ش | ی | د | س | چ | پ | ج |
1 | ||||||
2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
30 |
تفسیر نور:
سوره بلد آیه 1
متن آیه :
لَا أُقْسِمُ بِهَذَا الْبَلَدِ
ترجمه :
سوگند به این شهر ( مکّه که کعبه در آن است ) !
توضیحات :
«
لآ أُقْسِمُ . . . » : سوگند میخورم ( نگا : واقعه / 75 ، حاقّه / 38 ،
قیامت / 1 ) . « هذَا الْبَلَدِ » : این شهر . مراد مکّه است که
بیتالحرام در آن است .
سوره بلد آیه 2
متن آیه :
وَأَنتَ حِلٌّ بِهَذَا الْبَلَدِ
ترجمه :
شهری که تو ساکن آنجا هستی ( و وجود پرفیض و پربرکت تو ، بر شرافت و عظمت آن افزوده است ) .
توضیحات :
«
وَ أَنتَ » : در حالی که تو . و تو . حرف واو ، حالیّه یا اعتراضیه است و
جمله بعد از آن معترضه . « حِلٌّ » : نازل و ساکن . مصدر و به معنی اسم
فاعل ، یعنی حال است . برخی آن را به معنی حَلال ضدّ حرام میدانند ( نگا :
مائده / 5 ) که اشاره به توطئه آینده قریشیان برای کشتن پیغمبر در منزل
خود است که منتهی به هجرت نبوی گردید . یا اشاره به مدّتی از روز فتح مکّه
است که جنگیدن در مکّه برای پیغمبر حلال و مباح گشت . « أَنتَ حِلٌّ بِهذَا
الْبَلَدِ » : تو ساکن این شهری . خون تو در این شهر حلال میگردد .
جنگیدن در این شهر برای تو حلال و مباح میشود .
سوره بلد آیه 3
متن آیه :
وَوَالِدٍ وَمَا وَلَدَ
ترجمه :
و سوگند به پدر ، و فرزندی که به وجود میآورد !
توضیحات :
«
وَالِدٍ » : پدر . « وَلَدَ » : به وجود آورد . مرجع ضمیر فاعلی ( والد )
است . « وَالِدٍ وَ مَا وَلَدَ » : اشاره به هر پدر و فرزندی است ، اعم از
انسان و حیوان ( نگا : المصحف المیسّر ) . چرا که مسأله توالد و تناسل
انسان و دیگر جانداران در طول ادوار مختلف ، به گونه تساوی تقریبی نر و
ماده ، از شگفتانگیزترین مسائل خلقت است .
سوره بلد آیه 4
متن آیه :
لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِی کَبَدٍ
ترجمه :
ما آدمی را برای رنج و محنت آفریدهایم ( نه برای راحت و آسایش ) .
توضیحات :
«
لَقَدْ خَلَقْنَا . . . » : جواب قسمهای بالا است . « فِی » : معنی
مصاحبت و مرادفت دارد . یعنی انسان همراه و همزاد با رنج و زحمت است و
زندگی این جهان او برای استراحت و خوشی نیست . سرتاسر حیات او میدان مبارزه
با مشکلات است و زندگی وی غرق در درد و رنج ، حرف ( فی ) علاوه از معنی
ظرفیّت ، مقارن حرف لام نیز میباشد . گویند : إِنَّما أَنْتَ لِلْعَنَاءِ
وَ النَّصَبِ . یا این که : إَنَّمَا أَنْتَ فِی الْعَنَاءِ وَ النَّصَبِ (
نگا : روحالبیان ، کبیر ) . « کَبَدٍ » : درد و رنج . مشقّت و محنت . «
فِی کَبَدٍ » : حال انسان است ( نگا : روحالبیان ) .
سوره بلد آیه 5
متن آیه :
أَیَحْسَبُ أَن لَّن یَقْدِرَ عَلَیْهِ أَحَدٌ
ترجمه :
آیا
انسان ( با وجود این همه درد و رنجی که بدان گرفتار است و نشانه ضعف او
است ) گمان میبرد هرگز کسی بر او توانائی ندارد و بدو دست نمییابد ؟ (
لذا هر کاری را بکند بازخواست نمیشود و از قلمرو مجازات در امن و امان است
! ) .
