تفسیر نور: سوره فصلت

تفسیر نور:
سوره فصلت آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ حم ‏

‏ترجمه : ‏
‏حا . میم . . .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حم‌ » : از حروف مقطّعه است ( نگا : بقره‌ / 1 ) .‏

سوره فصلت آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ تَنزِیلٌ مِّنَ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این کتابی است که ) از طرف خداوند بخشایشگر مهرورز نازل شده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَنزِیلُ » : ( نگا : شعراء / 192 ، سجده‌ / 2 ، یس‌ / 5 ، زمر / 1 ، غافر / 2 ) . « الرَّحْمنِ » : واسع الرّحمه . « الرَّحِیمِ » : دائم الرّحمه .‏

سوره فصلت آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ کِتَابٌ فُصِّلَتْ آیَاتُهُ قُرْآناً عَرَبِیّاً لِّقَوْمٍ یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کتابی است که آیات آن تفصیل و تبیین شده است ( و واضح و روشن گشته است . یعنی ) قرآن که به زبان عربی است ، برای قومی ( فهم معانی آن آسان ) است که اهل دانش باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فُصِّلَتْ ءَایَاتُهُ » : آیه‌های آن تفصیل و تبیین شده است . در قالب الفاظ گویا و زیبا و جمله‌بندیهای دلکش و دلربا و با معانی ژرف و رسا ( نگا : اعراف‌ / 52 ، هود / 1 ، انعام‌ / 114 ) . « قُرْءَاناً عَرَبِیّاً » : ( نگا : یوسف‌ / 2 ، طه‌ / 113 ، زمر / 28 ) . « لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ » : برای قومی فهم معانی و درک مقاصد قرآن آسان است که اهل دانش باشند . برای قومی‌آمده است که معانی آن را فهم می‌کنند ، چرا که به زبان ایشان آمده است ( نگا : ابراهیم‌ / 4 ) . می‌تواند متعلّق به ( فصّلت ) یا متعلّق به ( تَنزِیلٌ ) باشد .‏

سوره فصلت آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ بَشِیراً وَنَذِیراً فَأَعْرَضَ أَکْثَرُهُمْ فَهُمْ لَا یَسْمَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قرآن بشارت دهنده ( مؤمنان به نعمتهای فراوان و جاویدان ) و ترساننده ( کافران به عذاب دردناک و سرمدی یزدان ) است . ولی ( تشویق و تهدید قرآن در دل متعصّبان لجوج بی‌اثر است و ) اکثر آنان ( از حق و حقیقت ) رویگردانند و این است که ( روح شنوائی و پذیرائی حقایق را از دست داده‌اند و گوئی که کرند و ) هیچ نمی‌شنوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَشِیراً وَ نَذِیراً » : صفت بعد از صفت ( قُرْءَاناً ) ، یا حال کتاب یا آیات است .‏

سوره فصلت آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا قُلُوبُنَا فِی أَکِنَّةٍ مِّمَّا تَدْعُونَا إِلَیْهِ وَفِی آذَانِنَا وَقْرٌ وَمِن بَیْنِنَا وَبَیْنِکَ حِجَابٌ فَاعْمَلْ إِنَّنَا عَامِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏می‌گویند : دلهایمان در برابر چیزی که ما را بدان می‌خوانی ( که یگانه‌پرستی است ) در میان پوششهائی قرار گرفته است ( و آنچه می‌گوئی بدان نمی‌رسد ) و در گوشهایمان سنگینی است ( و کلام تو را نمی‌شنود ) و میان ما و تو پرده ستبر و مانع بزرگی است ( که نمی‌گذارد ما با تو در یکجا گرد آئیم ) . پس تو ( برابر آئین خود ) عمل کن و ماهم ( برابر آئین خود ) عمل می‌کنیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَکِنَّةٍ . . . وَقْرٌ » : ( نگا : انعام‌ / 25 ، اسراء / 46 ، کهف‌ / 57 ) . « فَاعْمَلْ إِنَّنَا عَامِلُونَ » : تو برابر آئین خود عمل کن و ما هم برابر آئین خود و هرگز از تو پیروی نمی‌کنیم . تو برای نابودی ما دست به کار شو و ما هم برای نابودی تو به کار می‌پردازیم . و مبارزه ما با تو ادامه دارد .‏

سوره فصلت آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ یُوحَى إِلَیَّ أَنَّمَا إِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَاسْتَقِیمُوا إِلَیْهِ وَاسْتَغْفِرُوهُ وَوَیْلٌ لِّلْمُشْرِکِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : من فقط و فقط انسانی مثل شما هستم ، و به من وحی می‌شود که خداوندگار شما خداوندگار یگانه‌ای بیش نمی‌باشد ، پس راست به سوی او رو کنید و روید ( و پندار و گفتار و کردارتان در مسیر رضای وی باشد ) و از او آمرزش بخواهید . وای به حال مشرکان !‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ » : انسانم همچون شما . انسانی مثل شما هستم ( نگا : ابراهیم‌ / 11 ، کهف‌ / 110 ، اسراء / 93 ) . « إِنَّمَآ إِلهُکُمْ إِلهٌ وَاحِدٌ » : نائب فاعل ( یُوحی ) است « فَاسْتَقِیمُوا إِلَیْهِ » : اعمال خود را محض رضای خدا انجام دهید و طاعت و عبادتتان برای او باشد و بس .‏

سوره فصلت آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ لَا یُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ کَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مشرکانی که به پاکسازی خود نمی‌پردازند و آنان به آخرت هم ایمان ندارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لایُؤْتُونَ الزَّکَاةَ » : به پاکسازی خود از لوث شرک نمی‌پردازند و به کارهای خیر دست نمی‌یازند . مراد از زکات ، پاکسازی و انفاق در راه کارهای خیر است که موجب پاکیزگی نفس و پاک کردن صفحه دل از آلودگیها است . چرا که از یک سو این سوره مکّی است و در مکّه قانون زکات اصطلاحی که از فروع اسلام است وضع نشده است ، و از دیگر سو زکات بر مؤمن واجب است‌ ؛ نه بر کافر و مشرک ، تا از صفات رذیله مشرکان بشمار آید . برخی هم آن را همان زکات اصطلاحی می‌دانند و کفّار و مشرکان را موظّف به فروع شریعت می‌دانند ( نگا : أضواء البیان ) .‏

سوره فصلت آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَیْرُ مَمْنُونٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مسلّماً کسانی که ایمان می‌آورند و کارهای شایسته و بایسته انجام می‌دهند ، اجر و پاداش ناگسیختنی دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَیْرُ مَمْنُونٍ » : غیرمنقطع و ناگسیختنی ( نگا : هود / 108 ، ص‌ / 54 ) . برخی هم آن را کم‌نشدنی و کاستی نپذیرفتنی ، بدون منت ، و بی‌حساب معنی نموده‌اند .‏

سوره فصلت آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ أَئِنَّکُمْ لَتَکْفُرُونَ بِالَّذِی خَلَقَ الْأَرْضَ فِی یَوْمَیْنِ وَتَجْعَلُونَ لَهُ أَندَاداً ذَلِکَ رَبُّ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : آیا به آن کسی که زمین را در دو روز آفریده است ایمان ندارید ، و برای او همگونها و انبازهائی قرار می‌دهید ؟ او ( علاوه از این که آفریدگار زمین است ) آفریدگار جهانیان هم می‌باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلَقَ الأرْضَ » : مراد از خلق زمین ، تقدیر وجود و آفرینش بالقوّه آن است . چرا که آفرینش زمین همراه با آفرینش همه کائنات بوده و خود قطعه ناچیزی از مجموعه کائنات است ( نگا : انبیاء / 30 ) . این هم در قرآن غریب نیست . مثلاً در آفرینش آدم قرآن فرموده است : إِنَّ مَثَلَ عِیسی عِندَاللهِ کَمَثَلِ ءَادَمَ ، خَلَقَهُ مِن تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ کُن فَیَکُونُ ( آل‌عمران‌ / 59 ) . « خَلَقَهُ مِن تُرَابٍ » : خواست او را از خاک بیافریند و پیدایش او را مقدّر فرمود . چرا که اگر مراد از « خلق‌ » آفریدن بالفعل باشد نه بالقوّه ، جمله ( کُن فَیَکُونُ ) معنی ندارد ( نگا : التفسیر الواضح ، تفسیر کبیر ) . « یَوْمَیْنِ » : دو روز . مراد دو وقت و دوران است . چرا که قبل از آفرینش آسمان و زمین ، روزی به معنی روز معمولی وجود نداشته است . این دورانها هم شاید هزاران و بلکه میلیونها و میلیاردها سال به طول انجامیده باشد ( نگا : حجّ‌ / 47 ، سجده‌ / 5 ، معارج‌ / 4 ) .‏

سوره فصلت آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلَ فِیهَا رَوَاسِیَ مِن فَوْقِهَا وَبَارَکَ فِیهَا وَقَدَّرَ فِیهَا أَقْوَاتَهَا فِی أَرْبَعَةِ أَیَّامٍ سَوَاء لِّلسَّائِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او در زمین بر فراز آن کوههای استواری قرار داد ، و خیرات و برکات زیادی در آن آفرید ، و موادّ غذائی ( مختلف و جوراجور ساکنان ) زمین را به اندازه لازم مقدّر و مشخّص کرد . اینها همه ( اعمّ از خلق زمین و ایجاد کوهها و تقدیر اقوات ) روی هم در چهار روز کامل به پایان آمد ، بدان گونه که نیاز نیازمندان و روزی روزی‌خواهان را برآورده کند ( و کمترین کم و زیادی در آن نباشد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَوَاسِیَ » : ( نگا : رعد / 3 ، حجر / 19 ، نحل‌ / 15 ) . « بَارَکَ » : پر خیر و برکت باد . نعمتها و منافع زیادی را پدید آورد . « قَدَّرَ » : مقدّر کرد . اندازه‌گیری و پیش‌بینی نمود . « أَقْوَاتَهَا » : خوراکیها و غذاهای مورد نیاز ساکنان روی زمین ، اعمّ از انسانها و حیوانها و گیاهها . « أَرْبَعَةِ أیَّامٍ » : چهار روز . منظور تتمّه چهار روز است . یا به عبارت دیگر ، دو روز برای خلق زمین ، و دو روز برای ایجاد کوهها و تولید خیرات و تقدیر اقوات . نظیر این تعبیر ، در زبان عربی و فارسی نیز وجود دارد . مثلاً اگر گفته شود : از اینجا تا مکّه ده روز طول می‌کشد ، و تا مدینه پانزده روز . یعنی پنج روز فاصله مکّه و مدینه است و ده روز فاصله اینجا تا مکّه . تفاسیر معتبر را در این زمینه مطالعه کردم ، جز این ، رأی دیگری که چنگی به دل بزند و موافق با آیات دیگر قرآن باشد پیدا نکردم . ولی این بنده خدا را عقیده بر این است که : دو روز یا دو دوران مذکور در آیه 9 با دو روز یا دو دوران مذکور در آیه 12 مقارن و همزمانند . چرا که آفرینش آسمانها ، آفرینش زمین را نیز در بر دارد . و چهار روز یا دوران مذکور در آیه 10 خاصّ زمین و مکمّل دو دوران قبلی است که روی هم شش دوران می‌شود . « سَوَآءً » : درست در مدّت چهار روز کامل ، بدون کم یا زیاد . اقوات و موادّ غذائی درست بدان اندازه است که مورد نیاز است . مصدر و مفعول مطلق فعل محذوف ( إِسْتَوَتْ ) یا حال ( اقوات ) است . « السَّآئِلِینَ » : محتاجان و نیازمندان . درخواست‌کنندگان و طالبان . مراد انسان و حیوان و گیاه است . ذکر آن به صورت جمع مذکّر سالم ، از راه تغلیب است . « لِلسَّآئِلِینَ » : متعلّق به ( قَدَّرَ ) یا ( سَوَآءً ) است .‏

سوره فصلت آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاء وَهِیَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ اِئْتِیَا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً قَالَتَا أَتَیْنَا طَائِعِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس اراده آفرینش آسمان کرد ، در حالی که دود ( گونه ، و به شکل سحابیها در گستره فضای بی‌انتهاء پراکنده ) بود . به آسمان و زمین فرمود : چه بخواهید و چه نخواهید پدید آئید ( و شکل گیرید ) . گفتند : فرمانبردارانه پدید آمدیم ( و به همان صورت درآمده‌ایم که اراده فرموده‌ای ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ثُمَّ » : سپس . در اینجا برای تأخیر بیانی است نه تأخیر زمانی . یعنی آفرینش آسمانها قبلاً صورت گرفته است و زمین بعد از آن ( نگا : بقره‌ / 29 ، نازعات‌ / 27 - 33 ) . « إسْتَوی إِلی . . . » : قصد کرد . اراده فرمود . « دُخَانٌ » : دود . چه بسا مراد گازها و بخارها باشد که علماء آن را سحابی می‌گویند . « إِئْتِیَا » : پدید آئید و شکل بگیرید . در اینجا خلق تقدیری تبدیل به خلق تکوینی می‌شود و هستی از قوّه به فعل در می‌آید . « أَتَیْنَا » : پدیدار شدیم . پیدا گشتیم . مراد سرعت در اطاعت است . « طَوْعاً أَوْ کَرْهاً » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 83 ، توبه‌ / 53 ، رعد / 15 ) .‏

سوره فصلت آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِی یَوْمَیْنِ وَأَوْحَى فِی کُلِّ سَمَاء أَمْرَهَا وَزَیَّنَّا السَّمَاء الدُّنْیَا بِمَصَابِیحَ وَحِفْظاً ذَلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن گاه آنها را به صورت هفت آسمان در دو روز به انجام رساند ، و در هر آسمانی فرمان لازمه‌اش را صادر ( و نظام و تدبیر خاصّی مقرّر ) فرمود ( و مخلوقات و موجودات متناسب با آنجا را آفرید ) . آسمان نزدیک را با چراغهای بزرگی ( از ستارگان درخشان و تابان ) بیاراستیم و ( آن را کاملاً از آفات و استراق سمع شیاطین ) محفوظ داشتیم . این ( امور مذکوره ، اعم از آفرینش جهان هستی و دوران شکل‌گیری و نظم دقیق ، برجوشیده از ) برنامه‌ریزی خداوند بسیار توانا و بس آگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَضَاهُنَّ » : فعل ( قَضی ) به معنی : به انجام رسانید . به پایان برد . ضمیر ( هُنَّ ) به سماء برمی‌گردد که متضمّن معنی سماوات است . یا به ( سماوات ) بعد از خود برمی‌گردد . در صورت اوّل ( سَبْعَ ) حال ( هُنَّ ) و در صورت دوم تمییز و مفسّر آن است ( نگا : روح المعانی ، بیضاوی ، ابن جُزَیّ ) . « أَمْرَهَا » : کار و بار مربوط به آن را . مخلوقات و موجودات و نظم و نظام آن را . « السَّمَآءَ الدُّنْیَا » ( نگا : صافّات‌ / 6 ) . « مَصَابِیحَ » : چراغها . مراد کواکب است ( نگا : صافّات‌ / 6 ) . « حِفْظاً » : نگاهداری . مفعول مطلق فعل محذوف ( حَفِظْنَا ) است که عطف بر فعل ( زَیَّنَّا ) است . در اصل چنین‌است : وَ حَفِظْنَاحِفْظاً . « ذلِکَ تَقْدِیرُ . . . » : ( نگا : انعام / 96 ، یس‌ / 38 ) . یادآوری : خداوند در هفت مورد قرآن ، ادوار خلقت آسمانها و زمین را شش دوره ذکر فرموده‌اند ( نگا : اعراف‌ / 54 ، یونس‌ / 3 ، هود / 7 ، فرقان‌ / 59 ، سجده‌ / 4 ، ق / 38 ، حدید / 4 ) .‏

سوره فصلت آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِنْ أَعْرَضُوا فَقُلْ أَنذَرْتُکُمْ صَاعِقَةً مِّثْلَ صَاعِقَةِ عَادٍ وَثَمُودَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ( مشرکان مکّه از پذیرش ایمان ) روی‌گردان شدند ، بگو : شما را از صاعقه‌ای همچون صاعقه عاد و ثمود می‌ترسانم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صَاعِقَةً » : جرقّه عظیم الکتریسیته است که در میان قطعه ابری که بار مثبت دارد با زمین که بار منفی دارد ایجاد می‌شود . صدای مهیب و زمین لرزه شدیدی را به همراه دارد .‏

سوره فصلت آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ جَاءتْهُمُ الرُّسُلُ مِن بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ قَالُوا لَوْ شَاء رَبُّنَا لَأَنزَلَ مَلَائِکَةً فَإِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ کَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏زمانی ( صاعقه گریبانگیر قوم عاد و ثمود شد ) که پیغمبران از پیش رو و پشت سر ( و از هر سو و جهات دیگر ) به نزدشان آمدند ( و به عناوین مختلف و به شیوه‌های گوناگون پندشان دادند و ارشادشان کردند و گفتند : ) جز خدا را پرستش نکنید . پاسخ دادند که : اگر خدا می‌خواست پیغمبرانی روانه دارد فرشتگانی را ( به عنوان پیغمبر ) فرو می‌فرستاد ( نه انسانهائی مانند خود ما ) . ما قطعاً به آن چیزهائی باور نداریم که با خود آورده‌اید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِذْ » : معمول صاعِقَة است . « مِن بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ » مراد از هر سو و با هر شیوه است . ( نگا : احقاف‌ / 21 ) .‏

سوره فصلت آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَمَّا عَادٌ فَاسْتَکْبَرُوا فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَقَالُوا مَنْ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً أَوَلَمْ یَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِی خَلَقَهُمْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَکَانُوا بِآیَاتِنَا یَجْحَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و امّا قوم عاد در زمین به ناحق بزرگی فروختند ( و مغرورانه ) گفتند : چه کسی از ما قدرت بیشتری دارد ؟ مگر آنان نمی‌دانستند که خداوندی که ایشان را آفریده است از آنان نیرومندتر است‌ ؟ ! آنان ( بر اثر این پندار بی‌اساس ) پیوسته آیه‌های ما را انکار می‌کردند و نمی‌پذیرفتند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِسْتَکْبَرُوا فِی الأرْضِ بِغَیْرِ حَقٍّ » : به ناحق در زمین بزرگی فروختند و خویشتن را بالاتر از آن دانستند که حقیقت را بپذیرند و ایمان بیاورند . « بِغَیْرِ حَقٍّ » : بدون استحقاق . به ناحق ( نگا : اعراف‌ / 146 ، یونس 23 ، قصص‌ / 39 ) .‏

سوره فصلت آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ رِیحاً صَرْصَراً فِی أَیَّامٍ نَّحِسَاتٍ لِّنُذِیقَهُمْ عَذَابَ الْخِزْیِ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَخْزَى وَهُمْ لَا یُنصَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سرانجام باد تند و پرصدا و سخت سردی را در روزهای شومی به سویشان وزان کردیم ، تا عذاب خوار و پست‌کننده‌ای در زندگی همین دنیا بدیشان بچشانیم . ( تازه این عذاب دنیا است ) و عذاب آخرت خوار و پست‌کننده‌تر ( از عذاب دنیوی ایشان ) است ، و آنان اصلاً ( از سوی کسی ) یاری و کمک نمی‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صَرْصَراً » : سخت و شدید . پر سر و صدا و هراس‌انگیز . بسیار سرد . « أَیَّامٍ نَّحِسَاتٍ » : روزهای شوم و بد . این تندباد هفت شب و هشت روز پیاپی وزیدن گرفت ( نگا : حاقّه‌ / 7 ) و همچون تنه‌های درختان خرما که از ریشه کنده شده باشند ، انسانها را بلند می‌کرد و به زمین می‌کوبید ( نگا : قمر / 20 ) .‏

سوره فصلت آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَمَّا ثَمُودُ فَهَدَیْنَاهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمَى عَلَى الْهُدَى فَأَخَذَتْهُمْ صَاعِقَةُ الْعَذَابِ الْهُونِ بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و امّا قوم ثمود ، ما ایشان را رهنمود کردیم ( و راه خیر و راه شر را بدیشان نمودیم ) و آنان کوردلی ( و گمراهی ) را بر هدایت ( و رهنمود الهی ) ترجیح دادند ، و لذا به سبب کارهائی که می‌کردند ، صاعقه عذاب خوارکننده‌ای ایشان را فرو گرفت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْعَمی‌ » : کوردلی . گمراهی « صَاعِقَةٌ الْعَذَابِ » : اضافه صفت به موصوف است . مثل : مُهْلِکُ الْعَذَابِ ، که در اصل « الْعَذَابُ الْمُهْلِکُ » است ( نگا : قرطبی ) . « الْهُونِ » : مصدر است و به عنوان اسم فاعل یعنی مُهین به کار رفته است . به معنی : خوارکننده و رسواگر ( نگا : انعام‌ / 93 ) .‏

سوره فصلت آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَجَّیْنَا الَّذِینَ آمَنُوا وَکَانُوا یَتَّقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانی را که مؤمن و متّقی بودند نجات دادیم ( و از عذاب در امان و از دست کفّار متکبّر رهائی بخشیدیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره فصلت آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَوْمَ یُحْشَرُ أَعْدَاء اللَّهِ إِلَى النَّارِ فَهُمْ یُوزَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی دشمنان خدا ( یعنی کفّار و مشرکان همه ملّتها ) به سوی آتش دوزخ رانده و بر لبه آن گرد آورده می‌شوند ( و دسته‌های پیشین را نگاه می‌دارند تا گروههای پسین را بدانان ملحق گردانند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلَی النَّارِ . . . » : ( نگا : زمر / 71 ) . « أَعْدَآءُ اللهِ » : دشمنان خدا . مراد کفّار و مشرکان همه ملّتها از آغاز تا پایان جهان است . « فَهُمْ یُوزَعُونَ » : ( نگا : نمل‌ / 17 و 83 ) .‏

سوره فصلت آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ حَتَّى إِذَا مَا جَاؤُوهَا شَهِدَ عَلَیْهِمْ سَمْعُهُمْ وَأَبْصَارُهُمْ وَجُلُودُهُمْ بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که در کنار دوزخ گرد آمدند ، گوشها و چشمها و پوستهای ایشان بر کارهائی که ( در دنیا ) می‌کرده‌اند ، گواهی می‌دهند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَهِدَ عَلَیْهِمْ سَمْعُهُمْ وَ . . » : شهادت اعضاء در آیات متعدّد قرآن مذکور است ( نگا : نور / 24 ، یس‌ / 65 ، فصّلت‌ / 21 و 22 ) ولی نحوه شهادت بر ما مجهول است . آیا خدا درک و شعور و قدرت سخن بدانها می‌دهد ، آثار گناهان بر آنها نقش بسته است ، در آنها ایجاد صوت می‌گردد ، و . . . « سَمْعُهُمْ وَ . . . » : علّت این که سمع مفرد و بقیّه اعضاء جمع ( نگا : بقره‌ / 7 و 20 ، انعام‌ / 46 ، نحل‌ / 108 ) . « جُلُودُ » : پوستها . مراد همه اعضاء است ، و عطف عامّ بر خاصّ است .‏

سوره فصلت آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدتُّمْ عَلَیْنَا قَالُوا أَنطَقَنَا اللَّهُ الَّذِی أَنطَقَ کُلَّ شَیْءٍ وَهُوَ خَلَقَکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان به پوستهای خود می‌گویند : چرا بر ضدّ ما شهادت دادید ؟ پاسخ می‌دهند : خداوندی ما را به گفتار درآورده است که همه چیز را گویا نموده است ، و همو در آغاز شما را ( از عدم ) آفریده است و ( در پایان زندگی و بعد از ممات ، دوباره جامه حیات به تنتان کرده و برای حساب و کتاب ) به سوی او برگردانده شده‌اید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنطَقَ کُلَّ شَیْءٍ » : خدا همه چیز را به گفتار انداخته است . یعنی امروز همه موجودات عالم سخن می‌گویند و اسرار را بازگو می‌کنند . چرا که پرده‌ها از رازها به کنار رفته است ( نگا : / 22 ، طارق / 9 ) . نه‌تنها در قیامت در دنیا هم همه ذرّات عالم به تسبیح و تقدیس خدا مشغول و مأموران رازبگوی خدایند ، و هر ذرّه‌ای صفحه‌ای گویا از تاریخ هستی است . امّا هر یک دارای قلمی دیگر و زبانی دیگرند . امّا چگونه‌ ؟ شما انسانید و نمی‌دانید . « وَ هُوَ خَلَقَکُمْ . . . » : دنباله سخن جلود ، و یا مستأنفه است و فرموده آفریدگار جلود است .‏

سوره فصلت آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا کُنتُمْ تَسْتَتِرُونَ أَنْ یَشْهَدَ عَلَیْکُمْ سَمْعُکُمْ وَلَا أَبْصَارُکُمْ وَلَا جُلُودُکُمْ وَلَکِن ظَنَنتُمْ أَنَّ اللَّهَ لَا یَعْلَمُ کَثِیراً مِّمَّا تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شما اگر گناهانتان را پنهان می‌کردید نه از این جهت بود که از شهادت گوشها و چشمها و پوستهایتان بر ضدّ خودتان بیم داشته باشید ( چرا که اصلاً باور نمی‌کردید روزی اینها به سخن درآیند و بر ضدّ کسی گواهی دهند ) . بلکه گمان می‌بردید خدا بسیاری از اعمالی را که ( مخفیانه ) انجام می‌دهید نمی‌داند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَن یَشْهَدَ » : از ترس این که شهادت دهد . از این که گواهی دهد . مفعول‌له است . در اصل : مَخَافَةَ أَن یَشْهَدَ . مِنْ أَن یَشْهَدَ . عَنْ أَن یَشْهَدَ .‏

سوره فصلت آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ وَذَلِکُمْ ظَنُّکُمُ الَّذِی ظَنَنتُم بِرَبِّکُمْ أَرْدَاکُمْ فَأَصْبَحْتُم مِّنْ الْخَاسِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این گمان بدی که درباره پروردگارتان داشته‌اید شما را به هلاکت انداخته است ، و لذا از زمره زیانکاران شده‌اید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکُمْ » : مبتدا است . « ظَنُّکُمُ الَّذِی ظَنَنتُم بِرَبِّکُمْ » : بدل از مبتدا است . « أَرْدَاکُمْ » : شما را به هلاکت انداخته و نابود نموده است . خبر مبتدا است ، یا این که ( ظَنُّکُمْ ) و ( أَرْدَاکُمْ ) می‌تواند خبر اوّل و دوم مبتدا باشد .‏

سوره فصلت آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِن یَصْبِرُوا فَالنَّارُ مَثْوًى لَّهُمْ وَإِن یَسْتَعْتِبُوا فَمَا هُم مِّنَ الْمُعْتَبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر آنان شکیبائی کنند ( یا نکنند ، یکسان است و ) آتش دوزخ جایگاه ایشان است ( و راه نجاتی از آن ندارند ) . اگر هم تقاضای رضایت و درخواست عفو ( الهی ) کنند ( به جائی نمی‌رسد و پذیرفته نمی‌شود ) و مورد عفو قرار نمی‌گیرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إن یَصْبِرُوا . . . » : شبیه این آیه در معنی ( نگا : ابراهیم‌ / 21 ، طور / 16 ) . « مَثْویً » : محلّ اقامت . ( نگا : آل‌عمران‌ / 151 ، نحل‌ / 29 ، عنکبوت‌ / 68 ) . « إِن یَسْتَعْتِبُوا » : اگر طلب رضایت و گذشت کنند ( نگا : نحل‌ / 84 ، روم‌ / 57 ، جاثیه‌ / 35 ) . « الْمُعْتَبِینَ » : اجابت‌شدگان . کسانی که درخواستشان پذیرفته گردد . خوشنودشدگان . برخی ( یَسْتَعْتِبُوا ) را به معنی درخواست ( عُتْبی ) یعنی برگشت به دنیا ، و ( الْمُعْتَبِینَ ) را به معنی برگشت داده‌شدگان به دنیا گرفته‌اند . در این صورت معنی آیه چنین است : اگر کافران بر آتش شکیبائی کنند یا نکنند یکسان است و دوزخ جایگاه ایشان است ، و اگر طلب رجعت و برگشت به دنیا کنند ، درخواست ایشان پذیرفته نمی‌گردد و به دنیا برگردانده نمی‌شوند .‏

سوره فصلت آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَیَّضْنَا لَهُمْ قُرَنَاء فَزَیَّنُوا لَهُم مَّا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَحَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ فِی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنَّهُمْ کَانُوا خَاسِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما برای آنان همنشینان ( زشت‌سیرتی از جنّ و انس ) ترتیب داده‌ایم ( و این دوستان تبهکار ، ایشان را از هر سو احاطه می‌کنند و افکارشان را می‌دزدند و چنان بر آنان چیره می‌شوند ) که کار دنیا و آخرت را در نظرشان می‌آرایند ( و اقدام به محرّمات و ترک عبادات را و همچنین عقاب و عذاب دوزخ را برایشان سهل و ساده جلوه‌گر می‌نمایند . تا بدانجا که به آسانی به گرداب فساد فرو می‌روند ) و فرمان عذاب الهی درباره آنان ثابت و صادر می‌شود و به سرنوشت اقوام گمراهی از جنّ و انسی گرفتار می‌گردند که پیش از ایشان بوده‌اند ( و همچون ایشان کرده‌اند . جملگی ) اینان و آنان مسلّماً زیانبار شده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَیَّضْنَا » : آماده کرده‌ایم و تهیّه نموده‌ایم . ترتیب داده‌ایم ( نگا : مریم‌ / 83 و 84 ، زخرف‌ / 36 و 37 ) . « قُرَنَآءَ » : جمع قَرین ، همدم . دوست ، مراد شیاطین انس و جنّ است ( نگا : نساء / 38 ، صافّات‌ / 51 ) . « مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ » : آنچه پیش رو دارند . مراد محرّمات و ضلالات و لذّات و شهوات و زرق و برق دنیا است . « مَا خَلْفَهُمْ » : آنچه پشت سر دارند . مراد امور اخروی است ، از قبیل زندگی دوباره و حساب و کتاب و عقاب و عذاب . البتّه می‌توان ( مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ ) را مربوط به امور اخروی ، و ( مَا خَلْفَهُمْ ) را مربوط به امور دنیوی دانست ( نگا : بقره‌ / 255 ، طه‌ / 110 ، انبیاء / 28 ، حجّ‌ / 76 ) . جمله ( مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ ) ممکن است اشاره به احاطه همه‌جانبه شیاطین انس و جنّ و تزیین آنان هم باشد . « حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ » : فرمان عذاب درباره آنان لازم و ثابت گردید و گرفتار عقاب و عذاب شدند ( نگا : اسراء / 16 ، قصص‌ / 63 ، نمل‌ / 82 ) . « فِی أُمَمٍ » : در میان ملّتهائی که . همراه با ملّتهائی که . جار و مجرور می‌تواند حال ( هم ) و متعلّق به ( کَآئِنِینَ ) محذوف بوده و تقدیر چنین باشد ، کَآئِنِینَ فِی أُمَمٍ . تنوین ( أُمَمٍ ) دالّ بر تکثیر است . واژه ( فی ) می‌تواند به معنی ( مَعَ ) باشد .‏

سوره فصلت آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَا تَسْمَعُوا لِهَذَا الْقُرْآنِ وَالْغَوْا فِیهِ لَعَلَّکُمْ تَغْلِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کافران ( به همدیگر ) می‌گویند : گوش به این قرآن فرا ندهید ، و در ( هنگام تلاوت ) آن یاوه‌سرائی و جار و جنجال کنید ( تا مردمان هم قرآن را نشنوند و مجال اندیشه درباره مفاهیم آن از ایشان گرفته شود و ) شما پیروز گردید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إلْغَوْا » : یاوه‌سرائی کنید . کارهای بیهوده انجام دهید . مراد بحثهای بیفایده و جار و جنجال و سر و صدا و افسانه‌سرائی و بالاخره همه گفتگوها و کارهائی است که افکار مردم را از محور مقاصد قرآنی منحرف سازد و مجال تفکّر را از آنان سلب کند . « فِیهِ » : در هنگام خواندن قرآن یا تدریس آیات و یا طرح مسائل آن .‏

سوره فصلت آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَنُذِیقَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا عَذَاباً شَدِیداً وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَسْوَأَ الَّذِی کَانُوا یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما قطعاً ( جنگ با قرآن را فراموش نمی‌نمائیم و ) به کافران عذاب سختی می‌چشانیم ، و آنان را در برابر بدترین کاری که کرده‌اند ( که مبارزه با قرآن است ) جزا و سزا خواهیم داد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَسْوَأَ الَّذِی . . . » . مراد دو چیز می‌تواند باشد : الف - مبارزه کافران با قرآن بدترین کار است و در برابر آن کیفر شدید داده می‌شوند . ب - همه کارهای کافران همسان بدترین کارشان محسوب می‌گردد و بدترین مجازاتها بدانها تعلّق می‌گیرد ، همان گونه که همه کارهای مؤمنان همسان بهترین کارشان محسوب می‌شود و بهترین پاداشها بدانها تعلّق می‌گیرد ( نگا : توبه‌ / 121 ، نحل‌ / 96 و 97 ، نور / 38 ، عنکبوت‌ / 7 ، زمر / 35 ) .‏

سوره فصلت آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ جَزَاء أَعْدَاء اللَّهِ النَّارُ لَهُمْ فِیهَا دَارُ الْخُلْدِ جَزَاء بِمَا کَانُوا بِآیَاتِنَا یَجْحَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ، کیفر دشمنان خدا است که آتش ( سوزان جهنّم ) است . ( امّا نه آتش موقّتی و زودگذر ، بلکه ) سرای همیشگی ایشان در میان آن است . این هم بدان خاطر است که پیوسته آیات ما را ( با وجود علم به واقعیّت آنها ) انکار می‌کرده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« النَّارُ » : آتش دوزخ . عطف بیان یا بدل از ( ذلِکَ ) و یا این که خبرمبتدای محذوف ( هُوَ ) است . « دَارُ الْخُلْدِ » : سرای ماندگاری و جاودانگی . یعنی در دوزخ اقامتگاه همیشگی کفّار است . « جَزَآءً » : مفعول مطلق عامل محذوف ( نگا : اسراء / 63 ) و یا مفعول له است . « جَزَآءً بِمَا کَانُوا بِئَایَاتِنَا یَجْحَدُونَ » : حرف ( ب ) یکم متعلّق به ( جَزَآءً ) و دوم متعلّق به ( یَجْحَدُونَ ) است .‏

سوره فصلت آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا رَبَّنَا أَرِنَا الَّذَیْنِ أَضَلَّانَا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ نَجْعَلْهُمَا تَحْتَ أَقْدَامِنَا لِیَکُونَا مِنَ الْأَسْفَلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کافران ( در میان دوزخ فریاد برمی‌آورند و ) می‌گویند : پروردگارا ! کسانی را از دو گروه انس و جنّ به ما نشان بده که ما را گمراه کرده‌اند ، تا ایشان را زیر پاهای خود بگذاریم و لگدمالشان گردانیم و بدین وسیله از زمره پست‌ترین مردم ( از لحاظ مقام و مکان ) شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأسْفَلِینَ » : پائین‌ترین افراد و پست‌ترین مردم از لحاظ مکانت و منزلت و مقام و مکان . این سخن بیانگر شدّت خشم کافران بر سردستگان و رهبران کفر و معصیت است ( نگا : بقره‌ / 166 و 167 ، سبأ / 31 - 33 ) .‏

سوره فصلت آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلَائِکَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنتُمْ تُوعَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که می‌گویند : پروردگار ما تنها خدا است ، و سپس ( بر این گفته خود که اقرار به وحدانیّت است‌ می‌ایستند ، و آن را با انجام قوانین شریعت عملاً نشان می‌دهند ، و بر این راستای خداپرستی تا زنده‌اند ) پابرجا و ماندگار می‌مانند ( در هنگام آخرین لحظات زندگی ) فرشتگان به پیش ایشان می‌آیند ( و بدانان مژده می‌دهند ) که نترسید و غمگین نباشید و شما را بشارت باد به بهشتی که ( توسّط پیغمبران ) به شما ( مؤمنان ) وعده داده می‌شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ المَلآئِکَةُ » : مراد نزول فرشتگان به هنگام مرگ انسانها است ( نگا : نساء / 97 ، انفال‌ / 50 ، انعام‌ / 93 ، نحل‌ / 28 و 32 ، محمّد / 27 ) . برخی این بشارتها را دائمی و مستمرّ دانسته و آنها را الهامهای معنوی فرشتگان در گوش جان مؤمنان در همه مراحل زندگی می‌دانند .‏

سوره فصلت آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ نَحْنُ أَوْلِیَاؤُکُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَفِی الْآخِرَةِ وَلَکُمْ فِیهَا مَا تَشْتَهِی أَنفُسُکُمْ وَلَکُمْ فِیهَا مَا تَدَّعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( و فرشتگان بدیشان خبر می‌دهند که ) ما یاران و یاوران شما در زندگی دنیا و در آخرت هستیم ، و در آخرت برای شما هرچه آرزو کنید هست ، و هرچه بخواهید برایتان فراهم است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا تَدَّعُونَ » : آنچه طلب کنید ( نگا : یس‌ / 57 ) .‏

سوره فصلت آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ نُزُلاً مِّنْ غَفُورٍ رَّحِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اینها به عنوان پذیرائی از سوی خداوند آمرزگار و مهربان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُزُلاً » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 198 ، کهف‌ / 107 ، صافّات‌ / 62 ) .‏

سوره فصلت آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلاً مِّمَّن دَعَا إِلَى اللَّهِ وَعَمِلَ صَالِحاً وَقَالَ إِنَّنِی مِنَ الْمُسْلِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتار چه کسی بهتر از گفتار کسی است که مردمان را به سوی خدا می‌خواند و کارهای شایسته می‌کند و اعلام می‌دارد که من از زمره مسلمانان ( و منقادان اوامر یزدان ) هستم‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَوْلاً » : تمییز است . « الْمُسْلِمِینَ » : مسلمانان . کسانی که فرمانبردار اوامر خدا بوده و سرِ بندگی و پرستش را فروتنانه بر آستانه‌اش می‌گذارند .‏

سوره فصلت آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَلَا السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏نیکی و بدی یکسان نیست . ( هرگز بدی را با بدی ، و زشتی را با زشتی پاسخ مگوی . بلکه بدی و زشتی دیگران را ) با زیباترین طریقه و بهترین شیوه پاسخ بده . نتیجه این کار ، آن خواهد شد که کسی که میان تو و میان او دشمنانگی بوده است ، به ناگاه همچون دوست صمیمی گردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لاتَسْتَوی‌ » : مساوی و برابر و یکسان نیست . « إدْفَعْ » : پاسخ بده ( نگا : مؤمنون‌ / 96 ) . از میان بردار ( نگا : بقره‌ / 251 ، حجّ‌ / 40 ) . « وَلِیٌّ » : دوست . رفیق . « حَمِیمٌ » : گرم . صمیمی . « إدْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ » : ( نگا : مؤمنون‌ / 96 ) .‏

