تفسیر سوره‌ی زلزله

مدنی و ۸ آیه است.

آیه‌ی ۸-۱:

﴿إِذَا زُلۡزِلَتِ ٱلۡأَرۡضُ زِلۡزَالَهَا١﴾[الزلزلة: ۱]. «هنگامی‌که زمین سخت به لرزه انداخته می‌شود».

﴿وَأَخۡرَجَتِ ٱلۡأَرۡضُ أَثۡقَالَهَا٢﴾[الزلزلة: ۲]. «و زمین بارهای سنگین خود را بیرون می‌افکند».

﴿وَقَالَ ٱلۡإِنسَٰنُ مَا لَهَا٣﴾[الزلزلة: ۳]. «و انسان می‌گوید: آن‌را چه شده است»؟.

﴿یَوۡمَئِذٖ تُحَدِّثُ أَخۡبَارَهَا٤﴾[الزلزلة: ۴]. «آن روز (زمین) از خبرهای خود سخن می‌گوید».

﴿بِأَنَّ رَبَّکَ أَوۡحَىٰ لَهَا٥﴾[الزلزلة: ۵]. «چرا که پروردگارت به آن حکم کرده است».

﴿یَوۡمَئِذٖ یَصۡدُرُ ٱلنَّاسُ أَشۡتَاتٗا لِّیُرَوۡاْ أَعۡمَٰلَهُمۡ٦﴾[الزلزلة: ۶]. «در آن روز مردم به (حال) پراکنده بر آیند تا (کیفر) اعمالشان به آنان نماینده شود».

﴿فَمَن یَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٍ خَیۡرٗا یَرَهُۥ٧﴾[الزلزلة: ۷]. «پس هرکس به اندازۀ ذرّه‌ای کار نیک کرده باشد (پاداش) آن‌را خواهد دید».

﴿وَمَن یَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٖ شَرّٗا یَرَهُۥ٨﴾[الزلزلة: ۸]. «و هرکس به اندازۀ ذرّره‌ای کار بد کرده باشد (کیفر) آن‌را خواهد دید».

خداوند از آنچه در روز قیامت اتفاق می‌افتد خبر داده و می‌فرماید: ﴿إِذَا زُلۡزِلَتِ ٱلۡأَرۡضُ زِلۡزَالَهَا١﴾زمین به شدت تکان می‌خورد و به لرزه انداخته می‌شود تا نشانه‌های آن فرو ریزند.

و کوه‌های آن از هم می‌پاشد و تپه‌ها برابر می‌شوند و زمین به میدانی صاف و همواره و بدون فراز و نشیب تبدیل می‌شود. ﴿وَأَخۡرَجَتِ ٱلۡأَرۡضُ أَثۡقَالَهَا٢﴾و زمین مرده‌ها و خزانه‌ها و گنج‌هایی را که در درون اوست بیرون می‌اندازد.

﴿وَقَالَ ٱلۡإِنسَٰنُ مَا لَهَا٣﴾وقتی که انسان حالت بزرگی را که به زمین دست داده است مشاهده می‌کند می‌گوید: «آن‌را چه شده است»؟. ﴿یَوۡمَئِذٖ تُحَدِّثُ أَخۡبَارَهَا٤﴾در آن روز زمین به خوبی‌ها و بدی‌هایی که مردم روی زمین کرده‌اند گواهی می‌دهد. پس زمین از جمله گواهانی است که بر اعمال بندگان گواهی می‌دهد.

﴿بِأَنَّ رَبَّکَ أَوۡحَىٰ لَهَا٥﴾چون خداوند به زمین دستور داده که به آنچه روی آن انجام شده است گواهی دهد و زمین هم از دستور خدا سرپیچی نمی‌کند. ﴿یَوۡمَئِذٖ یَصۡدُرُ ٱلنَّاسُ أَشۡتَاتٗا لِّیُرَوۡاْ أَعۡمَٰلَهُمۡ٦﴾در آن روز مردم به صورت دسته‌های متفاوت پراکنده می‌شوند تا خداوند کارهای بد و نیکی را که کرده‌اند به آن‌ها نشان دهد و آن‌ها جزای کارهایشان را بطور کامل ببینند.

