل‌عمران‌ / 181 ) .‏

سوره حج آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ بِمَا قَدَّمَتْ یَدَاکَ وَأَنَّ اللَّهَ لَیْسَ بِظَلَّامٍ لِّلْعَبِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بدو گفته می‌شود : خواری و عذابی را که می‌بینی ) این نتیجه همان کارهائی است که خودت قبلاً انجام داده‌ای و پیشاپیش فرستاده‌ای ، و اصلاً خداوند کمترین ستمی نسبت به بندگان روا نمی‌دارد . ( نه کسی را بی‌جهت کیفر می‌دهد ، و نه بر میزان مجازات کسی بدون دلیل می‌افزاید ، و بلکه برنامه او سراسر عدالت و دادگری است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَدَّمَتْ یَدَاکَ » : دستهایت آن را پیشاپیش فرستاده است . از آنجا که اغلب کارها توسّط دست انجام می‌پذیرد ، اعمال سائر اعضاء بدان نسبت داده شده است . « لَیْسَ بِظَلاّمٍ » : کمترین ستمی روا نمی‌دارد ( نگا : آل‌عمران‌ / 182 ، نساء / 40 ) .‏

سوره حج آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنَ النَّاسِ مَن یَعْبُدُ اللَّهَ عَلَى حَرْفٍ فَإِنْ أَصَابَهُ خَیْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَإِنْ أَصَابَتْهُ فِتْنَةٌ انقَلَبَ عَلَى وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنْیَا وَالْآخِرَةَ ذَلِکَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِینُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بعضی از مردم هم ، خدا را در حاشیه و کناره می‌پرستند ( و دارای عقیده سستی هستند . ایمانشان بر پایه مصالحشان استوار است ، و لذا ) اگر خیر و خوبی بدیشان برسد ، به سبب آن شاد و آسوده خاطر و ( بر دین ) استوار و ماندگار می‌شوند ، و اگر بلا و مصیبتی بدیشان برسد ، ( به سوی کفر برمی‌گردند و ) عقب‌گرد می‌کنند . بدین ترتیب هم ( آرامش ایمان به قضا و قدر و مدد و یاری خداوند را در ) دنیا و هم ( نعمت و سعادت ) آخرت را از دست می‌دهند ، و مسلّماً این زیان روشن و آشکاری است ( که انسان هم دنیا و هم آخرتش بر باد فنا رود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَرْفٍ » : لبه . کناره . « یَعْبُدُ اللهَ عَلی حَرْفٍ » : مراد متزلزل و مذبذب بودن در پذیرش فرمان یزدان و ایمان به اسلام است . انگار چنین فردی بر لبه چیزی قرار گرفته است و با تکان مختصری از مسیر خارج می‌شود ، و یا این که در جنگی که درگرفته است خویشتن را به کناری می‌کشد و در اطراف و جوانب میدان می‌جنگد ، تا اگر پیروزی نصیب لشکریان شد ، با ایشان بماند ، و اگر ترس شکست و احتمال بلائی در میان بود ، فرار بکند . « إِطْمأَنَّ بِهِ » : ثابت و استوار می‌ماند بر باور و عقیده‌ای که ظاهراً پذیرفته است . ماندگار می‌ماند به سبب آن . « فِتْنَةٌ‌ » : بلا و مصیبت . امتحان و آزمایش . « إِنقَلَبَ عَلی وَجْهِهِ » : بازگشت می‌کند . از ایمان برمی‌گردد و به کفر می‌گراید ( نگا : بقره‌ / 143 ، آل‌عمران‌ / 144 ) .‏

سوره حج آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ یَدْعُو مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَضُرُّهُ وَمَا لَا یَنفَعُهُ ذَلِکَ هُوَ الضَّلَالُ الْبَعِیدُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان جز خدا چیزهائی را به فریاد می‌خوانند و می‌پرستند که نه زیانی می‌توانند بدیشان برسانند و نه سودی را . این ، سرگشتگی فراوان ، و گمراهی بسیار دور ( از حق و حقیقت ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَدْعُو » : به فریاد می‌خواند ( نگا : شعراء / 72 ) . عبادت می‌کند ( نگا : انعام‌ / 56 ) . در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی به دنبال دارد . « الْبَعِید » : ( نگا : بقره‌ / 176 ) .‏

سوره حج آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ یَدْعُو لَمَن ضَرُّهُ أَقْرَبُ مِن نَّفْعِهِ لَبِئْسَ الْمَوْلَى وَلَبِئْسَ الْعَشِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی را به فریاد می‌خوانند و می‌پرستند که زیانشان بیش از سودشان می‌باشد . چه یاوران و سروران بدی ، و چه همدمان و دوستان بدی هستند !‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَمَنْ » : لام زائد است و برای تأکید به اوّل مفعول افزوده شده است . مراد از ( ما ) در آیه قبلی بتها ، و مراد از ( مَنْ ) در این آیه ، می‌تواند طاغوتهائی چون فرعون باشد . « یَدْعُو » : ( نگا : حجّ‌ / 12 ) . « ضَرُّهُ أَقْرَبُ مِن نَّفْعِهِ » : استعمال اسم تفضیل ( أَقْرَب ) بدان خاطر است که طاغوتها ممکن است به پیروان خود حقوق و جوائزی در دنیا بدهند ، لیکن در برابر عذاب و عقاب آخرت بسی ناچیز است ( نگا : اعراف‌ / 113 ) . یا این که استعمال اسم تفضیل به معنی وجود صفتی در طرفین مورد مقایسه نیست ، و چه بسا طرف ضعیف‌تر ، اصلاً فاقد آن چنان صفتی باشد . وقتی که می‌گوئیم : « عذاب آتش جهان ، بهتر از عذاب دوزخ است‌ » . مفهوم سخن ، آن نیست که عذاب جهان خوب است .‏

سوره حج آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ إِنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ مَا یُرِیدُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند کسانی را که ایمان بیاورند و کارهای پسندیده بکنند ، داخل باغهای بهشت می‌کند که رودبارها در زیر ( درختان و کاخهای ) آنها روان است . بی‌گمان خداوند هر چه را اراده کرده و بخواهد به انجام می‌رساند ( چه عذاب و عقاب مفسدان ، و چه جزا و سزای مؤمنان باشد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُدْخِلُ » : وارد می‌سازد . داخل می‌نماید .‏

سوره حج آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ مَن کَانَ یَظُنُّ أَن لَّن یَنصُرَهُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ فَلْیَمْدُدْ بِسَبَبٍ إِلَى السَّمَاء ثُمَّ لِیَقْطَعْ فَلْیَنظُرْ هَلْ یُذْهِبَنَّ کَیْدُهُ مَا یَغِیظُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسی که ( از میان کفّار ) گمان می‌برد خدا پیغمبرش را در دنیا و آخرت یاری نمی‌دهد و پیروز نمی‌گرداند ، ( بداند که خداوند به کوری چشم او وی را در هر دو سرا پیروز می‌گرداند . لذا از خشم بترکد و بمیرد و هر کاری که از دستش ساخته است انجام دهد ، مثلاً ) او ریسمانی به سقف‌خانه بیاویزد و سپس ( خویشتن را حلق‌آویز و راه نفس را ) قطع نماید و ( تا سر حدّ مرگ پیش رود و بدین هنگام بنگرد و ) ببیند آیا این کار خشم او را فرو می‌نشاند ( و خودکشی پیروزی را از محمّد باز می‌گرداند ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَن یَنصُرَهُ اللهُ » : خداوند پیغمبرش را هرگز پیروز نخواهد کرد . ضمیر ( ه ) به پیغمبر برمی‌گردد که از سیاق کلام مفهوم می‌شود . نظیر آن ( نگا : نحل‌ / 61 ، قدر / 1 ) . « مَن کَانَ یَظُنُّ » : مراد ترکیدن از خشم و خودکشی برای رهائی از آتش حسادت درون است ( نگا : آل‌عمران‌ / 119 ) . « سَبَب‌ » : ریسمان . وسیله ( نگاه : کهف‌ / 84 ) . « السَّمَآءِ » : سقف و آسمانه خانه . آسمان . « لِیَقْطَعْ » : پاره کند . بربندد . مراد قطع گردن یا جلو راه نفس کشیدن است . یادآوری : معنی آیه را به گونه دیگری نیز بیان داشته‌اند : کسی که گمان می‌برد خداوند هرگز پیغمبرش را - نه در دنیا و نه در آخرت‌ - پیروز نمی‌گرداند ، ( بداند به کوری چشم او خداوند وی را در هر دو جهان پیروز و رستگار می‌گرداند ، و پیروزی را بدو می‌رساند . برای این که از این پیروزی جلوگیری شود ) او با هر وسیله‌ای که می‌تواند خویشتن را به آسمان برساند و ( از پیروزی ) جلوگیری کند و ببیند نیرنگ و چاره‌سازی وی چیزی را برطرف می‌نماید که او را بر سر خشم آورده است ( نگا : ص‌ / 10 ) .‏

سوره حج آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ أَنزَلْنَاهُ آیَاتٍ بَیِّنَاتٍ وَأَنَّ اللَّهَ یَهْدِی مَن یُرِیدُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این گونه روشن ، ما قرآن را به صورت آیه‌های کاملاً واضح و آشکار فرو فرستاده‌ایم ( تا وضوح و سادگی قرآن ، حجّتی بر مردم شود ) و بی‌گمان خداوند ( با این قرآن ) هرکه را بخواهد هدایت و راهنمائی می‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ » : این گونه . مشارالیه می‌تواند انزال مذکور بعد از اسم اشاره بوده و یا انزال آیات بر پیغمبران پیشین مراد باشد . « آیاتٍ » : حال ضمیر ( ه ) است . « وَ أَنَّ اللهَ یَهْدِی مَن یُرِیدُ » : این جمله خبر مبتدای محذوفی مثل ( أَلأمْر ) بوده و تقدیر چنین است : أَلأمْرُ أَنَّ اللهَ یَهْدِی مَن یُرِیدُ . یا این که لامی مقدّر شود و چنین باشد : لاِنَّ اللهَ . . .‏

سوره حج آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَادُوا وَالصَّابِئِینَ وَالنَّصَارَى وَالْمَجُوسَ وَالَّذِینَ أَشْرَکُوا إِنَّ اللَّهَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قطعاً خداوند روز قیامت داوری خواهد کرد در میان مؤمنان و یهودیان و ستاره‌پرستان و مسیحیان و زردشتیان و مشرکان ، ( و برحقّ و ناحق را بدانان می‌شناساند ) . مسلّماً خداوند حاضر و ناظر بر هر چیزی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الصَّابِئِینَ » : ستاره‌پرستان ( نگا : بقره‌ / 62 ) . « الْمَجُوسَ » : زردشتیان . آتش‌پرستان . آنان کسانی هستند که به دو مبدأ خیر و شر یا نور و ظلمت معتقدند و خدای نیکیها را اهورامزدا ، و خدای شر و ظلمت را اهریمن می‌دانند و آتش را احترام بسیار می‌گذارند . « شهید » : حاضر و ناظر .‏

سوره حج آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَمَن فِی الْأَرْضِ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ وَالنُّجُومُ وَالْجِبَالُ وَالشَّجَرُ وَالدَّوَابُّ وَکَثِیرٌ مِّنَ النَّاسِ وَکَثِیرٌ حَقَّ عَلَیْهِ الْعَذَابُ وَمَن یُهِنِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِن مُّکْرِمٍ إِنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ مَا یَشَاءُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ندیده‌ای و ندانسته‌ای که تمام کسانی که در آسمانها بوده و همه کسانی که در زمین هستند ، و خورشید و ماه و ستاره‌ها و کوهها و درختان و جانوران و بسیاری از مردمان ، برای خدا سجده می‌برند ( و به تسبیح و تقدیس او مشغول و سرگرمند ؟ ) و بسیاری از مردمان هم ( غافل بوده و برای خدا سجده نمی‌برند و ) عذاب ایشان حتمی است ( و مستحقّ عقابند ، و اینها در نزد پروردگارشان بی‌ارزش می‌باشند ) و خدا هرکه را بی‌ارزش کند ، هیچ کسی نمی‌تواند او را گرامی دارد ( و مشمول عنایت و سعادت آسمانی کند . چرا که تنها این ) خدا است که هر چیزی را که بخواهد انجام می‌دهد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَسْجُدُ لَهُ . . . » : ( نگا : رعد / 13 و 15 ، اسراء / 44 ) . « الدَّوَآبُّ » : جمع دابّه ، هر نوع حیوان و جانداری ( نگا : بقره‌ / 164 ) .‏

سوره حج آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ هَذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُوا فِی رَبِّهِمْ فَالَّذِینَ کَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِیَابٌ مِّن نَّارٍ یُصَبُّ مِن فَوْقِ رُؤُوسِهِمُ الْحَمِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اینان که دو دسته مقابل هم ( مردمان ، به نام مؤمنان و کافران ) می‌باشند ( و در آیه‌های متعدّد ذکری از ایشان رفته است ) درباره ( ذات و صفات ) خدا به جدال پرداخته‌اند و به کشمکش نشسته‌اند . کسانی که کافرند ، ( خداوند برایشان آتش دوزخ را تهیّه دیده ، و انگار آتش آن ) جامه‌هائی ( است که به تن آنان چست بوده و ) برای آنان از آتش بریده ( و دوخته ) شده است . ( علاوه بر آن ) از بالای سرهایشان ( بر آنان ) آب بسیار گرم و سوزان ریخته می‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذَانِ » : این دو گروه . مراد مؤمنان و کافران بوده که پیوسته در صفوف مختلف مبارزه با یکدیگرند . « خَصْمَانِ » : طرفین دعاوی . دو دسته مقابل هم . خصم برای یک نفر و بیشتر استعمال می‌گردد ، و در اینجا مراد دسته و گروه است ( نگا : ص‌ / 21 ) . « یُصَبُّ » : ریخته می‌شود . « الْحَمِیمُ » : آب بسیار گرم و سوزان و جوشان .‏

سوره حج آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ یُصْهَرُ بِهِ مَا فِی بُطُونِهِمْ وَالْجُلُودُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این آب جوشان آن‌چنان در بدنشان نفوذ می‌کند که ) آنچه در درونشان است بدان گداخته و ذوب می‌گردد ، و هم پوستهایشان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُصْهَرُ » : ذوب و گداخته می‌گردد . پخته می‌شود . « الْجُلُود » : جمع جِلد ، پوستها .‏

سوره حج آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَهُم مَّقَامِعُ مِنْ حَدِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و تازیانه‌هائی از آهن برای ( زدن و سرکوبی ) ایشان ( آماده شده ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَقَامِع‌ » : جمع مِقْمَعَة ، تازیانه . گرز . چکش چوگان مانندی که با آن بر سر فیل می‌زنند .‏

سوره حج آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ کُلَّمَا أَرَادُوا أَن یَخْرُجُوا مِنْهَا مِنْ غَمٍّ أُعِیدُوا فِیهَا وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِیقِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر زمان که دوزخیان بخواهند خویشتن را از غم و اندوه عظیم آتش برهانند ، بدان برگردانده شوند ( و آمرانه بدیشان گفته‌شود : ) بچشید عذاب سوزان را .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنْ غَمٍّ » : از غم عظیمی از غمهای آتش . در این صورت ( مِنْ غَمٍّ ) بدل از ضمیر ( ها ) می‌باشد . به سبب غم بزرگ حاصل از آن . « وَ ذُوقُوا » : در آن ( بدیشان گفته شود ) حذف است و عطف بر ( أُعِیدُوا ) است و تقدیر چنین است : أُعِیدُوا فِیهَا ، وَ قِیلَ لَهُمْ : ذُوقُوا ( نگا : سجده‌ / 20 ) .‏

سوره حج آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ یُحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤاً وَلِبَاسُهُمْ فِیهَا حَرِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این حال گروه اوّل ، یعنی کافران در قیامت است . امّا گروه دوم که مؤمنانند ) خداوند کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته انجام داده‌اند ، به باغهائی ( از بهشت ) داخل می‌گرداند که در زیر ( درختان و کاخهای ) آن رودبارها جاری است . آنان با دستبندهائی از طلا و مروارید زینت می‌یابند ، و جامه‌هایشان در آنجا از حریر است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُحَلَّوْنَ » : زینت داده می‌شوند . از مصدر ( تَحْلِیَة ) به معنی آراستن ، و از ماده ( حلی ) . « أَسَاوِرَ » : ( نگا : کهف‌ / 31 ) . « مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ » : حرف ( مِنْ ) نخست برای بیان جنس ، و دومی برای تبعیض است . « لُؤْلُؤاً » : درّ . مروارید . عطف بر محلّ ( مِنْ أَسَاوِرَ ) است .‏

سوره حج آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُدُوا إِلَى الطَّیِّبِ مِنَ الْقَوْلِ وَهُدُوا إِلَى صِرَاطِ الْحَمِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان به سوی ( گفتن ) سخنان زیبا ، و راه ( انجام کارهای ) پسندیده رهنمود می‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هُدُوا » : راهیاب و رهنمود می‌گردند . « الطَّیِّبِ مِنَ الْقَوْلِ » : سخنان زیبا و پسندیده . مراد سخنان روح‌پرور و نشاط‌آور و لبریز از صفا و صمیمیّت و معنویّت است . یا سخنانی که دالّ بر تقدیس خدا و بیانگر اعتراف به فضل او است ( نگا : یونس‌ / 10 ، فاطر / 34 و 35 ) . « الْحَمِیدِ » : پسندیده . بایسته . « صِرَاطِ الْحَمِیدِ » : راه بایسته . مراد انجام افعال نیکو است . برخی ( الْحَمید ) را به معنی خدای ستوده دانسته‌اند . در این صورت معنی چنین می‌شود : آنان به سوی سخنان زیبائی ( که روح را در مدارج کمال سیر می‌دهد ) رهنمود می‌شوند ، و به راه خدای شایسته ستایش هدایت می‌گردند ( تا بدانجا که به آخرین درجه قرب یزدانی و لذّات روحانی می‌رسند ) . برخی معنی آیه را مربوط بدین جهان دانسته و گفته‌اند : مؤمنان در این جهان به سوی سخنان زیبا ( که توحید است ) رهنمود می‌گردند ، و به سوی راه خدا ( که اسلام است ) سوق داده می‌شوند .‏

سوره حج آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَیَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ الَّذِی جَعَلْنَاهُ لِلنَّاسِ سَوَاء الْعَاکِفُ فِیهِ وَالْبَادِ وَمَن یُرِدْ فِیهِ بِإِلْحَادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بی‌گمان کسانی که کفر می‌ورزند و ( مردمان را ) از راه خدا ( که دین اسلام است ) و ( مؤمنان را ) از ( ورود به ) مسجدالحرام باز می‌دارند که ( مکّه است و ما ) آن را برای همه مردمان ، اعم از کسانی که در آنجا زندگی می‌کنند و یا از نقاط دیگر بدان وارد می‌شوند ، یکسان ( حرم امن و امان و محلّ مراسم حجّ و عمره ) نموده‌ایم ، همچنین کسانی که با توسّل به ظلم ( از حدّ اعتدال خارج می‌شوند و ) در آن سرزمین مرتکب خلاف می‌گردند ، عذاب دردناکی بدیشان می‌چشانیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَسْجِدِ الْحَرَام‌ » : مراد مکّه است که به سبب اهمّیّت فراوان مسجدالحرام ، از مکّه بدان تعبیر شده است . « سَوَآءً » : برابر و یکسان . مفعول دوم است . « الْعَاکِفُ » : ساکن . مقیم . فاعل ( سَوَآءً ) می‌باشد . « الْبَادِ » : از بادیه آینده . مراد زُوّار و حجّاجی است که از اطراف و اکناف به مکّه می‌آیند . اصل آن ( الْبادی ) است . « بِإلْحَادٍ » : إلحاد به معنی انحراف از حد اعتدال است . مفعول‌به است و حرف ( ب ) در اوّل آن زائد است ( نگا : مریم‌ / 25 ) . « بِظُلْمٍ » : ستمگرانه . به سبب ظلم . « مَن یُرِدْ فِیهِ بِإلْحَادٍ بِظُلْمٍ » : هرکس در آنجا از روی ستم مرتکب کج‌روی و انحراف شود . هرکس در آنجا منحرفانه و ستمگرانه مرتکب هرگونه گناهی شود . مفعول فعل ( یُرِدْ ) یا محذوف است که ( شَیْئاً ) است ، و حرف ( ب ) برای ملابسه می‌باشد ، یا این که این حرف زائد است و إلحاد مفعول است . ( بِظُلْمٍ ) حال یا بدل ( بِإلْحادٍ ) بوده و جنبه تأکید را دارد .‏

سوره حج آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِیمَ مَکَانَ الْبَیْتِ أَن لَّا تُشْرِکْ بِی شَیْئاً وَطَهِّرْ بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْقَائِمِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! به خاطر بیاور ) زمانی را که محلّ خانه کعبه را برای ابراهیم آماده ساختیم و ( پایه‌های قدیمی ) آن را بدو نمودیم ( و دستور دادیم به بازسازی آن بپردازد . هنگامی که خانه کعبه آماده شد ، به ابراهیم خطاب کردیم که این خانه را کانون توحید کن و ) چیزی را انباز من منمای و خانه‌ام را برای طواف‌کنندگان و قیام‌کنندگان و رکوع برندگان و سجده برندگان ( از وجود بتان و مظاهر شرک و از هرگونه آلودگی ظاهری و معنوی دیگر ) تمییز و پاکیزه گردان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَوَّأْنَا » : آماده‌ساختیم . وارد کردیم . شناساندیم . « بَوَّأْنا لإِبْرَاهِیمَ مَکانَ الْبَیْتِ » : جای کعبه را برای ابراهیم آماده ساختیم . مکان قدیمی کعبه را به ابراهیم نشان دادیم . ابراهیم را به محلّ کعبه رساندیم . « شَیْئاً » : مفعول‌به یا مفعول مطلق است . « الطَّآئِفِینَ » : طواف کنندگان دور کعبه . « الْقَآئِمِینَ » : ایستادگان در نماز . « الرُّکَّعِ » : رکوع برندگان در نماز . « السُّجُودِ » : سجده‌برندگان در نماز . این سه واژه اشاره دارند به سه رکن از ارکان مهمّ نماز که قیام و رکوع و سجود است ، و لذا ذکر آنها کنایه از خود نماز است . یادآوری : از آنجا که مکتب ابراهیم خلیل و محمّد مصطفی و همه انبیاء یکی است ( نگا : آل‌عمران‌ / 95 ، یوسف‌ / 38 ، نحل‌ / 123 ) فرمان ( لا تُشْرِکْ بِی شَیْئاً وَ طَهِّرْ بَیْتِیَ . . . ) در این آیه ، و ( أَذِّن فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ . . . وَ . . . ) و احکام مترتّب بر آن ، متوجّه خاتم‌الانبیاء بوده است ( تفسیر المنتخب ، حجّ‌ / 27 ) و این است که در سال فتح مکّه بتها سرنگون و کعبه از لوث اصنام زدوده می‌گردد ( نگا : تفسیر أضواء البیان ، حجّ‌ / 26 ) . لذا آیات بعدی خطاب به پیغمبر اسلام است ( نگا : تفسیر ابن کثیر ، حاشیه کازرونی بر تفسیر بیضاوی ) . در این صورت عطف بر جمله مقدّری مثل : اِقْتِدَآءً بِإِبْرَاهِیمَ است .‏

سوره حج آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَذِّن فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالاً وَعَلَى کُلِّ ضَامِرٍ یَأْتِینَ مِن کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) به مردم اعلام کن که ( افراد مسلمان و مستطیع ) ، پیاده ، یا سواره بر شتران باریک اندام ( ورزیده و چابک و پرتحمّل ، و مرکبها و وسائل خوب دیگری ) که راههای فراخ و دور را طی کنند ، به حجّ کعبه بیایند ( و ندای تو را پاسخ گویند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَذِّنْ » : اعلام کن . آگهی کن . « رِجَالاً » : جمع راجِل ، پیادگان . حال است . « ضَامِر » : شتر لاغر و باریک اندام . مراد استفاده از مرکبهای قوی و دارای عضلات سفت و محکمی است که تاب تحمّل بیابانهای خشک و سوزان و بی‌آب و علف را داشته باشند . « رِجَالاً وَ عَلَیا کُلِّ ضَامِرٍ » : مراد استفاده از هرگونه امکانات ، برای شرکت در این فریضه مهمّ است . « فَجٍّ عَمِیقٍ » : راه فراخ . راه دور ( نگا : أنبیاء / 31 ، نوح‌ / 20 ) .‏

سوره حج آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ لِیَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَیَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِی أَیَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِیمَةِ الْأَنْعَامِ فَکُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِیرَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آنان به این سرزمین مقدّس بیایند ) تا منافع خویش را با چشم خود ببینند ( و به سود مادی و معنویشان برسند و ناظر فوائد فردی و اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و اخلاقی حجّ باشند ) ، و در ایّام معیّنی که ( روز عید قربان و دو و یا سه روز بعد از آن است ، به هنگام ذبح قربانی ) نام خدا را بر چهارپایانی ( همچون بز و گوسفند و شتر و گاو ) ببرند که خدا نصیب ایشان کرده است . پس ( از ذبح حیوانات ، ای حجّاج ) خودتان از ( گوشت ) آنها بخورید و بینوایان مستمند را نیز بخورانید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنَافِعَ » : مراد سود مادی همچون تجارت و بازرگانی ، و سود معنوی همچون عبادت و عفو و مغفرت است . « أَیَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ » : چند روز معیّن و مشخّص . مراد روز عید و دو روز یا سه روز بعد از آن است . برخی هم روز عرفه و روز عید و یک روز بعد از آن و بعضی هم ده روز ذی‌الحجّه دانسته‌اند . « بَهِیمَةِ الأَنْعَامِ » : چهارپایان اهلی ( نگا : مائده‌ / 1 ) . « فَکُلُوا مِنْهَا وَ . . . » : معنی مستفاد از این بخش آیه ، این است که گوشت قربانی باید به مصرفهای لازم برسد . دیگر گوشتهای قربانی در سرزمین مِنی بر روی زمین انداخته نشود تا گندیده و یا در زیر خاکها مدفون گردد . بلکه اگر نیازمندانی در آنجا و در آن زمان پیدا نشوند ، باید گوشتها - در صورت امکان‌ - هرگونه که شده است به مناطق دیگری حمل و به مصرف برسد . « الْبَآئِسَ » : سخت نیازمند . مستمند .‏

سوره حج آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْیُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بعد از آن باید آلودگیها ( و چرک و کثافت ، و زوائد بدن همچون مو و ناخن ) را از خود برطرف سازند ، و به نذرهای خویش ( اگر نذر کرده‌اند ) وفا کنند ، و خانه قدیمی و گرامی ( خدا ، کعبه ) را طواف نمایند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیَقْضُوا » : قطع کنند . به پایان برسانند . برطرف سازند . « تَفَثَ » : چرک و کثافت و آلودگی . از قبیل : موهای زائد و ناخن و عرق بدن . « لِیَقْضُوا تَفَثَهُمْ » : مراد تَقْصیر است که از مناسک حجّ بشمار است و به دنبال از احرام به در آمدن انجام می‌پذیرد . « نُذُورَهُمْ » : مراد نذرهای حلال است . از قبیل : قربانیهای اضافی و صدقات و خیرات . « لِیَطَّوَّفُوا » : مراد طواف اضافه است که بعد از عرفه و از احرام به در آمدن انجام می‌پذیرد . « الْعَتِیقِ » : عتیق چیزی است که از نظر زمان یا مکان و یا مرتبه متقدّم باشد . آزاد ( از تسلّط جبّاران و قلدران ) .‏

سوره حج آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ وَمَن یُعَظِّمْ حُرُمَاتِ اللَّهِ فَهُوَ خَیْرٌ لَّهُ عِندَ رَبِّهِ وَأُحِلَّتْ لَکُمُ الْأَنْعَامُ إِلَّا مَا یُتْلَى عَلَیْکُمْ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن ( چیزی که گذشت ، برنامه و مناسک حجّ بود ) و هر کس اوامر و نواهی خدا را ( به ویژه در مراسم و امور مربوط به حجّ ) بزرگ و محترم دارد ، از نظر خدا چنین کاری ( در دنیا و آخرت ) برای او بهتر است . ( خوردن گوشت ) چهارپایان ( همچون شتر و گاو و بز و گوسفند ) برای شما حلال گشته است ، مگر ( گوشت ) آن چهارپایانی که ( در قرآن ) برایتان بیان می‌شود ( همچون مردار و غیره ) . و از ( پرستش ) پلیدها ، یعنی بتها دوری کنید ، و از گفتن افتراء ( بر مردم و بر خدا ) بپرهیزید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ » : این گونه اسماء اشاره ، برای جداسازی دو نوع سخن از هم ، و یا فاصله انداختن بخش پیشین سخنی از قسمت پسین آن به کار می‌رود ( نگا : ص‌ / 55 ) . خبر مبتدای محذوف است و تقدیر چنین است : أَلأمْرُ هُوَ ذلِکَ . « حُرُمات‌ » : مقدّسات . چیزهائی که نباید حرمت آنها پایمال شود . مراد مراسم و مناسک حجّ و به طور کلّی احکام اوامر و نواهی خدا است ( نگا : بقره‌ / 194 ) . « عِندَ رَبِّهِ » : از نظر پروردگارش . در پیشگاه خداوندگارش . « إِلاّ مَا یُتْلَیا . . . » : ( نگا : مائده‌ / 3 ) . « الرِّجْسَ » : ناپاک . پلید . در اینجا ناپاک و پلید معنوی مراد است و لذا با ( الأوْثان ) یعنی بتان بیان و توضیح داده شده است . « مِنْ » : مِن بیانیّه است . « قَوْلَ الزُّورِ » : افتراء . سخن باطل و بی‌اساس .‏

سوره حج آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ حُنَفَاء لِلَّهِ غَیْرَ مُشْرِکِینَ بِهِ وَمَن یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَکَأَنَّمَا خَرَّ مِنَ السَّمَاء فَتَخْطَفُهُ الطَّیْرُ أَوْ تَهْوِی بِهِ الرِّیحُ فِی مَکَانٍ سَحِیقٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏حقّگرا و مخلص خدا باشید ، و هیچ گونه شرکی برای خدا قرار ندهید . زیرا کسی که برای خدا انبازی قرار دهد ، انگار ( به خاطر سقوط از اوج ایمان به حضیض کفر ) از آسمان فرو افتاده است ( و به بدترین شکل جان داده است ) و پرندگان ( تکّه‌های بدن ) او را می‌ربایند ، یا این که تندباد او را به مکان بسیار دوری ( و دره ژرفی ) پرتاب می‌کند ( و وی را آن چنان بر زمین می‌کوبد که بدنش متلاشی و هر قطعه‌ای از آن به نقطه‌ای پرت می‌شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حُنَفَآءَ » : جمع حَنیف ، حقّگرایان و دوری گزیدگان از باطل . مخلصین ( نگا : بقره‌ / 135 ، آل‌عمران‌ / 67 و 95 ) . حال ضمیر ( و ) در فعل ( إِجْتَنِبُوا ) است . « غَیْرَ » : عطف بر ( حُنَفآءَ ) و حال است . « خَرَّ » : سقوط کرد . فرو افتاد . « السَّمَآءِ » : مراد آسمان ایمان است . شخص به هنگام سقوط از آن بر اثر اضطراب فراوان ، احساس بی‌وزنی و بی‌ارجی در درون روح و جان خود می‌کند و خویشتن را بی‌پایگاه می‌بیند . « الطَّیْرُ » : مراد پرندگان هواها و هوسها است که افکار شخص را پریشان می‌سازند . « تَهْوِی بِهِ » : او را پرت می‌کند . وی را به پائین می‌اندازد . « الرِّیحُ » : مراد ابلیس ملعون است که کافر را در وادی ضلالت سرگردان و ویلان می‌سازد و هلاک و تباهش می‌نماید . « سَحِیقٍ » : بسیار ژرف . دور افتاده و پرت .‏

سوره حج آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ وَمَن یُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مطلب ) چنین است ( که گفته شد ) ، و هر کس مراسم و برنامه‌های الهی را بزرگ دارد ( و از جمله مناسک حجّ را گرامی‌شمارد ) ، بی‌گمان بزرگداشت آنها نشانه پرهیزگاری دلها ( و خوف و هراس از خدا ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ » : ( نگا : حجّ‌ / 30 ) . « شَعَآئِرَ » : ( نگا : بقره‌ / 158 ، مائده‌ / 2 ) . « فَإِنَّهَا » : شعائر و مناسک . حیوانات قربانی .‏

سوره حج آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ لَکُمْ فِیهَا مَنَافِعُ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى ثُمَّ مَحِلُّهَا إِلَى الْبَیْتِ الْعَتِیقِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در این حیوانات قربانی ، منافع ( دنیوی از قبیل سوار شدن و بار کردن و استفاده از شیر و پشم و تولید مثل آنها برایتان آزاد ) است تا زمان معیّن ( که روز ذبح آنها است ) و بعد هم که در کنار خانه قدیمی و گرامی ( کعبه ، یعنی در قربانگاه منی و دیگر جاهای حرم ) آماده گردیدند ( و ذبح شدند ، شما می‌توانید از منافع مادی و معنوی آنها برخوردار شوید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَکُمْ فِیهَا مَنَافِعُ . . . » : مراد این است که استفاده از فرآورده‌های حیوانات قربانی آزاد است . یا این که : در مراسم و مناسک ، سود شما است . « اَجَلٍ مُّسَمّیً » : وقت مشخّص . مراد روز ذبح است . « مَحِلُّهَا » : حلال بودن ذبح ، یا محلّ و یا زمان حلال بودن ذبح حیوان قربانی . یا این که : محلّ مردم از احرامشان تا کعبه است . یعنی پس از مناسک ، کعبه را طواف می‌کنند . « إِلَی الْبَیْتِ » : حرف ( إِلی ) به معنی ( عِندَ ) یعنی نزد ، و مراد از بیت ، کلّ حرم است .‏

سوره حج آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَلِکُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنسَکاً لِیَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِیمَةِ الْأَنْعَامِ فَإِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَلَهُ أَسْلِمُوا وَبَشِّرِ الْمُخْبِتِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( قربانی تنها منحصر به شما مسلمانان نبوده ، و بلکه ) ما برای هر ملّتی ( که پیش از شما به خدا ایمان داشته‌اند ) قربانی را ( که سمبل آمادگی انسان برای فدا شدن در راه خدا است ) مقرّر کرده‌ایم ، تا به نام خدا چهارپایانی را ذبح کنند که خدا بدیشان عطاء نموده است . خدای شما و ایشان خدای واحدی است ( و برنامه او هم برنامه واحدی است . حال که چنین است ) پس‌تسلیم ( فرمان ) او بوده ، و ( اعمالتان خالصانه برای او باشد . ای پیغمبر ) مژده بده مخلصان متواضع ( در برابر فرمان خدا ) را ( به بهشت و پاداش فراوان آفریدگارشان ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنسَکاً » : عبادت . در اینجا به قرینه ( لِیَذْکُرُوا اسْمَ اللهِ . . . ) مراد قربانی ، یعنی ذبح حیوان برای فقراء است . « أَسْلِمُوا » : مخلص شوید . منقاد و مطیع شوید . « الْمُخْبِتِینَ » : افراد متواضع و مُقِرّ به بندگی و مطمئنّ از ایمان خود ( نگا : هود / 23 ، حجّ‌ / 54 ) . ایمانداران خاضع و خاکی .‏

سوره حج آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَالصَّابِرِینَ عَلَى مَا أَصَابَهُمْ وَالْمُقِیمِی الصَّلَاةِ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان کسانی هستند که چون نام خدا برده شود ( به خاطر درک مقام باعظمت یزدان ) دلهایشان به هراس می‌افتد ، و در برابر مصائبی که گریبانگیرشان می‌گردد ، شکیبائی پیش می‌گیرند ( و ایستادگی می‌کنند ، چرا که تسلیم فرمان قضا و قدرند ) ، و نماز را چنان که باید می‌خوانند ، و از اموالی که بدیشان عطاء کرده‌ایم ( در کارها و راههای خیر ) صرف می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَجِلَتْ » : به خوف و هراس افتاد ( نگا : اَنفال‌ / 2 ، حجر / 52 و53 ) .‏

سوره حج آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَکُم مِّن شَعَائِرِ اللَّهِ لَکُمْ فِیهَا خَیْرٌ فَاذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَیْهَا صَوَافَّ فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَکُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ کَذَلِکَ سَخَّرْنَاهَا لَکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما ( ذبح ) شتران ( چاق و فربه ، و دیگر چهارپایان ) را ( در حجّ ) برای شما از جمله مراسم و مناسک ( دین و نشانه‌های آئین ) الهی قرار داده‌ایم ، و در چنین حیواناتی خیر ( دنیا و اجر آخرت ) شما است . پس در حالی که به صف ایستاده‌اند ( و دستها و پاها را جفت هم کرده‌اند و آماده ذبح می‌باشند ) نام خدا را بر آنها ببرید ( و به نام خدا ذبحشان کنید ) ، و هنگامی که ( نقش زمین شدند و ) بر پهلوهایشان افتادند ، خودتان ( اگر خواستید ) از گوشت آنها بخورید و به مستمند ( غیر گدا ) و به فقیر ( گدا پیشه ) بخورانید . این گونه ( که می‌بینید ) شتران را رام و مطیع شما کرده‌ایم تا این که ( از الطاف کریمانه و انعام بزرگوارانه آفریدگار خود ) سپاسگزاری کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْبُدْنَ » : جمع بَدَنَة ، شتران چاق و فربه و تنومند . مفعول فعل مقدّری است که فعل مذکور بعد از آن ، یعنی ( جَعَلْناها ) بیانگر آن است . « صَوَآفَّ » : جمع صَآفَّة ، برپا ایستاده و صف کشیده ، دستها و پاها را جفت کرده و دراز کشیده . از لحاظ نحوی حال است و از نظر صرفی غیر منصرف . « وَجَبَتْ » : فرو افتاد . نقش زمین گردید . « جُنُوب‌ » : جمع جنب ، پهلوها . « الْقَانِعَ » : مستمندی که عفیف‌النفس است و دست تکدّی دراز نمی‌کند ، و یا این که بدانچه بدو دهند راضی می‌گردد و الحاح و اصرار نمی‌کند . « الْمُعْتَرَّ » : فقیری که آشکارا دست تکدّی دراز و با الحاح و اصرار از طرف درخواست می‌کند . « کَذلِکَ » : این گونه . مثل چنین . نعت مصدر محذوفی است و در اصل چنین است : سَخَّرْنَاهَا لَکُمْ تَسْخیراً کَذلِکَ .‏

سوره حج آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ لَن یَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَکِن یَنَالُهُ التَّقْوَى مِنکُمْ کَذَلِکَ سَخَّرَهَا لَکُمْ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَبَشِّرِ الْمُحْسِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گوشتها و خونهای قربانیها ( که مظاهر و صور ظاهری هستند ، به هیچ وجه مورد توجّه خدا نبوده و ) هرگز به خدا نمی‌رسد ( و موجب رضای او نمی‌گردد ) و بلکه پرهیزگاری ( و ورع و اخلاص ) شما بدو می‌رسد ( و رضا و خوشنودیش را کسب می‌کند ) . این گونه که ( می‌بینید ) خداوند حیوانات را مسخر شما کرده است تا خدا را به خاطر این که هدایتتان نموده است ( و به سوی انجام اعمال نیکو رهنمودتان کرده است ) بزرگ دارید و ( سپاسگزار الطاف او باشید . ای پیغمبر ! ) نیکوکاران را ( به پاداش عظیم و لطف عمیم خدا ) مژده بده .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَن یَنَالَ اللهَ . . . » : این آیه اشاره بدان دارد که خداوند گوشت و خون قربانیهائی را نمی‌پذیرد که از تقوا و پرهیزگاری و نیّت خالص و درست سرچشمه نگیرد . « لِتُکَبِّرُوا » : تا این که تکبیر گوئید و بزرگ دارید . « عَلی مَا هَدَاکُمْ » : به خاطر این که به کارهای خیری همچون قربانی و انجام مناسک حجّ رهنمودتان کرده است .‏

سوره حج آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ اللَّهَ یُدَافِعُ عَنِ الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ کُلَّ خَوَّانٍ کَفُورٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند دفاع می‌کند از مؤمنان ( و به سبب ایمانشان پیروزشان می‌گرداند ) . چرا که مسلّماً خداوند خیانت پیشگان کافر را دوست نمی‌دارد ( و دوستان مؤمن خود را در دست خیانتکاران ملحد رها نمی‌سازد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَوَّانٍ » : بسیار خیانتکار . صیغه مبالغه خائن است ( نگا : نساء / 107 ) . « کَفُورٍ » : شدیدالْکفر . بس کفرپیشه . صیغه مبالغه کافر است . استعمال صیغه مبالغه ( خَوَّان ) و ( کَفُور ) متوجّه مبالغه در نفی محبّت است ( نگا : آل‌عمران‌ / 182 ) . چرا که خداوند هیچ گونه خائنی ( نگا : انفال‌ / 58 ) و کافری ( نگا : آل‌عمران‌ / 32 ) را دوست نمی‌دارد .‏

سوره حج آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اجازه ( دفاع از خود ) به کسانی داده می‌شود که به آنان جنگ ( تحمیل ) می‌گردد ، چرا که بدیشان ستم رفته است ( و آنان مدّتهای طولانی در برابر ظلم ظالمان شکیبائی ورزیده‌اند و خون دل خورده‌اند ) و خداوند توانا است بر این که ایشان را پیروز کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُذِنَ » : اجازه داده شده است . « أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقاتَلُونَ . . . » : خدا به کسانی که بدیشان حمله و تعدّی می‌شود اجازه دفاع از خود داده است ( نگا : بقره‌ / 190 ) .‏

سوره حج آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ أُخْرِجُوا مِن دِیَارِهِمْ بِغَیْرِ حَقٍّ إِلَّا أَن یَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لَّهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِیَعٌ وَصَلَوَاتٌ وَمَسَاجِدُ یُذْکَرُ فِیهَا اسْمُ اللَّهِ کَثِیراً وَلَیَنصُرَنَّ اللَّهُ مَن یَنصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِیٌّ عَزِیزٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همان کسانی که به ناحق از خانه و کاشانه خود اخراج شده‌اند ( و از مکّه وادار به هجرت گشته‌اند ) و تنها گناهشان این بوده است که می‌گفته‌اند پروردگار ما خدا است ! اصلاً اگر خداوند بعضی از مردم را به وسیله بعضی دفع نکند ( و با دست مصلحان از مفسدان جلوگیری ننماید ، باطل همه‌جاگیر می‌گردد و صدای حق را در گلو خفه می‌کند ، و آن وقت ) دیرهای ( راهبان و تارکان دنیا ) و کلیساهای ( مسیحیان ) و کنشتهای ( یهودیان ) ، و مسجدهای ( مسلمانان ) که در آنها خدا بسیار یاد می‌شود ، تخریب و ویران می‌گردد . ( امّا خداوند بندگان مصلح و مراکز پرستش خود را فراموش نمی‌کند ) و به طور مسلم خدا یاری می‌دهد کسانی را که ( با دفاع از آئین و معابد ) او را یاری دهند . خداوند نیرومند و چیره است ( و با قدرت نامحدودی که دارد یاران خود را پیروز می‌گرداند ، و چیزی نمی‌تواند او را درمانده کند و از تحقّق وعده‌هایش جلوگیری نماید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دَفْعُ » : برگرداندن . جلوگیری نمودن ( نگا : بقره‌ / 251 ) . « صَوَامِعُ » : جمع صَوْمعه ، دیرها . محلّ رهبانیّت راهبان که اسلام آن را منسوخ کرده است ( نگا : حدید / 27 ) . « بِیَعٌ » : جمع بیعَة ، کلیساها . « صَلَوَاتٌ » : جمع صَلاة ، معرَّب واژه عبری ( صَلُوقا ) ، معابد یهودیان ، کنشتها . « یُذْکَرُ فِیهَا . . . » : مرجع ( ها ) می‌تواند ( مساجد ) یا این که معابد به طور کلّی باشد .‏