سوره فصلت آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا یُلَقَّاهَا إِلَّا الَّذِینَ صَبَرُوا وَمَا یُلَقَّاهَا إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به این خوی ( و خلق عظیم ) نمی‌رسند مگر کسانی که دارای صبر و استقامت باشند ، و بدان نمی‌رسند مگر کسانی که بهره بزرگی ( از ایمان و تقوا و اخلاق ستوده ) داشته باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا یُلَقَّاهَا » : به این خصلت دست نمی‌یابد و این سفارش را پذیرا نمی‌گردد ( نگا : قصص‌ / 80 ) . ضمیر ( هَا ) به ( خَصْلَة ) یا ( وَصِیَّة ) باز می‌گردد که مستفاد از جمله سابق است . « ذُو حَظٍّ عَظِیمٍ » : دارای بهره فراوان از خصال حمیده و صفات پسندیده‌ای که منتهی به سعادت دائم می‌گردد ( نگا : قصص‌ / 79 ، انسان‌ / 11 ) .‏

سوره فصلت آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِمَّا یَنزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرگاه وسوسه‌ای از شیطان ( در این مسیر ) متوجّه تو گردید ( به هوش باش و در مقابل آن مقاومت کن و ) خود را به خداوند بسپار ( و به سایه لطف او پناه بر ) که او بس شنوا و آگاه است ( و تو را می‌پاید و محافظت می‌نماید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ إِمَّا یَنزَغَنَّکَ . . . » : ( نگا : اعراف‌ / 200 ) .‏

سوره فصلت آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنْ آیَاتِهِ اللَّیْلُ وَالنَّهَارُ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ لَا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَلَا لِلْقَمَرِ وَاسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَهُنَّ إِن کُنتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از نشانه‌های ( قدرت ) خدا ، شب و روز و خورشید و ماه است . برای خورشید و ماه سجده نکنید ، برای خدائی که آنها را آفریده است ، سجده کنید ، اگر واقعاً او را عبادت و پرستش می‌کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَاتِهِ » : نشانه‌های قدرت و ادلّه عظمت او . « إن کُنتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ » : اگر واقعاً او را می‌پرستید . اگر می‌خواهید او را عبادت و پرستش کنید .‏

سوره فصلت آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِنِ اسْتَکْبَرُوا فَالَّذِینَ عِندَ رَبِّکَ یُسَبِّحُونَ لَهُ بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَهُمْ لَا یَسْأَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ( مشرکان ) خود را بزرگتر از آن دیدند ( که به عبادت و پرستش پروردگار بپردازند ، باک مدار . چرا که ) آنان که در پیشگاه پروردگارت منزلت و مکانت دارند ( که فرشتگان مقرّبند ) شب و روز به تسبیح و تقدیس او سرگرمند و به هیچ وجه ایشان ( از این کار ) خسته و درمانده نمی‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عِندَ رَبِّکَ » : در پیشگاه او هستند . مراد از عندیّت ، یعنی در پیشگاه بودن ، عندیّت مکانی نیست‌ ؛ بلکه عندیّت کرامت و منزلت است ( نگا : قمر / 55 ) . « لا یَسْأَمُونَ » : ملول نمی‌گردند . خسته و درمانده نمی‌شوند ( نگا : بقره‌ / 282 ) .‏

سوره فصلت آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنْ آیَاتِهِ أَنَّکَ تَرَى الْأَرْضَ خَاشِعَةً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَیْهَا الْمَاء اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ إِنَّ الَّذِی أَحْیَاهَا لَمُحْیِی الْمَوْتَى إِنَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و از نشانه‌های ( قدرت ) خدا این است که تو زمین را خشک و برهوت می‌بینی ، امّا هنگامی که ( قطره‌های حیات‌بخش ) آب بر آن فرو می‌فرستیم ، به جنبش درمی‌آید و آماسیده می‌گردد ( و بعدها به صورت گل و گیاه و سبزه موج می‌زند ) . آن کس که این زمین خشک و برهوت را زنده می‌کند ، هم او مردگان را نیز ( در قیامت ) زنده می‌گرداند . چرا که او بر هر چیزی توانا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَاشِعَةً » : خشک و برهوت . ساکن و بدون حرکت . « إهْتَزَّتْ » : به جنبش درمی‌آید و تکان می‌خورد . « رَبَتْ » : بالا می‌آید و آماسیده می‌گردد . « إهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ . . . » : ( نگا : حجّ‌ / 5 ) . وقتی که آب به عناصر و ذرّات خاک می‌رسد ، در داخل آب حل می‌گردند و جذب دانه‌ها یا ریشه‌های گیاهان می‌شوند و به سلولها و بافتها و اندامهای زنده‌ای تبدیل شده و رشد می‌کنند و افزایش می‌یابند . « مُحْیی‌ » : زنده کننده ( نگا : روم‌ / 50 ) . در رسم‌الخطّ قرآنی با یک یاء نوشته شده است .‏

سوره فصلت آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیَاتِنَا لَا یَخْفَوْنَ عَلَیْنَا أَفَمَن یُلْقَى فِی النَّارِ خَیْرٌ أَم مَّن یَأْتِی آمِناً یَوْمَ الْقِیَامَةِ اعْمَلُوا مَا شِئْتُمْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که آیات ما را مورد طعن قرار می‌دهند و به تحریف ( حقائق و معانی ) آن دست می‌یازند ، بر ما پوشیده نخواهند بود ( و کیفرشان را خواهیم داد . ) آیا کسی که به آتش دوزخ انداخته می‌شود بهتر است یا کسی که ( در سایه ایمان ) در نهایت امن و امان ، روز قیامت ( به عرصه محشر ) می‌آید ؟ هر کاری که می‌خواهید بکنید ، او می‌بیند هر آنچه را که انجام می‌دهید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُلْحِدُونَ » : مورد طعن قرار می‌دهند . تحریف می‌کنند . « ءَایَاتِ » : مراد آیات تکوینی کتاب منظور جهان ، یا آیات تشریعی مذکور در کتابهای آسمانی به ویژه قرآن است . « یُلْحِدُونَ فِی ءَایَاتِنَا » : آیات ما را تحریف می‌کنند . آیات ما را مورد طعن قرار می‌دهند . مراد منحرف ساختن مردم با مغالطه و سفسطه از دلائل خداشناسی و نشانه‌های قدرت الهی ، و یا تحریف حقائق و معانی و تغییر عبارات و الفاظ کتابهای آسمانی است . « ءَامِناً » : در امن و امان . مطمئنّ و بی‌دغدغه ، حال است .‏

سوره فصلت آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِالذِّکْرِ لَمَّا جَاءهُمْ وَإِنَّهُ لَکِتَابٌ عَزِیزٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که قرآن را انکار می‌کنند بدان گاه که به ایشان می‌رسد ، ( بر ما پوشیده نمی‌مانند و سزای آن را می‌بینند ) . قرآن کتاب ارزشمند و بی‌نظیری است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّ الَّذِینَ . . . » : خبر آن محذوف است . از قبیل : لایُخْفَوْنَ عَلَیْنا . . . لا یَغِیبُ عَنَّآ أَمْرُهُمْ وَ مَا یَقْصِدُونَ . « الذِّکْرِ » : قرآن ( نگا : حجر / 9 ، نحل‌ / 44 ) . « عَزِیزٌ » : ارزشمند . بی‌نظیر . چیره و شکست‌ناپذیر .‏

سوره فصلت آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ لَا یَأْتِیهِ الْبَاطِلُ مِن بَیْنِ یَدَیْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ تَنزِیلٌ مِّنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هیچ گونه باطلی ، از هیچ جهتی و نظری ، متوجّه قرآن نمی‌گردد . ( نه غلطی و تناقضی در الفاظ و مفاهیم آن است ، و نه علوم راستین و اکتشافات درست پیشینیان و پسینیان مخالف با آن ، و نه دست تحریف به دامان بلندش می‌رسد . چرا که ) قرآن فرو فرستاده یزدان است که با حکمت و ستوده است ( و افعالش از روی حکمت است ، و شایسته حمد و ستایش بسیار است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْبَاطِلُ » : نقطه مقابل حق . مراد : نسخ ، کم و زیاد شدن ، غلط از آب درآمدن ، تناقض مطالب و مفاهیم ، و بالاخره همه چیزهای نادرست و خلاف حقیقت و واقعیّت است . « مِن بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ » : کنایه از همه جانبه بودن است . یعنی از همه جهات خدا قرآن را حفظ می‌کند ( نگا : حجر / 9 ) و از هیچ سو و هیچ طرف و ناحیه ، بطلان و فساد متوجّه آن نگشته و نمی‌گردد . « تَنزِیلٌ » ( نگا : شعراء / 192 ، یس‌ / 5 ، فصّلت‌ / 2 ) .‏

سوره فصلت آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ مَا یُقَالُ لَکَ إِلَّا مَا قَدْ قِیلَ لِلرُّسُلِ مِن قَبْلِکَ إِنَّ رَبَّکَ لَذُو مَغْفِرَةٍ وَذُو عِقَابٍ أَلِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از طرف ( کافران و منافقان و جاهلان ) چیزی به تو گفته نمی‌شود ، مگر همان چیزهائی که قبلاً به پیغمبران پیش از تو گفته شده است . ( و چنین نسبتهای ناروائی و سخنان نازیبائی بدیشان داده شده است . خلاصه نه دعوت تو به سوی یکتاپرستی مطلب تازه‌ای است ، و نه تهمت و تکذیب مردمان بی‌دین و بی‌ایمان ) . مسلّماً پروردگار تو دارای آمرزش فراوان ( در حق مؤمنان ) و دارای مجازات دردناک ( در حق کافران ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا یُقَالُ لَکَ إِلاّ مَا . . . » : مراد نسبتهای ناروائی همچون : ساحر ، شاعر ، مجنون ، کاهن ، مفتری ، و دشنامها و سخنان زشت دیگر است ( نگا : مائده‌ / 70 ، یس‌ / 30 ، ذاریات‌ / 39 و 52 ، نحل‌ / 101 ) .‏

سوره فصلت آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ جَعَلْنَاهُ قُرْآناً أَعْجَمِیّاً لَّقَالُوا لَوْلَا فُصِّلَتْ آیَاتُهُ أَأَعْجَمِیٌّ وَعَرَبِیٌّ قُلْ هُوَ لِلَّذِینَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاء وَالَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ فِی آذَانِهِمْ وَقْرٌ وَهُوَ عَلَیْهِمْ عَمًى أُوْلَئِکَ یُنَادَوْنَ مِن مَّکَانٍ بَعِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چنان که قرآن را به زبانی جز زبان عربی فرو می‌فرستادیم ، حتماً می‌گفتند : اگر آیات آن ( به عربی ) توضیح و تبیین می‌گردید ( چه می‌شد ؟ در این صورت ما آن را روشن و گویا فهم می‌کردیم . و می‌گفتند : ) آیا ( کتاب ) غیر عربی و ( پیغمبر ) عربی‌ ؟ بگو : قرآن برای مؤمنان مایه راهنمائی و بهبودی است . ( ایشان را از راههای گمراهی و سرگشتگی می‌رهاند ، و از بیماریهای شکّ و گمان نجات می‌بخشد ) و امّا برای غیرمؤمنان ، کری گوشهای ایشان و کوری ( چشمان ) آنان است . ( انگار ) آنان کسانیند که از دور صدا زده می‌شوند ( این است که با وجود چشم باز و گوش باز ، منادیگر را چنان که باید نمی‌بیننند ، و ندائی را که معلوم و مفهوم باشد نمی‌شنوند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَعْجَمِیٌّ » : غیر عربی ( نگا : نحل‌ / 103 ، شعراء / 198 ) . « لَوْ لا » : این واژه برای طلب حصول مابعد خود است . ( نگا : کهف‌ / 39 ) . « فُصِّلَتْ » : بیان و روشن می‌گردید . توضیح و تبیین می‌شد . « أَأَعْجَمِیٌّ ؟ » : آیا غیر عربی است‌ ؟ « أَأَعْجَمِیٌّ وَ عَرَبِیٌّ ؟ » : آیا قرآن به زبان غیرعربی برای پیغمبر عربی زبان آمده است‌ ؟ مراد این است که کافران و مشرکان بیماردل همیشه کارشان ایراد گرفتن و بهانه تراشیدن بود . قرآن که عربی است ، سحر و افسونش می‌خواندند ( نگا : سبأ / 43 ، صافّات‌ / 15 ) و اگر غیرعربی می‌بود ، گنگ و نامفهومش می‌شمردند . « هُدیً وَ شِفَآءٌ » : راهنمائی و بهبودی . راهنما و شفادهنده . « وَقْرٌ » : سنگینی . کری . این واژه می‌تواند خبر مبتدای محذوف باشد ، و معنی آن در بالا گذشت . و یا این که مبتدای مؤخّر بوده ( فِی ءَاذَانِهِمْ وَقْرٌ ) معنی شود : در گوشهایشان کری است . یعنی انگار کرند این است که نمی‌شنوند . « عَمیً » : کوری . کوردلی و گمراهی ( نگا : فصّلت‌ / 17 ) . « عَلَیْهِمْ عَمیً » : کوری است برای اینان . موجب گمراهی آنان است ( نگا : بقره‌ / 26 ) .‏

سوره فصلت آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ آتَیْنَا مُوسَى الْکِتَابَ فَاخْتُلِفَ فِیهِ وَلَوْلَا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّکَ لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ وَإِنَّهُمْ لَفِی شَکٍّ مِّنْهُ مُرِیبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به موسی کتاب ( آسمانی تورات ) دادیم و در آن ( از طرف بنی‌اسرائیل ) اختلاف گردید ( و دسته دسته و پراکنده شدند . این هم سنّت همیشگی در میان همه ادیان و اقوام است . قوم تو نیز از این قاعده مستثنی نیست ) . اگر سخن پروردگارت از پیش بر این نرفته بود ( که عذاب کافران و مجازات شدید مبطلان تا روز رستاخیز به تأخیر انداخته شود ) در میان ( قوم تو نیز با نابود کردن کافران و بر جای داشتن مؤمنانِ ) ایشان داوری می‌گردید . چرا که آنان درباره قرآن به شکّ و تردید شگفتی گرفتار آمده‌اند ( و از حقیقت فرسنگها به دور افتاده‌اند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ لَقَدْ ءَاتَیْنَا مُوسی . . . » : این بخش جنبه دلداری پیغمبر را در بر دارد . و آن این که همه اقوام به گروههای مؤمن و غیرمؤمن تقسیم شده‌اند ، و مؤمنان نیز فرقه فرقه و دسته دسته گشته‌اند و مذاهب مختلفی پیدا کرده‌اند . از جمله پیروان موسی که بعضی از ایشان در مدینه بوده مثال محسوسی از این واقعیّت بشمار آمده‌اند و به 73 فرقه تقسیم گشته‌اند ( نگا : التفسیر القرآنی للقرآن ) « لَوْ لا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ . . . » : مراد وعده‌ای است که خدا به پیغمبر داده بود . مبنی بر این که مادام او در میان قوم خود است ایشان را نابود نکند ( نگا : انفال‌ / 33 ) . « لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ » : کار ایشان به پایان می‌رسید و در میانشان داوری می‌گردید . مراد نابودی مشرکان و منکران قرآن است . « مِنْهُ » : درباره قرآن . یادآوری : برخی تمام آیه را راجع به قوم موسی و شکّ ایشان درباره تورات می‌دانند . چرا که این آیه درست با همین عبارت در سوره هود آیه 110 مذکور است و مربوط به موسی و تورات و قوم بنی‌اسرائیل می‌باشد .‏

سوره فصلت آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ مَنْ عَمِلَ صَالِحاً فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَاء فَعَلَیْهَا وَمَا رَبُّکَ بِظَلَّامٍ لِّلْعَبِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر کس که کار نیک بکند به نفع خود می‌کند ، و هر کس که کار بد بکند به زیان خود می‌کند ، و پروردگار تو کمترین ستمی به بندگان نمی‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا رَبُّکَ بِظَلاّمٍ لِلْعَبِیدِ » : ( نگا : آل‌عمران / 182 ، انفال / 51 ، حجّ‌ / 10 ) .‏

سوره فصلت آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَیْهِ یُرَدُّ عِلْمُ السَّاعَةِ وَمَا تَخْرُجُ مِن ثَمَرَاتٍ مِّنْ أَکْمَامِهَا وَمَا تَحْمِلُ مِنْ أُنثَى وَلَا تَضَعُ إِلَّا بِعِلْمِهِ وَیَوْمَ یُنَادِیهِمْ أَیْنَ شُرَکَائِی قَالُوا آذَنَّاکَ مَا مِنَّا مِن شَهِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آگاهی از وقوع قیامت به خدا بازمی‌گردد و بس ( و کسی جز خدا نمی‌داند قیامت کی خواهد بود ) . هیچ میوه‌ای ( بارور نمی‌شود و ) از غلاف خود بیرون نمی‌آید ( و پوسته خویش را نمی‌شکافد ) ، و هیچ ماده‌ای باردار نمی‌گردد و وضع حمل نمی‌کند ، مگر در پرتو دانش او و با اطّلاع او . روزی خداوند مشرکان را ندا می‌دهد : شریکها و انبازهائی که برای من می‌پنداشتید کجایند ؟ پاسخ می‌دهند و می‌گویند : ما به تو عرض کردیم که کسی از ما گواهی نمی‌دهد ( که تو دارای شریک و انباز هستی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلَیْهِ یُرَدُّ عِلْمُ السَّاعَةِ » : ( نگا : اعراف‌ / 187 ، لقمان‌ / 34 ، احزاب‌ / 63 ) . « أَکْمَام‌ » : جمع کِمّ ، غلاف . پوسته . « أُنثی‌ » : ماده . مراد مؤنّث همه جانداران از قبیل : حیوانات و حشرات و پرندگان و انسان است . « ءَاذَنَّاکَ » : به تو اعلام کردیم . به تو عرض کردیم . مراد این است که امروز همه چیز روشن شده است و کسی معتقد به انباز نیست . یا این که مشرکین می‌گویند : ما هرگز به شریک معتقد نبوده‌ایم ( نگا : انعام‌ / 23 ) . « شَهِیدٍ » : گواه .‏

سوره فصلت آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا کَانُوا یَدْعُونَ مِن قَبْلُ وَظَنُّوا مَا لَهُم مِّن مَّحِیصٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و اثری از معبودهائی که قبلاً ( در دنیا ) به فریاد می‌خواندند و می‌پرستیدند نمی‌بینند ، و یقین حاصل می‌کنند که هیچ گریزگاهی و راه فراری ندارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ضَلَّ » : ناپیدا گردید . گم شد . « ظَنُّوا » : یقین حاصل کردند . در اینجا ظنّ به معنی علم و یقین است . چرا که در صحنه محشر و هنگامه قیامت ، شکّ و گمان معنی ندارد ، و همه چیز معلوم و مشهود است . « مَحِیصٍ » گریزگاه . راه فرار ( نگا : ابراهیم‌ / 21 ) .‏

سوره فصلت آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ لَا یَسْأَمُ الْإِنسَانُ مِن دُعَاء الْخَیْرِ وَإِن مَّسَّهُ الشَّرُّ فَیَؤُوسٌ قَنُوطٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏انسان ( بی‌ایمان ) از طلبیدن دارائی و نعمت سیر نمی‌گردد و خسته نمی‌شود ، ولی زمانی که بلا و سختی و فقر و فاقه بدو رو کرد ، فوراً دلسرد و ناامید می‌گردد ( و از خود و زندگی بیزار و گریزان می‌شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَسْأَمُ » : ملول و خسته نمی‌گردد . « الإِنسَانُ » : مراد انسان کافر و بی‌ایمان است ( نگا : آیات 50 - 54 ) . « دُعَآءِ » : طلبیدن ، به دنبال رفتن . « الْخَیْرِ » : مال و ثروت . دارائی و نعمت و صحّت . « دُعَآءِ الْخَیْرِ » : اضافه مصدر به مفعول خود است . « الشَّرُّ » : فقر و فاقه . بلا و مصیبت . بیماری و تنگی معیشت . « یَؤُوسٌ » : بسیار ناامید . « قَنُوطٌ » : بسیار مأیوس . « یَؤُوسٌ قَنُوطٌ » : هر دو واژه به یک معنی و برای تأکید است .‏

سوره فصلت آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَئِنْ أَذَقْنَاهُ رَحْمَةً مِّنَّا مِن بَعْدِ ضَرَّاء مَسَّتْهُ لَیَقُولَنَّ هَذَا لِی وَمَا أَظُنُّ السَّاعَةَ قَائِمَةً وَلَئِن رُّجِعْتُ إِلَى رَبِّی إِنَّ لِی عِندَهُ لَلْحُسْنَى فَلَنُنَبِّئَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِمَا عَمِلُوا وَلَنُذِیقَنَّهُم مِّنْ عَذَابٍ غَلِیظٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ما به چنین انسانی ، به دنبال ناراحتی و زیانی که بدو رسیده است ، از سوی خود مرحمتی ( همچون ثروت و صحّت ) روا داریم ، گستاخانه خواهد گفت : این ( ثروت و صحّت ) حق من است ( و آن را در سایه تلاش و کوشش و علم و دانش خود به دست آورده‌ام ) و اصلاً گمان نمی‌برم که قیامتی در کار باشد . اگر ( به فرض ، قیامتی هم در کار باشد و ) من به سوی پروردگارم برگردم ، حتماً در پیشگاه او دارای مقام و منزلت خوبی هستم ( چرا که ذاتاً محترمم ، و همان گونه که در دنیا خدا گرامیم داشته است و به من قدرت و نعمت داده است ، در آخرت نیز گرامیم می‌دارد و به من عزّت و حرمت می‌بخشد ) ما کافران را مسلّماً از کارهائی که کرده‌اند آگاه خواهیم کرد و حتماً عذاب سخت و زیادی را بدیشان می‌چشانیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَحْمَةً » : مراد نعمتهائی همچون ثروت و قدرت است . « ضَرَّآءَ » : زیان و ضرر . ناراحتی و بیماری . « هذَا لِی‌ » : این از خود من است . این در سایه عقل و شعور و علم و کاردانی خودم می‌باشد . « الْحُسْنی‌ » : مراد مقام و منزلت و بهشت است . « غَلِیظٍ » : متراکم . شدید . فراوان ( نگا : هود / 58 ، ابراهیم‌ / 17 ، لقمان‌ / 24 ) .‏

سوره فصلت آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا أَنْعَمْنَا عَلَى الْإِنسَانِ أَعْرَضَ وَنَأى بِجَانِبِهِ وَإِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ فَذُو دُعَاء عَرِیضٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که ما به انسان نعمت دهیم رویگردان ( از دینداری و شکرگزاری ) می‌گردد و تکبّر و غرور می‌ورزد ، و هنگامی که به بلا و گرفتاری و ناراحتی و بیماری دچار گردید ، دعاهای عریض و طویلی سر می‌دهد ( و به شکوه و گلایه می‌پردازد که چرا خدا نعمت خود را از او بازگرفته است و بدو ظلم کرده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَعْرَضَ » : رویگردان می‌شود . شکرگزاری و چه بسا دینداری را رها می‌کند . « نَئَا بِجَانِبِهِ » : خود را از خداپرستی و دینداری دور می‌کند . تکبّر می‌ورزد و مغرور می‌گردد . شانه‌ها را بالا می‌اندازد که مثل سر را بالا گرفتن نشانه فخرفروشی و استکبار است . مراد از ( جانِب ) خود انسان یا دوش او است ( نگا : روح المعانی ) . « عَرِیضٍ » : وسیع . مراد دراز و فراوان است . البتّه دعای شخص کافر یا سست ایمان ، بدین هنگام جنبه گلایه از خدا و ناشکری دارد و بیشتر جزع و فزعی است بر از دست دادن نعمت و برای عودت دادن آن . یا این که در وقت ثروتمندی متکبّر و مغرور می‌شود ، و در وقت فقر و فاقه متضرّع و زبون ، و در هر دو حالت تنها متوجّه دنیا است . بالاخره دعایش برای دنیا است نه برای خدا .‏

سوره فصلت آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِن کَانَ مِنْ عِندِ اللَّهِ ثُمَّ کَفَرْتُم بِهِ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ هُوَ فِی شِقَاقٍ بَعِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای محمّد ! ) بگو : به من خبر دهید اگر این ( قرآن ) از سوی خداوند آمده باشد ، و آن گاه شما به آن ایمان نداشته باشید ، چه کسی گمراه‌تر خواهد بود از آن کسی که ( با حق و حقیقت ) سخت در مبارزه و مقابله باشد ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَرَأَیْتُمْ » : ( نگا : انعام‌ / 40 و 46 و 47 ، یونس‌ / 50 ) . « شِقَاقٍ » : مخالفت . مقابله . « بَعِیدٍ » : دور از حقیقت . ژرف که مراد همه جانبه و سخت است . « فِی شِقَاقٍ بَعیدٍ » : ( نگا : بقره‌ / 176 ، حجّ‌ / 53 ) .‏

سوره فصلت آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَفِی أَنفُسِهِمْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ یَکْفِ بِرَبِّکَ أَنَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به آنان ( که منکر اسلام و قرآنند ) هرچه زودتر دلائل و نشانه‌های خود را در اقطار و نواحی ( آسمانها و زمین ، که جهان کبیر است ) و در داخل و درون خودشان ( که جهان صغیراست ) به آنان ( که منکر اسلام و قرآنند ) نشان خواهیم داد تا برای ایشان روشن و آشکار گردد که اسلام و قرآن حق است . آیا ( برای برگشت کافران از کفر و مشرکان از شرک ) تنها این بسنده نیست که پروردگارت بر هر چیزی حاضر و گواه است‌ ؟ ( چه حضور و شهادتی از این برتر و بالاتر که با خطّ تکوین ، دلائل قدرت و حکمت خود را بر روی همه ذرّات کائنات و وجود موجودات نگاشته است‌ ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الآفَاقِ » : نواحی عالم و اقطار آسمانها و زمین . « أَنَّهُ » : این که قرآن . این که اسلام ( نگا : کشّاف ، مختصر ) . « شَهِیدٌ » : گواه و مطلع . حاضر و ناظر .‏

سوره فصلت آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَا إِنَّهُمْ فِی مِرْیَةٍ مِّن لِّقَاء رَبِّهِمْ أَلَا إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ مُّحِیطٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آگاه باشید که ایشان درباره ملاقات با پروردگارشان ( برای حساب و کتاب ) در شکّ و تردیدند ( و رستاخیز را باور نمی‌دارند ) . هان بدانید که خدا ( علم و قدرتش ) همه چیز را دربر گرفته است ( و از هر چیزی آگاه و بر هر چیزی‌توانا است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِرْیَةٍ » : شکّ وتردید ( نگا : هود / 17 و 109 ، حجّ‌ / 55 ، سجده‌ / 23 )‏

تفسیر نور: سوره غافر

تفسیر نور:
سوره غافر آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ حم ‏

‏ترجمه : ‏
‏حا . میم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حم‌ » : حا . میم . از حروف مقطّعه است ( نگا : بقره‌ / 1 ) .‏

سوره غافر آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ تَنزِیلُ الْکِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏فرو فرستادن این کتاب ( قرآن ) از سوی یزدان چیره و آگاه انجام می‌پذیرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَنزِیلُ الْکِتَابِ . . . » : ( نگا : زمر / 1 ) .‏

سوره غافر آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ غَافِرِ الذَّنبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ شَدِیدِ الْعِقَابِ ذِی الطَّوْلِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ إِلَیْهِ الْمَصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یزدانی که بخشنده گناه ، پذیرنده توبه ، دارای عذاب سخت ، و صاحب اِنعام و احسان است . هیچ معبودی جز او وجود ندارد . بازگشت به سوی او است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَابِلِ » : قبول کننده . پذیرنده . « التَّوْبِ » : جمع تَوْبَة ، بازگشتها . یا این که مصدر است و به معنی بازگشتن . « الطَّوْلِ » : فضل . قدرت . احسان و انعام . ( نگا : نساء / 25 ، توبه‌ / 86 ) . « الْمَصیرُ » : ( نگا : بقره‌ / 126 و 285 ، آل‌عمران‌ / 28 ) .‏

سوره غافر آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ مَا یُجَادِلُ فِی آیَاتِ اللَّهِ إِلَّا الَّذِینَ کَفَرُوا فَلَا یَغْرُرْکَ تَقَلُّبُهُمْ فِی الْبِلَادِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هیچ کسی در مقابل آیات خدا پرخاشگری نمی‌کند و به ستیز نمی‌ایستد . مگر آنان که کافر باشند . آمد و شد و سلطه و قدرت کافران در شهرها و کشورها ، تو را گول نزند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا یُجَادِلُ فِی . . . » : مراد از جدال و کشمکش درباره قرآن ، جدال و نزاع باطل است ( نگا : کهف‌ / 56 ، حجّ‌ / 3 ) نه مباحثه و مناظره‌ای که برای روشنگری معانی و حل مشکلات کتاب الهی میان اهل علم در می‌گیرد ( نگا : نحل‌ / 125 ) . « تَقَلُّبُ » : رفت و آمد . برو و بیا . سیر و سیاحت . مراد آمد و شد برای تجارت و گردش و قدرت نمائی برای سلطه‌گری و حیله‌گری است ( نگا : نحل‌ / 46 ) .‏

سوره غافر آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ کَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَالْأَحْزَابُ مِن بَعْدِهِمْ وَهَمَّتْ کُلُّ أُمَّةٍ بِرَسُولِهِمْ لِیَأْخُذُوهُ وَجَادَلُوا بِالْبَاطِلِ لِیُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ فَأَخَذْتُهُمْ فَکَیْفَ کَانَ عِقَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پیش از اینان ( که مشرکان معاصرند ) قوم نوح و دسته‌ها و گروههائی ( همچون عاد و ثمود و لوط ) که بعد از ایشان بوده‌اند ( پیغمبران خدا را ) تکذیب کرده‌اند و همه ملّتها خواسته‌اند که با ( زر و زور و تزویر ) در حق پیغمبر خود توطئه کنند تا او را بگیرند و ( بکشند . گذشته از این با دلائل و براهین فرستادگان خدا ) به ناحق جدال و نزاع ورزیده‌اند ، تا به وسیله باطل حق را نابود و برطرف کنند . ولی من ایشان را ( به عذاب دنیوی ) گرفتار ساخته‌ام . آیا عقاب ( و عذاب دنیوی ) من نسبت بدیشان چگونه است‌ ؟ ( ویرانه‌های شهرهایشان در مسیر مسافرتهای شما به چشم می‌خورد ، و سرنوشت شوم و عاقبت سیاه و تاریک ایشان بر صفحات تاریخ و در سینه‌های صاحبدلان ثبت است ، بنگرید و عبرت بگیرید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأحْزَابُ » : گروهها و دسته‌هائی که علیه پیغمبران همدست و همپشت شده‌اند و برای اسارت و کشتن و آزارشان به تلاش ایستاده‌اند . در آیه 12 و 13 سوره ص به برخی از چنین گروهها و دسته‌هائی اشاره شده است . « هَمَّتْ » : قصد کرده است . توطئه چیده است ( نگا : مائده‌ / 11 ، یوسف‌ / 24 ، توبه‌ / 13 و 74 ) . « لِیَأْخُذُوهُ » : تا او را اسیر کنند . واژه اخذ در اینجا به معنی أَسْر یعنی اسیر کردن است . همان گونه که أخیذ به معنی اسیر است . « لِیُدْحِضُوا » : تا باطل گردانند . تا مغلوبش نمایند ( نگا : کهف‌ / 56 ، صافّات‌ / 141 ) . « فَأَخَذْتُهُمْ » : من ایشان را گرفتار کردم . من آنان را هلاک ساختم . « فَکَیْفَ کَانَ عِقَابِ » : ( نگا : رعد / 32 ) .‏

سوره غافر آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ حَقَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ عَلَى الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّهُمْ أَصْحَابُ النَّارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این چنین ، فرمان پروردگارت بر کافران ( و مشرکانی که راههای ظلم و جنایت را با پای خود پیموده‌اند ، و با اراده خویش بر گناهکاریها و بزهکاریها اصرار و ابرام ورزیده‌اند ، اجرا شده است و ) تحقّق پذیرفته است ، و آن این که ایشان دوزخیانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ » : همان گونه که . همچنین . یعنی همان گونه که کفّار ستمکار پیشین مورد قهر خدا قرار گرفته‌اند ، اینان نیز به قهر خدا در دنیا گرفتار می‌آیند ، و سرانجام هم به دوزخ درمی‌آیند . چرا که دوزخیند . فرمان خدا مبنی بر این که کافران سیاه دل تاریخ را شامل شده است . « حَقَّتْ . . . » : ( نگا : یونس‌ / 33 و 96 ، نحل‌ / 36 ، زمر / 71 ) . « أَنَّهُمْ أَصْحَابُ النَّارِ » : این عبارت بدل ( کَلِمَةُ ) و مرفوع است . یا لام تعلیل محذوف است و جمله منصوب است .‏

سوره غافر آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیُؤْمِنُونَ بِهِ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَّحْمَةً وَعِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان که بردارندگان عرش خدایند و آنان که گرداگرد آنند به سپاس و ستایش پروردگارشان سرگرمند و بدُو ایمان دارند و برای مؤمنان طلب آمرزش می‌کنند ( و می‌گویند : ) پروردگارا ! مهربانی و دانش تو همه چیز را فرا گرفته است ( هم اعمال و اقوالشان را کاملاً می‌دانی و هم مرحمت و مهربانیت می‌تواند ایشان را دربر گیرد ) پس در گذر از کسانی که ( از گناهان دست می‌کشند و به طاعات و عباداتت می‌پردازند ، و از راههای انحرافی دوری می‌گزینند و به راستای راهت ) برمی‌گردند و راه تو را در پیش می‌گیرند ، و آنان را از عذاب دوزخ مصون و محفوظ فرما .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ » : فرشتگانی که بردارندگان عرش هستند . تعداد نفرات فرشتگان حامل عرش عظیم و نحوه حمل ایشان ، و خود عرش بر ما مجهول است . قرآن و سنّت متواتر تفصیلی در این باره نداده‌اند . در این باره دم نمی‌زنیم و امر آن را به خدا حوالت می‌داریم ( نگا : المراغی ) . « رَحْمَة » : از لحاظ نحوی تمییز و از نظر معنی فاعل است . « قِهِمْ » : به دورشان دار . محفوظ و مصونشان فرما . واژه ( قِ ) فعل امر ماده ( وقی ) است .‏

سوره غافر آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ رَبَّنَا وَأَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِی وَعَدتَّهُم وَمَن صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّیَّاتِهِمْ إِنَّکَ أَنتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگارا ! آنان را به باغهای همیشه ماندگار بهشتی داخل گردان که بدیشان ( توسّط پیغمبران ) وعده داده‌ای ، همراه با پدران خوب و همسران شایسته و فرزندان بایسته ایشان . قطعاً تو ( بر هر چیزی ) چیره و توانا و ( در هر کاری ) دارای فلسفه و حکمت هستی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَنَّاِتِ عَدْنٍ » : ( نگا : توبه‌ / 72 ، رعد / 23 ، نحل‌ / 31 ، کهف‌ / 31 ) . « صَلَحَ » : شایسته شد . بایسته گردید . کار نیک کرد ( نگا : رعد / 23 ) .‏

سوره غافر آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ وَقِهِمُ السَّیِّئَاتِ وَمَن تَقِ السَّیِّئَاتِ یَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ وَذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و آنان را از ( عقوبت دنیوی و کیفر اخروی ) بدیها نگاهدار ، و تو هر که را در آن روز از کیفر بدیها نگاهداری ، واقعاً بدو رحم کرده‌ای ( و مورد الطاف خود قرار داده‌ای ) و آن مسلّماً رستگاری بزرگ و نیلِ به مقصود سترگی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَقِ » نگاهداری . به دور داری . « یَوْمَئِذٍ » : آن روز که قیامت است « السَّیِّئَاتُ » : بدیها . مراد عقوبتهای دنیوی و کیفرهای اخروی است . ذکر آن بعد از ( عَذَابَ الْجَحِیمِ ) از قبیل ذکر عام بعد از خاصّ است . « الْفَوْزُ » : رستگاری . نیل به مقصود و رسیدن به مراد .‏

سوره غافر آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا یُنَادَوْنَ لَمَقْتُ اللَّهِ أَکْبَرُ مِن مَّقْتِکُمْ أَنفُسَکُمْ إِذْ تُدْعَوْنَ إِلَى الْإِیمَانِ فَتَکْفُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( پس از آن که کافران به دوزخ افتادند ، از سوی فرشتگان و مؤمنان ) کافران صدا زده می‌شوند که قطعاً خدا بیش از این که خودتان بر خویشتن خشمگینید بر شما خشمگین است ، چرا که ( در دنیا توسّط انبیاء و علماء ) به سوی ایمان آوردن فرا خوانده می‌شدید و راه کفر در پیش می‌گرفتید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُنَادَوْنَ » : فریاد زده می‌شوند . صدا زده می‌شوند . « مَقْتُ اللهِ » : خشم خدا . اضافه ( مَقْت ) به ( الله ) اضافه مصدر به فاعل خود است . « مَقْتِکُمْ أَنفُسَکُمْ » : خشمگین شدن خودتان بر خویشتن . اضافه ( مقت ) به ( کم ) نیز از قبیل اضافه مصدر به فاعل خود است . علّت خشم کافران بر نفس خود از این لحاظ است که خودشان سبب مصائب و بلایای خویشتن شده‌اند ( نگا : ابراهیم‌ / 22 ) . « إِذْ » : چرا که .‏

سوره غافر آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَأَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَى خُرُوجٍ مِّن سَبِیلٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کافران می‌گویند : پروردگارا ! ما را دوبار میرانده‌ای و دوبار زنده کرده‌ای ، و ما ( در این مرگها و حیاتها به قدرت تو پی برده‌ایم و همه چیز را فهمیده‌ایم ، اکنون ) به گناهان خود اعتراف می‌کنیم ، آیا راهی برای خارج شدن ( از دوزخ و بازگشت به دنیا و جبران مافات ) وجود دارد ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ » : دو بار ما را میرانده‌ای . مراد از میراندن اوّل ، آفرینش خاک بی‌جان انسان از عدم محض است ( نگا : بقره‌ / 28 ) ، و مراد از میراندن دوم ، مرگ بعد از پایان عمر است . « أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ » : دو بار ما را زندگی بخشیده‌ای . مراد از حیات دوم ، زنده گرداندن اموات پس از پایان جهان و سر بر آوردن از گورها به هنگام رستاخیز است . اشاره دوزخیان به دو بار میراندن و زنده گرداندن شاید بدین خاطر باشد که می‌خواهند بگویند ، ای خداوندی که مالک مرگ و حیاتی ! توانائیِ این را داری که دو ممات و دو حیات را برای ما تبدیل به سه ممات و سه حیات کنی و ما را بازگردانی تا در مقام جبران برآئیم .‏