﴿فَمَن یَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٍ خَیۡرٗا یَرَهُۥ٧ وَمَن یَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٖ شَرّٗا یَرَهُۥ٨﴾این همه‌ی خیر و شر را فرا می‌گیرد، چون وقتی انسان پاداش و کیفر هر آنچه را کرده است می‌بیند گرچه به اندازه ذره‌ای باشد، بالاتر و بیشتر از آن را به طریق اولی خواهد دید. همان طور که خداوند متعال می‌فرماید: ﴿یَوۡمَ تَجِدُ کُلُّ نَفۡسٖ مَّا عَمِلَتۡ مِنۡ خَیۡرٖ مُّحۡضَرٗا وَمَا عَمِلَتۡ مِن سُوٓءٖ تَوَدُّ لَوۡ أَنَّ بَیۡنَهَا وَبَیۡنَهُۥٓ أَمَدَۢا بَعِیدٗا﴾«روزی که هرکس کار خوب و بدی را که انجام داده است حاضر می‌یابد و دوست داردکه میان او و آن فاصله دوری بود». ﴿وَوَجَدُواْ مَا عَمِلُواْ حَاضِرٗا﴾[الکهف: ۴۹]. «و آنچه را که انجام داده بودند حاضر و آماده می‌یابند».

در اینجا آدمی بر انجام کار خیر هرچند اندک باشد تشویق شده است و از انجام کار بد هرچند ناچیز باش برحذر داشته شده است.

پایان تفسیر سوره‌ی زلزله

تفسیر سوره‌ی عصر

مکی و ۳ آیه است.

آیه‌ی ۳-۱:

﴿وَٱلۡعَصۡرِ١﴾[العصر: ۱]. «سوگند به زمان».

﴿إِنَّ ٱلۡإِنسَٰنَ لَفِی خُسۡرٍ٢﴾[العصر: ۲]. «که انسان در زیانکاری است».

﴿إِلَّا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ وَتَوَاصَوۡاْ بِٱلۡحَقِّ وَتَوَاصَوۡاْ بِٱلصَّبۡرِ٣﴾[العصر: ۳]. «مگر آنان که ایمان آورده و کارهای شایتسه کرده و همدیگر را به حق سفارش و همدیگر را به شکیبایی توصیه نموده‌اند».

خداوند به زمان که شب و روز است و بستری برای کارهای بندگان و اعمالشان است سوگند می‌خورد که همه انسان‌ها زیانمند می‌باشند. و زیان کار ضد سودمند است. زیان مراتب متفاوتی دارد.

گاهی زیان مطلق خواهد بود مانند کسی که دنیا و آخرت را از دست داده و نعمت‌ها را از دست او رفته و سزاوار دوزخ گردیده است.

و گاهی انسان از بعضی جهات زیانمند می‌شود و از بعضی جهات زیانمند نخواهد بود. بنابراین فرمود: هر انسانی زیانکار است مگر کسی که دارای چهار صفت باشد:

اول: ایمان داشتن به انچه خداوند بدان امر نموده است. و ایمان بدون علم و آگاهی حاصل نمی‌شود. پس علم شاخه‌ای از ایمان داشت و بدون علم، ایمان حاصل نمی‌گردد.

دوم: کار شایسته است، و این همه کارهای خوب را شامل می‌شود. کارهای ظاهری و باطنی اعم از واجب و مستحب که متعلق به حقوق خدا و حقوق بندگانش می‌باشد.

سوم: توصیه به حق که ایمان و عمل صالح است. یعنی یکدیگر را به این توصیه کنند و تشویق نمایند.

چهارم: توصیه و سفارش به صبر و شکیبایی بر عبادت خدا و صبر بر عدم ارتکاب گناهان و صبر نمودن بر بلاهای دردناکی که از سوی خدا می‌آید.

پس با دو امر اول بنده خودش را کامل می‌گرداند و با دوامر آخر دیگران را به کمال می‌رساند. و با کامل شدن این چهار چیز،بنده از متضرّر شدن سالم مانده و فایده بزرگی را به دست می‌آورد.

پایان تفسیر سوره‌ی عصر

تفسیر سوره‌ی تکاثر

مدنی و ۸ آیه است.

آیه‌ی ۸-۱:

﴿أَلۡهَىٰکُمُ ٱلتَّکَاثُرُ١﴾[التکاثر: ۱]. «افزون‌طلبی شما را غافل ساخت».