توضیحات :
« أَنْ » : مخفّف از مثقّله است ، و
تقدیر جمله چنین است : أَنَّهُ لَن یَقْدِرَ عَلیْهِ أَحَدٌ . . . مفهوم
آیه این است : کافر گمان میبرد هرگونه فسق و فجوری را مرتکب شود ،
بازخواستی در میان نیست ، و از قلمرو مجازات الهی برکنار است ، و کسی
نمیتواند قدرت و یا ثروت وی را پس بگیرد . در صورتی که زندگیِ آمیخته با
درد و رنجِ انسان ، دلیل بر ضعف و ناتوانی او در برابر خدا است .
سوره بلد آیه 6
متن آیه :
یَقُولُ أَهْلَکْتُ مَالاً لُّبَداً
ترجمه :
میگوید : من دارائی فراوانی را ( در راه خوشگذرانیها و لذائذ خرج نمودهام و ) نابود و تباه کردهام .
توضیحات :
«
أَهْلَکْتُ » : نابود و تباه کردم . مراد خرج کردن و مصرف نمودن است . «
لُبَداً » : انباشته و فراوان . « أَهْلَکْتُ مالاً لُّبَداً » : مرادِ
چنین کافری و کافرانی ، اظهار تفاخر به کثرت دارائی ، و بذل و بخشش بیرویه
به مردمان ، و گشادهدستیها و ولخرجیهای فراوان است .
سوره بلد آیه 7
متن آیه :
أَیَحْسَبُ أَن لَّمْ یَرَهُ أَحَدٌ
ترجمه :
آیا
گمان میبرد که کسی او را ندیده است ؟ ( بیخبر است که اگر کسی هم از
آفریدگان ندیده و ندانسته است ، خدا دیده و دانسته است که او این اموال را
از کجا به دست آورده است و در چه راهی مصرف کرده است و نیّت وی چه بوده است
) .
توضیحات :
« أَیَحْسَبُ . . . ؟ » : انسان
مغرور و خودستا بیخبر است که خدا از پندار و گفتار و کردار او مطّلع است .
اگر مالی دارد به شبی است ، و اگر جانی دارد به تبی است . اصلاً ثروت و
قدرت و سراپای وجودش داده خدا و از آن الله است .
سوره بلد آیه 8
متن آیه :
أَلَمْ نَجْعَل لَّهُ عَیْنَیْنِ
ترجمه :
مگر ما برای او دو چشم را ترتیب نداده و نساختهایم ؟
توضیحات :
« أَلَمْ نَجْعَلْ » : مگر ترتیب نداده و نساختهایم ؟
سوره بلد آیه 9
متن آیه :
وَلِسَاناً وَشَفَتَیْنِ
ترجمه :
و زبانی و دو لب را نیافریدهایم ؟
توضیحات :
«
شَفَتَیْنِ » : مثنّی شَفَة ، دو لب . یعنی ابزار دیدار و دستگاه گفتار و
تمام وسائل اقتدار بنده ، متعلّق به خدای دادار است . پس او کی دارا است ؟
بلکه نادار است .
سوره بلد آیه 10
متن آیه :
وَهَدَیْنَاهُ النَّجْدَیْنِ
ترجمه :
( و او را به دو پستان رهنمود نکردهایم ؟ ) و راه خیر و شرّ را بدو ننمودهایم ؟
توضیحات :
«
النَّجْدَیْنِ » : دو راه واضح و آشکار . مراد راه خیر و شرّ است که
کاملاً برای عقل انسان نمایان است ( نگا : انسان / 3 ، شمس / 8 ) . دو
برجستگی . مراد دو پستان است ( نگا : قاموس ، زادالّمسیر ) .