سوره حج آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّکَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنکَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آن مؤمنانی که خدا بدیشان وعده یاری و پیروزی داده است ) کسانی هستند که هرگاه در زمین ایشان را قدرت بخشیم ، نماز را برپا می‌دارند و زکات را می‌پردازند ، و امر به معروف ، و نهی از منکر می‌نمایند ، و سرانجام همه کارها به خدا برمی‌گردد ( و بدانها رسیدگی و درباره آنها داوری خواهد کرد ، همان گونه که آغاز همه کارها از ناحیه خدا است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِی . . . » : اگر ایشان را تسلّط و تصرّف دهیم و قدرتشان بخشیم ( نگا : انعام‌ / 6 ، اعراف‌ / 10 ) . « لِلّهِ عَاقِبَةُ الأُمُورِ » : سرنوشت کارها به دستور و فرمان خدا بستگی دارد و هر که را بخواهد غالب ، و هرکه را بخواهد مغلوب می‌گرداند . کارها عاقبت به دادگاه الهی برگشته و مورد بررسی واقع می‌گردد .‏

سوره حج آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن یُکَذِّبُوکَ فَقَدْ کَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَعَادٌ وَثَمُودُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! در برابر اذیّت و آزار و یاوه‌گوئی مردمان غمگین و ناراحت مباش ) . اگر تو را تکذیب می‌کنند ( کار تازه‌ای نیست ) پیش از اینان نیز قوم نوح ( نوح را ) و قوم عاد ( هود را ) و قوم ثمود ( صالح را اذیّت و آزار رسانده و ) تکذیب کرده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذَّبَتْ » : فاعل آن اسم جمع ( قوم ) و مفعول آن به سبب کمال ظهور محذوف است .‏

سوره حج آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَوْمُ إِبْرَاهِیمَ وَقَوْمُ لُوطٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و همچنین قوم ابراهیم ( ابراهیم را ) و قوم لوط ( لوط را ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره حج آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَصْحَابُ مَدْیَنَ وَکُذِّبَ مُوسَى فَأَمْلَیْتُ لِلْکَافِرِینَ ثُمَّ أَخَذْتُهُمْ فَکَیْفَ کَانَ نَکِیرِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و اهل مدین ( پیغمبر خود شعیب را تکذیب نموده‌اند ) و ( بالاخره سایر پیغمبران اذیّت و آزار دیده‌اند و تهدید و تکذیب شده‌اند و از جمله توسّط فرعون و فرعونیان ) موسی ( هم ) تکذیب شده است ( و درد و رنج و شکنجه و آزاری را دیده که تو دیده و خواهی دید ) . امّا ما کافران ( آزاررسان و اقوام بی‌ایمان ) را مدّتی مهلت داده‌ایم و ( فوراً به گناهانشان نگرفته‌ایم ، تا بلکه به خود آیند و فرمان حق را پذیرا گردند ، ولیکن وقتی که آنان به افتراء پرداخته و به آزار وتکذیب پیغمبران خود ادامه داده‌اند ) آن گاه ایشان را گرفتار ( انواع عذاب ) نموده‌ام . ( در آیات متعدّد قرآنی باید دیده باشی ) عاقبت چگونه کارشان را ناپسند شمرده‌ام ( و زشتی آن را با تازیانه‌های عقاب بدیشان نموده‌ام‌ ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَصْحَابُ مَدْیَنَ » : اهل شهر مدین ، یعنی قوم شعیب ( نگا : اعراف‌ / 85 ) . « أَمْلَیْتُ » : مهلت داده‌ام ( نگا : آل‌عمران‌ / 178 ) . « أَخَذْتُهُمْ » : ایشان را گرفتار عقاب کرده‌ام ( نگا : آل‌عمران‌ / 11 ، اعراف‌ / 96 ، عنکبوت‌ / 40 ) . « نَکِیرِ » : زشت دانستنم و ناپسندیدنم . نکیر به معنی انکار بوده و اشاره دارد به این که خداوند نعمت را به نقمت ، سلامت را به هلاکت ، آبادانی را به ویرانی ، و سعادت را به شقاوت تبدیل فرموده است .‏

سوره حج آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ فَکَأَیِّن مِّن قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا وَهِیَ ظَالِمَةٌ فَهِیَ خَاوِیَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا وَبِئْرٍ مُّعَطَّلَةٍ وَقَصْرٍ مَّشِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چه بسیار شهرها و آبادیهائی که آنجاها را نابود کرده‌ایم ، و به سبب ستمگری ( ساکنانشان ) فرو تپیده و برهم ریخته است ، و چاههائی که بی‌استفاده رها گشته است ، و کاخهای برافراشته و استواری که بی‌صاحب و متروک مانده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَکَأَیِّنْ . . . » : چه بسیار . چه زیاد . « قَرْیَةٍ » : اشاره به ساکنان ستمگر آبادیها دارد ( نگا : نساء / 75 ، انبیاء / 6 و 11 و 74 و 95 ) . « خَاوِیَةٌ عَلَیا عُرُوشِهَا » : ( نگا : بقره‌ / 259 ، کهف‌ / 42 ) . « مَشِیدٍ » : استوار . برافراشته . آراسته ( نگا : نساء / 78 ) .‏

سوره حج آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَتَکُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ یَعْقِلُونَ بِهَا أَوْ آذَانٌ یَسْمَعُونَ بِهَا فَإِنَّهَا لَا تَعْمَى الْأَبْصَارُ وَلَکِن تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا در زمین به سیر و سفر نپرداخته‌اند تا ( از دیدن آثار گذشتگان و مشاهده ویرانه‌های کاخهای ستمگران ) دلهائی به هم رسانند که بدانها ( وظیفه خود را در قبال دعوت حق درک و ) فهم کنند ، و گوشهائی داشته باشند که بدانها ( اخبار جبّاران ، و ندای وجدان ، و فرمان یزدان را ) بشنوند ؟ چرا که این چشمها نیستند که کور می‌گردند ، و بلکه این دلهای درون سینه‌ها هستند که نابینا می‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَاذَانٌ » : جمع أُذُن ، گوشها . « تَعْمَیا » : کور می‌گردد و نمی‌بیند . « الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ » : جار و مجرور ( فِی الصُّدُورِ ) جنبه تأکید را دارد . چرا که مکان قلبها سینه‌ها است . همان گونه که خواهیم گفت : رَأَیْتُهُ بِعَیْنِی . سَمِعْتُهُ بِأُذُنِی ( نگا : انعام‌ / 25 و اسراء / 46 ) .‏

سوره حج آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَسْتَعْجِلُونَکَ بِالْعَذَابِ وَلَن یُخْلِفَ اللَّهُ وَعْدَهُ وَإِنَّ یَوْماً عِندَ رَبِّکَ کَأَلْفِ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! کافران ، مسخره‌کنان ) از تو می‌خواهند که هرچه زودتر عذابی را بر سر ایشان بیاوری ( که آنان را از آن می‌ترسانی . این عذاب بدون شکّ گریبانگیرشان می‌گردد ) و خداوند به هیچ وجه خلاف وعده نمی‌کند ( و عذاب را گریبانگیرشان می‌سازد ، هرچند سالها طول بکشد ، اصلاً زمان نسبت به خدا مطرح نیست ، و مثلاً در همین جهان ) یک روز خدا ، بسان هزار سالی است که شما می‌شمارید و به حساب می‌آرید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَسْتَعْجِلُونَکَ » : عجولانه از تو می‌خواهند ( نگا : انعام‌ / 57 و 58 ، رعد / 6 ) . « إِنَّ یَوْماً . . . » : اشاره به این است که زمان نسبی است ، و زمان با توجّه به خدای ازلی و ابدی معنی ندارد ، و لذا او برای رساندن عذاب شتاب نمی‌گیرد و عجله نمی‌کند .‏

سوره حج آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَأَیِّن مِّن قَرْیَةٍ أَمْلَیْتُ لَهَا وَهِیَ ظَالِمَةٌ ثُمَّ أَخَذْتُهَا وَإِلَیَّ الْمَصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چه آبادیها و شهرهای بسیاری که با وجود این که ( مردمانشان ) ستمگر بوده‌اند ، ما بدیشان مهلت داده‌ایم ( و در عذابشان شتاب نکرده‌ایم ، تا بلکه بیدار شوند و به سوی ما برگردند . ولی چون به ستمکاری و زشتکاری ادامه داده‌اند ) بعدها ایشان را به عذاب گرفتار نموده‌ایم و ( زیر ضربات مجازات گرفته‌ایم . پس ای کافران ! به سبب تأخیر عذاب مغرور نشوید و بدانید که ) برگشت ( همگان در روز قیامت به سوی خداوند ، و تمام خطوط منتهی ) به من است ( که خالق جهانم ، همان گونه که آغاز از من بوده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَصِیر » : مرجع . بازگشت .‏

سوره حج آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا أَنَا لَکُمْ نَذِیرٌ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : ای مردم ! من تنها و تنها بیم‌دهنده آشکاری برای شما هستم و بس . ( دیگر نه عقاب و عذاب شما در دست من است ، و نه حساب و کتاب شما مربوط به من ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَذِیرٌ مُّبِینٌ » : بیم‌دهنده آشکار . بیم‌دهنده‌ای که بیانگر اوامر و نواهی آسمانی و روشن‌کننده حقائق از اباطیل باشد .‏

سوره حج آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ فَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته بکنند ، آمرزش ( یزدان شامل گناهان ایشان می‌شود ) و رزق و روزی ارزشمند و پاک و فراوانی ( در بهشت ) دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رِزْقٌ » : روزی . فضل و نعمت . « کَرِیمٌ » : پاک و فراوان . ارزشمند .‏

سوره حج آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ سَعَوْا فِی آیَاتِنَا مُعَاجِزِینَ أُوْلَئِکَ أَصْحَابُ الْجَحِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانی که در راه مسابقه و مبارزه با قرآن ، درباره ( نادرست و ناچیز جلوه دادن ) آیه‌های ما به تلاش می‌ایستند ، آنان ساکنان دوزخند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَعَوْا فِی ءَایَاتِنَا » : تلاش و کوشش می‌کنند در راه باطل قلمداد کردن آیه‌های قرآنی ما . گاهی آن را سحر ( نگا : سبأ / 43 ) و زمانی آن را شعر ( نگا : انبیاء / 5 ) و چه بسا آن را افسانه‌های گذشتگان ( نگا : انعام‌ / 25 ) می‌خوانند . « مُعَاجِزِینَ » : مبارزان . مسابقه‌دهندگان . درمانده‌کنندگان ( نگا : سبأ / 5 و 38 ) . حال ضمیر ( و ) در فعل ( سَعَوْا ) می‌باشد .‏

سوره حج آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ مِن رَّسُولٍ وَلَا نَبِیٍّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّیْطَانُ فِی أُمْنِیَّتِهِ فَیَنسَخُ اللَّهُ مَا یُلْقِی الشَّیْطَانُ ثُمَّ یُحْکِمُ اللَّهُ آیَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما پیش از تو رسولی و نبیی را نفرستاده‌ایم ، مگر این که هنگامی که ( آن رسول یا نبی آیات و احکام خدا را برای مردم ) تلاوت کرده است اهریمن ( با ایجاد وساوس و اباطیل در دل شنوندگان سست ایمان ، و با پخش یاوه‌سرائی توسّط ذرّیّه و دارودسته خود ) در تلاوت او القاء ( شبهه ) نموده است ( و گاهی پیغمبران را شاعر ، و زمانی ساحر ، و وقتی ناقل افسانه‌ها و خرافات پیشینیان جلوه‌گر ساخته است ) . امّا خداوند آنچه را که شیطان القاء نموده است ( توسّط تبلیغ و تبیین پیغمبران و دعوت و زحمت شبانه‌روزی پیروان ایشان در همه جا و همه آن ) از میان برداشته است ( و شبهات و ترّهات اهریمنان انس و جان را از صفحه دل مردمان زدوده است ) و سپس آیات خود را ( در برابر سخنان ناروا و دلائل نابه‌جای نیرنگ‌بازان بی‌مایه و دسیسه‌بازان بی‌پایه ) پایدار و استوار داشته است ، زیرا که خدا بس آگاه ( از کردار و گفتار و پندار شیطان و شیطان صفتان بوده و همه کارهایش از روی فلسفه و ) دارای حکمت است ( و لذا اهریمن و پیروان او را همیشه مهلت داده است تا به دسایس و وساوس خود بپردازند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَسُولٍ » : پیغمبری که شرع جدید و برنامه ویژه‌ای را با خود بیاورد . « نَبِیٍّ » : پیغمبری که شرع جدید و برنامه ویژه‌ای را با خود نیاورد ، و بلکه تنها عهده‌دار تبلیغ و تقریر شرع و برنامه پیغمبران پیشین باشد ، مانند انبیاء بنی‌اسرائیلی که در فاصله بین موسی و عیسی زیسته‌اند . « تَمَنّی‌ » : قرائت و تلاوت کرده است . آرزو کرده است و دوست داشته است . « أُمْنِیَّةِ‌ » : قرائت و تلاوت . امید و آرزو . اگر واژه ( تمنّی ) به معنی ( خوانده است ) و ( أُمْنِیَّة ) به معنی ( خواندن ) در نظر گرفته شود معنی آیه چنان است که گذشت . ولی اگر ( تمنّی ) به معنی ( آرزو کرده است ) و ( أُمْنِیَّة ) به معنی ( آرزو ) باشد ، معنی آیه چنین می‌شود : ما پیش از تو رسولی و نبی‌ای را نفرستاده‌ایم ، مگر این که هنگامی که ( آن رسول یا نبی ) آرزو کرده است ( و تلاش نموده است که دعوتش در بین مردم با سرعت موفّق و هرچه زودتر همه‌جا گستر شود ) شیطان ( انس و جنّ ، مشکلات و موانعی در سر راه دعوت او با شایعه‌پراکنیها و یاوه‌سرائیها ) پدید آورده است . امّا خداوند آنچه را که شیطان پدید آورده است ( توسّط تبلیغ و تبیین پیغمبران و دعوت و زحمت شبانه‌روزی پیروان ایشان . . . « یَنسَخُ اللهُ » : از میان برمی‌دارد و باطل می‌گرداند ( نگا : انبیاء / 18 ) . « یُحْکِمُ » : محکم و استوار و ثابت و پایدار می‌دارد ( نگا : رعد / 17 ) . « أَلْقی ، یُلْقی‌ » : مراد از القاء شیطان در آیه ، ایجاد موانع در راه دعوت پیغمبران و بازداشتن مردم از پذیرش آئین آسمانی ایشان با دسائس و وساوس و شبهات است و بس ( نگا : انعام‌ / 112 ، فصّلت‌ / 26 ، شعراء / 221 و 222 ) . امّا این که شیطان الفاظ و جملاتی را بر زبان پیغمبران و به ویژه رسول اکرم جاری و داخل در کتابهای آسمانی و از جمله قرآن کند ، مخالف نصّ صریح آیات متعدّد قرآن است که بیانگر عدم سلطه شیطان بر مؤمنان - چه رسد بر پیغمبران‌ - است ( نگا : ابراهیم‌ / 22 ، حجر / 42 ، نحل‌ / 99 و 100 ، اسراء / 65 ) . مگر نه این است که قرآن در حفظ و پناه یزدان است و جز وحی آسمانی سخنی در آن نیست‌ ؟ ( نگا : حجر / 9 ، فصّلت‌ / 42 ، نجم‌ / 3 و 4 ) .‏

سوره حج آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ لِیَجْعَلَ مَا یُلْقِی الشَّیْطَانُ فِتْنَةً لِّلَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْقَاسِیَةِ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ الظَّالِمِینَ لَفِی شِقَاقٍ بَعِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این وسوسه‌های شیطانی ( و ایجاد مشکلات در راه دعوت آسمانی توسّط مخالفان برنامه‌های یزدانی ) بدان خاطر است که خداوند می‌خواهد آنها را آزمایش کسانی سازد که در دلهایشان بیماری ( نفاق ریشه دوانده ) است ، و آزمون کسانی کند که سنگین دل ( از کفر و ضلال ) هستند ، و مسلّماً ستمگران ( منافق و کافر نام ، با برنامه‌های الهی به ویژه اسلام ) عداوت عمیق و مخالفت سختی داشته و دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِتْنَةً » : آزمایش و آزمون . بلا و محنت . « القَاسِیَةِ » : سخت . سنگین . « فِتْنَةً لِّلَّذِینَ . . . » : ( نگا : اسراء / 60 ، مدّثّر / 31 ) . « قُلُوبُهُمْ » : فاعل ( القَاسِیَة ) است . « شِقَاقٍ » : عداوت . « بَعید » : شدید . سخت . ریشه‌دار و تمام عیار .‏

سوره حج آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ وَلِیَعْلَمَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّکَ فَیُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِینَ آمَنُوا إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و این که عالمان و آگاهان بدانند که آنچه ( پیغمبران به مردم می‌گویند ) حق بوده و از جانب پروردگار تو است ، پس باید بدان ایمان بیاورند تا دلهایشان بدان آرام گیرد و در برابرش تسلیم و خاضع شود . قطعاً خداوند مؤمنان را به راه راست رهنمود می‌نماید ( و شبهه‌ها و وسوسه‌های شیطانی را در پرتو هدایت و وحی آسمانی بدیشان می‌شناساند و حیران و سرگردانشان نمی‌گذارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنَّهُ » : مراد قرآن ، یا همه چیزهائی است که به پیغمبران وحی شده است . اگر مرجع ضمیر ( ه ) قرآن باشد ، چون اصل اصیل حقی است که کفّار و منافقان با آن دشمنی دارند ، قبلاً نامی از آن نرفته است . « تُخْبِتَ » : خضوع و خشوع کند ( نگا : هود / 23 ، حجّ‌ / 34 ) . « لَهَادِ الَّذِینَ . . . » : اصل آن ( لَهَادِی الَّذِینَ . . . ) است و در رسم‌الخطّ قرآنی یاء حذف شده است .‏

سوره حج آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَا یَزَالُ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی مِرْیَةٍ مِّنْهُ حَتَّى تَأْتِیَهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً أَوْ یَأْتِیَهُمْ عَذَابُ یَوْمٍ عَقِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کافران همواره درباره آن ، ( یعنی آنچه پیغمبران با خود آورده‌اند ، به ویژه قرآن ) در شکّ و تردید بسر خواهند برد تا این که وقت ( مرگ ) ایشان به ناگاه فرا می‌رسد ، و یا عذاب روز سترون ، آنان را در بر می‌گیرد ( که قیامت است و خیر و رحمتی ، و خوشی و نعمتی برای ایشان به همراه ندارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِینَ کَفَرُوا . . . » : مراد اغلب کفّار و افراد متعصّب و کینه‌توز ملحد است‌ ؛ نه همه کافران . چرا که بسیاری در ادامه راه بیدار شده‌اند و به صفوف پیغمبران و پیروان ایشان پیوسته‌اند . « مِرْیَةٍ » : شکّ و تردید . « السَّاعَةُ » : دم مرگ که نخستین مرحله و اوّلین منزل قیامت است ( نگا : انعام‌ / 31 ) . قیامت . « یَوْمٍ عَقِیمٍ » : روز نازا و سترون . یعنی قیامت که دیگر روزی به دنبال ندارد ، و بی‌خیر و رحمت و راحت و خوشی برای کفّار است ( نگا : ذاریات‌ / 41 ) .‏

سوره حج آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ الْمُلْکُ یَوْمَئِذٍ لِّلَّهِ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ فَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ملک و فرمانروائی در آن روز مال خدا است ( و کسی نه مالک چیزی و نه صاحب قدرت و فرمانی است . در چنین روزی تنها ) او است که میان بندگان خود فرمان می‌راند و داوری می‌نماید . کسانی که ( در جهان عاجل ) ایمان آورده باشند و کارهای پسندیده کرده باشند ، ( در جهان آجل ) در باغهای پرنعمت ( بهشت ) بسر خواهند برد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُلْکُ » : پادشاهی و فرمانروائی . دارائی . « جَنَّاتِ النَّعِیمِ » : ( نگا : مائده‌ / 65 ، توبه‌ / 21 ، یونس‌ / 9 ) .‏

سوره حج آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ کَفَرُوا وَکَذَّبُوا بِآیَاتِنَا فَأُوْلَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانی که ( در جهان عاجل ) کافر بوده‌اند و آیات ( خواندنی یا دیدنی ) ما را تکذیب نموده و دروغ خوانده‌اند ، عذاب خوارکننده‌ای خواهند داشت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَات‌ » : آیه‌های کتابهای آسمانی به ویژه آیات قرآن . نشانه‌های کَون و مکان دالّ بر وجود یزدان .‏

سوره حج آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ هَاجَرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ قُتِلُوا أَوْ مَاتُوا لَیَرْزُقَنَّهُمُ اللَّهُ رِزْقاً حَسَناً وَإِنَّ اللَّهَ لَهُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانی که در راه خدا هجرت کرده‌اند و سپس ( در میدان رزم ) کشته شده‌اند و یا این که ( به مرگ طبیعی ) مرده‌اند ، خدا جزا و نعمت زیبائی ( و جایگاه و مقام توصیف‌ناپذیر و والائی ) بدیشان عطاء خواهد کرد ، چرا که خداوند بهترین نعمت‌رسان و دهنده خیر و عطاء ( به دیگران ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِینَ هَاجَرُوا . . . » : مراد مهاجران صدر اسلام به طور خاصّ ، و مهاجران همه ادیان در طول زمان به طور عام است . « رِزْقاً حَسَناً » : عطاء زیبا و والا . مراد پاداش ویژه است ، ولی جز خدا کسی ماهیّت و مقدار آن را نمی‌داند . « الرَّازِقِینَ » : در اصل ( رازق ) به معنی روزی‌آفرین است ، ولی در اینجا مراد از ( رازق ) عطاء کننده خیر و رساننده نعمت به دیگران است .‏

سوره حج آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ لَیُدْخِلَنَّهُم مُّدْخَلاً یَرْضَوْنَهُ وَإِنَّ اللَّهَ لَعَلِیمٌ حَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند چنین کسانی را به جایگاهی وارد می‌کند که از آن راضی و خوشنود خواهند بود . بی‌گمان خدا کاملاً آگاه ( از اعمال این بندگان جان فدا ، و ) شکیبا است ( و در پاداش دادن به مؤمنان ، و کیفر رساندن به کافران عجله و شتاب نمی‌کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُدْخَلاً » : مکان دخول . مراد بهشت است که نیکان در آخرت بدان وارد می‌شوند .‏

سوره حج آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ وَمَنْ عَاقَبَ بِمِثْلِ مَا عُوقِبَ بِهِ ثُمَّ بُغِیَ عَلَیْهِ لَیَنصُرَنَّهُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مسأله ) به همین منوال است . و هر فرد ( مؤمنی که در برابر ستم و جنایتی که به او شده است ) دست به ستم و جنایت زند به همان اندازه که بدو ستم و جنایت شده است و سپس دوباره به وی ستم و جنایت شود ( و جنایتکار دیگر بار دست تعدّی دراز کند ) حتماً خداوند او را ( علیه متعدّی ) یاری خواهد کرد ( و کسی را پیروز می‌گرداند که تمام نیروی خود را برای دفاع در برابر ظالم بسیج می‌کند و باز هم از طرف ستمگر تحت ستم قرار می‌گیرد ) ، و خداوند بسیار عفوکننده و بس بخشاینده است ( و کار به ظاهر ستم قصاص گیرنده را عفو ، و لغزشهای او را می‌بخشاید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ » : ( نگا : حجّ‌ / 30 ) . به همین منوال . این وعده‌ای است که به مهاجران داده‌ایم . « عَاقَبَ » : ستم و جنایت کرد . مراد قصاص کردن و انتقام گرفتن است که برای مشاکله لفظی ، قصاص ، عقاب نامیده شده است . « بُغِیَ عَلَیْهِ » : ستم و جنایت بدو شد ( نگا : بقره‌ / 173 ، انعام‌ / 146 ) .‏

سوره حج آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهَارِ وَیُولِجُ النَّهَارَ فِی اللَّیْلِ وَأَنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مسأله ) به همین منوال است ( و این وعده از سوی خدای قادر توانا است . بلی ) خدا که شب را در روز ، و روز را در شب داخل می‌گرداند ( و از یکی می‌کاهد و بر یکی می‌افزاید و طبق نظام معیّنی چرخه زمان را به گردش می‌اندازد ) و او شنوای ( گفتار ستمدیدگان و ) بینای ( کردار ستمگران ) است ( و داد مظلومان را از ظالمان می‌گیرد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ » : ( نگا : حجّ‌ / 30 ) . به همین منوال . این پیروزی . « یُولِجُ » : داخل می‌کند ( نگا : آل‌عمران‌ / 27 ) .‏

سوره حج آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّ مَا یَدْعُونَ مِن دُونِهِ هُوَ الْبَاطِلُ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِیُّ الْکَبِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مسأله ) به همین منوال است . و خداوند حق است و آنچه را که بجز او به فریاد می‌خوانند و پرستش می‌نمایند باطل است ، و خداوند والامقام و بزرگوار است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ » : به همین منوال . این پیروزی و این قدرت . « یَدْعُونَ » : پرستش می‌کنند . به فریاد می‌خوانند ( نگا : یونس‌ / 106 ، انعام‌ / 56 ) .‏

سوره حج آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای عاقل ! ) آیا نمی‌نگری که خداوند از ( ابر ) آسمان آب ( باران ) را فرو می‌آورد ، و زمین ( به وسیله آن ، گیاهان گوناگونی از خود می‌رویاند و ) سبز و خرّم می‌گردد ؟ واقعاً خدا ( با بندگان خویش ) بسیار بالطف ، و بس دقیق و آگاه است ( در همه‌چیز ، از جمله در تولید و تبخیر آب شیرین و آفرینش و پرورش بذر گیاهان ، و بالیده و بارور کردن درختان ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّمَآءِ » : مراد از آسمان ، ابر آسمان است ( نگا ، اعراف‌ / 57 ، نور / 43 ) . « مُخْضَرَّةً » : سبز و خرّم . پوشیده از گیاهان و درختان سبز .‏

سوره حج آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَإِنَّ اللَّهَ لَهُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنچه در آسمانها ، و آنچه در زمین است ، از آن خدا است ، و تنها خدا غنی ( بالذّات در عالم هستی و بی‌نیاز از کمک دیگران است ، و ) شایسته هرگونه حمد و ستایش ( از جانب بندگان ) می‌باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْغَنِیُّ » : بی‌نیاز . خدا خالق و مالک همه‌چیز است و نیازی به بندگان و آفریدگان خود ندارد ، و بلکه همه‌کس و همه چیز نیازمند بدو و لطف و وجود او است .‏

سوره حج آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فِی الْأَرْضِ وَالْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَیُمْسِکُ السَّمَاء أَن تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُوفٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر نمی‌بینی ( ای انسان ) که یزدان ( سبحان به سبب رحم و لطفی که نسبت به شما بندگان دارد ، تمام مواهب و امکانات ) چیزهائی را که در زمین است در اختیار و دسترس شما قرار داده است و همچنین کشتیها را با مشیّت خود در حال حرکت در دریا ، فرمانبردار شما کرده است ، و ( از این گذشته ) خداوند نمی‌گذارد ( سنگهای سرگردان و اشعّه‌های کیهانی ) آسمان بر زمین فرو افتد مگر ( بدان اندازه که مورد نیاز بوده و ) او اجازه دهد . واقعاً یزدان بسی مهربان و دارای مرحمت فراوان ( در حق بندگان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَخَّرَ لَکُمْ . . . » : ( نگا : بقره‌ / 164 ، اعراف‌ / 54 ، رعد / 2 ) . « الْفُلْکَ تَجْرِی . . . » : ( نگا : بقره‌ / 164 ) . « یُمْسِکُ السَّمَآءَ أَن تَقَعَ . . . » : مراد این است که خدا هریک از کرات آسمانی را در مدار خود به حرکت درآورده است و نیروی دافعه حاصل از گریز از مرکز را درست معادل نیروی جاذبه بین آنها قرار داده است تا هر یک در مدار خود به حرکت درآیند ، بی آن که در فاصله‌های آنها دگرگونی حاصل بشود ، و تصادم و برخوردی در میانشان روی بدهد . همچنین اتمسفر زمین را آن چنان آفریده است که اشعّه‌های مرگبار کیهانی را برگرداند ، و سنگهای سرگردان را بگدازد و متلاشی سازد .‏

سوره حج آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی أَحْیَاکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ إِنَّ الْإِنسَانَ لَکَفُورٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا کسی است که شما را زندگی بخشیده است ( و جان به کالبدتان دمیده است ) و بعد ( از طی دوره حیات ) شما را می‌میراند ( و به خاک گورتان داخل می‌گرداند ) و سپس ( بار دیگر در رستاخیز ) شما را زنده می‌کند ( و برای محاسبه حسنات و سیّئات ، حیات نوینتان می‌بخشد ) . واقعاً ( جای شگفت است که با وجود مشاهده این همه دلائل قدرت ، و دیدن آثار نعمت ، باز هم ) انسان سخت منکر ( بودن آفریدگار ) و بسی ناسپاس ( نعمتهای بیشمار پروردگار ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَفُورٌ » : بسیار ناباور و بی‌ایمان . بس ناسپاس و ناشکر ( نگا : هود / 9 ، اسراء / 27 و 67 ) .‏

سوره حج آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ لِکُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنسَکاً هُمْ نَاسِکُوهُ فَلَا یُنَازِعُنَّکَ فِی الْأَمْرِ وَادْعُ إِلَى رَبِّکَ إِنَّکَ لَعَلَى هُدًى مُّسْتَقِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏برای هر ملّتی برنامه‌ای ( ویژه ، جهت معاملات و عبادات ، با توجّه به شرائط زمان و مکان ) قرار داده‌ایم که برابر آن رفته‌اند و بدان عمل کرده‌اند . ( برای تو هم واپسین برنامه آسمانی را فرستاده‌ایم که ناسخ همه برنامه‌های پیشین است و تا قیامت مردمان را بسنده است ) . پس باید درباره این امر با تو ستیزه نکنند ( و مثلاً اهل کتاب گمان نبرند آنچه در تورات و انجیل است به عنوان برنامه شریعت ایشان را کافی و بسنده است . بلکه باید بدانند که حکم آنها به وسیله قرآن ، لغو و منسوخ گردیده است ) . تو به سوی پروردگارت دعوت کن که ( راه راست همین است که تو می‌پوئی و ) تو قطعاً بر راستای راه هدایتی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنسَکاً » : مراسم شریعت . برنامه عبادت . مراد شیوه معاملات و کیفیّت عبادات است که با توجّه به ظروف و احوال ، مختلف و متغیر بوده است‌ ؛ نه اصول عقائد و اصول اخلاق که در همه شریعتها و برنامه‌های انبیاء یکی بوده است ( نگا : مائده‌ / 48 ، شوری‌ / 13 ) . لذا برنامه عبادات و معاملات از بعثت موسی تا بعثت عیسی تورات ، و از بعثت عیسی تا بعثت محمّد - صَلَواتُ اللهِ عَلَیْهِمْ أَجْمعین‌ - انجیل ، و از بعثت محمّد تا جهان باقی است قرآن می‌باشد و بقیّه مردود و منسوخ هستند . « نَاسِکُوهُ » : عاملین بدان . انجام دهندگان آن . « الأمْرِ » : کار و بار . مراد شریعت پیغمبر خاتم است .‏

سوره حج آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن جَادَلُوکَ فَقُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و اگر با تو به ستیز پرداختند ، پس ( با ایشان ستیزه مکن و بلکه ) بگو : خدا از کارهائی که می‌کنید آگاه‌تر از هر کسی است ( و آشنا به اباطیلی است که می‌گوئید و مطلع از تحریفی است که نسبت به کتابهای آسمانی روا می‌دارید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره حج آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهُ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِیمَا کُنتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند در روز رستاخیز میان شما درباره آنچه اختلاف می‌ورزید داوری می‌کند ( و راهیاب را ثواب و گمراه را عقاب می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره حج آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاء وَالْأَرْضِ إِنَّ ذَلِکَ فِی کِتَابٍ إِنَّ ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای عاقل ! ) مگر نمی‌دانی خداوند قطعاً مطلع است از همه چیزهائی که در آسمان و زمین است ( و چیزی از اعمال و اقوال مردم بر او مخفی نمی‌ماند ) و همه چیزها در کتابی ( به نام لوح محفوظ ) ثبت و ضبط است ، و مسلّماً این کار برای خدا ساده و آسان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کِتَابٍ » : مراد لوح محفوظ است که همه چیز ، حتی قرآن در آن نوشته شده است ( نگا : انعام‌ / 59 ، حدید / 22 ، بروج‌ / 21 و 22 ) . « یَسِیرٌ » : آسان . کم و ناچیز ( نگا : یوسف‌ / 65 ) .‏

سوره حج آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَاناً وَمَا لَیْسَ لَهُم بِهِ عِلْمٌ وَمَا لِلظَّالِمِینَ مِن نَّصِیرٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مشرکان بجز خدا چیزهائی را می‌پرستند که خدا ( در هیچ یک از کتابهای آسمانی ) دلیلی برای پرستش آنها نازل نکرده است ، و از روی علم و آگاهی ( ناشی از عقل هم ) چنین نمی‌کنند ( و بلکه تنها از روی تقلید از آباء و اجداد آنها را پرستش می‌نمایند و به خود ستم روا می‌دارند ) و ستمگران را یاری و مددکاری نیست ( اعم از بت و غیربت که ایشان را در روز قیامت از آتش دوزخ برهاند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُلْطَاناً » : حجّت و برهان ( نگا : آل‌عمران‌ / 151 ، نساء / 91 و 144 و 153 ) .‏

سوره حج آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا تُتْلَى عَلَیْهِمْ آیَاتُنَا بَیِّنَاتٍ تَعْرِفُ فِی وُجُوهِ الَّذِینَ کَفَرُوا الْمُنکَرَ یَکَادُونَ یَسْطُونَ بِالَّذِینَ یَتْلُونَ عَلَیْهِمْ آیَاتِنَا قُلْ أَفَأُنَبِّئُکُم بِشَرٍّ مِّن ذَلِکُمُ النَّارُ وَعَدَهَا اللَّهُ الَّذِینَ کَفَرُوا وَبِئْسَ الْمَصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که آیات واضح و روشن ما بر آنان خوانده می‌شود ، در چهره‌های کافران ، اخم و تخم ( و آثار کینه و خشم ) را خواهی دید . بلکه ( از شدّت ناراحتی و کینه‌توزی ) نزدیک است به کسانی حمله‌ور شوند که آیات ما را بر ایشان می‌خوانند ( و صدای حق را به گوششان می‌رسانند ) . بگو : به بدتر از این ( تنور کینه و خشم تافته از نزول آیات الهی ) شما را خبر دهم و بیاگاهانم‌ ؟ ( آن چیز که بدتر از این شما را بدحال می‌کند و می‌سوزاند ) آتش دوزخ است . آتشی که خداوند آن را به کافران وعده داده است و بدترین جایگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَیِّنَاتٍ » : جمع بیّنة ، واضح و روشن . یعنی آشکارا بر عقائد حقه و احکام صادقه و بر بطلان عبادت ایشان دلالت دارند . حال ( ءَایَاتُ ) می‌باشد . « الْمُنکَرَ » : زشت . مراد اخم و تخم و ترشروئی و چهره درهم کشیدن است . مصدر میمی است . « یَکادُونَ یَسْطُونَ » : نزدیک است پا شوند و حمله‌ور گردند . « النَّارُ » : خبر مبتدای محذوف است و تقدیر چنین است : هِیَ النَّارُ . یا این که مبتدا و خبر آن ( وَعَدَهَا اللهُ الَّذِینَ کَفَرُوا ) است . « الْمَصِیر » : جایگاه ( نگا : نساء / 97 و 115 ) .‏

سوره حج آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَن یَخْلُقُوا ذُبَاباً وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَإِن یَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَیْئاً لَّا یَسْتَنقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مردم ! مثلی زده شده است ( با دقّت ) بدان گوش فرا دهید . آن کسانی را که بغیر از خدا به کمک می‌خوانید و پرستش می‌نمائید ، هرگز نمی‌توانند مگسی را بیافرینند ، اگر هم همگان ( برای آفرینش آن ) دست به دست یکدیگر دهند . حتی اگر هم مگس چیزی را از آنان بستاند و برگیرد ، نمی‌توانند آن را از او بازپس گیرند و برهانند . هم طالب ( که مگس ناچیز است ) و هم مطلوب ( که بتان سنگی و یا معبودان دروغینند ) درمانده و ناتوانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَثَلٌ » : ضرب‌المثل ( نگا : بقره‌ / 26 ) . « تَدْعُونَ » : به کمک می‌طلبید و به فریاد می‌خوانید . پرستش می‌کنید . « الَّذِینَ » : کسانی که . در اینجا بیشتر مراد بتها است . « لا یَسْتَنقِذُوهُ » : آن را نمی‌توانند برگردانند و برهانند .‏

سوره حج آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ مَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِیٌّ عَزِیزٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان خدای را آن گونه که باید بشناسند نشناخته‌اند ( چرا که سنگها و دیگر آفریدگان عاجز و ضعیف را همتای خدا می‌سازند ) . به حقیقت خدا توانا ( برهر کاری و ) چیره ( بر هر چیزی ) است . ( چرا که همه کائنات را آفریده‌است . او همچون بتان و معبودان دروغین نیست که بر آفرینش مگسی توانائی ندارند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا قَدَرُوا » : نشناخته‌اند ( نگا : انعام‌ / 91 ) .‏

سوره حج آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهُ یَصْطَفِی مِنَ الْمَلَائِکَةِ رُسُلاً وَمِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند از میان فرشتگان پیام‌آورانی ( همچون جبرئیل ) را برمی‌گزیند ( و به سوی انبیاء گسیل می‌دارد ) و هم از میان انسانها پیغمبرانی ( همچون موسی و عیسی و محمّد ) را ( برمی‌گزیند و به سوی مردم می‌فرستد ، و از کار همه آنان باخبر است ) چرا که خداوند شنوا و بینا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَصْطَفَیا » : برمی‌گزیند . « مِنَ الْمَلآئِکَةِ رُسُلاً » : انتخاب فرشتگان برای ابلاغ وحی به پیغمبران و کارهای دیگر جز آن است ( نگا : فاطر / 1 ، انعام‌ / 61 ) .‏

سوره حج آیه 76
‏متن آیه : ‏
‏ یَعْلَمُ مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند می‌داند آنچه را در پیش روی آنان است ( که حال و آینده ایشان است ) و می‌داند آنچه را که در پشت سر آنان است ( و گذشته ایشان است ) و همه کارها به خدا بازگردانده می‌شود ( و مرجع کلّیّه امور او است و همگان در برابرش مسؤول می‌باشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَعْلَمُ مَا بَیْنَ . . . » : ( نگا : بقره‌ / 255 ) . « تُرْجَعُ الأمُورُ » : ( نگا : بقره‌ / 210 ) .‏

سوره حج آیه 77
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّکُمْ وَافْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! ( برای آفریدگار خویش ) رکوع ( و کرنش برید ، ) و سجده کنید ( و به خاک افتید ، ) و پروردگار خود را پرستش نمائید و کارهای نیک انجام دهید ، تا این که رستگار شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إرْکَعُوا وَ اسْجُدُوا » : اشاره به اقامه نماز است . « لَعَلَّکُمْ » : تا این که شما .‏

سوره حج آیه 78
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَاکُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ مِّلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْرَاهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمینَ مِن قَبْلُ وَفِی هَذَا لِیَکُونَ الرَّسُولُ شَهِیداً عَلَیْکُمْ وَتَکُونُوا شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ فَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاکُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و در راه خدا جهاد و تلاش کنید آن گونه که شایسته جهاد و بایسته تلاش در راه او است ( تا در میدان جهاد اصغر که نبرد با دشمنان دین است ، و در پهنه جهاد اکبر که مبارزه با نفس امّاره است ، پیروز گردید ) . خدا شما را ( از میان مردم برای یاری دین خود ) برگزیده است ( و به شما شخصیّت و عظمت بخشیده است ) و در دین کارهای دشوار و سنگین را بر دوش شما نگذاشته است ( و بلکه تکالیف و وظائفی مقرّر نموده است که با فطرت سالم هماهنگ و با توان انسانی سازگار است . این دین همان ) آئین پدرتان ابراهیم است . خدا شما را قبلاً ( در کتابهای پیشین ) و در این ( واپسین کتاب ) مسلمین نامیده است ( و افتخار تسلیم در برابر فرمانهای الهی را به شما داده است و شما را الگو و اسوه حسنه ملّتهای دیگر کرده است ) تا پیغمبر ( با شهادت عملی خود ) گواه بر شما باشد ( و در روز قیامت رفتار و کردارش مقیاس سنجش اعمال شما مسلمانان گردد ) و شما هم ( با شهادت عملی خود ) گواه بر مردمان باشید ( و رفتار و کردارتان به عنوان امت نمونه ، محکّ سنجش اعمال سایرین ، و الگوی بارز خداپرستان راستین گردد ) . پس ( برای حصول این منظور ) نماز را بخوانید و زکات مال به در کنید و به خدا چنگ زنید که سرپرست و یاور شما او است ، و چه سرور و یاور نیک و چه مددکار و کمک‌کننده خوبی است !‏

‏توضیحات : ‏
‏« إجْتَبَاکُمْ » : شما را برای نصرت دین و پیروزی آئین خود برگزیده است . « حَرَجٍ » : ضیق . مشقّت ( نگا : مائده‌ / 6 ، اعراف‌ / 2 ) . « مِلَّةَ » : دین . آئین . برابر قاعده اِغراء ، مفعول به فعل محذوفی است و تقدیر چنین است : إلْزَمُوا مِلَّةَ . . . إِتَّبِعُوا مِلَّةَ . یا بدل از محلّ جار و مجرور ( فِی‌الدِّینِ ) است که منصوب به ( مَاجَعَلَ ) است . « أَبِیکُمْ إِبْرَاهِیمَ » : خدا ابراهیم را پدر امت محمّد ( نامیده است با وجود این که همگان از نسل او نیستند . این بدان خاطر است که ابراهیم نیای رسول خدا بوده و او هم از لحاظ شفقت و رحمت همچون پدر امت خویش است ( نگا : بقره‌ / 128 ، توبه‌ / 128 ) . « هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمِینَ » : خدا شما را مسلمان نامیده است . مراد از ( هُوَ ) خدا است ، به دلیل این که : فی هذا ، یعنی در این کتاب که قرآن است ، ابراهیم کاری و دخالتی ندارد . همچنین فاعل افعال ( إِجْتَبَاکُمْ ) و ( ماجَعَلَ ) خدا است . « مِن قَبْلُ » : مراد در کتابهای آسمانی پیشین و از جمله توسّط ابراهیم . « فِی هذا » : در این کتاب که قرآن است . « لِیَکُونَ الرَّسُولُ شَهِیداً عَلَیْکُمْ وَ تَکُونُوا شُهَدَآءَ عَلَی النَّاسِ » : مراد شهادت عملی است ( نگا : بقره‌ / 143 ) . یعنی : پیغمبر اسوه و الگوی شما امت محمّدی است ، و شما امت محمّدی هم اسوه و الگوی مردم جهانید . چرا که محمّد پیغمبر نمونه و شما نیز با داشتن والاترین آئین مقیاس و الگوئی برای سنجش شخصیّت و فضیلت در میان همه امتها هستید . لذا پیدا است که چه مسؤولیّت بزرگ و وظیفه سترگی بر عهده ما پیروان محمّد است . پروردگارا به ما این توفیق و سعادت مرحمت فرما که سراپا تسلیم فرمان تو ، و با چنگ زدن به قرآن ، مردمی نمونه باشیم .‏