﴿حَتَّىٰ زُرۡتُمُ ٱلۡمَقَابِرَ٢﴾[التکاثر: ۲]. «تا وقتی که به گورستان‌ها رسیدید».

﴿کَلَّا سَوۡفَ تَعۡلَمُونَ٣﴾[التکاثر: ۳]. «نه! خواهید دانست».

﴿ثُمَّ کَلَّا سَوۡفَ تَعۡلَمُونَ٤﴾[التکاثر: ۴]. «باز هم (می‌گویم) خواهید دانست».

﴿کَلَّا لَوۡ تَعۡلَمُونَ عِلۡمَ ٱلۡیَقِینِ٥﴾[التکاثر: ۵]. «اگر به علم یقین (حقیقت کار را) بدانید (چنین نمی‌شد)».

﴿لَتَرَوُنَّ ٱلۡجَحِیمَ٦﴾[التکاثر: ۶]. «شما قطعاً دوزخ را خواهید دید».

﴿ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَیۡنَ ٱلۡیَقِینِ٧﴾[التکاثر: ۷]. «سپس آن‌را به دیدۀ یقین خواهید دید».

﴿ثُمَّ لَتُسۡ‍َٔلُنَّ یَوۡمَئِذٍ عَنِ ٱلنَّعِیمِ٨﴾[التکاثر: ۸]. «سپس در آن روز از ناز و نعمت(هایی که از آن برخوردار هستید) بازخواست خواهید شد».

خداوند متعال بندگانش را سرزنش می‌کند، زیرا هدف و کاری را که برای آن آفریده شده‌اند رها کرده‌اند. و آن همان عبادت خداوند یگانه و شناخت او و روی آوردن به او و مقدم داشتن محبت او بر همه چیز است.

﴿أَلۡهَىٰکُمُ ٱلتَّکَاثُرُ١﴾افزون طلبی شما انسان‌ها را از این امور مذکور غافل گردانده است. خداوند ذکر نکرد که مردم در چه چیزی افزون طلبی می‌کنند، تا همه چیزهایی را که مردم در آن افزون خواهی می‌نمایند و اموال و فرزندان و یاوران و لشکریان و خدمتگزاران و مقام و غیره‌ای که به آن افتخار می‌نمایند شامل شود. و تا چیزهای دیگری را نیز دربر بگیرد که هرکس می‌خواهد از دیگری بیشتر داشته باشد، و هدف از آن رضایت خدا نیست.

پس غفلت و سرگرمی شما ادامه یافت تا این که ﴿زُرۡتُمُ ٱلۡمَقَابِرَ﴾گورها را زیارت می‌کنید آنگاه پرده از روی شما برداشته می‌شود ولی اکنون جبران آن مشکل است. ﴿حَتَّىٰ زُرۡتُمُ ٱلۡمَقَابِرَ٢﴾این دلالت می‌نماید که برزخ، جهان و سرایی است که هدف از آن رسیدن به آخرت است. و خداوند انسان‌ها را «زایر» نامید و مقیم نخواند.

این بر رستاخیز و زنده شدن پس از مرگ و جزا یافتن در برابر اعمال در جهانی فناناپذیر دلالت می‌کند. بنابراین، خداوند آن‌ها را هشدار داد و فرمود: ﴿کَلَّا سَوۡفَ تَعۡلَمُونَ٣ ثُمَّ کَلَّا سَوۡفَ تَعۡلَمُونَ٤ کَلَّا لَوۡ تَعۡلَمُونَ عِلۡمَ ٱلۡیَقِینِ٥﴾اگر با افزون طلبی شما را غافل نمی‌گرداند و به انجام کارهای شایسته مبادرت می‌ورزیدید.

اما عدم برخورداری از علم حقیقی شما را به جایی برساند که مشاهده می‌کنید، ﴿لَتَرَوُنَّ ٱلۡجَحِیمَ٦﴾یعنی حتما بر قیامت در خواهد آمد، پس حتما جهنمی را که خداوند برای کافران آماده کرده است مشاهده خواهید نمود. ﴿ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَیۡنَ ٱلۡیَقِینِ٧﴾سپس دوزخ را با چشم خود آشکارا خواهد دید. همانطور که خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَرَءَا ٱلۡمُجۡرِمُونَ ٱلنَّارَ فَظَنُّوٓاْ أَنَّهُم مُّوَاقِعُوهَا وَلَمۡ یَجِدُواْ عَنۡهَا مَصۡرِفٗا٥٣﴾[الکهف: ۵۳]. «و بزهکاران آتش دوزخ را می‌بینند و می‌دانند که وارد آن خواهند شد و از آن گریزی نخواهند داشت».