سوره بلد آیه 11
متن آیه :
فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ
ترجمه :
(
ما که دو راه پیش پای انسان نهادهایم ، آن کس که ناسپاس است ) او خویشتن
را به گردنه ( رهائی از شقاوت و رسیدن به سعادت ) نمیزند ( و آن را پشت سر
نمیگذارد ) .
توضیحات :
« مَا اقْتَحَمَ » :
اقتحام ، به معنی بیباکانه دست به کار شدن و شجاعانه به کاری آغازیدن است .
« الْعَقَبَةَ » : گردنه . مراد گردنه نجات است که بر سر راه سعادت قرار
دارد و باید با انجام وظائف و تکالیف بندگی ، خویشتن را بدان زد و آن را
پشت سر گذاشت .
سوره بلد آیه 12
متن آیه :
وَمَا أَدْرَاکَ مَا الْعَقَبَةُ
ترجمه :
تو چه میدانی آن گردنه چیست ؟
توضیحات :
« مَآ أَدْرَاکَ » : تو چه میدانی ؟ ( نگا : حاقّه / 3 ، مدّثّر / 27 ، مرسلات / 14 ) .
سوره بلد آیه 13
متن آیه :
فَکُّ رَقَبَةٍ
ترجمه :
آزاد کردن برده و بنده است .
توضیحات :
«
فَکُّ » : بازکردن . مراد آزاد کردن و رها ساختن است . « رَقَبَةٍ » :
گردن . مراد برده و بنده است ( نگا : نساء / 92 ، مائده / 89 ، مجادله / 3
) .
سوره بلد آیه 14
متن آیه :
أَوْ إِطْعَامٌ فِی یَوْمٍ ذِی مَسْغَبَةٍ
ترجمه :
یا خوراک دادن در زمان گرسنگی ( قحطی و خشکسالی ) است .
توضیحات :
«
مَسْغَبَةٍ » : مراد بیشتر گرسنگی زمان قحطی و خشکسالی است که در آن غذا و
خوراک سخت عزیز و بسیار مهمّ است ، و در چنین موقعی ایثار نشانه باور
راستین شخص به خدا و آخرت است .
سوره بلد آیه 15
متن آیه :
یَتِیماً ذَا مَقْرَبَةٍ
ترجمه :
( خاصّه ) به یتیمی خویشاوند .
توضیحات :
«
ذَا مَقْرَبَةٍ » : دارای قرابت خویشاوندی ، یا نزدیکی همسایگی . «
مَقْرَبَةٍ » : خویشاوندی . نزدیکی . واژه یتیم ، مفعولٌبه إطعام است .
سوره بلد آیه 16
متن آیه :
أَوْ مِسْکِیناً ذَا مَتْرَبَةٍ
ترجمه :
یا به مستمندی خاکنشین .
توضیحات :
« ذَا مَتْرَبَةٍ » : خاکنشین . سخت درمانده و بیچاره . « مَتْرَبَةٍ » : فقر شدید . خاکنشینی .
سوره بلد آیه 17
متن آیه :
ثُمَّ کَانَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ
ترجمه :
گذشته
از اینها ، او باید از زمره کسانی باشد که ایمان میآورند و همدیگر را به
صبر و شکیبائی توصیه میکنند ، و به ترحّم و مهربانی سفارش مینمایند .
توضیحات :
«
ثُمَّ » : گذشته از اینها . علاوه از اینها ( نگا : ابنکثیر ، المنتخب ،
فی ظلال القرآن ، نوین ) . « ثُمَّ کَانَ مِنَ الَّذِینَ . . . » : گذشته
از اینها باید باشد از . سپس از زمره کسانی خواهد شد که ( نگا : روحالبیان
) . معنی آیه با توجّه به بیان اخیر چنین میشود : سپس از زمره کسانی
میگردد که ایمان میآورند و یکدیگر را به شکیبائی میخوانند و به مهربانی
سفارش میکنند . « الْمَرْحَمَةِ » : لطف و مهربانی . شفقت و دلسوزی .