تفسیر نور: سوره أنبیاء

تفسیر نور:
سوره أنبیاء آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسَابُهُمْ وَهُمْ فِی غَفْلَةٍ مَّعْرِضُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( زمان ) محاسبه مردمان ( کفرپیشه چون قریش بسیار ) بدیشان نزدیک است در حالی که آنان غافل ( از هول و هراس آن ) و روی‌گردان ( از ایمان بدان ) می‌باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حِسَابُهُمْ » : محاسبه ایشان . مراد زمان حساب و کتاب گرفتن از آنان است که قیامت است . ( نگا : قمر / 1 )‏

سوره أنبیاء آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ مَا یَأْتِیهِم مِّن ذِکْرٍ مَّن رَّبِّهِم مُّحْدَثٍ إِلَّا اسْتَمَعُوهُ وَهُمْ یَلْعَبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هیچ بخش تازه‌ای از قرآن ( و اندرز جدیدی ) از سوی پروردگارشان بدیشان نمی‌رسد مگر این که آن را به شوخی می‌شنوند و به بازی می‌گیرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذِکْرٍ » : قرآن ( نگا : حجر / 9 ) . پند و اندرز . « مُحْدَثٍ » : تازه . صفت ( ذِکْرٍ ) است .‏

سوره أنبیاء آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ لَاهِیَةً قُلُوبُهُمْ وَأَسَرُّواْ النَّجْوَى الَّذِینَ ظَلَمُواْ هَلْ هَذَا إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ أَفَتَأْتُونَ السِّحْرَ وَأَنتُمْ تُبْصِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آنان در حالی هستند که ) دلهایشان غافل است ( از اندیشیدن درباره آن ) . چنین ستم‌پیشگانی گفتگوهای درِگوشی ( خود را که برای توطئه علیه پیغمبر و قرآن انجام می‌دادند ) پنهان می‌داشتند ( و به همدیگر ) می‌گفتند : مگر این ( شخص که ادّعای پیغمبری می‌کند ) انسانی همچون شما نیست‌ ؟ ( حال که او بشر عادی و همسان با شما است و کلام جادوئی دارد ) آیا به سراغ جادو می‌روید ( و آن را می‌پذیرید ) گرچه می‌بینید ( که جادو است‌ ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لاهِیَةً » : غافل و بی‌خبر . « أَسَرُّوا » : پنهان داشتند و پوشیدند . « الَّذِینَ » : بدل ضمیر ( و ) است یا فاعل است و از باب : « أَکَلُونِی الْبَرَاغِیثُ » : است . « أَسَرُّوا النَّجْوَیا » : جنبه مبالغه در پنهان داشتن دارد . « هَلْ هذا » : استفهام انکاری است . « أَفَتَأْتُونَ السِّحْرَ » : آیا به سراغ سحر می‌روید ؟ آیا سحر را می‌پذیرید ؟‏

سوره أنبیاء آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبِّی یَعْلَمُ الْقَوْلَ فِی السَّمَاء وَالأَرْضِ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا پیغمبر را از سخنان پنهانی و توطئه‌های نهانی ایشان بیاگاهانید ، و او بدیشان ) گفت : پروردگارم می‌داند سخنی را که در آسمان و سخنی را که در زمین گفته شود ؛ چرا که او شنوای ( هر گفتاری و ) آگاه ( از هر کرداری ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَالَ » : پیغمبر گفت .‏

سوره أنبیاء آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ قَالُواْ أَضْغَاثُ أَحْلاَمٍ بَلِ افْتَرَاهُ بَلْ هُوَ شَاعِرٌ فَلْیَأْتِنَا بِآیَةٍ کَمَا أُرْسِلَ الأَوَّلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ستمکاران کفرپیشه به این هم اکتفاء نمی‌کنند که می‌گویند : محمّد انسان عادی است و پیغمبر نبوده ، و قرآن هم جادوئی بیش نیست ) بلکه می‌گویند : ( قرآن ) خوابهای آشفته و پراکنده‌ای بیش نیست ، نخیر او اصلاً آن را از پیش خود ساخته است ( و به خدا نسبت داده است ) ، نخیر اصلاً او شاعری است ( و قرآن مجموعه‌ای از تخیّلات شاعرانه خودش می‌باشد . اگر وی راست می‌گوید که فرستاده خدا است ) پس او معجزه‌ای را به ما ارائه دهد که ( از جنس معجزاتی باشد که ) پیغمبران پیشین ( از خود نموده و ) با آن فرستاده شده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَلْ » : بلکه . این واژه برای گسیختن از موضوعی و پرداختن به موضوع دیگری به کار می‌رود . « أَضْغَاثُ أَحْلامٍ » : خوابهای آشفته و پریشان ( نگا : یوسف‌ / 44 ) . « ءَایَةٍ » : معجزه حسی و مادی مراد است ( نگا : طه / 133 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ مَا آمَنَتْ قَبْلَهُم مِّن قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا أَفَهُمْ یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مردمان پیشینی که قبل از ایشان بوده‌اند ( و تقاضای معجزات گوناگون نموده‌اند ) هر کدام که ایمان نیاورده‌اند نابودشان کرده‌ایم . ( قبلاً هم مشیّت خدا بر این تعلّق گرفته است که مادام تو در میان قریش باشی ، خدا ایشان را به عذابی گرفتار نکند که مایه نابودیشان گردد ) . مگر آنان ایمان می‌آورند ؟ ! ( ممکن نیست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَرْیَةٍ » : آبادی . مراد مردمان آبادی است . « مِن قَرْیَةٍ » : برخی حرف « مِنْ » را دالّ بر عموم نفی مابعد دانسته‌اند . یعنی : هیچ کدام از ملّتهای پیشینی که درخواست معجزه کرده‌اند ایمان نیاورده و در نتیجه نابود شده‌اند . ولی بهتر است ( مِنْ ) تبعیضیّه بشمار آید . به هر حال خدا چنین معجزه‌ای بدیشان نمی‌نمایاند ، چرا که حتماً ایمان نمی‌آورند و در نتیجه نابود می‌شوند . خداوند هم پیشتر خواسته است که عذاب استیصال دامنگیر این ملّت نشود ( نگا : أنفال‌ / 33 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَرْسَلْنَا قَبْلَکَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِی إِلَیْهِمْ فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّکْرِ إِن کُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( تنها تو نیستی که پیغمبری ، و در عین حال انسان . بلکه ) پیش از تو جز مردانی را برنینگیخته‌ایم که بدیشان ( دین آسمانی را ) وحی کرده‌ایم . از ( اهل علم و ) آشنایان به کتابهای‌آسمانی بپرسید اگر این را نمی‌دانید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رِجَالاً » : مردان . مراد این است که پیغمبران همه انسان بوده و از میان مردان برگزیده شده‌اند ؛ نه زنان . « الذِّکْرِ » : مراد کتابهای آسمانی پیشین است ( نگا : أنبیاء / 105 ) . دانش و آگاهی . « أَهْلَ الذِّکْرِ » : آشنایان به کتابهای آسمانی پیشین . آگاهان و فرزانگان .‏

سوره أنبیاء آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا جَعَلْنَاهُمْ جَسَداً لَّا یَأْکُلُونَ الطَّعَامَ وَمَا کَانُوا خَالِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما پیغمبران را به صورت کالبدهائی که غذا نخورند نیافریده‌ایم ( بلکه آنان انسان بوده و همچون انسانهای دیگر خورده‌اند و نوشیده‌اند و زندگی کرده‌اند و مرده‌اند ) و عمر جاویدان هم نداشته‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَسَداً » : مراد کالبد و پیکری است که مانند فرشتگان به غذا نیازمند نباشد .‏

سوره أنبیاء آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ صَدَقْنَاهُمُ الْوَعْدَ فَأَنجَیْنَاهُمْ وَمَن نَّشَاء وَأَهْلَکْنَا الْمُسْرِفِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ما به پیغمبران خود وعده داده بودیم که آنان را از چنگال دشمنان رهائی بخشیم و نقشه‌هایشان را نقش برآب کنیم . آری ما سرانجام ) به وعده وفا کرده‌ایم و صدق آن را بدیشان نموده‌ایم و آنان و همه کسانی را که خواسته‌ایم ، نجات بخشیده‌ایم ، و زیاده‌روی کنندگان ( در تکذیب و تعذیب پیغمبران ) را نابود کرده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُسْرِفِینَ » : مراد اسراف‌کنندگان در زشتیها و پلشتیها ، و زیاده‌روی کنندگان در تکذیب و تعذیب مؤمنان و انبیاء است .‏

سوره أنبیاء آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ أَنزَلْنَا إِلَیْکُمْ کِتَاباً فِیهِ ذِکْرُکُمْ أَفَلَا تَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما برایتان کتابی ( به نام قرآن ) نازل کرده‌ایم که وسیله بیداری و آوازه و بزرگواری شما است . آیا نمی‌فهمید ( که سود و عظمتتان در چیست‌ ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِیهِ ذِکْرُکُمْ » : در این کتاب شرف و عظمت شما نهفته است . آوازه و شهرت شما را پاس می‌دارد . مایه بیداری و وسیله هوشیاری شما است .‏

سوره أنبیاء آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَمْ قَصَمْنَا مِن قَرْیَةٍ کَانَتْ ظَالِمَةً وَأَنشَأْنَا بَعْدَهَا قَوْماً آخَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بسیار بوده است که ( اهالی ) آبادیهای ستمگری را ( به سبب کفرشان ) نابود کرده‌ایم و پس از ایشان ، گروههای دیگری را روی کار آورده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَصَمْنَا » : در هم شکسته‌ایم . مراد هلاک کردن و نابود ساختن است .‏

سوره أنبیاء آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنَا إِذَا هُم مِّنْهَا یَرْکُضُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان هنگامی که عذاب ما را احساس کرده‌اند ، ناگهان پای به فرار گذاشته‌اند ( و برای نجات خویش همچون چهارپایان به این سو و آن سو گریخته‌اند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَحَسُّوا » : احساس کرده‌اند . پی برده‌اند . این قسمت ، تفصیل بخش اجمالی سابق است . چرا که احساس ، پیش از هلاک است . « بَأْسَنا » : عذاب ما . « یَرْکُضُونَ » : از ماده ( رکض ) به معنی تند دویدن ، اسب را تاختن ، و پا بر زمین کوبیدن است ( نگا : ص‌ / 42 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ لَا تَرْکُضُوا وَارْجِعُوا إِلَى مَا أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَمَسَاکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْأَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( امّا به عنوان تمسخر و استهزاء بدیشان گفته شده است : ) نگریزید و باز گردید به سوی زندگانی پرناز و نعمتی که در آن بسر می‌بردید و به سوی کاخها و قصرهای پرزرق و برقتان ! شاید ( خدمتگزاران و اطرافیانتان به شما نیاز داشته باشند و ) از شما ( کمکی و چیزی ) خواسته شود ( و به رأی و نظرتان محتاج باشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُتْرِفْتُمْ فِیهِ » : در آن غرق خوشگذرانی بودید ( هود / 116 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا یَا وَیْلَنَا إِنَّا کُنَّا ظَالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏می‌گویند : وای بر ما ! ما ستمگر بوده‌ایم ( و با کفر ورزیدن ، بر خود ستم کرده‌ایم ، و هم اینک به آتش می‌سوزیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَا وَیْلَنَا » : ای وای بر ما ! ترکیبی است که به هنگام افسوس خوردن و پشیمانی بردن گفته می‌شود .‏

سوره أنبیاء آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ فَمَا زَالَت تِّلْکَ دَعْوَاهُمْ حَتَّى جَعَلْنَاهُمْ حَصِیداً خَامِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پیوسته این ، فریاد ایشان خواهد بود ( و « وای بر ما » را تکرار می‌کنند ) تا این که آنان را درویده و فرو افتاده می‌نمائیم ( و ایشان را از پای می‌اندازیم و هلاکشان می‌سازیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دَعْوَاهُمْ » : فریاد و صدای ایشان . « حَصِیداً » : درو شده . مراد از پای انداخته و پی کرده می‌باشد . « خَامِدِینَ » : خاموش شدگان . مراد هلاک شوندگان و از نفس افتادگان است .‏

سوره أنبیاء آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاء وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا لَاعِبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما که آسمان و زمین و آنچه در میان آنها است برای بازی و شوخی نیافریده‌ایم ( و بیهوده و بی‌هدف ساخته و پرداخته نساخته‌ایم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لاعِبِینَ » : بازی و شوخی‌کنان . حال ضمیر ( نا ) در ( مَا خَلَقْنَا ) است .‏

سوره أنبیاء آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ لَوْ أَرَدْنَا أَن نَّتَّخِذَ لَهْواً لَّاتَّخَذْنَاهُ مِن لَّدُنَّا إِن کُنَّا فَاعِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به فرض محال ) اگر می‌خواستیم سرگرمی انتخاب کنیم ، چیزی مناسب خود انتخاب می‌کردیم ( و لهو و لعب خدایانه‌ای برمی‌گزیدیم ) . ما چنین کاری را نمی‌کنیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن لَّدُنَّا » : متناسب با شأن خدایانه خود . « إِن کُنَّا فَاعِلِینَ » : اگر چنین کاری می‌کردیم . ما چنین کاری نمی‌کنیم . با توجّه به معنی دوم ، حرف « إِنْ » : نافیه است ( نگا : مریم‌ / 93 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَى الْبَاطِلِ فَیَدْمَغُهُ فَإِذَا هُوَ زَاهِقٌ وَلَکُمُ الْوَیْلُ مِمَّا تَصِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بلکه ( ما چنین نمی‌خواهیم و ) حق را به جان باطل می‌اندازیم ، و حق مغز سر باطل را از هم می‌پاشد و باطل هرچه زودتر محو و نابود می‌شود . وای بر شما ( ای کافران ) به سبب توصیفی که می‌کنید ( از بی‌هدفی جهان ، و از افترائی که بر خدا و فرستاده یزدان می‌بندید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَقْذِفُ » : پرت می‌کنیم . می‌اندازیم . « یَدْمَغُهُ » : جمجمه و مغز سر آن را می‌شکافد . محو و نابودش می‌کند . « زَاهِقٌ » : از میان رونده . مضمحلّ شونده . « أَلْوَیْلُ » : هلاک . عذاب . وای .‏

سوره أنبیاء آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَنْ عِندَهُ لَا یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَلَا یَسْتَحْسِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از آن او است هر که و هر چه در آسمانها و زمین است ، ( و لذا تنها شایسته پرستش او است ) و کسانی که در پیشگاه وی هستند ( و مقرّبان درگاه پروردگارند ، یعنی فرشتگان ) از پرستش او سر باز نمی‌زنند و خویشتن را بالاتر از عبادتش نمی‌دانند و ( از بندگی شبانه‌روزی خود هرگز ) خسته نمی‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنْ عِندَهُ » : کسانی که در پیشگاه خدایند . مراد فرشتگان مقرّب است که همچون صاحبان مکانت و منزلت در نزد شاهانند . مراد از پیشگاه خدا هم ، محضر قرب معنوی است . « لا یَسْتَحْسِرُونَ » : خسته و درمانده نمی‌شوند ( نگا : ملک‌ / 4 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ یُسَبِّحُونَ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ لَا یَفْتُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شب و روز ( دائماً به تعظیم و تمجید خدا مشغولند و پیوسته ) سرگرم تسبیح و تقدیسند و سستی به خود راه نمی‌دهند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَفْتَرُونَ » : سست نمی‌شوند و خسته و دلگیر نمی‌گردند .‏

سوره أنبیاء آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ أَمِ اتَّخَذُوا آلِهَةً مِّنَ الْأَرْضِ هُمْ یُنشِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( فرشتگان مقرّب این چنین به عبادات مشغولند ، و امّا اینان ) آیا خدایانی از ( سنگ و چوب و فلز و دیگر اشیاء ) زمین را به خدائی گرفته‌اند که ( انگار قادرند مردگان را ) زندگی دوباره بخشند ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْ » : آیا ؟ این حرف برای انتقال از سخنی و پرداختن به سخن دیگری است همراه با انکار ( نگا : بقره‌ / 214 ) . « مِنَ الأَرْضِ » : از عَناصِر و اشیاء زمین . « یُنشِرُونَ » : زندگی می‌بخشند . در آخرت مردگان را زنده می‌کنند .‏

سوره أنبیاء آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا فَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر در آسمانها و زمین ، غیر از یزدان ، معبودها و خدایانی می‌بودند و ( امور جهان را می‌چرخاندند ) قطعاً آسمانها و زمین تباه می‌گردید ( و نظام گیتی به هم می‌خورد . چرا که بودن دو شاه در کشوری و دو رئیس در اداره‌ای ، نظم و ترتیب را به هم می‌زند ) . لذا یزدان صاحب سلطنت جهان ، بسی برتر از آن چیزهائی است که ایشان ( بدو نسبت می‌دهند و ) بر زبان می‌رانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلاّ » : غیر از ( نگا : هود / 36 ) . « الْعَرْشِ » : تخت سلطنت جهان . کنایه از عزّت و قدرت و فرماندهی است ( نگا : أعراف‌ / 54 ) . موجود ناشناخته‌ای که انسان به حقیقت آن پی نمی‌برد ( نگا : حاقّه‌ / 17 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ لَا یُسْأَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَهُمْ یُسْأَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند در برابر کارهائی که می‌کند ، مورد بازخواست قرار نمی‌گیرد ( و بازپرسی نمی‌شود ، و کسی حق خُرده‌گیری ندارد ) ولی دیگران مورد بازخواست و پرسش قرار می‌گیرند ( و در افعال و اقوالشان جای ایراد و سؤال بسیار است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یُسْأَلُ . . . » : پرسیده نمی‌شود . اعتراض گرفته نمی‌شود .‏

سوره أنبیاء آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ آلِهَةً قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَکُمْ هَذَا ذِکْرُ مَن مَّعِیَ وَذِکْرُ مَن قَبْلِی بَلْ أَکْثَرُهُمْ لَا یَعْلَمُونَ الْحَقَّ فَهُم مُّعْرِضُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا آنان غیر از یزدان ، معبودهائی را ( سزاوار پرستش دیده و ) به خدائی گرفته‌اند ؟ ! بگو : دلیل خود را ( بر این شرک ) بیان دارید . این ( قرآن است که ) راهنمای کسانی است که با من همراهند ( و پسینیان بشمارند ) و این ( هم تورات و انجیل و دیگر کتابهای آسمانی که ) راهنمای کسانی بوده که قبل از من می‌زیسته‌اند ( و پیشینیان نامیده می‌شوند . هیچ کدام شرک را جائز نمی‌دانند و بلکه مردمان را به توحید و یکتاپرستی می‌خوانند . لذا گمان شما در امر شرک ، نه بر عقل و نه بر نقل استوار است ) . اصلاً اغلب آنان ( این کتابها را اندیشمندانه بررسی نکرده‌اند و چیزی از ) حق نمی‌دانند ، و این است که ( از یکتاپرستی و ایمانِ ناآلوده به کثافت شرک ) روی گردانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن دُونِهِ » : علاوه از خدا . غیر از خدا . « هذا » : این . مراد وحی یا قرآن و سائر کتابهای آسمانی است . « ذِکْرُ » : تذکّر و رهنمود . یادآور و راهنمای مردم به خدا و دین ( نگا : أعراف‌ / 63 و 69 ، طه‌ / 99 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ مِن رَّسُولٍ إِلَّا نُوحِی إِلَیْهِ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما پیش از تو هیچ پیغمبری را نفرستاده‌ایم ، مگر این که به او وحی کرده‌ایم که : معبودی جز من نیست ، پس فقط مرا پرستش کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره أنبیاء آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمَنُ وَلَداً سُبْحَانَهُ بَلْ عِبَادٌ مُّکْرَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( برخی از کفّار عرب ) می‌گویند : خداوند رحمان فرزندانی ( برای خود ، به نام فرشتگان ) برگزیده است ( چرا که ملائکه دختران خدایند ! ) . یزدان سبحان پاک و منزّه ( از این گونه نقصها و عیبها ) است . ( فرشتگان فرزندان خدا نبوده و ) بلکه بندگان گرامی و محترمی هستند ( که به هیچ وجه از طاعت و عبادت و اجرا فرمان یزدان سرپیچی نمی‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَلَداً » : فرزندان . در اینجا مراد فرشتگان است ( نگا : نحل‌ / 57 ) . واژه « وَلَد » : برای مفرد و مثنّی و جمع و مذکّر و مؤنّث به کار می‌رود ( نگا : بقره‌ / 116 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ لَا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان ( آن قدر مؤدب و فرمانبردار یزدانند که هرگز ) در سخن گفتن بر او پیشی نمی‌گیرند ، و تنها به فرمان او کار می‌کنند ( نه به فرمان کس دیگری ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ » : چیزی نخواهند گفت تا خدا نگوید و فرمان ندهد . به فرمان او عمل می‌نمایند و چانه نمی‌زنند و ستیزه نمی‌کنند .‏

سوره أنبیاء آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ یَعْلَمُ مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى وَهُم مِّنْ خَشْیَتِهِ مُشْفِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند اعمال گذشته و حال و آینده ایشان را می‌داند ( و از دنیا و آخرت و از وجود و پیش از وجود و بعد از وجودشان آگاه است ) و آنان هرگز برای کسی شفاعت نمی‌کنند مگر برای آن کسی که ( بدانند ) خدا از او خوشنود است و ( اجازه شفاعت او را داده است . به خاطر همین معرفت و آگاهی ) همیشه از خوف ( مقام کبریائی ) خدا ترسان و هراسانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ مَاخَلْفَهُمْ » : ( نگا : بقره‌ / 255 ) . « خَشْیَةِ‌ » : خوف همراه با تعظیم و تکریم و هیبت و رهبت ( نگا : فاطر / 28 ) . « مُشْفِقُونَ » : افراد ترسان . اشخاص برحذر .‏

سوره أنبیاء آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَن یَقُلْ مِنْهُمْ إِنِّی إِلَهٌ مِّن دُونِهِ فَذَلِکَ نَجْزِیهِ جَهَنَّمَ کَذَلِکَ نَجْزِی الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرکس از ایشان ( که فرشتگان و مأموران اجرا فرمان یزدانند ، به فرض ) بگوید غیر از خدا من هم معبودی هستم ، سزای وی را دوزخ می‌گردانیم . سزای ظالمان ( دیگری را هم که با ادّعاء ربوبیّت و شرک به خویشتن ستم کنند ) همین خواهیم داد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن دُونِهِ » : غیر از او . به جای او .‏

سوره أنبیاء آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ أَوَلَمْ یَرَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ کَانَتَا رَتْقاً فَفَتَقْنَاهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء کُلَّ شَیْءٍ حَیٍّ أَفَلَا یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا کافران نمی‌بینند که آسمانها و زمین ( در آغاز خلقت به صورت توده عظیمی در گستره فضا ، یکپارچه ) به هم متّصل بوده و سپس ( بر اثر انفجار درونی هولناکی ) آنها را از هم جدا ساخته‌ایم ( و تدریجاً به صورت جهان کنونی درآورده‌ایم ) و هرچیز زنده‌ای را ( اعم از انسان و حیوان و گیاه ) از آب آفریده‌ایم . آیا ( درباره آفرینش کائنات نمی‌اندیشند و ) ایمان نمی‌آورند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوَلَمْ یَرَ . . . » : آیا نمی‌بینند ؟ آیا نمی‌دانند و آگاهی ندارند ؟ « رَتْقاً » : چسپیده و متّصل . مصدر است و به معنی اسم مفعول ، یعنی ( مَرْتُوق ) است . « فَتَقْنَاهُمَا » : آن دو را از هم جدا و منفصل کردیم . استعمال فعل مثنّی ( کانَتا ) و ضمیر مثنّی ( هُما ) با توجّه به این است که مجموعه سماوات یک طرف ، و خود ارض یا زمین یک طرف در مدّنظر بوده است . در این بخش اشاره گذرائی به آغاز پیدایش جهان شده است . « مِنَ الْمآءِ » : از آب . اشاره به پیدایش حیات در سواحل اقیانوسها و دریاها و رودخانه‌ها است . به سبب آب . اشاره به این است که قسمت اعظم بدن انسان و حیوان و گیاه از آب تشکیل و بدون آب تحوّلات و انفعالات داخلی آنها ناممکن است ، و از سوی دیگر قوام زندگی جانداران بر آب است .‏

سوره أنبیاء آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلْنَا فِی الْأَرْضِ رَوَاسِیَ أَن تَمِیدَ بِهِمْ وَجَعَلْنَا فِیهَا فِجَاجاً سُبُلاً لَعَلَّهُمْ یَهْتَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما در زمین کوههای استوار و ریشه‌داری پدید آورده‌ایم تا زمین انسانها را مضطرب نسازد و توازن آنان را به هم نزند ( و کوهها از فشار گدازه‌ها و گازهای درونی ، و حرکات پوسته زمین ، و از وزش تند بادها ، تا حدّ زیادی جلوگیری کنند ) ، و در لابلای کوهها راههای گشادی به وجود آورده‌ایم ، تا این که ( پیوند انسانها به وسیله سلسله جبالها از هم نگسلد و به مقصدشان ) راهیاب گردند ( و با دیدن این آثار به ذات آفریدگار پی ببرند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَوَاسِیَ » : جمع رَاسِیَة ، کوههای استوار و پابرجا . از آنجا که این گونه کوهها در زیر باهم پیوند دارند ، چه بسا این واژه اشاره به این پیوستگی ریشه‌ای کوهها داشته که اثر عمیقی در جلوگیری از لرزشهای زمین دارد . « أَن تَمِیدَ بِهِمْ » : تا ایشان را نلرزاند و توازنشان را به هم نزند ( نگا : نحل‌ / 15 ) . « فِجَاجاً » : جمع فَجّ ، راه گشاد ( نگا : حجّ‌ / 27 ) . این واژه مفعول ( جَعَلْنا ) و واژه ( سُبُلاً ) بدل آن است . برخی هم ( فِجَاجاً ) را که در معنی صفت ( سُبُلاً ) است ، حال آن دانسته‌اند ( نگا : نوح‌ / 20 ) . « یَهْتَدُونَ » : راهیاب شوند به یکتاپرستی و کمال قدرت و حکمت الهی . راهیاب شوند به مصالح و مقاصد زندگی .‏

سوره أنبیاء آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلْنَا السَّمَاء سَقْفاً مَّحْفُوظاً وَهُمْ عَنْ آیَاتِهَا مُعْرِضُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ما آسمان را سقف محفوظی نمودیم ، ولی آنان از نشانه‌های ( خداشناسی موجود در ) آن روی گردانند ( و درباره این همه عظمتی که بالای سرشان جلوه‌گر است نمی‌اندیشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّمَآء » : مراد کواکب و نجوم موجود در گستره فضای نزدیک به ما ، یا به عبارت دیگر ، آسمان دنیا است که بر اثر تماسک و تجاذب از سقوط محفوظ و مصونند ( نگا : حجّ‌ / 65 ) . یا این که مراد از آسمان ، جوی است که همچون سقفی گرداگرد زمین را فرا گرفته است و آن را در برابر شهابها و سنگهای سرگردان و اشعّه کیهانی نگاه می‌دارد و از انهدام حفظ می‌کند .‏

سوره أنبیاء آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی خَلَقَ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا است که شب و روز و خورشید و ماه را آفریده‌است و همه در مداری می‌گردند ( که او برای آنهاتعیین کرده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُلٌّ » : همه این چهار چیز . یعنی شب و روز و خورشید و ماه . زیرا شب که همان سایه مخروطی زمین است ، در گرد زمین دائماً در حرکت است ، و نور آفتاب که به زمین می‌تابد و روز را تشکیل می‌دهد ، همانند استوانه‌ای است که در گرد این کره پیوسته نقل مکان می‌کند . بنابراین شب و روز نیز برای خود مسیر و مکانی دارند . « فَلَکٍ » : مراد مدار و راه حرکت است ( نگا : یس‌ / 40 ) . « یَسْبَحُونَ » : شناورند . در حرکتند .‏

سوره أنبیاء آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا جَعَلْنَا لِبَشَرٍ مِّن قَبْلِکَ الْخُلْدَ أَفَإِن مِّتَّ فَهُمُ الْخَالِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما برای هیچ انسانی پیش از تو زندگی جاویدان قرار ندادیم ( تا برای تو جاودانگی قرار دهیم . بلکه هر کسی مرده و می‌میرد و تو هم می‌میری . وانگهی آنان که انتظار مرگ تو را دارند و با مرگ تو اسلام را خاتمه یافته می‌دانند ) ، مگر اگر تو بمیری ایشان جاویدانه می‌مانند ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْخُلْدَ » : ماندن همیشگی در دنیا . جاودانگی .‏

سوره أنبیاء آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ کُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَنَبْلُوکُم بِالشَّرِّ وَالْخَیْرِ فِتْنَةً وَإِلَیْنَا تُرْجَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر کسی مزه مرگ را می‌چشد ( و قطعاً می‌میرد ، اعم از پیغمبر و غیر پیغمبر . چرا که زنده جاوید تنها خدا است و بس ) . ما شما را با سود و زیان و بدیها و خوبیها ( در زندگی دنیا ) کاملاً می‌آزمائیم ، و سرانجام به سوی ما برگردانده می‌شوید ( و جزا و سزای اعمال خود را دریافت می‌دارید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَبْلُوکُمْ » : شما را می‌آزمائیم . یعنی همچون آزماینده‌ای شما را مورد آزمایشهای گوناگون خوشی و ناخوشی قرار می‌دهیم . « فِتْنَةً » : آزمایش . آزمون . مفعول مطلق است از غیر لفظ فعل و برای تأکید است ( نگا : فرقان‌ / 20 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا رَآکَ الَّذِینَ کَفَرُوا إِن یَتَّخِذُونَکَ إِلَّا هُزُواً أَهَذَا الَّذِی یَذْکُرُ آلِهَتَکُمْ وَهُم بِذِکْرِ الرَّحْمَنِ هُمْ کَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که کافران تو را می‌بینند ، کاری جز تمسخر و استهزاء تو را ندارند ، ( و خواهند گفت : ) آیا این همان کسی است که از خدایان شما عیبجوئی و بدگوئی می‌کند ؟ ( مگر او را سزد که چنین گوید و کند ؟ ! ) . و حال این که ایشان ( که نمی‌پسندند از بتان سنگی و بی‌جانشان بدگوئی شود ) به قرآن خداوند مهربان ( و خالق انسان و جهان ) باور ندارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنْ » : حرف نفی است و به معنی ( لا ) است . « هُزُواً » : مسخره . مصدر است و به معنی اسم مفعول ، یعنی مَهْزُوء می‌باشد ( نگا : مائده‌ / 57 و 58 ) . « وَهُم بِذِکْرِ . . . » : جمله حالیّه است . در حالی که خود کافران . « یَذْکُرُ » : عیبجوئی و بدگوئی می‌کند ( نگا : اسراء / 60 ) . « ذِکْرِ الرَّحْمنِ » : قرآن خداوند مهربان ( نگا : آل‌عمران‌ / 58 ، حجر / 6 و 9 ) . کتابهای آسمانی ( نگا : انبیاء / 105 ) . وحی آسمانی . ایمان به خدا . « هُمْ » : برای تأکید ضمیر ماقبل است .‏

سوره أنبیاء آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ خُلِقَ الْإِنسَانُ مِنْ عَجَلٍ سَأُرِیکُمْ آیَاتِی فَلَا تَسْتَعْجِلُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آن چنان انسان شتابگر است که انگار ) انسان از شتاب ساخته شده است ( و تار و پود وجودش از عجله فراهم آمده است . انسان هم برای دیدن خیر و نعمت ، و هم برای مشاهده شر و نقمت عجول است ) . هرچه زودتر بلا و عذاب خویش را به شما می‌نمایانم . به شتابم نیندازید و عجله نکنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خُلِقَ الإِنسَانُ مِنْ عَجَلٍ » : مراد شتابزدگی انسان است ( نگا : اسراء / 11 ) . « ءَایَاتِی‌ » : بلا و عذاب خود . مراد دلائل صدق وعده الهی مبنی بر دامنگیری عذاب و عقاب دنیوی و اخروی است . « لا تَسْتَعْجِلُونِ » : با شتاب و عجله از من مخواهید . از من نخواهید که قبل از موعد ، عذاب را برسانم ، یا قیامت را برپا دارم .‏

سوره أنبیاء آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏می‌گویند : فرا رسیدن این وعده ( که رستاخیز و قیامت نام دارد ) کی خواهد بود اگر ( ای مؤمنان ! در سخن خود ) راستگو هستید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذاَ الْوَعْدُ » : مراد وعده عذاب دنیوی و اخرویی است که پیغمبر و مؤمنان فرا رسیدن آن را به گوش کافران‌ می‌رساندند .‏

سوره أنبیاء آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ لَوْ یَعْلَمُ الَّذِینَ کَفَرُوا حِینَ لَا یَکُفُّونَ عَن وُجُوهِهِمُ النَّارَ وَلَا عَن ظُهُورِهِمْ وَلَا هُمْ یُنصَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر کافران خبر می‌داشتند از آن زمانی که ( قیامت فرا می‌رسد و به دوزخ می‌افتند و آتش جهنّم از هر سو ایشان را در بر می‌گیرد و ) آنان نمی‌توانند آتش را از پس و پیش خود باز دارند و ( از طرف کسی هم ) ایشان یاری نمی‌گردند ، ( اینک چنین سخنانی نمی‌گفتند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حِینَ » : مفعول‌به فعل ( یَعْلَمُ ) است . « لا یَکُفُّونَ » : بازنمی‌دارند . نمی‌توانند به دور کنند . « وُجُوهِهِمْ . . . ظُهُورِهِمْ » : مراد از روها و پشت‌ها ، پیش و پس است که اشهر جوانب و اطراف انسان است ، والاّ آتش از بالا و پائین و راست و چپ و روبرو و پشت سر و بالاخره از درون و بیرون ، دوزخیان را در برمی‌گیرد ( نگا : عنکبوت‌ / 54 و 55 ، هُمَزه‌ / 6 و 7 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ تَأْتِیهِم بَغْتَةً فَتَبْهَتُهُمْ فَلَا یَسْتَطِیعُونَ رَدَّهَا وَلَا هُمْ یُنظَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( قیامت با اطّلاع قبلی فرا نمی‌رسد و ) بلکه ناگهانی به سراغ ایشان می‌آید و آنان را مات و مبهوت می‌کند و توانائی دفع و برگرداندن آن را نخواهند داشت و دیگر مهلت و فرصت ( توبه و معذرت ) بدیشان داده نمی‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَغْتَةً » : ناگهانی و سرزده . فُجْأَة . مصدر است و حال و یا مفعول مطلق بشمار است . « فَتَبْهَتُهُمْ » : پس ایشان را به دهشت و حیرت می‌اندازد . « لاهُمْ یُنظَرُونَ » : ایشان مهلت داده نمی‌شوند .‏

سوره أنبیاء آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِّن قَبْلِکَ فَحَاقَ بِالَّذِینَ سَخِرُوا مِنْهُم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُون ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! این تنها تو نیستی که از طرف کفّار مورد استهزاء قرار می‌گیری . بلکه ) پیغمبران بزرگواری پیش از تو مورد تمسخر قرار گرفته‌اند ، و سرانجام عذابی که مسخره‌کنندگان بازیچه و شوخی می‌دانسته‌اند ، ایشان را فرا گرفته و دامنگیرشان گشته است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رُسُلٍ » : پیغمبران عظیم‌الشأن تنوین برای تعظیم و توقیر است . « حَاقَ » : دامنگیر گشته است . فرا گرفته است ( نگا : أنعام‌ / 10 ) . « سَخِرُوا مِنْهُمْ » : آنان که پیغمبران را مسخره و استهزاء کرده‌اند .‏

سوره أنبیاء آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ مَن یَکْلَؤُکُم بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ مِنَ الرَّحْمَنِ بَلْ هُمْ عَن ذِکْرِ رَبِّهِم مُّعْرِضُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : چه کسی می‌تواند شما را در شب و روز از ( دست عقاب و عذاب ) خداوند مهربان محفوظ و مصون بدارد ؟ ! ( هیچ کسی نمی‌تواند ) . اصلاً ایشان از قرآن ( که آنان را به یاد خدا و انجام نیکیها و دوری از بدیها می‌اندازد ) روی‌گردان و گریزانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَکْلَؤُکُمْ » : شما را محفوظ و حمایت می‌کند . از مصدر کلْأ و کِلاءَة ، به معنی : رعایت و حمایت و حراست .‏

سوره أنبیاء آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ لَهُمْ آلِهَةٌ تَمْنَعُهُم مِّن دُونِنَا لَا یَسْتَطِیعُونَ نَصْرَ أَنفُسِهِمْ وَلَا هُم مِّنَّا یُصْحَبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا این که آنان خدایانی دارند که می‌توانند ایشان را از ( عذاب ) ما باز و به دور دارند ؟ ! ( این خدایان ساختگی ) نه خود را می‌توانند یاری کنند ( و از عذاب بلای ما برهانند ) و نه ( برای نجات ) از ( عقاب و عذاب ) ما از سوی کسی یاری می‌گردند و پناه داده می‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن دُونِنَا » : از رویاروئی با ما و رهائی از دست ما . « لا یَسْتَطِیعُونَ نصْرَ أَنفُسِهِمْ ، وَ لا هُم مِّنَّا یُصْحَبُونَ » : نه خود را می‌توانند کمک و یاری کنند ، و نه در برابر ما از سوی کسی بدیشان کمک و یاری می‌شود و از دست عذاب ما پناه داده می‌شوند . نه خودشان قدرت دفاع از خود دارند ، و نه از سوی ما یاری و مدد می‌شوند . « یُصْحَبُونَ » : پناه داده می‌شوند . کمک می‌گردند . از مصدر ( إصحاب ) به معنی پناه دادن و در جوار خود گرفتن .‏

سوره أنبیاء آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ مَتَّعْنَا هَؤُلَاء وَآبَاءهُمْ حَتَّى طَالَ عَلَیْهِمُ الْعُمُرُ أَفَلَا یَرَوْنَ أَنَّا نَأْتِی الْأَرْضَ نَنقُصُهَا مِنْ أَطْرَافِهَا أَفَهُمُ الْغَالِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( در برابر کفر کافران ، در رساندن عذاب شتاب نداریم ، و ) بلکه ما اینان و پدرانشان را از انواع نعمتها بهره‌مند ساخته‌ایم ( و ایشان به جای شکرگزاری ، به غرور و طغیان خود افزوده‌اند ) تا بدانجا که عمر طولانی کرده‌اند ( ولی سرانجام آهسته و آرام گرفتار عقاب و عذاب ما شده و می‌شوند ) . مگر آنان نمی‌بینند که ( این نعمت و ملک می‌رود دست به دست ، و ما از نعمت و قدرت و صحّت و جاه و جلال گروهی می‌کاهیم ، و بر ثروت و شوکت و عظمت و نعمت گروه دیگری می‌افزائیم‌ ؟ بلی ! این جهان و نعمتهایش پایدار نیست و ) ما از زمین ( اینان ) می‌کاهیم ( و بر زمین آنان می‌افزائیم ، و قدرت و دولت را میان مردمان دست به دست می‌گردانیم ) . آیا ( با این حال ما غالبیم یا ) ایشان غالبند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَتَّعْنَا » : نعمت داده‌ایم . بهره‌مند و برخوردار کرده‌ایم . این آیه اشاره به قاعده استدراج دارد ( نگا : اعراف‌ / 182 ) . « أَنَّا نَأْتِی الأرْضَ نَنقُصُهَا مِنْ أَطْرَافِهَا » : اشاره به چرخه زندگی است و مراد کاستن از دارائی و توانائی دسته‌ای ، و افزایش بر دارائی و توانائی گروهی است . در اینجا چون مقام تهدید است تنها به کاهش اشاره شده است و از افزایش سخن نرفته است .‏

سوره أنبیاء آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِنَّمَا أُنذِرُکُم بِالْوَحْیِ وَلَا یَسْمَعُ الصُّمُّ الدُّعَاء إِذَا مَا یُنذَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : ( ای کافران ! من از پیش خود چیزی نمی‌گویم و با سخنان خود شما را بیم نمی‌دهم . بلکه ) شما را با وحی ( و کلام آسمانی قرآن ) بیم می‌دهم . ( اگر در دل سخت شما اثر نمی‌گذارد ، به خاطر آن است که بر اثر روی‌گردانی از حق ، انگار پرده‌های گناه و غرور و غفلت بر گوشهایتان فرو افتاده است و کرتان ساخته است ) و اشخاص کر هنگامی که بیم داده می‌شوند ، صدا و ندا را نمی‌شنوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِالْوَحْیِ » : به وسیله وحی و پیام آسمانی . « إِذَا مَا » : زمانی که .‏

سوره أنبیاء آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَئِن مَّسَّتْهُمْ نَفْحَةٌ مِّنْ عَذَابِ رَبِّکَ لَیَقُولُنَّ یَا وَیْلَنَا إِنَّا کُنَّا ظَالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر گوشه ناچیزی از عذاب پروردگارت ( که از آن بیم داده می‌شوند ) بدیشان برسد ( به فریاد می‌آیند و ) خواهند گفت : وای بر ما ! ما ستمگر بوده‌ایم ( و با معاصی و کفر بر خود و دیگران ظلم نموده‌ایم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَسَّتْهُمْ » : بدیشان رسید . دامنگیرشان شد . « نَفْحَةٌ » : وزشی . بوئی . مراد کمی و اندکی است .‏

سوره أنبیاء آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَضَعُ الْمَوَازِینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیَامَةِ فَلَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً وَإِن کَانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ أَتَیْنَا بِهَا وَکَفَى بِنَا حَاسِبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ما ترازوی عدل و داد را در روز قیامت خواهیم نهاد ، و اصلاً به هیچ کسی کمترین ستمی نمی‌شود ، و اگر به اندازه دانه خردلی ( کار نیک یا بدی انجام گرفته ) باشد ، آن را حاضر و آماده می‌سازیم ( و سزا و جزای آن را می‌دهیم ) و بسنده خواهد بود که ما حسابرس و حسابگر ( اعمال و اقوال شما انسانها ) باشیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَوَازِینَ » : جمع میزان ، ترازو . نوع و کیفیّت آن بر ما مجهول است . « الْقِسْطَ » : عدل و داد . مصدر است و برای مبالغه صفت واقع شده و به معنی « الْعَادِلَة‌ » : است . « لِیَوْمِ » : در روز . واژه ( لِ ) به معنی ( فی ) است . « شَیْئاً » : مفعول مطلق است . « مِثْقَالَ » : به اندازه سنگینی . خبر ( کانَ ) است و اسم آن ( الْعَمَلُ ) یا ( الظُّلْمُ ) محذوف است . « خَرْدَلٍ » : دانه خردل . عربها در کوچکی و ریزی به دانه خردل مَثَل می‌زنند . « أتَیْنَا بِهَا » : آن را حاضر و آماده می‌سازیم . « حَاسِبِینَ » : حسابرسان . حسابگران . تمییز است .‏

سوره أنبیاء آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ آتَیْنَا مُوسَى وَهَارُونَ الْفُرْقَانَ وَضِیَاء وَذِکْراً لِّلْمُتَّقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به موسی و هارون ( کتاب جامعی به نام تورات ) دادیم ( که ) جداسازنده ( حق از باطل بود ) و نوری ( بود که در ظلمات جهل و ضلالت در پرتو آن به سوی خیر و هدایت حرکت می‌شد ) و پند و اندرز پرهیزگاران ( بشمار می‌آمد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْفُرْقَانَ » : جداسازنده حق و باطل . « ضِیَآءً » : نور . « ذِکْراً » : پند و اندرز . پنددهنده و اندرزگو . عطف ( ضِیَآءً ) و ( نُوراً ) و ( ذِکْراً ) بر همدیگر ، از قبیل عطف صفت بر موصوف خود است ( نگا : احزاب‌ / 12 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُم بِالْغَیْبِ وَهُم مِّنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همان کسانی که از پروردگارشان در غیب و نهان می‌ترسند و از ( شدائد و دادگاهی روز ) قیامت در هول و هراس بسر می‌برند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِالْغَیْبِ » : در نهان از چشم مردمان ، و در وقت خلوت با خود .‏