﴿ثُمَّ لَتُسۡ‍َٔلُنَّ یَوۡمَئِذٍ عَنِ ٱلنَّعِیمِ٨﴾سپس در روز قیامت از نعمت‌هایی که در دنیا از آن لذت می‌بردید پرسیده می‌شوید که آیا شکر آن را به جای آورده‌اید و حق خدا را از آن ادا نموده‌اید و از آن‌ها برای انجام گناهان کمک نگرفته‌اید؟ آنگاه به شما نعمتی برتر و بهتر خواهد داد.

یا اینکه فریب نعمت‌ها را خورده و شکر آن را به جای نیاورده‌اید؟ بلکه از نعمت‌های برای انجام گناهان استفاده کرده‌اید؟ پس شما را بر آن مجازات خواهد کرد. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَیَوۡمَ یُعۡرَضُ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ عَلَى ٱلنَّارِ أَذۡهَبۡتُمۡ طَیِّبَٰتِکُمۡ فِی حَیَاتِکُمُ ٱلدُّنۡیَا وَٱسۡتَمۡتَعۡتُم بِهَا فَٱلۡیَوۡمَ تُجۡزَوۡنَ عَذَابَ ٱلۡهُونِ...﴾[الأحقاف: ۲۰]. «و روزی که کافران بر آتش دوزخ درآورده می‌شوند و به آنان گفته می‌شود: شما لذت‌های خود را در دنیا برده‌اید و از آن بهره‌مند شده‌اید و امروز عذاب خوار کننده‌ای به عنوان کیفر به شما داده می‌شود».

پایان تفسیر سوره‌ی تکاثر

تفسیر سوره‌ی قارعه

مکی و ۱۱ آیه است.

آیه ۱۱-۱:

﴿ٱلۡقَارِعَةُ١﴾[القارعة: ۱]. «فروکوبنده».

﴿مَا ٱلۡقَارِعَةُ٢﴾[القارعة: ۲]. «(آن) فروکوبنده چیست».

﴿وَمَآ أَدۡرَىٰکَ مَا ٱلۡقَارِعَةُ٣﴾[القارعة: ۳]. «و تو چه دانی که فروکوبنده چیست»؟.

﴿یَوۡمَ یَکُونُ ٱلنَّاسُ کَٱلۡفَرَاشِ ٱلۡمَبۡثُوثِ٤﴾[القارعة: ۴]. «روزی است که مردمان همچون پروانه‌های پراکنده خواهند بود».

﴿وَتَکُونُ ٱلۡجِبَالُ کَٱلۡعِهۡنِ ٱلۡمَنفُوشِ٥﴾[القارعة: ۵]. «و کوه‌ها مانند پشم رنگینِ حلاجی شده خواهند شد».

﴿فَأَمَّا مَن ثَقُلَتۡ مَوَٰزِینُهُۥ٦﴾[القارعة: ۶]. «اما هرکس که کفه‌های (نیکی‌های) او سنگین باشد».

﴿فَهُوَ فِی عِیشَةٖ رَّاضِیَةٖ٧﴾[القارعة: ۷]. «او در زندگی رضایت‌بخشی به سر می‌برد».

﴿وَأَمَّا مَنۡ خَفَّتۡ مَوَٰزِینُهُۥ٨﴾[القارعة: ۸]. «و اما کسی‌که ترازوی (نیکی‌ها و حسنات) او سبک باشد».

﴿فَأُمُّهُۥ هَاوِیَةٞ٩﴾[القارعة: ۹]. «مادر (مهربان) او پرتگاه دوزخ است».

﴿وَمَآ أَدۡرَىٰکَ مَا هِیَهۡ١٠﴾[القارعة: ۱۰]. «و تو چه می‌دانی که آن چیست»؟.

﴿نَارٌ حَامِیَةُۢ١١﴾[القارعة: ۱۱]. «آتش بزرگ و بسیار گرم و سوزانی است».