سوره بلد آیه 18
متن آیه :
أُوْلَئِکَ أَصْحَابُ الْمَیْمَنَةِ
ترجمه :
آنان ( که دارای چنین صفات و خصالی هستند ) سمت راستیها و اهل سعادتند .
توضیحات :
«
أَصْحَابُ الْیَمِینِ » : دست راستیها . آنان که در سمت راست قرار دارند .
افراد مبارک و اهل سعادت ( نگا : واقعه / 27 و 38 و 90 و 91 ) . «
الْمَیْمَنَةِ » : سمت راست . یمن و برکت . سعادت و اقبال ( نگا : واقعه /
8 ) .
سوره بلد آیه 19
متن آیه :
وَالَّذِینَ کَفَرُوا بِآیَاتِنَا هُمْ أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ
ترجمه :
ولی کسانی که آیات ( کتابهای آسمانی و دلائل گسترده در گستره جهانی ) ما را نپذیرند ، ایشان سمت چپیها و اهل شقاوتند .
توضیحات :
«
أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ » : سمت چپیها . اهل شقاوت . بدبیاران و بدبختان (
نگا : واقعه / 9 ) . « الْمَشْأَمَةِ » : سمت چپ . شومی و نحوست .
بدبیاری و شقاوت .
سوره بلد آیه 20
متن آیه :
عَلَیْهِمْ نَارٌ مُّؤْصَدَةٌ
ترجمه :
آتشی آنان را در بر خواهد گرفت که سرپوشیده و دربسته است !
توضیحات :
«
عَلَیْهِمْ » : بر آنان گماشته شده است . ایشان را در برگرفته است . «
مُؤْصَدَةٌ » : در بسته . سرپوشیده . بر کوره سوزان دوزخ سرپوش گذاشته شده ،
و درهایش بسته گشته است ، آیا دوزخیان ، در چنین جائی ، چه حالی خواهند
داشت ؟ !
تفسیر نور:
سوره شمس آیه 1
متن آیه :
وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا
ترجمه :
سوگند به خورشید ( که منبع نور است ) و سوگند به پرتو آن ( که سرچشمه حیات است ) !
توضیحات :
«
ضُحی » : پرتو . روشنائی . چاشتگاه . مراد نور خورشید در آغاز روز ، یا
موقع چاشتگاه آن است که اشعّه زرین خورشید ، زمین را نورباران میکند .
سوره شمس آیه 2
متن آیه :
وَالْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا
ترجمه :
و سوگند به ماه بدان گاه که از پس خورشید برمیآید ( و به نیابت آفتاب زمین را زیر بال سیمین مهتاب میگیرد ) !
توضیحات :
«
تَلاهَا » : به دنبال آن برآمد . از پس آن روان شد . مراد تابیدن ماه در
شب ، پس از درخشیدن خورشید در روز است . این آیه ، صورت دیگری از تابش و
تجلّی خورشید را مینمایاند .
سوره شمس آیه 3
متن آیه :
وَالنَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا
ترجمه :
و سوگند به روز بدان گاه که خورشید را ظاهر و جلوهگر میسازد ( و عظمت آن را در سیمای خود مینمایاند ) !
توضیحات :
«
النَّهارِ » : روز . « جَلاّهَا » : جلوهگرش ساخت . نمایاندش . ضمیر ( ها
) به خورشید برمیگردد . درست است که در حقیقت خورشید روز را ظاهر میکند ،
ولی معنی صریح آیه این است که روز خورشید را آشکار میسازد . و با
اشارهای خفی ، دخالت زمین در تجلّی آفتاب فهمیده میشود . زیرا در واقع ،
تقابل قسمتی از زمین با خورشید است که روز را برمیآورد و آفتاب متجلّی
میگردد . در هر حال باز هم سخن از نور خورشید و تأثیر فوقالعاده آن در
موجودات کره زمین است .
سوره شمس آیه 4
متن آیه :
وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَاهَا
ترجمه :
و سوگند به شب بدان گاه که خورشید را میپوشاند ( و آن را در پس پرده ظلمت پنهان مینماید ) !