سوره أنبیاء آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ وَهَذَا ذِکْرٌ مُّبَارَکٌ أَنزَلْنَاهُ أَفَأَنتُمْ لَهُ مُنکِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( قرآن ) پنددهنده پرخیر و برکتی است که ( یادآور خوبیها و نیکیها و همه چیزهائی است که برایتان مفید و سودمند باشد و ) آن را ( برایتان ) نازل کرده‌ایم ( همان گونه که تورات را بر موسی و هارون نازل کرده بودیم ) . آیا شما ( عربها که اهل بلاغت و فصاحت بوده و افتخار و شهرتتان در گروِ قرآن است ) آن را منکر می‌شوید و ناشناخته‌اش می‌گیرید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذِکْرٌ » : قرآن ( نگا : حجر / 6 و 9 ) . پنددهنده ( نگا : انبیاء / 36 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ آتَیْنَا إِبْرَاهِیمَ رُشْدَهُ مِن قَبْلُ وَکُنَّا بِه عَالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما ( وسیله ) هدایت و راهیابی را پیشتر ( از موسی و هارون ) در اختیار ابراهیم گذارده بودیم و از ( احوال و فضائل ) او برای ( حمل رسالت ) آگاهی داشتیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رُشْد » : هدایت راهیابی به خیر و صلاح دنیا و آخرت . « مِن قَبْلُ » : از قبل . پیش از موسی و هارون .‏

سوره أنبیاء آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ قَالَ لِأَبِیهِ وَقَوْمِهِ مَا هَذِهِ التَّمَاثِیلُ الَّتِی أَنتُمْ لَهَا عَاکِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن گاه که به پدرش و قوم خود گفت : این مجسّمه‌هائی که شما دائماً به عبادتشان مشغولید چیستند ( و چه ارزشی دارند ؟ چرا باید چیزهائی را بپرستید که خودتان آنها را ساخته و پرداخته کرده‌اید ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« التَّمَاثِیلُ » : جمع تِمثال ، مجسّمه‌ها و تندیسها . « لَها » : بر آنها . حرف ( ل ) به معنی ( عَلَیا ) است . « عَاکِفُونَ » : مداومان بر طاعت و عبادت و تعظیم و تکریم .‏

سوره أنبیاء آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا وَجَدْنَا آبَاءنَا لَهَا عَابِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( پاسخ دادند و ) گفتند : ما پدران ( و نیاکان ) خویش را دیده‌ایم که اینها را پرستش می‌کرده‌اند ( و ما از روش و آئین گذشتگانمان دست برنمی‌داریم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَجَدْنَا » : دیده‌ایم و یافته‌ایم . « ءَابَآءَ » : پدران . مراد نیاکان و گذشتگان است .‏

سوره أنبیاء آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ لَقَدْ کُنتُمْ أَنتُمْ وَآبَاؤُکُمْ فِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ابراهیم گفت : قطعاً شما و پدرانتان در گمراهی آشکاری بوده و هستید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُبِینٍ » : واضح . روشن و آشکار .‏

سوره أنبیاء آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا أَجِئْتَنَا بِالْحَقِّ أَمْ أَنتَ مِنَ اللَّاعِبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتند : آیا واقعاً ( معتقدی ) آنچه را به ما می‌گوئی حقیقت دارد ، یا این که ( با ما شوخی می‌کنی و ) جزو افراد ملعبه‌باز و شوخی کننده هستی‌ ؟ ! ( مگر می‌شود گذشتگان ما در این کار گمراه بوده باشند ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اللاّعِبِینَ » : شوخی و مزاح‌کنندگان .‏

سوره أنبیاء آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ بَل رَّبُّکُمْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الَّذِی فَطَرَهُنَّ وَأَنَا عَلَى ذَلِکُم مِّنَ الشَّاهِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ابراهیم بدیشان ) گفت : ( من اهل شوخی و مزاح نیستم و آنچه می‌گویم جدی است . اینها خدایان شما نیستند و ) بلکه پروردگار شما ، پروردگار آسمانها و زمین است . همان پروردگاری که آنها را آفریده است و من بر این چیزی که گفتم از زمره گواهانی هستم که آگاهند و با دلیل و برهان گفته خود را ثابت می‌نمایند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَطَرَهُنَّ » : آنها را خلق کرده است . بدون مُدِل و نمونه قبلی آنها را آفریده است . « الشَّاهِدِینَ » : گواهان . در اینجا مراد کسانی است که مسأله‌ای برای آنان واضح و آشکار است و برای اثبات آن دلیل و برهان کامل دارند . تنها چیزی را خواهند گفت که می‌بینند و می‌دانند .‏

سوره أنبیاء آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَاللَّهِ لَأَکِیدَنَّ أَصْنَامَکُم بَعْدَ أَن تُوَلُّوا مُدْبِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آن گاه ابراهیم آهسته ) گفت : به خدا سوگند ! من نسبت به بتانتان قطعاً چاره‌اندیشی می‌کنم ( و نقشه‌ای برای نابودیشان خواهم کشید ) وقتی که پشت بکنید و بروید ( و برای مراسم عید بیرون شهر روید و از آنها دور شوید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لاَکِیدَنَّ » : حتماً نقشه نابودی بتها را می‌کشم و چاره‌سازی می‌کنم . « تُوَلُّوا مُدْبِرِینَ » : هرگاه بروید و پشت کنید و دور شوید . ( مُدْبِرینَ ) حال مؤکّده است .‏

سوره أنبیاء آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ فَجَعَلَهُمْ جُذَاذاً إِلَّا کَبِیراً لَّهُمْ لَعَلَّهُمْ إِلَیْهِ یَرْجِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( وقتی که روز عید فرا رسید و مردمان برای انجام مراسم خاصّ آن بیرون شهر رفتند ، ابراهیم به سوی بتها رفت ) و همه آنها را قطعه‌قطعه کرد ، مگر بت بزرگشان را ، تا به پیش آن بیایند ( و از آن چگونگی حادثه و علّت چنین کاری را بپرسند ، و بدیشان پاسخ ندهد و بطلان بت‌پرستی برایشان روشن شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جُذَاذاً » : تکّه‌تکّه . قطعه‌قطعه . مصدر است و به معنی اسم مفعول . « إلاّ کَبِیراً لَّهُمْ » : مگر بت بزرگتر در مقام یا از لحاظ پیکره را . مگر بت بزرگ مردمان را . « إِلَیْهِ » : مرجع ( ه ) می‌تواند بت بزرگ باشد ، تا عبرت بگیرند . و نیز می‌تواند ( ابراهیم ) باشد تا تمام گفتنیها را بگوید .‏

سوره أنبیاء آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا مَن فَعَلَ هَذَا بِآلِهَتِنَا إِنَّهُ لَمِنَ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( هنگامی که به بتخانه برگشتند و چنین وضعی را دیدند ، فریاد زدند و ) گفتند : چه کسی چنین کاری را بر سر خدایان ما آورده است‌ ؟ ( هر کسی این کار را کرده باشد ) او از جمله ستمگران است ( و باید کیفر خود را ببیند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّهُ لَمِنَ الظَّالِمِینَ » : مراد این است کسی که چنین کرده است ، خویشتن را در معرض هلاک انداخته و به خود و دیگران ستم روا داشته است .‏

سوره أنبیاء آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا سَمِعْنَا فَتًى یَذْکُرُهُمْ یُقَالُ لَهُ إِبْرَاهِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( برخی ) گفتند : جوانی از ( مخالفت با ) بتها سخن می‌گفت که بدو ابراهیم می‌گویند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَتیً » : جوان . مرد کامل ( نگا : یوسف‌ / 30 و 36 و 62 ، کهف‌ / 10 و 13 و 60 ) . « یَذْکُرُهُمْ » : به زشتی از آنها یاد می‌کرد . می‌گفت که بلائی بر سر آنها خواهد آورد .‏

سوره أنبیاء آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا فَأْتُوا بِهِ عَلَى أَعْیُنِ النَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَشْهَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بزرگان قوم ) گفتند : او را در برابر مردم حاضر کنید تا ( دادگاهی شود و آگاهان ) گواهی دهند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیا أَعْیُنِ النَّاسِ » : در برابر دید مردم .‏

سوره أنبیاء آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا أَأَنتَ فَعَلْتَ هَذَا بِآلِهَتِنَا یَا إِبْرَاهِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتند : آیا تو ای ابراهیم ! این کار را بر سر خدایان ما آورده‌ای‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره أنبیاء آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ بَلْ فَعَلَهُ کَبِیرُهُمْ هَذَا فَاسْأَلُوهُمْ إِن کَانُوا یَنطِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ابراهیم گفت : چرا از من بازخواست می‌کنید ؟ آثار و ابزار جرم بر بت بزرگ هویدا و همراه است ) شاید این بت بزرگ چنین کاری را کرده باشد ! ( مگر نه این است که تبر بر گُرده او است و تنها وی برجای است و شما آن را می‌پرستید و حل مشکلات و رفع بلاها را از آن و از دیگر بتان می‌خواهید ؟ ) پس از آنها مسأله را بپرسید اگر می‌توانند صحبت کنند . ( چرا که خدا باید قادر بر هر چیزی باشد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَلْ » : بلکه . حرفی است برای ابطال ماقبل خود و اثبات مابعد . « کَبیرُهُمْ » : بزرگ بتهای دیگر .‏

سوره أنبیاء آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ فَرَجَعُوا إِلَى أَنفُسِهِمْ فَقَالُوا إِنَّکُمْ أَنتُمُ الظَّالِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان به خود آمدند و به خویشتن گفتند : حقیقه شما ( بت‌پرستان ) ستمگرید ( که چیزهای ناتوان و ضعیفی را می‌پرستید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَرَجَعُوا إِلَیا أَنفُسِهِمْ » : به خود بازگشتند و بیدار گشتند . « فَقَالُوا » : به خویشتن گفتند . برخی به برخی گفتند .‏

سوره أنبیاء آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ نُکِسُوا عَلَى رُؤُوسِهِمْ لَقَدْ عَلِمْتَ مَا هَؤُلَاء یَنطِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این بیداری روحانی بر اثر این طوفان روانی ، دقائقی بیشتر طول نکشید و ) سپس آنان چرخشی زدند و عقب‌گرد کردند ( و گفتند : ) تو که می دانستی اینها سخن نمی‌گویند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُکِسُوا عَلَیا رُؤُوسِهِمْ » : گرد سر خود چرخیدند . یعنی از حالت اقرار به اشتباه و خطا ، به ستیزه و جدال باطل گرائیدند و هدایت را رها و به ضلالت دست یازیدند .‏

سوره أنبیاء آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ أَفَتَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَنفَعُکُمْ شَیْئاً وَلَا یَضُرُّکُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ابراهیم ) گفت : آیا به جای خداوند ( جهان و خالق انسان ) چیزهائی را می‌پرستید که کمترین سود و زیانی به شما نمی‌رسانند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن دُونِ اللهِ » : به جای خدا .‏

سوره أنبیاء آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ أُفٍّ لَّکُمْ وَلِمَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏وای بر شما ! و وای برچیزهائی که به جای خدا می‌پرستید ! آیا نمی‌فهمید ( که از این مجسّمه‌ها و تندیسها کاری ساخته نیست و شایسته پرستش نیستند ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اُفٍّ لَّکُمْ » : اف بر شما . بیزارم از شما به سبب کاری که می‌کنید .‏

سوره أنبیاء آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا حَرِّقُوهُ وَانصُرُوا آلِهَتَکُمْ إِن کُنتُمْ فَاعِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( برخی به برخی رو کردند و ) گفتند : اگر می‌خواهید کاری کنید ( که انتقام خدایان خود را گرفته باشید ) ابراهیم را سخت بسوزانید و خدایان خویش را مدد و یاری دهید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن کُنتُمْ فَاعِلِینَ » : اگر کاری از شما ساخته است . اگر می‌خواهید انتقام بگیرید .‏

سوره أنبیاء آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْنَا یَا نَارُ کُونِی بَرْداً وَسَلَاماً عَلَى إِبْرَاهِیمَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آتشی را برافروختند و ابراهیم را در آن انداختند و ) ما به آتش دستور دادیم که ای آتش سرد و سالم شو بر ابراهیم ( و کمترین زیانی بدو مرسان ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَرْداً » : سرد . « سَلاماً » : نجات و امان . « بَرْداً وَ سَلاماً » : در اصل به معنی « ذاتَ بَرْدٍ وَ سَلامٍ » است .‏

سوره أنبیاء آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَرَادُوا بِهِ کَیْداً فَجَعَلْنَاهُمُ الْأَخْسَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان خواستند که ابراهیم را با نیرنگ خطرناکی نابود کنند ، ولی ما ایشان را زیانبارترین مردم نمودیم ( چرا که نیرنگشان نگرفت و حتّی سبب ذلّت نمرود و نمرودیان گردید و انگیزه ایمان آوردن مردمانی گشت ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَیْداً » : نقشه نابودی خطرناک . نیرنگ بزرگ .‏

سوره أنبیاء آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَجَّیْنَاهُ وَلُوطاً إِلَى الْأَرْضِ الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا لِلْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و او و لوط را ( از مکر و کید کافران ) رستگار و به سرزمینی گسیل داشتیم که ( از لحاظ مادی و معنوی ) پرخیر و برکتش برای جهانیان کرده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لُوطاً » : لوط ، برادرزاده یا عموزاده ابراهیم بود . « الأرْض‌ » : مراد سرزمین شام است که سرزمین حاصلخیز و محلّ زندگی بسیاری از انبیاء بوده است ( نگا : إسراء / 1 ) و ابراهیم بعد از بابلِ عراِ ، در آنجا زیسته است ( نگا : المصحف المیسّر ) .‏

سوره أنبیاء آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ نَافِلَةً وَکُلّاً جَعَلْنَا صَالِحِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به ابراهیم اسحاق و یعقوب را به عنوان ارمغانی عطاء کردیم ، و همه ( افراد مذکور ، یعنی ابراهیم و لوط و اسحاق و یعقوب ) را مردانی شایسته و بایسته نمودیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَافِلَةً » : عطیّه . ارمغان . مصدری است همچون ( عاقبه ) و ( عافیه ) و مفعول مطلق از غیر لفظ فعل خود ، مثل : قَعَدْتُ جُلُوساً . یا حال ( اسحاق و یعقوب ) است ، یا به معنی افزون و زیاد است و حال ( یعقوب ) می‌باشد . در این صورت معنی آیه چنین است : ما به ابراهیم برابر دعای خودش ( نگا : صافّات‌ / 100 ) اسحاق را عطاء کردیم ، و افزون بر آن نوه‌اش یعقوب را بدو بخشیدیم ، و . . . یادآوری : اسماعیل نیز فرزند ابراهیم بوده است . در اینجا یادی از او نشده است ، زیرا تولّد او از زن جوانی به نام ( هاجر ) مایه تعجّب نیست . لیکن تولّد اسحاق از زنی پیر و نازا به نام ( ساره ) مسأله شگفتی است ( نگا : هود / 71 و 72 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَیْنَا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِیتَاء الزَّکَاةِ وَکَانُوا لَنَا عَابِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما آنان را پیشوایانی نمودیم که برابر دستور ما ( مردمان را به کارهای نیک ، راهنمائی و ) رهبری می‌کردند ، و انجام خوبیها و اقامه نماز و دادن زکات را بدیشان وحی کردیم ، و آنان تنها ما را می‌پرستیدند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَئِمَّةً‌ » : پیشوایان . مراد انبیاء و پیغمبران است . « بِأَمْرِنَا » : به فرمان ما . برابر قوانین و مقرّرات ما . « فِعْلَ الْخَیْرَاتِ وَ إِقَامَ الصَّلاةِ وَ إِیتَآءَ الزَّکَاةِ » : « گزاردن نماز » و « دادن زکات‌ » ، ذکر خاصّ بعد از عام است و اشاره به اهمّیّت این دو کار است .‏

سوره أنبیاء آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ وَلُوطاً آتَیْنَاهُ حُکْماً وَعِلْماً وَنَجَّیْنَاهُ مِنَ الْقَرْیَةِ الَّتِی کَانَت تَّعْمَلُ الْخَبَائِثَ إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْمَ سَوْءٍ فَاسِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و به لوط شناخت ( اسرار اشیاء ) و دانش ( سودمند ) عطاء کردیم ، و او را از شهر و دیاری که ( مردمان آن ) کارهای زشت و پلید انجام می‌دادند رهائی بخشیدیم . آنان مردمان بدی بودند و ( از طاعت خدا و عمل طبع‌پسند ) سرکشی می‌کردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لُوطاً » : مفعول‌به فعل محذوف ( ءَاتَیْنَا ) است که فعل ملفوظ ( ءَاتَیْنَاهُ ) مبیِّن آن بوده و از نوع اشتغال است . « حُکْماً » : حکمت اسرار اشیاء . دستور نبوّت و رسالت . قضاوت و داوری . « عِلْماً » : هرگونه دانشی که در سعادت و سرنوشت انسان مؤثّر باشد . « الْخَبَآئِثَ » : کثافتکاریها . مراد بیشتر عمل شنیع « لِواط‌ » است ( نگا : هود / 77 - 79 ، نمل‌ / 55 ، عنکبوت‌ / 29 ) . « قَوْمَ سُوءٍ » : مردمان بدکردار و گناهکار و غرق معاصی . « فَاسِقِینَ » : از مصدر فسوق به معنی خروج و سرکشی از فرمان یزدان سبحان .‏

سوره أنبیاء آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَدْخَلْنَاهُ فِی رَحْمَتِنَا إِنَّهُ مِنَ الصَّالِحِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و او را غرق رحمت خود کردیم ، چرا که او از زمره افراد شایسته و بایسته بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِی رَحْمَتِنَا » : در رحمت خود . به میان اهل رحمت خود .‏

سوره أنبیاء آیه 76
‏متن آیه : ‏
‏ وَنُوحاً إِذْ نَادَى مِن قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّیْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْکَرْبِ الْعَظِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خوب است در اینجا یاد کنی ) نوح را ، هنگامی که پیشتر ( از اینان که اشاره گذرائی بدیشان شد ، ما را ) به فریاد خواند ( و گفت : پروردگارا ! مرا دریاب که من شکست خورده‌ام ، و روی زمین را از وجود کافران پاک گردان . ) و ما هم دعای وی را پذیرفتیم و او ( و پیروان ) و خاندانش را از ( اندوه فراوان و ) غم بزرگ ( کافران موذی و طوفان وحشتناک ) رهانیدیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَادَیا » : ندا داد . به فریاد خواند ( نگا : نوح‌ / 26 ، قمر / 10 ) . « أَهْلَهُ » : خاندانش . پیروانش . « الْکَرْبِ » : غم و اندوه .‏

سوره أنبیاء آیه 77
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَصَرْنَاهُ مِنَ الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیَاتِنَا إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْمَ سَوْءٍ فَأَغْرَقْنَاهُمْ أَجْمَعِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما او را در برابر مردمانی که آیات ما را تکذیب می‌کردند ، یاری و مدد دادیم . آنان مردمان بدی بودند و لذا همه ایشان را ( در طوفان ) غرق کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنْ » : به معنی ( عَلی ) است . یا این که برای تعدیه ( نَصَرْنَا ) به مفعول دوم بوده و به معنی کمک کردن و ادامه آن برای انتقام گرفتن از دشمن است . « ءَایَاتِنَا » : مراد نشانه‌های دالّ بر نبوّت و رسالت نوح ، یا آیات آسمانی است .‏

سوره أنبیاء آیه 78
‏متن آیه : ‏
‏ وَدَاوُودَ وَسُلَیْمَانَ إِذْ یَحْکُمَانِ فِی الْحَرْثِ إِذْ نَفَشَتْ فِیهِ غَنَمُ الْقَوْمِ وَکُنَّا لِحُکْمِهِمْ شَاهِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( و یاد کن ) داود و سلیمان را ، هنگامی که درباره کشتزاری که گوسفندان مردمانی ، شبانگاهان در آن چریده و تباهش کرده بودند ، داوری می‌کردند ، و ما شاهد داوری آنان بودیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَحْکُمَانِ » : قضاوت و داوری می‌کردند . « الْحَرْثِ » : زراعت . کشتزار . « نَفَشَتْ » : پخش و پراکنده شدند . در شب چریدند و مایه فساد و تباهی شدند . « شَاهِدِینَ » : گواهان و آگاهان . یادآوری : قصّه قضاوت بدین گونه بود که گوسفندان شخصی شبانه داخل کشتزار کسی شدند و مایه زیان و ضرری گشتند . داود گفت : گوسفندان در برابر ضرر و زیان وارده به کشاورز داده می‌شود ، و سلیمان مخالف این رأی بود و گفت : کشاورز از فرآورده گوسفندان استفاده می‌کند بدان اندازه که خسارت دیده است سپس گوسفندان به صاحب خود برگردانده می‌شوند ( نگا : المصحف المیسّر ) .‏

سوره أنبیاء آیه 79
‏متن آیه : ‏
‏ فَفَهَّمْنَاهَا سُلَیْمَانَ وَکُلّاً آتَیْنَا حُکْماً وَعِلْماً وَسَخَّرْنَا مَعَ دَاوُودَ الْجِبَالَ یُسَبِّحْنَ وَالطَّیْرَ وَکُنَّا فَاعِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( هرکدام از این دو راه پیشنهادی ، دادگرانه بود ، ولی ما بهترین راه حل در مسأله ) قضاوت را به سلیمان فهماندیم ، و به هریک از آن دو داوری و دانش آموختیم ، و کوهها و پرندگان را در ذکر و تسبیح با داود همراه ساختیم ، و ما ( این کار را ) می‌کردیم ( و انجام چنین کارهائی در برابر قدرت ما چیزی نیست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَهَّمْنَاهَا » : قضاوت و داوری تعلیم و تفهیم کردیم . مرجع ( ها ) ( حُکُومَة ) به معنی داوری مفهوم از سیاق است . « سَخَّرْنا . . . » : ( نگا : رعد / 13 و 15 ، إسراء / 44 ، حجّ‌ / 18 ، سبأ / 10 ) . « وَ سَخَّرْنَا مَعَ . . . » : مراد هم‌آوائی و هم‌صدائی همه چیزهائی است که دور و بر داود بودند در عبادت و پرستش ، به زبان حال یا قال .‏

سوره أنبیاء آیه 80
‏متن آیه : ‏
‏ وَعَلَّمْنَاهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَّکُمْ لِتُحْصِنَکُم مِّن بَأْسِکُمْ فَهَلْ أَنتُمْ شَاکِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و بدو ساختن زره را آموختیم تا ( این لباس جنگی ) شما را در جنگها حفظ کند . آیا ( خدا را در برابر همه این نعمتها ) سپاسگزاری می‌کنید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« صَنْعَةَ » : ساختن . « لَبُوسٍ » : لباس . در اینجا مراد زره است ( نگا : سبأ / 10 و 11 ) و به تبع آن همه ادوات جنگی . « لِتُحْصِنَکُمْ » : تا شما را از آزار دشمنان در جنگ محفوظ و مصون دارد . اشاره بدین نکته نیز دارد که اسلحه برای دفاع باید باشد ؛ نه برای تاخت و تاز . « بَأْسِکُمْ » : جنگ شما با دشمنانتان .‏

سوره أنبیاء آیه 81
‏متن آیه : ‏
‏ وَلِسُلَیْمَانَ الرِّیحَ عَاصِفَةً تَجْرِی بِأَمْرِهِ إِلَى الْأَرْضِ الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا وَکُنَّا بِکُلِّ شَیْءٍ عَالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما باد تند و سریع را فرمانبردار سلیمان کرده بودیم تا به فرمان او به سوی سرزمینی حرکت کند که پرخیر و برکتش ساخته بودیم . و ( این ، جای شگفت نیست ، چرا که ) ما بر هر چیزی آگاه و دانا بوده ( و هستیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَاصِفَة » : تند باد . در اینجا مراد قوی و سریع‌السیر است ، امّا خوش‌رَو و بی‌لرزش و آسایش‌بخش ( نگا : ص‌ / 36 ) . امروزه استفاده از جریان و فشار هوا به عنوان وسیله جابه‌جائی و حرکت برای همگان روشن و آشنا است . واژه ( عاصِفَة ) حال است . « بِأَمْرِهِ » : به فرمان سلیمان . طبق اراده او . « الأرْضِ الَّتِی . . . » : مراد سرزمین شام است که مَقرّ فرماندهی سلیمان بوده است . ولی تنها مسیر بادهای مسخر ، سرزمین مبارک شام نبوده ، و بلکه به هرجا که سلیمان می‌خواسته است حرکت می‌کردند ( نگا : ص‌ / 36 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 82
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنَ الشَّیَاطِینِ مَن یَغُوصُونَ لَهُ وَیَعْمَلُونَ عَمَلاً دُونَ ذَلِکَ وَکُنَّا لَهُمْ حَافِظِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و گروهی از شیاطین را ( نیز فرمانبردار سلیمان کرده بودیم ) که برای او ( در دریا جهت استخراج لؤلؤ و مرجان و جواهرات و مواد پرارزش دیگر ) غواصی می‌کردند و کارهائی جز این ( از قبیل ساختن کاخها و دژها ) انجام می‌دادند ، و ما آنان را ( از تمرّد و سرکشی در برابر فرمان سلیمان و اذیّت و آزار رسانیدن به مردمان ، دور ) نگاه می‌داشتیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَغُوصُونَ » : غواصی می‌کردند . به دریا فرو می‌رفتند . « دُونَ ذلِکَ » : جز این . غیر از آن ( نگا : ص‌ / 37 ) . « کُنَّا لَهُمْ حَافِظِینَ » : ما مراقب اعمال شیاطین بودیم و آنان را از تمرّد و اذیّت کردن به دور می‌کردیم .‏

سوره أنبیاء آیه 83
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَیُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الضُّرُّ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ایّوب را ( یاد کن ) بدان گاه که ( بیماری او را از پای در آورده بود ، و در این وقت ) پروردگار خود را به فریاد خواند ( و عاجزانه گفت : پروردگارا ! ) بیماری به من روی آورده است و تو مهربانترین مهربانانی ( پس بدین بنده ضعیف رحم فرما ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الضُّرُّ » : با ضم ، گرفتاریهائی که متوجّه ذات انسان می‌گردد . مانند : بیماری ، لاغری . با فتح ، ضرر و زیان در هر چیز .‏

سوره أنبیاء آیه 84
‏متن آیه : ‏
‏ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَکَشَفْنَا مَا بِهِ مِن ضُرٍّ وَآتَیْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُم مَّعَهُمْ رَحْمَةً مِّنْ عِندِنَا وَذِکْرَى لِلْعَابِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏دعای او را پذیرفتیم و بیماری وی را برطرف ساختیم ، و ( به جای ) اولاد ( و اموالی که از دست داده بود ) دو چندان بدو دادیم ، محض مرحمتمان ( در حق ایّوب ) و تذکاری ( از صبر و شکیبائی ) برای پرستندگان ( یزدان سبحان ، تا همچون ایّوب شکیبا و امیدوار به لطف و فضل خدا باشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَهْلَهُ وَ مِثْلَهُم مَّعَهُمْ » : مراد اعطای دو چندان فرزندان تازه‌ای است که جای خالی فرزندان از دست رفته را پر و جبران کنند . « رَحْمَةً » : لطف و فضل . مفعولٌ‌له است . « ذِکْرَیا » : یادآوری . تذکار .‏

سوره أنبیاء آیه 85
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِسْمَاعِیلَ وَإِدْرِیسَ وَذَا الْکِفْلِ کُلٌّ مِّنَ الصَّابِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( همچنین یاد کن برای مردمان ) اسماعیل و ادریس و ذاالکفل را که جملگی از زمره شکیبایان ( در برابر شدائد زندگی و تکالیف رسالت ) بودند ( و الگوی استقامت و پایمردی بشمار می‌آمدند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذَا الْکِفْل‌ » : یکی از پیغمبران بنی‌اسرائیل است .‏

سوره أنبیاء آیه 86
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَدْخَلْنَاهُمْ فِی رَحْمَتِنَا إِنَّهُم مِّنَ الصَّالِحِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما آنان را غرق رحمت خود کردیم ، چرا که ایشان از زمره شایستگان و بایستگان ( بندگان ما ) بودند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَدْخَلْنَاهُمْ فِی رَحْمَتِنَا » : آنان را غرق رحمت خود کردیم . ایشان را به بهشت وارد کردیم .‏

سوره أنبیاء آیه 87
‏متن آیه : ‏
‏ وَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِباً فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَیْهِ فَنَادَى فِی الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( یاد کن داستان یونس ملقب به ) ذوالنون را در آن هنگام که ( بر قوم نافرمان خود خشم گرفت و ایشان را به عذاب خدا تهدید کرد و بدون دریافت پیام آسمانی ، از میانشان ) خشمناک بیرون رفت و گمان برد که ( با زندانی کردن و دیگر چیزها ) بر او سخت و تنگ نمی‌گیریم . ( سوار کشتی شد و کشتی به تلاطم افتاد و به قید قرعه مسافران و کشتیبانان او را به دریا انداختند و نهنگی او را بلعید . ) در میان تاریکیها ( ی سه‌گانه شب و دریا و شکم نهنگ ) فریاد برآورد که ( کریما و رحیما ! ) پروردگاری جز تو نیست و تو پاک و منزّهی ( از هرگونه کم و کاستی ، و فراتر از هر آن چیزی هستی که نسبت به تو بر دلمان می‌گذرد و تصوّر می‌کنیم . خداوندا بر اثر مبادرت به کوچ بدون اجازه حضرت باری ) من از جمله ستمکاران شده‌ام ( مرا دریاب ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذَا النُّونِ » : ماهیدار . صاحب ماهی . مراد یونس است . ( نون ) به معنی ماهی بزرگ است و مراد نهنگ یا وال است . « مُغَاضِباً » : خشمگین . خشمناک . خشم یونس بر قوم خود بدین سبب بود که تبلیغ و پندهایش در ایشان تأثیر نداشت . این بود که خشمگین گردید و خودسرانه آنان را ترک و به عذاب خدا بیم داد . پس از رفتن او مردمان از کرده خود پشیمان شدند و توبه کردند و دنبالش گشتند و او را نیافتند . وی سوار کشتی شد و راه دریا را در پیش گرفت . در راه ، کشتی متلاطم گردید . نظر سرنشینان این بود که برای سبک‌شدن کشتی ، یکی را به قید قرعه به دریا اندازند . چند بار قرعه کشیدند و هر دفعه نام او بیرون می‌آمد . سرانجام وی را به دریا انداختند و ماهی بزرگ به نام نهنگ یا وال او را بلعید ، و بر اثر دعا خدا او را زنده نگاه داشت و نجاتش داد . بلی ! هرکس صادقانه به درگاه یزدان تلگراف دعا زند ، هرچه زودتر پاسخ خود را دریافت می‌کند . « لَن نَّقْدِرَ عَلَیْهِ » : بر او سخت و تنگ نمی‌گیریم و وی را به خاطر ترک محلّ خدمت مورد مؤاخذه و تنبیه قرار نمی‌دهیم ، چرا که ناشکیبائی را اشتباه و لغزش نمی‌دانست . « الظُّلُمَات‌ » : تاریکیهای شب و دل دریا و اندرون شکم ماهی .‏

سوره أنبیاء آیه 88
‏متن آیه : ‏
‏ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّیْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَکَذَلِکَ نُنجِی الْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏دعای او را پذیرفتیم و وی را از غم رها کردیم ، و ما همین گونه مؤمنان را نجات می‌دهیم ( و در برابر دعای خالصانه ، آنان را از گرفتاریها می‌رهانیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ » : این گونه . به همین شکل . « نُنْجِی‌ » : نجات می‌دهیم و می‌رهانیم .‏

سوره أنبیاء آیه 89
‏متن آیه : ‏
‏ وَزَکَرِیَّا إِذْ نَادَى رَبَّهُ رَبِّ لَا تَذَرْنِی فَرْداً وَأَنتَ خَیْرُ الْوَارِثِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و زکریّا را ( یاد کن ) بدان گاه که پروردگار خود را به فریاد خواند ( و گفت : ) پروردگارا ! مرا تنها مگذار ( و فرزندی به من عطاء کن که در زندگی یار و یاور من و پس از مرگ برنامه تبلیغ را پیگیری کند . البتّه اگر هم فرزندی وارث من نشد باکی نیست ، چرا که ) تو بهترین وارثانی ( و باقی پس از فنای مردمانی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَرْداً » : یکه و تنها ( نگا : مریم‌ / 80 و 95 ) . بدون فرزند و وارث ( نگا : مریم‌ / 2 - 15 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 90
‏متن آیه : ‏
‏ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَهُ یَحْیَى وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ کَانُوا یُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَیَدْعُونَنَا رَغَباً وَرَهَباً وَکَانُوا لَنَا خَاشِعِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما دعای او را برآورده ساختیم و ( با وجود کبر سن ، فرزندی به نام ) یحیی را بدو بخشیدیم ، و ( برای حصول این مقصود ) همسر ( نازای ) او را برایش بایسته ( و در خور زاد و ولد ) کردیم ، آنان در انجام کارهای نیک بر یکدیگر سرعت می‌گرفتند ، و در حالی که چیزی می‌خواستند یا از چیزی می‌ترسیدند ما را به فریاد می‌خواندند ، ( و در وقت نیازمندی و بی‌نیازی ، و بیماری و سلامت ، و خوشی و ناخوشی ، رو به آستانه ما می‌کردند و میان خوف و رجا می‌زیستند ) و همواره خاشع و خاضع ما می‌بودند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ » : همسرش را برای او بایسته زاد و ولد کردیم . همسرش را برایش زن خوب و پارسائی نمودیم . « رَغَباً وَ رَهَباً » : این دو واژه مصدرند و می‌توانند حال ، یا مفعولٌ‌له ، و یا مفعولٌ‌فیه باشند . یعنی : راغبانه و خائفانه . به خاطر عشق به طاعت و ترس از عقوبت . در زمان رغبت و هنگام رهبت . « کَانُوا لَنَا خَاشِعِینَ » : همواره از ما می‌ترسیدند ؛ نه از کس دیگری . پیوسته فرمانبردار و مطیع ما می‌بودند و تنها برای ما کرنش می‌بردند . مرجع ضمیر ( هم ) و ( و ) می‌تواند زکریّا و همسرش و یحیی بوده ، یا پیغمبران مذکور در آیات پیشین باشد .‏

سوره أنبیاء آیه 91
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّتِی أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِیهَا مِن رُّوحِنَا وَجَعَلْنَاهَا وَابْنَهَا آیَةً لِّلْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( همراه با قصّه این پیغمبران و خوبان ، یاد کن سرگذشت مریم ، ) زنی را که ( ازدواج نکرد و ) دامان خویش را ( از آلودگی به بی‌عفّتی ) کاملاً پاک نگاه داشت ، و ما از روح متعلّق به خود در وی دمیدیم ، و او و فرزندش ( مسیح ) را نشانه بزرگی برای جهانیان قرار دادیم . ( چرا که زنی را بدون شوهر حامله کردیم و پسری را بدون پدر دیده به جهان گشودیم ، و تغییر اسباب و مسبّبات را به عنوان دلیلی بر قدرت خدایانه خود به مردمان نمودیم و متوجّهشان کردیم که آفریننده قوانین و سنن حاکم بر جهان ، هر وقت که بخواهد می‌تواند قوانین و سنن را دگرگون کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَحْصَنَتْ » : مصون و محفوظ داشت . « فَرْجَهَا » : عورت خود را . کنایه از پاکدامنی و عفّت است . « أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا » : خود را از آمیزش با مرد ، چه از راه حلال و چه از راه حرام ، به دور داشت ، خویشتن را از آلودگی به بی‌عفّتی مصون و محفوظ کرد و عفیف و پاکدامن زیست . « نَفَخْنَا » : مراد از نفخ و دمیدن ، پدید آوردن رازی از رازهای الهی در شکم مریم است که در پرتو آن حیات جنینی فرزندش عیسی برقرار و بر دوام گردد ( نگا : حجر / 29 ) . « مِن رُّوحِنَا » : از روح متعلّق به خود . مراد از چنین اضافه‌ای بیان عظمت شی‌ء مورد نظر است . به اصطلاح اضافه تشریفیّه است ، همچون : بَیْتُ الله . شَهْرُ الله . صُنْعُ الله ( نگا : نمل‌ / 88 ) . « ءَایَةً‌ » : دلیل و نشانه قدرت .‏

سوره أنبیاء آیه 92
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( پیغمبران بزرگی که بدانان اشاره شد ، همگی ) ملّت یگانه‌ای بوده ( و آئین واحد و برنامه یکتائی دارند ) و من پروردگار همه شما هستم ، پس تنها مرا پرستش کنید ( چرا که ملّت واحد ، با برنامه واحد ، باید روبه خدای واحد کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذِهِ » : خطاب به همه انسانها در تمام قرون و اعصار است ، و اشاره به مشارالیه ذهنی دارد که طریقت انبیاء و ملّت توحید ، یعنی آئین یکتای اسلام است . یا اشاره به جماعت انبیاء دارد . « أُمَّةً » : ملّت و جماعت . دین و آئین . حال است . معنی آیه می‌تواند چنین هم باشد : این دین ، آئین یکتای همه پیغمبران و مردمان گذشته و حال و آینده جهان است ، و . . . مراد اتّحاد در اصول دین اسلام است .‏

سوره أنبیاء آیه 93
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُم بَیْنَهُمْ کُلٌّ إِلَیْنَا رَاجِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( امّا با وجود این وحدت ملّت و وحدت آئین ، برخیها گوش به رهنمودهای آسمانی نداده و ) کار ( دین و آئین ) خویش را در میان خود به تفرّقه انداخته و ( می‌اندازند و گروه گروه شده و می‌شوند و سرانجام ) همگی به سوی ما برمی‌گردند ( و ما به حساب اعمالشان می‌رسیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَقَطَّعُوا » : از هم گسیختند ، و انگار هر یک قطعه و تکّه‌ای با خود بردند . « أَمْرَهُمْ » : مراد کار و بار دین انسانها است که در اصول یکی بوده و توسّط انبیاء خدا در طول زمان به مردمان رسانده شده است .‏

سوره أنبیاء آیه 94
‏متن آیه : ‏
‏ فَمَن یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَا کُفْرَانَ لِسَعْیِهِ وَإِنَّا لَهُ کَاتِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرکس چیزی را از کارهای شایسته و بایسته انجام دهد ، در حالی که ایمان داشته باشد ( به خدا و پیغمبران و برنامه آسمانی ) ، تلاش او نادیده گرفته نمی‌شود و ( ناسپاس نمی‌ماند ، و توسّط فرشتگان در نامه اعمالش ) ما قطعاً آن را خواهیم نوشت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُفْرَانَ » : نادیده گرفتن . پنهان داشتن . مراد بی‌اجر و باطل قلمداد کردن است . « لَهُ » : آن سعی و تلاش را .‏

سوره أنبیاء آیه 95
‏متن آیه : ‏
‏ وَحَرَامٌ عَلَى قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا أَنَّهُمْ لَا یَرْجِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏غیرممکن است که به سوی ما ( برای حساب و کتاب ) برنگردند مردمانی که آنان را ( در جهان بر اثر کفر و ظلم ) نابود کرده باشیم ( و این که همان گونه که خود گمان می‌برند مرگ آخرین مرحله زندگی ایشان باشد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَرَامٌ » : ممتنع . غیرممکن . این واژه خبر مقدم و ( أَنَّهُمْ لا یَرْجِعُونَ ) تأویل به اسم مرفوع بوده و مبتدا است . برخی هم ( حَرامٌ ) را به معنی ( واجِبٌ ) دانسته‌اند و آیه را چنین معنی کرده‌اند : عدم بازگشت به دنیا برای مردمانی که آنان را به جرم گناهانشان نابود کرده‌ایم ، واجب و قطعی است ( نگا : مؤمنون‌ / 99 و 100 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 96
‏متن آیه : ‏
‏ حَتَّى إِذَا فُتِحَتْ یَأْجُوجُ وَمَأْجُوجُ وَهُم مِّن کُلِّ حَدَبٍ یَنسِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این نابودسازی بزهکاران و عدم بازگشت ایشان به دنیا ) تا زمانی ادامه خواهد داشت که یأجوج و مأجوج رها می‌گردند ، و ایشان شتابان از هر بلندی و ارتفاعی می‌گذرند ( و موجب پریشانی و هرج و مرج در زمین می‌شوند ، و این یکی از نشانه‌های فرا رسیدن قیامت است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَتّی‌ » : حرف ابتدائیّه بوده و کلام بعد از آن غایت و هدف است . « فُتِحَتْ » : گشوده می‌شوند . مراد از میان رفتن سدّ سر راه ایشان ، یا گشایش ابواب فتنه و فساد توسّط آنان است . « یَأْجُوجُ وَ مَأْجُوجُ » : ( نگا : کهف‌ / 94 ) . « هُمْ » : مراد قبائل بی‌بند و بار یأجوج و ماجوج است . یا این که ضمیر ( هُمْ ) به مردم برمی‌گردد و معنی چنین می‌شود که : از نشانه‌های فرا رسیدن قیامت یکی شکسته شدن سدّ ذوالقرنین و طغیان یأجوج و مأجوج است ، و دوم روان شدن مردمان از فراز و بلندیهای زمین به سوی محشر است ( نگا : تفسیر المراغی ) . « حَدَبٍ » : زمین بلند و مرتفع . « یَنسِلُونَ » : شتاب می‌گیرند . تند رهسپار می‌شوند .‏

سوره أنبیاء آیه 97
‏متن آیه : ‏
‏ وَاقْتَرَبَ الْوَعْدُ الْحَقُّ فَإِذَا هِیَ شَاخِصَةٌ أَبْصَارُ الَّذِینَ کَفَرُوا یَا وَیْلَنَا قَدْ کُنَّا فِی غَفْلَةٍ مِّنْ هَذَا بَلْ کُنَّا ظَالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( در این هنگام ) وعده راستین ( خدا که روز قیامت است ) نزدیک می‌شود ، و به ناگاه ( آن چنان وحشتی سراسر وجود ) کافران ( را فرا می‌گیرد که ) چشمهایشان از حرکت باز می‌ایستد ( و خیره خیره بدان صحنه نگاه می‌کنند و فریادشان بلند می‌شود که ) ای وای برما ! ما از این ( روز ) غافل بودیم ( و رویاروئی با خدا و حساب و کتاب را باور نمی‌کردیم و ) بلکه به خود ستم کردیم ( چرا که کفر و عناد ورزیدیم و خویشتن را برای همیشه بدبخت نمودیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْوَعْدُ » : مصدر است و به معنی موعود بوده و مراد رستاخیز و قیامت است . « شَاخِصَةٌ » : خیره شده . مات برده . « شَاخِصَةٌ أَبْصَارُ . . . » : چشمها باز و خیره و مات ایستاده و پلکها از شدّت خوف به هم زده نشود . ( شاخِصَةٌ ) خبر مقدّم ( أَبْصَارُ ) است .‏

سوره أنبیاء آیه 98
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّکُمْ وَمَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَنتُمْ لَهَا وَارِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای کافران ستمگر ! ) شما و چیزهائی که جز خدا می‌پرستید آتشگیره و هیزم دوزخ خواهید بود . شما حتماً وارد آن می‌گردید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَصَبُ » : آتشگیره . هیزم و آنچه برای شعله‌ور شدن و تافتن تنور به داخل آن می‌اندازند .‏

سوره أنبیاء آیه 99
‏متن آیه : ‏
‏ لَوْ کَانَ هَؤُلَاء آلِهَةً مَّا وَرَدُوهَا وَکُلٌّ فِیهَا خَالِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر اینها معبودها و خدایانی بودند ، هرگز وارد دوزخ نمی‌گشتند . ( نه تنها وارد دوزخ می‌گردند ) حتی همه ( بتها و بت‌پرستها ) در آن جاودانه می‌مانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُلٌّ » : همه معبودها و پرستندگان آنها .‏