﴿ٱلۡقَارِعَةُ١﴾از نام‌های روز قیامت است، و به «قارعه» نامگذاری شده است، چون مردم را فرو می‌کوبد و وحشت‌هایش آنان را پریشان می‌گرداند. بنابراین، آن را مهم و بزرگ برشمرد و فرمود: ﴿ٱلۡقَارِعَةُ١ مَا ٱلۡقَارِعَةُ٢ وَمَآ أَدۡرَىٰکَ مَا ٱلۡقَارِعَةُ٣ یَوۡمَ یَکُونُ ٱلنَّاسُ کَٱلۡفَرَاشِ ٱلۡمَبۡثُوثِ٤﴾در آن روز مردم از شدّت وحشت و هراس چون پروانه‌های پراکنده شده می‌گردند، پروانه‌هایی که برخی به میان برخی می‌روند و موج می‌زنند و نمی‌دانند کجا می‌روند و هرگاه آتشی روشن شود همه به‌سوی آن می‌روند چون درک آن‌ها ضعیف است و مردم که دارای عقل هستند در روز قیامت چنین خواهند بود.

﴿وَتَکُونُ ٱلۡجِبَالُ کَٱلۡعِهۡنِ ٱلۡمَنفُوشِ٥﴾اما کوه‌های سخت و پرصلابت مانند پشم حلاجی شده خواهند شد، پشمی که بسیار ضعیف است و کوچک‌ترین بادی آن‌را به هوا می‌برد. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَتَرَى ٱلۡجِبَالَ تَحۡسَبُهَا جَامِدَةٗ وَهِیَ تَمُرُّ مَرَّ ٱلسَّحَابِ﴾[النمل: ۸۸]. «و کوه‌ها را جامد می‌پنداری اما آن‌ها چون ابرها حرکت می‌کنند».

سپس کوه‌ها به گرد و غباری پراکنده تبدیل می‌شوند و از بین می‌روند و چیزی از آن‌ها باقی نمی‌ماند. پس در این وقت ترازوها نصب می‌گردند و مردم به دو گروه نیکبخت و بدبخت تقسیم می‌شوند. ﴿فَأَمَّا مَن ثَقُلَتۡ مَوَٰزِینُهُۥ٦ فَهُوَ فِی عِیشَةٖ رَّاضِیَةٖ٧﴾هرکس نیکی‌هایش از بدی‌هایش بیشتر باشد در زندگی رضایت بخشی در بهشت پرناز و نعمت به سر خواهد برد.

﴿وَأَمَّا مَنۡ خَفَّتۡ مَوَٰزِینُهُۥ٨﴾و اما کسی که کفّه‌های ترازوی اعمالش سبک باشد، به این صورت که نیکی‌هایی نداشته باشد که در برابر بدی‌هایش بایستد. ﴿فَأُمُّهُۥ هَاوِیَةٞ٩﴾جایگاه و مسکن او آتش دوزخ است. یکی از نام‌های دوزخ «هاویه» می‌باشد و دوزخ به منزله‌ی مادرش می‌باشد و همواره او را در آغوش می‌گیرد. همان طور که خداوند متعال می‌فرماید: ﴿إِنَّ عَذَابَهَا کَانَ غَرَامًا﴾[الفرقان: ۶۵]. «بی‌گمان عذاب آن سخت خواهد بود»، و بعضی گفته‌اند که معنی آیه چنین است: او بر سر در دورخ انداخته می‌شود.

﴿وَمَآ أَدۡرَىٰکَ مَا هِیَهۡ١٠﴾این تعظیم و مهر جوه دادن جهنم است. سپس آن را تفسیر کرد که ﴿نَارٌ حَامِیَةُۢ١١﴾آتشی بسیار گرم و سوزان است و از آتش دنیا هفتاد برابر گرم‌تر و سوزنده‌تر می‌باشد. از خداوند به آن پناه می‌بریم.

پایان تفسیر سوره‌ی قارعه

تفسیر سوره‌ی همزه

مکی و ۹ آیه است.

آیه‌ی ۹-۱:

﴿وَیۡلٞ لِّکُلِّ هُمَزَةٖ لُّمَزَةٍ١﴾[الهمزة: ۱]. «وای به حال هر عیب‌جوی طعنه‌زن».

﴿ٱلَّذِی جَمَعَ مَالٗا وَعَدَّدَهُۥ٢﴾[الهمزة: ۲]. «کسی‌که مال گرد آورد و آن‌را شمارش کرد».