توضیحات :
«
یَغْشَاهَا » : خورشید را میپوشاند . ضمیر ( هَا ) به خورشید برمیگردد .
چرا که باز هم بر اثر تقابل قسمتی از زمین با خورشید ، شب مانند پردهای
بر چهره آفتاب فرو میافتد و روی خورشید را در آفاق زمین میپوشاند .
سوره شمس آیه 5
متن آیه :
وَالسَّمَاء وَمَا بَنَاهَا
ترجمه :
و سوگند به آسمان ، و به آن که آن را ساخته است !
توضیحات :
«
مَا » : این واژه موصوله است و مراد ذات پاک خداوند است . در لغت عرب
موصول مشترک ( مَنْ ) برای عاقل و ( مَا ) برای غیر عاقل به کار میرود ،
ولی در مواردی به جای یکدیگر استعمال میشوند ( نگا : نساء / 3 و 22 ، بلد /
3 ) . در اینجا استعمال ( مَا ) برای وصفیّت است ، یعنی آن چیز عظیمالشأن
توانائی که . گذشته از اینها استعمال ( مَنْ ) یا ( مَا ) برای خدا یکسان
است ؛ چرا که به کار بردن هر یک از این دو واژه ، در آن مفهوم معهود بشری ،
نسبت به خدا نادرست است ( نگا : جزء عم شیخ محمّدعبده ) .
سوره شمس آیه 6
متن آیه :
وَالْأَرْضِ وَمَا طَحَاهَا
ترجمه :
و
سوگند به زمین ، و به آن که زمین را پرت کرده است و غلتانده است و ( با
وجود گرد و کروی بودن و گردش شتابآمیز ، آن را برای زندگی انسانها و رویش
گیاهان ) پهن نموده است و گسترانیده است !
توضیحات :
«
طَحَا » : راند . پرت کرد . غلتاند . گستراند . این واژه مرادف با ( دَحا )
در سوره نازعات آیه 30 است . تبدیل دالّ به طاء جائز است ( نگا :
لسانالعرب ، روحالبیان ، کبیر ) . اشاره به کرویّت زمین و حرکت انتقالی و
وضعی آن دارد ( نگا : نمونه . پرتوی از قرآن ) .
سوره شمس آیه 7
متن آیه :
وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا
ترجمه :
و
سوگند به نفس آدمی ، و به آن که او را ساخته و پرداخته کرده است ( و قوای
روحی وی را تعدیل ، و دستگاههای جسمی او را تنظیم نموده است ) !
توضیحات :
«
نَفْسٍ » : نفس انسان . منظور انسانیّت آدمی با دو بعد روح و جسم است که
مملوّ از شگفتیها و اسرار است . نکره آمدن نفس ، میتواند اشاره به عظمت و
اهمّیّت مافوق تصوّر و آمیخته با ابهام انسان ، این اعجوبه و شاهکار عالم
آفرینش باشد که دانشمندان به حق او را « موجود ناشناخته » نامیدهاند . «
سَوَّاهَا » : ساخته و پرداختهاش کرده است . بدین نحو که هر یک از
اندامهای بدن انسان را برای کاری ، و هر یک از نیروهای آن را جهت امری
آفریده است و اندازه و تناسب نماد و نهاد دستگاه تن را مراعات فرموده است (
نگا : قیامه / 38 ، کهف / 37 ، انفطار / 7 ) .
سوره شمس آیه 8
متن آیه :
فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا
ترجمه :
سپس بدو گناه و تقوا را الهام کرده است ( و چاه و راه و حسن و قبح را توسّط عقل و وحی به او نشان داده است ) .
توضیحات :
«
أَلْهَمَ » : الهام کرده است . نشان داده است . فهمانده است . « فُجُورَ »
: گرایش به گناه و معصیت و کنارهگیری از حق و حقیقت ( نگا : معجمالفاظ
القرآن الکریم ) . مراد راه شرّ و طریق معصیت است . مصدر ثلاثی مجرّدی است
همچون جُلوس و قُعود . « تَقْوی » : پرهیز . مراد راه خیر و طریق حق است (
نگا : بلد / 10 ) .