سوره أنبیاء آیه 100
‏متن آیه : ‏
‏ لَهُمْ فِیهَا زَفِیرٌ وَهُمْ فِیهَا لَا یَسْمَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان در دوزخ ناله غم‌انگیز و گلوگیری دارند و در آنجا چیزی را ( که مایه سرور و شادی باشد ) نمی‌شنوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« زَفِیرٌ » : صدائی که در گلو شکسته شود و به سبب غم و اندوه با زحمت اداء گردد . « لا یَسْمَعُونَ » : نمی‌شنوند . مراد شنیدن سخنان دل‌انگیز و مایه سرور است ( نگا : اعراف‌ / 44 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 101
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُم مِّنَّا الْحُسْنَى أُوْلَئِکَ عَنْهَا مُبْعَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان که ( به خاطر ایمان درست و انجام کارهای خوب و پسندیده ) قبلاً بدیشان وعده نیک داده‌ایم ، چنین کسانی از دوزخ ( و عذاب آن ) دور نگاه داشته می‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّ الَّذِینَ سَبَقَتْ . . . » : مراد جملگی مؤمنان و اشاره به همه وعده‌هائی است که خداوند در این جهان بدیشان داده است ( نگا : یونس‌ / 26 ، رعد / 18 ، کهف‌ / 88 ) . « الْحُسْنی‌ » : نعمت بزرگ و پاداش نیکو ( نگا : نساء / 95 ، اللیل‌ / 6 و 9 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 102
‏متن آیه : ‏
‏ لَا یَسْمَعُونَ حَسِیسَهَا وَهُمْ فِی مَا اشْتَهَتْ أَنفُسُهُمْ خَالِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان حتّی صدای آتش دوزخ را هم نمی‌شنوند و بلکه در میان آنچه خود می‌خواهند و آرزو دارند جاودانه بسر می‌برند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَسِیسَهَا » : صدای آتش . صدای شعله‌ها و تنوره کشیدن آتش .‏

سوره أنبیاء آیه 103
‏متن آیه : ‏
‏ لَا یَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبَرُ وَتَتَلَقَّاهُمُ الْمَلَائِکَةُ هَذَا یَوْمُکُمُ الَّذِی کُنتُمْ تُوعَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هراس بزرگ ( رستاخیز نه تنها ) ایشان را غمگین نمی‌سازد ، و بلکه فرشتگان ( به استقبال آنان می‌شتابند و برای تبریک و شاد باش ) پذیرایشان می‌گردند ( و بدیشان می‌گویند : ) این همان روزی است که به شما وعده داده می‌شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْفَزَعُ الأکْْبَرُ » : بزرگترین هراس و عظیم‌ترین و وحشتناکترین بیم . مراد خوف و هراس روز قیامت است که به دنبال نفخه دوم پدیدار و هویدا می‌گردد ( نگا : نمل‌ / 87 و 89 ) . « تَتَلَقَّاهُمْ » : پذیره ایشان می‌گردند و با آنان رویاروی می‌شوند .‏

سوره أنبیاء آیه 104
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ نَطْوِی السَّمَاء کَطَیِّ السِّجِلِّ لِلْکُتُبِ کَمَا بَدَأْنَا أَوَّلَ خَلْقٍ نُّعِیدُهُ وَعْداً عَلَیْنَا إِنَّا کُنَّا فَاعِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این امر ) روزی ( تحقّق می‌پذیرد که ) ما آسمان را درهم می‌پیچیم به همان صورت که طومار نامه‌ها در هم پیچیده می‌شود . همان گونه که ( نخستین بار سهل و ساده ) آفرینش را سر دادیم ، آفرینش را از نو بازگشت می‌دهیم ( و به شکل دیگری زندگی دوباره می‌بخشیم و مردمان را برای حساب و کتاب حاضر می‌آوریم ) . این وعده‌ای است که ما می‌دهیم ، و ما قطعاً آن را به انجام می‌رسانیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَوْمَ » : در روزی . روزی که . مفعول‌فیه ( لا یَحْزُنُهُمْ ) یا مفعول‌به فعل محذوف ( أُذْکُرْ ) است . « نَطْوِی‌ » : جمع‌ می‌گردانیم . در هم می‌پیچیم . « طَیِّ » : جمع گرداندن . در هم پیچیدن . « السِّجِلِّ » : اوراقی که مطالب را روی آن می‌نگارند . « لِلْکُتُبِ » : حرف ( لِ ) به معنی ( عَلی ) و برای بیان علّت است . یا این که لام برای اضافه است . واژه ( کُتُب ) جمع کِتاب و آن به معنی مَکتوب است . بنابراین معنی ( لِلْکُتُبِ ) چنین می‌شود : جمع کردن طومار برای نگارش نوشته‌هائی بر آن . جمع کردن طومار و نامه‌ها و نوشته‌ها . « نُعِیدُهُ » : آن را برگشت می‌دهیم ( نگا : اعراف‌ / 29 ، روم‌ / 27 ) . « وَعْداً » : مفعول مطلق تأکیدی برای فعل محذوف ( وَعَدْنا ) است .‏

سوره أنبیاء آیه 105
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما علاوه بر قرآن ، در تمام کتب ( انبیاء پیشین ) نوشته‌ایم که بی‌گمان ( سراسر روی ) زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد ( و آن را به دست خواهند گرفت ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الزَّبُورِ » : کتابهائی که برای پیغمبران فرستاده شده است ( نگا : تفسیرالمراغی ، و نمونه ) . کتاب مزامیر داود . « مِن بَعْدِ » : واژه ( بَعْدِ ) می‌تواند برای ترتیب بیانی باشد ؛ نه ترتیب زمانی . یعنی : علاوه بر . یا این که زمانی باشد . یعنی : پس از . « الذِّکْرِ » : قرآن ( نگا : آل‌عمران 58 ، حجر / 6 و 9 ) . کتب انبیاء به ویژه تورات ( نگا : انبیاء / 7 و 24 و 48 و 50 ) . « الصَّالِحُونَ » : شایستگان . شایسته از لحاظ علم و عمل ، قدرت و قوّت ، اداره مملکت و درک اجتماعی ، ایمان و تقوا ، و غیره ( نگا : اعراف‌ / 128 ، نور / 55 ) . معنی آیه می‌تواند چنین نیز باشد : ما ، در زبور بعد از تورات ، چنین نوشتیم که این زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد . یادآوری : بعضی واژه ( الأرْض ) را زمین بهشت ، و صلاح را تقوا و پرهیزگاری می‌دانند ( نگا : مریم‌ / 63 ، زمر / 74 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 106
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ فِی هَذَا لَبَلَاغاً لِّقَوْمٍ عَابِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( سخن برای مفهوم قانون زندگی دنیوی ، و آگاهی از سرنوشت حیات اخروی ، ) مردمان عبادت‌پیشه را کافی و بسنده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذا » : این نکته که چه کسانی حکومت زمین را به دست می‌گیرند ، یا آخرت را فراچنگ می‌آورند . تمام وعد و وعیدها و سرگذشت و سرانجام ملّتهائی که در این سوره آمده است . « بَلاغاً » : کفایت و بسندگی . مایه درک موضوع و سبب رسیدن به هدف . نیل به مقصود .‏

سوره أنبیاء آیه 107
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) ما تو را جز به عنوان رحمت جهانیان نفرستاده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ » : رحمت برای جهانیان . وجود پیغمبر خاتم سبب سعادت دو جهان مردمان است . چرا که عمل به آئین و برنامه‌ای که او با خود آورده است ناکامیها و بدبختیها و بیدادگریها و تباهکاریها را پایان می‌دهد ، و سرانجام منتهی به حکومت صالحان با ایمان بر معموره جهان خواهد شد ، و در پایان آنان را به نعمت جاوید و سرمدی آخرت نائل خواهد کرد .‏

سوره أنبیاء آیه 108
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِنَّمَا یُوحَى إِلَیَّ أَنَّمَا إِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَهَلْ أَنتُم مُّسْلِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : ( اصل دعوت من این است : ) به من وحی می‌شود که معبود شما یکی بیش نیست ( و بقیّه چیزهای دیگری که به من وحی می‌گردد ، تابع همین اصل اساسی توحید است ) . حال که چنین است ، آیا شما تسلیم ( خداوند یگانه ) می‌گردید ( و بتهای سنگی و معبودهای طاغوتی را کنار می‌گذارید ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّمَآ إِلهُکُمْ إِلهٌ وَاحِدٌ » : خدا و معبودتان تنها خدای یگانه و معبود یکتائی است و بس . جمله نائب فاعل ( یُوحی ) است . « مُسْلِمُونَ » : گردن‌نهندگان . تسلیم‌شوندگان . مراد از پرستش ، تشویق و ترغیب به پذیرش توحید است .‏

سوره أنبیاء آیه 109
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِن تَوَلَّوْا فَقُلْ آذَنتُکُمْ عَلَى سَوَاء وَإِنْ أَدْرِی أَقَرِیبٌ أَم بَعِیدٌ مَّا تُوعَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ( در برابر سخنان روشنگر و سعادت‌بخش تو ) پشت کردند و روی‌گردان شدند ، بگو : همه شما را یکسان ( از مأموریّت خود که تبلیغ رسالت بود ) آگاه کردم و ( چیزی را از کسی پنهان نداشتم . دیگر ) نمی‌دانم آنچه ( درباره پیروزی مؤمنان و شکست کافران ، و حساب و کتاب و بهشت و دوزخ ) به شما وعده داده می‌شود ، ( فرا رسیدن آن ) نزدیک است یا دور .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَاذَنتُکُمْ » : به شما اطّلاع دادم و باخبرتان کردم ( نگا : فصّلت‌ / 47 ) . « عَلَیا سَوَآءٍ » : به طور یکسان . بدون استثناء . « إنْ » : نه ! حرف نفی است .‏

سوره أنبیاء آیه 110
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّهُ یَعْلَمُ الْجَهْرَ مِنَ الْقَوْلِ وَیَعْلَمُ مَا تَکْتُمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند می‌داند سخنانی را که آشکارا می‌گوئید ( و طعنه‌ها و تشرهائی که راجع به اسلام بر زبان می‌رانید ) و آنچه را که ( از بدسگالیها و کینه‌توزیها در دل ) پنهان می‌دارید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْجَهْرَ » : آشکار .‏

سوره أنبیاء آیه 111
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنْ أَدْرِی لَعَلَّهُ فِتْنَةٌ لَّکُمْ وَمَتَاعٌ إِلَى حِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏من چه می‌دانم ، شاید این ( مهلت و تأخیر عذاب ) آزمونی برای شما باشد و ( شاید خداوند می‌خواهد شما را از لذائذ این جهان برای افزایش گناهان بیشتر ) تا مدّتی بهره‌مند سازد ( و برابر قانون استدراج ، آهسته و آرام مغلوب و مقهورتان گرداند و به دوزختان کشاند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِتْنَةٌ » : آزمون و آزمایش . مراد استدراج است تا بر گناهان خود بیفزایند ( نگا : آل‌عمران‌ / 178 ) . « مَتَاعٌ » : بهره‌مند ساختن . تمتّع و بهره‌مندی ( نگا : بقره‌ / 36 ، آل‌عمران‌ / 14 ) . « إِلَیا حِینٍ » : تا مدّتی که روزگار زندگی پایان می‌پذیرد و مرگ فرا می‌رسد .‏

سوره أنبیاء آیه 112
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبِّ احْکُم بِالْحَقِّ وَرَبُّنَا الرَّحْمَنُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( پیغمبر پس از مشاهده این همه دوری و روگردانی مشرکان از پذیرش اسلام ، رو به خدا کرد و عاجزانه ) گفت : پروردگارا ! دادگرانه ( میان من و اینان ) داوری کن ( تا سرانجام ، حال مؤمن و کافر یکسان نباشد . آن گاه روی سخن به مخالفان کرده و اظهار داشت : ) پروردگار همه ما خداوند مهربان است و ( سرتاپای وجودمان را رحمت الهی فرا گرفته است . و در برابر ) نسبتهای ناروائی که ( درباره اسلام و در مورد ذات پاک خدا ) می‌زنید ، تنها از او کمک و یاری خواسته می‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اُحْکُمْ » : داوری فرما و کار را یکسره کن . « الْمُسْتَعَانُ » : کسی که از او استمداد خواسته می‌شود و طلب یاری و کمک می‌گردد . « تَصِفُونَ » : بیان می‌دارید ( نگا : یوسف‌ / 18 و 77 ، انبیاء / 18 ) .‏

تفسیر نور: سوره مؤمنون

تفسیر نور:
سوره مؤمنون آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مسلّماً مؤمنان پیروز و رستگارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَفْلَحَ » : پیروز شد . به آرزو رسید . رستگار گردید .‏

سوره مؤمنون آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانیند که در نمازشان خشوع و خضوع دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَاشِعُونَ » : مراد کسانی است که دل به خدا می‌دهند و می‌دانند چه می‌گویند و چه می‌کنند . انگار در برابر پروردگار ایستاده‌اند و مؤدّبانه او را می‌ستایند و متواضعانه از بارگاه کبریائی رسیدن به سعادت و دوری از شقاوت را می‌طلبند .‏

سوره مؤمنون آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانیند که از ( کردار ) بیهوده و ( گفتار ) یاوه رویگردانند ( و زندگی را جدّی می‌گیرند ؛ نه شوخی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اللَّغْوِ » : کردار بیهوده و گفتار یاوه . اعمال و اقوالی که در آن خیر و سودی نباشد .‏

سوره مؤمنون آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ هُمْ لِلزَّکَاةِ فَاعِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانیند که زکات مال بدر می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَاعِلُونَ » : انجام دهندگان . در اینجا پرداخت کنندگان مراد است .‏

سوره مؤمنون آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و عورت خود را حفظ می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فُرُوج‌ » : جمع فَرْج ، عورت .‏

سوره مؤمنون آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر از همسران یا کنیزان خود ، که در این صورت جای ملامت ایشان نیست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیا » : در اینجا به معنی ( عَنْ ) است . « ما » : به معنی ( مَنْ ) و برای ذوی‌العقول است . « مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُمْ » : مُلک یمین ، کنیزان مراد است ( نگا : نساء / 3 و 24 و 25 ) . کنیز در گذشته بوده است و مرد می‌توانسته است از میان کنیزان خود کسانی را به همسری گیرد . اسلام در جنگ مشروع اجازه داده است مسلمانان از دشمنان برده بگیرند اگر دشمنان از میان مسلمانان مردمان را برده کنند . در غیر این صورت مسلمانان کسی را برده و کنیز نمی‌کنند ( نگا : تفسیرالمنتخب ) .‏

سوره مؤمنون آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ فَمَنِ ابْتَغَى وَرَاء ذَلِکَ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْعَادُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اشخاصی که غیر از این ( دو راه زناشوئی ) را دنبال کنند ، متجاوز ( از حدود مشروع ) بشمار می‌آیند ( و زناکار می‌باشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إبْتَغی » : جست . طلبید . « الْعَادُونَ » : تجاوزگران . در گذرندگان از احکام خدا و حدود شریعت او .‏

سوره مؤمنون آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانیند که در امانتداری خویش امین و در عهد خود بر سر پیمانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمَانَاتِهِمْ » : مراد از امانت ، هر آن چیزی است که شخص را بر آن امین دانسته باشند ، اعم از تکالیف شرعی خدا یا اموال سپرده مردم . « عَهْدِهِمْ » : پیمان با خدا با پذیرش دین او ، و پیمان با مردم در مصالح جامعه مراد است . « رَاعُونَ » : رعایت‌کنندگان . امانتداران و نگاه‌دارندگان عهد و پیمان .‏

سوره مؤمنون آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانیند که مواظب نمازهای خود می‌باشند ( و پیوسته آنها را در وقت خود اداء ، و ارکان و اصول و خشوع و خضوع لازم را مراعات می‌نمایند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیا صَلَوَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ » : مداوم بر نمازهای خود در اوقات معیّن بوده و شروط لازم آن را مراعات می‌دارند .‏

سوره مؤمنون آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ أُوْلَئِکَ هُمُ الْوَارِثُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان مستحقّان ( سعادت ) و فراچنگ آورندگان ( بهشت ) هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْوَارِثُونَ » : به ارث برندگان . مراد مستحقّان می‌باشد ( نگا : اعراف‌ / 43 ) . تملّک‌کنندگان .‏

سوره مؤمنون آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان بهشتِ برین را تملّک می‌کنند و جاودانه در آن خواهند ماند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْفِرْدَوس‌ » : بهشتِ برین ( نگا : کهف‌ / 107 ) . ( فردوس ) مذکّر است ولی در اینجا به صورت مؤنّث آمده است ، چون مراد ( جنّة ) است . برخی هم آن را مذکّر و مؤنّث می‌دانند .‏

سوره مؤمنون آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن سُلَالَةٍ مِّن طِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما انسان را از عُصاره‌ای از گِل آفریده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُلالَةٍ » : چکیده . عصاره . مراد ماده‌ای است که منی از آن پدید می‌آید . « طِینٍ » : گِل . مراد خاک است ( نگا : کهف‌ / 37 ) . « مِن سُلالَةٍ مِّن طِینٍ » : اشاره به یکی از اطوار خلقت نسل انسان است ( نگا : سجده‌ / 8 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِی قَرَارٍ مَّکِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس او را به صورت نطفه‌ای درآورده و در قرارگاه استوار ( رحم مادر ) جای می‌دهیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُطْفَةً » : ( نگا : نحل‌ / 4 ، حجّ‌ / 5 ) . « قَرَارٍ » : محلّ استقرار . قرارگاه ( نگا : ابراهیم / 26 و 29 ، نمل / 61 ) . صفت است و برای مبالغه به کار رفته‌است . « مَکِینٍ » : محکم و استوار . مراد موقعیّت خاصّ و محلّ اطمینان رحم مادر است .‏

سوره مؤمنون آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَاماً فَکَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْماً ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس نطفه را به صورت لخته خونی ، و این لخته خون را به شکل قطعه گوشت جویده‌ای ، و این تکّه گوشت جویده را بسان استخوانهای ضعیفی درمی‌آوریم ، و بعد بر استخوانها گوشت می‌پوشانیم ، و از آن پس او را آفرینش تازه‌ای بخشیده و ( با دمیدن جان به کالبدش ) پدیده دیگری خواهیم کرد . والا مقام و مبارک یزدان است که بهترینِ اندازه‌گیرندگان و سازندگان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَقَةً ، مُضْغَةً » : ( نگا : حجّ‌ / 5 ) . « أَنشَأْنَاهُ » : او را آفریدیم . وی را پدیدار کردیم . « تَبَارَکَ » : والا مقام است و دارای خیر زیاد است . « الْخَالِقِینَ » : اندازه‌گیرندگان . سازندگان . خالق از ماده خلق ، و خلق به معنی اندازه‌گیری است ( نگا : المصحف المیسّر ، تفسیر نمونه ، المراغی ) . هنگامی که یک قطعه چرم را برای بریدن ، اندازه‌گیری می‌کنند ، عرب واژه ( خلق ) برای آن به کار می‌برد . درآفرینش ، مسأله تقدیر ، یعنی اندازه‌گیری ، بیش از هر چیزی اهمّیّت دارد ( نگا : مائده‌ / 110 ) . ( خلق ) به معنی ( صنع ) نیز آمده است ( نگا : زادالمسیر ، روح‌المعانی ) . ساختن خدا شاملِ از عدم آفریدن و تغییر ظاهری اشیاء می‌گردد ، ولی کار سازندگی انسان منحصر به تغییر صورت اشیاء است و بس .‏

سوره مؤمنون آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ إِنَّکُمْ بَعْدَ ذَلِکَ لَمَیِّتُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بعد از آن ( که مدّت روزگاری بر این کره خاکی زندگی کردید ) شما خواهید مرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَعْدَ ذلِکَ » : بعد از اتمام آفرینش بدین شکل شگفت و صباحی چند زندگی کردن .‏

سوره مؤمنون آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ إِنَّکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ تُبْعَثُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس ( به دنبال سپری شدن دوره حیات مردمان ) شما در روز قیامت دوباره زنده خواهید گردید ( و به حساب عمرتان رسیدگی می‌شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تُبْعَثُونَ » : به زندگی دوباره باز گردانده می‌شوید .‏

سوره مؤمنون آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ خَلَقْنَا فَوْقَکُمْ سَبْعَ طَرَائِقَ وَمَا کُنَّا عَنِ الْخَلْقِ غَافِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما بر فراز شما هفت آسمان آفریده‌ایم و ( با وجود کرات و کواکب و سیّارات بی‌شمار و بالاخره عالَم‌های بسیار ) ما از کار آفرینش و وضع آفریدگان ( خود ) غافل نبوده و نیستیم ( و از جمله خلقت انسان برای ما ساده ، و آگاهی از او آسان است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَبْعَ طَرَآئِقَ » : هفت طبقه آسمان . طرائق جمع طریقه به معنی طبقه است ( نگا : ملک‌ / 3 ، نوح‌ / 15 ) . چه بسا مراد از هفت ، تکثیر باشد . در این صورت مقصود عالَم‌های بسیار و کرات و کواکب و سیّارات بیشماری است که نسبت به ما هر یک فوق دیگری است . اگر هم مراد از ( سبع ) همان هفت باشد ، یعنی غیر از مجموعه ثوابت و سیّارات و کهکشانهائی که آسمان اوّل یا به تعبیر قرآنی ( السَّمَآءَ الدُّنْیَا ) ( نگا : فصّلت‌ / 12 ، صافّات‌ / 6 ، ملک‌ / 5 ) آسمان نزدیک را تشکیل می‌دهد ، شش آسمان دیگر بالاتر از آن قرار دارد که هنوز چشم مسلّح و غیرمسلّح بشر بدانها پی نبرده است . اگر هم ( طرائق ) را به معنی ( طبقات ) ندانسته ، و به معنی ( راهها ) بدانیم ، مراد مدارات و مسیرهای حرکت کرات است که با معنی نخست چندان تفاوتی ندارد . « الْخَلْقِ » : آفرینش . آفریدگان .‏

سوره مؤمنون آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَسْکَنَّاهُ فِی الْأَرْضِ وَإِنَّا عَلَى ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما از آسمان آب ارزشمندی را به اندازه لازم و معیّن فرو فرستاده‌ایم و آن را در زمین ماندگار نموده‌ایم ، و ما کاملاً می‌توانیم به گونه‌های مختلف آن را از بین ببریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّمَآءِ » : مراد ابر آسمان است ( نگا : اعراف‌ / 57 ، نور / 43 ، واقعه‌ / 69 ) . کرات بالا . در این صورت مراد ایجاد آب در آغاز آفرینش در کره زمین است . « مَآءً » : آب مهمّ و باارزشی . تنکیر آن اشاره به ارزش و اهمّیّت آب است ( نگا : تفسیر أضواء البیان ) . « بِقَدَرٍ » : به اندازه معیّن ( نگا : حجر / 21 ، قمر / 49 ) . در عصرحاضر ، دانشمندان موفّق به ضبط و ثبت مقدار باران نازل شده در سطح کره زمین گردیده‌اند . در هر ثانیه بر روی کره زمین ، هفده میلیون تن باران می‌بارد که مساوی با 536 تریلیون ( 536000 میلیارد ) تن در سال است و این رقمی است لایتغیّر . « فَأَسْکَنَّاهُ فِی الأرْضِ » : آن را در زمین ماندگار و بردوام کردیم . اشاره به این است که خدا به وسیله اتمسفر زمین از ضایع و پراکنده شدن آب در فضا ، و به وسیله طبقه نفوذناپذیر زمین از فرو رفتن آن در اعماق زمین ، و با چرخه آب از گندیده شدن آن بر روی زمین جلوگیری فرموده است . « ذَهَابٍ بِهِ » : از بین بردن آن از راههای گوناگون . تنکیر ( ذَهَابٍ ) اشاره به کثرت راهها و مبالغه در بسیار دور داشتن و از دسترس به دور کردن آب است ( نگا : تفسیر قاسمی ) .‏

سوره مؤمنون آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَنشَأْنَا لَکُم بِهِ جَنَّاتٍ مِّن نَّخِیلٍ وَأَعْنَابٍ لَّکُمْ فِیهَا فَوَاکِهُ کَثِیرَةٌ وَمِنْهَا تَأْکُلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به وسیله این آب ، نخلستانها و تاکستانها برای شما پدید آورده‌ایم که میوه‌های زیادی برایتان به بار می‌آورند و از آنها می‌خورید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَنَّاتٍ مِّن نَّخِیلٍ وَ أَعْنَابٍ » : ( بقره‌ / 266 ) . « مِنْهَا تَأْکُلُونَ » : از باغها می‌خورید . مراد این است که علاوه از میوه ، خوراکیها و نوشیدنیها از میوه‌ها درست می‌کنید و بهره‌برداریهای دیگری از قبیل تهیّه البسه و موادّ داروئی از باغها می‌کنید ( نگا : نحل‌ / 11 و 67 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ وَشَجَرَةً تَخْرُجُ مِن طُورِ سَیْنَاء تَنبُتُ بِالدُّهْنِ وَصِبْغٍ لِّلْآکِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همچنین درختی ( با آن ) پدیدار کرده‌ایم که در کوه طور سینا می‌روید و ( صدها سال عمر می‌کند و پیوسته سبز و خرم است و بدون زحمت زیاد ، برکات فراوانی بهره شما می‌سازد ) و تولید روغن و نان خورشی می‌کند برای خورندگان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَجَرَةً » : عطف بر ( جَنَّاتٍ ) در آیه قبلی است . « طُورِ سَیْنَآءَ » : مکانی است که مناجات موسی در آنجا صورت گرفته است و ( طُور سِنینَ ) نیز گفته می‌شود ( نگا : تین‌ / 2 ) . « الدُّهْنِ » : روغن . « صِبْغٍ » : نان خورش . مراد همان روغن است ، و عطف صفت بر موصوف خود است . یعنی : این روغن ، هم به عنوان نان خورش به کار می‌رود و هم جنبه‌های دیگر دارد .‏

سوره مؤمنون آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّ لَکُمْ فِی الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً نُّسقِیکُم مِّمَّا فِی بُطُونِهَا وَلَکُمْ فِیهَا مَنَافِعُ کَثِیرَةٌ وَمِنْهَا تَأْکُلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در ( چگونگی آفرینش ) چهارپایان رهنمود مهمّی است برای شما ( تا بدان به قدرت خدا پی ببرید ) . از آنچه در شکم آنها است ( و شیر نام دارد ) به شما می‌نوشانیم ، و چهارپایان ( جز این غذای گوارا و نیروبخش شیر ) منافع زیادی ( همچون مو و پشم ) برای شما دارند و ( به علاوه ) از ( گوشت ) آنها تغذیه می‌کنید و سود می‌برید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ إِنَّ لَکُمْ فِی . . . » : ( نحل‌ / 66 ) . « مِنْهَا تَأْکُلُونَ » : از گوشت آنها تغذیه می‌کنید . از آنها بهره‌برداری می‌کنید و سود می‌برید .‏

سوره مؤمنون آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ وَعَلَیْهَا وَعَلَى الْفُلْکِ تُحْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و بر ( مرکبهای راهوار ) چهارپایان ( در خشکی ) ، و ( در دریا ) بر کشتیها برداشته می‌شوید ( و این همه فائده حیوانها و آثار و خواصّ اشیاء ، مایه عبرت است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْفُلْکِ » : کشتیها ( نگا : بقره‌ / 164 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحاً إِلَى قَوْمِهِ فَقَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ أَفَلَا تَتَّقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مؤمنان ! در داستان پیغمبران عبرت و درس زندگی است ) ما نوح را به سوی قوم خودش فرستادیم . او بدیشان گفت : ای قوم من ! خداوند ( یگانه یکتا ) را بپرستید ، چرا که معبودی جز او ندارید . آیا ( از عذاب خدا و زوال نعمتی که به شما داده است ) نمی‌پرهیزید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَفَلا تَتَّقُونَ » : آیا از عذاب خدا خویشتن را به دور نمی‌دارید ؟ آیا با وجود این امر روشن ، از پرستش بتها پرهیز نمی‌کنید ؟‏

سوره مؤمنون آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ فَقَالَ الْمَلَأُ الَّذِینَ کَفَرُوا مِن قَوْمِهِ مَا هَذَا إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ یُرِیدُ أَن یَتَفَضَّلَ عَلَیْکُمْ وَلَوْ شَاء اللَّهُ لَأَنزَلَ مَلَائِکَةً مَّا سَمِعْنَا بِهَذَا فِی آبَائِنَا الْأَوَّلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اشراف و سران کافر قوم او گفتند : این مرد جز انسانی همچون شما نبوده ( و در ادّعای نبوّت دروغگو است ) ولی او ( با این ادّعاء ) می‌خواهد بر شما برتری گیرد ( و خویشتن را سرور و آقای شما گرداند ) . اگر خدا می‌خواست ( پیغمبری را به میان ما روانه کند ) حتماً فرشتگانی را ( برای این منظور ) می‌فرستاد . ما چنین چیزی را در ( تاریخ ) پدران پیشین خود نشنیده‌ایم ( که انسانی ادّعای نبوّت کند و خود را نماینده خدا بداند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَلَؤُاْ » : اشراف . بزرگان ( نگا : بقره‌ / 246 ، اعراف‌ / 60 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ إِنْ هُوَ إِلَّا رَجُلٌ بِهِ جِنَّةٌ فَتَرَبَّصُوا بِهِ حَتَّى حِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او فقط مردی است که مبتلا به نوعی از جنون است ، پس باید مدّتی درباره او صبر کنید ( تا مرگ او فرا رسد یا از این دیوانگی بهبودی یابد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنْ » : نه . حرف نفی است و به معیّن ( لا ) . « جِنَّةٌ » : جنون . دیوانگی .‏

سوره مؤمنون آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبِّ انصُرْنِی بِمَا کَذَّبُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏نوح گفت : پروردگارا ! چون مرا تکذیب می‌کنند ( و دعوتم را دروغ می‌دانند ، نابودشان گردان ، و بر آنان ) مرا یاری داده و پیروز گردان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِمَا » : به سبب این که . در برابر تکذیبشان . حرف باء سببیّه یا برای بدل است ، و ( ما ) مصدریّه می‌باشد .‏

سوره مؤمنون آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَوْحَیْنَا إِلَیْهِ أَنِ اصْنَعِ الْفُلْکَ بِأَعْیُنِنَا وَوَحْیِنَا فَإِذَا جَاء أَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ فَاسْلُکْ فِیهَا مِن کُلٍّ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ وَأَهْلَکَ إِلَّا مَن سَبَقَ عَلَیْهِ الْقَوْلُ مِنْهُمْ وَلَا تُخَاطِبْنِی فِی الَّذِینَ ظَلَمُوا إِنَّهُم مُّغْرَقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بدو وحی کردیم که زیر نظر ( و در پناه حفاظت و رعایت ) ما و برابر رهنمود و آموزش ما به ساختن کشتی بپرداز . هرگاه فرمان ما ( مبنی بر هلاک ایشان ) صادر شد ( و دیدی که ) آب از تنور بر می‌جوشد ، بلافاصله از همه حیوانات از هر نوعی جفتی ( نر و ماده ) را سوار کشتی کن ، و نیز خانواده و پیروانت را سوار کشتی نما ، مگر آن کسانی که قبلاً فرمان نابودیشان داده شده است ( که همسرت و پسرت می‌باشند ) و درباره کسانی که ( با در پیش گرفتن راه کفر و ضلال و طغیان و عصیان ، بر خود و دیگران ) ستم ورزیده‌اند ، ( راجع به نجات ایشان ) با من سخن مگو . چرا که آنان همگی قطعاً غرق خواهند شد ( و دیگر جای گفتگو نیست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِأَعْیُنِنَا . . . فَارَ التَّنُّورُ . . . وَ . . . » : ( نگا : هود / 37 و 40 ) . « أُسْلُکْ فِیهَا » : داخل کن بدان . مراد جای دادن و حمل کردن است ( نگا : هود / 40 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِذَا اسْتَوَیْتَ أَنتَ وَمَن مَّعَکَ عَلَى الْفُلْکِ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی نَجَّانَا مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرگاه تو و همراهانت بر کشتی ( سوار شدی و ) استقرار یافتی ، بگو : شکر و سپاس خداوندی را سزا است که ما را از دست قوم ستمگر رهانید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إسْتَوَیْتَ » : استقرار یافتی و جای گرفتی .‏

سوره مؤمنون آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ وَقُل رَّبِّ أَنزِلْنِی مُنزَلاً مُّبَارَکاً وَأَنتَ خَیْرُ الْمُنزِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و بگو : پروردگارا ! مرا در جایگاه پرخیر و برکتی فرود آور و تو بهترین فرودآورندگانی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُنزَلاً » : جایگاه نزول . یا مصدر میمی است و به معنی انزال ، یعنی : فرود آوردن است . با توجّه به معنی دوم ، مفهوم چنین خواهد بود : و بگو : پروردگارا ! مرا نیکو و باخیر و برکت فرود آور .‏

سوره مؤمنون آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ وَإِن کُنَّا لَمُبْتَلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قطعاً در این ( داستان ) نشانه‌هائی است ( بر قدرت خدا ، و در برگیرنده عبرتها و پندها برای خردمندان است ) و ما به طور مسلم ( همگان را در همه قرون و اعصار به اشکال مختلف ) آزمایش می‌نمائیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَاتٍ » : عبرتها و پندها . دلیلها و رهنمودها . « إِنْ » : قطعاً . مسلّماً . مخفّف از ( إِنَّ ) و از حروف مشبّهةٌ بالفعل است . « مُبْتَلِینَ » : آزمایش‌کنندگان . مراد این است که خداوند با خوشیها و ناخوشیها و به انواع و اشکال گوناگون ، بندگان را می‌آزماید ( نگا : بقره‌ / 155 ، آل‌عمران‌ / 186 ، اعراف‌ / 168 ، انبیاء / 35 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ أَنشَأْنَا مِن بَعْدِهِمْ قَرْناً آخَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس بعد از آنان ، ( یعنی قوم نوح ) ، مردمان دیگری را ( به نام عاد ، قوم هود ) بر سر کار آوردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَرْناً » : مردمان یک عصر و زمان ( نگا : انعام‌ / 6 ) . در اینجا مراد عاد ، یعنی قوم هود است ( نگا : اعراف‌ / 65 ، هود / 50 ، شعراء / 124 ) . « ءَاخَرِینَ » : دیگران .‏

سوره مؤمنون آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَرْسَلْنَا فِیهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ أَفَلَا تَتَّقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پیغمبری از خودشان را به میانشان روانه کردیم . ( توسّط او بدیشان پیغام دادیم ) که خدا را بپرستید ، زیرا جز او معبودی ندارید . آیا ( خویشتن را از عذاب او ) می‌پرهیزید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَسُولاً مِّنْهُمْ » : پیغمبری از خودشان . مراد هود ( علیه السلام ) است .‏

سوره مؤمنون آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ الْمَلَأُ مِن قَوْمِهِ الَّذِینَ کَفَرُوا وَکَذَّبُوا بِلِقَاء الْآخِرَةِ وَأَتْرَفْنَاهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا مَا هَذَا إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ یَأْکُلُ مِمَّا تَأْکُلُونَ مِنْهُ وَیَشْرَبُ مِمَّا تَشْرَبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اشراف بی‌باوری که فرا رسیدن قیامت را قبول نداشتند و در زندگی دنیا ، ناز و نعمت بدیشان داده بودیم ، گفتند : این انسانی همچون شما بوده ( و پیغمبر نیست . چرا که ) از همان چیزهائی می‌خورد که شما می‌خورید و از همان چیزهائی می‌نوشد که شما می‌نوشید . ( رابط میان خدا و مردم باید فرشته باشد نه انسان ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَلأُ » : اشراف و بزرگان و سران قوم ( نگا : بقره‌ / 246 ، اعراف‌ / 60 ) . « لِقَآءِ الآخِرَةِ » : دیدار آخرت . « أَتْرَفْنَاهُمْ » : بدیشان اموال و اولاد و ناز و نعمت دادیم . مراد اغنیاء و اقویاء است .‏

سوره مؤمنون آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَئِنْ أَطَعْتُم بَشَراً مِثْلَکُمْ إِنَّکُمْ إِذاً لَّخَاسِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر از انسانی همسان خود پیروی کنید و بدو بگروید ، در این صورت سخت زیانکار خواهید بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِثْلَکُمْ » : همچون خود . صفت است .‏

سوره مؤمنون آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ أَیَعِدُکُمْ أَنَّکُمْ إِذَا مِتُّمْ وَکُنتُمْ تُرَاباً وَعِظَاماً أَنَّکُم مُّخْرَجُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا او به شما وعده می‌دهد که هنگامی که مردید و خاک و استخوان شدید ، شما ( بار دیگر زنده می‌گردید و از گورها ) به در آورده می‌شوید ؟ ! ( و حیات نوین و جاویدی را آغاز می‌کنید ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنَّکُمْ » : تکرار این لفظ برای تأکید هرچه بیشتر است .‏

سوره مؤمنون آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ لِمَا تُوعَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنچه به شما وعده داده می‌شود ( که زندگی دوباره و برپا شدن رستاخیز نام دارد ، محال و ناممکن است ، و از عقل ) دورِ دور است ( و هرگز نمی‌شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَیْهَاتَ » : دور است ! در اینجا به معنی محال و ناشدنی است و تکرار آن برای تأکید است . « لِمَا » : حرف لام زائده بوده و واژه ( ما ) فاعل اسم الفعل ( هَیْهَاتَ ) است .‏

سوره مؤمنون آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ إِنْ هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا الدُّنْیَا نَمُوتُ وَنَحْیَا وَمَا نَحْنُ بِمَبْعُوثِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏حیاتی جز حیات این جهان وجود ندارد که ( گروهی از ما ) می‌میریم ( و گروه دیگری جای آنان را می‌گیریم ) و زندگی می‌کنیم ، و ما هرگز ( پس از مرگ ) برانگیخته نمی‌شویم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنْ هِیَ » : واژه ( إِنْ ) حرف نفی است و مراد از ( هِیَ ) ، ( حَیَاة ) است ، و ضمیر عائد بر متأخر بوده و با خبر تفسیر شده است .‏

سوره مؤمنون آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ إِنْ هُوَ إِلَّا رَجُلٌ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ کَذِباً وَمَا نَحْنُ لَهُ بِمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او مردی است که بر خدا دروغ می‌بندد . ( او نه رسالتی از طرف خدا دارد ، و نه وعده رستاخیزش درست است ، و بلکه خودسرانه سخن می‌گوید ) و ما ( سران شما که خردمندان شمائیم ) هرگز بدو ایمان نمی‌آوریم و تصدیقش نمی‌کنیم . ( پس شما هم نباید بدین مرد دروغگو بگروید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنْ » : نیست . « إفْتَرَیا » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 94 ، عنکبوت‌ / 68 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبِّ انصُرْنِی بِمَا کَذَّبُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( هود رو به آفریدگار خود نمود و ) گفت : پروردگارا ! کمکم کن ، ( من از اینان مأیوس شده‌ام ، نابودشان فرما ) به سبب این که مرا تکذیب کرده و دروغگویم نامیده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِمَا کَذَّبُونِ » : در برابر این که مرا تکذیب کرده‌اند . به سبب این که مرا دروغگو نامیده و دعوتم را نپذیرفته‌اند .‏

سوره مؤمنون آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ عَمَّا قَلِیلٍ لَیُصْبِحُنَّ نَادِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا به هود ) گفت : به زودی حتماً از کار خود پشیمان می‌گردند ( وقتی که عذاب الهی را مشاهده می‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَمَّا قَلِیلٍ‌ » : به زودی . واژه ( ما ) زمانیّه یا زائده است . « لَیُصْبِحُنَّ » : قطعاً خواهند شد . « نَادِمِینَ » : جمع نَادِم ، پشیمان .‏

سوره مؤمنون آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَخَذَتْهُمُ الصَّیْحَةُ بِالْحَقِّ فَجَعَلْنَاهُمْ غُثَاء فَبُعْداً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ناگهان صدای بلند ( و مرگبار طوفان باد ) آنان را - به سبب استحقاقی که داشتند - فرو گرفت ، و ما ایشان را بسان خس و خاشاک ( سیلاب درهم کوبیده و تکه‌تکه روی هم انباشته ) کردیم . ستمکاران ( از رحمت خدا ) دور و نابود شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الصَّیْحَةُ » : صدای مهیب . مراد صدای شدید طوفان باد است که همراه با آن است . چرا که عاد ، یعنی قوم هود با طوفان باد نابود شده‌اند ( نگا : حاقّه‌ / 6 ) . برخی از مفسّرین به سبب واژه ( صَیْحَة ) این آیات را درباره ثمود ، یعنی قوم صالح دانسته‌اند ؛ زیرا قوم صالح با صدای مرگبار رعد از میان رفته‌اند ( نگا : هود / 67 ) . در اینجا واژه ( صَیْحَة ) به معنی مطلق عذاب نیز می‌تواند باشد . « غُثَآءً » : خس و خاشاک و چوبها و چیزهائی که سیلاب با خود می‌آورد . ( نگا : اعلی‌ / 5 ) . « بُعْداً » : ( نگا : هود / 44 و 60 و 68 و 95 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ أَنشَأْنَا مِن بَعْدِهِمْ قُرُوناً آخَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس از ایشان ، مردمان دیگری را بر سر کار آوردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قُرُوناً » : ( نگا : یونس‌ / 13 ، مؤمنون‌ / 31 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ مَا تَسْبِقُ مِنْ أُمَّةٍ أَجَلَهَا وَمَا یَسْتَأْخِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هیچ ملّتی بر سر رسید مرگ و نابودیش پیشی و پسی نمی‌گیرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنْ أُمَّةٍ » : ملّتی . جماعتی . حرف ( مِنْ ) زائد و ( أُمَّةٍ ) فاعل است . « أَجَلَهَا » : وقت نابودی . سر رسید هلاک ( نگا : اعراف / 34 و 185 ، حجر / 5 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا تَتْرَا کُلَّ مَا جَاء أُمَّةً رَّسُولُهَا کَذَّبُوهُ فَأَتْبَعْنَا بَعْضَهُم بَعْضاً وَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِیثَ فَبُعْداً لِّقَوْمٍ لَّا یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس پیغمبران خود را یکی پس از دیگری ( به سوی اقوامشان ) روانه کردیم و اقوامشان آنان را تکذیب نموده و دروغگو نامیدند ، ما هم ( این ملّتهای سرکش را نابود و ) یکی را به دنبال دیگری روانه ( دیار نیستی ) کردیم و ایشان را نقل مجالس و مایه عبرت ( دیگران ) نمودیم . نابود باد اقوامی که بی‌ایمان و بی‌باورند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَتْرَا‌ » : پیاپی . یکی بعد از دیگری . حال است و از ماده ( وتر ) . اصل آن ( وتری ) است و واو به تاء تبدیل شده است ، همچون ( تقوی ) که از ( وقایة ) است . « أَحَادِیثَ » : جمع أُحْدُوثَة ، مانند أَعاجیب که جمع أُعْجُوبَة است . أُحْدُوثَة سخنی است که مردمان به خاطر غرابت و شگفتی ، آن را برای یکدیگر روایت می‌نمایند . یا جمع حدیث ، و مراد سخنان عبرت‌انگیز است .‏

سوره مؤمنون آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ أَرْسَلْنَا مُوسَى وَأَخَاهُ هَارُونَ بِآیَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُّبِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس موسی و برادرش هارون را همراه با معجزات و براهین ( دالّ بر صدق رسالتشان ) و حجّت واضحی که بیانگر ( اثبات پیغمبری آنان ) باشد روانه کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَاتِ » : مراد معجزات و براهین نه‌گانه مذکور در سوره اسراء ، آیه 101 است . « سُلْطَانٍ مُّبِینٍ » : حجّتی که بیانگر حق باشد . در اصل ( سُلْطانٍ مُّبینٍ ) صفت ( ءَایَات ) است . به عبارت دیگر ، عطف صفت بر موصوف است .‏