﴿یَحۡسَبُ أَنَّ مَالَهُۥٓ أَخۡلَدَهُۥ٣﴾[الهمزة: ۳]. «می‌پندارد که مالش او را جاودانه می‌دارد».

﴿کَلَّاۖ لَیُنۢبَذَنَّ فِی ٱلۡحُطَمَةِ٤﴾[الهمزة: ۴]. «نه! به یقین در «حطمه» انداخته خواهد شد».

﴿وَمَآ أَدۡرَىٰکَ مَا ٱلۡحُطَمَةُ٥﴾[الهمزة: ۵]. «و تو چه می‌دانی که «حطمه» چیست»؟.

﴿نَارُ ٱللَّهِ ٱلۡمُوقَدَةُ٦﴾[الهمزة: ۶]. «آتش برافروختۀ خداست».

﴿ٱلَّتِی تَطَّلِعُ عَلَى ٱلۡأَفۡ‍ِٔدَةِ٧﴾[الهمزة: ۷]. «آتشی که بر دل‌ها مسلط و چیره می‌گردد».

﴿إِنَّهَا عَلَیۡهِم مُّؤۡصَدَةٞ٨﴾[الهمزة: ۸]. «بی‌گمان آن (آتش) بر آنان فرو بسته شده است».

﴿فِی عَمَدٖ مُّمَدَّدَةِۢ٩﴾[الهمزة: ۹]. «در ستون‌هایی دراز».

﴿وَیۡلٞ لِّکُلِّ هُمَزَةٖ لُّمَزَةٍ١﴾کسی که با عمل و سخنش مردم را عیب‌جویی می‌کند و به آن‌ها طعنه می‌زند عذاب سخت و هلاک کننده‌ای در پیش دارد. «همّاز» کسی است که با اشاره و عمل مردم را مورد عیب‌جویی قرار می‌دهد و به آن طعنه می‌زند. « لمّاز» کسی است که با گفتار خود از مردم عیب می‌گیرد.

﴿ٱلَّذِی جَمَعَ مَالٗا وَعَدَّدَهُۥ٢﴾چنین طعنه زنی هدف و اراده‌ای جز جمع آوری مال و شمردن آن و رشک بردن به آن ندارد، و علاقه‌ای به انفاق مال در راه‌های خیر و برقرار داشتن پیوند خویشاوندی و امثال آن ندارد.

﴿یَحۡسَبُ أَنَّ مَالَهُۥٓ أَخۡلَدَهُۥ٣﴾چنین کسی به سبب نادانی‌اش گمان می‌برد که مالش او را در دنیا برای همیشه ماندگار می‌کند، بنابراین، تلاش و رنج او در بیشتر کردن و رشد دادن مالش می‌باشد و گمان می‌برد این کار عمرش را بیشتر خواهد کرد.

﴿کَلَّاۖ لَیُنۢبَذَنَّ فِی ٱلۡحُطَمَةِ٤﴾نه! به یقین در دوزخ خردکننده و درهم شکننده انداخته خواهد شد. و تو چه می‌دانی که خردکننده چیست؟ ﴿نَارُ ٱللَّهِ ٱلۡمُوقَدَةُ٦ ٱلَّتِی تَطَّلِعُ عَلَى ٱلۡأَفۡ‍ِٔدَةِ٧﴾آتشی که افروزه و هیزم آن مردم و سنگ‌ها هستند و از بس که شدید است از جسم‌ها می‌گذرد و به دل‌ها می‌رسد. و با وجود گرمای شدیدش در آن زندانی و گرفتار هستند و از بیرون آمدن از آن تا امید می‌باشند. بنابراین فرمود: ﴿إِنَّهَا عَلَیۡهِم مُّؤۡصَدَةٞ٨ فِی عَمَدٖ مُّمَدَّدَةِۢ٩﴾درهای دوزخ به روی آن‌ها بسته شده و آن سوی درها ستون‌های درازی است تا از آن بیرون نیایند. ﴿کُلَّمَآ أَرَادُوٓاْ أَن یَخۡرُجُواْ مِنۡهَا مِنۡ غَمٍّ أُعِیدُواْ فِیهَا﴾[الحج: ۲۲]. «هرگاه بخواهند از غم و اندوهش بیرون بیایند به آن برگردانده می‌شوند. از خداوند می‌طلبیم که ما را پناه دهد و از او عفو و عافیت را می‌طلبیم».

پایان تفسیر سوره‌ی همزه