سوره شمس آیه 9
متن آیه :
قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّاهَا
ترجمه :
(
قسم به همه اینها ! ) کسی رستگار و کامیاب میگردد که نفس خویشتن را ( با
انجام طاعات و عبادات ، و ترک معاصی و منهیّات ) پاکیزه دارد و بپیراید ( و
آن را با هویدا ساختن هویّت انسانی رشد دهد و بالا برد ) .
توضیحات :
«
قَدْ أَفْلَحَ » : قطعاً رستگار است . کامیاب شد . جواب قسمهای یازدهگانه
است ( نگا : المصحف المیسّر ، صفوه التفاسیر ، روحالمعانی ) . « زَکّی »
: پاکیزه داشت . پیراست . مراد پاکیزه داشتن و پیراستن نفس است با انجام
اوامر و ترک نواهی ( نگا : بقره / 129 و 151 ، توبه / 103 ، نازعات / 18
) . رشد داد و بالا برد ( نگا : روحالمعانی ، پرتوی از قرآن ) . مراد رشد
روحِ تقوا و طاعت ، و جلوهگر ساختن هویّت انسانی ، و بالا بردن استعدادِ
نیکی و نیکوکاری است . از مصدر تزکیه ، به معنی تطهیر و تَنْمِیَه است .
سوره شمس آیه 10
متن آیه :
وَقَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا
ترجمه :
و
کسی ناامید و ناکام میگردد که نفس خویشتن ( و فضائل و مزایای انسانیّت
خود را در میان کفر و شرک و معصیت ) پنهان بدارد و بپوشاند ، و ( به معاصی )
بیالاید .
توضیحات :
« قَدْ خَابَ » : قطعاً ناامید
و ناکام گردید . حتماً به مطلوب و مقصود نرسید و محروم و بیبهره گشت (
نگا : آلعمران / 127 ، ابراهیم / 15 ، طه / 61 و 111 ) . « دَسّی » :
پنهان داشت . آلوده کرد . از مصدر تَدْسِیَة ، به معنی نقص و اخفاء ، و
آلودهکردن و خاموش داشتن استعداد است . در اصل ( دَسَّسَ ) از ( دَسَّ )
به معنی پنهان کردن چیزی در زیر خاک است و حرف دوم مضاعف قلب به یاء شده
است ، مانند تَقَضَّضَ و تَظَنَّنَ ، که تَقَضّی و تَظنّی هم خواندهاند (
نگا : جزء عمّ ترجانیزاده ) . نکته قابل توجّه این است که خدا استعدادهای
لازم ، و وجدان بیدار ، و فهم تشخیص حسن و قبح امور را برای پیمودن راه
سعادت به انسان عطاء فرموده است ، و انسان در مقابل ضائع کردن یا بیثمر
گذاشتن آنها مورد بازخواست قرار میگیرد .
سوره شمس آیه 11
متن آیه :
کَذَّبَتْ ثَمُودُ بِطَغْوَاهَا
ترجمه :
قوم ثمود با طغیان و سرکشی خود ( پیغمبرشان ، صالح را ) تکذیب کردند ( و دروغگویش نامیدند ) .
توضیحات :
«
طَغْوَیا » : طغیان ، سرکشی . مراد تجاوز از حدود مقرّرات الهی ، و تمرّد
از فرمانهای او است که بزرگترین تَدْسِیَهی نفس است . « بِطَغْوَاهَا » :
به سبب سرکشی و طغیانشان . با سرکشی و طغیانشان .
سوره شمس آیه 12
متن آیه :
إِذِ انبَعَثَ أَشْقَاهَا
ترجمه :
آن گاه که بدبختترین ایشان برخاست و رفت ( تا شتر را پَی بکند . دیگران هم جلو او را نگرفتند ، و لذا همچون او بزهکار شدند ) .
توضیحات :
« إنبَعَثَ » : برخاست و روان شد . « أَشْقَیا » : بدبختترین ( نگا : اعلی / 11 ، لیل / 15 ) .