سوره مؤمنون آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَاسْتَکْبَرُوا وَکَانُوا قَوْماً عَالِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به سوی فرعون و فرعونیان ، ولی آنان ( خود را بالاتر از این دانستند که دعوت ایشان را بپذیرند و ) تکبّر ورزیدند ، و ایشان اصولاً مردمان سلطه‌طلب و خود بزرگ‌بین بودند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَلَئِهِ » : اشراف . اطرافیان ( نگا : بقره‌ / 246 ، اعراف‌ / 60 و 103 ) . « عَالِینَ » : سرکشان . مراد مستکبران و خود بزرگ‌بینانی است که مقام طلب و شهرت طلب بوده و خویشتن را بالاتر از دیگران می‌دانند و مردمان را زیردستان خود می‌انگارند ( نگا : اعراف‌ / 127 ، یونس‌ / 83 ، قصص‌ / 83 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ فَقَالُوا أَنُؤْمِنُ لِبَشَرَیْنِ مِثْلِنَا وَقَوْمُهُمَا لَنَا عَابِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( فرعون و فرعونیان ) گفتند : آیا به دو انسان همچون خودمان ایمان بیاوریم ( و پیغمبرشان بدانیم ) و حال این که قوم آن دو ( یعنی بنی‌اسرائیل ) پرستندگان و خدمتگذاران ما بوده و هستند ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ قَوْمُهُمَا » : حرف ( واو ) حالیّه است . « عَابِدُونَ » : پرستندگان . مراد بندگان و خدمتگذاران و کرنش‌کنندگان است .‏

سوره مؤمنون آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ فَکَذَّبُوهُمَا فَکَانُوا مِنَ الْمُهْلَکِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این بود که آن دو را تکذیب کردند و در نتیجه ( در دریا غرق و ) هلاک گردیدند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُهْلَکِینَ » : هلاک شوندگان .‏

سوره مؤمنون آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ آتَیْنَا مُوسَى الْکِتَابَ لَعَلَّهُمْ یَهْتَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به موسی کتاب ( تورات ) دادیم تا این که ( بنی‌اسرائیل در پرتو احکام و رهنمودهای آن ) راهیاب گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْکِتَاب‌ » : مراد تورات است .‏

سوره مؤمنون آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلْنَا ابْنَ مَرْیَمَ وَأُمَّهُ آیَةً وَآوَیْنَاهُمَا إِلَى رَبْوَةٍ ذَاتِ قَرَارٍ وَمَعِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما پسر مریم ( عیسی ) و مادرش ( مریم ) را نشانه‌ای ( بر قدرت خود ) کردیم ( چرا که عیسی را بدون پدر متولّد ، و مریم را بدون شوهر آبستن نمودیم ) و آن دو را به تپه‌ای پناهنده کردیم که آرامش و امنیّت و آب جاری داشت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَةً » : دلیلی بر کمال قدرت . نشانه‌ای بر عظمت و قدرت . « ءَاوَیْنَا » : منزل و مأوی دادیم . راندیم و پناهنده کردیم . « رَبْوَةٍ » : پشته . تپه . زمین بلند ( نگا : بقره‌ / 265 ) . مراد عرصه بیت‌المقدّس است ( نگا : المصحف‌المیسّر ) . « ذَاتِ قَرَارٍ » : محلّ استقرار . محلّ امن و امان و آرامش و اطمینان . « معیّن » : آب روان . از ماده ( معن ) به معنی جریان آب ، یا از ( عین ) یعنی قابل دید .‏

سوره مؤمنون آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الرُّسُلُ کُلُوا مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحاً إِنِّی بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به پیغمبران گفته‌ایم تا به پیروان خود برسانند . گفته‌ایم ) ای پیغمبران ! از غذاهای حلال بخورید و کارهای شایسته بکنید ، بی‌گمان من از آنچه انجام می‌دهید بس آگاهم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَآ أَیُّهَا الرُّسُلُ کُلُوا . . . » : مخاطب انبیاء بوده و مراد پیروان انبیاء است . « الطَّیِّبَات‌ » : چیزهای پاکیزه . مراد خوراکیهای حلال است ( نگا : بقره‌ / 57 و 172 و 267 ، نساء / 160 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّ هَذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّکُمْ فَاتَّقُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( و بدیشان گفتیم : به اقوام خود برسانند که ) این ( پیغمبران بزرگی که بدانان اشاره شد ، همگی ) ملّت یگانه‌ای بوده ( و آئین واحد و برنامه یکتائی دارند ) و من پروردگار همه شما هستم ، پس تنها از من بهراسید ( چرا که ملّت واحد ، با برنامه واحد ، باید از خدای واحد بترسد و خویشتن را از عذاب و عقاب او به دور دارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّ هذِهِ . . . » : ( نگا : انبیاء / 92 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُم بَیْنَهُمْ زُبُراً کُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَیْهِمْ فَرِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امّا مردمان کار و بار ( دین ) خود را به پراکندگی کشاندند و ( هر گروهی به راهی رفتند ، و عجب این که ) هر دسته و جمعیّتی بدانچه دارند و برآنند خوشحال و شادانند ( چرا که گمان می‌برند ایشان بر راستای راهند و دیگران کژ راهه می‌روند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُمْ » : کار دین خود را بخش بخش و پراکنده کردند و خودشان فرقه فرقه شدند . « زُبُراً » : جمع زُبْرَة به معنی قطعه و تکّه است . یا جمع زَبور به معنی کتاب . بدین معنی که : کارهای دین را از هم پاشیدند و پراکنده نمودند ، یا این که کارهای دین خود را پراکنده کردند و در کتابهای جدا و مختلف گنجاندند ( نگا : معجم الفاظ القرآن الکریم ) .‏

سوره مؤمنون آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ فَذَرْهُمْ فِی غَمْرَتِهِمْ حَتَّى حِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگذار تا مدّت زمانی ( که وقت مقدّر هلاک ایشان است ) در غرقاب ( جهالت و ضلالت ) خود بسر برند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَمْرَتِهِمْ » : غمرة ، غرقاب . مراد حیرت و ضلالت و غفلت و جهالت است که ایشان را فرا می‌گیرد ( نگا : حجر / 3 ، زخرف‌ / 83 ، طارق / 17 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ أَیَحْسَبُونَ أَنَّمَا نُمِدُّهُم بِهِ مِن مَّالٍ وَبَنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ( این کافران و عاصیان ) گمان می‌برند اموال و فرزندانی که ( بدیشان می‌دهیم و ) با آن یاریشان می‌نمائیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُمِدُّهُمْ » : مدد و یاریشان می‌دهیم . بدیشان عطاء می‌کنیم .‏

سوره مؤمنون آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ نُسَارِعُ لَهُمْ فِی الْخَیْرَاتِ بَل لَّا یَشْعُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( برای این است که ) شتابان ( درهای خوبیها و نعمتها را به رویشان می‌گشائیم و ) خیرات و برکات را نصیبشان می‌نمائیم‌ ؟ ( نه ! اشتباه می‌کنند ) بلکه نمی‌فهمند ( که این گام به گام به سوی دوزخ کشاندن و بر عذاب سرمدی ایشان افزودن است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُسَارِعُ » : پیشی می‌گیریم و شتاب می‌ورزیم . « بَلْ » : حرفی است که دلالت بر ابطال سخن پیش از خود و اثبات سخن بعد از خود دارد . یعنی در رساندن خوبیها و نعمتها شتاب نمی‌ورزیم ، بلکه برابر قاعده استدراج ، کاری می‌کنیم بر گناه خود بیفزایند تا مایه افزایش عذاب آخرت ایشان شود .‏

سوره مؤمنون آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ هُم مِّنْ خَشْیَةِ رَبِّهِم مُّشْفِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که از خوف خدا در هراس هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُشْفِقُونَ » : اشخاص بیمناک و در هراس . مراد کسانی است که با انجام خوبیها خویشتن را سخت از عذاب خدا به دور می‌دارند .‏

سوره مؤمنون آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ هُم بِآیَاتِ رَبِّهِمْ یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنانی که به آیات پروردگارشان ایمان دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ‌ءَایَات‌ » : آیه‌های خواندنی کتابهای یزدان ، و نشانه‌های دیدنی در کتاب دیدنی جهان .‏

سوره مؤمنون آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ هُم بِرَبِّهِمْ لَا یُشْرِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏افرادی که برای پروردگار خود انباز قرار نمی‌دهند ( و کسی و چیزی را شریک او نمی‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره مؤمنون آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ یُؤْتُونَ مَا آتَوا وَّقُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلَى رَبِّهِمْ رَاجِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اشخاصی که عطاء می‌کنند و می‌بخشند آنچه را که در توان دارند ، در حالی که دلهایشان ترسان و هراسان است ( از این که نکند صدقات و حسنات آنان پذیرفته نگردد ) و به علّت این که به سوی خدایشان ( برای حساب و کتاب ) برمی‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُؤْتُونَ مَآ ءَاتَوْا » : می‌دهند و عطاء می‌کنند آنچه را که عطاء کرده و در توان دارند . مراد دادن زکات و صدقات و ادای حقوق مردم و حق پروردگار است . « وَجِلَةٌ » : ترسان و هراسان ( نگا : حجر / 52 و 53 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ أُوْلَئِکَ یُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَهُمْ لَهَا سَابِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چنین کسانی ( که صفات چهارگانه ایشان گذشت ) در خیرات و حسنات ( با دیگران ) مسابقه سرعت می‌دهند و در انجام آنها ( بر سایرین ) پیشی می‌گیرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُسَارِعُونَ » : بر همدیگر سرعت و سبقت می‌گیرند . « وَ هُمْ لَهَا سَابِقُونَ » : از دیگران زودتر حسنات و خیرات انجام می‌دهند و جلوتر بدان می‌رسند . بلی ! مسابقه مؤمنان در انجام خوبیها و نیکیها است و مسابقه بی‌دینان در انجام بدیها و زشتیها .‏

سوره مؤمنون آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَا نُکَلِّفُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَهَا وَلَدَیْنَا کِتَابٌ یَنطِقُ بِالْحَقِّ وَهُمْ لَا یُظْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما برای هیچ کسی جز به اندازه تاب و توانش ( وظائف و تکالیف تعیین و ) تحمیل نمی‌کنیم ( و از افراد مخلص پیشین نیز جز به اندازه توانشان چیزی خواسته نشده است ، و جملگی تکالیف آسمانی در توان انسان است ، و همه اعمال بندگان ثبت و ضبط در ) کتابی است که در پیش ما است و به حق سخن می‌گوید و ( گویای حقائق بوده و ذرّه‌ای از اعمال و اقوال آدمی به دست فراموشی سپرده نمی‌شود و به همین دلیل ) هیچ ظلم و ستمی بدیشان نمی‌گردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا نُکَلِّفُ . . . » : ( نگا : انعام‌ / 152 ، اعراف‌ / 42 ) . « کِتَابٌ » : مراد نامه و پرونده اعمال است ( نگا : کهف‌ / 49 ، جاثیه‌ / 29 ) . « یَنطِقُ بِالْحَقِّ » : نطق کتاب جنبه مجازی دارد و مراد این است که گویای حقیقت است و آئینه تمام نمای کارهای آدمی است .‏

سوره مؤمنون آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ قُلُوبُهُمْ فِی غَمْرَةٍ مِّنْ هَذَا وَلَهُمْ أَعْمَالٌ مِن دُونِ ذَلِکَ هُمْ لَهَا عَامِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اصلاً ( برنامه کافران با برنامه مؤمنان به کلّی از هم جدا است ، چرا که ) دلهای ( کافران به سبب عناد و تعصّب ) ایشان غافل از این ( گونه اعمال خیر و انجام وظیفه در حدّ توان و دقّت در حساب ) است ، و آنان کارهائی جدا ( از کار مؤمنان ) دارند و به انجام آنها مشغول می‌باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَمْرَةٍ » : ضلالت و حیرت و غفلت و جهالت ( نگا : مؤمنون‌ / 54 ) . « هذا » : این کارهای نیکی که مؤمنانِ متّصف به اوصاف اربعه پیشین ، انجام می‌دادند . « مِن دُونِ ذلکَ » : جدای از آن و مخالف با آن .‏

سوره مؤمنون آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ حَتَّى إِذَا أَخَذْنَا مُتْرَفِیهِم بِالْعَذَابِ إِذَا هُمْ یَجْأَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( کافران به کارهای پلشت خود ادامه می‌دهند ) و هنگامی که ( در روز قیامت ) سران خوشگذران ایشان را گرفتار عذاب می‌کنیم ، ناگهان فریاد می‌کشند و لابه سر می‌دهند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَتّی‌ » : ابتدائیّه است . « أَخَذْنَا مُتْرَفِیهِم بِالْعَذَابِ » : ذکر خاصّ افراد متنعّم و خوشگذران بدان خاطر است که دیگران پیروان بشمارند و همراه این سردمدارانند . « یَجْأَرُونَ » : بسان گاو بانگ سر می‌دهند و فریاد می‌کشند . از مصدر ( جُوار ) به معنی صدای گاو ، مراد ناله سر دادن و لابه کردن است .‏

سوره مؤمنون آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ لَا تَجْأَرُوا الْیَوْمَ إِنَّکُم مِّنَّا لَا تُنصَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بدیشان خواهیم گفت : ) امروز فریاد و واویلا سر ندهید و تضرّع و لابه نکنید ، شما از سوی ما یاری و کمک نمی‌شوید ( و با داد و بیداد از عذاب آتش رهایتان نمی‌کنیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنَّا لا تُنصَرُونَ » : از سوی ما یاری نمی‌شوید .‏

سوره مؤمنون آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ قَدْ کَانَتْ آیَاتِی تُتْلَى عَلَیْکُمْ فَکُنتُمْ عَلَى أَعْقَابِکُمْ تَنکِصُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیات من ( در دنیا ) بر شما خوانده می‌شد و شما بر پاشنه‌های خود چرخی می‌زدید ( و بدانها پشت می‌کردید و از پذیرش احکام و دستور آنها سر باز می‌زدید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَعْقَاب‌ » : جمع عَقِب ، پاشنه . « تَنکِصُونَ » : به عقب برمی‌گشتید . اعراض می‌نمودید . از مصدر ( نُکُوص ) به معنی رجوع عقب عقب . عقب عقب برگشتن .‏

سوره مؤمنون آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ مُسْتَکْبِرِینَ بِهِ سَامِراً تَهْجُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از این عقب‌گرد و روی‌گردانی ، به خود می بالیدید و ( آیات ما را ) در گفتگوهای شبانه خود به باد استهزاء می‌گرفتید و ( از آنها ) بدگوئی می‌کردید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُسْتَکْبِرِینَ » : به خود بالندگان . متکبّران . « بِهِ » : ضمیر ( ه ) به نکوص ، مصدر ( تَنکِصُونَ ) برمی‌گردد . برخی مرجع آن را قرآن که از آیات فراهم می‌آید ، نزول آیات ، پیغمبر ، بیت‌الحرام دانسته‌اند . « مُسْتَکْبِرِینَ بِهِ » : به این اعراض افتخار می‌کردند . پیغمبر و قرآن و نزول آیات را متکبّرانه تکذیب می‌کردند . با توجّه بدین معنی ، مستکبرین را به معنی مکذبین گرفته‌اند . از این که پرده‌داران کعبه و خادمان بیت‌الحرام بودند ، به خود می‌بالیدند . در معنی اخیر ، مرجع ضمیر به سبب شهرت قریشیان به نازش و افتخار به بیت‌الحرام حذف شده است . « سَامِراً » : گفتگوهای شبانه . قصّه‌گویان شب . واژه ( سامِر ) را مصدری همچون عاقبة و عافیة و قائم ( نگا : تفسیر قاسمی ) ، یا اسمِ جمعی همچون جامِل و باقِر و حاجّ و حاضِر ، به معنی شتران و گاوان و حاجیان و حاضران دانسته‌اند . « تَهْجُرُونَ » : هذیان و پریشان‌گوئی می‌کردند . بدگوئی و یاوه‌سرائی می‌نمودند . ترک می‌کردند . با توجّه به معنی اخیر ( تَهْجُرُونَ ) مفهوم چنین می‌گردد : آیات مرا ترک می‌کردند و از پذیرش سر باز می‌زدند . واژه‌های ( مُسْتَکْبِرِینَ ، سَامِر ، تَهْجُرُونَ ) حال می‌باشند .‏

سوره مؤمنون آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَلَمْ یَدَّبَّرُوا الْقَوْلَ أَمْ جَاءهُم مَّا لَمْ یَأْتِ آبَاءهُمُ الْأَوَّلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا آنان سخنان را نمی‌سنجند ( و درباره این آیات الهی نمی‌اندیشند ، تا اعجاز قرآن را با چشم سر و چشم دل مشاهده کنند ) ، یا این که مطالبی برای آنان آمده است که برای نیاکانشان نیامده ( و نزول آیات آسمانی ، چیز نوظهوری است‌ ؟ چنین نیست ، ارسال پیغمبران و انزال کتابهای آسمانی برای ایشان شیوه دیرین خدا بوده و محتوای دعوت تو از نظر اصول و اساس ، همان محتوای دعوت پیغمبران است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اَفَلَمْ یَدَّبَّرُوا . . . » : ( نگا : نساء / 82 ) . اصل یَدَّبَّرُوا ، ( یَتَدَبَّرُوا ) است ، یعنی آیا درباره معانی و مفاهیم آیات قرآنی نمی‌اندیشند ؟‏

سوره مؤمنون آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ لَمْ یَعْرِفُوا رَسُولَهُمْ فَهُمْ لَهُ مُنکِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا این که ایشان پیغمبر خود را نمی‌شناسند ، و این است که ( رسالت ) او را قبول نمی‌کنند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْ لَمْ یَعْرِفُوا . . . » : آنان که محمّد را می‌شناسند و از امانت و صداقت و حسن اخلاق و حسب و نسب او آگاهند .‏

سوره مؤمنون آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ یَقُولُونَ بِهِ جِنَّةٌ بَلْ جَاءهُم بِالْحَقِّ وَأَکْثَرُهُمْ لِلْحَقِّ کَارِهُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا این که خواهند گفت : او دیوانه است‌ ؟ ( چنین نیست که می‌انگارند ) بلکه او حق را برای آنان آورده است ( و سخنانش سراسر حقیقت است . ولی عیب کار اینجا است که ) بیشتر ایشان از حق بیزار ( و دشمن حقیقت ) می‌باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جِنَّةٌ » : جنون . دیوانگی ( نگا : اعراف‌ / 184 ، مؤمنون‌ / 25 ) . « الْحَقِّ » : حقیقت . مراد قرآن ( نگا : مائده‌ / 48 و 84 ) یا شریعت است ( نگا : قصص‌ / 48 ، عنکبوت‌ / 68 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْوَاءهُمْ لَفَسَدَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ وَمَن فِیهِنَّ بَلْ أَتَیْنَاهُم بِذِکْرِهِمْ فَهُمْ عَن ذِکْرِهِم مُّعْرِضُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر حق و حقیقت از خواستها و هوسهای ایشان پیروی می‌کرد ( و جهان هستی بر طبق تمایلاتشان به گردش می‌افتاد ) آسمانها و زمین و همه کسانی که در آنها بسر می‌برند تباه می‌گردیدند ( و نظم و نظام کائنات از هم می‌پاشید ) . ما قرآن را به آنان داده‌ایم که در آن ( موجبات ) آوازه ایشان است ، ولی آنان از ( چیزی که مایه ) عزّت و آبرویشان ( است ) رویگردانند ( و انگار راه بیداری و خوشبختی خود را نمی‌دانند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَقُّ » : خدا ( نگا : نور / 25 ) . یعنی اگر خدا برابر خواست مردم به ویژه کفّار رفتار کند ، هرج و مرج سراسر جهان را فرا می‌گیرد و . . . حقیقت . آنچه صحیح و درست است و مقابل باطل قرار دارد . « ذِکْر » : قرآن . ( نگا : آل‌عمران‌ / 58 ، حجر / 6 و 9 ) . شهرت و افتخار و نام و آوازه ( نگا : انبیاء / 10 ، زخرف‌ / 44 ) . چرا که قرآن به زبان عربها بوده و ملّتها مادام که زبانشان برجا است ، ایشان ماندگارند . غیر از این ، قرآن عربها را به جهان شناساند و آنان را زنده نگاه داشت و از نوکری به سَروری رساند .‏

سوره مؤمنون آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ تَسْأَلُهُمْ خَرْجاً فَخَرَاجُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَهُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ( بهانه فرار ایشان از حق این است که ) تو از آنان اجر و مزدی ( در برابر دعوت و ادای رسالت ) طلب می‌کنی‌ ؟ ( نه ! چنین کاری را نکرده و نمی‌کنی . چرا که ) اجر و مزد پروردگارت بهتر است ( از چیزی که ایشان دارند ) و او بهترین روزی‌رسان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَرْجاً » : اجر و مزد . هزینه ( نگا : کهف‌ / 94 ) . « خَرَاج‌ » : اجر و مزد . هزینه . « خَیْرُ الرَّازِقِینَ » : بهترینِ روزی‌رسانان . بهترینِ دهندگان ( نگا : مائده‌ / 114 ، حجّ‌ / 58 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّکَ لَتَدْعُوهُمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تو ( ای پیغمبر ! ) آنان را به راه راست فرا می‌خوانی ( که دین اسلام و منتهی به سعادت است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره مؤمنون آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّ الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ عَنِ الصِّرَاطِ لَنَاکِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که به آخرت ایمان ندارند ، از راه ( راست ) منحرف هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَاکِبُونَ » : منحرفان از مسیر .‏

سوره مؤمنون آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ رَحِمْنَاهُمْ وَکَشَفْنَا مَا بِهِم مِّن ضُرٍّ لَّلَجُّوا فِی طُغْیَانِهِمْ یَعْمَهُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر بدیشان رحم کنیم و بلاها و گرفتاریهای گریبانگیرشان را برطرف سازیم ، در طغیان و سرکشی خود مصرانه و سرگردان دست‌وپا می‌زنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ضُرٍّ » : ( نگا : انعام‌ / 17 ، یونس‌ / 12 و 107 ) . « یَعْمَهُونَ » : ( نگا : بقره‌ / 15 ، انعام‌ / 110 ، اعراف‌ / 186 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 76
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ أَخَذْنَاهُم بِالْعَذَابِ فَمَا اسْتَکَانُوا لِرَبِّهِمْ وَمَا یَتَضَرَّعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( اگر هم از طریق رحمت و نعمت بیدار نشدند ) ما ایشان را به عذاب ( مصائب و شدائدی همچون قحط و فقر ) گرفتار می‌سازیم ، امّا آنان در برابر پروردگارشان نه سر فرود می‌آورند و کرنش می‌برند ، و نه تضرّع و زاری می‌کنند . ( لذا حوادث دردناک هم ایشان را از مرکب غرور و سرکشی و خودکامگی پائین نمی‌آورد و در برابر جلال حق تسلیم و خاشع نمی‌گرداند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا اسْتَکانُوا » : از ماده ( کون ) یعنی : حال به حال نشدند و دگرگون نگشتند ( نگا : المصحف المیسّر ) . از ماده ( کین ) یعنی : خواری و کوچکی ننمودند و خشوع و خضوع نکردند ( نگا : آل‌عمران‌ / 146 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 77
‏متن آیه : ‏
‏ حَتَّى إِذَا فَتَحْنَا عَلَیْهِم بَاباً ذَا عَذَابٍ شَدِیدٍ إِذَا هُمْ فِیهِ مُبْلِسُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این وضع ، یعنی آزمونهای رحمت و نعمت ، و بلا و محنت برای بیداری ادامه می‌یابد ، و ایشان هم بر گردنکشی و سرکشی خود می‌افزایند ) تا دری از عذاب شدید ( روز قیامت ) را به رویشان می‌گشائیم و به ناگاه در آن درمانده و ناامید ( از نجات ) می‌گردند . ( بدین ترتیب مراحل آزمون لطف و مهربانی ، و گوشمالی و کیفر تربیتی ، سپری می‌شود ، و سرانجام عذاب ابدی و درماندگی همیشگی سر می‌رسد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَاباً ذَا عَذَابٍ » : دری از عذاب . مراد مجازات روز قیامت و عذاب دوزخ است ( نگا : زخرف‌ / 74 و 75 ) . « مُبْلِسُونَ » : ماتم‌زدگان و متحیّران و ناامیدان از نجات ( نگا : روم‌ / 12 و 49 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 78
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی أَنشَأَ لَکُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِیلاً مَّا تَشْکُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا کسی است که برای شما گوش و چشم و عقل را آفریده است ( تا صداها را بشنوید و جهان را ببینید و خالق آن را درک کنید ، و در نتیجه ایمان بیاورید ) . امّا کمتر شکر و سپاس ( این آفریده‌های خدا ) را به جای می‌آورید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأفْئِدَة‌ » : جمع فُؤاد ، دل . در اینجا مراد عقل و خرد است . « قَلِیلاً مَّا » : واژه ( قَلیلاً ) صفت مصدر محذوف یا مفعول مطلق است ، و کلمه ( ما ) زائد و برای تأکید است .‏

سوره مؤمنون آیه 79
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی ذَرَأَکُمْ فِی الْأَرْضِ وَإِلَیْهِ تُحْشَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او کسی است که در زمین شما را آفریده‌است و در آن افزون و پراکنده نموده است و ( روز قیامت برای سزا و جزا ) در پیشگاه او گرد آورده می‌شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذَرَأَ » : آفریده است و افزون و پراکنده نموده است ( نگا : انعام‌ / 136 ، اعراف‌ / 179 ) . « إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ » : در پیشگاه او جمع آورده می‌شوید . به پیشگاه او برگردانده می‌شوید ( نگا : بقره‌ / 203 ، آل‌عمران‌ / 12 و 158 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 80
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی یُحْیِی وَیُمِیتُ وَلَهُ اخْتِلَافُ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او است که زنده می‌گرداند و می‌میراند ، و آمد و شد ( پیاپی ) شب و روز ، ( و اختلاف رنگ ، و کوتاهی و درازی آنها برابر قوانین و طبق فرمان او و ) مربوط بدو است . آیا ( دلالت اینها را بر قدرت خدا و وجوب ایمان بدو و به روز قیامت ) نمی‌فهمید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« إخْتِلاف‌ » : آمد و شد . دگرگونی زمانی و فعل و انفعالات ( نگا : بقره‌ / 164 ، آل‌عمران‌ / 190 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 81
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ قَالُوا مِثْلَ مَا قَالَ الْأَوَّلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( چنین کاری را نکرده و نمی‌کنند ) و بلکه سخنانی همچون سخنان پیشینیان را می‌گویند .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره مؤمنون آیه 82
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا أَئِذَا مِتْنَا وَکُنَّا تُرَاباً وَعِظَاماً أَئِنَّا لَمَبْعُوثُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏می‌گویند : آیا هنگامی که ما مردیم و خاک و استخوان گشتیم ، آیا واقعاً برانگیخته خواهیم شد ( و زندگی دوباره پیدا خواهیم کرد ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَمَبْعُوثُونَ » : برانگیخته‌شدگان ( نگا : هود / 7 ، انعام / 29 ، مؤمنون‌ / 37 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 83
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ وُعِدْنَا نَحْنُ وَآبَاؤُنَا هَذَا مِن قَبْلُ إِنْ هَذَا إِلَّا أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این وعده به ما ، و در گذشته به نیاکان ما داده شده است . امّا این چیزی جز دروغهای پیشینیان نیست ( که آن را دهان به دهان برای یکدیگر روایت ، و زمان به زمان برای همدیگر کتابت کرده‌اند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أسَاطِیر » : جمع أُسْطُورَة ، اکاذیب . دروغگوئیها ( نگا : انعام‌ / 25 ، فرقان‌ / 5 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 84
‏متن آیه : ‏
‏ قُل لِّمَنِ الْأَرْضُ وَمَن فِیهَا إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : زمین و کسانی که در زمین هستند از آن کیستند ، اگر دانا و فرزانه‌اید ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ » : اگر فهمیده و آگاهید . این جمله متضمّن تحقیر مخاطبان بوده و اشاره به نادانی ایشان دارد .‏

سوره مؤمنون آیه 85
‏متن آیه : ‏
‏ سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بر اساس ندای فطرت ، و بداهت عقل ) خواهند گفت : ( همه کائنات ، و از جمله زمین و ساکنان آن ) از آن خدایند . بگو : پس چرا نمی‌اندیشید و یادآور نمی‌گردید ( که تنها مالک کائنات شایسته پرستش است و بس‌ ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اَفَلا تَذَکَّرُونَ » : تذکّر به معنی یادکردن و اندیشیدن و به خاطر آوردن است ( نگا : انعام‌ / 152 ) . اصل ( تَذَکَّرُونَ ) تَتَذَکَّرُونَ است .‏

سوره مؤمنون آیه 86
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ مَن رَّبُّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : چه کسی صاحب آسمانهای هفتگانه و صاحب عرش عظیم است‌ ؟ ( آیا ملک کائنات و فرمانروائی بر آنها از آن کیست‌ ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْعَرْش‌ » : ( نگا : اعراف‌ / 54 ، توبه‌ / 129 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 87
‏متن آیه : ‏
‏ سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خواهند گفت : از آن خدا است . بگو : پس چرا پرهیزگاری پیش نمی‌گیرید ( و خویشتن را از فرجام شرک و کفر و عصیان نسبت به یزدان ، صاحب و فرمانده جهان به دور نمی‌دارید ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَفَلاتَتَّقُونَ » : پس چرا پرهیزگاری نمی‌کنید ؟ پس چرا خود را از موجبات عذاب خدا به دور نمی‌دارید ؟‏

سوره مؤمنون آیه 88
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ مَن بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْءٍ وَهُوَ یُجِیرُ وَلَا یُجَارُ عَلَیْهِ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : آیا چه کسی فرماندهی بزرگ همه‌چیز را در دست دارد ( و ملک فراخ کائنات و حکومت مطلقه بر موجودات ، از آن او است‌ ؟ ) و او کسی است که پناه می‌دهد ( هر که را بخواهد ) و کسی را ( نمی‌توان ) از ( عذاب ) او پناه داد ، اگر فهمیده و آگاهید ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَلَکُوت‌ » : ملک سترگ . فرماندهی بزرگ ( نگا : انعام‌ / 75 ، اعراف‌ / 185 ، یس‌ / 83 ) . « یُجِیرُ » : پناه می‌دهد . در پناه خود می‌گیرد ، و به فریاد می‌رسد . « لا یُجَارُ عَلَیْهِ » : کسی در برابر او پناه داده نمی‌شود ، و فریادرسی نمی‌گردد .‏

سوره مؤمنون آیه 89
‏متن آیه : ‏
‏ سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ فَأَنَّى تُسْحَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خواهند گفت : از آن خدا است . بگو : پس چگونه گول ( هوی و هوس و وسوسه شیاطین را ) می‌خورید و ( از حق کناره‌گیری می‌کنید ، انگار ) جادو و جنبل می‌شوید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنَّیا » : چگونه‌ ؟ « تُسْحَرُونَ » : جادو می‌شوید . افسون می‌گردید . گول زده می‌شوید و از حق برگردانده می‌شوید .‏

سوره مؤمنون آیه 90
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ أَتَیْنَاهُم بِالْحَقِّ وَإِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( چنین نیست که ایشان می‌انگارند و قرآن را افسانه‌سرائیها و دروغگوئیهای پیشینیان قلمداد می‌نمایند ) بلکه برای ایشان حق را آورده‌ایم ( که قرآن است و قانون آئینی است که وسیله سعادت دنیا و آخرت همگان است ) و آنان قطعاً دروغگویند ( در این که قرآن را اساطیر و اکاذیب گذشتگان می‌گویند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَقِّ » : مراد قرآن است که آئین‌نامه راستین اسلام است ( نگا : بقره‌ / 119 ، نساء / 170 ، یونس‌ / 108 ) . توحید و کتابهای آسمانی و شرائع الهی .‏

سوره مؤمنون آیه 91
‏متن آیه : ‏
‏ مَا اتَّخَذَ اللَّهُ مِن وَلَدٍ وَمَا کَانَ مَعَهُ مِنْ إِلَهٍ إِذاً لَّذَهَبَ کُلُّ إِلَهٍ بِمَا خَلَقَ وَلَعَلَا بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا یَصِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند نه فرزندی برای خود برگرفته است و نه خدائی با او ( انباز ) بوده است ، چرا که اگر خدائی با او می‌بود ، هر خدائی به آفریدگان خود می‌پرداخت ( و در نتیجه هر بخشی از جهان با نظام خاصّی اداره می‌گردید ، و این با وحدت نظامی که بر سراسر هستی حاکم است ، سازگار نمی‌بود ) و هر یک از خدایان ( برای توسعه قلمرو حکومت خود ) بر دیگری برتری و چیرگی می‌جست ( و نظام عالم از هم گسیخته می‌شد و جهان هستی به تباهی می‌کشید ) . خدا والاتر و بالاتر از آن چیزها ( و یاوه‌سرائیهائی ) است که ایشان ( خدای را بدانها وصف و درباره او ) می‌گویند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَذَهَبَ کُلُّ إِلهٍ بِمَا خَلَقَ » : هر خدائی به اداره امور آفریدگان خاصّ خود می‌پرداخت و به دیگران محبّت و مرحمتی نمی‌کرد ، و از آمیزش مخلوقات خویش با سایر آفریده‌ها جلوگیری می‌نمود ، و نمی‌گذاشت خدایان دیگر برآفریدگانش چیره شوند و در کارهایشان دخالت ورزند . « لَعَلا بَعْضُهُمْ عَلَیا بَعْضٍ » : برخی بر برخی دیگر می‌خواست چیره شود . یکی بر دیگری برتری می‌جست ، تا بر رقعه ملک خود بیفزاید و سایرین را مغلوب خویشتن نماید .‏

سوره مؤمنون آیه 92
‏متن آیه : ‏
‏ عَالِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ فَتَعَالَى عَمَّا یُشْرِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا از پنهان و آشکار ( همه آفریدگان ) آگاه است ( و سرتاسر هستی در قبضه قدرت او است و نیازی برای اداره جهان به فرزند و شریک و کمک این و آن ندارد ، و ) لذا او پاک و دور از آن چیزهائی است که ایشان شریک ( خداوند جهان ) می‌گردانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَعَالَیا » : بالاتر و برتر است . بسی دورتر و والاتر است ( نگا : انعام‌ / 100 ، اعراف‌ / 190 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 93
‏متن آیه : ‏
‏ قُل رَّبِّ إِمَّا تُرِیَنِّی مَا یُوعَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : پروردگارا ! اگر چیزی ( را از عذاب ) که بدان وعده داده می‌شوند ، ( در دنیا بر سر آنان بیاوری ، در حالی که من در میانشان باشم و ) به من بنمائی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِمَّا » : مرکب است از ( إِنْ ) شرطیّه و ( ما ) زائده که برای تأکید ذکر می‌شود . « تُرِیَنِّی‌ » : به من بنمائی . به من نشان دهی . مراد این است که اگر عذاب و بلا را دامنگیرشان کردی ، در حالی که من در قید حیات و در میانشان باشم .‏

سوره مؤمنون آیه 94
‏متن آیه : ‏
‏ رَبِّ فَلَا تَجْعَلْنِی فِی الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگارا ! مرا از زمره کافران مگردان ( و همراه ایشان معذّب منما ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَجْعَلْنِی . . . » : مراد این است که اگر کافران طاغی و ستمگران یاغی را به عذاب گرفتار فرمودی ، مرا همراه ایشان گرفتار عذاب مفرما . یعنی گاهی فتنه و بلا بیگناه و گناهکار ، یا تر و خشک را شامل می‌شود ، پروردگارا در چنین مواقعی مرا از عذاب به دور دار ( نگا : انفال‌ / 25 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 95
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّا عَلَى أَن نُّرِیَکَ مَا نَعِدُهُمْ لَقَادِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما قطعاً می‌توانیم آنچه را که بدیشان وعده می‌دهیم به تو بنمایانیم ، ( و تو را محفوظ و بر آنان پیروز گردانیم . لذا به یاری ما و پیروزی خود مطمئن باش ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا » : مراد عذاب است .‏

سوره مؤمنون آیه 96
‏متن آیه : ‏
‏ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ السَّیِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا یَصِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به کار دعوت خویش ادامه بده و خصال ) بد ( ایشان ) را با ( خصال ) نیک ( خود ) و ( سخنان ) نامطلوب ( آنان ) را با بهترین ( منطق ) پاسخ بگو . ما کاملاً از چیزهائی که ( درباره تو و دعوت تو ) می‌گویند ، آگاهیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِدْفَعْ » : بازگردان . پاسخ بده . « بِالَّتِی‌ » : به خصلتی که . به حسنه‌ای که .‏

سوره مؤمنون آیه 97
‏متن آیه : ‏
‏ وَقُل رَّبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّیَاطِینِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( در عین حال خود را به خدا بسپار ) و بگو : پروردگارا ! خویشتن را از وسوسه‌های اهریمنان ( و تحریکات ایشان به انجام گناهان ) در پناه تو می‌دارم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَمَزَاتٍ » : جمع هَمْزَة ، تحریکات . مراد وسوسه‌ها است .‏

سوره مؤمنون آیه 98
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَعُوذُ بِکَ رَبِّ أَن یَحْضُرُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و خویشتن را در پناه تو می‌دارم از این که با من ( در اعمال و اقوال و سایر احوال ) گرد آیند ( و مرا از تو غافل نمایند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَن یَحْضُرُونِ » : این که در جلسات رتق و فتق امور ، و به هنگام انجام اعمال و بیان اقوال ، نزد من حضور یابند و شرکت داشته باشند .‏

سوره مؤمنون آیه 99
‏متن آیه : ‏
‏ حَتَّى إِذَا جَاء أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( کافران به راه غلط خود ادامه می‌دهند ) و زمانی که مرگ یکی از آنان فرا می‌رسد ، می‌گوید : پروردگارا ! مرا ( به دنیا ) باز گردانید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَتَّیا » : حرف ابتدائیّه است . برخی آن را غائیه می‌دانند . « إِرْجِعُونِی‌ » : مرا به دنیا برگردانید . علّت استعمال فعل جمع به جای فعل مفرد ، یعنی ( إِرْجِعُونِی ) به جای ( إِرْجِعْنِی ) ، محض تعظیم مخاطب است . حسّان بن ثابت می‌گوید : اَلا فَارْحَمُونِی یا إِلهَ محمّد فَأِنْ لَمْ أَکُنْ أَهْلاً فَأَنْتَ لَهُ أَهْلُ . برخی هم می‌گویند : ( رَبّ ) یاری طلبیدن از خدا ، و ( إِرْجِعُونی ) خطاب به فرشتگان است . یا این که از شدّت خوف بارها ( إِرْجِعْنِی ) را تکرار کرده و پروردگار با جمع ضمیر ، به تکرار این قول اشاره فرموده است . البتّه به درخواست ایشان وقعی نهاده نمی‌شود ( نگا : انعام‌ / 27 و 28 ، زمر / 58 و 59 ، منافقون‌ / 10 و 11 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 100
‏متن آیه : ‏
‏ لَعَلِّی أَعْمَلُ صَالِحاً فِیمَا تَرَکْتُ کَلَّا إِنَّهَا کَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِن وَرَائِهِم بَرْزَخٌ إِلَى یَوْمِ یُبْعَثُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تا این که کار شایسته‌ای بکنم و فرصتهائی را که از دست داده‌ام جبران نمایم . نه ! ( هرگز راه بازگشتی وجود ندارد ) . این سخنی است که او بر زبان می‌راند ( و اگر به فرض به زندگی دنیا برگردد ، باز به همان برنامه و روش خود ادامه می‌دهد ) . در پیش روی ایشان جهان برزخ است تا روزی که برانگیخته می‌شوند ( و دوباره زنده می‌گردند و برای سعادت سرمدی یا شقاوت ابدی به صحرای محشر گسیل می‌شوند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَعَلِّی‌ » : تا این که من . شاید که من . « فِیمَا تَرَکْتُ » : در برابر فرصتهائی که از دست داده‌ام . در برابر اموال و اشیائی که آنها را ترک گفته‌ام و از آنها جدا گشته‌ام . به عوض ایمان و اعمال نیکوئی که نداشته‌ام . « کَلِمَةٌ » : کلام و سخن ( نگا : کهف‌ / 5 ) . « مِن وَرَآئِهِمْ » : در پیش روی ایشان . در جلو آنان ( نگا : ابراهیم‌ / 16 ) . « بَرْزَخ‌ٌ » : حائل و مانعی که ایشان را از رجوع به دنیا باز می‌دارد . عالم برزخ . مراد از برزخ ، مرگ و یا این که جهان میان مرگ و رستاخیز است که بدان عالم قبر و عالم ارواح نیز گفته می‌شود .‏

سوره مؤمنون آیه 101
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِذَا نُفِخَ فِی الصُّورِ فَلَا أَنسَابَ بَیْنَهُمْ یَوْمَئِذٍ وَلَا یَتَسَاءلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که ( برای بار دوم ) در صور دمیده شود ، هیچ گونه خویشاوندی و نسبتی در میان آنان نمی‌ماند ( چرا که هرکسی در اندیشه نجات خویشتن است ) و در آن روز از همدیگر نمی‌پرسند ( زیرا در جهان دیگر انتساب به فلان شخص یا طایفه و قبیله کارگشا نیست و در آن دم همه از یکدیگر رمان و گریزانند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الصُّور » : بوق . مراد صور دوم است که نشانه رستاخیز مردگان است ( نگا : انعام‌ / 73 ) . « فَلآ أَنسَابَ بَیْنَهُمْ » : هیچ گونه روابط فامیلی و خویشاوندی بر جای نمی‌ماند . بدین معنی که در قیامت انسان است و اعمالش و هیچ کس از دیگری دفاع نمی‌کند و نسبتها و خویشاوندیها از کار می‌افتد ( نگا : عبس‌ / 34 - 37 ) . « لایَتَسَآءَلُونَ » : از همدیگر نمی‌پرسند . این عدم پرسش از یکدیگر در آغاز هنگامه رستاخیز است ( نگا : قصص‌ / 66 ، معارج‌ / 10 ) والاّ بعد از آن پرسش و مجادله در می‌گیرد ( نگا : صافّات‌ / 27 ، طور / 25 ، مدّثّر / 40 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 102
‏متن آیه : ‏
‏ فَمَن ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که سنجیده‌های ( اعمال و اقوال دنیوی ) ایشان ، سنگین و ارزشمند شود ( و در ترازوی خدا وزن و ارجی داشته باشد ) ، اینان قطعاً رستگارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ثَقُلَتْ » : سنگین شود . مراد رجحان کفّه حسنات بر سیّئات ، و ارزشمندی اعمال و اقوال انسان است در پیشگاه خدا . « مَوَازِین‌ » : جمع مَوزون ، برکشیده‌ها و سنجیده‌ها . مراد کردار و گفتار و پندار دنیوی انسان است . یا جمع میزان ، به معنی ترازوی اعمال است ( نگا : اعراف‌ / 8 ، انبیاء / 47 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 103
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ فَأُوْلَئِکَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ فِی جَهَنَّمَ خَالِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانی که سنجیده‌های ( اعمال و اقوال دنیوی ) ایشان ، سبک و بی‌ارزش باشد ، اینان ( عمر خود را باخته و ) خویشتن را زیانمند نموده‌اند و در دوزخ جاودانه خواهند ماند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَفَّتْ مَوَازِینُهُ . . . » : ( نگا : اعراف‌ / 9 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 104
‏متن آیه : ‏
‏ تَلْفَحُ وُجُوهَهُمُ النَّارُ وَهُمْ فِیهَا کَالِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شعله‌های آتش دوزخ صورتهای ایشان را فرا می‌گیرد ، و آنان در میان آن ، چهره در هم کشیده ( و پریشان و نالان ) بسر می‌برند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَلْفَحُ » : شعله می‌زند . مراد سوزاندن و بریان کردن است . « کالِحُونَ » : ترشرویان و چهره در هم کشیدگانی که لبهایشان از درد و رنج جمع و باز بماند .‏