سوره غافر آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکُم بِأَنَّهُ إِذَا دُعِیَ اللَّهُ وَحْدَهُ کَفَرْتُمْ وَإِن یُشْرَکْ بِهِ تُؤْمِنُوا فَالْحُکْمُ لِلَّهِ الْعَلِیِّ الْکَبِیرِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( عذابی که در آن هستید ) بدان خاطر است که شما هنگامی که خدا به یگانگی خوانده می‌شد نمی‌پذیرفتید ، و اگر برای خدا انباز قرار داده می‌شد باور می‌داشتید . پس در این صورت فرمانروائی و داوری از آن خداوند والا مقام و بزرگوار است ( و هر گونه که خود بخواهد درباره شما حکم صادر و داوری خواهد کرد . هم اینک بتان و کسانی را که شریک خدا و صاحب سلطه می‌دانستید به فریاد خوانید تا شما را از دوزخ بدر آرند ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِذا دُعِیَ اللهُ وَحْدَهُ . . . » : ( نگا : زمر / 45 ) .‏

سوره غافر آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ هُوَ الَّذِی یُرِیکُمْ آیَاتِهِ وَیُنَزِّلُ لَکُم مِّنَ السَّمَاءِ رِزْقاً وَمَا یَتَذَکَّرُ إِلَّا مَن یُنِیبُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او کسی است که دلائل ( قدرت ) و نشانه‌های ( عظمت ) خود را به شما می‌نمایاند و از آسمان برای شما روزی می‌فرستد . امّا تنها کسانی متوجّه ( این مسأله ) می‌گردند که ( عناد را رها کنند و به سوی اندیشیدن درباره نشانه‌های آفاق و انفس خدا ) برگردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَاتِهِ » : دلائل قدرت و عظمت ، و نشانه‌های آفاق و انفسی که تمام جهان هستی را پر کرده است . « رِزْقاً » : روزی . مراد وسیله تولید روزی است ، همچون باران و برف و هوا و نور آفتاب و اشعّه‌های دیگر که برای زندگی موجودات زنده از جمله انسان ضروری هستند . « یُنِیبُ » : برمی‌گردد . مراد ترک عناد و رجوع به خدا است در پرتو اندیشه و شناخت امور .‏

سوره غافر آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ فَادْعُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ وَلَوْ کَرِهَ الْکَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اکنون که چنین است ، خدا را به فریاد بخوانید و عبادت و طاعت را خاصّ او بدانید ، هر چند که کافران دوست نداشته باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَادْعُوا اللهَ مُخْلِصِینَ . . . » : ( نگا : اعراف‌ / 29 ، یونس‌ / 22 ، عنکبوت‌ / 65 ) .‏

سوره غافر آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ رَفِیعُ الدَّرَجَاتِ ذُو الْعَرْشِ یُلْقِی الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ لِیُنذِرَ یَوْمَ التَّلَاقِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا دارای مقامات والا و کمالات بالا و تخت فرماندهی است ، و او وحی را به فرمان خود برای هر کس از بندگانش که بخواهد نازل می‌کند تا ( مردمان را ) از روز رویاروئی ( ایشان با خدا برای حساب و کتاب ) بترساند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَفِیعُ الدَّرَجَاتِ » : صاحب مقامات بالا و مراتب والا . یعنی خدا درجات کمال و اوصاف جلال او آن قدر بالا است که کمال و جلالی در مقابلش کمال و جلال نیست ، و همای بلند پرواز عقل و علم بشری هرگز به ذیل آن هم نمی‌رسد ، چه رسد به اوج آن . عظیم‌الصّفات . برخی رفیع‌الدّرجات را به معنی برافرازنده آسمانها ( نگا : زادالمسیر ) و بالا برنده درجات بندگان ( نگا : نمونه ) دانسته‌اند . بعضی هم گفته‌اند : درجات و مقامات در دست خدا است و به هر کس که بخواهد می‌دهد ( نگا : کشّاف ) . « ذُوالْعَرْشِ » : خالق و مالک عرش . دارای تخت و سریر سلطنت جهان هستی . « الرُّوحَ » : وحی ( نگا : نحل‌ / 2 ، شوری‌ / 52 ) . « مِنْ أَمْرِهِ » : به فرمان خود . « یَوْمَ التَّلاق » : روز قیامت است که در آن پیشینیان و پسینیان و زمینیان و آسمانیان به همدیگر می‌رسند و یکدیگر را ملاقات می‌کنند ، و هر کسی با اعمالی که کرده است رو به رو می‌شود و سزا و جزای آن را می‌بیند . یاء تلاقی در رسم‌الخطّ قرآنی حذف شده است .‏

سوره غافر آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ هُم بَارِزُونَ لَا یَخْفَى عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَیْءٌ لِّمَنِ الْمُلْکُ الْیَوْمَ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏روز رویاروئی روزی است که مردمان ظاهر و آشکار می‌شوند ( و تمام پرده‌ها و حجابها کنار می‌روند و موانع مادی برچیده می‌شوند . بالاخره علاوه از سر بر آوردن مردم از گورها ، درون و برون و خلوت و جلوت همه انسانها نمودار می‌گردد ) و چیزی از ( کار و بار و رفتار و پندار ) ایشان بر خدا پنهان نمی‌ماند . ( فریاد وحشتناکی را می‌شنوند که می‌گوید : ) ملک و حکومت ، امروز از آن کیست‌ ؟ ( پاسخ قاطعانه داده می‌شود که ) از آن خداوند یکتای چیره و توانا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَوْمَ » : بدل از ( یَوْمَ ) قبلی است که مفعول به ( لِیُنذِرَ ) بود . « بَارِزُونَ » : جمع بارز ، نمایان . آشکار . مراد این است که مردمان از گورها خارج می‌گردند و ظاهر و نمایان می‌شوند و چیزی ایشان را از دیدها پنهان نمی‌دارد ( نگا : طه‌ / 106 ، ابراهیم‌ / 21 و 48 ) . هستی و هویّت و اسرار و کردار انسانها روشن و ظاهر می‌شود و هیچ چیزی مکتوم نمی‌ماند ( نگا : کهف‌ / 47 ، طارق / 9 ) .‏

سوره غافر آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ الْیَوْمَ تُجْزَى کُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ لَا ظُلْمَ الْیَوْمَ إِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امروز هر کسی در برابر کاری که کرده است جزا و سزا داده می‌شود . هیچ گونه ستمی امروز وجود نخواهد داشت . بی‌گمان خداوند سریع‌الحساب است ( و حساب و کتاب کسی را از موقع مقرّر به تأخیر نمی‌اندازد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تُجْزی . . . » : ( نگا : طه‌ / 15 ، یونس‌ / 52 ) .‏

سوره غافر آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَنذِرْهُمْ یَوْمَ الْآزِفَةِ إِذِ الْقُلُوبُ لَدَى الْحَنَاجِرِ کَاظِمِینَ مَا لِلظَّالِمِینَ مِنْ حَمِیمٍ وَلَا شَفِیعٍ یُطَاعُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای محمّد ! ) آنان را از روز نزدیک بترسان ( که قیامت است ) . آن زمانی که دلها ( از شدّت وحشت ) به گلوگاه می‌رسند ( و انگار از جای خود کنده و به بالا پرت شده‌اند ) و تمام وجودشان مملوّ از خشم و اندوه می‌گردد ( خشم بر کسانی که ایشان را به چنین سرنوشتی دچار کرده‌اند ، و خشم بر خود که به حرف دیگران گوش فرا داده‌اند ، و غم و اندوه بر روزگار هدر رفته و طلای عمر باخته شده ) . ستمگران نه دارای دوست دلسوزند ، و نه دارای میانجیگری که میانجی او پذیرفته گردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَوْمَ الأَزِفَةِ » : روز نزدیک . مراد قیامت است که به علّت نزدیک بودن آن چنین نامیده شده است ( نگا : نجم‌ / 57 ) . « إِذْ » : بدل از ( یَوْمَ ) است . « الْحَنَاجِرِ » : جمع حَنْجَرَة ، حلقوم . گلوگاه . « الْقُلُوبُ لَدَی الْحَنَاجِرِ » : این سخن کنایه از شدّت خوف و مضیقت است ( نگا : احزاب‌ / 10 ) . « کَاظِمِینَ » : فرو خورندگان خشم . کسانی که غم و اندوه را در سینه‌ها حبس می‌کنند . حال است . « حَمِیمٍ » : دوست صمیمی و دلسوز ( نگا : شعراء / 101 ) .‏

سوره غافر آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ یَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَمَا تُخْفِی الصُّدُورُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند از دزدانه نگاه کردن چشمها و از رازی که سینه‌ها در خود پنهان می‌دارند ، آگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَآئِنَةَ الأعْیُنِ » : خیانت چشمان و دزدانه نگاه کردن آنها . چشمان خائن و بدنظر . در صورت اوّل ، واژه ( خَآئِنَة ) مصدر است ، و در صورت دوم اسم فاعل ، و اضافه صفت به موصوف خود است و در اصل ( الأعْیُنَ الْخَآئِنَة ) است .‏

سوره غافر آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ وَاللَّهُ یَقْضِی بِالْحَقِّ وَالَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِهِ لَا یَقْضُونَ بِشَیْءٍ إِنَّ اللَّهَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند به حق و عدل داوری می‌کند ، و کسانی را که به جای او به فریاد می‌خوانند ( به سبب عجز و ناتوانی ) کمترین داوری از دست ایشان ساخته نیست ( و اصلاً کاره‌ای نیستند تا داوری به پیش ایشان برده شود ) . تنها خدا شنوا و بینا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن دُونِهِ » : به جای او . بغیر از او . « لا یَقْضُونَ بِشَیْءٍ » : اصلاً داوری نمی‌کنند . یعنی فرماندار و قاضی‌القضات فقط خدا است و بس و دیگران جملگی ضعیف و درمانده‌اند .‏

سوره غافر آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ أَوَ لَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ کَانُوا مِن قَبْلِهِمْ کَانُوا هُمْ أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَآثَاراً فِی الْأَرْضِ فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ وَمَا کَانَ لَهُم مِّنَ اللَّهِ مِن وَاقٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا در زمین به سیر و سیاحت نپرداخته‌اند تا ببینند سرانجام کار کسانی که پیش از ایشان بوده‌اند به کجا کشیده است . آنان نیرویشان و آثارشان در زمین بیشتر از شما بوده است و خداوند ایشان را به سبب گناهانشان گرفته و هلاک ساخته است و مدافعی در برابر ( عذاب ) خدا نداشته‌اند ( و کسی ایشان را از عذاب رهائی نداده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوَلَمْ یَسِیرُوا . . . » : ( نگا : یوسف‌ / 109 ، حجّ‌ / 46 ، روم‌ / 9 ، فاطر / 44 ) . « قُوَّةً وَ ءَاثَاراً » : از لحاظ نیرو تواناتر و از نظر تولیدات کشاورزی و پیشرفت صنعتی و ترقّی علمی ، جلوتر بوده‌اند ( نگا : انبیاء / 79 و 81 ، نمل‌ / 16 و 17 و 20 ، سبأ / 10 و 12 ، شعراء / 128 و 129 ، روم‌ / 9 ) . علاوه از اشاره به آثار باستانی که تاریخ زنده و مدوّن است ، اشاره به تاریخ غیر مدوّن و بلکه مدفون در دل زمین است و تخریب و زیر و رو شدن بارها و بارهای زمین را فریاد می‌دارد . اگر در نظر داشته باشیم که ما حتّی تاریخ ده هزار سال مردمان روی زمین را چنان که باید در دست نداریم ، آیا در عمر ده‌ها هزار و صدها هزار و هزاران هزار سال پیش بر کره زمین چه گذشته است ، خدا می‌داند و بس .‏

سوره غافر آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ کَانَت تَّأْتِیهِمْ رُسُلُهُم بِالْبَیِّنَاتِ فَکَفَرُوا فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ إِنَّهُ قَوِیٌّ شَدِیدُ الْعِقَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( هلاک و عذاب ) بدان خاطر بوده است که پیغمبرانشان دلائل و براهین روشن برای ایشان می‌آوردند و ارائه می‌دادند و آنان راه کفر در پیش می‌گرفتند ، و خدا ایشان را گرفته و هلاک می‌کرد . چرا که او نیرومند شدید العقابی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَأْتِیهِمْ رُسُلُهُم بِالْبَیِّنَاتِ » : پیغمبرانشان دلائل و براهین را برای ایشان می‌آوردند و همراه با دلائل و براهین به سویشان می‌رفتند . ( نگا : مائده‌ / 32 ، حدید / 25 ) .‏

سوره غافر آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآیَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُّبِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما موسی را همراه با معجزات و دلیل روشن فرستادیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَاتِ‌ » : معجزات . « سُلْطانٍ » : دلیل و حجّت ( نگا : هود / 96 ) .‏

سوره غافر آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَى فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَقَارُونَ فَقَالُوا سَاحِرٌ کَذَّابٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به سوی فرعون و هامان و قارون . ایشان گفتند : موسی جادوگر دروغگوئی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِرْعَوْنَ وَ هَامَان وَ قَارُونَ » : فرعون ، سمبل حاکم ظالم ، هامان ، مظهر درباریِ حیله‌گر و طرّاح طرحها و نقشه‌های شیطانی ، و قارون ، نمونه ثروتمند مستکبر و بی‌باور .‏

سوره غافر آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا جَاءهُم بِالْحَقِّ مِنْ عِندِنَا قَالُوا اقْتُلُوا أَبْنَاء الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ وَاسْتَحْیُوا نِسَاءهُمْ وَمَا کَیْدُ الْکَافِرِینَ إِلَّا فِی ضَلَالٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که موسی از جانب ما حق را بدیشان رساند ، ( سردمداران کفر به پیروان خود ) گفتند : بکشید فرزندان کسانی را که همراه موسی ایمان آورده‌اند ( تا دودمانشان از صفحه روزگار زدوده گردد ) و زنانشان را زنده بگذارید ( تا به خدمتگزاری و کنیزی ما مشغول شوند ) . لیکن نیرنگ کافران بی‌نتیجه بوده و جز گمراهی نخواهد بود ( و تیرشان پیوسته به سنگ خواهد خورد ، و طرحهای شیطانی آنان سرانجام دامنگیر خودشان خواهد شد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَآءَهُم بِالْحَقِّ » : حق را برای ایشان آورد که مراد قوانین آسمانی و معجزات دالّ بر نبوّت است . « أُقْتُلوا أَبْنَآءَ الَّذِینَ . . . » : کشتار دوم بنی‌اسرائیل توسّط فرعون و فرعونیان مراد است ( نگا : تفسیر قاسمی ) . « فِی ضَلالٍ » : سردرگمی است . هدر رفتن و بی‌نتیجه شدن است .‏

سوره غافر آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ فِرْعَوْنُ ذَرُونِی أَقْتُلْ مُوسَى وَلْیَدْعُ رَبَّهُ إِنِّی أَخَافُ أَن یُبَدِّلَ دِینَکُمْ أَوْ أَن یُظْهِرَ فِی الْأَرْضِ الْفَسَادَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏فرعون ( به اطرافیان و مشاوران خود ) گفت : بگذارید من موسی را بکشم و او پروردگارش را ( برای نجات خود از دست من ) به فریاد خواند . من از این می‌ترسم که آئین شما را تغییر دهد ، یا این که در زمین فساد را گسترش دهد و پراکنده سازد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذَرُونِی‌ » : مرا رها کنید . مراد ممانعت به عمل نیاوردن و جلوگیری نکردن است . « أَن یُظْهِرَ » : این که توسعه دهد و پخش و پراکنده سازد . « الْفَسَادَ » : مرادشان آئین توحیدی یا یک انقلاب ضدّ استکباری است .‏

سوره غافر آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ مُوسَى إِنِّی عُذْتُ بِرَبِّی وَرَبِّکُم مِّن کُلِّ مُتَکَبِّرٍ لَّا یُؤْمِنُ بِیَوْمِ الْحِسَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏موسی ( خطاب به فرعون و فرعونیان ) گفت : من به پروردگار خود و پروردگار شما پناه می‌برم از دست هر متکبّری که به روز حساب و کتاب ( قیامت ) ایمان نداشته باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عُذْتُ » : پناهنده می‌شوم . خود را در پناه می‌دارم .‏

سوره غافر آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ رَجُلٌ مُّؤْمِنٌ مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَکْتُمُ إِیمَانَهُ أَتَقْتُلُونَ رَجُلاً أَن یَقُولَ رَبِّیَ اللَّهُ وَقَدْ جَاءکُم بِالْبَیِّنَاتِ مِن رَّبِّکُمْ وَإِن یَکُ کَاذِباً فَعَلَیْهِ کَذِبُهُ وَإِن یَکُ صَادِقاً یُصِبْکُم بَعْضُ الَّذِی یَعِدُکُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ کَذَّابٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مرد مؤمنی از خاندان فرعون که ایمان خود را پنهان می‌داشت گفت : آیا مردی را خواهید کشت بدان خاطر که می‌گوید : پروردگار من الله است ، در حالی که دلائل روشنی و معجزات آشکاری از جانب پروردگارتان برایتان آورده است و به شما نموده است‌ ؟ اگر او دروغگو باشد ، دروغگوئیش دامنگیر خود او خواهد شد ، و اگر راستگو باشد ، برخی از عذابهائی که شما را از آن می‌ترساند گریبانگیرتان خواهد گشت . قطعاً خداوند کسی را ( به راه نجات و رستگاری ) رهنمود نمی‌سازد که تجاوز کار و دروغ‌پرداز باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَالِ » : خاندان . « قَدْ جَآءَکُم بِالْبَیِّنَاتِ » : معجزات آشکاری را به شما نشان داده است . دلائل روشنی را برایتان بیان داشته است . « یَعِدُکُمْ » : شما را وعده می‌دهد . مراد وعده شرّ یا به عبارت دیگر وعید است . « إِنَّ اللهَ لا یَهْدِی مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ کَذَّابٌ » : این عبارت دو پهلو است : اگر موسی متجاوز و دروغگو باشد ، خدا او را رهنمود نمی‌سازد و مشمول هدایت الهی نخواهد شد . در این صورت سر و کارش با خدا است و به شما نیازی برای کیفر دادن و کشتن او نیست . اگر شما متجاوز و دروغ‌پرداز باشید ، خدا شما را رهنمود نمی‌سازد و مشمول هدایت الهی نخواهید شد . پس بیائید تا مسیر خود را از بدی به سوی نیکی تغییر دهید .‏

سوره غافر آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ یَا قَوْمِ لَکُمُ الْمُلْکُ الْیَوْمَ ظَاهِرِینَ فِی الْأَرْضِ فَمَن یَنصُرُنَا مِن بَأْسِ اللَّهِ إِنْ جَاءنَا قَالَ فِرْعَوْنُ مَا أُرِیکُمْ إِلَّا مَا أَرَى وَمَا أَهْدِیکُمْ إِلَّا سَبِیلَ الرَّشَادِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مرد مؤمن ادامه داد و گفت : ) ای قوم من ! امروز حکومت در دست شما است ، و در این سرزمین پیروز و چیره‌اید . امّا اگر عذاب سخت ( خانه برانداز و ریشه‌کن ساز ) الهی دامنگیرمان شود ، چه کسی ما را مدد و یاری خواهد کرد و برای رستگاریمان خواهد کوشید ؟ ! فرعون گفت : من جز آنچه صلاح دیده‌ام و پیشنهاد کرده‌ام صلاح نمی‌بینم و به شما پیشنهاد نمی‌کنم ، و من جز به راه هدایت و منتهی به سعادت ، شما را رهنمود نمی‌کنم . ( پس دستور من کشتن موسی است و باید اجرا شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُلْکُ » : حکومت و سلطنت . شاهی . « ظَاهِرِینَ » : غالبین . چیرگان و پیروزمندان . حال است « بَأْسِ » : عذاب شدید . « الرَّشَادِ » : هدایت . صواب و صلاح .‏

سوره غافر آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ الَّذِی آمَنَ یَا قَوْمِ إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکُم مِّثْلَ یَوْمِ الْأَحْزَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن مرد با ایمان گفت : ای قوم من ! می‌ترسم همان بلائی به شما برسد که در روزگاران گذشته به گروهها و دسته‌ها رسیده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِثْلَ » : همانند . مراد همانند حادثه و بلا است . یعنی مضافی قبل از ( یَوْمِ ) محذوف است . « یَوْمِ الأحْزابِ » : مراد از ( یَوْم ) ایّام و روزگاران است ، نه روز یا زمان واحدی . همچنین ایّام به معنی وقائع نیز آمده است ( نگا : تفسیر روح‌المعانی ) . « الأحْزَابِ » : ( نگا : غافر / 5 ) .‏

سوره غافر آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ مِثْلَ دَأْبِ قَوْمِ نُوحٍ وَعَادٍ وَثَمُودَ وَالَّذِینَ مِن بَعْدِهِمْ وَمَا اللَّهُ یُرِیدُ ظُلْماً لِّلْعِبَادِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از سزای عادتی همچون عادت قوم نوح و عاد و ثمود و کسانی که بعد از آنان بوده‌اند ( می‌ترسم که گریبانگیرتان شود ) . خداوند نمی‌خواهد به بندگان ستم کند ( و نمی‌پسندد که بندگانش هم به یکدیگر ستم کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِثْلَ دَأْبِ » : همانند عادت . مضافی پیش از ( دَأْبِ ) محذوف است‌‏

سوره غافر آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَا قَوْمِ إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکُمْ یَوْمَ التَّنَادِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای قوم من ! بر شما از روز صدا زدن ( که قیامت است ) می‌ترسم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَوْمَ التَّنَادِ » : مراد قیامت است . . . « التَّنَادِ » : اصل آن تنادی است ، به معنی صدا زدن . قیامتْ ( یَوْمَ التَّنَادِ ) : نامیده شده است ، چرا که در آن : هر ملّتی را به نام پیغمبرش فریاد می‌دارند ؛ مردمان همدیگر را صدا می‌زنند و به کمک می‌طلبند ؛ مردمان را برای گردهمایی در محشر صدا می‌زنند ؛ مردمان کافر واویلا سر می‌دهند و نابودی را فریاد می‌دارند ، و . . .‏

سوره غافر آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ تُوَلُّونَ مُدْبِرِینَ مَا لَکُم مِّنَ اللَّهِ مِنْ عَاصِمٍ وَمَن یُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن روزی که پشت می‌کنید و می‌گریزید ، امّا هیچ پناهی جز خدا ( برای حفظ خود از عذاب ) ندارید . آخر خدا کسی را که ( از راستای بهشت منحرف و ) گمراه سازد ، هیچ راهنما و راهبری نخواهد داشت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَوْمَ » : بدل است . . . « تُوَلُّونَ مُدْبِرِینَ » : ( نگا : نمل‌ / 80 ، توبه‌ / 25 ، انبیاء / 57 ) . . . « عَاصِم‌ » ( نگا : یونس‌ / 27 ، هود / 43 ) .‏

سوره غافر آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ جَاءکُمْ یُوسُفُ مِن قَبْلُ بِالْبَیِّنَاتِ فَمَا زِلْتُمْ فِی شَکٍّ مِّمَّا جَاءکُم بِهِ حَتَّى إِذَا هَلَکَ قُلْتُمْ لَن یَبْعَثَ اللَّهُ مِن بَعْدِهِ رَسُولاً کَذَلِکَ یُضِلُّ اللَّهُ مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ مُّرْتَابٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پیش از این ، یوسف آیه‌های روشن و دلائل آشکاری را برای شما آورده بود ، امّا شما پیوسته درباره آنچه آورده بود و ارائه داده بود شکّ و تردید می‌کردید ( و به دنبال او راه نمی‌افتادید ) تا زمانی که از دنیا رفت ، گفتید : خداوند بعد از او دیگر پیغمبری را برانگیخته نخواهد کرد . این چنین خداوند اشخاص متجاوز و متردّد را گمراه و سرگشته می‌سازد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْبَیِّنَاتِ » : آیه‌های کتاب آسمانی . دلائل و براهین و معجزات . « فَمَازِلْتُمْ فِی شَکٍّ » : پیوسته در شکّ و تردید بسر می‌بردید . « هَلَکَ » : فوت کرد . « مُرْتَابٌ » : متشکّک و متردّد در دین .‏

سوره غافر آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ یُجَادِلُونَ فِی آیَاتِ اللَّهِ بِغَیْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ کَبُرَ مَقْتاً عِندَ اللَّهِ وَعِندَ الَّذِینَ آمَنُوا کَذَلِکَ یَطْبَعُ اللَّهُ عَلَى کُلِّ قَلْبِ مُتَکَبِّرٍ جَبَّارٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان کسانیند که بدون هیچ دلیلی که ( از عقل یا نقل در دست ) داشته باشند ، در برابر آیات الهی ( موضعگیری می‌کنند و ) به ستیز و کشمکش می‌پردازند . ( چنین جدال بی‌اساس و نادرستی با آیات الهی ) موجب خشم عظیم خدا و کسانی خواهد شد که ایمان آورده باشند . این گونه خداوند بر هر دلی که خود بزرگ‌بین و زورگو باشد ، مهر می‌نهد ( و حسّ تشخیص را از آن می‌گیرد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِینَ » : منصوب و بدل از ( مَنْ ) است ، و یا مرفوع و خبر مبتدای محذوف است و در اصل چنین است : هُمُ الَّذِینَ . یا مبتدا است و جمله ( کَبُرَ مَقْتاً ) خبر آن است . « سُلْطَانٍ » : حجّت و برهان . « کَبُرَ مَقْتاً » : فاعل ( کَبُرَ ) ضمیر مستتری است که به جدال مفهوم از ( یُجَادِلُونَ ) برمی‌گردد . و یا به ( مَنْ ) . یعنی : کَبُرَ مَقْتُهُ . « یَطْبَعُ » : مهر می‌نهد ( نگا : اعراف‌ / 101 ، روم‌ / 59 ) . « قَلْبِ مُتَکَبِّرٍ جَبَّارٍ » : اضافه موصوف به صفت خود است .‏

سوره غافر آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ فِرْعَوْنُ یَا هَامَانُ ابْنِ لِی صَرْحاً لَّعَلِّی أَبْلُغُ الْأَسْبَابَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏فرعون ( از قتل موسی موقّتاً دست کشید ، ولی بر مرکب غرور سوار شد و ) گفت : ای هامان ! برای من بنای مرتفعی بساز ، شاید من به وسائلی دست یابم ( که با آنها به سوی خدای موسی بالا روم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صَرْحاً » : کاخ عظیم . بنای مرتفع ( نگا : نمل‌ / 44 ، قصص‌ / 38 ) . « الأسْبَاب‌ » : وسائل ( نگا : بقره‌ / 166 ، ص‌ / 10 ) . راههای شناخت و دستیابی به چیزی .‏

سوره غافر آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ أَسْبَابَ السَّمَاوَاتِ فَأَطَّلِعَ إِلَى إِلَهِ مُوسَى وَإِنِّی لَأَظُنُّهُ کَاذِباً وَکَذَلِکَ زُیِّنَ لِفِرْعَوْنَ سُوءُ عَمَلِهِ وَصُدَّ عَنِ السَّبِیلِ وَمَا کَیْدُ فِرْعَوْنَ إِلَّا فِی تَبَابٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏وسائل ( صعود به ) آسمانها ، تا به خدای موسی بنگرم و از او آگاه شوم ، هر چند که من گمانم بر این است که موسی دروغگو است . این چنین ، کارهای بد فرعون در نظرش آراسته و پیراسته گشته ، و او از راه ( حق ) بازداشته شده بود ، و توطئه و نیرنگ فرعون ( و فرعونیان ) جز به زیان و نابودی نینجامید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَسْبَابَ » : بدل است . « أَطَّلِعَ » : بنگرم . باخبر شوم . « تَبَابٍ » : خسران و زیان . هلاک و نابودی .‏

سوره غافر آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ الَّذِی آمَنَ یَا قَوْمِ اتَّبِعُونِ أَهْدِکُمْ سَبِیلَ الرَّشَادِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مرد با ایمان گفت : ای قوم من ! از من پیروی کنید تا شما را به راه صحیح هدایت کنم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الرَّشَادِ » : ( نگا : غافر / 29 ) . رَشاد و رُشد مذکور در ( بقره‌ / 256 ) یکی است .‏

سوره غافر آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ یَا قَوْمِ إِنَّمَا هَذِهِ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا مَتَاعٌ وَإِنَّ الْآخِرَةَ هِیَ دَارُ الْقَرَارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای قوم من ! این حیات دنیوی کالای ناچیزی ( و توشه اندکی و خوشی گذرائی ) است ، و آخرت سرای ماندگاری و استقرار است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَتَاعٌ » : توشه‌ای که سواری برای مسافرت با خود برمی‌دارد ( نگا : المنتخب ) . کالای اندک . لذّت گذرا . بهره‌ای ناچیز . « دَارُالْقَرَارِ » : سرای همیشگی و ماندگاری . خانه استقرار و جاودانگی .‏

سوره غافر آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ مَنْ عَمِلَ سَیِّئَةً فَلَا یُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَمَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ یُرْزَقُونَ فِیهَا بِغَیْرِ حِسَابٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر کس عمل بدی انجام دهد ، ( در آخرت ) جز همسان آن ، کیفر داده نمی‌شود ، ولی هر کس کار خوبی انجام دهد ، خواه مرد باشد یا زن - به شرط این که مؤمن باشد - چنین کسانی به بهشت می‌روند و در آنجا نعمت و روزی بدیشان بدون حساب و کتاب عطاء می‌گردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِغَیْرِ حِسَابٍ » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 27 ، نور / 38 ، ص‌ / 39 ، زمر / 10 ) .‏

سوره غافر آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَا قَوْمِ مَا لِی أَدْعُوکُمْ إِلَى النَّجَاةِ وَتَدْعُونَنِی إِلَى النَّارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای قوم من ! چه خبر است‌ ؟ من شما را به سوی نجات و رستگاری می‌خوانم و شما مرا به سوی آتش دوزخ‌ می‌خوانید ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا لِی‌ ؟ » : چه چیز می‌بینم‌ ؟ چه خبر است‌ ؟ چه شده است‌ ؟ به من بگوئید که .‏

سوره غافر آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ تَدْعُونَنِی لِأَکْفُرَ بِاللَّهِ وَأُشْرِکَ بِهِ مَا لَیْسَ لِی بِهِ عِلْمٌ وَأَنَا أَدْعُوکُمْ إِلَى الْعَزِیزِ الْغَفَّارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مرا فرا می‌خوانید تا خدا را باور ندارم ، و انبازی برای او قرار دهم که اطّلاعی از آن نداشته و ( دلیل و برهانی از کتابهای آسمانی بر صحّت معبود بودنش سراغ ) ندارم . در حالی که من شما را به سوی ( پرستش خداوند ) باعزّت و با مغفرت فرا می‌خوانم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُشْرِکَ بِهِ مَا . . . » : ( نگا : حجّ‌ / 71 ) .‏

سوره غافر آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ لَا جَرَمَ أَنَّمَا تَدْعُونَنِی إِلَیْهِ لَیْسَ لَهُ دَعْوَةٌ فِی الدُّنْیَا وَلَا فِی الْآخِرَةِ وَأَنَّ مَرَدَّنَا إِلَى اللَّهِ وَأَنَّ الْمُسْرِفِینَ هُمْ أَصْحَابُ النَّارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قطعاً چیزهائی که مرا به سوی آنها فرا می‌خوانید ، نه در دنیا دعوتی دارند و نه در آخرت . ( در دنیا دیده یا شنیده نشده است که بتها پیغمبرانی را به سوی مردم فرستاده باشند تا ایشان را توسّط انبیاء به پرستش خود دعوت کنند و بدین وسیله حق الوهیّت داشته باشند ، و در آخرت هم کسی را برای دادگاهی و حسابرسی خویش به سوی خود نمی‌خوانند ) و بازگشت ما در آخرت تنها به سوی خدا است و بس . و ( باید بدانید که ) اسرافکاران ، دوزخی و همدم آتشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لاجَرَمَ » : به ناچار . قطعاً ( نگا : هود / 22 ، نحل‌ / 23 و 62 و 109 ) . « دَعْوَةٌ » : فرا خواندن . مراد فرا خواندن مردمان برای پرستش در دنیا و دادگاهی در آخرت است . به عبارت دیگر ، بتها نه فرستادگانی به سوی مردمان برای اطاعت از خود روانه کرده‌اند ، و نه در آخرت می‌توانند مردمان را به دادگاهی خوانند ( نگا : کهف‌ / 52 ، قصص‌ / 64 ، فاطر / 14 ) . لذا اله و معبودِ کسی نمی‌توانند باشند . امّا الله ، هم در دنیا پیغمبرانی به سوی مردمان روانه فرموده است و ایشان را به پرستش خویش فرا خوانده است ، و هم در آخرت مردمان را به دادگاه قیامت فرا می‌خواند و دادرسی می‌فرماید ( نگا : اسراء / 52 ، روم‌ / 25 ) . دعاء . در این صورت مضاف محذوف است و تقدیر چنین است : لَیْسَ لَهُ إِسْتِجابَةُ دَعْوَة . ( نگا : نمل‌ / 62 ، فاطر / 14 ) . « مَرَدَّ » : ( نگا : رعد / 11 ، روم‌ / 43 ، شوری‌ / 44 و 47 ، مریم‌ / 76 ) .‏

سوره غافر آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ فَسَتَذْکُرُونَ مَا أَقُولُ لَکُمْ وَأُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به زودی آنچه من به شما می‌گویم به خاطر خواهید آورد ( و به صدق گفتار من پی خواهید برد ) . من کار و بار خود را به خدا وا می‌گذارم و حوالت می‌دارم . خداوند بندگان را می‌بیند ( و پندار و گفتار و کردارشان را می‌پاید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُفَوِّضُ » : واگذار می‌کنم . می‌سپارم .‏

سوره غافر آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ فَوَقَاهُ اللَّهُ سَیِّئَاتِ مَا مَکَرُوا وَحَاقَ بِآلِ فِرْعَوْنَ سُوءُ الْعَذَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند ( چنین بنده مؤمنی را تنها نگذاشت و ) او را از سوء توطئه‌ها و نیرنگهای ایشان محفوظ و مصون داشت ، ولی عذاب بدی خاندان فرعون را در بر گرفت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَیِّئَاتِ » : بدیها . مراد شکنجه‌ها و کیفرها و بلاها است . « حَاقَ » : در بر گرفت . گریبانگیر گردید ( نگا : انعام‌ / 10 ، هود / 8 ، نحل‌ / 34 ) .‏

سوره غافر آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ النَّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْهَا غُدُوّاً وَعَشِیّاً وَیَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و آن آتش دوزخ است که بامدادان و شامگاهان آنان بدان عرضه می‌شوند . ( این عذاب برزخ ایشان است ) و امّا روزی که قیامت برپا می‌شود ( خدا به فرشتگان دستور می‌دهد ) خاندان فرعون ( و پیروان او ) را به شدیدترین عذاب دچار سازید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« النَّارُ » : بدل از ( سُوءُ الْعَذَابِ ) است . « یُعْرَضُونَ عَلَیْهَا » : به آتش نموده می‌شوند . مراد این است که بامدادان و شامگاهان منزل و مأوای آینده آنان در دوزخ را بدانان نشان می‌دهند . همان گونه که رسول اکرم خبر داده است : إِنَّ أَحَدَکُمْ إِذا مَاتَ عُرِضَ عَلَیْهِ مَقْعَدُهُ بِالْغَداه وَالْعَشِیِّ ، إِنْ کانَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَمِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ ، وَ إِنْ کانَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ فَمِنْ أَهْلِ النَّارِ ، فَیُقالُ هذا مَقْعَدُکَ حَتّی یَبْعَثَکَ اللهُ یَوْمَ الْقَیَامَةِ . « أَشَدَّ الْعَذَابِ » : اضافه صفت به موصوف خود است .‏

سوره غافر آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ یَتَحَاجُّونَ فِی النَّارِ فَیَقُولُ الضُّعَفَاء لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا إِنَّا کُنَّا لَکُمْ تَبَعاً فَهَلْ أَنتُم مُّغْنُونَ عَنَّا نَصِیباً مِّنَ النَّارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خاطر نشان ساز ) زمانی را که در آتش دوزخ ( دوزخیان ) با همدیگر به کشمکش و پرخاشگری می‌پردازند . ضعفاء ( یعنی پیروان دنیوی ) به مستکبران ( یعنی رؤسای دنیوی ) می‌گویند : ما پیروان شما بودیم ، آیا ( هم اینک ای سردمداران ) بخشی از عذاب را به جای ما پذیرا می‌گردید و به گردن می‌گیرید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَتَحَآجُّونَ » : کشمکش می‌کنند . سخنان پرخاشگرانه می‌گویند . بگو مگو می‌کنند . « الضُّعَفَآءُ » : مراد پیروان و مقلّدان دنیوی است . « ألَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا » : مراد رؤساء و سردمداران دنیوی است . « مُغْنُونَ عَنَّا » : ( نگا : ابراهیم‌ / 21 ) .‏

سوره غافر آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا إِنَّا کُلٌّ فِیهَا إِنَّ اللَّهَ قَدْ حَکَمَ بَیْنَ الْعِبَادِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مستکبران ( پاسخ می‌دهند و ) می‌گویند : ما و شما همگی در این آتش دوزخ هستیم ( و سرنوشت مشترکی داریم ) . خداوند در میان بندگان ( خود عادلانه ) داوری کرده است ( و سهم هر یکی را از عذاب چنان که باید داده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَکَمَ » : داوری کرده است و دادگاهی و دادرسی نموده است .‏

سوره غافر آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ الَّذِینَ فِی النَّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّمَ ادْعُوا رَبَّکُمْ یُخَفِّفْ عَنَّا یَوْماً مِّنَ الْعَذَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏دوزخیان به نگهبانان دوزخ می‌گویند : شما از پروردگارتان درخواست کنید که یک روز ( بلی فقط یک روز ) عذاب را از ما بردارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُدْعُوا » : درخواست کنید ( نگا : اعراف‌ / 55 ، غافر / 50 ) . « یُخَفِّفْ » : تخفیف بدهد و کم کند . بردارد .‏

سوره غافر آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا أَوَلَمْ تَکُ تَأْتِیکُمْ رُسُلُکُم بِالْبَیِّنَاتِ قَالُوا بَلَى قَالُوا فَادْعُوا وَمَا دُعَاء الْکَافِرِینَ إِلَّا فِی ضَلَالٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( نگهبانان دوزخ به آنان ) می‌گویند : آیا پیغمبران شما آیه‌های روشن و دلائل آشکاری را برای شما نمی‌آوردند ؟ می‌گویند : آری . می‌گویند : پس خودتان درخواست کنید ، ولی درخواست کافران ( به جائی نمی‌رسد و بیفایده است و ) جز سردرگمی نتیجه‌ای ندارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دُعَآءُ » : درخواست ( نگا : فصّلت‌ / 51 ) . « ضَلالٍ » : سردرگمی . ضائع شدن و هدر رفتن . « وَ مَا دُعَآءُ الْکَافِرِینَ إِلاّ فِی ضَلالٍ » : این جمله می‌تواند مقول قول نگهبانان دوزخ و یا این که خدا باشد .‏

سوره غافر آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا لَنَنصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَیَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهَادُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما قطعاً پیغمبران خود را و مؤمنان را در زندگی دنیا و در آن روزی که گواهان بپا می‌خیزند یاری می‌دهیم و دستگیری می‌کنیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأشْهادُ » : جمع شَهید ، گواهان . از جمله گواهان ، فرشتگان و انبیاء و شهداء هستند ( نگا : هود / 18 ، زمر / 69 ) .‏

سوره غافر آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ لَا یَنفَعُ الظَّالِمِینَ مَعْذِرَتُهُمْ وَلَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن روزی که عذرخواهی ستمگران بدیشان سودی نمی‌رساند ، و نفرین ( و طرد از رحمت خدا ) بهره آنان خواهد بود و سرای بد ( دوزخ ) از آن ایشان خواهد شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُوءُ الدَّارِ » : سرای بد . اضافه صفت به موصوف است . « اللَّعْنَةُ » : دوری از رحمت خدا و طرد از لطف‌الله .‏

سوره غافر آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ آتَیْنَا مُوسَى الْهُدَى وَأَوْرَثْنَا بَنِی إِسْرَائِیلَ الْکِتَابَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به موسی هدایتهائی ( در مسیر انجام رسالتش ) عطاء کردیم و بنی‌اسرائیل را وارثان کتاب ( تورات ) نمودیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْهُدی‌ » : مصدر است و به معنی : هدایت و رهنمود ، یا هدایتها و رهنمودها . مراد از آن ، نبوّت و معجزات و دستورالعملهای زندگی خداپسندانه ، و بالاخره هر چیزی است که با آن ، می‌توان مردمان را به راه یزدان هدایت و راهنمائی کرد و مهمّترین آنها تورات است . « الْکِتَابَ » : مراد تورات ، و یا همه کتابهائی است که بر پیغمبران بنی‌اسرائیل نازل شده است . از قبیل : زبور و صحف و تورات و انجیل .‏

سوره غافر آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ هُدًى وَذِکْرَى لِأُولِی الْأَلْبَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( کتابی که ) راهنما و اندرزگوی خردمندان بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هُدیً وَ ذِکْری‌ » : مصدر و مفعول له بشمارند ، یعنی : کتاب تورات یا کتابهای آسمانی دیگر را برای راهنمائی و اندرزگوئی در اختیار بنی‌اسرائیل قرار دادیم . یا این که مصدر و به عنوان اسم فاعل ، یعنی هادی و مذکِّر به کار رفته و حال بشمارند که معنی آن در بالا گذشت .‏

سوره غافر آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِکَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ بِالْعَشِیِّ وَالْإِبْکَارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس ( ای محمّد ! بر اذیّت و آزار کفّار و ناملایمات روزگار ) شکیبائی کن ، چرا که وعده خدا ( در امر کمک به پیغمبران خود و مؤمنان بدیشان ، تخلّف‌ناپذیر و ) حق است . و آمرزش گناهانت را بخواه ، و بامدادان و شامگاهان به سپاس و ستایش پروردگارت بپرداز .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِسْتَغْفِرْ لِذَنبِکَ . . . » : این گونه تعبیرات قرآنی در مورد پیغمبر اسلام و سایر پیغمبران ، اشاره به : ( حَسَنَاتُ الأبْرَارِ ، سَیِّئَاتُ الْمُقَرَّبِینَ ) است . یک لحظه غفلت و یک ترک اولی در مورد انبیاء جائز نیست و باید از آن استغفار کنند ( نگا : محمّد / 19 ، فتح‌ / 2 ، نصر / 3 ) . پیغمبر اسلام نیز به مقتضی بشریّت تصرّفات و اعمالی داشته است که برای افراد عادی خوب و یا چیز ساده‌ای بوده و برای وجود مبارک او گناه و چیز مهمّی محسوب شده است و مورد عتاب پروردگار قرار گرفته است ( نگا : انعام‌ / 33 - 35 ، انفال‌ / 67 و 68 ، توبه‌ / 43 ، 113 ، احزاب‌ / 37 ، تحریم‌ / 1 ، عبس‌ / 1 - 10 ) .‏

سوره غافر آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ یُجَادِلُونَ فِی آیَاتِ اللَّهِ بِغَیْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ إِن فِی صُدُورِهِمْ إِلَّا کِبْرٌ مَّا هُم بِبَالِغِیهِ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که بدون دلیلی که ( از سوی خدا ) در دست داشته باشند ، درباره آیات الهی به ستیزه‌گری و کشمکش می‌پردازند ، در سینه‌هایشان جز برتری جوئی نیست و هرگز هم به برتری نمی‌رسند . پس ( از شرّ این گونه افراد خودخواه و برتری طلب ) خود را در پناه خدا دار که او ( سخنان بی‌اساس ایشان را ) می‌شنود و ( توطئه‌های ناجوانمردانه آنان را ) می‌بیند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَاتِ » : آیه‌های کتاب آسمانی . دلائل و براهین الهی . « إِن فِی صُدُورِهِمْ . . . » : حرف ( إِنْ ) نافیه‌است . « کِبْرٌ » : تکبّر . برتری و ریاست مراد است .‏

سوره غافر آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَکْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قطعاً آفرینش آسمانها و زمین ( از عدم در آغاز خلقت ) بسی دشوارتر است از آفرینش مردمان ( در پایان این جهان برای شروع زندگی در آن جهان ) و لیکن بیشتر مردمان ( که کفّار و مشرکانند چنین چیزی را درست ) نمی‌دانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ » : این قسمت آیه ، اشاره به سرآغاز آفرینش جهان توسّط یزدان است . « خَلْقِ النَّاسِ » : اشاره به پایان این جهان و آفرینش دوباره مردمان است .‏

سوره غافر آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا یَسْتَوِی الْأَعْمَى وَالْبَصِیرُ وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَلَا الْمُسِیءُ قَلِیلاً مَّا تَتَذَکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان که چشمانشان ( از دیدن حق ) کور است ، با آنان که ( حق را ) می‌بینند ، و کسانی که ایمان آورده‌اند و کارهای نیکو کرده‌اند ، با کسانی که بدکار و بزهکارند یکسان نیستند . امّا شما ( بر اثر خودخواهی و زشتکاری ) کمتر پند می‌گیرید ( و متوجّه حقیقت می‌شوید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَلِیلاً مَا تَتَذَکَّرُونَ » : ( نگا : اعراف‌ / 3 ، نمل‌ / 62 ) .‏

سوره غافر آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ السَّاعَةَ لَآتِیَةٌ لَّا رَیْبَ فِیهَا وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏روز قیامت قطعاً فرا می‌رسد و شکّی در آن نیست ، ولی بیشتر مردم تصدیق نمی‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا رَیْبَ فِیهَا » : تأکید سوم است . یعنی فرا رسیدن قیامت با سه تأکید در جمله همراه است : إِنَّ ، لام لآتِیَةٌ ، و شبه جمله لا رَیْبَ فِیهَا .‏

سوره غافر آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگار شما می‌گوید : مرا به فریاد خوانید تا بپذیرم . کسانی که خود را بزرگتر از آن می‌دانند که مرا به فریاد خوانند ، خوار و پست داخل دوزخ خواهند گشت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُدْعُونِی‌ » : مرا به فریاد خوانید . مرا به کمک بطلبید . رفع نیازمندیها و حلّ مشکلات خود را از من بخواهید . « عِبَادَتی‌ » : عبادت من . عبادت در اینجا به معنی دعاء است ، چرا که دعاء مغز عبادت است همان گونه که رسول اکرم فرموده است : الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبادَةِ . « دَاخِرِینَ » : ( نگا : نحل‌ / 48 ، صافّات‌ / 18 ، نمل‌ / 87 ) .‏

سوره غافر آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهُ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِتَسْکُنُوا فِیهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِراً إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَشْکُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند کسی است که شب را برای شما آفرید تا در آن بیاسائید و بیارامید ، و روز را روشن گردانید ( تا در آن به فعّالیّت و کار و کوشش بپردازید ) . خداوند نسبت به مردم فضل و کرم دارد ، ولیکن بیشتر مردم شکرگزاری نمی‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِتَسْکُنُوا فِیهِ » : ( نگا : یونس‌ / 67 ، قصص‌ / 73 ) . « مُبْصِراً » : روشن . تابان ( نگا : یونس‌ / 67 نمل‌ / 86 ) .‏

سوره غافر آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ خَالِقُ کُلِّ شَیْءٍ لَّا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن ( که دهنده نعمتها است ) الله ، پروردگار شما ، و آفریدگار همه اشیاء است و جز او معبودی نیست . پس چگونه ( از عبادت او ) برگردانده می‌شوید و ( از حق ) به کدام سو منحرف گردانده می‌شوید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَأنَّی تُؤْفَکُونَ » : ( نگا : انعام‌ / 95 ، یونس‌ / 34 ، فاطر / 3 ) .‏

سوره غافر آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ کَذَلِکَ یُؤْفَکُ الَّذِینَ کَانُوا بِآیَاتِ اللَّهِ یَجْحَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که ( در میان ملّتهای گذشته ) آیات خدا را نمی‌پذیرفته‌اند ، به همین شکل ( زشت و بی‌دلیل ، از حق ) منحرف و رویگردان می‌شده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُؤْفَکُ » : استعمال فعل مضارع به جای ماضی ، برای به تصویر کشیدن شکل زشت و ناپسندی است که منحرفان بر آن بوده‌اند ( نگا : المصحف المیسّر ) .‏

سوره غافر آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهُ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ قَرَاراً وَالسَّمَاء بِنَاء وَصَوَّرَکُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَکُمْ وَرَزَقَکُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ ذَلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ فَتَبَارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا آن کسی است که زمین را جایگاه و قرارگاه شما کرد ، و آسمان را به شکل خیمه و خرگاه ساخت ، و شما را شکل بخشید و شکلهایتان را زیبا بیافرید ، و خوراکیهای پاکیزه نصیبتان نمود . آن که چنین ( الطافی ) در حق شما کرده است الله است . پس بالا و والا خداوند تعالی است که پروردگار جهانیان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَرَاراً » : قرارگاه . محلّ زندگی . « بِنَآءً » : ساختمان برافراشته . خیمه و خرگاه . با توجّه به معنی اخیر ، کرویّت فضا نیز در مدّ نظر است . « فَتَبَارَکَ اللهُ » : ( نگا : اعراف‌ / 54 ، مؤمنون‌ / 14 ، فرقان‌ / 1 و 10 و 61 ) .‏

سوره غافر آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ هُوَ الْحَیُّ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏زنده جاوید او است . جز او خدائی وجود ندارد ، پس او را به فریاد خوانید و عبادت را خاصّ او بدانید . سپاس و ستایش الله را سزا است که پروردگار جهانیان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَیُّ » : ( نگا : بقره‌ / 255 ، آل‌عمران‌ / 2 ، طه‌ / 111 ، فرقان‌ / 58 ) . « فَادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ » : ( نگا : اعراف‌ / 29 ، یونس‌ / 22 ، عنکبوت‌ / 65 ، لقمان‌ / 32 ، زمر / 2 و 11 ، غافر / 14 ) .‏

سوره غافر آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِنِّی نُهِیتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَمَّا جَاءنِیَ الْبَیِّنَاتُ مِن رَّبِّی وَأُمِرْتُ أَنْ أُسْلِمَ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : من بازداشته شده‌ام از این که معبودهائی را بجز خدا بپرستم که شما آنها را به فریاد می‌خوانید ، از آن زمانی که آیات روشن و دلائل آشکاری از جانب پروردگار برایم آمده است ، و به من فرمان داده شده است که خاشعانه و خاضعانه تسلیم پروردگار جهانیان گردم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَدْعُونَ » : ( نگا : انعام‌ / 56 ، اعراف‌ / 37 و 194 و 197 ) . « أُسْلِمَ » : تسلیم شوم . فرمانبردار گردم ( نگا : بقره‌ / 112 ، آل‌عمران / 83 ، نساء / 125 ) .‏

سوره غافر آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ هُوَ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ یُخْرِجُکُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّکُمْ ثُمَّ لِتَکُونُوا شُیُوخاً وَمِنکُم مَّن یُتَوَفَّى مِن قَبْلُ وَلِتَبْلُغُوا أَجَلاً مُّسَمًّى وَلَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا کسی است که شما را از خاک می‌آفریند ، سپس ( خاک را ) به منی تبدیل می‌گرداند ، و بعد ( منی را ) به زالو گونه‌ای تبدیل می‌نماید ، و آن گاه به شکل نوزادی ( از شکم مادرانتان ) بیرونتان می‌آورد . بعد ( شما را زنده نگاه می‌دارد ) تا می‌رسید به کمال قوّت خود ، آن گاه پیر می‌شوید - برخی از شما پیش از آن مرحله می‌میرند و ( باز هم شما را زنده نگاه می‌دارد ) تا به وقت معیّن ( اجل تامّ ) می‌رسید . امید است شما ( درسهای عبرت و نشانه‌های قدرتی را که در این احوال و اطوار است ) بفهمید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلَقَکُم مِّن تُرَابٍ » : مراد آفرینش ابوالبشر آدم است ، و یا مراد آفرینش یکایک مردمان از خاک از راه تغذیه اشیائی است که در اصل از خاک هستند . « عَلَقَةٍ » : ( نگا : حجّ‌ / 5 ، المؤمنون‌ / 14 ) . « أَجَلاً مُّسَمّیً » : مرگ طبیعی هر شخصی . قیامت . « وَ لِتَبْلُغُوا أَجَلاً مُّسَمّیً وَ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ » : اگر مراد از ( أَجَلاً مُّسَمّیً ) قیامت باشد ، معنی این جمله عبارت است از : تا به مدّت معیّن قیامت می‌رسید و حق و حقیقت را چنان که هست فهم می‌کنید ( نگا : المیزان ) .‏

سوره غافر آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ هُوَ الَّذِی یُحْیِی وَیُمِیتُ فَإِذَا قَضَى أَمْراً فَإِنَّمَا یَقُولُ لَهُ کُن فَیَکُونُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او کسی است که زندگی می‌بخشد و می‌میراند ، و هنگامی که خواست کاری انجام پذیرد ، تنها بدو می‌گوید : باش . پس می‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَضَی أَمْراً . . . » : ( نگا : بقره‌ / 117 ، آل‌عمران‌ / 47 ، مریم‌ / 35 ) .‏

سوره غافر آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ یُجَادِلُونَ فِی آیَاتِ اللَّهِ أَنَّى یُصْرَفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر نمی‌بینی کسانی که درباره آیات خدا به کشمکش و ستیز می‌پردازند ، چگونه ( از تفکّر و تعقّل حق ) بازگردانده می‌شوند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنَّی یُصْرَفُونَ » : ( نگا : یونس‌ / 32 ، زمر / 6 ) .‏

سوره غافر آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِالْکِتَابِ وَبِمَا أَرْسَلْنَا بِهِ رُسُلَنَا فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که کتابهای آسمانی و چیزهائی را که به همراه پیغمبران فرو فرستاده‌ایم تکذیب می‌دارند ، به زودی ( نتیجه شوم کار خود را ) خواهند فهمید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْکِتَابِ » : قرآن . کتابهای آسمانی به طور کلّی . « مَآ أَرْسَلْنَا » : مراد سائر کتب آسمانی است با توجّه به این که ( الْکِتَابِ ) قرآن باشد . یا منظور وحی و شرائع است با توجّه به معنی دوم ( الْکِتَابِ ) .‏

سوره غافر آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ إِذِ الْأَغْلَالُ فِی أَعْنَاقِهِمْ وَالسَّلَاسِلُ یُسْحَبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن زمان که غلّها و زنجیرها در گردن دارند و روی زمین کشیده می‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأغْلالُ » : ( نگا : اعراف‌ / 157 ، رعد / 5 ، سبأ / 33 ) . « السَّلاسِلُ » : جمع سِلْسِلَة ، زنجیرها . « یُسْحَبُونَ » : روی زمین کشیده می‌شوند ( نگا : قمر / 48 ) .‏

سوره غافر آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ فِی الْحَمِیمِ ثُمَّ فِی النَّارِ یُسْجَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آب بسیار داغ برافروخته و سپس در آتش تافته می‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُسْجَرُونَ » : تمام وجودشان پر از آتش می‌گردد . برافروخته و تافته می‌شوند .‏

سوره غافر آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ قِیلَ لَهُمْ أَیْنَ مَا کُنتُمْ تُشْرِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن گاه بدیشان می‌گویند : آن چیزهائی را که انباز خدا می‌کردید ( و می‌پرستیدید ) کجایند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُنتُمْ تُشْرِکُونَ » : انباز خدا می‌دانستید . مراد از انباز قرار دادن ، پرستیدن است .‏

سوره غافر آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ مِن دُونِ اللَّهِ قَالُوا ضَلُّوا عَنَّا بَل لَّمْ نَکُن نَّدْعُو مِن قَبْلُ شَیْئاً کَذَلِکَ یُضِلُّ اللَّهُ الْکَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( همان انبازهائی که ) غیر از خدا ( می‌پرستیدید ) . می‌گویند : از ما نهان شده‌اند و هدر رفته‌اند ، بلکه اصلاً ما قبلاً ( در دنیا ) چیزی را که ارزش و مقامی داشته باشد ( نپرستیده‌ایم . چیزهائی را که پرستش می‌کرده‌ایم اوهام و خیالاتی بیش نبوده‌اند ) . خدا این چنین کافران را سرگشته می‌سازد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ضَلُّوا » : گم شده‌اند . نهان و پنهان گشته‌اند . « لَمْ نَکُن نَّدْعُو مِن قَبْلُ شَیْئاً » : قبلاً چیزی را نمی‌پرستیده‌ایم . مراد کفّار از این گفتار ، این است که جز خدا هر چه را پرستیده‌اند حقیقت و اصلی نداشته و پنداری بیش نبوده است . الف زائدی در رسم‌الخطّ قرآنی در آخر ( نَدْعُو ) است .‏

سوره غافر آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکُم بِمَا کُنتُمْ تَفْرَحُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَبِمَا کُنتُمْ تَمْرَحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( عذابی که در آن هستید ) به سبب شادمانیهای ناپسند و بیجائی است که ( در برابر اموال دنیا ) در زمین می‌کردید ( تا بدانجا که اموال دنیا ، اهوال آخرت را از یادتان برده بود ، و به انجام معاصی و گناهانتان کشانده بود ) و نیز به سبب نازشها و بالشهائی است که ( در برابر انجام بزهکاریها و زشتکاریها ) می‌نمودید ( و ارتکاب معاصی و اقدام به اذیّت و آزار دیگران را نشانه قوت و قدرت و عظمت خود می‌دیدید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِمَا کُنتُمْ تَفْرَحُونَ . . . » : مراد فرح و شادی مذموم است ، مثل شادمانی مغرورانه‌ای که در برابر به دست آوردن اموال و امتعه دنیا برای بعضیها حاصل می‌شود تا بدانجا که آخرت را از یادشان می‌برد و کارشان را به انجام گناهان می‌کشاند ( نگا : آل‌عمران‌ / 188 ، انعام‌ / 44 ، هود / 10 ، قصص‌ / 76 ) یا شادی حاصل از مصیبت و رنج دیگران ( نگا : آل‌عمران‌ / 120 ، توبه‌ / 50 و 81 ) . « بِمَا کُنتُمْ تَمْرَحُونَ » : مراد خُیَلاء و تفاخر و افاده بر مردم است ( نگا : اسراء / 37 ، لقمان‌ / 18 ) .‏

سوره غافر آیه 76
‏متن آیه : ‏
‏ ادْخُلُوا أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا فَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَکَبِّرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به کافران دستور داده می‌شود ) از درهای دوزخ داخل شوید و جاودانه در آنجا بمانید . جایگاه متکبّران چه بد جایگاهی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَثْوَی » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 151 ، نحل‌ / 29 ، عنکبوت‌ / 68 ) .‏

سوره غافر آیه 77
‏متن آیه : ‏
‏ فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَإِمَّا نُرِیَنَّکَ بَعْضَ الَّذِی نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّیَنَّکَ فَإِلَیْنَا یُرْجَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای محمّد ! ) شکیبا باش . وعده خدا حق است ( و عذاب را گریبانگیر کفّار می‌سازد ) . این عذابی را که ایشان را بدان وعده داده‌ایم ، یا قسمتی از آن را به تو می‌نمایانیم ( و در روزگار حیات تو انجام می‌پذیرد ) یا این که تو را می‌میرانیم و ( تو آن را نخواهی دید . چه آن را ببینی و چه آن را نبینی مهمّ نیست . چرا که ) به سوی ما برگردانده می‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَتَوَفَّیَنَّکَ » : تو را می‌میرانم .‏

سوره غافر آیه 78
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلاً مِّن قَبْلِکَ مِنْهُم مَّن قَصَصْنَا عَلَیْکَ وَمِنْهُم مَّن لَّمْ نَقْصُصْ عَلَیْکَ وَمَا کَانَ لِرَسُولٍ أَنْ یَأْتِیَ بِآیَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ فَإِذَا جَاء أَمْرُ اللَّهِ قُضِیَ بِالْحَقِّ وَخَسِرَ هُنَالِکَ الْمُبْطِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پیش از تو پیغمبرانی را ( برای رهنمود مردمان ) فرستاده‌ایم . سرگذشت بعضیها را برای تو بازگو کرده و سرگذشت برخیها را برای تو بازگو نکرده‌ایم . هیچ پیغمبری حق نداشته است معجزه‌ای را ( که قوم او پیشنهاد کرده‌اند ) نشان دهد مگر به فرمان خدا . زمانی هم فرمان خدا ( مبنی بر ارائه آن معجزه صادر شده است و پیشنهاد کنندگان ایمان نیاورده‌اند ) دادگرانه داوری شده است . ( بدین معنی که خدا پیغمبران و مؤمنان را نجات داده است ) و آن وقت باطلگرایان ( هلاک و ) زیانمند گشته‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَصَصْنَا » : بازگو کرده‌ایم . « مَا کَانَ لِرَسُولٍ » : هیچ پیغمبری حق نداشته است . هیچ پیغمبری را نسزیده است . « ءَایَةٍ » : مراد معجزه پیشنهادی دیگران است . « قُضِیَ بِالْحَقِّ » : دادگرانه داوری شده است . یعنی خدا پیغمبران و ایمانداران را از مهلکه نجات داده است و کفّار و معاندان را نابود نموده است ( نگا : هود / 43 و 76 و 101 ) . « هُنَالِکَ » : آنجا . آن وقت . این واژه به عنوان ظرف مکان و ظرف زمان به کار می‌رود ( نگا : آل‌عمران‌ / 38 ، اعراف‌ / 119 ، یونس‌ / 30 ، فرقان‌ / 13 ، احزاب‌ / 11 ) . « فَإِذَا جَآءَ أَمْرُ اللهِ قُضِیَ بِالْحَقِّ وَ خَسِرَ هُنَالِکَ الْمُبْطِلُونَ » : معنی دیگر این بخش از آیه چنین است : هنگامی که فرمان خدا صادر شد و قیامت بپا شد ، دادگرانه داوری می‌گردد ، و آنجا باطلگرایان زیانمند می‌گردند .‏

سوره غافر آیه 79
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهُ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَنْعَامَ لِتَرْکَبُوا مِنْهَا وَمِنْهَا تَأْکُلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا کسی است که چهارپایان را برای شما آفریده است تا سوار برخی از آنها شوید و برخی از آنها را بخورید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَعَلَ » : آفریده است ( نگا : نحل‌ / 5 ) .‏

سوره غافر آیه 80
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَکُمْ فِیهَا مَنَافِعُ وَلِتَبْلُغُوا عَلَیْهَا حَاجَةً فِی صُدُورِکُمْ وَعَلَیْهَا وَعَلَى الْفُلْکِ تُحْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و برای شما در آنها منافع زیاد و قابل توجّه دیگری است ( همچون : شیر ، پشم ، پوست ، و غیره ) و منظور دیگر ( از آفرینش آنها ) این بوده است که بر آنها سوار شوید و به مقاصدی که در دل دارید برسید ( مانند حمل بار و تفریح و سیاحت و غیره ) . و بر چهارپایان ( که وسیله مسافرت در خشکی هستند ) و روی کشتیها ( که وسیله مسافرت در دریا هستند ، کالای شما و خود ) شما حمل می‌شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنَافِعُ » : نکره بودن این واژه ، برای بیان اهمّیّت و کثرت است . « حَاجَةً فِی صُدُورِکُمْ » : نیازی که در دل دارید . مراد حمل بارها و رسیدن به مکانهای دور ، و شاید مقاصد و استفاده‌های تفریحی همچون گردش و مسابقات باشد .‏

سوره غافر آیه 81
‏متن آیه : ‏
‏ وَیُرِیکُمْ آیَاتِهِ فَأَیَّ آیَاتِ اللَّهِ تُنکِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند نشانه‌های ( قدرت و عظمت ) خود را ( در آفاق و انفس ) به شما نشان می‌دهد ( حال بگویید ) کدام یک از نشانه‌های ( قوّت و شوکت ) خدا را می‌توانید انکار کنید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَاتِهِ » : نشانه‌های قدرت و دلائل عظمت او . از قبیل : آفرینش انسان از خاک ، مسأله حیات و ممات ، خلقت آسمانها و زمین ، آفرینش شب و روز ، و چهارپایان و کشتیها .‏

سوره غافر آیه 82
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ کَانُوا أَکْثَرَ مِنْهُمْ وَأَشَدَّ قُوَّةً وَآثَاراً فِی الْأَرْضِ فَمَا أَغْنَى عَنْهُم مَّا کَانُوا یَکْسِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا در زمین به سیر و سیاحت نپرداخته‌اند تا ببینند سرنوشت کسانی که پیش از ایشان بوده‌اند به کجا کشیده است ( و کارشان به کجا انجامیده است‌ ؟ ) آنان که از اینان نیرومندتر و دارای آثار بیشتری در زمین بوده‌اند ، ولی چیزهائی که فرا چنگ آورده بودند ایشان را ( از عذاب خدا ) رهائی نداد و بدیشان سودی نبخشید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَانُوا أَکْثَرَ مِنْهُمْ وَ أَشَدَّ قُوَّةً وَ ءَاثَاراً فِی الأرْضِ » : ( نگا : غافر / 21 ) . « فَمَآ أَغْنَی عَنْهُم مَّا کَانُوا یَکْسِبُونَ » : ( نگا : حجر / 84 ، زمر / 50 ) .‏

سوره غافر آیه 83
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا جَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَیِّنَاتِ فَرِحُوا بِمَا عِندَهُم مِّنَ الْعِلْمِ وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُون ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که پیغمبرانشان آیه‌های روشن و دلائل آشکاری برای ایشان می‌آوردند ، به دانش و معلوماتی که خودشان ( درباره مظاهر دنیا ) داشتند خوشحال و شادان می‌شدند و ( بدان اکتفاء می‌نمودند و علوم و معارف وحی آسمانی را به بازیچه و تمسخر می‌گرفتند ، و سرانجام ) عذابی که توسّط انبیاء از آن بیم داده می‌شدند و ایشان مسخره‌اش می‌دانستند ، آنان را در بر می‌گرفت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَاقَ بِهِمْ » : ایشان را در بر گرفت . ایشان را فرا گرفت ( نگا : انعام 10 ، هود / 8 ، نحل‌ / 34 ) .‏

سوره غافر آیه 84
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا قَالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَکَفَرْنَا بِمَا کُنَّا بِهِ مُشْرِکِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که عذاب شدید ما را می‌دیدند ، می‌گفتند : به خدای یگانه ایمان داریم و انبازهائی را که به سبب آنها مشرک بشمار می‌آمده‌ایم نمی‌پذیریم و مردود می‌شماریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَأْسَنَا » : عذاب شدید و ریشه‌کن کننده ما ( نگا : انعام‌ / 43 و 148 ، اعراف‌ / 4 و 5 و 97 و 98 ) . « بِهِ » : به سبب آن . به علّت پرستش آنها .‏

سوره غافر آیه 85
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمْ یَکُ یَنفَعُهُمْ إِیمَانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا سُنَّتَ اللَّهِ الَّتِی قَدْ خَلَتْ فِی عِبَادِهِ وَخَسِرَ هُنَالِکَ الْکَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امّا ایمانشان به هنگام مشاهده عذاب شدید ما ، بدیشان سودی نرسانیده است و نفعی به حالشان نداشته است . این سنّت و شیوه همیشگی خدا در مورد بندگانش بوده است و کافران بدان هنگام زیانبار شده‌اند . ( چرا که سرمایه وجود خود را در بیراهه‌ها هدر داده‌اند و حاصلی جز گناه و رسوائی و عذاب دردناک خدائی فراهم نساخته‌اند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُنَّةَ اللهِ » : شیوه و کارکرد خدا . مراد عدم نفع ایمان به هنگام رؤیت عذاب استیصال است . مفعول مطلق برای عامل محذوف است . یا این که تحذیر است و مفعول به بشمار است یعنی : إِحْذَرُوا سُنَّةَ اللهِ فِی أَعْدآءِ الرُّسُلِ . در رسم‌الخطّ قرآنی با تاء کشیده نوشته شده است . « هُنَالِکَ » : ( نگا : غافر / 78 ) .‏

تفسیر نور: سوره شورى

تفسیر نور:
سوره شورى آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ حم ‏

‏ترجمه : ‏
‏حا . میم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حم‌ » : از حروف مقطّعه است ( نگا : بقره‌ / 1 ) .‏

سوره شورى آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ عسق ‏

‏ترجمه : ‏
‏عین . سین . قاف .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عسق‌ » : از حروف مقطّعه است ( نگا : بقره‌ / 1 ) .‏

سوره شورى آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ کَذَلِکَ یُوحِی إِلَیْکَ وَإِلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکَ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدای نیرومند و فرزانه ، به تو و به‌ کسانی که پیش از تو ( پیغمبر ) بوده‌اند این چنین ( معانی و مقاصدی که در این سوره است ) وحی می‌کند . ( سرچشمه وحی همه جا و همه وقت یکی است که پروردگار جهان است ، و محتوای وحی نیز در اصول و کلّیّات برای جملگی پیغمبران یکی است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ » : همان گونه که در این سوره است . این چنین که می‌بینی . « یُوحِی إِلَیْکَ » : در سایر سوره‌های قرآن به تو وحی می‌کند . « إِلَی الَّذِینَ مِن قَبْلِکَ » : به سایر پیغمبران کتابهای آسمانی را با همین اصول و کلّیّات وحی کرده است . « اللهُ » : فاعل فعل ( یُوحِی ) است .‏

سوره شورى آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَهُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است ، از آن خدا است ، و او والا و بزرگوار است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ . . . » : مجموعه عالم هستی از آن او است .‏

سوره شورى آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ تَکَادُ السَّمَاوَاتُ یَتَفَطَّرْنَ مِن فَوْقِهِنَّ وَالْمَلَائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِمَن فِی الْأَرْضِ أَلَا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا که مالکیّت عالم هستی از آن او است ، بقدری عظیم است که ) آسمانها ( با همه عظمتی که دارند ) نزدیک است ( در برابر جلالت و عظمت او کرنش‌کنان ) از بالا درهم بشکافند . و فرشتگان ( با همه قدرتی که دارند دائماً ) به تسبیح و تقدیس پروردگارشان مشغول و برای کسانی که در زمین هستند درخواست آمرزش می‌کنند . هان ! ( ای انسانِ غافل از اطاعت آسمانها و افلاک و عبادت فرشتگان پاک ! بدان که ) یزدان آمرزگار و مهربان است . ( اگر از سر صدق سر بندگی بر آستانه او بگذاری و دست دعا به سویش برداری ، با عالم علوی هم‌آوا شده‌ای ، و قلم عفو الهی بر گناهانت کشیده می‌شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَتَفَطَّرْنَ » : از هم می‌شکافند . « مِن فَوْقِهِنَّ » : از قسمت بالای خود . « یَتَفَطَّرْنَ مِن فَوْقِهِنَّ » : از هم شکافتن آسمانها به خاطر علوّ شأن و هیبت و عظمت آفریدگار جهان است ( نگا : صفوة‌البیان لمعانی القرآن ، المنتخب ) . بعضی هم شکافتن آسمانها را به خاطر شرک و بت‌پرستی مشرکان می‌دانند و آیات 90 و 91 سوره مریم را هم‌معنی با این آیه می‌شمارند .‏

سوره شورى آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَولِیَاء اللَّهُ حَفِیظٌ عَلَیْهِمْ وَمَا أَنتَ عَلَیْهِم بِوَکِیلٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏افرادی که جز خدا ( کسانی و چیزهای دیگری را ) مددکار و یاور خود می‌گیرند ، خداوند مراقب ایشان است ( و اقوال و افعال آنان را زیر نظر دارد و حساب گفتار و کردارشان را نگاه می‌دارد و در موقع خود کیفر لازم را بدیشان می‌دهد ) و تو مأمور و مسؤول حسابرسی و پاییدن کار و بار آنان نیستی . ( بلکه بر رسولان پیام باشد و بس ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اللهُ » : مبتدا است . « حَفِیظٌ » : مراقب اعمال و پاینده اقوال ( نگا : انعام‌ / 104 ، هود / 57 و 86 ، سبأ / 21 ) . « وَکِیلٍ » : کسی که کار و بار مردم بدو موکول و واگذار می‌شود ( نگا : انعام‌ / 66 و 102 و 107 ، یونس / 108 ) .‏

سوره شورى آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ قُرْآناً عَرَبِیّاً لِّتُنذِرَ أُمَّ الْقُرَى وَمَنْ حَوْلَهَا وَتُنذِرَ یَوْمَ الْجَمْعِ لَا رَیْبَ فِیهِ فَرِیقٌ فِی الْجَنَّةِ وَفَرِیقٌ فِی السَّعِیرِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این چنین ( روشن و گویا ) قرآن بزرگواری را که به زبان عربی است به تو وحی می‌کنیم تا اهل مکّه و دور و بر آن را ( از خشم خدا و عذاب دوزخ ) بترسانی و ( همه مردمان را ) از روز گردهم‌آیی ( قیامت ) که شکّ و تردیدی در وقوع آن نیست بیم دهی . ( در آن روز ، مردمان دو گروه بیش نیستند ) گروهی در بهشت بسر می‌برند و دسته‌ای در آتش دوزخ .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قُرْءَاناً عَرَبِیّاً » : ( نگا : یوسف‌ / 2 ، طه‌ / 113 ، زمر / 28 ، فصّلت‌ / 3 ) . « أُمَّ الْقُری‌ » : مکّه ( نگا : انعام‌ / 92 ) . مراد این نیست که اسلام دین جهانی نیست . بلکه بیان ( امّ القری ) ذکر خاصّ است که در موارد دیگر رسالت جهانی اسلام به طور عام بیان شده است ( نگا : فرقان‌ / 1 ) . « یَوْمَ الْجَمْعِ » : روز گردهمآئی که قیامت است ( نگا : هود / 103 ، تغابن‌ / 9 ، واقعه‌ / 50 ) . « فَرِیقٌ » : دسته . جماعت ( نگا : بقره‌ / 75 و 100 و 101 ، آل‌عمران‌ / 23 ) .‏

سوره شورى آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ شَاء اللَّهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَکِن یُدْخِلُ مَن یَشَاءُ فِی رَحْمَتِهِ وَالظَّالِمُونَ مَا لَهُم مِّن وَلِیٍّ وَلَا نَصِیرٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر خدا می‌خواست ، همه مردمان را یک دین و یک آئین می‌کرد ( و به جملگی ایشان یک نوع طرز تفکّر می‌داد و به یک راه رهبری می‌نمود ) امّا خدا ( به انسانها آزادی داده است ، تا در پرتو آن راه یزدان یا راه شیطان را برگزینند ، و بر اثر این انتخاب ، به بهشت یا به دوزخ روند . . . او ) هر که را بخواهد غرق رحمت خود می‌کند ( که مؤمنانند ، و هر که را بخواهد وارد عذاب خود می‌گرداند که کافرانند ) و کافران ( در قیامت ) نه دوستی دارند و نه یاوری .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ لَوْ شَآءَ اللهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً . . . » : ( نگا : مائده‌ / 48 ، هود / 118 ) . « وَلِیٍّ » : دوست . سرپرست . « نَصِیرٍ » : یاور . مددکار ( نگا : بقره‌ / 107 ) . « الظَّالِمُونَ » : کافران ( نگا : اعراف‌ / 44 ، هود / 18 ) .‏

سوره شورى آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِیَاء فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِیُّ وَهُوَ یُحْیِی المَوْتَى وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( چنین ستمگران کفرپیشه‌ای خدا را به سرپرستی نمی‌گیرند ) و بلکه جز او را به سرپرستی گرفته‌اند ، در صورتی که سرپرست او است و او مردگان را زنده می‌گرداند و او بر همه چیز توانا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْ » : بلکه . این واژه برای انتقال از کلام سابق و پرداختن به سرزنش مشرکان به خاطر گزینش سرپرستان جز خدا است ( نگا : بقره‌ / 214 ) . بعضی ( أَمْ ) را برای استفهام انکاری دانسته‌اند . در این صورت معنی آیه چنین است : آیا آنان جز خدا کسانی و چیزهائی را به سرپرستی گرفته‌اند ؟ در حالی که سرپرست تنها او است ، و او است که مردگان را زنده می‌کند ، و او است که بر هر چیزی توانا است .‏

سوره شورى آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا اخْتَلَفْتُمْ فِیهِ مِن شَیْءٍ فَحُکْمُهُ إِلَى اللَّهِ ذَلِکُمُ اللَّهُ رَبِّی عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَإِلَیْهِ أُنِیبُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در هر چیزی که اختلاف داشته باشید ، داوری آن به خدا واگذار می‌گردد ( و کتاب قرآن قانون دادگاه یزدان است و در پرتو آن کشمکشها باید فیصله پیدا کند ) . چنین داوری خدا است که پروردگار من است و من بدو پشت می‌بندم ، ( و برای قضاوت در منازعات ، و رفع اختلافات ، و حل مشکلات ) به ( کتاب ) او مراجعه می‌کنم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَحُکْمُهُ إِلَی اللهِ » : داوری آن به خدا واگذار می‌گردد . مراد مراجعه به قرآن و رهنمود گرفتن از آن است . البتّه پس از قرآن ، مراجعه به سنّت نبوی است ( نگا : نساء / 59 ) . « أُنِیبُ » : مراجعه می‌کنم ( نگا : هود / 88 ، رعد / 27 ، زمر / 54 ) .‏