سوره مؤمنون آیه 105
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَکُنْ آیَاتِی تُتْلَى عَلَیْکُمْ فَکُنتُم بِهَا تُکَذِّبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خداوند خطاب بدیشان می‌گوید : ) مگر آیات من بر شما خوانده نمی‌شد و شما آنها را دروغ می‌نامیدید ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلَمْ تَکُنْ . . . » : مراد این است که آیات من برای شما خوانده می‌شد و شما بدانها ایمان نمی‌آوردید و بلکه یاوه و دروغ می‌نامیدید .‏

سوره مؤمنون آیه 106
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا رَبَّنَا غَلَبَتْ عَلَیْنَا شِقْوَتُنَا وَکُنَّا قَوْماً ضَالِّینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در پاسخ می‌گویند : پروردگارا ! بدبختی ما ( که ناشی از انجام معاصی بود ) بر ما چیره گشته بود ، و ما مردمان گمراهی بودیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شِقْوَتُنَا » : بدبختی ما ( نگا : هود / 105 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 107
‏متن آیه : ‏
‏ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْهَا فَإِنْ عُدْنَا فَإِنَّا ظَالِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگارا ! ما را از آتش دوزخ بیرون بیاور ، و اگر ( بعد از این ، به کفر و عصیان و انجام گناهان ) برگشتیم ، ما ستمگر خواهیم بود ( و مستحقّ هرگونه عذابی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عُدْنَا » : برگشتیم . دعوت کردیم .‏

سوره مؤمنون آیه 108
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ اخْسَؤُوا فِیهَا وَلَا تُکَلِّمُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خداوند بدیشان ) می‌گوید : بتمرکید در آن ! و با من سخن مگوئید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِخْسَؤُوا » : بتمرکید ! چخ ! ساکت ! این واژه برای راندن و دور کردن سگ به کار می‌رود و نسبت به انسان ، برای ساکت کردن زبونانه است ( نگا : بقره‌ / 65 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 109
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّهُ کَانَ فَرِیقٌ مِّنْ عِبَادِی یَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَأَنتَ خَیْرُ الرَّاحِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مگر فراموش کرده‌اید ، در دنیا ) گروهی از بندگان من می‌گفتند : پروردگارا ! ایمان آورده‌ایم ، پس ما را ببخش و به ما رحم فرما ، و تو بهترین رحم‌کنندگان هستی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَرِیقٌ » : دسته . گروه .‏

سوره مؤمنون آیه 110
‏متن آیه : ‏
‏ فَاتَّخَذْتُمُوهُمْ سِخْرِیّاً حَتَّى أَنسَوْکُمْ ذِکْرِی وَکُنتُم مِّنْهُمْ تَضْحَکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شما ایشان را به باد تمسخر می‌گرفتید ، تا آنجا که سرگرم شدن به تمسخر ایشان ، ذکر و عبادت مرا از یادتان برده بود ، و کارتان همیشه خندیدن بدانان بود و بس .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سِخْرِیّاً » : مصدر است و به معنی اسم مفعول ، و افزودن یاء نسبت برای مبالغه است ، یعنی کسانی که بسیار مورد تمسخر قرار می‌گیرند ( نگا : مطفّفین‌ / 29 - 32 ) . « ذِکْری‌ » : یاد من ( نگا : مائده‌ / 91 ، کهف‌ / 101 ، طه‌ / 42 ) . « أَنسَوْکُمْ ذِکْرِی‌ » : مؤمنان ، یاد مرا از ذهن شما بدر کرده‌اند و ایمان و پرستش مرا از یادتان برده‌اند . نسبت به مؤمنان ، بدان خاطر است که ایشان هرچند چنین نکرده‌اند ، ولی سبب وجود نسیان و فراموشی هستند ( نگا : ابراهیم‌ / 36 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 111
‏متن آیه : ‏
‏ إِنِّی جَزَیْتُهُمُ الْیَوْمَ بِمَا صَبَرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الْفَائِزُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏من امروز به خاطر صبری که کرده‌اند و پایمردی و استقامتی که ( در برابر آن همه استهزاء ) نشان داده‌اند ، پاداششان داده‌ام ( و در بهشت جایگزینشان کرده‌ام ) و آنان به مقصود رسیدگان و رستگارانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِمَا » : واژه ( ما ) مصدریّه است . « أَنَّهُمْ هُمُ الْفَآئِزُونَ » : این جمله مفعول به دوم ( جَزَیْتُهُمْ ) و یا این که در موضع جرّ به لام تعلیل‌مقدّری است . یعنی : لَفَوْزُهُمْ بِالتَّوْحِیدِ الْمُؤَدِّی إلَیا کُلِّ سَعَادَةٍ .‏

سوره مؤمنون آیه 112
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ کَمْ لَبِثْتُمْ فِی الْأَرْضِ عَدَدَ سِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خداوند بدیشان ) می‌گوید : چند سال در روی زمین زیسته و ماندگار بوده‌اید ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَمْ » : چقدر ؟ مفعول‌فیه ( لَبِثْتُمْ ) است . « لَبِثْتُمْ » : توقّف کرده‌اید و ماندگار شده‌اید . « عَدَداً » : تمییز ( کَمْ ) است .‏

سوره مؤمنون آیه 113
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا لَبِثْنَا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ فَاسْأَلْ الْعَادِّینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏می‌گویند : روزی یا بخشی از روزی ! ( ما که سخت گرفتار عذابیم ، پاسخ درستی نمی‌توانیم بدهیم ) پس از کسانی بپرس که قادر به شمارش هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَبِثْنَا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ . . . » : این پاسخ یا پاسخهای دیگری توسّط گروههای مختلف دوزخیان ( نگا : بقره‌ / 259 ، یونس‌ / 45 ، طه‌ / 103 ، نازعات‌ / 46 ) در مقام مقایسه عمر ناچیز این جهان با عمر طولانی و ابدی آن جهان است . « الْعَادِینَ » : شمارندگان . حسابگران و حسابرسان .‏

سوره مؤمنون آیه 114
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ إِن لَّبِثْتُمْ إِلَّا قَلِیلاً لَّوْ أَنَّکُمْ کُنتُمْ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خداوند بدیشان ) می‌گوید : جز مدّت کمی ( در زمین ) ماندگار نبوده‌اید ، اگر شما کمترین آگاهی و دانشی‌ می‌داشتید ( در دنیا متوجّه این می‌شدید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« . . . لَوْ أنَّکُمْ کُنتُمْ تَعْلَمُونَ » : اگر اندک دانش و معرفتی می‌داشتید ، در پرتو آن متوجّه عمر محدود و ناچیز خود در برابر عمر نامحدود و سرمدی آخرت می‌شدید . بعضی حرف ( لَوْ ) را به معنی ( لَیْتَ ) دانسته‌اند که در این صورت معنی چنین می‌شود : ای کاش ! شما این مطلب را در دنیا می‌دانستید .‏

سوره مؤمنون آیه 115
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاکُمْ عَبَثاً وَأَنَّکُمْ إِلَیْنَا لَا تُرْجَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا گمان برده‌اید که ما شما را بیهوده آفریده‌ایم و ( حکمت و فلسفه‌ای در آفرینش شما نیست ، این است که به فساد پرداخته‌اید ؟ و چنین انگاشته‌اید که ) به سوی ما ( برای حساب و کتاب ) برگردانده نمی‌شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَبَثاً » : بیهوده . باطل . بی‌فلسفه و حکمت . مراد این است که خداوند مردمان را در اصل برای سزا و جزای آخرت آفریده است ( نگا : یونس / 4 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 116
‏متن آیه : ‏
‏ فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْکَرِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوندی که فرمانروای راستین است و هیچ معبودی جز او نیست و صاحب عرش عظیم است ( برتر از آن است که جهان هستی را بیهوده و بی‌هدف آفریده باشد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَلِکُ الْحَقُّ » : شاهنشاه حقیقی و فرمانروای راستین . « الْکَرِیم‌ » : عظیم ( نگا : مؤمنون‌ / 86 ) . چیزی که از آن خیرات فرود آید . آنچه خداوند بزرگوارش فرموده باشد .‏

سوره مؤمنون آیه 117
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَن یَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً آخَرَ لَا بُرْهَانَ لَهُ بِهِ فَإِنَّمَا حِسَابُهُ عِندَ رَبِّهِ إِنَّهُ لَا یُفْلِحُ الْکَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرکس که با خدا ، معبود دیگری را به فریاد خواند - و مسلّماً هیچ دلیلی بر حقّانیّت آن نخواهد داشت‌ - حساب او با خدا است . قطعاً کافران رستگار نمی‌گردند ، ( و بلکه مؤمنان رستگار می‌شوند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَدْعُ » : فرا خواند . پرستش نماید .‏

سوره مؤمنون آیه 118
‏متن آیه : ‏
‏ وَقُل رَّبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَأَنتَ خَیْرُ الرَّاحِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : پروردگارا ! ( گناهانم را ) ببخشای و ( به من ) مرحمت فرمای ، چرا که تو بهترین مهربانانی .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

تفسیر نور: سوره فرقان

تفسیر نور:
سوره فرقان آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ تَبَارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِیَکُونَ لِلْعَالَمِینَ نَذِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏والا مقام و جاوید کسی است که فرقان ، ( یعنی جدا سازنده حق از باطل ) را بر بنده خود ( محمّد ) نازل کرده است ، تا این که جهانیان را ( بدان ) بیم دهد ( و آن را به گوش ایشان برساند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَبَارَکَ » : والامقام و عظیم‌القدر است . پربرکت و افزون خیر است . ماندگار و زوال‌ناپذیر است . این واژه تنها به صورت ماضی به کار می‌رود و دالّ بر کثرت و زیادت خیر است و معنی تمجید و تعظیم نیز دارد . « الْفُرْقَانَ » : مصدر است و به معنی جدا کردن . در اینجا به عنوان اسم فاعل به کار رفته و به معنی جدا سازنده حق از باطل است . مراد قرآن است .‏

سوره فرقان آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِی لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَلَمْ یَکُن لَّهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَخَلَقَ کُلَّ شَیْءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن کسی که حکومت و مالکیّت آسمانها و زمین از آن او است ، و فرزندی ( برای خود ) برنگزیده است ، و در حکومت و مالکیّت انبازی نداشته‌است ، و همه چیز را آفریده است و آن را دقیقاً اندازه‌گیری و کاملاً برآورد کرده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَدَّرَهُ » : آن را اندازه‌گیری کرده است . آن را آماده کرده است برای همان ویژگی و کاری که خود خواسته است و انجام وظیفه‌ای که بدان واگذار فرموده است و میان اشیاء موازنه برقرار نموده است .‏

سوره فرقان آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ وَاتَّخَذُوا مِن دُونِهِ آلِهَةً لَّا یَخْلُقُونَ شَیْئاً وَهُمْ یُخْلَقُونَ وَلَا یَمْلِکُونَ لِأَنفُسِهِمْ ضَرّاً وَلَا نَفْعاً وَلَا یَمْلِکُونَ مَوْتاً وَلَا حَیَاةً وَلَا نُشُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مشرکان ) سوای خدا ، معبودهائی را برگرفته‌اند ( و به پرستش اصنام و کواکب و اشخاصی پرداخته‌اند ) که چیزی را نمی‌آفرینند و بلکه خودشان آفریده‌هائی بیش نیستند ، و مالک سود و زیانی برای خود نبوده ، و بر مرگ و زندگی و رستاخیز اختیار و توانی ندارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَیْئاً » : چیزی را . اصلاً و ابداً . « نُشُوراً » : زندگی دوباره . رستاخیز . حیات بعد از ممات ( نگا : عبس‌ / 22 ) .‏

سوره فرقان آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ هَذَا إِلَّا إِفْکٌ افْتَرَاهُ وَأَعَانَهُ عَلَیْهِ قَوْمٌ آخَرُونَ فَقَدْ جَاؤُوا ظُلْماً وَزُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏کافران می‌گویند : این ( قرآن ) دروغی بیش نیست که خود ( محمّد ) آن را از پیش خود به هم بافته است و گروهی او را در این کار یاری داده‌اند . آنان واقعاً ( با بیان این سخن ) ستم و بهتان بزرگی را مرتکب شده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِفْکٌ » : بدترین دروغ ( نگا : نور / 11 ) . « اِفْتَرَاهُ » : سرهم کرده است . ساخته و پرداخته نموده است ( نگا : آل‌عمران‌ / 94 ، یونس‌ / 38 ) . « قَوْمٌ ءَاخَرُونَ » : گروه دیگری . مراد اهل کتابی است که اسلام را پذیرفته بودند ، یا اشخاصی چون عداس ، یسار ، نصر ، ابوفکیهه رومی و . . . ( نگا : نحل‌ / 103 ) . « جَآءُوا » : عرب واژه‌های ( جَآءَ ) و ( أَتی ) را به معنی ( فَعَلَ ) یعنی انجام داد ، به کار می‌برند ( نگا : تفسیر أضواء البیان ) . « زُوراً » : باطل . بُهتان ( نگا : حجّ‌ / 30 ) . تنکیر ( ظُلْماً ) و ( زُوراً ) برای تعظیم است .‏

سوره فرقان آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ اکْتَتَبَهَا فَهِیَ تُمْلَى عَلَیْهِ بُکْرَةً وَأَصِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( درباره قرآن نیز ) می‌گویند : افسانه‌های پیشینیان است که ( از دیگران ) خواسته است آن را برایش بنویسند ، و چنین افسانه‌هائی سحرگاهان و شامگاهان بر او خوانده می‌شود ( تا آنها را حفظ کند و به خاطر سپارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَسَاطِیرُ » : افسانه‌ها ( نگا : أنعام‌ / 25 ) . « اِکْتَتَبَها » : درخواست نوشتن آنها را از دیگران کرده است . آنها را رونویس کرده است . « بُکْرَةً » : سحرگاهان . بامدادان . « أَصِیلاً » : شامگاهان . مراد کفّار از سحرگاهان و شامگاهان ، همه اوقات شبانه‌روز بوده است .‏

سوره فرقان آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ أَنزَلَهُ الَّذِی یَعْلَمُ السِّرَّ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِنَّهُ کَانَ غَفُوراً رَّحِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : قرآن را کسی فرو فرستاده است که راز آسمانها و زمین را می‌داند ( و گوشه‌ای از این راز را به عنوان معجزه در قرآن گنجانده است تا دلیل بر وحی الهی باشد و انسانها نتوانند حتّی سوره‌ای همچون سوره‌های قرآن را بسازند و ارائه دهند ) . بی‌گمان خدا آمرزگار و مهربان است ( و سرکشان و بزهکارانی را می‌بخشد که برگردند و از دروغگوئیها و پلشتیها دست بکشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَعْلَمُ السِّرَّ . . . » : اشاره به این است که قرآن ساخته و پرداخته مغز بشر نیست و با کمک این و آن تنظیم نشده است ، بلکه تألیف خدا است و معجزه بوده و یکی از اسرار است .‏

سوره فرقان آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا مَالِ هَذَا الرَّسُولِ یَأْکُلُ الطَّعَامَ وَیَمْشِی فِی الْأَسْوَاقِ لَوْلَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مَلَکٌ فَیَکُونَ مَعَهُ نَذِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( محمّد را نیز مسخره می‌کنند ) و می‌گویند : این چه پیغمبری است‌ ؟ ! او غذا می‌خورد ، و در بازارها راه می‌رود ، ( نه شیوه فرشتگان دارد ، و نه روش شاهان . او امتیازی بر دیگران ندارد ، چرا که همچون افراد عادی نیاز به تغذیه دارد ، و در بازارها برای کسب و تجارت و خرید نیازمندیهای خود رفت و آمد می‌کند ) . چرا لااقل فرشته‌ای به سوی او فرستاده نشده است تا ( به عنوان گواه صدق دعوتش ) همراه او مردم را بیم بدهد ( و در امر تبلیغ رسالت او را یاری نماید و ما هم ایمان بیاوریم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا لِهذاَ الرَّسُولِ » : این پیغمبر را چه شده است‌ ؟ چرا باید این پیغمبر ؟ « لَوْلا » : چرا نباید که‌ ؟ این واژه در اینجا برای استفهام است .‏

سوره فرقان آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ أَوْ یُلْقَى إِلَیْهِ کَنزٌ أَوْ تَکُونُ لَهُ جَنَّةٌ یَأْکُلُ مِنْهَا وَقَالَ الظَّالِمُونَ إِن تَتَّبِعُونَ إِلَّا رَجُلاً مَّسْحُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا این که گنجی ( از آسمان ) به سوی او انداخته شود ( تا از آن خرج و انفاق کند ) و یا این که باغی داشته باشد که از ( میوه‌های ) آن بخورد ( و امرار معاش کند ) . ستمگران ( کفرپیشه ) می‌گویند : شما جز از یک انسان دیوانه پیروی نمی‌کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَنزٌ » : گنج . « جَنَّةٌ » : باغ . « مَسْحُوراً » : جادو شده . دیوانه ( نگا : إسراء / 47 و 101 ) .‏

سوره فرقان آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ انظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثَالَ فَضَلُّوا فَلَا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) ببین چگونه برای تو مثلها می‌زنند ( و گاهی تو را جادو شده ، و گاهی دیوانه ، و زمانی دروغگو ، و وقتی تعلیم‌دیده بیگانگان غیر عرب می‌نامند ، و بدین وسیله از راه راست و طریقه مباحثات و محاجات درست بدر می‌روند ) و گمراه می‌شوند و نمی‌توانند ( به سوی جاده حقیقت و بیان حجّت ) راهی پیدا کنند ( و بر یک سخن ماندگار بمانند ، و هر زمان قولی و هر لحظه نقلی دارند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأمْثال‌ » : مراد مثالهای بی‌پایه و اساس و تشبیهات نادرست و ناروا است .‏

سوره فرقان آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ تَبَارَکَ الَّذِی إِن شَاء جَعَلَ لَکَ خَیْراً مِّن ذَلِکَ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَیَجْعَل لَّکَ قُصُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بزرگوار خداوندی است که اگر بخواهد برای تو بهتر از آن ( چیزهائی که آنان پیشنهاد می‌کنند ) می‌سازد ، باغهائی را ( در دنیا برایت پدیدار می‌نماید ) که در زیر ( قصر و قصور و درختان ) آنها رودبارها و جویبارها روان باشد ، و برای تو کاخهای مجلّلی می‌سازد ( و در اختیارت قرار می‌دهد که ایشان در خواب هم ندیده باشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَبَارَکَ » : ( نگا : فرقان‌ / 1 ) . « جَنَّاتٍ » : باغهائی را . بدل از ( خَیْراً ) است .‏

سوره فرقان آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَأَعْتَدْنَا لِمَن کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این حرفهائی را که می‌زنند همه بهانه است ) . واقع قضیّه این است که آنان قیامت را دروغ می‌دانند ، و ما برای کسی که قیامت را دروغ بداند آتش شعله‌ور و سوزانی را آماده کرده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَلْ » : این واژه برای ( إضراب ) است . یعنی آنان آنچه را در زمینه نفی توحید تو نبوّت می‌گویند ، بهانه‌هائی است که در حقیقت از انکار معاد سرچشمه گرفته است . « السَّاعَةُ‌ » : قیامت ( نگا : أنعام‌ / 31 و 40 ، اعراف‌ / 187 ) . « سَعِیراً » : آتش شعله‌ور و ملتهب ( نگا : نساء / 10 و 55 ، إسراء / 97 ) .‏

سوره فرقان آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ إِذَا رَأَتْهُم مِّن مَّکَانٍ بَعِیدٍ سَمِعُوا لَهَا تَغَیُّظاً وَزَفِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که ( این آتش فروزان دوزخ ) ایشان را از دور می‌بیند ( و آنان چشمشان بدان می‌افتد ) صدای خشم‌آلود و جوش و خروش آن را می‌شنوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَغَیُّظاً » : فریاد خشم . خشم را با نعره و فریاد آشکار کردن . « زَفِیراً » : جوش و خروش ناشی از خشم . از خشم نفس طولانی بیرون کشیدن ( نگا : هود / 106 ، أنبیاء / 100 ) .‏

سوره فرقان آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا أُلْقُوا مِنْهَا مَکَاناً ضَیِّقاً مُقَرَّنِینَ دَعَوْا هُنَالِکَ ثُبُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که ایشان ، با غُل و زنجیر ، به مکان تنگی از آتش دوزخ افکنده می‌شوند ، در آنجا ( واویلا سر می‌دهند و ) مرگ را به فریاد می‌خوانند ( و آرزوی نابودی می‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُقَرَّنِینَ » : کسانی که دستها و پاهایشان را با غل و زنجیر به هم بسته باشند ( نگا : ابراهیم‌ / 49 ) . « دَعَوْا » : فریاد می‌دارند . ندا می‌زنند . « هُنَالِکَ » : در آن مکان تنگ . « ثُبُوراً » : هلاک . یعنی فریاد می‌زنند ، مرگ ما را دریاب تا نابود شویم و از عذاب برهیم ( نگا : نبأ / 40 ) .‏

سوره فرقان آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ لَا تَدْعُوا الْیَوْمَ ثُبُوراً وَاحِداً وَادْعُوا ثُبُوراً کَثِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏امروز یک بار نه ، بلکه بارها و بارها مرگ را به آرزو بخواهید و فریادش دارید ( ولی بدانید که دیگر مرگی وجود ندارد ، و خلاص از عذاب و نجات از عقابی که پیوسته رو به افزایش است ، غیر ممکن است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ثُبُوراً کَثِیراً » : مراد واویلاها و ناله‌های پشت سر یکدیگر و ای مرگ و ای مرگهای مکرّر است .‏

سوره فرقان آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ أَذَلِکَ خَیْرٌ أَمْ جَنَّةُ الْخُلْدِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ کَانَتْ لَهُمْ جَزَاء وَمَصِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! بدیشان ) بگو : آیا این ( سرنوشت دردناک ) بهتر است ، یا بهشت جاویدانی که به پرهیزگاران وعده داده شده است‌ ؟ ( بهشتی که برابر وعده الهی توسّط انبیاء ) هم پاداش ( اعمال دنیوی ) آنان است و هم جایگاه و قرارگاه ( سرمدی ) ایشان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ » : این سرنوشت بدفرجام دوزخ نام .‏

سوره فرقان آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ لَهُمْ فِیهَا مَا یَشَاؤُونَ خَالِدِینَ کَانَ عَلَى رَبِّکَ وَعْداً مَسْؤُولاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( همان بهشتی که ) هرچه بخواهند ، در آنجا موجود و برای آنان فراهم است ، و برای همیشه در آنجا خواهند ماند . این نعمتها وعده خدا بوده است ، وعده‌ای که ( مؤمنان برابر رهنمود یزدان در کتابهای آسمانی ) تحقّق آن را از خدا خواسته‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَالِدِینَ » : حال است . « وَعْداً مَّسْؤُولاً » : وعده‌ای که مورد تقاضا و درخواست مؤمنان از خدا بوده است ( نگا : آل‌عمران‌ / 194 ) و فرشتگان نیز آن را برای مؤمنان از خدا درخواست کرده‌اند ( نگا : غافر / 8 ) . آن چنان این وعده قطعی و حتمی است که مؤمنان می‌توانند آن را در آخرت از خدا مطالبه و درخواست کنند .‏

سوره فرقان آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَوْمَ یَحْشُرُهُمْ وَمَا یَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ فَیَقُولُ أَأَنتُمْ أَضْلَلْتُمْ عِبَادِی هَؤُلَاء أَمْ هُمْ ضَلُّوا السَّبِیلَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( برای اندرز مردمان یادآور شو ) روزی را که خداوند همه مشرکان را ( برای حساب و کتاب ) به همراه همه کسانی که ( همچون عیسی و عُزَیر و فرشتگان ، در دنیا ) بجز خدا می‌پرستیدند ، گرد می‌آورد و ( به پرستش شدگان ) می‌گوید : آیا شما این بندگان مرا گمراه کرده‌اید ( و بدیشان دستور داده‌اید که شما را پرستش نمایند ) یا این که خودشان گمراه گشته‌اند ( و به اختیار خود شما را پرستش نموده‌اند ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا یَعْبُدُونَ » : مراد عیسی و عُزَیر و فرشتگان و دیگر ذوی‌العقولی است که پرستش شده‌اند ( نگا : مائده‌ / 116 ، توبه‌ / 30 ، انبیاء / 26 ، سبا / 40 و 41 ) .‏

سوره فرقان آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا سُبْحَانَکَ مَا کَانَ یَنبَغِی لَنَا أَن نَّتَّخِذَ مِن دُونِکَ مِنْ أَوْلِیَاء وَلَکِن مَّتَّعْتَهُمْ وَآبَاءهُمْ حَتَّى نَسُوا الذِّکْرَ وَکَانُوا قَوْماً بُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان ( در پاسخ ) می‌گویند : تو منزّه و به دور ( از آن چیزهائی ) هستی ( که مشرکان به تو نسبت می‌دهند ) . ما ( انسانها ) را نرسد که جز تو سرپرستانی برای خود برگزینیم ( و سوای تو را بپرستیم ) ، ولیکن ( سبب کفر و انحرافشان این است که ) آنان و پدران و نیاکانشان را ( از نعمتها و لذائذ دنیا ) برخوردار نموده‌ای ، تا آنجا که یاد ( تو و سپاس تو ) را فراموش کرده‌اند ( و به جای شکر نعمت ، در شهوات و کامجوئیها فرو رفته‌اند ) و مردمان تباهی شده‌اند و هلاک گشته‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا کَانَ یَنبَغی لَنَا . . . » : ما را نسزد . ما نباید که . مراد ما انسانها و همه خلائق است . « أَوْلِیَآءَ » : مراد معبودها است . « مَتَّعْتَهُمْ » : متمتّع نموده‌ای . از نعمت برخوردار کرده‌ای . « الذِّکْرَ » : مراد یاد پروردگار و عذاب و عقاب کردگار است . « بُوراً » : فاسد و تباه . هلاک شده . این واژه جمع مکسّر ( بائِر ) یا مصدر است و در معنی جمع .‏

سوره فرقان آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ فَقَدْ کَذَّبُوکُم بِمَا تَقُولُونَ فَمَا تَسْتَطِیعُونَ صَرْفاً وَلَا نَصْراً وَمَن یَظْلِم مِّنکُمْ نُذِقْهُ عَذَاباً کَبِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به پرستش‌کنندگان مشرک گفته می‌شود : شما که می‌گفتید اینان شما را از راه منحرف و گمراه کرده‌اند و به عبادت خود خوانده‌اند ! هم اینک ) ایشان سخنان شما را تکذیب می‌کنند و نادرست می‌دانند . لذا نه می‌توانید ( عذاب الهی را ) از خود به دور دارید ، و نه می‌توانید ( خویشتن را ) یاری دهید و ( یا از دیگران ) یاری ببینید . ( بندگان جملگی باید بدانند که ) هرکس از شما ( با کفر و عصیان ، همچون اینان ) ستم کند ، عذاب بزرگی را بدو می‌چشانیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِمَا تَقُولُونَ » : در چیزی که می‌گوئید . حرف ( ب ) به معنی ( فی ) است ( نگا : آل‌عمران‌ / 123 ، قمر / 34 ) . « صَرْفاً » : دفع عذاب . بازگرداندن ( نگا : آل‌عمران‌ / 152 ، اعراف‌ / 146 ، یوسف‌ / 24 و 33 ) . « نَصْراً » : مراد خویشتن را کمک و یاری کردن ، و یا از دیگران کمک و یاری دریافت نمودن است .‏

سوره فرقان آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ وَما أَرْسَلْنَا قَبْلَکَ مِنَ الْمُرْسَلِینَ إِلَّا إِنَّهُمْ لَیَأْکُلُونَ الطَّعَامَ وَیَمْشُونَ فِی الْأَسْوَاقِ وَجَعَلْنَا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَتَصْبِرُونَ وَکَانَ رَبُّکَ بَصِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما هیچ یک از پیغمبران را پیش از تو نفرستاده‌ایم مگر این که ( همه آنان از جنس بشر بوده‌اند و ) غذا می‌خورده‌اند و در بازارها ( برای معامله و تهیّه نیازمندیهای‌خود ) راه می‌رفته‌اند . ما برخی از شما را وسیله امتحان برخی دیگر کرده‌ایم ( و اغنیاء را با فقراء ، تندرستان را با بیماران ، پیغمبران را با کافران و مشرکان ، و برعکس می‌آزمائیم ) . آیا شکیبائی می‌ورزید ؟ ( تا از عهده امتحان الهی بدر آئید و پاداش بزرگ او را دریافت نمائید ؟ شکیبائی کنید ، چرا که شکیبائی رکن اصلی پیروزی است ) . خدای تو بینا است ( و همه‌چیز را می‌بیند و همگان را در برابر اعمالشان پاداش می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِتْنَةً » : آزمون . آزمایش . « جَعَلْنَا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً » : مراد آزمایش عمومی مردم به وسیله یکدیگر است ( نگا : انعام‌ / 53 و 165 ، انفال‌ / 28 ، محمّد / 4 ) .‏

سوره فرقان آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ الَّذِینَ لَا یَرْجُونَ لِقَاءنَا لَوْلَا أُنزِلَ عَلَیْنَا الْمَلَائِکَةُ أَوْ نَرَى رَبَّنَا لَقَدِ اسْتَکْبَرُوا فِی أَنفُسِهِمْ وَعَتَوْ عُتُوّاً کَبِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان که امیدی به ملاقات ما ( در روز رستاخیز نداشته و قیامت را قبول ) ندارند می‌گویند : چرا فرشتگان به پیش ما نمی‌آیند ( تا بر صدق رسالت تو گواهی دهند ؟ ) یا چرا پروردگار خود را نمی‌بینیم ( تا خودش در برابرمان ظاهر و به ما بگوید که او تو را فرستاده است‌ ؟ ) واقعاً آنان خویشتن را بزرگ پنداشته‌اند ( و از حدّ خود بسی پا را فراتر ) و در ظلم و طغیان سخت سرکشی نموده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إسْتَکْبَرُوا فِی أَنفُسِهِمْ » : خودشان را دست بالا و بزرگ گرفته‌اند . خود را بزرگ پنداشته‌اند . « عَتَوْا » : سرکشی کرده‌اند . از حدّ خود فراتر رفته‌اند .‏

سوره فرقان آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ یَرَوْنَ الْمَلَائِکَةَ لَا بُشْرَى یَوْمَئِذٍ لِّلْمُجْرِمِینَ وَیَقُولُونَ حِجْراً مَّحْجُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی فرشتگان را می‌بینند و در آن روز مژده و نویدی برای بزهکاران در میان نخواهد بود ( و بلکه روزی است که از ترس فریاد برمی‌آورند و ) می‌گویند : پناه ! ! امان ! !‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَوْمَ » : در روزی . مراد روز فوت و مرگ هر کسی ( نگا : نساء / 97 ) یا روز قیامت است . « لا بُشْری‌ » : بشارت و مژده‌ای نخواهد بود . بشارت مباد . « حِجْراً مَّحْجُوراً » : پناه و امان دهید . دست باز دارید و صدمه‌ای نرسانید که ممنوع و گناه است . ( حِجْراً مَّحْجُوراً ) اصطلاحی بوده است در میان عربها که وقتی به کسی برخورد می‌کردند که از او می‌ترسیدند ، برای گرفتن امان آن را خطاب به طرف می‌گفتند . مخصوصاً در ماههای حرام و ایّام حجّ ، اگر دشمنی به دشمنی برخورد می‌کرد و می‌ترسید صدمه‌ای بدو بزند این جمله را تکرار می‌کرد و در امان بود . ( حِجْراً ) مفعول به فعل مقدّری است و ( مَحْجُوراً ) صفت است و به عنوان تأکید معنی آمده است . در اصل چنین است : أَطْلُبُ مِنکَ حِجْراً ، لا سَبیلَ إِلی رَفْعِهِ وَ دَفْعِهِ . کافران در قیامت خیال می‌کنند با گفتن ( حِجْراً مَّحْجُوراً ) می‌توانند خویشتن را از دست فرشتگان عذاب و از مجازات و عقاب خدا برهانند .‏

سوره فرقان آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَدِمْنَا إِلَى مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاء مَّنثُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به سراغ تمام اعمالی که ( به ظاهر نیک بوده و در دنیا ) آنان انجام داده‌اند می‌رویم و همه را همچون ذرّات غبار پراکنده در هوا می‌سازیم ( و ایشان را از اجر و پاداش آن محروم می‌کنیم . چرا که نداشتن ایمان ، موجب محو و نابودی احسان ، و بی‌اعتبار شدن اعمال خوب انسان می‌گردد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَدِمْنَآ إِلی مَا » : به سراغ چیزهائی می‌رویم که . « هَبَآءً » : ذرّات کوچک غبار که به هنگام تابش نور خورشید به داخل اطاق دیده می‌شوند . « مَنثُوراً » : پراکنده . مراد این است که اعمال ایشان را بدان گونه پراکنده می‌داریم که همچون چنین ذرّاتی قابل جمع نبوده و مفید فائده‌ای نباشند ( نگا : ابراهیم‌ / 18 ) .‏

سوره فرقان آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُّسْتَقَرّاً وَأَحْسَنُ مَقِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بهشتیان در آن روز ، جایگاه و استراحتگاهشان بهتر و نیکوتر است . . .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَیْرٌ » : صیغه تفضیل ، گاهی در مواردی به کار می‌رود که یک طرف به کلّی فاقد آن است ( نگا : فصّلت‌ / 40 ) . لذا این آیه بیانگر آن نیست که دوزخیان وضعشان خوب است و بهشتیان وضعشان از آنان بهتر می‌باشد . « مُسْتَقَرّاً » : قرارگاه . جایگاه . « مَقِیلاً » : استراحتگاه . خوابگاه . از ماده ( قیل ) . واژه‌های ( مُسْتَقَرّاً ) و ( مَقِیلاً ) تمییز می‌باشند .‏

سوره فرقان آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَوْمَ تَشَقَّقُ السَّمَاء بِالْغَمَامِ وَنُزِّلَ الْمَلَائِکَةُ تَنزِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( یادآور شو ) روزی را که آسمانِ ( کره زمین در آن روز ، بر اثر انفجارات کواکب و سیّارات ) به وسیله ابر ( حاصل از گرد و غبار غلیظ کرات ) پاره‌پاره ( و لکه‌لکه ) می‌گردد . و فرشتگان تندتند و پیاپی فرو فرستاده می‌شوند ( تا نامه اعمال را به دست مردمان برسانند ، و به هنگام حسابرسی و دادگاهی بر آنان گواهی دهند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَشَقَّقُ » : پاره‌پاره می‌گردد . اشارت به آن است که در آستانه قیامت ، انقلابات و انفجارات شگرفی سراسر عالم هستی را فرا می‌گیرد و ابر غلیظی از گرد و غبار کرات متلاشی شده ، صفحه آسمان را می‌پوشاند که در لابلای این ابر شکافی وجود دارد . « بِالْغَمَامِ » : به وسیله ابر . همراه ابر . واژه ( ب ) ممکن است به معنی ملابست باشد ، یا برای سببیّت بوده ، و یا این که به معنی ( عَنْ ) باشد ( نگا : / 44 ) . یعنی : آسمان گاه‌گاهی از لابلای ابر پدیدار می‌شود .‏

سوره فرقان آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ الْمُلْکُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ لِلرَّحْمَنِ وَکَانَ یَوْماً عَلَى الْکَافِرِینَ عَسِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن روز حکومت واقعی و ملک حقیقی ، از آن خداوند مهربان است ( و مملکت جهان ، به صورت ظاهر و باطن و حقیقی و مجازی ، در دست یزدان است ) ، و آن روز برای کافران روز سختی خواهد بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اَلْحَقُّ » : واقعی . راستین . صفت « اَلْمُلْکُ » است . « عَسِیراً » : سخت . شدید ( نگا : قمر / 8 ، مدّثّر / 9 ) .‏

سوره فرقان آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و در آن روز ستمکار ( کفرپیشه ) هر دو دست خویش را ( از شدّت حسرت و ندامت ) به دندان می‌گزد و می‌گوید : ای کاش ! با رسول خدا راه ( بهشت را ) برمی‌گزیدم ( و با قافله انبیاء به سوی خوشبختی جاویدان و رضای یزدان سبحان حرکت می‌کردم . ای وای ! من ، بر خود چه کردم‌ ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اَلظّالِمُ » : کافر . کسی که با کفر و مخالفت با انبیاء ، به خویشتن ظلم کرده است . « یَعَضُّ » : گاز می‌گیرد . دست خود یا انگشت خود را گاز گرفتن ، کنایه از خشم و پشیمانی است .‏

سوره فرقان آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ یَا وَیْلَتَى لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَاناً خَلِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای وای ! کاش من فلانی را به دوستی نمی‌گرفتم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلِیلاً » : دوست خاصّ و صمیمی که انسان او را مشاور خود کند .‏

سوره فرقان آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءنِی وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِلْإِنسَانِ خَذُولاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بعد از آن که قرآن ( برای بیداری و آگاهی ) به دستم رسیده بود ، مرا گمراه ( و از حق منحرف و منصرف ) کرد . ( آری ! این چنین ) شیطان انسان را ( به رسوائی می‌کشد و ) خوارِ خوار می‌دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الذِّکْرِ » : قرآن ( نگا : آل‌عمران‌ / 58 ، اعراف‌ / 63 و 69 . . . ) . یاد خدا ( نگا : مائده‌ / 91 ، رعد / 28 ) . « الشَّیْطَانُ » : اهریمن جنّ و انس . « خَذُولاً » : بسیار خوار کننده و رسوائی به بار آورنده .‏

سوره فرقان آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ الرَّسُولُ یَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و پیغمبر ( شکوه‌کنان از کیفیّت برخورد مردمان با قرآن ) عرض می‌کند ، پروردگارا ! قوم من این قرآن را ( که وسیله سعادت دو جهان بود ) رها و از آن دوری کرده‌اند ( و از ترتیل و تدبّر و عمل بدان غافل شده‌اند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَهْجُوراً » : متروک . رها شده . مراد از ترک قرآن ، دوری گزیدن از : شنیدن و اندیشیدن ، عمل به احکام حلال و حرام آن ، در اصول و فروع دین حاکم کردن و داوری بردن بدان ، درمان دل و درون خود را از قرآن خواستن ، و بالاخره عقائد و عبادات و اخلاق از آن آموختن است .‏

سوره فرقان آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ جَعَلْنَا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوّاً مِّنَ الْمُجْرِمِینَ وَکَفَى بِرَبِّکَ هَادِیاً وَنَصِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏این گونه ( که تو ای پیغمبر ! با موضعگیری و عداوت سرسختانه این گروه روبرو شده‌ای ، همه پیغمبران در چنین شرایطی قرار داشته‌اند ، و ) برای هر پیغمبری گروهی از بزهکاران را دشمن ساخته‌ایم ( که با او به مبارزه پرداخته و با مکتب و دعوتش مخالفت ورزیده‌اند . امّا بدان که حق همیشه پیروز است ، و تو هم تنها و بدون یاور نیستی ، و خدا تو را به راه پیروزی بر آنان راهنمائی می‌کند و یاریت می‌دهد ) و همین بس که خدای تو راهنما و یاور باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَدُوّاً » : دشمنان . واژه ( عَدُوّ ) برای مفرد و جمع به کار می‌رود ( نگا : انعام‌ / 112 ، کهف‌ / 50 ) . « الْمُجْرِمینَ » : بزهکارانی مراد است که فسادشان شدّت گرفته باشد ( نگا : انعام‌ / 123 ، یونس‌ / 17 ، شعراء / 99 ، مدّثّر / 41 ) .‏

سوره فرقان آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً کَذَلِکَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَکَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏کافران می‌گویند : چرا قرآن بر او یکجا نازل نمی‌شود ؟ ( و چرا آیات آن تدریجاً و با فواصل مختلف زمانی نازل می‌گردد ؟ ) . همین گونه ( ما قرآن را به صورت آیات جداگانه و بخش‌بخش می‌فرستیم ) تا دل تو را ( با اُنس بدان و حفظ آن ) پابرجا و استوار بداریم ، و آن را قسمت به قسمت و آرام آرام ( توسّط جبریل ، بر تو ) فرو می‌خوانیم ( تا آن را با دقّت بیاموزی و کم‌کم به خاطر سپاری ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جُمْلَةً وَاحِدَةً » : به یکباره . یکجا . ( جُمْلَةً ) حال ، و ( واحِدَةً ) صفت مؤکّده است . « کَذالِکَ » : بدین گونه . یعنی به همین گونه جداجدا و گاه‌گاه . « رَتَّلْناهُ تَرْتیلاً » : آن را جداجدا و کم‌کم فرو می‌خوانیم و پیاپی و منظّم نازل می‌گردانیم . نزول تدریجی قرآن از نظر تلقّی وحی ، و ابلاغ به مردم ، و اجرا قوانین آن در برنامه زندگی در مناسبتهای تاریخی و حوادثی که در مسیر انقلابی امّت اسلامی به وقوع می‌پیوندد ، دارای اثرات عمیق‌تری است .‏

سوره فرقان آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَا یَأْتُونَکَ بِمَثَلٍ إِلَّا جِئْنَاکَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این کافران ) هیچ مثالی را ( به عنوان اعتراض از قرآن و رخنه از رسالت و دعوت تو ) به میان نمی‌کشند ، مگر این که ما پاسخ راست و درست را ، و بهترین وجه و زیباترین تبیین و تفسیر را به تو می‌نمایانیم ( و بدین وسیله اعتراضات واهی ایشان را پاسخ داده و باطل می‌گردانیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَثَلٍ » : مراد اعتراضات و شبهات است . « الْحَقِّ » : جواب درست و پاسخ واقعی . « أَحْسَنَ » : بهترین و زیباترین چیز در حدّ ذات خود . عطف بر « الْحَقِّ » یا محلّ آن است .‏

سوره فرقان آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ یُحْشَرُونَ عَلَى وُجُوهِهِمْ إِلَى جَهَنَّمَ أُوْلَئِکَ شَرٌّ مَّکَاناً وَأَضَلُّ سَبِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که کشان‌کشان بر رخساره‌هایشان به سوی دوزخ برده می‌شوند و در آن گرد آورده می‌شوند ، آنان بدترین جایگاه و منحرف‌ترین راه را دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُحْشَرُونَ . . . إِلی . . . » : ( نگا : انعام‌ / 38 و 51 ، انفال / 36 ) . « مَکاناً » : مراد مرتبه و پلّه و پایه دنیوی ، و یا منزل و مأوی و جایگاه اخروی است .‏

سوره فرقان آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ آتَیْنَا مُوسَى الْکِتَابَ وَجَعَلْنَا مَعَهُ أَخَاهُ هَارُونَ وَزِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به موسی کتاب ( تورات ) عطاء کردیم ( و او را موظّف به تبلیغ احکام آن نمودیم ) و برادرش هارون را همراه و مددکار او ساختیم ( تا وی را در کار مهمّ رسالت و برنامه سنگین مبارزه با فرعون و فرعونیان کمک و یاری نماید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَزِیراً » : معیّن . یاور . مددکار ( نگا : طه 29 - 35 ) .‏