سوره شورى آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ فَاطِرُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَعَلَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجاً وَمِنَ الْأَنْعَامِ أَزْوَاجاً یَذْرَؤُکُمْ فِیهِ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَهُوَ السَّمِیعُ البَصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او آفریننده آسمانها و زمین است . او شما را به صورت مرد و زن ، و چهارپایان را به شکل نر و ماده درآورده است و بدین وسیله بر آفرینش شما ( انسانها و تولید و تکثیر نسل حیوانها ) می‌افزاید . هیچ چیزی همانند خدا نیست ( و نه او در ذات و صفات به چیزی از چیزهای آسمان و زمین می‌ماند ، و نه چیزی از چیزهای آسمان و زمین در ذات و صفات بدو می‌ماند ) و او شنوا و بینا است ( و پیوسته بر کارگاه جهان نظارت می‌نماید ، و از جمله زاد و ولد انسانها و حیوانها را می‌پاید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنْ أَنفُسِکُمْ » : از جنس و نوع خودتان ( نگا : نحل‌ / 72 ، روم‌ / 21 ) . « مِنَ الأنْعَامِ أزْوَاجاً » : از جنس و نوع چهارپایان ماده‌هائی را آفریده است . « یَذْرَؤُکُمْ » : شما را به وفور می‌آفریند . از ماده ( ذَرْء ) به معنی آفریدن و پراکندن ( نگا : انعام‌ / 136 ، نحل‌ / 13 ، مؤمنون‌ / 79 ، اعراف‌ / 179 ) . در اینجا مراد تولید نسل و تکثیر مثل و تداوم وجود است . ضمیر ( کم ) خطاب به انسان است و از راه تغلیب شامل چهارپایان هم می‌باشد . « فیهِ » : با آن . یعنی به وسیله این کار که تدبیر یا خلق جفتها است . واژه ( فیهِ ) به معنی ( بِهِ ) است ( نگا : معانی القرآن ) و استعمال آن بدین شکل اشاره دارد به این که چنین تدبیری و یا آفرینشی انگار منبع افزایش و معدن پخش است ( نگا : قاسمی ) . « لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ » : این قسمت از آیه ، بیانگر این واقعیّت است که خدا در ذات و صفات جدای از مخلوقات است . مثلاً او محیط بر هر چیز است ( نگا : نساء / 126 ، فصّلت‌ / 54 ) و انسانها غیرمحیط . مفاهیم آسان و سخت ، دور و نزدیک ، و گذشته و حال و آینده ، اوّل و آخر ، ظاهر و باطن ، و . . . نسبت به خدا معنی ندارد ( نگا : بقره‌ / 20 ، آل‌عمران‌ / 29 ، حدید / 3 ) ولی در مورد غیر خدا ثابت است .‏

سوره شورى آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ لَهُ مَقَالِیدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَاءُ وَیَقْدِرُ إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کلیدهای آسمانها و زمین در دست او است . برای هر کس که بخواهد روزی را فراوان و یا کم می‌گرداند . او از همه چیز کاملاً آگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَقَالِیدُ » : کلیدها . ( نگا : زمر / 63 ) . « یَقْدِرُ » : تنگ می‌گرداند . کم و ناچیز می‌نماید ( نگا : رعد / 26 ، اسراء / 30 ، قصص‌ / 82 ) .‏

سوره شورى آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ شَرَعَ لَکُم مِّنَ الدِّینِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحاً وَالَّذِی أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ وَمَا وَصَّیْنَا بِهِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَى وَعِیسَى أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ کَبُرَ عَلَى الْمُشْرِکِینَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ اللَّهُ یَجْتَبِی إِلَیْهِ مَن یَشَاءُ وَیَهْدِی إِلَیْهِ مَن یُنِیبُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند آئینی را برای شما ( مؤمنان ) بیان داشته و روشن نموده است که آن را به نوح توصیه کرده است و ما آن را به تو وحی و به ابراهیم و موسی و عیسی سفارش نموده‌ایم ( به همه آنان سفارش کرده‌ایم که اصول ) دین را پابرجا دارید و در آن تفرّقه نکنید و اختلاف نورزید . این چیزی که شما مشرکان را بدان می‌خوانید ( که پابرجا داشتن اصول و ارکان دین است ) بر مشرکان سخت گران می‌آید . خداوند هر که را بخواهد برای این دین برمی‌گزیند و هر که ( از دشمنانگی با دین دست بکشد و ) به سوی آن برگردد ، بدان رهنمودش می‌گرداند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَرَعَ » : بیان داشته است . روشن نموده است . « الَّذِی‌ » : ذکر چنین موصولی اشاره به اهمّیّت دین اسلام دارد که جامع همه اصول و ارکان ادیان آسمانی است . چرا که ( الَّذِی ) در میان موصولات اصل ، و آئین اسلام نیز در میان ادیان خدا اصل است . « یَجْتَبِی إِلَیْهِ » : برای تبلیغ دین به عنوان پیغمبر برمی‌گزیند . برای گزینش دین خود انتخاب می‌نماید ، مرجع ضمیر ( ه ) خدا یا دین خدا است . « یَهْدی إِلَیْهِ » : به سوی خود یا آئین خود هدایت می‌کند . مرجع ضمیر ( ه ) باز هم خدا یا دین خدا است . « یُنِیبُ » : ( نگا : غافر / 13 ) .‏

سوره شورى آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا تَفَرَّقُوا إِلَّا مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْعِلْمُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ وَلَوْلَا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّکَ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى لَّقُضِیَ بَیْنَهُمْ وَإِنَّ الَّذِینَ أُورِثُوا الْکِتَابَ مِن بَعْدِهِمْ لَفِی شَکٍّ مِّنْهُ مُرِیبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( پیروان پیغمبران پیشین ، درباره دین ) گروه گروه و دسته دسته نشده‌اند ( و راه اختلاف در پیش نگرفته‌اند ) مگر بعد از علم و آگاهی ( از برنامه و اصول و ارکان دین و پی بردن به حقّانیّت آئین ) . و این تفرقه‌جوئی تنها به خاطر ستمگری و کجروی در میان خودشان بوده است . اگر فرمانی از سوی پروردگارت صادر نشده بود که آنان تا سرآمد معیّنی ( که قیامت است ، زنده و آزاد ) باشند ، میانشان ( با مجازات و نابودی ) داوری می‌گردید . آنانی که ( در روزگار تو اهل کتاب بشمارند و ) کتابهای آسمانی بعد از گذشتگان به دستشان رسیده است ، درباره آنها دچار شکّ و گمان توأم با بدبینی و سوءظنّ شده‌اند . ( والاّ اگر به کتابهای خود ایمان کامل داشتند ، پی می‌بردند که تو حقیقةً فرستاده خدائی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا تَفَرَّقُوا » : فرقه فرقه و دسته دسته نشده‌اند و اختلاف پیدا نکرده‌اند ( نگا : بیّنه‌ / 4 ) . « الْعِلْمُ » : آگاهی ، مراد دلائل صحیح و براهین یقینی بر حقّانیّت دین و آئینی است که خدا بدیشان ابلاغ فرموده بوده است . « لَوْ لا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ . . . » : ( نگا : یونس‌ / 19 ، هود / 110 ، طه‌ / 129 ، فصّلت‌ / 45 ) « مِن بَعْدِهِمْ » : بعد از اسلاف و گذشتگان . « مُرِیبٍ » : به شکّ و تردید اندازنده ( نگا : هود / 62 و 110 ، ابراهیم‌ / 9 ، سبأ / 54 ، فصّلت‌ / 45 ) .‏

سوره شورى آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ فَلِذَلِکَ فَادْعُ وَاسْتَقِمْ کَمَا أُمِرْتَ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ وَقُلْ آمَنتُ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ مِن کِتَابٍ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَیْنَکُمُ اللَّهُ رَبُّنَا وَرَبُّکُمْ لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَکُمْ أَعْمَالُکُمْ لَا حُجَّةَ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمُ اللَّهُ یَجْمَعُ بَیْنَنَا وَإِلَیْهِ الْمَصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تو نیز مردمان را به سوی آن ( آئین واحد الهی دعوت کن که اسلام است ) و آن گونه که به تو فرمان داده شده است ( بر دعوت مردمان به دین یزدان ماندگار باش و در این راه ) ایستادگی کن و از خواستها و هوسهای ایشان پیروی مکن ، و بگو : من به هر کتابی که از سوی خدا نازل شده باشد ایمان دارم ، و به من دستور داده شده است که در میان شما دادگری کنم . خدا پروردگار ما و پروردگار شما است . اعمال ما از آن ما است ( نه از آن شما ) و اعمال شما از آن شما است ( نه از آن ما ، و هر کسی در مقابل کارهایش مسؤول است ) . میان ما و شما خصومت و مجادله‌ای نیست ( چرا که حق را بیان و آشکار کردم و از این به بعد نیازی به جدال و استدلال نمی‌باشد ) . خداوند ( سرانجام در قیامت در یکجا ) ما را جمع خواهد کرد ، و بازگشت ( همه در آن روز ، برای داوری و حساب و کتاب ) به سوی او است ( و هر کسی آن درود عاقبت کار که کشت ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَلِذلِکَ » : به سوی آن آئین یگانه آسمانی که دین همه انبیاء پیشین بوده و اسلام نام دارد . برای رفع آن اختلافات ملّتها . لام ( لِذلِکَ ) به معنی ( إِلی ) و یا برای تعلیل است . « حُجَّةً » : دلیل آوردن . جدال کردن .‏

سوره شورى آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ یُحَاجُّونَ فِی اللَّهِ مِن بَعْدِ مَا اسْتُجِیبَ لَهُ حُجَّتُهُمْ دَاحِضَةٌ عِندَ رَبِّهِمْ وَعَلَیْهِمْ غَضَبٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که درباره ( دین ) خدا به مخاصمه و مجادله می‌پردازند و ( علیه آن ) دلیل و برهان ( بی‌اساس و پوسیده ) ذکر می‌کنند ، آن هم زمانی که ( به سبب وضوح و روشنی ، از سوی مردم ) پذیرفته شده است ، خصومت آنان بیهوده و دلائل و براهین ایشان در پیشگاه پروردگارشان باطل و ناپذیرفتنی است ، و خشم شدید ( خدا در قیامت ) گریبانگیرشان می‌گردد و عذاب سختی خواهند داشت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُحَآجُّونَ فِی اللهِ » : درباره دین خدا به ستیز می‌پردازند و استدلالهای بی‌اصل و اساسی بیان می‌دارند . « لَهُ » : مرجع ضمیر ( هُ ) می‌تواند ( الله ) یا پیغمبر و یا دین باشد ( نگا : آلوسی ) . « حُجَّتهُمْ » : دلیل و برهانشان . ستیز و جدالشان . « دَاحِضَةٌ » : باطل و زائل ( نگا : کهف‌ / 56 ، غافر / 5 ) .‏

سوره شورى آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهُ الَّذِی أَنزَلَ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ وَالْمِیزَانَ وَمَا یُدْرِیکَ لَعَلَّ السَّاعَةَ قَرِیبٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا است که کتاب ( قرآن ) را نازل کرده‌است که مشتمل بر حق و حقیقت است ( و جنبه ذهنی و پنداری ندارد ، و در قرآن ، برای ارزیابی ارزشها ، ضوابط و قواعد ) و معیار و میزان ایجاد کرده است . تو چه می‌دانی ، شاید قیامت نزدیک باشد ( و هرچه زودتر به حساب همگان رسیدگی شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمِیزَانَ » : معیار و میزان ارزیابی و ارزشها . مراد قواعد و ضوابطی است که در قرآن ، یا در کتابهای آسمانی دیگر گنجانده شده است و جداکننده حق از باطل است ( نگا : حدید / 25 ) . مراد از انزال میزان در اینجا ، ایجاد آن و رهنمود بدان است . « قَرِیبٌ » : علّت مذکّر آمدن قَریبٌ ، بدان خاطر است که در اصل خبر ( إتیان ) است که مضاف محذوفی است . یا این که به‌معنی ذاتُ قُرْبٍ بوده و از باب تامِرو لابِن می‌باشد ( نگا : اعراف‌ / 56 ) .‏

سوره شورى آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ یَسْتَعْجِلُ بِهَا الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِهَا وَالَّذِینَ آمَنُوا مُشْفِقُونَ مِنْهَا وَیَعْلَمُونَ أَنَّهَا الْحَقُّ أَلَا إِنَّ الَّذِینَ یُمَارُونَ فِی السَّاعَةِ لَفِی ضَلَالٍ بَعِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که به قیامت ایمان ندارند ، در فرا رسیدن آن شتاب می‌ورزند ( و مسخره‌کنان بیان می‌دارند : این قیامتی که شما می‌گویید ، کی خواهد آمد ؟ ) و امّا کسانی که ایمان آورده‌اند ، به سبب ( اعتقاد به وقوع ) آن در خوف و هراسند و می‌دانند که قیامت حق است ( و چه دیر و چه زود قطعاً فرا می‌رسد ) . هان ! مسلّماً کسانی که نسبت به قیامت شکّ و تردید دارند و ( تمسخرکنان درباره آن ) به جدال و ستیز می‌پردازند ، در گمراهی سخت ژرف و بسیار دور ( از راستای راه رستگاری ) قرار دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَسْتَعْجِلُ بِهَا » : زود فرا رسیدن قیامت را خواستارند . البتّه کافران و مشرکان از روی استهزاء و تمسخر چنین تقاضائی داشته‌اند . « مُشْفِقُونَ مِنْهَا » : از آن می‌ترسند . به سبب قیامت ترسان و هراسانند . مراد این است که برای حفظ خود از عذاب و شر و بلای آن ، به عبادات و حسنات دست می‌یازند و عمرشان را در تلاش و کوشش و پرستش بسر می‌برند ( نگا : مؤمنون‌ / 60 ) . « یُمَارُونَ » : می‌ستیزند و کشمکش می‌کنند . در شکّ و تردید بسر می‌برند ( نگا : روح المعانی ، نمونه ) .‏

سوره شورى آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهُ لَطِیفٌ بِعِبَادِهِ یَرْزُقُ مَن یَشَاءُ وَهُوَ الْقَوِیُّ العَزِیزُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند نسبت به بندگانش بسیار لطف و مرحمت دارد ، و به هر کس که خود بخواهد روزی می‌رساند ( و بدو نعمت فراوان می‌دهد و خوبی می‌کند ) ، و او نیرومند و چیره است ( و قادر بر انجام هر کاری ، و وفای به عهدها و وعده‌های خویش است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَطِیفٌ » : کسی که دارای لطف و مرحمت بسیار است . کسی که بس دقیق و آگاه است . « یَرْزُقُ مَن یَشَآءُ » : منظور توسعه روزی و نعمت است ، والاّ همگان روزی‌خواران یزدانند ( نگا : رعد / 26 )‏

سوره شورى آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ مَن کَانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ وَمَن کَانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیَا نُؤتِهِ مِنْهَا وَمَا لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِن نَّصِیبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( گروهی برای آخرت کشت می‌کنند و گروهی برای دنیا ) . هرکس که کشت آخرت را بخواهد ، به کشت او فزونی و برکت می‌دهیم ، و هر کس که کشت دنیا را بخواهد ، مقداری از دنیا بدو می‌دهیم ، و دیگر در آخرت کمترین بهره‌ای ندارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَرْثَ » : کشت‌وکار ( نگا : بقره‌ / 71 و 205 و 223 ، آل‌عمران‌ / 14 و 117 ) . مراد متاع و کالا و خوشیها است . « مِنْهَا » : از دنیا . حرف ( مِنْ ) برای تبعیض است و بیانگر مقدار اندک و بخش ناچیزی است . « مِن نَّصِیبٍ » : هیچ بهره‌ای . حرف ( مِنْ ) و نکره آمدن ( نَصِیبٍ ) هر دو برای تأکید نفی است .‏

سوره شورى آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ لَهُمْ شُرَکَاء شَرَعُوا لَهُم مِّنَ الدِّینِ مَا لَمْ یَأْذَن بِهِ اللَّهُ وَلَوْلَا کَلِمَةُ الْفَصْلِ لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ وَإِنَّ الظَّالِمِینَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شاید آنان انبازها و معبودهائی دارند که برای ایشان دینی را پدید آورده‌اند که خدا بدان اجازه نداده است ( و از آن بی‌خبر است‌ ؟ ) اگر این سخنِ قاطعانه و داورانه ( خدا ، مبنی بر مهلت کافران و تأخیر قیامت تا وقت معیّن آن ) نبود ، میانشان ( با اهلاک کافران و ابقاء مؤمنان ) داوری می‌گردید ( و دستور عذاب دنیوی یا اخروی صادر می‌گشت و مجالی به کافران نمی‌داد . در عین حال آنان نباید این حقیقت را فراموش کنند که ) قطعاً ستمگران عذاب دردناکی دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْ » : آیا . شاید که . بلکه ( نگا : بقره‌ / 214 ) « شَرَعُوا » : قانونگذاری کرده‌اند . پی افکنده‌اند . پدید آورده‌اند . « الْفَصْلِ » : حکم کردن . فیصله دادن . جدا کردن حق از باطل . مراد همان چیزی است که در آیه 14 همین سوره از آن سخن رفته است .‏

سوره شورى آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ تَرَى الظَّالِمِینَ مُشْفِقِینَ مِمَّا کَسَبُوا وَهُوَ وَاقِعٌ بِهِمْ وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فِی رَوْضَاتِ الْجَنَّاتِ لَهُم مَّا یَشَاؤُونَ عِندَ رَبِّهِمْ ذَلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الکَبِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ستمکاران ( کفرپیشه ) را ( در روز قیامت ) خواهی دید که از ( کیفر ) کارهائی که کرده‌اند سخت بیمناکند ، ولی ( عذاب و عقاب ) آن حتماً ایشان را فرو می‌گیرد ، و کسانی را خواهی دید که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند ، در باغهای بهشت بسر می‌برند و هرچه بخواهند نزد پروردگارشان برایشان فراهم است . واقعاً فضل بزرگ و لطف سترگ این است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الظَّالِمِینَ » : کافرین . « هُوَ » : کیفر کارهائی که کرده‌اند . وبال . « وَاقِعٌ بِهِمْ » : بدیشان می‌رسد و ایشان را فرا می‌گیرد . « رَوْضَاتِ » : باغهای خرم و سرسبز . « الْفَضْلُ » : عطیه . لطف .‏

سوره شورى آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ الَّذِی یُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَى وَمَن یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِیهَا حُسْناً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَکُورٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این همان چیزی است که خداوند بندگان خود را بدان نوید می‌دهد ، بندگانی که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند . بگو : در برابر آن ( همه نعمت که در پرتو دعوت اسلام به شما خواهد رسید ) از شما پاداش و مزدی نمی‌خواهم جز عشق و علاقه نزدیکی ( به خدا ) را ( که سود آن هم عاید خودتان می‌گردد ) . هر کس کار نیکی انجام دهد ، بر نیکی عمل او می‌افزائیم ( و دست کم یک خوبی را ده خوبی بشمار می‌آوریم ) . خداوند آمرزگار و شکرگزار است ( و گناهان بندگان را می‌بخشد و کارهای خوبشان را به بهترین وجه پاداش می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیْهِ » : در برابر آن همه فضل و لطفی که در آخرت نصیب مؤمنان نیکوکار می‌شود . در برابر تبلیغ رسالت و رنج دعوت . « إِلاّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی‌ » : مگر شور و شوق تقرّب به خدا با انجام حسنات و دوری از سیّئات . یعنی آنچه از شما می‌خواهم در پیش گرفتن راه خدا است ( نگا : فرقان‌ / 57 ) . « الْقُرْبی‌ » : تقرّب . « یَقْتَرِفْ » : کسب کند . به دست آورد . « حُسْناً » : زیبائی . « نَزِدْ لَهُ فِیهَا حُسْناً » : بر زیبائی حسنه او می‌افزائیم . یعنی آن را جزای مضاعف می‌دهیم و ده برابر و بیشتر بشمار می‌آوریم ( نگا : انعام‌ / 160 ، بقره‌ / 261 ) .‏

سوره شورى آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ یَقُولُونَ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ کَذِباً فَإِن یَشَأِ اللَّهُ یَخْتِمْ عَلَى قَلْبِکَ وَیَمْحُ اللَّهُ الْبَاطِلَ وَیُحِقُّ الْحَقَّ بِکَلِمَاتِهِ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا می‌گویند : ( محمّد ) بر خدا دروغ و افتراء بسته است ( و خدا بدو چیزی وحی نکرده است و زائیده اندیشه خود را به او نسبت داده است‌ ؟ ) اگرخدا بخواهد بر دل تو مهر می‌نهد ( و قدرت حفظ آیات خود را از تو می‌گیرد ) . خداوند با سخنان ( قرآنی ) خود باطل را از میان برمی‌دارد و حق را پابرجا می‌دارد . مسلّماً او بسیار آگاه از همه چیزهائی است که در درون سینه‌ها است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْ » : یا . آیا . بلکه . « یَخْتِمْ عَلی قَلْبِکَ » : بر دل تو مهر می‌زند و از دریافت آیات و حفظ قرآن محرومت می‌کند . مراد بیان قدرت مطلقه خدا و دلداری رسول است . « یَمْحُ » : اصل آن ( یَمْحُو ) و فعل مضارع مرفوع است ، و عربها گاهی برای تخفیف واو یا یاء را از آخر فعل مضارع حذف می‌کنند . در رسم‌الخطّ قرآنی واو را ننوشته‌اند . مانند : یَدْعُ الإِنسَانُ بِالشَّرِّ ( اسراء / 11 ) . وَ سَنَدْعُ الزَّبَانِیَةَ : ( علق‌ / 18 ) . ذکر واژه ( الله ) به دنبال آن ، و ذکر فعل مضارع مرفوع ( یُحِقُّ ) با وجود عطف بر آن ، نشانه‌های دیگری بر این امر است . « بِکلّماتِهِ » : با سخنان خود . مراد وحی آسمانی و آیات قرآنی است . « إِنَّهُ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 119 و 154 ، مائده‌ / 7 . . . ) .‏

سوره شورى آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَیَعْفُو عَنِ السَّیِّئَاتِ وَیَعْلَمُ مَا تَفْعَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تنها خدا است که توبه را از بندگانش می‌پذیرد ، و گناهان را می‌بخشد ، و آنچه را انجام می‌دهید می‌داند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَعْفُو » : در رسم‌الخطّ قرآنی ، الف زائدی به دنبال دارد .‏

سوره شورى آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَسْتَجِیبُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَیَزِیدُهُم مِّن فَضْلِهِ وَالْکَافِرُونَ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و دعا و درخواست کسانی را اجابت می‌کند که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند ، و از فضل خود بدیشان بیشتر ( از آن چیزهائی که درخواست نموده‌اند و به فکرشان نیامده است ) عطاء می‌کند . امّا کافران ( به جای لطف و احسان یزدان ) عذاب سخت و شدیدی دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن فَضْلِهِ » : از روی لطف و مرحمت خود . از نعمت و عطیّه خود .‏

سوره شورى آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبَادِهِ لَبَغَوْا فِی الْأَرْضِ وَلَکِن یُنَزِّلُ بِقَدَرٍ مَّا یَشَاءُ إِنَّهُ بِعِبَادِهِ خَبِیرٌ بَصِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر خداوند رزق و روزی را برای همه بندگانش ( بدان گونه که خودشان می‌خواهند ) توسعه و گسترش دهد ، قطعاً در زمین سرکشی و ستمگری می‌کنند ، و لذا بدان اندازه که خود می‌خواهد روزی را می‌رساند . چرا که او بندگانش را می‌بیند و با ( اوضاع و احوال ) ایشان کاملاً آشنا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَسَطَ » : گسترش داد . فراوان کرد . « لَبَغَوْا » : قطعاً سرکشی و نافرمانی می‌کنند . حتماً ستمگری می‌نمایند . « یُنَزِّلُ » : مراد از تنزیل رزق ، تهیّه کردن و در اختیار قرار دادن آن است « بِقَدَرٍ » : به اندازه معیّن . به مقدار لازم ( نگا : حجر / 21 ، مؤمنون‌ / 18 ، قمر / 49 ) .‏

سوره شورى آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی یُنَزِّلُ الْغَیْثَ مِن بَعْدِ مَا قَنَطُوا وَیَنشُرُ رَحْمَتَهُ وَهُوَ الْوَلِیُّ الْحَمِیدُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و او است که باران را می‌باراند بعد از آن که ( مردمان از بارش آن ) ناامید می‌گردند ، و رحمت خود را می‌گستراند ( و دامنه باران را به اینجا و آنجا می‌کشاند و فراگیرش می‌گرداند ) . او سرپرست ستوده ( بندگان و عهده‌دار پسندیده کارهای ایشان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْغَیْثَ » : باران ( نگا : لقمان‌ / 34 ، حدید / 20 ) « قَنَطُوا » : مأیوس و نومید گشتند . مراد ناامیدی مردمان از نیامدن باران و خشکی زمین ، و به پایان رسیدن فصل آن است . « رَحْمَتَهُ » : لطف و مرحمت خود . مراد ثمرات و محصولات حاصل از باران است . ( رَحْمَة ) را باران هم معنی کرده‌اند ( نگا : اعراف‌ / 57 ، فرقان‌ / 48 ، نمل‌ / 63 ) .‏

سوره شورى آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنْ آیَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَثَّ فِیهِمَا مِن دَابَّةٍ وَهُوَ عَلَى جَمْعِهِمْ إِذَا یَشَاءُ قَدِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏برخی از نشانه‌های ( پی بردن به خدا و قدرت ) او ، آفرینش آسمانها و زمین و همه جنبندگانی است که در آن دو پدیدار و پراکنده کرده است ، و او هر وقت که بخواهد می‌تواند آنها را گرد آورد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلْقُ » : آفرینش . آفریده‌ها . « بَثَّ » : پخش و پراکنده کرده است . مراد پدید آوردن و افزایش و پراکندن است . « دَآبَّةٍ » : جنبنده . این واژه شامل انسانها و موجودات ریز ذرّه‌بینی و حیوانات غول‌پیکر و تمام چیزهای زنده می‌باشد . ( نگا : بقره‌ / 164 ، انعام‌ / 38 ، فاطر / 45 ) . « مَا بَثَّ فِیهِمَا مِن دَآبَّةٍ » : این آیه و آیه 49 سوره نحل ، با صراحت بیان می‌دارند که در پهنه آسمان نیز جنبندگان زنده موجود و فراوانند . « جَمْعِهِمْ » : گرد آوردن ذوی‌العقول ، یعنی انسانها ، برای حساب و کتاب قیامت . مراد گرد آوردن انسانها ( نگا : نساء / 87 ، انعام‌ / 12 ، مرسلات‌ / 38 ) و سایر حیوانات ( تکویر / 5 ) در هنگامه قیامت است . « هُوَ عَلَیا جَمْعِهِمْ إذَا یَشَآءُ قَدِیرٌ » : برخی این جمله را دالّ بر این می‌دانند که چه بسا روزی و روزگاری ، موجودات ذوی‌الشعور آسمانها و زمین با یکدیگر تماس حاصل کنند و جهانیان با یکدیگر ارتباط پیدا نمایند .‏

سوره شورى آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَصَابَکُم مِّن مُّصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَیَعْفُو عَن کَثِیرٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنچه از مصائب و بلا به شما می‌رسد ، به خاطر کارهائی است که خود کرده‌اید . تازه خداوند از بسیاری ( از کارهای شما ) گذشت می‌کند ( که شما از آنها توبه نموده‌اید و یا با کارهای نیک آنها را از نامه اعمال زدوده و پاک کرده‌اید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ » : ( نگا : نساء / 79 ، انفال‌ / 53 ) . « یَعْفُو » : در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی به دنبال دارد . « کَثِیرٍ » : مراد گناهان فراوانی است که انسان مرتکب می‌گردد ( نگا : نحل‌ / 61 ، فاطر / 45 ) . از مردمان زیادی صرف نظر می‌کند ( نگا : شوری‌ / 34 ) . یادآوری : قاعده « ارتکاب گناه موجب ابتلاء بلا است‌ » هرچند حتمی و قطعی است ، ولی در دنیا مُطّرد و همگانی نیست ، و استثناهائی وجود دارد . بلاها برای بعضیها آزمایش الهی است ، و گاهی در فراسوی آنها حکمتهائی نهفته است که از دید انسانها پنهان است . به هر حال انسان در مقابل هر کاری که می‌کند ، پاداش یا پادافره خود را می‌گیرد . اگر هم در این جهان که دار مکافات جزئی است ، به خاطر استدراج و املاء و دیگر چیزها جزا و سزائی نبیند ، در آخرت که دار مکافات کلّی است ، قطعاً جزا و سزای کامل می‌بیند .‏

سوره شورى آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَنتُم بِمُعْجِزِینَ فِی الْأَرْضِ وَمَا لَکُم مِّن دُونِ اللَّهِ مِن وَلِیٍّ وَلَا نَصِیرٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شما هرگز نمی‌توانید ( از چنگال قدرت خداوند ) در زمین ( فرار کنید و خدای را از دستیابی به خود ) ناتوان سازید ، و سوای خدا هیچ گونه سرپرست و یاوری ندارید ( تا به کمک شما بشتابند و شما را از مصائب و بلایای نازله برهانند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَآ أَنتُم بِمُعْجِزِینَ » : شما نمی‌توانید درمانده و ناتوان کنید و به ستوه بیاورید ( نگا : انعام‌ / 134 ، یونس‌ / 53 ، توبه‌ / 2 و 3 ) .‏

سوره شورى آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنْ آیَاتِهِ الْجَوَارِ فِی الْبَحْرِ کَالْأَعْلَامِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و از جمله نشانه‌های ( شناخت خدا و قدرت ) او کشتیهائی است همچون کوهها که بر صفحه دریاها به حرکت درمی‌آیند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْجَوارِی‌ » : جمع جَارِیَة ، کشتیهای روان . صفت به جای موصوف استعمال شده که ( سُفُن ) است و در اصل السُّفُنُ الْجَوارِی است . در رسم‌الخطّ قرآنی یاء آخر جَواری برای تخفیف حذف شده است . « أَعْلام‌ » : جمع عَلَم ، کوهها .‏

سوره شورى آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ إِن یَشَأْ یُسْکِنِ الرِّیحَ فَیَظْلَلْنَ رَوَاکِدَ عَلَى ظَهْرِهِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر خداوند بخواهد باد را از وزیدن می‌اندازد و کشتیها بر روی دریاها متوقّف می‌گردند . قطعاً در این ( حرکت بادها ، جریان کشتیها ، آفرینش دریاها بدین وسعت و ویژگیهای آبها ، و نظم و نظامی که بر امور حکمفرما است ) دلائل روشنی ( بر وجود خدا ) است برای هر کس که بسیار شکیبا و بسیار سپاسگزار باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُسْکِنْ » : ساکن می‌کند . از وزیدن می‌اندازد . « یَظْلَلْنَ » : می‌مانند . می‌شوند . « رَوَاکِدَ » : جمع راکِدَة ، ثابت . ساکن . برجای و بیحرکت .‏

سوره شورى آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ أَوْ یُوبِقْهُنَّ بِمَا کَسَبُوا وَیَعْفُ عَن کَثِیرٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا اگر بخواهد کشتیها را به خاطر کارهائی که سرنشینان آنها مرتکب شده‌اند ، نابود می‌سازد ، و از بسیاری گذشت می‌کند ( و مردمان زیادی را می‌بخشد و از مجازات برکنار می‌دارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُوبِقْهُنَّ » : کشتیها را هلاک می‌سازد . مراد از کشتیها سرنشینان کشتیها است . یعنی ذکر محلّ و مراد حالّ است‌ ؛ و یا جنبه مجازی دارد ، مثل : إِسْأَلِ الْقَرْیَةَ ( نگا : یوسف‌ / 82 ) . فعل ( یُوبِقْ ) از ماده ( وبق ) به معنی هلاک است ( نگا : کهف‌ / 52 ) . « کَثِیرٍ » : بسیاری از مردم .‏

سوره شورى آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَعْلَمَ الَّذِینَ یُجَادِلُونَ فِی آیَاتِنَا مَا لَهُم مِّن مَّحِیصٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خداوند چنین می‌کند تا مؤمنان عبرت گیرند ) و تا کافرانی که به مخالفت آیات ما برمی‌خیزند و آنها را نمی‌پذیرند بدانند که هیچ گریزگاه و پناهگاهی ( از دست عذاب خدا ) ندارند ( و پیوسته در دسترس قدرت اویند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَعْلَمَ » : منصوب به ( أَنْ ) محذوف است و تأویل به مصدر می‌گردد و عطف بر مجموع جمله شرطیّه ، یا عطف بر علّت مقدّری می‌شود . یعنی : لِیَنتَقِمَ مِنْهُمْ وَ یَعْلَمَ الَّذِینَ . « مَحِیصٍ » : گریزگاه . پناهگاه ( نگا : نساء / 121 ، ابراهیم‌ / 21 ، فصّلت‌ / 48 ) .‏

سوره شورى آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ فَمَا أُوتِیتُم مِّن شَیْءٍ فَمَتَاعُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَمَا عِندَ اللَّهِ خَیْرٌ وَأَبْقَى لِلَّذِینَ آمَنُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنچه به شما داده شده است ، متاع ( زودگذر و فناپذیر ) زندگی دنیا است ( و در اصل برق جهان ، شعله‌ای در برابر باد ، حبابی بر سطح آب ، و غباری در مسیر طوفان است ) . ولی آنچه ( از پاداشها و مواهبی که ) نزد خدا است بهتر و پایدارتر برای کسانی است که ایمان آورده باشند و بر پروردگارشان توکّل کرده باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَآ أُوتِیتُمْ » : چیزهائی که به شما عطا شده است . « مَتَاعُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا » : کالا و توشه زندگی دنیا است نه زاد آخرت « خَیْرٌ وَ أَبْقی‌ » : ( نگا : طه‌ / 73 و 131 ، قصص‌ / 60 ) .‏

سوره شورى آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانیند که از گناهان بزرگ ، و اعمال بسیار زشت و ناپسند می‌پرهیزند ، و هنگامی که خشمناک می‌گردند ( زمام اختیار از دست نمی‌دهند و پرت و پلا نمی‌گویند و آلوده گناه نمی‌شوند ، و بلکه نفس خود را مهار می‌کنند و بخشم آورندگان را ) می‌بخشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَبَآئِرَ الإِثْمِ » : گناهان کبیره ( نگا : نساء / 31 ) . گناهان کبیره گناهانی است که از آنها بیم داده شده ، و یا این که حدّ و تعزیری در برابر آنها واجب گشته است ( نگا : صفوة‌البیان لمعانی القرآن ) . « الْفَوَاحِشَ » : گناهانی است‌ که بسیار زشت و پلشت باشند ( نگا : مرجع سابق ) . بسیاری ( کَبَآئِرَ الإِثْمِ ) را گناهان کبیره ، و ( الْفَوَاحِشَ ) را شرک و زنا و هرگونه گناهی دانسته‌اند که دارای حدّ باشد . عطف ( الْفَوَاحِشَ ) بر ( کَبَآئِرَ الإِثْمِ ) عطف خاصّ بر عام است . « یَغْفِرُونَ » : می‌بخشند . گذشت می‌کنند .‏

سوره شورى آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَیْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانیند که دعوت پروردگارشان را پاسخ می‌گویند ، و نماز را چنان که باید می‌خوانند ، و کارشان به شیوه رایزنی و بر پایه مشورت با یکدیگر است ، و از چیزهائی که بدیشان داده‌ایم ( در کارهای خیر ) صرف می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْرُهُمْ شُورَیا بَیْنَهُمْ » : کار و بارشان شورائی است . مهمترین مسأله اجتماعی همان اصل « شوری‌ » است و یک برنامه عمومی و همگانی مسلمانان است .‏

سوره شورى آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ إِذَا أَصَابَهُمُ الْبَغْیُ هُمْ یَنتَصِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانیند که اگر ستمی بدیشان شد ، خویشتن را یاری می‌دهند ( و زیر بار ظلم نمی‌روند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْبَغْیُ » : ظلم و تعدّی . « یَنتَصِرُونَ » : یاری می‌طلبند . به یاری یکدیگر می‌شتابند .‏

سوره شورى آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَزَاء سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِّثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ولی از آنجا که یاری کردن نباید از مسیر مساوات و عدالت خارج شود و به انتقامجوئی و کینه‌توزی و تجاوز از حدّ منتهی گردد ، باید توجّه داشته باشند که ) کیفر هر بدی ، کیفری همسان آن است . اگر کسی ( به هنگام قدرت ، برای هدایت گمراهان و استحکام پیوندهای اجتماعی از بدکار ) گذشت کند ( و میان خود و میان او ) صلح و صفا به راه اندازد ، پاداش چنین کسی با خدا است . خداوند قطعاً ظالمان را دوست نمی‌دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّهُ لا یُحِبُّ الظَّالِمِینَ » : این نکته قابل ذکر است که تسلیم شونده ظلم ، و دفاع‌کننده از ظلم ، و کننده ظلم ، و کمک‌کننده ظلم ، همه محکوم و بزهکارند .‏

سوره شورى آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَمَنِ انتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ فَأُوْلَئِکَ مَا عَلَیْهِم مِّن سَبِیلٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بر کسانی که پس از ستمی که بر آنان رفته است انتقام می‌گیرند ، ( و برابر تعدّی و ظلمی که بدیشان شده است ، خصم را سرکوب می‌سازند ) عتاب و عقابی نیست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إنتَصَرَ » : ( نگا : شوری‌ / 39 ) . در اینجا مراد انتقام گرفتن است . « ظُلْمِهِ » : اضافه مصدر به مفعول خود است . « مِن سَبِیلٍ » : راهی برای مؤاخذه . مراد عتاب و عقاب است .‏

سوره شورى آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَى الَّذِینَ یَظْلِمُونَ النَّاسَ وَیَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ أُوْلَئِکَ لَهُم عَذَابٌ أَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بلکه عتاب و عقاب متوجّه کسانی است که به مردم ستم می‌کنند و در زمین به ناحق سرکشی می‌آغازند . چنین کسانی دارای عذاب دردآور و دردناکی هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَبْغُونَ » : سرکشی می‌کنند .‏

سوره شورى آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَمَن صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَلِکَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسی که ( در برابر ظلم دیگران ) شکیبائی کند و ( زمام اختیار را از دست ندهد ، و با وجود قدرت ، از ستمگر ) درگذرد ( ولی بداند که این عمل باعث گستاخی ظالم نمی‌گردد ، این کار او ) از زمره کارهائی است که باید بر آن عزم را جزم کرد و بر آن ماندگار شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَمِنْ عَزْمِ الْاُمُورِ » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 186 ، لقمان‌ / 17 )‏

سوره شورى آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَن یُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِن وَلِیٍّ مِّن بَعْدِهِ وَتَرَى الظَّالِمِینَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ یَقُولُونَ هَلْ إِلَى مَرَدٍّ مِّن سَبِیلٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسی که خدا گمراهش سازد ، بغیر از خدا یار و یاوری ندارد ( تا او را مدد کند و او را در قیامت از عذاب برهاند . ای مخاطب ، آن روز ) ستمگران کفرپیشه را خواهی دید که وقتی چشمانشان به عذاب می‌افتد خواهند گفت : ( پروردگارا ) آیا راهی برای برگشت ( به جهان و جبران گذشته‌ها ) وجود دارد ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ » : هنگامی که چشمانشان به عذاب افتاد و در کنار آن قرار گرفتند ( نگا : انعام‌ / 27 ) . « مِن بَعْدِهِ » : سوای او . غیر از او . « مَرَدٍّ » : رجوع و برگشت ( نگا : رعد / 11 ، روم‌ / 43 ) .‏

سوره شورى آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَرَاهُمْ یُعْرَضُونَ عَلَیْهَا خَاشِعِینَ مِنَ الذُّلِّ یَنظُرُونَ مِن طَرْفٍ خَفِیٍّ وَقَالَ الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ الْخَاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِیهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَلَا إِنَّ الظَّالِمِینَ فِی عَذَابٍ مُّقِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان را خواهی دید که ( به کنار آتش برده می‌شوند و ) به آتش نموده می‌شوند ، در حالی که بر اثر مذلّت و خواری کز کرده‌اند و بهم آمده‌اند و زیر چشمی مخفیانه ( به آتش ) می‌نگرند ! ( در این هنگام ) مؤمنان می‌گویند : واقعاً زیانکاران کسانیند که در روز قیامت ( سرمایه گرانبهای وجود ) خود را و اهل و عیال خود را از دست داده باشند ! هان ! ( ای مردمان ! همه بدانید که از این به بعد ) ستمگران کفرپیشه در عذاب دائم خواهند بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیْهَا » : بر آتش . مرجع ضمیر ( ها ) نار محذوف است و از قرینه کلامی پیدا است « یُعْرَضُونَ عَلَیْهَا » : ( نگا : احقاف‌ / 20 و 34 ، غافر / 46 ) . « خَاشِعِینَ » : فروتنان . مراد بهم آمدگان و کزکردگان است . « طَرْفٍ » : چشم . « مِنْ » : با . « مِن طَرْفٍ خَفِیٍّ » : زیرچشمی . با گوشه چشم . دزدانه و مخفیانه . « أَهْلِیهِمْ » : أَهْلُونَ و أَهْلِینَ ، اهل و عیال و خانواده است . « مُقِیمٍ » : دائم . همیشگی .‏

سوره شورى آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا کَانَ لَهُم مِّنْ أَوْلِیَاء یَنصُرُونَهُم مِّن دُونِ اللَّهِ وَمَن یُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِن سَبِیلٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان یاوران و دوستانی ندارند که ایشان را در برابر ( عذاب ) خدا یاری و کمک کنند . خدا هر که را گمراه سازد ، او راهی ( برای نجات ) ندارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَنصُرُونَهُم مِّن دُونِ اللهِ » : ایشان را برای نجات از عذاب الهی یاری دهند . بجز خدا کسی ندارند که ایشان را یاری و کمک کند .‏

سوره شورى آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ اسْتَجِیبُوا لِرَبِّکُم مِّن قَبْلِ أَن یَأْتِیَ یَوْمٌ لَّا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللَّهِ مَا لَکُم مِّن مَّلْجَأٍ یَوْمَئِذٍ وَمَا لَکُم مِّن نَّکِیرٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرچه زودتر مخلصانه فرمان پروردگار خود را پذیرا گردید ، پیش از آن که روزی ( قیامت‌نام ) فرا رسد که خدا هرگز آن را برنمی‌گرداند . در آن روز نه پناهگاهی دارید و نه اصلاً می‌توانید ( بعد از گواهی دادن نامه اعمال و فرشتگان و اندامهای بدن ، کارهای خود را ) انکار کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَرَدَّ » : ( نگا : رعد / 11 ، روم / 43 ، شوری / 44 ) . « مِنَ اللهِ » : از سوی خدا . « لا مَرَدَّ مِنَ اللهِ » : اصلاً خدا آن را برنمی‌گرداند و آخرت را بهم نمی‌زند و دوباره جهان دنیا را برپای نمی‌دارد . « نَکِیرٍ » : انکار ( نگا : حجّ‌ / 44 ) .‏

سوره شورى آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِنْ أَعْرَضُوا فَمَا أَرْسَلْنَاکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظاً إِنْ عَلَیْکَ إِلَّا الْبَلَاغُ وَإِنَّا إِذَا أَذَقْنَا الْإِنسَانَ مِنَّا رَحْمَةً فَرِحَ بِهَا وَإِن تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ فَإِنَّ الْإِنسَانَ کَفُورٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ( مشرکان از پذیرش دعوت تو ) روی‌گردان شدند ( باک مدار و غمگین مباش ) چرا که ما تو را به عنوان مراقب و مواظب ( کردار و رفتار ) ایشان نفرستاده‌ایم . بر تو پیام باشد و بس . هنگامی که ما از جانب خویش لطف و مرحمتی به انسان برسانیم ( و فراخی و گشایشی نصیبش گردانیم ) به سبب آن سرمست و شادان می‌گردد ( و غرور دارائی و اموال او را فرا می‌گیرد ) ، و اگر بلا و مصیبتی ( و زیان و ضرری ) به خاطر کارهائی که کرده است ( و معاصی و گناهانی که نموده است ) بدو برسد ( لطف و مرحمت ما را فراموش می‌نماید و ) کفران نعمت می‌کند ( و چه بسا کافر و بی‌دین می‌گردد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَفِیظاً » : مراقب و محافظ . ( نگا : نساء / 80 ، انعام‌ / 107 ) . « إِنْ » : حرف نفی است . « رَحْمَةً » : نیکی و خوبی . لطف و مرحمت . نعمت و ثروت . « سَیِّئَةٍ » : بلا و بدی . زیان و ضرر و فقر و بیماری ( نگا : زاد المسیر ) . « کَفُورٌ » : بسیار ناسپاس و ناشکر ( نگا : هود / 9 ) . بسیار کافر و بی‌دین ( نگا : المنتخب ) .‏

سوره شورى آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ لِلَّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ یَخْلُقُ مَا یَشَاءُ یَهَبُ لِمَنْ یَشَاءُ إِنَاثاً وَیَهَبُ لِمَن یَشَاءُ الذُّکُورَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مالکیّت و حاکمیّت آسمانها و زمین از آن خدا است . هرچه بخواهد می‌آفریند . به هر کس که بخواهد دخترانی می‌بخشد و به هر کس که بخواهد پسرانی عطاء می‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُلْکُ » : مالکیّت و حاکمیّت . کشور و مملکت . « إِنَاثاً » : جمع أُنثی ، دختران ( نگا : نساء / 117 ) . « الذُّکُورَ » : جمع ذَکَر ، پسران ( نگا : انعام‌ / 39 ) .‏

سوره شورى آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْرَاناً وَإِنَاثاً وَیَجْعَلُ مَن یَشَاءُ عَقِیماً إِنَّهُ عَلِیمٌ قَدِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و یا این که هم پسران می‌دهد و هم دختران . و خدا هر که را بخواهد نازا می‌کند . او بس آگاه و توانا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُزَوِّجُهُمْ » : آنها را با هم گرد می‌آورد و جفت هم می‌کند . یعنی به برخیها گاهی پسر و گاهی دختر عطاء می‌کند . یا این که دوقلوی پسر یا دختر و یا پسر و دختر می‌بخشد .‏

سوره شورى آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا کَانَ لِبَشَرٍ أَن یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْیاً أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولاً فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ مَا یَشَاءُ إِنَّهُ عَلِیٌّ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هیچ انسانی را نسزد که خدا با او سخن بگوید ، مگر از طریق وحی ( به قلب ، به گونه الهام در بیداری ، و یا خواب در غیربیداری ) یا از پس پرده‌ای ( از موانع طبیعی ) و یا این که خداوند قاصدی را ( به نام جبرئیل ) بفرستد و او به فرمان آفریدگار آنچه را که خدا می‌خواهد ( به پیغمبران ) وحی کند . وی والا و کار بجا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا کَانَ لِبَشَرٍ . . . » : ارتباط خدا با جهان انسانیّت ، از سه راه امکان‌پذیر است و بس : الف - وحی ، یا القای به قلب ، به گونه الهام در بیداری یا به صورت خواب در وقت خفتن ( نگا : قصص‌ / 7 ) . ب - از پشت حجاب ( نگا : قصص‌ / 30 - 42 ) . ج - ارسال فرشته وحی به سوی پیغمبران ( نگا : نساء / 163 ) .‏

سوره شورى آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ رُوحاً مِّنْ أَمْرِنَا مَا کُنتَ تَدْرِی مَا الْکِتَابُ وَلَا الْإِیمَانُ وَلَکِن جَعَلْنَاهُ نُوراً نَّهْدِی بِهِ مَنْ نَّشَاء مِنْ عِبَادِنَا وَإِنَّکَ لَتَهْدِی إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همان گونه که به پیغمبران پیشین وحی کرده‌ایم ، به تو نیز به فرمان خود جان را وحی کرده‌ایم ( که قرآن نام دارد و مایه حیات دلها است . پیش از وحی ) تو که نمی‌دانستی کتاب چیست و ایمان کدام ، ولیکن ما قرآن را نور عظیمی نموده‌ایم که در پرتو آن هر کس از بندگان خویش را بخواهیم هدایت می‌بخشیم . تو قطعاً ( مردمان را با این قرآن ) به راه راست رهنمود می‌سازی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ » : همان گونه که به پیغمبران وحی کرده‌ایم . به همان سه شکلی که به پیغمبران وحی کرده‌ایم . « رُوحاً » : مراد قرآن است که به انسانها حیات جاودانه می‌بخشد ( نگا : انفال‌ / 24 ) . یا مراد همه چیزهائی است که خدا بدو وحی فرموده است ( نگا : نحل‌ / 2 ) . « الْکِتَابُ » : مراد قرآن است . « الإِیمَانُ » : ایمان . مراد تنها باور و تصدیق مجرّد نیست ، بلکه مراد آگاهی کامل از ایمان و آشنائی به تفاصیل قوانین دینی است که با خود آورده است ( نگا : بقره‌ / 143 ) . « نُوراً » : نور عظیمی .‏

سوره شورى آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ صِرَاطِ اللَّهِ الَّذِی لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ أَلَا إِلَى اللَّهِ تَصِیرُ الأمُورُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏راه خدائی که متعلّق بدو است همه چیزهائی که در آسمانها و زمین است . هان ! همه کارها به خدا بازمی‌گردد ( و هر کاری تحت نظارت دقیق او و با اطّلاع و اجازه او انجام می‌پذیرد ، و هر چیزی بدو مربوط است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صِرَاطٍ » : بدل از ( صِرَاطٍ ) آیه قبلی است . « اَلا إِلَی‌اللهِ تَصِیرُ الأُمُورُ » : ( نگا : بقره‌ / 285 ، آل‌عمران‌ / 28 ، مائده‌ / 18 ) . « تَصِیرُ » : منتهی می‌گردد . برمی‌گردد . رجوع و برگشت دارد .‏

تفسیر نور: سوره زخرف

تفسیر نور:
سوره زخرف آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ حم ‏

‏ترجمه : ‏
‏حا . میم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حم‌ » : از حروف مقطّعه است ( نگا : بقره‌ / 1 ) .‏

سوره زخرف آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ وَالْکِتَابِ الْمُبِینِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سوگند به قرآن ! که خود روشن و روشنگر ( عقائد و احکام آسمانی ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْکِتَابِ الْمُبِینِ » : مراد قرآن است که از الفاظ و عبارات روشنی فراهم آمده است و روشنگر عقائد و احکام الهی و مفاهیم والای اخلاقی است ( نگا : مائده‌ / 15 ، یوسف‌ / 1 ، شعراء / 2 ، نمل‌ / 1 ) .‏

سوره زخرف آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا جَعَلْنَاهُ قُرْآناً عَرَبِیّاً لَّعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما قرآن را به زبان عربی فراهم آورده‌ایم تا شما ( بتوانید پی به اعجاز آن ببرید و معانی و مفاهیم آن را ) درک کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قُرْءَاناً عَرَبِیّاً » : ( نگا : یوسف‌ / 2 ، طه‌ / 113 ، زمر / 28 ، فصّلت‌ / 3 ، شوری‌ / 7 ) .‏

سوره زخرف آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتَابِ لَدَیْنَا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قرآن که در لوح محفوظ در پیش ما است ، والا و استوار است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُمِّ الْکِتَابِ » : اصل هر کتابی ، مراد لوح محفوظ است ( نگا : رعد / 39 ، بروج‌ / 22 ) . « عَلِیٌّ » : والا . در بالاترین مرتبه اعجاز است و ناسخ همه کتابهای آسمانی بوده و مقدّم بر جملگی آنها است . « حَکِیمٌ » : مستحکم و خلل‌ناپذیر ( نگا : هود / 1 ) . پرحکمت . حاکم .‏

سوره زخرف آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَنَضْرِبُ عَنکُمُ الذِّکْرَ صَفْحاً أَن کُنتُمْ قَوْماً مُّسْرِفِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ما این قرآن را ( که مایه بیداری و راهیابی شما است ) از شما بازگیریم ( و شما را به خود واگذاریم و با آیات حیات‌بخش آن رهنمودتان نسازیم ) بدان خاطر که شما مردمان متجاوز و اسرافکارید ؟ ! ( هرگز چنین نمی‌کنیم . بلکه قرآن را بر شما نازل می‌نمائیم تا دلهائی که اندک آمادگی دارند ، تکان بخورند و به راه آیند ، و گمراهانی چون شما ، فردای قیامت حجّتی در دست نداشته باشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اَفَنَضْرِبُ عَنکُمْ » : آیا از شما باز داریم‌ ؟ آیا از شما به دور و منصرف داریم‌ ؟ « الذِّکْرَ » : قرآن . پند دادن با سخنان گهربار قرآنی ، و رهنمود با احکام آسمانی . « صَفْحاً » : اعراض و روگردانی . در این صورت مفعول مطلق و از غیر لفظ فعل است . روگردانان . در این صورت حال است . جانب و طرف چیزی . در این صورت ظرف است و معنی چنین است : آیا ما این قرآن را از شما بازگیریم و به جانب دیگری ببریم‌ ؟ « اَن کُنتُمْ قَوْماً مُّسْرِفِینَ » : اصل آن ( لأنْ کُنتُمْ ) است و به معنی ( لِکَوْنِکُمْ ) می‌باشد . « مُسْرِفِینَ » : مراد متجاوزین از حدّ و افراد سخت گمراه است . معنی دیگر آیه : آیا چون شما قوم متجاوزی هستید ، از شما درگذریم ، و از عقاب و عذاب خود نترسانیم و فردای قیامت حجّتی در دست داشته باشید ؟‏

سوره زخرف آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَمْ أَرْسَلْنَا مِن نَّبِیٍّ فِی الْأَوَّلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( فرستادن پیغمبری به سوی شما چرا باید عجیب باشد ؟ قبلاً ) ما پیغمبران زیادی را به میان ملّتهای پیشین روانه کرده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَمْ » : فراوان . چه زیاد . مفعول به ( أَرْسَلْنا ) است .‏

سوره زخرف آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا یَأْتِیهِم مِّن نَّبِیٍّ إِلَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُون ‏

‏ترجمه : ‏
‏هیچ پیغمبری به پیش آنان نمی‌آمد ، مگر این که او را مورد استهزاء قرار می‌دادند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا یَأْتِیهِمْ . . . » : اشاره به این حقیقت است که مخالفتها و مسخره‌کردنها مانع این نشده است که خدا ارسال پیغمبران را قطع کند ، و مؤمنان راستین هم بدانند که این رویگردانیهای از حقّ و مبارزه با آن ، و شکنجه خوبان و تمسخر ایشان ، سابقه طولانی دارد .‏

سوره زخرف آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَهْلَکْنَا أَشَدَّ مِنْهُم بَطْشاً وَمَضَى مَثَلُ الْأَوَّلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( رویگردانیها و تمسخرها هم بی‌کیفر نمانده است ) و ما کسانی را هلاک کرده‌ایم که نیرومندتر از اینها هم بوده‌اند و قدرت بیشتری هم داشته‌اند . نمونه‌هائی از داستان پیشینیان ( بارها در قرآن به میان آمده و ) گذشته است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَطْشاً » : نیرومندی ( نگا : قصص‌ / 78 ، غافر‌ / 21 ) دلیری . حمله و یورش . تندی و تیزی . ( نگا : اعراف‌ / 195 ، قصص‌ / 19 ، شعراء / 130 ) . « مَثَلُ » : سرگذشت . نمونه زندگی . « مِنْهُمْ » : از قریشیان و مکّیان .‏

سوره زخرف آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ خَلَقَهُنَّ الْعَزِیزُ الْعَلِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر از مشرکان بپرسی که چه کسی آسمانها و زمین را آفریده است ، قطعاً خواهند گفت : خداوند با عزّت و بس آگاه . ( چرا که می‌دانند بتهای ایشان چنین کاری را نکرده‌اند و آنان به معبودان خود حقّ خالقیّت نمی‌دهند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَئِن سَأَلْتَهُمْ » : ( نگا : عنکبوت‌ / 61 ، لقمان‌ / 25 ، زمر / 38 ) .‏

سوره زخرف آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ مَهْداً وَجَعَلَ لَکُمْ فِیهَا سُبُلاً لَّعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسی که زمین را گاهواره ( زندگی و محلّ آرامش ) شما کرده است و در آن راه‌هائی برای شما به وجود آورده است تا این که رهنمود شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَهْداً » : گاهواره . مکان آماده . ( نگا : مجمع‌البیان الحدیث ) . « جَعَلَ لَکُمْ فِیهَا سُبُلاً » : ( نگا : نحل‌ / 15 ، طه‌ / 53 ، انبیاء / 31 ) . « لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ » : تا به مقصدهای خود رهنمود شوید . تا به نشانه‌های قدرت خدا پی ببرید .‏

سوره زخرف آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِی نَزَّلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَنشَرْنَا بِهِ بَلْدَةً مَّیْتاً کَذَلِکَ تُخْرَجُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و آن کسی که از سوی آسمان ، آبی به اندازه لازم باراند . ما با چنین آبی زمین مرده را زندگی بخشیدیم ، همین گونه ( که زمینهای مرده با نزول باران زنده گردانده می‌شوند ، شما نیز زنده گردانده می‌شوید و ) بیرون آورده می‌شوید ( و برای حساب و کتاب به محشر گسیل می‌گردید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِقَدَرٍ » : به اندازه لازم . به مقدار معیّن . « أَنشَرْنَا » : زنده گرداندیم ( نگا : انبیاء / 21 ) .‏

سوره زخرف آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِی خَلَقَ الْأَزْوَاجَ کُلَّهَا وَجَعَلَ لَکُم مِّنَ الْفُلْکِ وَالْأَنْعَامِ مَا تَرْکَبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و همان کسی است که همه جفتها ( و نرها و ماده‌ها ، اعم از انسانها و حیوانها و گیاهها ) را آفریده است . و برای شما از کشتیها و چهارپایان مرکبهائی تهیّه دیده است که بر آنها سوار می‌گردید ( و راحت و سریع راه را طی می‌کنید و بدینجا و آنجا می‌روید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأزْوَاجَ » : جفتها . مراد نرها و ماده‌ها و مثبتها و منفیها و بالاخره همه جنسهای مخالف است . ( نگا : یس‌ / 36 ) . نوعها و صنفها ( نگا : حجّ‌ / 5 ) .‏

سوره زخرف آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ لِتَسْتَوُوا عَلَى ظُهُورِهِ ثُمَّ تَذْکُرُوا نِعْمَةَ رَبِّکُمْ إِذَا اسْتَوَیْتُمْ عَلَیْهِ وَتَقُولُوا سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَمَا کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا این مراکب را آفریده است ) تا این که بر پشت آنها قرار بگیرید ، و هنگامی که بر آنها سوار شدید نعمت پروردگار خود را یاد کنید و بگوئید : پاک و منزّه خدائی است که او اینها را به زیر فرمان ما درآورد ، و گرنه ما بر ( رام کردن و نگهداری ) آنها توانائی نداشتیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِتَسْتَوُوا » : تا مستقرّ گردید و جا خوش کنید . « مُقْرِنینَ » : توانایان . به زیر فرمان درآورندگان و نگاه‌دارندگان .‏

سوره زخرف آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّا إِلَى رَبِّنَا لَمُنقَلِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ما به سوی پروردگارمان بازمی‌گردیم ( و حساب و کتاب نحوه زندگی دنیای خود را بازپس می‌دهیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُنقَلِبُونَ » : برگردندگان ( نگا : اعراف‌ / 125 ، شعراء / 50 ) . « وَ إِنَّآ إِلَیا رَبِّنَا لَمُنقَلِبُونَ » : این آیه اشاره دارد به این که : بعد از این جهان معاد و محاسبه در میان است و نباید هنگام سوار شدن بر مرکبهای راهوار و داشتن زرق و برق دنیا مغرور شد و بر دیگران تکبّر نمود ، بلکه باید به هنگام بهره‌گیری و بهره‌مندی از نعمتها یاد خدا کرد .‏

سوره زخرف آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلُوا لَهُ مِنْ عِبَادِهِ جُزْءاً إِنَّ الْإِنسَانَ لَکَفُورٌ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مشرکان از میان بندگان یزدان ، برخی را پاره‌ای از او می‌دانند ( چرا که فرشتگان را دختران خدا قلمداد می‌کنند و فرزند هم جزئی از وجود پدر و مادر است که به صورت نطفه از آنان جدا می‌شود ) . واقعاً انسان بس ناسپاس و کفرپیشه آشکاری است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جُزْءًا » : بخش . تکّه و پاره . همتا و همگون ( نگا : أضواء البیان ) . مؤنّث و ماده ( نگا : همان مرجع ) . مراد فرزند است که جزئی از وجود والدین است . مشرکان معتقد بودند که فرشتگان دختران خدایند ( نگا : انعام‌ / 100 ، نحل‌ / 57 ، صافّات‌ / 149 ) . « کَفُورٌ » : بسیار کفرپیشه ، بس ناسپاس ( نگا : المصحف المیسّر ) .‏

سوره زخرف آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ أَمِ اتَّخَذَ مِمَّا یَخْلُقُ بَنَاتٍ وَأَصْفَاکُم بِالْبَنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا از میان چیزهائی که خدا می‌آفریند ، دختران را برای خود برگزیده است و پسران را ویژه شما کرده است‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« إتَّخَذَ » : برگزیده است . برگرفته است . « أَصْفَاکُمْ » : برای شما انتخاب کرده است ( نگا : اسراء / 40 ) .‏

سوره زخرف آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُم بِمَا ضَرَبَ لِلرَّحْمَنِ مَثَلاً ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدّاً وَهُوَ کَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در حالی که هرگاه یکی از آنان را به همان چیزی مژده دهند که نظیر و شبیه برای خدای مهربان می‌سازد ، چهره‌اش ( از فرط ناراحتی ) سیاه می‌شود و مملوّ از خشم و کین می‌گردد !‏

‏توضیحات : ‏
‏« ضَرَبَ لِلرَّحْمنِ مَثَلاً » : برای خداوند مهربان همسان و همانند می‌سازد . چرا که فرزند از جنس والدین خود و نظیر و شبیه ایشان در جنسیّت است . برای خداوند مهربان مثال می‌آورد و مثل می‌زند . « کَظِیمٌ » : پر از خشم و لبریز از غم و اندوه ( نگا : یوسف‌ / 84 ، نحل‌ / 58 ) .‏

سوره زخرف آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ أَوَمَن یُنَشَّأُ فِی الْحِلْیَةِ وَهُوَ فِی الْخِصَامِ غَیْرُ مُبِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا کسی را که در لابلای زینت و زیور پرورش می‌یابد ، و به هنگام گفتگو و کشمکش در بحث و مجادله ( به خاطر حیا و شرم و عاطفه نازکی که دارد ) نمی‌تواند مقصود خود را خوب و آشکار بیان و اثبات کند ، ( فرزند خدا می‌دانید و پسران را فرزند خود ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُنَشَّأُ » : پرورش می‌یابد و بالیده می‌گردد . در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی به دنبال دارد . « الْحِلْیَةِ » : زینت . زیور . « مَن یُنَشَّأُ فِی الْحِلْیَةِ . . . » : مراد این است که زنان غالباً علاقه شدیدی به زینت‌آلات دارند ، و به هنگام جرّ و بحث ، به خاطر حیا و شرم و عطوفت زیاد ، در اثبات مقصود و بیان منظور خود درمی‌مانند .‏

سوره زخرف آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلُوا الْمَلَائِکَةَ الَّذِینَ هُمْ عِبَادُ الرَّحْمَنِ إِنَاثاً أَشَهِدُوا خَلْقَهُمْ سَتُکْتَبُ شَهَادَتُهُمْ وَیُسْأَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان فرشتگان را که بندگان خدای مهربانند ، مؤنّث بشمار می‌آورند ( و دختران خدا قلمداد می‌نمایند ! ) . آیا ایشان به هنگام آفرینش فرشتگان حضور داشته‌اند و خِلقتشان را مشاهده نموده‌اند ؟ ! اظهارنظر و گواهی ایشان ( بر این عقیده بی‌اساس ، در نامه‌های اعمالشان ) ثبت و ضبط می‌شود و ( در روز قیامت ، از سوی خدا ) بازخواست می‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَعَلُوا الْمَلآئِکَةَ . . . إِنَاثاً » : ( نگا : اسراء / 40 ، صافّات‌ / 150 ) .‏

سوره زخرف آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا لَوْ شَاء الرَّحْمَنُ مَا عَبَدْنَاهُم مَّا لَهُم بِذَلِکَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا یَخْرُصُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و می‌گویند : اگر خدا می‌خواست ما فرشتگان را پرستش نمی‌کردیم . آنان کمترین اطّلاع و کوچکترین خبری از این ( رضایت الهی ) ندارند ! ایشان سخنانشان جز بر پایه حدس و گمان و تخمین نیست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَوْ شَآءَ الرَّحْمَانُ » : مشرکان تنها برای توجیه عقائد فاسد و اعمال خرافی خود چنین سخنی می‌گفتند . درست است که در عالم هستی چیزی بی‌اراده خدا واقع نمی‌شود ، ولی خدا خواسته است که ما مختار و صاحب آزادی اراده باشیم . خود آنان اگر کسی حقوقی از ایشان را پایمال می‌کرد ، هرگز از مجازات او چشم‌پوشی نمی‌کردند و نمی‌گفتند : چه مانعی است ، دست تقدیر چنین کرده است . « یَخْرُصُونَ » : تخمین می‌زنند و ناسنجیده می‌گویند ( نگا : انعام‌ / 116 و 148 ، یونس‌ / 66 ) .‏

سوره زخرف آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ آتَیْنَاهُمْ کِتَاباً مِّن قَبْلِهِ فَهُم بِهِ مُسْتَمْسِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا این که ما کتابی را پیش از این قرآن ، بدانان داده‌ایم و آنان بدان چنگ زده‌اند ( و آن کتاب افتراء ایشان را تأیید می‌کند ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْ » : ما بعد خود را عطف بر ( أَشَهِدُوا خَلْقَهُمْ ) می‌سازد . « قَبْلِهِ » : پیش از قرآن .‏

سوره زخرف آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ قَالُوا إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِم مُّهْتَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بلکه ایشان می‌گویند : ما پدران و نیاکان خود را بر آئینی یافته‌ایم و ما نیز بر پی آنان می‌رویم ( و راه بت‌پرستی را در پیش می‌گیریم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَاثَارَ » : جمع أَثَر . مراد راه و رسم است ( نگا : صافّات‌ / 70 ) . « أُمَّةٍ » : دین و آئین .‏

سوره زخرف آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ فِی قَرْیَةٍ مِّن نَّذِیرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِم مُّقْتَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همین گونه در هیچ شهر و دیاری پیش از تو ( پیغمبر ) بیم‌دهنده‌ای مبعوث نکرده‌ایم مگر این که متنعّمان ( خوشگذران و مغرور از ثروت و قدرت ) آنجا گفته‌اند : ما پدران و نیاکان خود را بر آئینی یافته‌ایم ( که بت‌پرستی را بر همگان واجب کرده است ) و ما هم قطعاً ( بر شیوه ایشان ماندگار می‌شویم و ) به دنبال آنان می‌رویم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ » : به همین منوال . همین گونه . یعنی مشرکان در همه ادوار ، وقتی که از حجّت و برهان درمانده‌اند ، سلسله خصومت با حقیقت را جنبانده‌اند ، و دست به دامان تقلید زده‌اند . « قَرْیَةٍ » : ( نگا : اعراف‌ / 94 ، فرقان‌ / 51 ، شعراء / 208 ) . « مُتْرَفُوهَا » : ( نگا : اسراء / 16 ، مؤمنون‌ / 64 ، سبأ / 34 ) . « أُمَّةٍ » : دین و آئین . « مُقْتَدُونَ » : اقتداءکنندگان . پیروی کنندگان . مقلّدان .‏

سوره زخرف آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ أَوَلَوْ جِئْتُکُم بِأَهْدَى مِمَّا وَجَدتُّمْ عَلَیْهِ آبَاءکُمْ قَالُوا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُم بِهِ کَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( پیغمبرشان بدیشان ) می‌گفت : آیا اگر من آئینی را هم برای شما آورده باشم که از آئینی هدایت‌بخش‌تر باشد که پدران و نیاکان خود را بر آن یافته‌اید ( باز هم از گذشتگان خود پیروی می‌کنید و بر بت‌پرستی‌خویش می‌روید و دست به دامان تقلید می‌شوید ؟ ) می‌گفتند : ( آری ! چنین است و ) اصلاً ما به چیزی که ( با خود آورده‌اید و ) بدان مأمور و مبعوث شده‌اید ، باور نداریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُرْسِلْتُم بِهِ » : همراه با آن فرستاده شده‌اید و برای تبلیغ آن برانگیخته شده‌اید .‏

سوره زخرف آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ فَانتَقَمْنَا مِنْهُمْ فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُکَذِّبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس ما از ایشان انتقام گرفته‌ایم ( و آنان را به مجازات سخت دنیوی گرفتار ساخته‌ایم . ای مخاطب اندیشمند ) بنگر عاقبت کار تکذیب‌کنندگان ( پیغمبران ، به کجا کشیده است و ) چگونه شده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَانتَقَمْنَا مِنْهُمْ » : ( نگا : اعراف‌ / 136 ، حجر / 79 ، روم‌ / 47 ) . « فَانظُرْ » : مخاطب پیغمبر اسلام یا هر شنونده و خواننده‌ای است .‏

سوره زخرف آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ لِأَبِیهِ وَقَوْمِهِ إِنَّنِی بَرَاء مِّمَّا تَعْبُدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) برای تکذیب‌کنندگان معاصر بیان کن گوشه‌ای از داستان ابراهیم را . وقتی ابراهیم به پدر و قوم خود گفت : من از معبودهائی که می‌پرستید بیزارم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَرَآءٌ » : بری ( نگا : انعام‌ / 78 ، انفال‌ / 48 ، ممتحنه‌ / 4 ) . بیزار . در اصل مصدر است .‏

سوره زخرف آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا الَّذِی فَطَرَنِی فَإِنَّهُ سَیَهْدِینِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بجز آن معبودی که مرا آفریده است . ( او را خواهم پرستید ) چرا که او مرا ( به راه حق ) رهنمود خواهد کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَطَرَنِی‌ » : مرا از نیستی به هستی آورده است . « سَیَهْدِینِ » : مرا هدایت خواهد کرد . یاء ضمیر حذف شده است . فعل مضارع با وجود حرف استقبال ، در اینجا برای استمرار حال و آینده است . چرا که همین واژه در سوره شعراء ، آیه 78 بدون آن آمده است و قصّه یکی است .‏

سوره زخرف آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلَهَا کَلِمَةً بَاقِیَةً فِی عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ابراهیم توحید را به عنوان شعار یکتاپرستی در میان قوم خود باقی گذاشت ، تا این که ایشان ( بدان ایمان آورده و ) برگردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَعَلَهَا » : مرجع ضمیر فاعلی فعل ( جَعَلَ ) خدا یا ابراهیم است . ضمیر ( ها ) به کلمه توحید ، یعنی ( لآ إِلهَ إِلاَّ اللهُ ) برمی‌گردد که مفهوم از مجموع ( الَّذِی فَطَرَنِی ) و ( إِنَّنِی بَرَآءٌ مِّمَّا تَعْبُدُونَ ) است . یا این که مرجع ( هذِهِ الْمَقَالَة ) است که از فحوای کلام پیدا است .‏

سوره زخرف آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ مَتَّعْتُ هَؤُلَاء وَآبَاءهُمْ حَتَّى جَاءهُمُ الْحَقُّ وَرَسُولٌ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مشرکان امید ابراهیم را برآورده نکردند و برنامه‌اش را پیاده ننمودند و من هم در عقوبت ایشان عجله‌ای نکردم ) بلکه من اینان و پدرانشان را از مواهب دنیا بهره‌مند ساختم تا ( قرآن فراخواننده مردمان به ) حق ( و حقیقت ) ، و پیغمبر روشنگری به نزدشان آمد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَتَّعْتُ » : بهره‌مند ساختم . مهلت دادم . « الْحَقُّ » : حقیقت . مراد قرآن است . « مُبِینٌ » : روشنگر و بیانگر . واضح و روشن . یعنی پیغمبری که رسالتش ثابت و روشن است . مراد حضرت محمّد است .‏

سوره زخرف آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَمَّا جَاءهُمُ الْحَقُّ قَالُوا هَذَا سِحْرٌ وَإِنَّا بِهِ کَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که قرآن به پیش ایشان آمد ، گفتند : این جادو است و ما بدان باور نداریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَقُّ » : قرآن ( نگا : زخرف‌ / 29 و 31 ) .‏

سوره زخرف آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا لَوْلَا نُزِّلَ هَذَا الْقُرْآنُ عَلَى رَجُلٍ مِّنَ الْقَرْیَتَیْنِ عَظِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتند : چرا این قرآن بر مرد بزرگواری از یکی از دو شهر ( مکّه و طائف ) فرو فرستاده نشده است‌ ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَجُلٍ » : مرد بزرگوار . مرادشان مردی سرشناس و ثروتمند است . هرچند منظورشان چه بسا شخص معیّنی نباشد ، ولی اغلب گفته‌اند مرادشان ولید پسر مغیره مخزومی از مکّه ، و عروه پسر مسعود ثقفی از طائف بود . « الْقَرْیَتَیْنِ » : دو شهر . مرادشان مکّه و طائف بود .‏

سوره زخرف آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ أَهُمْ یَقْسِمُونَ رَحْمَةَ رَبِّکَ نَحْنُ قَسَمْنَا بَیْنَهُم مَّعِیشَتَهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَرَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُم بَعْضاً سُخْرِیّاً وَرَحْمَتُ رَبِّکَ خَیْرٌ مِّمَّا یَجْمَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا آنان رحمت پروردگار تو را تقسیم می‌کنند ( و کلید رسالت را به هر کس که بخواهند می‌سپارند ؟ ) . این مائیم که معیشت آنان را در زندگی دنیا میانشان تقسیم کرده‌ایم . و برخی را بر برخی دیگر برتریهائی داده‌ایم ، تا بعضی از آنان بعضی دیگر را به کار گیرند ( و به یکدیگر خدمت کنند ) . و رحمت پروردگارت از تمام آنچه جمع‌آوری می‌کنند بهتر است ( که نبوّت است و نبوّت از همه مقامات برتر است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَحْمَة » : در رسم‌الخطّ قرآنی با تاء کشیده نوشته شده است . « مَعِیشَتَهُمْ » : قوت زندگی ایشان ، از قبیل : خوردنی و نوشیدنی . « دَرَجَاتٍ » : مراتب . مراد تفاوت در استعدادها و لیاقتها و اعمال و ارزاق است . « سُخْرِیّاً » : مسخّر . زیر فرمان . به کار گرفته شده . منسوب به ( سُخْرَه ) است . « لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُم بَعْضاً سُخْرِیّاً » : تسخیر در اینجا به معنی بهره‌کشی ظالمانه نیست ، بلکه منظور به کار گرفتن عموم مردم برای خدمت به یکدیگر و چرخاندن زندگی تعاونی و ایجاد نظم در اجتماع است . چرخش زندگی و نظم بدون تفاوتها امکان‌پذیر نیست . همه انسانها آزادند و باید نیروهای متفاوت و خلاّق خود را به کار گیرند و نبوغ جوراجور خود را شکوفا سازند و از نتایج فعّالیّتهای خویش بی‌کم و کاست بهره گیرند و در رفع نارسائیها بکوشند . انسانها همچون ظروف یکدستی نیستند که در یک کارخانه ، یک شکل و یک نواخت و یک اندازه و با یک نوع فایده ، ساخته شده باشند . همچنین انسانها مانند پیچ و مهره‌های یک ماشین هم نیستند که سازنده مربوطه آنها را تنظیم کرده باشد و به گونه اجبار به کار معیّن خود ادامه دهند . بلکه انسانها در عین تفاوت استعدادها و لیاقتها ، آزادی اراده و مسؤولیّت دارند . اگر جز این بود ، زندگی برای انسانها ناممکن می‌گردید . « رَحْمَةُ » : مراد نبوّت ، و سعادت دارین مترتّب بر آن است .‏

سوره زخرف آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْلَا أَن یَکُونَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً لَجَعَلْنَا لِمَن یَکْفُرُ بِالرَّحْمَنِ لِبُیُوتِهِمْ سُقُفاً مِّن فَضَّةٍ وَمَعَارِجَ عَلَیْهَا یَظْهَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ( بهره‌مند شدن کفّار از انواع مواهب مادی ) سبب نمی‌شد که همه مردم ( تمایل به کفر پیدا کنند و در گمراهی ) ملّت واحدی گردند ، ما برای کسانی که به خداوند مهربان باور نمی‌داشتند خانه‌هائی با سقفهائی از نقره فراهم می‌آوردیم ، و برای آنان پلّه‌ها و نردبانهای سیمین ترتیب می‌دادیم که از آنها بالا روند . ( چرا که نعمت چندروزه حیات بی‌ارزش است و در مقابل نعمت جاویدان آخرت چیزی به حساب نمی‌آید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُمَّةً » : ملّت . مراد ملّت گمراه و بی‌دین است . « سُقُفاً » : جمع سَقْف ، آسمانه خانه . پوشش بالای اطاق . « فِضَّةٍ » : نقره . « مَعَارِجَ » : جمع مَعْرَج ، پلّه . نردبان . بالارو . « یَظْهَرُونَ » : بالا روند . بر شوند .‏