سوره فرقان آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ فَقُلْنَا اذْهَبَا إِلَى الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیَاتِنَا فَدَمَّرْنَاهُمْ تَدْمِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتیم : هر دو نفر به سوی مردمانی بروید که آیات ما را تکذیب کرده‌اند ( و نشانه‌های خدا را که در آفاق و انفس پخش است نادیده گرفته‌اند و تعلیمات انبیای پیشین را پشت گوش انداخته‌اند . موسی و هارون به پیش فرعون و فرعونیان رفتند و آنان آن دو را تکذیب کردند ) پس ما ایشان را به شدّت هلاک و نابود کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذَّبُوا بِئَایَاتِنَا . . . » : مراد از ( آیات ) نشانه‌های خداشناسی موجود در گستره هستی ، یا آیات کتابهای آسمانی پیشین ، و یا معجزات نهگانه‌ای است که بر دست موسی انجام گرفته است . « فَدَمَّرْنَاهُمْ تَدْمِیراً » : ایشان را سخت هلاک ساختیم . این جمله جواب جمله مقدّر محذوفی بوده و در اصل چنین است : فَذَهَبَا إِلَیْهِم بِالرِّسَالَةِ فَکَذَّبُوهُمَا فَدَمَّرْنَاهُمْ تَدْمِیراً . . . در اینجا علّت استحقاق عذاب فرعون و فرعونیان مورد نظر است ، و چکیده‌ای از سرگذشت ایشان بدون در نظر گرفتن تقدم و تأخر زمانی مطالب حادثه ، برای پیغمبر نقل می‌شود .‏

سوره فرقان آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَوْمَ نُوحٍ لَّمَّا کَذَّبُوا الرُّسُلَ أَغْرَقْنَاهُمْ وَجَعَلْنَاهُمْ لِلنَّاسِ آیَةً وَأَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِینَ عَذَاباً أَلِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( قبل از موسی نیز چنین کردیم ) و قوم نوح را غرق نمودیم و ایشان را عبرت مردمان ساختیم ، بدان گاه که پیغمبران را تکذیب کردند . ما برای ستمگران عذاب دردناکی فراهم ساخته‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَوْمَ » : مفعول‌به برای فعل محذوفی است و منصوب به اشتغال‌است و فعل ( أَغْرَقْنَاهُمْ ) بیانگر آن‌است . « الرُّسُلِ » : مراد فقط نوح است . ولی تکذیب یکی از انبیاء ، به منزله تکذیب همه پیغمبران است . « ءَایَةً » : عبرت . اندرز .‏

سوره فرقان آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ وَعَاداً وَثَمُودَ وَأَصْحَابَ الرَّسِّ وَقُرُوناً بَیْنَ ذَلِکَ کَثِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و عاد و ثمود و اصحاب الرّس و ملّتها و اقوام بسیار دیگری را که در این میان بودند ( هلاک ساختیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَصْحَابَ الرَّسِّ » : اصحاب الاخدود مذکور در سوره بروج آیه چهار است . چرا که ( أُخدود ) به معنی شکاف و گودال مستطیل شکل در زمین است ، و از جمله معانی ( رَسّ ) هم معنی چاه و حفره است . مراد کافرانی است که در یمن زندگی می‌کردند و خواستند مسیحیان موحّد و راستین نجران را که در همسایگی آنان می‌زیستند به کفر برگردانند . مسیحیان خداشناس نپذیرفتند و بر دین آسمانی ماندگار شدند . رؤسای کفّار برای وا داشتن ایشان گودالی را کندند و در آن آتش برافروختند و هر که مسیحیّت را ترک نگفت بدان گودالش انداختند . « قُرُوناً » : ملّتها و اقوام ( نگا : انعام‌ / 6 ، یونس‌ / 13 ، مؤمنون‌ / 42 ) .‏

سوره فرقان آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ وَکُلّاً ضَرَبْنَا لَهُ الْأَمْثَالَ وَکُلّاً تَبَّرْنَا تَتْبِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ولی ما هرگز غافلگیرانه آنان را مجازات نکردیم و بلکه ) برای همه آنان مثلها زدیم ( و پندها و اندرزها گفتیم . امّا به خود نیامدند و اندرز نپذیرفتند ) و ما جملگی ایشان را سخت هلاک و نابود کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُلاًّ » : مفعول‌به برای فعل محذوفی است و از باب اشتغال است . « الأمْثَالَ » : مواعظ و مثلهای سودمند . « تَتْبِیراً » : سخت هلاک کردن و نابود ساختن .‏

سوره فرقان آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ أَتَوْا عَلَى الْقَرْیَةِ الَّتِی أُمْطِرَتْ مَطَرَ السَّوْءِ أَفَلَمْ یَکُونُوا یَرَوْنَهَا بَلْ کَانُوا لَا یَرْجُونَ نُشُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( قریشیان در سفرهای خود به شام ) از کنار شهری که باران شر و بدبختی ( سنگباران ) بر سر اهالی آنجا در گرفته بود گذشته‌اند ( و صحنه‌های گویا و تابلوهای زنده سرنوشت دردناکِ آلودگان و بزهکاران را دیده‌اند ) . مگر آنها را ندیده‌اند ؟ ! ( آری ! این صحنه‌ها را دیده‌اند ، ولی درس عبرت نگرفته‌اند . چرا که آنان کافر بوده و اصلاً به رستاخیز معتقد نیستند ) و به معاد دل نمی‌بندند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْقَرْیَةِ » : بزرگترین شهر قوم لوط مراد است . « نُشُوراً » : زنده شدن دوباره . رستاخیز . معاد ( نگا : فرقان‌ / 3 ، فاطر / 9 ، ملک‌ / 15 ) .‏

سوره فرقان آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا رَأَوْکَ إِن یَتَّخِذُونَکَ إِلَّا هُزُواً أَهَذَا الَّذِی بَعَثَ اللَّهُ رَسُولاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که تو را می‌بینند ، تنها به استهزاء و تمسخرت می‌گیرند ، ( و شوخی‌کنان برخی به برخی می‌گویند : ) این است آن کسی که خدا او را به عنوان پیغمبر فرستاده است‌ ؟ ! ( تا ما عقلاء و کبراء از او پیروی کنیم و به دنبالش راه بیفتیم‌ ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنْ » : نه . حرف نفی است ( نگا : ملک‌ / 20 ) . « هُزُواً » : تمسخر . در اینجا به معنی مسخره شده ، یعنی ( مَهْزُوءٌ بِهِ ) به کار رفته‌است . ( نگا : بقره‌ / 67 و 231 ، مائده‌ / 57 و 58 . . . ) « هذا » : این . در اینجا جنبه تحقیر و کوچک شمردن دارد .‏

سوره فرقان آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ إِن کَادَ لَیُضِلُّنَا عَنْ آلِهَتِنَا لَوْلَا أَن صَبَرْنَا عَلَیْهَا وَسَوْفَ یَعْلَمُونَ حِینَ یَرَوْنَ الْعَذَابَ مَنْ أَضَلُّ سَبِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ما استقامت و پایداری بر ( پرستش ) خدایان خود نکنیم ، بیم آن می‌رود که ( این مرد ما را گمراه سازد ، و با حسن بیان و قوّت حجّت خویش ) ما را از معبودهایمان منصرف کند ( و به سوی یکتاپرستی متمایل نماید ، و در نتیجه منحرفمان گرداند . مشرکان در روز قیامت ) هنگامی که عذاب ( خدا ) را دیدند ، خواهند دانست که چه کسی گمراه و منحرف است . ( آیا تو بیراهه می‌روی ، یا این که ایشان کژراهه می‌روند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن کَادَ . . . » : نزدیک است که . حرف ( إِنْ ) مخفّف از مثقّله است ، و اسم آن محذوف و اصل آن : ( إِنَّهُ کَادَ ) است . « لَیُضِلُّنَا عَنْ . . . » : منصرفمان کند از . گمراهمان کند از .‏

سوره فرقان آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ أَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ أَفَأَنتَ تَکُونُ عَلَیْهِ وَکِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏به من بگو ببینم ، آیا کسی که هوی و هوس خود را معبود خویش می‌کند ( و آرزوپرستی را جایگزین خداپرستی می‌سازد ، تا آنجا که سنگهای بی‌جانی را برمی‌گزیند و به دلخواه می‌پرستد ) آیا تو وکیل او خواهی بود ؟ ( و می‌توانی او را از هواپرستی به خداپرستی برگردانی ، و از ضلالت به هدایت بکشانی‌ ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَرَأَیْتَ » : مرا خبر بده . به من بگو ( نگا : المصحف المیسّر ) . « مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ » : کسی که هوی و هوس را معبود و خدای خود ساخته است . مراد از آرزوپرستی ، به فرمان دل گوش کردن ، و فرمان خدا و رسول و رهنمود عقل را رها کردن است ( نگا : کهف‌ / 28 ، طه‌ / 16 ، قصص‌ / 50 ) . « وَکیلاً » : کسی که کار و بار خود را بدو وامی‌گذارند . مراد این است رسول خدا قادر به دفاع و هدایت چنین اشخاصی نیست و تنها بَشیر و نَذیر و سِراج مُنیر و رحمةً‌لِلْعَالَمِین است ، و بر رسولان پیام باشد و بس .‏

سوره فرقان آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَکْثَرَهُمْ یَسْمَعُونَ أَوْ یَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا گمان می‌بری که بیشتر آنان ( چنان که باید ) می‌شنوند یا می‌فهمند ؟ ! ( نه ! آنان تفکّر و تعقّل ندارند ) . ایشان همچون چهارپایان هستند ، و بلکه گمراه‌تر .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن هُمْ . . . » : واژه ( إِنْ ) حرف نفی است . « کَالأنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ » : ( نگا : اعراف‌ / 179 ) .‏

سوره فرقان آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَرَ إِلَى رَبِّکَ کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَلَوْ شَاء لَجَعَلَهُ سَاکِناً ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَیْهِ دَلِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر نمی‌بینی که پروردگارت چگونه سایه را گسترانیده است‌ ؟ ( و شامل همه کره زمین به طور متناوب کرده است ، و با نظام ویژه نور و ظلمت ، زندگی را برای انسانها و جانداران و گیاهان ممکن و آسان ساخته است‌ ؟ ! ) و همچنین خورشید را دالّ بر این سایه گسترده کرده است‌ ؟ اگر خدا می‌خواست سایه را ساکن می‌کرد ( و با استقرار دائم ظلمت ، توازن حرارت را به هم می‌زد ، و حیات را از گستره زمین برمی‌چید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَدَّ الظِّلَّ . . . » : سایه را همه جا گستر کرده است . اشاره به این است که سایه گاهی بر قسمت شرقی و گاهی بر قسمت جنوبی کره زمین می‌افتد ، و بر اثر گردش زمین به دور خود ، شب و روز تولید می‌گردد و سایه و روشنی همه جا را به نوبه فرا می‌گیرند ، و بر اثر گردش زمین به دور خورشید ، فصول چهارگانه تشکیل ، و قطب شمال و قطب جنوب هم مانند سایر نقاط زمین به طور متناوب از نور و سایه برخوردار می‌شوند . « عَلَیْهِ دَلِیلاً » : رهنمون به آن . بیانگر آن . اشاره به این است که خورشید شناساننده تاریکی است ، چرا که ضدّ به ضدّ شناخته می‌شود . « ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَیْهِ دَلِیلاً » : این جمله عطف بر جمله ( مَدَّ الظِّلَّ ) است ، و ( وَ لَوْ شَآءَ رَبُّکَ لَجَعَلَهُ سَاکِناً ) میان آنها جمله معترضه است .‏

سوره فرقان آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ قَبَضْنَاهُ إِلَیْنَا قَبْضاً یَسِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس ما آن سایه را آهسته جمع کرده و برمی‌چینیم ( و این برچیدن تدریجی بیشترین فائده را برای موجودات دارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَبَضْنَاهُ » : آن را جمع می‌گردانیم . مراد محو تدریجی سایه بر حسب موقعیّت خورشید است . « إِلَیْنَا » : به سوی خود . این تعبیر بیانگر این است که تابش نور و گسترش سایه - بر اثر طلوع و غروب خورشید - هر دو در دست خدا و ناشی از قدرت لایزال الله در نظام کائنات است .‏

سوره فرقان آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِبَاساً وَالنَّوْمَ سُبَاتاً وَجَعَلَ النَّهَارَ نُشُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏این خدا است که برای شما شب را ( همچون ) پوشش ، و خواب را ( مایه ) آرامش و آسایش ، و روز را ( هنگام ) بیداری ( و جنبش و تلاش و کوشش ) نموده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِبَاساً » : مراد این است که تاریکی شب همچون جامه شما را در خود می‌پوشاند . « سُبَاتاً » : تعطیل کار به منظور استراحت و تجدید قوا است . ضمناً اشاره لطیفی به تعطیل فعّالیّتهای برخی از اندامهای بدن به هنگام خواب دارد . « نُشُوراً » : بیداری . مراد وقت بیداری و تلاش و کوشش و حرکت و جنبش است که به زنده شدن دوباره رستاخیز می‌ماند ( نگا : فرقان‌ / 3 و 40 ، فاطر / 9 ، ملک‌ / 15 ) .‏

سوره فرقان آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیَاحَ بُشْراً بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا کسی است که بادها را به عنوان مژده‌رسانهای پیش قراول باران رحمت خود وزان می‌کند . . . و این ما هستیم که از آسمان آب پاک و پاک کننده ( محیط و چرک و کثافت ) را نازل می‌گردانیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الرِّیَاحَ » : جمع ریح ، بادها ، ذکر آن به صورت جمع ، اشاره به انواع مختلف بادها است که ابرها را به مناطق روی زمین می‌رانند . « بُشْراً » : مخفّف ( بُشُراً ) جمع ( بَشُور ) به معنی مبشّر است . مژده‌رسانها . بشارت دهندگان ( نگا : اعراف‌ / 57 ) . « بَیْنَ یَدَیْ » : پیش از . قبل از . « رَحْمَتِهِ » : رحمت او . مراد باران است که رحمت خدا در حقّ بندگان است . اشاره به وزش بادها در پیشاپیش توده‌های ابر است که آمیخته با رطوبت ملایمی بوده و نسیم دل‌انگیزی ایجاد می‌کند که از آن بوی باران به مشام می‌رسد و به مژده‌رسانهائی می‌مانند که خبر از خوشیها و شادیها می‌دهند . « السَّمَآءِ » : مراد ابر آسمان است ( نگا : واقعه‌ / 69 ) . « طَهُوراً » : پاک . پاک کننده ( نگا : انفال‌ / 11 ) .‏

سوره فرقان آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ لِنُحْیِیَ بِهِ بَلْدَةً مَّیْتاً وَنُسْقِیَهُ مِمَّا خَلَقْنَا أَنْعَاماً وَأَنَاسِیَّ کَثِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏تا با آن آب سرزمین مرده ( و خشکیده را با رویاندن گیاهان ، سرسبز و ) زنده گردانیم ، و آن را برای نوشیدن در اختیار مخلوقاتی که آفریده‌ایم ، از جمله چهارپایان زیاد و مردمان فراوان ، قرار دهیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَلْدَةً » : سرزمین . « مَیْتاً » : مرده . مراد خشک و بی‌آب و علف است . ( مَیْتاً ) صفت ( بَلْدَةً ) است و می‌بایست به صورت مؤنّث ، یعنی ( مَیْتَة ) ذکر شود ، امّا در اینجا توجّه به معنی است که ( بَلَداً ) است‌ ؛ نه به لفظ ( نگا : فاطر / 9 ) . « نُسْقِیَهُ » : آن را برای نوشیدن در اختیار قرار دهیم . برخی ( إسقاء ) و ( سقْی ) را به یک معنی دانسته‌اند . « أَنْعَام‌ » : چهارپایان . « أَنَاسِیَّ » : جمع إنسان یا إنسیّ ، مردمان .‏

سوره فرقان آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ صَرَّفْنَاهُ بَیْنَهُمْ لِیَذَّکَّرُوا فَأَبَى أَکْثَرُ النَّاسِ إِلَّا کُفُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما قرآن را به صورتهای گوناگون ( در قالب الفاظ زیبا و جمله‌های مؤثّر و گیرا و شیوه‌های دلربا ) در میان مردمان بیان داشته‌ایم تا آنان ( خدای خود را ) یاد کنند و پند گیرند ، امّا بسیاری از مردم جز کفر و ناسپاسی ( در برابر آن از خود ) نشان نمی‌دهند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صَرَّفْنَاهُ بَیْنَهُمْ » : ما باران را در میان انسانها تقسیم می‌کنیم و گاهی باران را در این ناحیه و گاهی در آن ناحیه می‌بارانیم و از نعمت آب بهره‌مند می‌گردانیم ( نگا : نور / 43 ) . در این صورت مرجع ضمیر ( ه ) باران است . امّا با توجّه به آیه 52 و موارد استعمال ( صرف ) به صورت فعلهای ماضی و مضارع در قرآن و ذکر ( لِیَذَّکَّرُوا ) یا همانند آن پشت سر آن ، مرجع ضمیر ( قرآن ) است ( نگا : إسرا / 41 و 89 ، کهف‌ / 54 ، طه‌ / 113 ، احقاف‌ / 27 ، أنعام‌ / 46 و 65 ) و معنی آن گذشت . « کُفُوراً » : کفران نعمت . کفر و انکار .‏

سوره فرقان آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ شِئْنَا لَبَعَثْنَا فِی کُلِّ قَرْیَةٍ نَذِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ما می‌خواستیم در هر شهر و روستائی ، ( پیغمبر ) بیم‌رسانی را برمی‌انگیختیم . ( ولی صلاح امتها و ملّتها در این نمی‌باشد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَرْیَةٍ » : شهر . روستا . مراد ناحیه و دیار است . « نَذِیراً » : بیم‌دهنده . منظور پیغمبری است که مردمان را از سرکشی و عذاب خدا بترساند .‏

سوره فرقان آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَجَاهِدْهُم بِهِ جِهَاداً کَبِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس ( در تبلیغ رسالت و دعوت به حق ، استوار و کوشا باش و ) از کافران اطاعت مکن ( و به دنبال هوسها و خرافات ایشان مرو ) و با ( اسلحه ) قرآن با آنان جهاد بزرگ ( و همه جانبه تبلیغاتی ) را بیاغاز .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَاهِدْهُم بِهِ » : با حجّت و برهان و درسها و عبرتهای قرآن ، جهاد فکری و فرهنگی و تبلیغاتی را با کافران به راه انداز . هر چند در آیات پیشین از قرآن نامی به میان نیامده است ، ولی هر کلمه و هر جمله‌ای از آیه‌های قبلی بخشی از قرآن بوده و تسمیه کلّ به اسم جزء روا است ( نگا : بقره‌ / 2 ) . از سوی دیگر حضور قرآن در ذهن ، خود مرجع ضمیر است .‏

سوره فرقان آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَجَعَلَ بَیْنَهُمَا بَرْزَخاً وَحِجْراً مَّحْجُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا کسی است که دو دریا را در کنار هم روان‌می‌سازد ( و بر اثر وزن مخصوص ، یعنی تفاوت درجه غلظت آب شور و شیرین ، آمیزه همدیگر نمی‌شوند و ) این یکی شیرینِ شیرین است ، و آن دیگر شورِ شور ! خداوند در میان آن دو حاجز و مانعی ایجاد کرده‌است که آنها را کاملاً از هم جدا ساخته است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَرَجَ » : به سوی هم سر داده است . مجاور هم رها و روان کرده است . « الْبَحْرَیْنِ » : مراد تمام آبهای شیرین جهان و تمام آبهای شور آن است که با وجود جزر و مدّ آب دریاها که در شبانه‌روز دو مرتبه بر اثر جاذبه ماه صورت می‌گیرد ، کوهها و خشکیها مانع اختلاط دریاها می‌گردند . یا این که مراد این است همان گونه که در میان اقیانوسها جریان آبهای گرم در داخل آبهای سرد ، و آبهای سرد در داخل آبهای گرم صورت می‌گیرد ، آبهای شیرین در میان آبهای شور ، و آبهای شور در میان آبهای شیرین نیز وجود دارد ( نگا : أضواءالبیان ، جلد ششم ، صفحه‌339 ) به آیات 61 سوره نمل ، و 19 سوره الرحمن ، و 12 سوره فاطر جهت اطّلاع بیشتر مراجعه گردد . « عَذْبٌ » : شیرین و خوشگوار . « فُراتٌ » : بسیار خوشگوار ( نگا : مرسلات‌ / 27 ) . « مِلْحٌ » : شور . « أُجَاجٌ » : بسیار شور . « بَرْزَخاً » : حاجز و مانع . مراد تفاوت درجه غلظت آب شور و شیرین ، و به اصطلاح وزن مخصوص است . یا کوهها و خشکیهای روی زمین است . « حِجْراً » : منع ، و در اینجا به معنی مانع است . عطف ( حجرا ) بر ( بَرْزَخاً ) ، عطف صفت بر موصوف است . « حِجْراً مَّحْجُوراً » : ( نگا : فرقان‌ / 22 ) . واژه‌های ( عَذْبٌ ، فُراتٌ ، مِلْحٌ و أُجاجٌ ) صفت مشبّهه‌اند ( نگا : أضواءالبیان ) .‏

سوره فرقان آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاء بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَصِهْراً وَکَانَ رَبُّکَ قَدِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا است که از آب ( مَنی ) انسانها را آفریده است و ایشان را به ( دو گروه ) ذُکور و إناث تبدیل کرده است ، و پروردگار تو همواره ( بر انجام هر چه بخواهد ) توانا بوده و هست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَآءِ » : مراد از آب ، نطفه است . می‌تواند آب معمولی باشد . یعنی انسانِ نخستین ، از آب آفریده شده ، و پیدایش تمام افراد انسان از آب نطفه است ، و حتّی آب مهمترین ماده ساختمان بدن انسان را تشکیل می‌دهد . « نَسَباً » : خویشاوندی حاصل از جهت مردان . « صِهْراً » : خویشاوندی حاصل از جهت زنان . مراد از ( نَسَباً و صِهْراً ) دو دسته نر و ماده ، یعنی مردان و زنان است ( نگا : نجم‌ / 45 و 46 ، قیامت‌ / 39 ) .‏

سوره فرقان آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَنفَعُهُمْ وَلَا یَضُرُّهُمْ وَکَانَ الْکَافِرُ عَلَى رَبِّهِ ظَهِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏مشرکان معبودهائی جز خدا را پرستش می‌کنند که نه سودی به آنان می‌رسانند و نه زیانی . کافران پیوسته در راه سرکشی از پروردگارشان همدیگر را پشتیبانی می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْکَافِر » : جنس کفّار . « عَلی رَبِّهِ » : بر ضدّ پروردگارش . مراد این است که کافران در مسیر انحراف از راه خدا تنها نیستند و بر ضدّ آئین خدا یکدیگر را تقویت و نیروهائی را بسیج می‌نمایند ( نگا : اعراف‌ / 202 ) . در نظر پروردگارش . « ظَهِیراً » : پشتیبان . یاور شیطان و دیگر کافران در راه معصیت و سرکشی از یزدان . خوار و ذلیل ( نگا : تفسیر المراغی و آلوسی و زادالمسیر ) . در صورت دوم معنی ( وَ کَانَ الْکَافِرُ عَلی رَبِّهِ ظَهِیراً ) چنین است : کافر در نظر خدایش ناچیز و بی‌ارزش است .‏

سوره فرقان آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا مُبَشِّراً وَنَذِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما تو را جز به عنوان بشارت دهنده ( مؤمنان به بهشت ) و بیم دهنده ( کافران به دوزخ ، به سوی مردم ) نفرستاده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُبَشِّراً » : مژده‌رسان .‏

سوره فرقان آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ مَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلَّا مَن شَاء أَن یَتَّخِذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : من در برابر ابلاغ این آئین هیچ گونه پاداشی از شما مطالبه نمی‌کنم . تنها پاداش من این است که کسی - اگر خواست‌ - راه به سوی پروردگارش در پیش گیرد ( و در مسیری که منتهی به رضا و رحمت و پاداش فراوان یزدان است گام بردارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قُلْ مَآ أَسْأَلُکُمْ » : مراد این است که در برابر تبلیغ دین خدا ، پولی از شما نمی‌خواهم و برای دریافت چیزی چنین کاری را نمی‌کنم . « إِلاّ مَن شَآءَ » : جز این را که کسی به اختیار خود این آئین را بپذیرد و گام به سوی خدا بردارد و راه خدا در پیش گیرد . استثناء منقطع است ، و ( إِلاّ ) به معنی ( لکِنَّ ) است . برخی هم گفته‌اند استثناء متّصل است و تقدیر چنین است : مَآ أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاّ أَجْرَ مَنْ ءَامَنَ ، أَیْ إِلاّ الأجْرَ الْحَاصِلَ مِنْ إِیمانِهِ ؛ فَإِنَّ الدَّالَّ عَلَی‌الْخَیْرِ کَفَاعِلِهِ . . . یعنی تنها اجر و پاداش من هدایت شما است ، آن هم از روی اراده و اختیار نه اکراه و اجبار .‏

سوره فرقان آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَوَکَّلْ عَلَى الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ وَسَبِّحْ بِحَمْدِهِ وَکَفَى بِهِ بِذُنُوبِ عِبَادِهِ خَبِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( در همه امور ) بر خداوندی تکیه کن که همیشه زنده است و هرگز نمی‌میرد ، و حمد و ثنای او را به جای آور ( و بدان تو عهده دار ایمان یا کفر مردمان نیستی و خدا همگان را می‌پاید ) و همین کافی است که خداوند از گناهان بندگانش آگاه است ( و هیچ گونه گناهی از دید او مخفی نمی‌ماند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَیِّ » : ( نگا : بقره‌ / 255 ، آل‌عمران / 2 ، طه / 111 ) . « کَفی بِهِ » : او کافی و بسنده است .‏

سوره فرقان آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ الرَّحْمَنُ فَاسْأَلْ بِهِ خَبِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن کسی‌که آسمانها و زمین را و همه چیزهای میان آن دو را در شش دوره آفریده است ، و آن گاه بر تخت ( فرماندهی و اراده امور جهان ) نشسته است ( و کار و بار کائنات را با دست قدرت خود چرخانده است و پیوسته مراقب احوال و اوضاع عالم بوده است ) . او دارای رحمت فراوان و فراگیر است ( و رحمت عام وی همه موجودات را دربر گرفته است و مطیع و عاصی و مؤمن و کافر بر این خوان یغما نشسته‌اند اگر می‌خواهی از ادوار آفرینش هستی باخبر گردی ) پس از شخص بسیار آگاه و فرزانه بپرس .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سِتَّةِ أَیَّامٍ . . . ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ » : ( نگا : اعراف‌ / 54 ) . « الرَّحْمنُ » : دارای رحمت فراگیر . خدائی که دارای رحمت عظیم و لطف عمیم است . خبر مبتدای محذوف است و در حقیقت وصف دیگری برای ( الْحَیِّ ) است ، و بنا به قاعده قطع تابعیّت ، مرفوع شده است . « فَسْئَلْ بِهِ خَبِیراً » : درباره آن آفرینش و نیاز جهان به آفریدگار رحمان از دانشمند فرزانه‌ای بپرس تا از آن تو را مطّلع سازد . چه بسا اشاره به این باشد که در پرتو پیشرفت علوم خدا شناخته می‌گردد و پرده از چگونگی پیدایش جهان و ادوار آن برداشته می‌شود . چنان که امروزه پیدایش یکجا و ناگهانی مجموعه جهان از عدم را پنج بیلیون سال پیش تخمین می‌زنند ( نگا : اللهُ یَتجَلّی فی عَصْرِ الْعِلْمِ ، صفحه 27 ، مقاله دکتر ادوارد لوترکیسیل ، و صفحه 85 ، مقاله دکتر رونالد روبرت‌کار ) . برخی ضمیر ( ه ) را به ( الله ) برمی‌گردانند . یعنی از من که خدایم بپرس ، چرا که من آگاه و آشنایم . آگاهانه از آن آفرینش و نیاز جهان به آفریدگار جهان پرس‌وجو و بحث و فحص کن و تحقیق در این باره برایت مهمّ باشد . « خَبِیراً » : مفعول یا حال است .‏

سوره فرقان آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اسْجُدُوا لِلرَّحْمَنِ قَالُوا وَمَا الرَّحْمَنُ أَنَسْجُدُ لِمَا تَأْمُرُنَا وَزَادَهُمْ نُفُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که به کافران گفته می‌شود : برای خداوند رحمان ( که سراسر وجود شما غرق رحمت او است ، کرنش ببرید و ) سجده کنید . ( از روی کبر و غرور و از سر استهزاء و تمسخر ) می‌گویند : رحمان چه چیز است‌ ؟ ( ما که او را نمی‌شناسیم تا برایش سجده برده و پرستش کنیم ) . آیا ما برای چیزی سجده کنیم ( و پرستش نمائیم ) که تو به ما دستور می‌دهی‌ ؟ ( مگر ما به سخن تو گوش می‌دهیم و فرمان تو را می‌پذیریم‌ ؟ ! امر به سجده در آن بیماردلان اثر معکوس می‌گذارد ) و بر نفرت و گریز ایشان ( از پذیرش ایمان ) می‌افزاید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَاالرَّحْمَانُ ؟ » : رحمان چیست‌ ؟ مراد این است که تمسخر و تفرعن می‌کردند و همچون فرعون رفتار می‌نمودند که تجاهل‌کنان به موسی می‌گفت : وَ مَا رَبُّ الْعَالَمِینَ ؟ ! ( نگا : شعراء / 23 ) . « زَادَ » : فاعل آن امر به سجده یا ذکر واژه رحمان است . « نُفُوراً » : بیزاری و گریز ( نگا : إسراء / 41 و 46 ) .‏

سوره فرقان آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ تَبَارَکَ الَّذِی جَعَلَ فِی السَّمَاء بُرُوجاً وَجَعَلَ فِیهَا سِرَاجاً وَقَمَراً مُّنِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏پاینده و بزرگوار خدای رحمانی است که در آسمان برجهائی را به وجود آورده‌است و در آن ، چراغ ( فروزان خورشید ) و ماه تابان را ایجاد نموده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَبَارَکَ » : ( نگا : فرقان‌ / 1 ) . « بُرُوجاً » : برجهای دوازده‌گانه فلکی . منزلگاههای آسمانی خورشید و ماه ( نگا : فرقان‌ / 61 ، حجر / 16 ) . « سِرَاجاً » : چراغ . مراد خورشید است که منبع نور است ( نگا : یونس‌ / 5 ، نوح‌ / 16 ) . « قَمَراً مُنِیراً » : ماه تابان . ماه روشنی‌بخش ( نگا : یونس‌ / 5 ، نوح‌ / 16 ) .‏

سوره فرقان آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی جَعَلَ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ خِلْفَةً لِّمَنْ أَرَادَ أَن یَذَّکَّرَ أَوْ أَرَادَ شُکُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدای رحمان کسی است که شب و روز را ( به طور متناوب ) جایگزین یکدیگر می‌سازد ، برای ( عبرت ) انسانی که بخواهد به یاد خدا باشد ( و فطرت خداشناسی را در خود بیدار نگاه دارد ) یا بخواهد ( نعمتهای بی‌شمار آفریدگارش را ) سپاسگزاری کند ( و با زنده نگاه داشتن روح شکرگزاری ، بر الطاف و انعام خدا در حق خود بیفزاید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خِلْفَةً » : چیزی که به دنبال چیز دیگری می‌آید . « أَرَادَ أَن یَذَّکَّرَ » : بخواهد به یاد خدا باشد . بخواهد به حکمت خدا و قدرت مطلقه او از روی مشاهده نظام بدیع خورشید و ماه و ابراج آسمانی و ستارگان کیهانی پی ببرد .‏

سوره فرقان آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَاماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و بندگان ( خوب خدای ) رحمان کسانیند که آرام ( و بدون غرور و تکبّر ) روی زمین راه می‌روند ( و تواضع در حرکات و سکنات ایشان و حتی در راه رفتن آنان آشکار است ) ، و هنگامی که نادانان ایشان را مخاطب ( دشنامها و بد و بیراههای خود ) قرار می‌دهند ، از آنان روی می‌گردانند و به ترک ایشان می‌گویند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَوْناً » : آهسته و آرام . مراد با وقار و فروتنانه راه رفتن ، و ترک خودخواهی کردن است . مصدر است و در معنی اسم فاعل برای تأکید به کار رفته است . « الْجَاهِلُونَ » : سفهاء . نادانان . « سَلاماً » : درود . مراد سلام متارکه و دوری گزیدن و رویگردانی است‌ ؛ نه سلام احوال‌پرسی و خوش و بش کردن ( نگا : قصص‌ / 55 ) .‏

سوره فرقان آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَقِیَاماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانیند که ( بخش قابل ملاحظه‌ای از شب ، و گاهی تمام ) شب را با سجده و قیام به روز می‌آورند ( و با عبادت و نماز سپری می‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَبِیتُونَ » : شب را بسر می‌برند . مراد تهجّد و شب زنده‌داری است . « سُجَّداً وَ قِیَاماً » : جمع ساجِد و قائِم ، حال است .‏

سوره فرقان آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذَابَهَا کَانَ غَرَاماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانیند که پیوسته می‌گویند : پروردگارا ! عذاب دوزخ را از ما به دور دار . چرا که عذاب آن ( گریبانگیر هر کس که شد از او ) جدا نمی‌گردد ( و تا ابد ملازم وی می‌شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اصْرِفْ عَنَّا » : از ما منصرف گردان . از ما بازدار ( نگا : یوسف / 24 و 33 ) . « غَرَاماً » : ملازم . غیر دست بردار . هلاک و نابودی همیشگی و بی‌انقطاع .‏

سوره فرقان آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّهَا سَاءتْ مُسْتَقَرّاً وَمُقَاماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بی‌گمان دوزخ بدترین قرارگاه و جایگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُسْتَقَرّاً » : مکان ماندن موقّت . « مُقَاماً » : محلّ اقامت دائم . « مُسْتَقَرّاً وَ مُقَاماً » : عطف این دو واژه بر یکدیگر ، بیانگر افزایش کمیّت و کیفیّت عذاب و رو به فزونی نهادن آن در طول مدّت است ( نگا : فاطر / 36 ) .‏

سوره فرقان آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَاماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانیند که به هنگام خرج کردن ( مال برای خود و خانواده ) نه زیاده‌روی می‌کنند و نه سختگیری ، و بلکه در میان این دو ( یعنی اسراف و بخل ، حد ) میانه‌روی و اعتدال را رعایت می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنفَقُوا » : خرج کردند . برای خود و خانواده خرید کردند . « لَمْ یَقْتُرُوا » : سختگیری نمی‌کنند و بخل نشان نمی‌دهند . « قَوَاماً » : حد وسط . میانه‌روی . یعنی نه آن چنان سختگیری و تنگ‌چشمی می‌کنند که زن و فرزندانشان گرسنه بمانند ، و نه آن چنان در مخارج و نفقه زیاده‌روی و باد دستی می‌کنند که تبذیر و اسراف بشمار آید .‏

سوره فرقان آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ لَا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً آخَرَ وَلَا یَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَا یَزْنُونَ وَمَن یَفْعَلْ ذَلِکَ یَلْقَ أَثَاماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانیند که با الله ، معبود دیگری را به فریاد نمی‌خوانند و پرستش نمی‌نمایند ، و انسانی را که خداوند خونش را حرام کرده است ، به قتل نمی‌رسانند مگر به حق ، و زنا نمی‌کنند . چرا که هر کس ( یکی از ) این ( کارهای ناشایست شرک و قتل و زنا ) را انجام دهد ، کیفر آن را می‌بیند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَدْعُونَ » : فرا نمی‌خوانند . نمی‌پرستند . « بِالْحَقِّ » : مراد این است که شخص کاری کرده باشد که در برابر آن مستحقّ قصاص باشد ( نگا : انعام‌ / 151 ) . « أَثَاماً » : جزاء گناه . کیفر . عقاب و عذاب .‏

سوره فرقان آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ یُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَیَخْلُدْ فِیهِ مُهَاناً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( کسی که مرتکب یکی از کارهای زشت و پلشت شرک و قتل و زنا شود ) عذاب او در قیامت مضاعف می‌گردد ، و خوار و ذلیل ، جاودانه در عذاب می‌ماند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُضَاعَفْ » : دو چندان می‌گردد . چندین برابر می‌شود . مجزوم است چون بدل از ( یَلْقَ ) است . « مُهَاناً » : خوار و پست .‏

سوره فرقان آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلاً صَالِحاً فَأُوْلَئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَکَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏‏ مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد ، که خداوند ( گناهان چنین کسانی را می‌بخشد و ) بدیها و گناهان ( گذشته ) ایشان را به خوبیها و نیکیها تبدیل می‌کند ، و خداوند آمرزنده و مهربان است ( و نه تنها که سیّئات را می‌بخشد ، بلکه آنها را تبدیل به حسنات می‌نماید ) . ‏‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُبَدِّلُ اللهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ » : خداوند بدیهای ایشان را به نیکیها ، و گناهانشان را به طاعات و عبادات تبدیل می‌نماید ! کرم بین و لطف خداوندگار ، گذشت او با گذشت انسانها ، و مهر او با مهر انسانها تفاوت از زمین تا آسمان دارد .‏

سوره فرقان آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَن تَابَ وَعَمِلَ صَالِحاً فَإِنَّهُ یَتُوبُ إِلَى اللَّهِ مَتَاباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آخر ) کسی که توبه کند و کار شایسته انجام دهد ، کاملاً به سوی خدا باز می‌گردد ( و تبدیل سیّئات به حسنات تعجّبی ندارد . زیرا کار خدا بی‌مثال ، و پاداش خدا بی‌حساب و دریای مهرش بی‌کران است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ مَن تَابَ . . . » : این آیه پاسخی است برای تعجّبی که چه بسا آیه پیشین در برخی از اذهان برمی‌انگیزد ، و آن این که چگونه ممکن است خداوند سیّئات را به حسنات تبدیل فرماید ؟ « مَتَاباً » : بازگشتن . دست کشیدن از معاصی . مفعول مطلق تأکیدی است و بیانگر اهمّیّت و عظمت توبه است . معنی آیه چنین هم می‌تواند باشد : کسی که از معاصی دست بکشد و علاوه از آن کارهای شایسته انجام دهد ، این چنین کسی به سوی خدا برمی‌گردد و توبه می‌کند .‏

سوره فرقان آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ لَا یَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِرَاماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( بندگان خدای رحمان ) کسانیند که بر باطل گواهی نمی‌دهند ، و هنگامی که کارهای یاوه و سخنان پوچی را ببینند و بشنوند ، بزرگوارانه ( از شرکت در بیهوده‌کاری و یاوه‌سرائی کناره‌گیری می‌کنند و از آنها ) می‌گذرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الزُّور » : باطل . « لا یَشْهَدُونَ الزُّورَ » : در مجالس دروغگوئی و معاصی شرکت نمی‌کنند . شهادت باطل و گواهی دروغ نمی‌دهند . « إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ » : هر گاه سخنان یاوه را بشنوند . هر گاه لغزشی و گناهی از کسی مشاهده کنند ( نگا : مؤمنون‌ / 3 ) . « مَرُّوا کِرَاماً » : بزرگوارانه می‌گذرند و همچون بزرگان خویشتن را از شرکت در بدگوئیها و بدکرداریها کنار می‌کشند و بزرگوارانه می‌گذرند و همچون بزرگان لغزش و گناه دیگران را نادیده می‌گیرند و به پخش آن نمی‌پردازند . یا این که اگر دشنام و حرفهای زشتی از کسی شنیدند ، به بزرگی خود می‌بخشند .‏

سوره فرقان آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ إِذَا ذُکِّرُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْهَا صُمّاً وَعُمْیَاناً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانیند هنگامی که به وسیله آیات پروردگارشان پند داده شدند همسان کران و نابینایان بر آن فرو نمی‌افتند ( و غافل‌وار بدان گوش فرا نمی‌دهند . بلکه با گوش دل می‌شنوند و با چشم عقل بدان می‌نگرند ، و درسها و اندرزهای قرآنی را آویزه گوش جان می‌کنند و نیروی ایمان خود را بدان تقویت می‌سازند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذُکِّرُوا » : نصیحت شدند . پند داده شدند . « لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْها » : بر آن فرو نمی‌افتند . بدان نمی‌پردازند و گوش فرا نمی‌دهند . « صُمّاً وَ عُمْیاناً » : جمع أَصَمّ و أَعْمی ، کران و کوران . حال است . مراد این است که بندگان خوب خدا ، واقعاً به قرآن گوش می‌دهند و بدان عمل می‌کنند و کور و کر از آن نمی‌گذرند .‏

سوره فرقان آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَاماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانیند که می‌گویند : پروردگارا ! همسران و فرزندانی به ما عطاء فرما ( که به سبب انجام طاعات و عبادات و دیگر کارهای پسندیده ، مایه سرور ما و ) باعث روشنی چشمانمان گردند ، و ما را پیشوای پرهیزگاران گردان ( به گونه‌ای که در صالحات و حسنات به ما اقتداء و از ما پیروی نمایند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قُرَّةَ أَعْیُنٍ » : روشنی چشمان . مایه سرور و شادی ( نگا : طه‌ / 40 ) . « إِمَاماً » : پیشوا . رهبر . سرمشق ( نگا : بقره‌ / 124 ، هود / 17 ) . ذکر ( إمام ) به صورت مفرد بدان خاطر است که اسم جنس است ( نگا : تفسیر قاسمی ) و به صورت مفرد و جمع به کار می‌رود ( نگا : تفسیر آلوسی ) .‏

سوره فرقان آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ أُوْلَئِکَ یُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صَبَرُوا وَیُلَقَّوْنَ فِیهَا تَحِیَّةً وَسَلَاماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏به اینان بالاترین درجات و عالی‌ترین منزلگاههای بهشت داده می‌شود در برابر صبر و استقامتشان ( بر انجام طاعات و دوری از منکرات ) ، و در آن ( جایگاههای والای بهشت ، از هر سو ) بدانان درود و سلام گفته می‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْغُرْفَةَ » : قسمتهای فوقانی ساختمان و طبقات بالای منازل . ساختمان بلند . در اینجا مراد منازل و درجات عالی بهشت است ( نگا : عنکبوت‌ / 58 ، زمر / 20 ) . « بِمَا » : به سبب صبرشان . واژه ( ب ) سببیّه ، و ( ما ) مصدریّه است ( نگا : رعد / 24 ) . « تَحِیَّةً وَ سَلاماً » : واژه ( سَلاماً ) عطف تفسیر برای ( تَحِیَّةً ) است ( نگا : یونس‌ / 10 ) .‏

سوره فرقان آیه 76
‏متن آیه : ‏
‏ خَالِدِینَ فِیهَا حَسُنَتْ مُسْتَقَرّاً وَمُقَاماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آنجاها جاودانه می‌مانند . چه قرارگاه خوب و چه جایگاه زیبائی ! !‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُسْتَقَرّاً وَ مُقَاماً » : ( نگا : فرقان‌ / 66 ) .‏

سوره فرقان آیه 77
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ مَا یَعْبَأُ بِکُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزَاماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : اگر عبادت و دعایتان نباشد ، پرورگار من اعتنائی به شما ندارد ( و برایتان کوچک‌ترین ارزشی قائل نیست . چرا که نعمتهای والای بهشت را بندگان خوب خدا در پرتو پرستش او به دست خواهند آورد ) . امّا شما ( کفّار ، رسالت آسمانی را ) تکذیب می‌کنید و ( نتیجه بد ) آن ملازم شما خواهد شد ( و سزای کفر و عصیان خود را خواهید دید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا یَعْبَؤُاْ » : چه توجّهی به شما دارد و برایتان چه ارزشی قائل است‌ ؟ به شما اعتنائی ندارد و اهمّیّتی برایتان قائل نیست . در صورت اوّل واژه ( ما ) مفعول مطلق و متضمّن استفهام است ، و در صورت دوم ( ما ) نافیه است . « دُعَآؤُکُمْ » : عبادت و پرستشتان . دعا و نیایشتان . « لَوْ لا » : جواب لَوْ لا محذوف است . « لِزاماً » : مصدر باب مفاعله و به معنی اسم فاعل ، یعنی مُلازِم‌است . مراد این که نتیجه کار و جزای عملشان وبال گردنشان می‌گردد و مکافات خود را خواهند دید . به عبارت دیگر ، تکذیب کفّار مقتضی عذاب و هلاک آنان در دنیا و آخرت بوده و موجب بدبختی ایشان خواهد شد .‏