سوره زخرف آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَلِبُیُوتِهِمْ أَبْوَاباً وَسُرُراً عَلَیْهَا یَتَّکِؤُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و برای خانه‌هایشان درهائی فراهم می‌آوردیم ، و تختهائی نقره‌ای که بر آنها تکیه می‌زنند و می‌لمند ترتیب‌ می‌دادیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُرُراً » : جمع سَریر ، تختها .‏

سوره زخرف آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ وَزُخْرُفاً وَإِن کُلُّ ذَلِکَ لَمَّا مَتَاعُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَالْآخِرَةُ عِندَ رَبِّکَ لِلْمُتَّقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و زر و زیور و انواع وسائل تجمّلی و زینت‌آلات بدیشان می‌دادیم . امّا همه اینها متاع زندگی این جهانی است ، و آخرت در پیشگاه پروردگارت برای پرهیزگاران آماده است ( و نعمت سرای جاویدان که از آن خداپرستان است ، با نعمت جهان گذران قابل مقایسه نیست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« زُخْرُفاً » : زر و زیور . زینت‌آلات و وسائل تجملی . بعضی ( زُخْرُفاً ) را عطف بر ( سُقُفاً ) دانسته ، و اشاره به وسائل زینتی مستقلّی می‌دانند که در اختیار این گونه افراد گذارده می‌شود . و برخی عطف بر ( مِن فِضَّةٍ ) دانسته و در اصل ( مِن زُخْرُفٍ ) بوده ، سپس منصوب به نزع خافض شده است . در این صورت مفهوم جمله چنین می‌شود : سقفها و درها و تختهای خانه‌های آنان را بعضی از طلا و بعضی از نقره ترتیب می‌دادیم . « لَمَّا » : بجز . مگر . این واژه به معنی ( إِلاّ ) است .‏

سوره زخرف آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَن یَعْشُ عَن ذِکْرِ الرَّحْمَنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطَاناً فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر کس از یاد خدا غافل و روگردان شود ، اهریمنی را مأمور او می‌سازیم ، و چنین اهریمنی همواره همدم وی می‌گردد ( و گمراه و سرگشته‌اش می‌سازد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَعْشُ » : غافل شود . رخ بتابد و روی بگرداند . کور شود . کم‌سو شود . « ذِکْرِ » : یاد . قرآن ( نگا : آل‌عمران‌ / 58 ، اعراف‌ / 63 ، حجر / 6 و 9 ) . « ذِکْرِ الرَّحْمنِ » : قرآن خدا . خدا را یاد کردن . تذکیر و اندرز خدا . « نُقَیِّضْ » : آماده می‌سازیم . فراهم می‌آوریم . تهیّه می‌بینیم . ( نگا : فصّلت‌ / 25 ) « قَرِینٌ » : همنشین . همدم .‏

سوره زخرف آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّهُمْ لَیَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِیلِ وَیَحْسَبُونَ أَنَّهُم مُّهْتَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شیاطین این گروه را از راه ( خدا ) بازمی‌دارند و ( به گونه‌ای گمراهی را در نظرشان می‌آرایند که ) گمان می‌کنند ایشان هدایت‌یافتگان حقیقی هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّهُمْ » : مرجع ( هُمْ ) شیاطین است . اگرچه در آیه پیشین به صورت ( شَیْطاناً ) و مفرد آمده است ، در واقع معنی جمعی دارد . « لَیَصُدُّونَهُمْ » : شیاطین کفّار را باز می‌دارند . یعنی زشتیها را در نظرشان زیبا ، بیراهه را شاهراه ، گمراهی را هدایت ، حرام را حلال ، و بالاخره نادرست را درست جلوه می‌دهند و ایشان را از راه به در می‌کنند . « یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ » : ( نگا : اعراف‌ / 30 ، کهف‌ / 103 - 106 ) .‏

سوره زخرف آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ حَتَّى إِذَا جَاءنَا قَالَ یَا لَیْتَ بَیْنِی وَبَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِینُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تا آن گاه که چنین کسی ( همراه با چنان اهریمنی ، در قیامت ) به پیش ما می‌آید ، ( رو بدین همنشین نفرت‌انگیز می‌کند و نادمانه ) می‌گوید : کاشکی ! میان من و میان تو ، به اندازه مشرِق و مغرب فاصله بود ! ( ای وای من ! ) چه همدم و همنشین بدی است !‏

‏توضیحات : ‏
‏« بُعْدَ » : فاصله . اندازه . « الْمَشْرِقَیْنِ » : دو مشرِق ، مراد مشرِق و مغرب است . این واژه ملحق به مثنّی است . همچون والِدَیْنِ ( نگا : بقره‌ / 83 و 180 و 215 ) . أَبَوَیْنِ ( نگا : نساء / 11 ، کهف‌ / 80 ، یوسف‌ / 6 و 99 و 100 ) .‏

سوره زخرف آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَن یَنفَعَکُمُ الْیَوْمَ إِذ ظَّلَمْتُمْ أَنَّکُمْ فِی الْعَذَابِ مُشْتَرِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرگز این گفتگوها امروز به حال شما سودی نمی‌بخشد ، چرا که شما ستم کرده‌اید ، و حق این است که همگی در عذاب دوزخ مشترک باشید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِذْ » : چرا که . به علّت این که . « أَنَّکُمْ » : بیان علّت عدم نفع است . یعنی : لِأَنَّ حَقَّکُمْ أَن تَشْتَرِکُوا .‏

سوره زخرف آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَأَنتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ أَوْ تَهْدِی الْعُمْیَ وَمَن کَانَ فِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا تو می‌توانی سخن خود را به گوش کران برسانی‌ ؟ و یا این که کوران و کسانی را که در گمراهی آشکاری هستند ، رهنمود گردانی‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« اَفَأَنتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ . . . ؟ » ( نگا : یونس‌ / 42 و43 ، نمل‌ / 80 و 81 ) .‏

سوره زخرف آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِکَ فَإِنَّا مِنْهُم مُّنتَقِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرگاه تو را بمیرانیم و از میان برداریم ( و ناظر بر مجازات ایشان نباشی ) قطعاً ما از آنان انتقام خواهیم گرفت ( و به مجازاتشان خواهیم رساند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِکَ . . . » : روی سخن به پیغمبر گرامی است و این آیه و چند آیه بعدی ، برای تسلّی و آرامش خاطر مبارک او است .‏

سوره زخرف آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ أَوْ نُرِیَنَّکَ الَّذِی وَعَدْنَاهُمْ فَإِنَّا عَلَیْهِم مُّقْتَدِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا ( اگر زنده بمانی ) آنچه را از عذاب بدیشان وعده داده‌ایم ، به تو نشان خواهیم داد ، زیرا ما بر آنان مسلّط و توانائیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوْ نُرِیَنَّکَ الَّذِی . . . » : ( نگا : غافر / 77 ) . در قید حیات رسول ، چنین شد ، و همه سران قریش بعدها به پناه ایمان خزیدند . ( نگا : قاسمی )‏

سوره زخرف آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ فَاسْتَمْسِکْ بِالَّذِی أُوحِیَ إِلَیْکَ إِنَّکَ عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏محکم چنگ بزن بدان چیزی که به تو وحی شده است . چرا که تو قطعاً بر راه راست قرار داری .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إسْتَمْسِکْ » : با تمام توان چنگ بزن و محکم برگیر . مراد ماندگاری بر قرآن و کاملاً عمل بدان است . « الَّذِی أُوحِیَ إِلَیْکَ » : مراد قرآن است .‏

سوره زخرف آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّهُ لَذِکْرٌ لَّکَ وَلِقَوْمِکَ وَسَوْفَ تُسْأَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و قرآن مایه بیداری تو و قوم تو است ، و از شما ( درباره این برنامه الهی ) پرسیده خواهد شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذِکْرٌ » : یادآوری و بیداری ( نگا : قمر / 17 و 22 و 32 و 40 ) . آوازه و افتخار ( نگا : انبیاء / 10 ) . در صورت اخیر ، معنی چنین است : قرآن مایه افتخار و سبب شهرت تو و قوم تو است . « سَوْفَ تُسْأَلُونَ » : از شما درباره عمل به قرآن و حرکت در پرتو آن پرسیده می‌شود .‏

سوره زخرف آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ وَاسْأَلْ مَنْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ مِن رُّسُلِنَا أَجَعَلْنَا مِن دُونِ الرَّحْمَنِ آلِهَةً یُعْبَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از ( پیروان راستین ) انبیای پیشین ما بپرس که آیا ما معبودهائی بجز خدا را برای پرستش شدن پدیدار کرده‌ایم‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِسْأَلْ مَنْ أَرْسَلْنَا . . . » : از پیغمبرانی که پیش از تو فرستاده‌ایم بپرس . مراد پرسش از پیروان راستین پیغمبران و علماء فرزانه و پرهیزگار ادیان الهی است که در سوره آل‌عمران ، آیه‌های 113 و 114 بدیشان اشاره شده است . یا این که مراد مطالعه کتابهای آسمانی پیشین و دقّت در شرائع پیغمبران راستین ایزد متعال است ( نگا : المنتخب ، المختصر ) . هدف آیه از مراجعه به پیروان مورد اطمینان پیعمبران پیشین یا بررسی کتابهای آسمانی ، نفی مذهب شرک‌آلود مشرکان است‌ ؛ نه آرامش روح پیغمبر . چرا که پیغمبر در مسأله توحید چنان غرق بود و از شرک بیزار که نیازی به سؤال نداشت . برخی گفته‌اند که سؤال‌کننده شخص پیغمبر است و سؤال‌شدگان خود انبیای پیشین هستند . این موضوع در شب معراج تحقّق یافت ، و یا تماس روحانی پیغمبر با ارواح سایر انبیاء در اوقات معمولی منظور است ! مگر مشرکان معراج را قبول داشتند ؟ و یا این که خود پیغمبر را فرستاده خدا می‌دانستند تا به تماس روحانی او قانع شوند ؟ !‏

سوره زخرف آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآیَاتِنَا إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَقَالَ إِنِّی رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما موسی را همراه با معجزات خود ( که دالّ بر حقّانیّت پیغمبری او بود ) به سوی فرعون و درباریانش روانه کردیم . ( موسی بدیشان ) گفت : من فرستاده پروردگار جهانیانم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَلَئِهِ » : درباریان و بزرگان قوم فرعون .‏

سوره زخرف آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا جَاءهُم بِآیَاتِنَا إِذَا هُم مِّنْهَا یَضْحَکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که معجزات ما را بدیشان نمود ، ناگهان همگی بدانها خندیدند ( و موسی و کارهایش را به مسخره گرفتند تا به دیگران بفهمانند که دعوت او ارزش برخورد جدّی را ندارد و قابل تأمّل و بررسی نیست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنْهَا یَضْحَکُونَ » : به معجزات خندیدند . از آنها به خنده افتادند .‏

سوره زخرف آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا نُرِیهِم مِّنْ آیَةٍ إِلَّا هِیَ أَکْبَرُ مِنْ أُخْتِهَا وَأَخَذْنَاهُم بِالْعَذَابِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هیچ معجزه‌ای بدیشان نمی‌نمودیم مگر این که یکی از دیگری بزرگ‌تر و مهمتر بود . و ( هنگامی که به سرکشی خود ادامه دادند و بر لجاجت خویش افزودند ) ایشان را به انواع بلایا گرفتار کردیم تا این که ( از گمراهی خود ) برگردند و توبه کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هِیَ أَکْبَرُ مِنْ أُخْتِهَا » : این از آن بزرگ‌تر و آن از این مهمّتر بود . یعنی همه معجزات بزرگ و مهم بودند . « الْعَذَابِ » : مراد بلایای مذکور در آیه 133 سوره اعراف است . « أُخْت‌ » : خواهر . مراد همردیف و همسنخ است .‏

سوره زخرف آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا یَا أَیُّهَا السَّاحِرُ ادْعُ لَنَا رَبَّکَ بِمَا عَهِدَ عِندَکَ إِنَّنَا لَمُهْتَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( هنگامی که بلایا ایشان را فرا گرفت ، از موسی کمک طلبیدند ) و گفتند : ای جادوگر ! پروردگار خود را برایمان با توسّل به عهدی که با تو کرده است به کمک بخوان ، ( تا ما را از این درد و رنج و بلا و مصیبت رهائی بخشد ، و مطمئن باش که ) ما راه هدایت را پیش خواهیم گرفت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّاحِرُ » : جادوگر . از لحن آنان ، مثل ( رَبَّکَ ) و ( بِمَا عَهِدَ عِندَکَ ) پیدا است که مستکبران مغرور و طاغوتهای مستبد در آغاز موسی را ساحر می‌خوانند ، و سپس دست به دامنش می‌زنند ، و در پایان وعده قبول هدایت می‌دهند . یا این که ساحر به معنی عالم و ماهر است . چرا که سحر و جادو در نظرشان مقبول و پسندیده ، و جادوگران مورد تعظیم و تکریم ایشان بوده‌اند . « بِمَا عَهِدَ عِندَکَ » : با توسّل به عهدی که با تو کرده است . مراد اکرام پروردگار در حق موسی ، به وسیله پیغمبر نمودن او است ( نگا : اعراف‌ / 134 ) . یا منظورشان این است که اگر ایمان بیاوریم و از تو پیروی کنیم خدا عذاب را از ما برطرف می‌سازد ( نگا : المختصر ) .‏

سوره زخرف آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا کَشَفْنَا عَنْهُمُ الْعَذَابَ إِذَا هُمْ یَنکُثُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امّا هنگامی که عذاب و مصائب را از ایشان به دور داشتیم و برطرف ساختیم ، آنان هرچه زودتر عهدشکنی کردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَلَمَّا کَشَفْنَا . . . » : ( نگا : اعراف‌ / 135 ، یونس‌ / 98 ) .‏

سوره زخرف آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَادَى فِرْعَوْنُ فِی قَوْمِهِ قَالَ یَا قَوْمِ أَلَیْسَ لِی مُلْکُ مِصْرَ وَهَذِهِ الْأَنْهَارُ تَجْرِی مِن تَحْتِی أَفَلَا تُبْصِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏فرعون در میان قوم خود ندا درداد و گفت : ای قوم من ! آیا حکومت و مملکت مصر ، و این رودبارهائی که در زیر ( کاخها و قصرهای ) من روانند ، از آن من نیست‌ ؟ مگر ( ضعف موسی و شکوه مرا ) نمی‌بینید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُلْکُ » : حکومت . مملکت . « مِن تَحْتِی‌ » : زیر کاخهای من . تحت فرمان من . در صورت اخیر ، معنی این بخش چنین می‌شود : مگر این رودبارها تحت فرمان و برابر دستور من جریان ندارند و آب آنها طبق مقرّرات من در میان آبادیها تقسیم نمی‌شود ؟ ( نگا : نمونه ) .‏

سوره زخرف آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ أَنَا خَیْرٌ مِّنْ هَذَا الَّذِی هُوَ مَهِینٌ وَلَا یَکَادُ یُبِینُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اصلاً من برترم از این مردی که حقیر و ضعیف ( و از خانواده پائین و از طبقه پستی ) است و هرگز نمی‌تواند گویا سخن بگوید و مراد خویش را روشن بیان دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْ » : بلکه . « مَهِینٌ » : حقیر . پست . مراد فرعون ، فقیر و بی‌پول و بی‌دار و دسته و عشیره و قبیله و لشکر و سپاه و جاه و مقام است . « لا یَکَادُ یُبِینُ » : نمی‌تواند فصیح صحبت کند و مراد خود را واضح و روشن به دیگران بگوید . اشاره به لکنت زبان موسی پیش از پیغمبری است ( نگا : طه‌ / 27 - 36 ، قصص‌ / 34 ) . و یا این که اشاره به اختلاف زبان عبری و قبطی است . چرا که موسی دارای زبان عبری و فرعون و فرعونیان دارای زبان قبطی بودند ( نگا : قاسمی ) .‏

سوره زخرف آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَوْلَا أُلْقِیَ عَلَیْهِ أَسْوِرَةٌ مِّن ذَهَبٍ أَوْ جَاء مَعَهُ الْمَلَائِکَةُ مُقْتَرِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( اگر راست می‌گوید که پیغمبر خدا و دارای مقام والا است ) پس چرا دستبندهای زرین بدو داده نشده است ( تا دستبندها نشانه عظمت و ریاست او باشد ؟ ) و یا چرا فرشتگان همراه او نیامده‌اند ( تا صداقت گفتار و ادّعای رسالت او را تأیید کنند و برای پیروزی او بکوشند و بجنگند ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَلَوْ لا أُلْقِیَ عَلَیْهِ ؟ » : پس چرا برای او فرستاده نشده است‌ ؟ « أَسْوِرَةٌ » : جمع سِوار ، دستبند ، النگو . در میان آنان رسم بوده است که چون یکی را رئیس می‌کردند ، دستبند و النگوی زرین به دستش می‌نمودند و گردن‌بند به گردنش می‌آویختند . « مُقْتَرِنِینَ » : همراهان . همدمان . کسانی که در رکاب کسی و در کنار او خواهند بود .‏

سوره زخرف آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطَاعُوهُ إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْماً فَاسِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏فرعون ( برای ادامه خودکامگی خود ) قوم خویش را فرومایه و ناآگاه بارآورد ( و آنان را در سطح پائینی از فرهنگ و رشد فکری نگاه داشت ) و ایشان هم از او فرمانبرداری و پیروی کردند . آنان قومی فاسق ( و خارج از اطاعت فرمان خدا و حکم عقل ) بودند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِسْتَخَفَّ » : سبکسر و فرومایه کرد . کم خرد و بی‌خبر نمود ( نگا : روم‌ / 60 ) .‏

سوره زخرف آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا آسَفُونَا انتَقَمْنَا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْنَاهُمْ أَجْمَعِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که ما را ( با افراط در فساد و استمرار در طغیان ) بر سر خشم آوردند ، از آنان انتقام گرفتیم و به کیفرشان رساندیم و همه را ( در رودخانه دریاگون نیل ) غرق کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَاسَفُونَا » : ما را خشمگین کردند . این نکته قابل توجّه است که نه خشم و کین درباره خداوند مهربان مفهومی‌دارد ، و نه رضایت و خوشنودی خدا بدان معنی که در میان ما معروف است . بلکه خشم و کین او به معنی اراده مجازات ، و رضایت و خوشنودی او به معنی اراده اجر و ثواب است .‏

سوره زخرف آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ فَجَعَلْنَاهُمْ سَلَفاً وَمَثَلاً لِلْآخِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما آنان را پیشگامانی ( در کفر و زندقه ) و پیشینیانی ( برای کفّار و فسقه ) ، و مثالی عبرت‌انگیز و سرگذشتی پندآمیز برای دیگران ساخته‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَلَفاً » : گذشتگان . یعنی سردستگان و رهبرانی که در گذشته بوده‌اند و مقتدی و قدوه کافر و مثل سوء آیندگانی همچون خود شده‌اند . پیشگامان کفر و سرکشی در دنیا ، و جلوداران ورود به عذاب دوزخ در آخرت . « مَثَلاً » : مثال . ضرب‌المثل . مایه پند و عبرت .‏

سوره زخرف آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلاً إِذَا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که فرزند مریم به عنوان مثال ذکر شد ، قوم تو از آن خندیدند و سر و صدا به راه انداختند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ضُرِبَ . . . مَثَلاً » : مشرکان به هنگام شنیدن ( إنَّکُمْ وَ مَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ ) آیه 98 سوره انبیاء ، مسخره‌کنان و خنده‌زنان گفتند : عیسی پسر مریم نیز پرستیده شده است ، و به حکم این آیه باید به دوزخ برود ، چه بهتر که ما و بتهای ما نیز با عیسی باشیم ! مگر نه این است که در طول تاریخ ، افراد پاکی چون « عیسی‌ » و « عُزَیر » و حتّی فرشتگان پرستش شده‌اند ؟ ما حاضریم در آخرت با چنین پاکان و معصومانی باشیم ! البتّه کفّار چنین گفتاری را به عنوان استهزاء و مجاب و مغلوب کردن حضرت محمّد مطرح می‌کردند . پیدا است که معبودهائی وارد دوزخ می‌گردند که راضی باشند از طرف دیگران عبادت و پرستش شوند . « یَصِدُّونَ » : می‌خندند . سر و صدا به راه می‌اندازند . رویگردان می‌شوند . معنی دیگر آیه : وقتی که خدا فرزند مریم را به عنوان مثلی ذکر می‌نماید و می‌گوید : عیسی که بدون پدر آفریده شده است چرا باید باعث جار و جنجال باشد و داستان او همچون داستان آدم است که بدون پدر و مادر آفریده شد ، قوم تو آن را نمی‌پذیرند و رویگردان می‌شوند .‏

سوره زخرف آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا أَآلِهَتُنَا خَیْرٌ أَمْ هُوَ مَا ضَرَبُوهُ لَکَ إِلَّا جَدَلاً بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مشرکان ادامه دادند ) و گفتند : آیا ( به نظر شما ) معبودهای ما بهترند یا عیسی‌ ؟ ( به عقیده شما او به دوزخ می‌رود ، پس بگذار ما و معبودهایمان که از او هم بدترند به دوزخ برویم ! ) . آنان این مثال را جز از روی جدال بیان نمی‌دارند . بلکه ایشان گروهی کینه‌توز و پرخاشگرند ( و برای مبارزه با تو و جلوگیری از حق ، به استدلال باطل متوسّل می‌شوند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَ ءَالِهَتُنَا خَیْرٌ أَمْ هُوَ » : آیا معبودهای ما بهترند یا عیسی‌ ؟ دو چیز مراد است : الف - شما که بتهای ما را بدتر از عیسی می‌دانید . ب - عیسی بدون پدر متولّد شده ، بتهای ما که دختران خدا و فرشتگان اویند بدون پدر و مادر آفریده شده‌اند و بهترند . « جَدَلاً » : جدال و خصومت . کشمکش و نزاع باطل ( نگا : کهف‌ / 54 ) . مفعولٌ‌له و یا این که حال است و به معنی مُجَادِلینَ می‌باشد . « خَصِمُونَ » : جمع خَصِم ، دشمن سرسخت . معنی دیگر آیه : مشرکان می‌گویند : آیا معبودهای ما بهترند یا عیسی‌ ؟ ( عیسی چون پدر نداشته از طرف مسیحیان پرستش شده و کارشان بجا است ، ما هم معبودهای خود را می‌پرستیم ، چرا که هُبَل و لات و منات و عزّی دختران خدا و فرشتگان اویند ، و چون بدون پدر و مادر آفریده شده‌اند معلوم است که بهترند ) و . . .‏

سوره زخرف آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنَا عَلَیْهِ وَجَعَلْنَاهُ مَثَلاً لِّبَنِی إِسْرَائِیلَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏عیسی بنده‌ای بیش نبود که ما بدو نعمت خود را ارزانی داشتیم و او را نمونه و الگوئی برای بنی‌اسرائیل کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنْعَمْنَا عَلَیْهِ » : مراد نعمت نبوّت است . « مَثَلاً » : نشانه‌ای از قدرت و عظمت خدا . چرا که تولّدش از مادر ، بدون پدر ، آیتی از قدرت و نشانه بارزی از عظمت خداوند بود و بنی‌اسرائیل همچون مَثَل ، آن را روایت می‌کردند . نمونه و الگوی عفّت و پاکی و تقوا ، و اسوه خداشناسی و یکتاپرستی .‏

سوره زخرف آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ نَشَاء لَجَعَلْنَا مِنکُم مَّلَائِکَةً فِی الْأَرْضِ یَخْلُفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ما بخواهیم از شما فرزندان صالح و فرشته‌گونی پدیدار و در زمین جایگزین شما می‌سازیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنکُمْ » : به جای شما . از خود شما . « مَلآئِکَةً » : فرشتگان . فرزندان پاک فرشته‌گونه . « یَخْلُفُونَ » : فرشتگان جایگزین فرشتگان شوند . فرشتگان جایگزین فرزندان شما گردند . فرشتگان به جای پیغمبران قرار گیرند و به عنوان پیغمبرانی به سوی شما فرستاده شوند . فرزندان فرشته‌گون ، جایگزین شما شوند « وَ لَوْ نَشَآءُ . . . » : این آیه برداشت معانی گوناگونی دارد : الف - اگر ما بخواهیم به جای شما ، فرشتگانی در زمین قرار می‌دهیم که جانشین شما گردند . ب - اگر ما بخواهیم به جای شما فرشتگانی در زمین پدید می‌آوریم تا در آن زندگی کنند و جانشین یکدیگر گردند . ج - اگر ما بخواهیم از شما - با تغییر خلقت‌ - فرشتگانی به وجود می‌آوریم تا در زمین جایگزین شما شوند . د - اگر ما بخواهیم از شما فرزندانی فرشته‌گون و پرهیزگار پدیدار و در زمین جایگزین شما می‌نمائیم ( نگا : محمّد / 38 ) . ه‍ - اگر ما بخواهیم به جای شما انسانها ، پیغمبرانی از فرشتگان ترتیب و به میان شما گسیل می‌داریم و در زمین جایگزین پیغمبران می‌سازیم .‏

سوره زخرف آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّهُ لَعِلْمٌ لِّلسَّاعَةِ فَلَا تَمْتَرُنَّ بِهَا وَاتَّبِعُونِ هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قطعاً وجود عیسی خبر از وقوع قیامت می‌دهد ، و هرگز درباره قیامت شکّ و تردید نداشته باشید ، و از من پیروی کنید که راه راست این است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّهُ » : مرجع ضمیر ( ه ) می‌تواند ( عیسی ) یا ( قرآن ) باشد . در صورت اوّل ، دارای دو معنی است : تولّد عیسی بدون پدر ، دلیلی است بر قدرت و توانائی خدا برای برپائی قیامت و ایجاد زندگی بعد از مرگ . تولّد عیسی پیش از خاتم‌الانبیاء ، نشانه نزدیکی فرا رسیدن قیامت است . در صورت دوم نیز ، دارای دو معنی است : قرآن درباره قیامت اطّلاعاتی در دسترس قرار می‌دهد . نزول قرآن نشانه قریب‌الوقوع بودن وقوع قیامت است . « لا تَمْتَرُنَّ » : شکّ نکنید . دودلی به خود راه ندهید .‏

سوره زخرف آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَا یَصُدَّنَّکُمُ الشَّیْطَانُ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به هوش باشید ) شیطان شما را ( از راه خدا و از توجّه به سرنوشتتان در رستاخیز ) بازندارد . او دشمن آشکار شما است . ( پس مواظب وی باشید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لایَصُدَّنَّکُمْ » : ( نگا : طه‌ / 16 ، قصص‌ / 87 ) .‏

سوره زخرف آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَمَّا جَاء عِیسَى بِالْبَیِّنَاتِ قَالَ قَدْ جِئْتُکُم بِالْحِکْمَةِ وَلِأُبَیِّنَ لَکُم بَعْضَ الَّذِی تَخْتَلِفُونَ فِیهِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِیعُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که عیسی با در دست داشتن معجزات آشکار و آیات روشن ( به پیش بنی‌اسرائیل ) آمد ، گفت : من شریعت حکیمانه‌ای را ( درباره مبدأ و معاد و نیازهای زندگی بشر ) برای شما آورده‌ام ، و آمده‌ام تا برایتان برخی از امور ( دینی ) را روشن گردانم که در آنها اختلاف می‌ورزید . پس از خدا بترسید و از من پیروی کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْبَیِّنَاتِ » : معجزات . آیه‌های روشن . « الْحِکْمَةِ » : نبوّت . شریعت حکیمانه . برنامه راستین و عقائد درست ( نگا : آل‌عمران‌ / 48 ) . « بَعْضَ الَّذِی . . . » : احکام مورد اختلاف تورات . بخشهائی از اختلافات که در سرنوشت انسانها از نظر اعتقاد و عمل ، و از نظر فرد و جامعه مؤثّرند ؛ نه اختلافات در اموری که سرنوشت‌ساز نیستند ، همچون نظرات مختلفی که درباره منظومه شمسی و سایر کرات ، و ماهیّت روح آدمی ، و حقیقت حیات و مانند اینها است .‏

سوره زخرف آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ اللَّهَ هُوَ رَبِّی وَرَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به طور قطع خداوند پروردگار من و پروردگار شما است ، پس او را پرستش کنید ، راه راست این است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَبِّی وَ رَبُّکُمْ » : تکرار واژه ( رَبّ ) برای این است که تأکید شود عیسی نیز همچون سایر انسانها انسان ، و نیازمند پروردگاراست و پرستش را نسزد .‏

سوره زخرف آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ فَاخْتَلَفَ الْأَحْزَابُ مِن بَیْنِهِمْ فَوَیْلٌ لِّلَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْ عَذَابِ یَوْمٍ أَلِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گروهها و دسته‌ها ( ی اهل کتاب نسبت به عیسی ) در میان خود به اختلاف پرداختند ( و هر یک او را به نامی‌خواندند و راه افراط و تفریط در پیش گرفتند ) . وای بر کسانی که ستم کردند ! چه عذاب دردناکی در روز قیامت گریبانگیرشان می‌گردد !‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأحْزَابُ » : ( نگا : مریم‌ / 37 ) .‏

سوره زخرف آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ هَلْ یَنظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَن تَأْتِیَهُم بَغْتَةً وَهُمْ لَا یَشْعُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا منتظر همین هستند که قیامت ناگهانی و در حالی که از آن بی‌خبرند به سروقتشان بیاید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَلْ یَنظُرُونَ . . . » : مراد آیه ، بیان حال واقعی کافران و مذمّت ایشان است . « السَّاعَةَ » : قیامت . « بَغْتَةً » : ناگهانی . ( نگا : انعام‌ / 31 و 47 ) .‏

سوره زخرف آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ الْأَخِلَّاء یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏دوستان ، در آن روز ، دشمنان یکدیگر خواهند شد ، مگر پرهیزگاران .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأخِلآّءُ » : جمع خَلیل ، دوستان . رفیقان . مراد دوستان بی‌دین دنیائی است . امّا دوستان دیندار دنیائی ، در قیامت نیز دوستان و عزیزان یکدیگرند .‏

سوره زخرف آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ یَا عِبَادِ لَا خَوْفٌ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ وَلَا أَنتُمْ تَحْزَنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای بندگان ( پرهیزگار ) من ! امروز نه بیمی بر شما است ( که عذاب و عقابی گریبانگیرتان شود ) و نه غم و اندوهی دارید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَا عِبَادِی‌ » : مراد بندگان مؤمن و متّقی است .‏

سوره زخرف آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ آمَنُوا بِآیَاتِنَا وَکَانُوا مُسْلِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن بندگانی که به آیه‌های ما ایمان آورده‌اند و مسلمان و مطیع فرمان ( آفریدگار خود ) بوده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُسْلِمِینَ » : مسلمانان . تسلیم‌شدگان اوامر یزدان . منقادان .‏

سوره زخرف آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ أَنتُمْ وَأَزْوَاجُکُمْ تُحْبَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شما و همسرانتان به بهشت درآئید ، در آنجا شادمان و شادکام و مکرّم و محترم خواهید بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تُحْبَرُونَ » : غرق شادمانی می‌گردید . مکرّم و محترم می‌شوید ( نگا : روم‌ / 15 ) .‏

سوره زخرف آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ یُطَافُ عَلَیْهِم بِصِحَافٍ مِّن ذَهَبٍ وَأَکْوَابٍ وَفِیهَا مَا تَشْتَهِیهِ الْأَنفُسُ وَتَلَذُّ الْأَعْیُنُ وَأَنتُمْ فِیهَا خَالِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏برایشان کاسه‌ها و جامهای زرین به گردش انداخته می‌شود ، و هرچه دل بخواهد و هرچه چشم از آن لذّت ببرد ، در بهشت وجود دارد ، و شما در آنجا جاودانه خواهید بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صِحَافٍ » : جمع صَحْفَة ، کاسه . ظرف . « أَکْوَابٍ » : جمع کُوب ، لیوان . فنجان . جام . کوزه و تُنگ بی‌دسته ( نگا : المصحف المیسّر ) .‏

سوره زخرف آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ وَتِلْکَ الْجَنَّةُ الَّتِی أُورِثْتُمُوهَا بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این بهشتی است که به سبب کارهائی که می‌کرده‌اید ، بدان دست یافته‌اید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُورِثْتُمُوهَا » : مال شما شده است و به شما رسیده است ( نگا : اعراف‌ / 42 ، مریم‌ / 63 ) .‏

سوره زخرف آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ لَکُمْ فِیهَا فَاکِهَةٌ کَثِیرَةٌ مِنْهَا تَأْکُلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آنجا برایتان میوه‌های فراوان و جوراجوری است که از آنها می‌خورید و استفاده می‌کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنْهَا » : برای تبعیض است و این واقعیّت را بیان می‌دارد که میوه‌های بهشتی آن اندازه فراوان است که شما تنها جزئی از آنها را می‌توانید بخورید ، چرا که درختان بهشت همیشه پربار و پرثمر است و مجموعه فناناپذیری است ( نگا : رعد / 35 ) .‏

سوره زخرف آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الْمُجْرِمِینَ فِی عَذَابِ جَهَنَّمَ خَالِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بزهکاران ، جاودانه در عذاب دورخ می‌مانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُجْرِمِینَ » : مراد بزهکاران و گناهکاران کفرپیشه است . به قرینه مقابله با مؤمنانی که در آیه‌های قبلی سخن از آنان بود .‏

سوره زخرف آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ لَا یُفَتَّرُ عَنْهُمْ وَهُمْ فِیهِ مُبْلِسُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏عذابشان کاسته نمی‌گردد و سبک نمی‌شود ، و آنان در میان عذاب ، اندوهناک و نومید و خاموش می‌مانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لایُفَتَّرُ » : کاسته نمی‌گردد و سبک نمی‌شود . تخفیف داده نمی‌شود . « مُبْلِسُونَ » : ناامیدشدگان . اندوهگینان . خاموشان از فرط اندوه و از شدّت گرفتاری ( نگا : انعام‌ / 44 ، مؤمنون‌ / 77 ، روم‌ / 12 و 49 ) .‏

سوره زخرف آیه 76
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا ظَلَمْنَاهُمْ وَلَکِن کَانُوا هُمُ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما بدیشان ستم نکرده‌ایم ( که آنان را بدین عذاب گرفتار ساخته‌ایم ) ولیکن خودشان به خویشتن ستم کرده‌اند ( که با انجام کارهای زشت و بیراهه رفتن ، خود را به دوزخ انداخته‌اند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ مَا ظَلَمْنَاهُمْ . . . » : ( نگا : هود / 101 ، نحل‌ / 118 ) .‏

سوره زخرف آیه 77
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَادَوْا یَا مَالِکُ لِیَقْضِ عَلَیْنَا رَبُّکَ قَالَ إِنَّکُم مَّاکِثُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان فریاد می‌زنند : ای مالک ! پروردگارت ما را بمیراند و نابودمان گرداند ( تا بیش از این رنج نبریم و از این عذاب دردناک آسوده شویم . او بدیشان ) می‌گوید : شما ( اینجا ) می‌مانید ( و مرگ و میر و نیستی و نابودی در کار نیست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَالِکُ » : نام فرشته‌ای است که رئیس فرشتگان نگهبان دوزخ است . « لِیَقْضِ عَلَیْنَا . . . » : ما را نابود گرداند و بمیراند ( نگا : فاطر / 36 ) . « مَاکِثُونَ » : درنگ‌کنندگان . توقّف‌کنندگان .‏

سوره زخرف آیه 78
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ جِئْنَاکُم بِالْحَقِّ وَلَکِنَّ أَکْثَرَکُمْ لِلْحَقِّ کَارِهُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خداوند بدیشان پیام می‌دهد که ) ما حق را برای شما آوردیم ( و توسّط پیغمبران برایتان فرو فرستادیم ) ولی اکثر شما حق را نپسندیدید و آن را دشمن داشتید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَقَدْ جِئْنَاکُم بِالْحَقِّ » : ما حق را برایتان آوردیم . گوینده می‌تواند خدا ، مالک و سایر دستیاران او باشد . مراد از حق ، دین راستین و همه حقایق سرنوشت‌ساز است .‏

سوره زخرف آیه 79
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بلکه ، آنان تصمیم محکمی ( بر توطئه قتل محمّد ) گرفتند و ما نیز اراده محکم و تغییرناپذیری کردیم ( درباره مجازات سخت و کیفر دادنشان در دنیا و آخرت ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَبْرَمُوا » : عزم را جزم کردند . تصمیم محکمی‌گرفتند . « أَمْراً » : مراد حیله و نیرنگ و توطئه قتل پیغمبر اسلام است . « مُبْرِمُونَ » : تصمیم‌گیرندگان . عزم را جزم‌کنندگان .‏

سوره زخرف آیه 80
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لَا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَنَجْوَاهُم بَلَى وَرُسُلُنَا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا گمان می‌برند که ما اسرار پنهانی و سخنان درگوشی آنان را نمی‌شنویم‌ ؟ ! آری ! ( ما آگاه از راز و رمز ایشان و شنوای نجوای آنان بوده و ) گذشته از این ، فرشتگان مأمور ما در کنارشان حاضر و بر اعمالشان ناظرند و ( همه کردار و گفتارشان را ) می‌نویسند وثبت و ضبط می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رُسُلُنَا » : فرستادگان ما . مراد فرشتگان مأمور ضبط و ثبت اعمال است ( نگا : / 18 ، انفطار / 10 ) .‏

سوره زخرف آیه 81
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِن کَانَ لِلرَّحْمَنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعَابِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : اگر خداوند مهربان فرزندی می‌داشت ، من نخستین کسی بودم که چنین ( فرزندی را ) پرستش می‌کردم ( چرا که من ایمان و اعتقادم به خدا بیشتر و شناخت و آگاهیم فزونتر است . امّا خدا نیازی به فرزند ندارد ، و بندگانی چون عُزَیر و عیسی و فرشتگان کی خود را فرزند خدا نامیده‌اند ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْعَابِدِینَ » : پرستندگان . عبادت‌کنندگان .‏

سوره زخرف آیه 82
‏متن آیه : ‏
‏ سُبْحَانَ رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوندگار آسمانها و زمین و عرش ( و تخت سلطنت مجموعه عالم هستی ) پاک و منزّه از این توصیفهائی است که ( درباره او ) می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَبِّ » : مالک و مدبّر . خداوندگار . « الْعَرْشِ » : ( نگا : اعراف‌ / 54 ، توبه‌ / 129 ، یونس‌ / 3 ) .‏

سوره زخرف آیه 83
‏متن آیه : ‏
‏ فَذَرْهُمْ یَخُوضُوا وَیَلْعَبُوا حَتَّى یُلَاقُوا یَوْمَهُمُ الَّذِی یُوعَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان را به حال خود واگذار تا در باطل غوطه‌ور گردند و سرگرم بازی شوند ، تا برخورد می‌کنند به روز قیامتی که بدیشان وعده داده می‌شود ( و سرانجام تلخ اعمال زشت و افکار پلشت خود را می‌بینند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذَرْهُمْ » : ( نگا : انعام‌ / 91 و 112 و 137 ، حجر / 3 ، مؤمنون‌ / 54 ) . « یَخُوضُوا » : فرو روند . سرگرم یاوه و بیان اباطیل شوند ( نگا : نساء / 140 ، انعام‌ / 68 ) .‏

سوره زخرف آیه 84
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی فِی السَّمَاء إِلَهٌ وَفِی الْأَرْضِ إِلَهٌ وَهُوَ الْحَکِیمُ الْعَلِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا آن کسی است که در آسمان معبود است و در زمین معبود ، و او حکیم و علیم است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلهٌ » : معبود . « الْحَکِیمُ » : کسی که تمام کارهایش از روی حساب و حکمت است . « الْعَلِیمُ » : کسی که از همه چیز آگاه و باخبر است .‏

سوره زخرف آیه 85
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَبَارَکَ الَّذِی لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا وَعِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بزرگوار و دارای خیر و برکت آن کسی است که شاهی و مملکت آسمانها و زمین ، و هر آنچه میان آن دو است از آن او است ، و آگاهی از وقوع قیامت ویژه او ، و همه شما ( در آخرت ، برای حساب و کتاب و جزا و سزا ) به سوی او برگردانده می‌شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَبَارَکَ » : ( نگا : اعراف‌ / 54 ، مؤمنون‌ / 14 ، فرقان‌ / 1 و 10 و 61 ) . « عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ » : آگاهی از قیامت ویژه او است و تنها او از وقوع رستاخیز و شروع قیامت مطّلع است و بس .‏

سوره زخرف آیه 86
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَا یَمْلِکُ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِهِ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَن شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏معبودهائی که مشرکان بجز خدا به فریاد می‌خوانند و می‌پرستند قدرت و توانائی هیچ گونه شفاعت و میانجیگری را ندارند ، مگر کسانی که آگاهانه بر حق شهادت و گواهی داده ( و خدا را به یگانگی پرستیده ) باشند ( همچون عیسی و عُزَیر و فرشتگان ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَدْعُونَ » : به فریاد می‌خوانند . می‌پرستند . « الْحَقِّ » : توحید . وحدانیّت خدا . « وَ هُمْ یَعْلَمُونَ » : در حالی که می‌دانند . یعنی گواهی و شهادتشان از روی علم و آگاهی بوده ، یا این که می‌دانند اگر خدا بدیشان اجازه دهد ، شفاعت می‌کنند ، و می‌دانند برای چه کسی یا کسانی شفاعت کنند . ذکر ( شَهِدَ ) به صورت مفرد ، و ( یَعْلَمُونَ ) به صورت جمع ، با توجّه به لفظ و معنی ( مَنْ ) است .‏

سوره زخرف آیه 87
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَهُمْ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ فَأَنَّى یُؤْفَکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر از مشرکان بپرسی ، چه کسی آنان را آفریده است‌ ؟ مؤکّدانه می‌گویند : خدا ! پس چگونه ( از عبادت حق تعالی ) منحرف می‌شوند ( و متوجّه پرستش چیزهای دیگری می‌گردند ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنَّی‌ » : چگونه‌ ؟ « یُؤْفَکُونَ » : بازگردانده می‌شوند . از حق منصرف و به سوی چیزهای دیگری رهنمود می‌شوند . « أَنّی یُؤْفَکُونَ » : ( نگا : مائده‌ / 75 ، توبه‌ / 30 ، عنکبوت‌ / 61 ) .‏

سوره زخرف آیه 88
‏متن آیه : ‏
‏ وَقِیلِهِ یَارَبِّ إِنَّ هَؤُلَاء قَوْمٌ لَّا یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( خدا آگاه است ) از گفتار محمّد که گفت : پروردگارا ! اینها قومی هستند که ایمان نمی‌آورند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قِیلِهِ » : قیل و قَول و مَقال ، مصدر ثلاثی مجرّدند و به معنی گفته و سخن هستند . برخی واژه ( قیل ) را عطف بر ( السَّاعَة ) در سه آیه قبل می‌دانند که معنی چنین می‌شود : خدا از قیامت آگاه است و از شکایت پیغمبر نیز درباره ایمان نیاوردن قوم خود آگاه است . بعضی هم واو پیش از آن را حرف جر و برای قسم می‌دانند ، و چیزی را که قسم بر آن یاد شده است ( یَارَبِّ إِنَّ هؤُلآءِ قَوْمٌ لاّ یُؤْمِنُونَ ) و یا این که محذوف می‌دانند . مرجع ضمیر ( ه ) پیغمبر است که از ( لَئِن سَأَلْتَهُمْ ) در آیه پیش پیدا است .‏

سوره زخرف آیه 89
‏متن آیه : ‏
‏ فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَقُلْ سَلَامٌ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس از آنان روی بگردان و بگو : بدرود ! بعدها خواهند دانست ( که برای خود چه آشی پخته‌اند و چه آتش سوزانی و عذاب دردناکی را فراهم ساخته‌اند ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إصْفَحْ » : روی بگردان ( نگا : بقره‌ / 109 ، مائده‌ / 13 ، حجر / 85 ) . « سَلامٌ » : بدرود . این سلام ، برای جدائی بوده و نشانه بی‌اعتنائی است ( نگا : فرقان‌ / 63 ، قصص‌ / 55 ) .‏

تفسیر نور: سوره جاثیة

تفسیر نور:
سوره جاثیه آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ حم ‏

‏ترجمه : ‏
‏حا . میم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حم‌ » : از حروف مقطّعه است ( نگا : بقره‌ / 1 ) .‏

سوره جاثیة آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ تَنزِیلُ الْکِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این کتاب ( قرآن نام ) از سوی خداوند باعزّت و باحکمت نازل می‌گردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَنْزیلُ الْکِتابِ . . . » : ( نگا : زمر / 1 ، غافر / 2 ) .‏

سوره جاثیة آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَآیَاتٍ لِّلْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بدون شکّ در آسمانها و زمین دلائل و نشانه‌های فراوانی ( بر وجود خدا ) است برای مؤمنان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَاتٍ » : دلائل فراوان بر وجود خدا ، و نشانه‌های بزرگ بر یگانگی او .‏

سوره جاثیة آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ وَفِی خَلْقِکُمْ وَمَا یَبُثُّ مِن دَابَّةٍ آیَاتٌ لِّقَوْمٍ یُوقِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همچنین در آفرینش شما ( بدین صورت زیبا و آراسته ، و دستگاههای داخلی پیچیده و اسرارانگیز : رشته‌های ارتباطی سلسله اعصاب ، رگها و مویرگها ، مغز ، سلولها ، گردش خون ، خصال و صفات‌ویژه ، و تنوّع خلقت و فطرت ظاهری و باطنی هر یک از افراد بشر ) و نیز در آفرینش جنبندگانی که خداوند در سراسر زمین پراکنده می‌سازد ( از موجودات ذرّه‌بینی گرفته تا حیوانات غول‌پیکر ، با ویژگیهای گوناگون و ساختارهای جوراجور و الوان و اشکال رنگارنگ ) نشانه‌های بزرگ و دلائل قوی ( برای پی بردن به خدا و خالق یکتا ) است برای آنان که اهل یقین هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِی خَلْقِکُمْ » : در خلقت شما از زمان پیدایش حیات در شکم مادران تا زمان ممات و خداحافظی از این جهان ( نگا : حجّ‌ / 5 ، روم‌ / 54 ) . « یَبُثُّ » : پراکنده می‌دارد . « دآبَّةٍ » : جنبنده . « لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ » : برای کسانی که در پی رسیدن به یقین باشند .‏

سوره جاثیة آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَمَا أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِن رِّزْقٍ فَأَحْیَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَتَصْرِیفِ الرِّیَاحِ آیَاتٌ لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همچنین در دگرگونی شب و روز ( از لحاظ تغییر رنگ و کوتاهی و درازی و فعل و انفعالاتی که در هر یک انجام می‌پذیرد ) و در چیزهائی که خدا از آسمان فرو می‌فرستد و ( سبب ) رزق و روزی هستند ( همچون باران و نور و اشعّه‌های گوناگون ) و خدا به وسیله آنها زمین را بعد از مرگش حیات می‌بخشد ، و نیز در وزش بادها ( و بالطبع دگرگونی هوا ) نشانه‌های بزرگی و دلائل سترگی است ( بر وجود خدا و خالق یکتا ) برای آنان که به تعقّل می‌پردازند و اهل عقل و درایت هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِخْتِلافِ » : دگرگونی . آمد وشد . « رِزْقٍ » : در اینجا مراد سبب رزق و روزی است . از قبیل : باران و برف و نور و اشعّه‌های گوناگون کیهانی . « تَصْریفِ » : وزش بادها و تغییر جهت آنها ، و بالطبع جابه‌جائی هوا .‏

سوره جاثیة آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ تِلْکَ آیَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَیْکَ بِالْحَقِّ فَبِأَیِّ حَدِیثٍ بَعْدَ اللَّهِ وَآیَاتِهِ یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اینها آیات خدا است که به حق بر تو می‌خوانیم . با این حال ، اگر به خدا و آیات او ( با وجود این همه دلائل موجود در گستره جهان و پیدا در عبارات قرآن ) ایمان نیاورند ، پس به چه سخنی ایمان می‌آورند ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« تِلْکَ ءَایَاتُ البلهِ » : مراد آیات قرآن است . « بِالْحَقِّ » : به حق و حقیقت . راست و درست . « بَعْدَ اللهِ وَ ءَایَاتِهِ » : بعد از سخن خدا و آیه‌های او . بغیر از خدا ، که همه چیز دالّ بر بودن او است ، بعد از سخن خدا قرآن ، و بعد از نشانه‌های موجود در گستره جهان .‏

سوره جاثیة آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَیْلٌ لِّکُلِّ أَفَّاکٍ أَثِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏وای بر هر کس که دروغپرداز و بزهکار باشد !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَفَّاکٍ » : بسیار دروغگو . کسی که دروغهای شاخدار می‌سازد . کَذَّاب . « أَثیمٍ » : بسیار بزهکار و گناهکار . « أَفَّاکٍ أَثِیمٍ » : مراد کسی است که بسی در گفتار دروغگو ، و در کردار بزهکار است ( نگا : شعراء / 222 ) .‏

سوره جاثیة آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ یَسْمَعُ آیَاتِ اللَّهِ تُتْلَى عَلَیْهِ ثُمَّ یُصِرُّ مُسْتَکْبِراً کَأَن لَّمْ یَسْمَعْهَا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن کسی که پیوسته آیات خدا را می‌شنود که بر او خوانده می‌شود ( و از وعد و وعید ، بیم دادن و مژده دادن ، امر و نهی ، و پند و اندرز ، صحبت می‌دارد ، امّا او ) پس از آن از روی تکبّر ( بر کفر و مخالفت با حق و انجام گناه ) اصرار می‌ورزد ؛ انگار آیه‌های خدا را نشنیده است ! ( حال که چنین است ) پس او را به عذاب بس دردناکی مژده بده .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَسْمَعُ ءَایَاتِ اللهِ . . . » : این بخش می‌تواند جمله مستأنفه ، و یا صفت دیگری برای ( کلّ ) باشد . « یُصِرُّ مُسْتَکْبِراً » : مستکبرانه اصرار می‌ورزد . از روی تکبّر بر کفر و فسق پافشاری و پایداری می‌کند .‏

سوره جاثیة آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا عَلِمَ مِنْ آیَاتِنَا شَیْئاً اتَّخَذَهَا هُزُواً أُوْلَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که چیزی از آیات ما را فرا می‌گیرد ، آن را به تمسخر می‌گیرد و مایه استهزاء می‌گرداند ! این چنین کسانی عذاب بزرگ و خوارکننده‌ای دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِتَّخَذَهَا هُزُواً » : آیات الهی را به تمسخر می‌گیرد و با بی‌اعتنائی از کنار آنها می‌گذرد . آیات الهی را مایه استهزاء دیگران و بازیچه قرار دادن ایشان می‌سازد . « هُزُواً » : ( نگا : بقره‌ / 67 و 231 ، مائده‌ / 57 و 58 ) .‏

سوره جاثیة آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ مِن وَرَائِهِمْ جَهَنَّمُ وَلَا یُغْنِی عَنْهُم مَّا کَسَبُوا شَیْئاً وَلَا مَا اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ أَوْلِیَاء وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏رویاروی آنان دورخ است ، و آنچه ( از مال و جاه دنیا ) به دست آورده‌اند ، و کسانی که سوای خدا به عنوان اولیاء برگزیده‌اند ، اصلاً به حالشان سودی نمی‌رساند ( و از دوزخ نمی‌رهاند ) و عذاب بس بزرگی دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَرَآئِهِمْ » : این واژه از اضداد است و می‌تواند به معنی : پشت سر ایشان ، یا پیش روی ایشان باشد . در هر حال ، مراد ( بر سر راه آنان ) است ( نگا : انسان . 27 ، ابراهیم‌ / 16 و 17 ، مؤمنون‌ / 100 ) .‏

سوره جاثیة آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ هَذَا هُدًى وَالَّذِینَ کَفَرُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ لَهُمْ عَذَابٌ مَّن رِّجْزٍ أَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این قرآن راهنما است ، و کسانی که آیات پروردگارشان را باور نمی‌دارند ، عذاب بزرگی از ( بدترین و ) دردناکترین نوع عذاب دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هُدیً » : هدایت و راهنمائی . هادی و راهنما . « رِجْزٍ » : عذاب . شکنجه . رنج ( نگا : اعراف‌ / 134 و 135 ، انفال‌ / 11 ) . « رِجْزٍ أَلِیمٍ » : سخت‌ترین عذاب . بدترین شکنجه . طاقت‌فرساترین رنج ( نگا : سبأ / 5 ) .‏

سوره جاثیة آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهُ الَّذِی سخَّرَ لَکُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِیَ الْفُلْکُ فِیهِ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند همان کسی است که دریا را رام شما کرده است ، تا کشتیها برابر فرمان و اجازه او ( که به ماده کشتیها و خود آبها و دیگر عوامل طبیعی داده است ) در دریا روان شوند و شما انسانها بتوانید از فضل خدا بهره گیرید ، و شاید سپاسگزار گردید ( و شکر نعمتهای بیکران یزدان را به جای آورید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اللهُ الَّذِی سَخَّرَ . . . » : ( نگا : ابراهیم‌ / 32 ، حجّ‌ / 65 ، روم‌ / 46 ) .‏

سوره جاثیة آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ وَسَخَّرَ لَکُم مَّا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً مِّنْهُ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لَّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و آنچه که در آسمانها و آنچه که در زمین است همه را از ناحیه خود ، مسخّر شما ساخته است . قطعاً در این ( تسخیر موجودات مختلف و به گردش و چرخش درآوردن چرخه حیات به نفع انسانها ) نشانه‌های مهمّی ( بر قدرت و مهربانی خدا در حق آدمیزادگان ) است ، برای کسانی که می‌اندیشند ( و اندیشمندانه به اشیاء دور و بر و به خود زندگی می‌نگرند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَمِیعاً مِنْهُ » : جملگی این تسخیر از سوی خدا حاصل می‌گردد ( نگا : تفسیر کبیر ) . همه آنچه ذکر شده است ، از فضل و لطف خدا بر شما است ( نگا : المختصر ) . همه اینها با تمام ویژگیهائی که دارند ، از سوی خدایند و به فرمان او در خدمت شما ( نگا : نمونه ) .‏

سوره جاثیة آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ قُل لِّلَّذِینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا لِلَّذِینَ لا یَرْجُون أَیَّامَ اللَّهِ لِیَجْزِیَ قَوْماً بِما کَانُوا یَکْسِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به کسانی که ایمان آورده‌اند ، بگو : بر کسانی ببخشایند که روزهای ( مصائب و بلایای ) الهی را چشم نمی‌دارند ( و روزهائی را فراموش می‌کنند که بر سرِ گذشتگان کافر و فاسق و فاجر همچون قوم فرعون و لوط و ثمود چه آمده است ، و با متانت و رزانت از ایشان صرف‌نظر نمایند ) تا خداوند خودش آنان را در برابر کارهائی که کرده‌اند کیفر دهد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَغْفِرُوا » : ببخشند و صرف نظر کنند و گوش به اذیّت و آزار کافران و مشرکان ندهند ( نگا : احزاب‌ / 48 ، حجر / 94 ، زخرف‌ / 89 ) . در این صورت مراد یک دستور اخلاقی در برخورد با کفّار و مشرکان و بی‌دینان است و از مسلمانان برای همیشه خواسته می‌شود در برابر چنین افرادی ، بی‌اعتناء بوده و برای بیدار ساختن و جلب ایشان به اسلام ، بزرگوارانه و صبورانه عمل کنند ، و اجر خود را از خدا بخواهند . یا این که مراد در یک مقطع خاصّ زمانی همچون سالهای نخستین دعوت در مکّه است که هنوز مسلمانان اجازه مقابله و مقاتله با مشرکان را نداشتند . البتّه چنین شرائطی در طول تاریخ برای مسلمانان به صورت فردی یا جمعی تکرار می‌گردد . فعل مضارع ( یَغْفِرُوا ) به منزله امر یعنی ( إِغْفِرُوا ) است . جواب امر مقدّر و اصل آن چنین است : قُلْ لِلَّذِینَ ءَامَنُوا اغْفِرُوا یَغْفِرُوا ( نگا : اسراء / 53 ، ابراهیم‌ / 31 ) . « أَیَّامَ اللهِ » : ( نگا : ابراهیم‌ / 5 ) . مراد مصائب و وقائعی است که خدا بر سر ملّتهای پیشین آورده است ( نگا : یونس‌ / 102 ) . برخی ( أَیَّامَ اللهِ ) را روز قیامت معنی کرده‌اند ( نگا : نمونه ، المیزان ) .‏

سوره جاثیة آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ مَنْ عَمِلَ صَالِحاً فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَاء فَعَلَیْهَا ثُمَّ إِلَى رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر کس که کار نیک بکند ، به سود خود او است ، و هر کس کار بد بکند به زیان خود او است ، سپس همه شما به سوی پروردگارتان بازمی‌گردید ( و نتیجه اعمال خویش را می‌بینید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ثُمَّ » : پس از آزمایش شما در این جهان ، و اتمام توقّف در برزخ .‏

سوره جاثیة آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ آتَیْنَا بَنِی إِسْرَائِیلَ الْکِتَابَ وَالْحُکْمَ وَالنُّبُوَّةَ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به بنی‌اسرائیل کتاب آسمانی و حکومت و نبوّت بخشیدیم ، و از روزیهای حلال و پاکیزه بدیشان عطاء کردیم ، و آنان را بر جهانیان ( عصر خویش ) برتری دادیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْکِتَابَ » : جنس کتاب مراد است . از جمله : تورات و انجیل . « الْحُکْمَ » : حکومت و فرماندهی . قضاوت و داوری . حکمت و فرزانگی ( نگا : انعام‌ / 89 ، مائده‌ / 44 ) . « فَضَّلْنَاهُمْ عَلَی الْعَالَمِینَ » : ایشان را به سبب ایمان قوی و یقین صادق بر دیگر مردمان روزگار خود برتری داده بودیم ( نگا : بقره‌ / 47 و 122 ، اعراف‌ / 140 ، دخان‌ / 32 ) .‏

سوره جاثیة آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ وَآتَیْنَاهُم بَیِّنَاتٍ مِّنَ الْأَمْرِ فَمَا اخْتَلَفُوا إِلَّا مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمْ الْعِلْمُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ إِنَّ رَبَّکَ یَقْضِی بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِیمَا کَانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما دلائل واضح و نشانه‌های روشنی درباره کار ( نبوّت و شریعت دین خود را ) در اختیار بنی‌اسرائیل گذاردیم ، ولی آنان ( در این باره با همدیگر ) اختلافی نداشتند مگر بعد از آن که علم و آگاهی ( از حقیقت دین و احکام آن ) پیدا کردند ، در این هنگام به سبب برتری‌جوئی و عداوت و حسادت میان خود ، ( درباره دین و احکام آن ) اختلاف ورزیدند . قطعاً پروردگار تو ، روز قیامت در میان ایشان درباره چیزی که راجع بدان اختلاف پیدا کرده‌اند ، داوری خواهد کرد ( و به قضاوت خواهد نشست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَیِّنَاتٍ » : معجزاتی دالّ بر حقّانیّت پیغمبران و صداقت دین خدا . دلائل و براهین روشن . « الأمْرِ » : کار و بار دین و احکام آن ، و امر نبوّت و شریعت . « بَیِّنَاتٍ مِّنَ الأمْرِ » : معجزاتی که حقّانیّت پیغمبران بنی‌اسرائیل و صداقت دین آسمانی ایشان را نشان می‌داد و می‌نمایاند . دلیلها و حجّتهای روشنی که کار و بار دین و شریعت خدائی را به اثبات می‌رساند . دلائل و براهینی که صفات پیغمبر خاتم و درستی دین اسلام را ثابت می‌کرد ( نگا : بقره‌ / 89 و 146 ) . « الْعِلْمُ » : آگاهی از دین خدا و احکام و قوانین آن . آگاهی از نبوّت خاتم‌الانبیاء و اطّلاع از ظهور اسلام . « بَغْیاً بَیْنَهُمْ » : به سبب حبّ ریاست و برتری‌جوئی و عداوت و حسادت میان خود ( نگا : بقره‌ / 213 ، آل‌عمران‌ / 19 ، شوری‌ / 14 ) .‏

سوره جاثیة آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ جَعَلْنَاکَ عَلَى شَرِیعَةٍ مِّنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاء الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس ما تو را ( مبعوث کردیم و ) بر آئین و راه روشنی از دین ( خدا که برنامه تو و همه انبیاء پیشین بوده است و اسلام نام دارد ) قرار دادیم . پس ، از این آئین پیروی کن و بدین راه روشن برو ( چرا که آئین رستگاری و راه نجات است ) و از هوا و هوسهای کسانی پیروی مکن که ( از دین خدا بی‌خبرند و از راه حق ) آگاهی ندارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَرِیعَةٍ » : آئین و برنامه . راه و مسیر . « الأمْرِ » : کار و بار دین . مراد دین اسلام است که دین همه پیغمبران الهی بوده است ( نگا : آل‌عمران‌ / 19 و 85 ، شوری‌ / 13 ) .‏

سوره جاثیة آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّهُمْ لَن یُغْنُوا عَنکَ مِنَ اللَّهِ شَیئاً وإِنَّ الظَّالِمِینَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ وَاللَّهُ وَلِیُّ الْمُتَّقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان هرگز تو را از عذاب خدا نمی‌رهانند ( و در آخرت در برابر خدا کمترین کمکی به تو نمی‌توانند بکنند ، و هیچ دردی را از تو دوا نمی‌کنند ) . ستمگران کفرپیشه ، برخی یار و یاور برخی دیگرند ، و خدا هم یار و یاور پرهیزگاران است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَن یُغْنُوا عَنکَ . . . » ( نگا : یوسف‌ / 68 ، مریم‌ / 42 ، جاثیه‌ / 10 ) .‏

سوره جاثیة آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ هَذَا بَصَائِرُ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّقَوْمِ یُوقِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( قرآن و شریعت ) وسیله بینش مردمان و مایه هدایت و سبب رحمت برای کسانی است که اهل یقین هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذا بَصَآئِرُ . . . » : ( نگا : انعام‌ / 104 ، اعراف‌ / 203 ، قصص‌ / 43 ) .‏

سوره جاثیة آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ أًمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئَاتِ أّن نَّجْعَلَهُمْ کَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَوَاء مَّحْیَاهُم وَمَمَاتُهُمْ سَاء مَا یَحْکُمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا کسانی که مرتکب گناهان و بدیها می‌شوند ، گمان می‌برند که ما آنان را همچون کسانی بشمار می‌آوریم که ایمان می‌آورند و کارهای پسندیده و خوب انجام می‌دهند ، و حیات و ممات و دنیا و آخرتشان یکسان می‌باشد ؟ ( اگر چنین بیندیشند ) چه بد قضاوت و داوری می‌کنند ! !‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِجْتَرَحُوا » : به دست آورده‌اند . فراچنگ آورده‌اند . اجتراح و اکتساب یکی است . جز این که ا جتراح در به دست آوردن گناهان ، و اکتساب در فراچنگ آوردن حسنات و سیّئات هر دو به کار می‌رود . « سَوَآءً » : یکسان . برابر . حال ( هُمْ ) در فعل ( نَجْعَلَهُمْ ) است . « مَحْیَاهُمْ وَ مَمَاتُهُمْ » : زندگی و مرگشان . مراد در زندگی دنیا و حیات بعد از مرگشان ، یعنی آخرت است ( نگا : ص‌ / 28 ، قلم‌ / 35 و 36 ، غافر / 51 ) . « سَوَآءً مَّحْیَاهُمْ وَ مَمَاتُهُمْ » : دنیا و آخرت کافران همچون دنیا و آخرت مؤمنان باشد ؟ دنیا و آخرت کافران مثل هم باشد ؟‏

سوره جاثیة آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ وَخَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ وَلِتُجْزَى کُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ وَهُمْ لَا یُظْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند آسمانها و زمین را به حق آفریده است ، تا هر کسی در برابر کارهائی که انجام می‌دهد ، سزا و جزا داده شود ، و به انسانها هیچ گونه ستمی نگردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِالْحَقِّ » : ( نگا : انعام‌ / 73 ، ابراهیم‌ / 19 ، نحل‌ / 3 ) . « لِتُجْزی کُلُّ نَفْسٍ . . . » : ( نگا : طه‌ / 15 ) . « خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الأرْضَ بِالْحَقِّ » : خداوند آسمانها و زمین را بر محور قانون حق آفریده است ، و در همه جا حق و عدل و نظم و ترتیب حاکم است .‏

سوره جاثیة آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَن یَهْدِیهِ مِن بَعْدِ اللَّهِ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هیچ دیده‌ای کسی را که هوا و هوس خود را به خدائی خود گرفته است ، و با وجود آگاهی ( از حق و باطل ، آرزوپرستی کرده است و ) خدا او را گمراه ساخته است ، و بر گوش و دل او مهر گذاشته است و بر چشمش پرده‌ای انداخته است‌ ؟ ! پس چه کسی جز خدا ( و خدا هم از وی رویگردان است ) می‌تواند او را راهنمائی کند ؟ آیا پند نمی‌گیرید و بیدار نمی‌شوید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَوَاهُ » : کسی که هوا و هوس خود را معبود و خدای خود نموده است ( نگا : فرقان‌ / 43 ) . « عَلی عِلْمٍ » : با وجود علم به حق و باطل و شناخت راه درست و نادرست ( نگا : جاثیه‌ / 17 ) . خدا با علم به این که طرف استحقاق هدایت ندارد و در فسق و فجور غرق است . در صورت اوّل ، حال ضمیر ( ه ) در ( أَضَلَّهُ اللهُ ) است . در صورت دوم ، حال ( اللهُ ) است . « خَتَمَ عَلی . . . » : ( نگا : بقره‌ / 7 ) .‏

سوره جاثیة آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا مَا هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا الدُّنْیَا نَمُوتُ وَنَحْیَا وَمَا یُهْلِکُنَا إِلَّا الدَّهْرُ وَمَا لَهُم بِذَلِکَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏منکران رستاخیز می‌گویند : حیاتی جز همین زندگی دنیائی که در آن بسر می‌بریم در کار نیست . گروهی از ما می‌میرند و گروهی جای ایشان را می‌گیرند ، و جز طبیعت و روزگار ، ما را هلاک نمی‌سازد ! آنان چنین سخنی را از روی یقین و آگاهی نمی‌گویند ، و بلکه تنها گمان می‌برند و تخمین می‌زنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَمُوتُ وَ نَحْیَا » : می‌میریم و زنده می‌شویم . یعنی ما می‌میریم و فرزندان ما جایگزین ما می‌شوند ، و زندگی به همین شکلی پیش می‌رود ( نگا : مؤمنون‌ / 37 ) . « مَا یُهْلِکُنَا إِلاَّ الدَّهْرُ » : ما را جز مرور روزگار و گذشت عمر از میان برنمی‌دارد . « مَا لَهُم بِذلِکَ مِنْ عِلْمٍ » : ( نگا : نجم‌ / 28 ) .‏

سوره جاثیة آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا تُتْلَى عَلَیْهِمْ آیَاتُنَا بَیِّنَاتٍ مَّا کَانَ حُجَّتَهُمْ إِلَّا أَن قَالُوا ائْتُوا بِآبَائِنَا إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که آیات روشن ما ( که دالّ بر توانائی ما برای ایجاد رستاخیز و زندگی دوباره‌اند ) بر آنان خوانده می‌شود ، در برابر آنها دلیلی جز این ندارند که می‌گویند : اگر راست می‌گوئید ( که قیامتی و زندگی دومی در کار است ) پدران و نیاکان ما را زنده کنید و بیاورید ( تا نمونه‌ای از زنده شدن مردگان را ببینیم و باور کنیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَیِّنَاتٍ » : روشن . مستدلّ . حال ( آیات ) است . « مَا کَانَ حُجَّتَهُمْ إِلاّ أَن قَالُوا . . . » : واژه ( حجّت ) خبر ( کَانَ ) و جمله ( أَن قَالُوا ) اسم آن است . گفتار بی‌اساس ایشان را ( حجّت ) نامیدن ، کنایه از این است که آنان دلیلی جز بی‌دلیلی ندارند .‏

سوره جاثیة آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ قُلِ اللَّهُ یُحْیِیکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یَجْمَعُکُمْ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ لَا رَیبَ فِیهِ وَلَکِنَّ أَکَثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : خداوند شما را ( از نیستی به هستی می‌آورد و ) زنده می‌کند ، سپس ( بعد از به پایان آمدن اجلتان ) شما را می‌میراند ، سپس ( بعد از دوران برزخ و ماندگاری در گورها ، شما را دوباره زنده می‌کند و ) در روز قیامت که در آن تردیدی نیست شما را گرد می‌آورد ، ولیکن بیشتر مردم ( به علّت نیندیشیدن و تأمّل نکردن ، قدرت خدا را بر ایجاد رستاخیز ) نمی‌دانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلی یَوْمِ الْقِیَامَةِ » : در روز قیامت . « فِیهِ » : درباره گردآوری . درباره روز قیامت .‏

سوره جاثیة آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَلَّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرضِ وَیَومَ تَقُومُ السَّاعَةُ یَوْمَئِذٍ یَخْسَرُ الْمُبْطِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مالکیّت و حاکمیّت آسمانها و زمین از آن خدا است ، و آن روز که قیامت برپا می‌شود ، باطلگرایان زیان می‌بینند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَقُومُ السَّاعَةُ » : قیامت برپا می‌شود . « الْمُبْطِلُونَ » : مدّعیان باطل . باطلگرایان ( نگا : اعراف‌ / 173 ، عنکبوت‌ / 48 ، روم‌ / 58 ، غافر / 78 ) .‏

سوره جاثیة آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَرَى کُلَّ أُمَّةٍ جَاثِیَةً کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعَى إِلَى کِتَابِهَا الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مخاطب ! در آن روز ) هر ملّتی را می‌بینی که ( خاشعانه و خاضعانه ، چشم به انتظار فرمان یزدان‌ ؛ در محضر دادگاه خداوند دادگر مهربان ) بر سر زانوها نشسته است . هر ملّتی به سوی نامه اعمالش فراخوانده می‌شود ( و بدیشان گفته می‌شود : ) امروز جزا و سزای کارهائی که می‌کرده‌اید به شما داده می‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُمَّةٍ » : جماعت . ملّت . « جَاثِیَةً » : بر سر زانوها نشسته . بر سر زانوها نشستن برای خشوع و خضوع در برابر قاضی القضات دادگاه قیامت ، و به خاطر ترس و هراسی است که مردمان را فرا می‌گیرد . « تُدْعی إِلی کِتَابِهَا » : برای دریافت نامه اعمال خود با دست راست و یا دست چپ فراخوانده می‌شود ، و برابر آن دادگاهی می‌گردد ، و سعادت و یا شقاوت می‌بیند .‏

سوره جاثیة آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ هَذَا کِتَابُنَا یَنطِقُ عَلَیْکُم بِالْحَقِّ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنسِخُ مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( نامه اعمال که دریافت می‌دارید ) کتاب ما است و اعمال شما را صادقانه بازگو می‌کند . ما ( از فرشتگان خود ) خواسته بودیم که تمام کارهائی را یادداشت کنند و بنویسند که شما در دنیا انجام می‌دادید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَنطِقُ عَلَیْکُمْ » : برای شما صحبت می‌کند . مراد از نطق ، نوشته‌هائی است که با چشم دیده می‌شود و مطالب را بازگو می‌نماید . « کُنَّا نَسْتَنسِخُ » : نگارش را می‌طلبیدیم . کاملاً می‌نگاشتیم . استنساخ ، طلب نگاشتن ، و یا مبالغه در نگاشتن است . « إِنَّا کُنَّا نَسْتَنسِخُ مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ » : نگارش کارهائی را از فرشتگان می‌خواستیم که می‌کردید . آنچه را می‌کردید کاملاً با دقّت می‌نگاشتیم و ثبت و ضبط می‌کردیم ( نگا : یونس‌ / 21 ، زخرف‌ / 80 ) .‏

سوره جاثیة آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَیُدْخِلُهُمْ رَبُّهُمْ فِی رَحْمَتِهِ ذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْمُبِینُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و امّا کسانی که ایمان می‌آورند و کارهای شایسته می‌کنند ، پروردگارشان ایشان را ( به بهشت می‌برد و ) غرق نعمت خویش می‌گرداند . رستگاری و پیروزی آشکار همین است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْمُبِینُ » : ( نگا : انعام‌ / 16 ) .‏

سوره جاثیة آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا أَفَلَمْ تَکُنْ آیَاتِی تُتْلَى عَلَیْکُمْ فَاسْتَکْبَرْتُمْ وَکُنتُمْ قَوْماً مُّجْرِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و امّا کسانی که کافر می‌گردند ( بدیشان گفته می‌شود : ) مگر آیه‌های من بر شما خوانده نمی‌شد و شما بزرگی و عظمت می‌فروختید و تکبّر می‌کردید ، و مردمان بزهکار و گناهکاری بودید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِسْتَکْبَرْتُمْ » : ( نگا : بقره‌ / 87 ) .‏

سوره جاثیة آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا قِیلَ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَالسَّاعَةُ لَا رَیْبَ فِیهَا قُلْتُم مَّا نَدْرِی مَا السَّاعَةُ إِن نَّظُنُّ إِلَّا ظَنّاً وَمَا نَحْنُ بِمُسْتَیْقِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و هنگامی که گفته می‌شد : وعده خدا راست است ( و کیفر هر کسی را در سرای دیگر به تمام و کمال می‌دهد ) و قیامت حتماً فرا می‌رسد و هیچ گونه شکّی در رخ دادن آن نیست ، می‌گفتید : ما نمی‌دانیم قیامت چیست ! ما تنها گمانی ( درباره آن ) داریم و به هیچ وجه یقین و باور نداریم ( که قیامت فرا برسد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَاالسَّاعَةُ » : قیامت چه چیز است‌ ؟ قیامت چیست ! « مُسْتَیْقِنِینَ » : باور دارندگان . یقین حاصل‌کنندگان .‏

سوره جاثیة آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ وَبَدَا لَهُمْ سَیِّئَاتُ مَا عَمِلُوا وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُون ‏

‏ترجمه : ‏
‏سزا و جزای کارهای بدی که کرده‌اند هویدا و گریبانگیرشان می‌شود ، و آنچه که مسخره‌اش می‌دانستند ( که عذاب دوزخ است ) از هر سو آنان را فرا می‌گیرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَدَا لَهُمْ سَیِّئَاتُ مَا عَمِلُوا » : بدیهائی که کرده‌اند ، تجسم می‌یابند و در برابرشان آشکار می‌شوند . کیفر و مجازات زشتیها و پلشتیهائی که کرده‌اند ، گریبانگیرشان می‌گردد ( نگا : نحل‌ / 34 ، زمر / 48 ) .‏

سوره جاثیة آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَقِیلَ الْیَوْمَ نَنسَاکُمْ کَمَا نَسِیتُمْ لِقَاء یَوْمِکُمْ هَذَا وَمَأْوَاکُمْ النَّارُ وَمَا لَکُم مِّن نَّاصِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( از سوی خدا ) بدیشان گفته می‌شود : ما امروز شما را ( در عذاب رها می‌سازیم و ) از یاد خود می‌بریم ، همان گونه که شما دیدار امروز را به فراموشی سپردید ( و ما را از یاد بردید ، و مسائل و حوادث قیامت را پشت گوش انداختید ) و جایگاهتان آتش دوزخ است و هیچ یار و یاوری ندارید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَنسَاکُمْ » : فراموشتان می‌کنیم . مراد از فراموش کردن ، در عذاب رها کردن ، و بی‌اعتنائی بدیشان و نادیده گرفتن آنان است . ( نگا : اعراف‌ / 51 ، توبه‌ / 67 ، سجده‌ / 14 ، طه‌ / 126 ) .‏

سوره جاثیة آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکُم بِأَنَّکُمُ اتَّخَذْتُمْ آیَاتِ اللَّهِ هُزُواً وَغَرَّتْکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا فَالْیَوْمَ لَا یُخْرَجُونَ مِنْهَا وَلَا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( گرفتار شدنتان بدین سرنوشت اسفناک ) بدان خاطر است که شما آیات خدا را به تمسخر گرفته‌اید و زندگی دنیا ، شما را گول زده است . امروز آنان از آتش دوزخ بیرون آورده نمی‌شوند ، و از ایشان خواسته نمی‌شود که عذرخواهی کنند و خوشنودی بطلبند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکُمْ » : گرفتار شدن شما بدین سرنوشت غم‌انگیز و عذاب دردناک . « غَرَّتْکُمْ » : شما را گول زده است ( نگا : انعام‌ / 70 و 130 ، اعراف‌ / 51 ) « یُسْتَعْتَبُونَ » : ( نگا : نحل‌ / 84 ، روم‌ / 57 ، فصّلت‌ / 24 ) .‏

سوره جاثیة آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ فَلِلَّهِ الْحَمْدُ رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَرَبِّ الْأَرْضِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ستایش تنها خداوندی را سزا است که پروردگار آسمانها و پروردگار زمین و پروردگار همه جهانیان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَبِّ » : تکرار این لفظ برای تأکید است و هر سه واژه بدل یا صفت ( الله ) می‌باشند .‏

سوره جاثیة آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَهُ الْکِبْرِیَاء فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بزرگواری و والائی در آسمانها و زمین ، از آن او است ، و او صاحب عزّت و قدرت ، و دارای حکمت و فلسفه ( در همه امور ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْکِبْرِیَآءُ » : عظمت و رفعت . شاهی و والائی ( نگا : یونس‌ / 78 ) .‏