سوره شمس آیه 13
متن آیه :
فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ نَاقَةَ اللَّهِ وَسُقْیَاهَا
ترجمه :
فرستاده خدا ( صالح ) بدیشان گفت : کاری به شتر خدا نداشته باشید و او را از نوبت آبش باز ندارید .
توضیحات :
«
نَاقَةَ اللهِ » : شتر خدا ( نگا : اعراف / 73 و 77 ، هود / 64 ، اسراء /
59 ، قمر / 27 ) . تحذیر است و واژه ناقه مفعولٌبه فعل محذوف (
إِحْذَرُوا ) است . « سُقْیَا » : نوبت آب آشامیدن . حِصّهی آب ( نگا :
شعراء / 155 ) .
سوره شمس آیه 14
متن آیه :
فَکَذَّبُوهُ فَعَقَرُوهَا فَدَمْدَمَ عَلَیْهِمْ رَبُّهُم بِذَنبِهِمْ فَسَوَّاهَا
ترجمه :
او
را دروغگو نامیدند ( و بیم و تهدیدش را نادرست شمردند ) و شتر را پی کردند
و کشتند . پس خدا به سبب گناهشان بر آنان خشم گرفت و ایشان را هلاک کرد و
با خاک یکسانشان ساخت .
توضیحات :
« دَمْدَمَ
عَلَیْهِمْ » : بر آنان خشم گرفت . عذاب را بر همگان گماشت . ایشان را خُرد
و خمیر کرد . آنان را هلاک و نابود کرد . « سَوَّاهَا » : ایشان را با خاک
یکسان ساخت . عذاب و هلاک را به طور یکسان گریبانگیر همگان کرد و کارشان
را یکسره ساخت . « فَدَمْدَمَ عَلَیْهِمْ . . . فَسَوَّاهَا » : به سبب
گناهشان عذاب را بر همگان گماشت و ایشان را یکسان نابود کرد .
سوره شمس آیه 15
متن آیه :
وَلَا یَخَافُ عُقْبَاهَا
ترجمه :
و خدا از عاقبت کارشان نمیترسد .
توضیحات :
«
عُقْبَیا » : عاقبت . پی آمد . مراد این است که خداوند چنین کرد و از
پیآمد و عاقبت کارشان هم نمیترسد و باکی از ایشان را ندارد .
تفسیر نور:
سوره ضحى آیه 1
متن آیه :
وَالضُّحَى
ترجمه :
سوگند به روز ( در آن زمان که آفتاب بلند میگردد و همه جا را فرا میگیرد ) !
توضیحات :
« الضُّحَیا » : روز ( نگا : اعراف / 98 ، طه / 59 ) . چاشتگاه ( نگا : شمس / 1 ) .
سوره ضحى آیه 2
متن آیه :
وَاللَّیْلِ إِذَا سَجَى
ترجمه :
و سوگند به شب در آن هنگام که میآرامد ( و تاریک میشود و همهجا را فرا میگیرد ) !
توضیحات :
«
سَجَیا » : آرمید . آرام یافت . آرمیدن شب ، در حقیقت آرمیدن ساکنان آن
است ( نگا : المصحف المیسّر ) . تاریک گردید . پوشاند . فرا گرفت ( نگا :
فرهنگ لغات قرآن . نمونه . تفهیم القرآن ) .
سوره ضحى آیه 3
متن آیه :
مَا وَدَّعَکَ رَبُّکَ وَمَا قَلَى
ترجمه :
پروردگارت تو را رها نکرده است و دشمن نداشته است و مورد خشم قرار نداده است .
توضیحات :
« مَا وَدَّعَکَ » : تو را ترک و رها نکرده است . به ترک تو نگفته است . « مَا قَلَیا » : خشم نگرفته است و دشمن نداشته است .
سوره ضحى آیه 4
متن آیه :
وَلَلْآخِرَةُ خَیْرٌ لَّکَ مِنَ الْأُولَى
ترجمه :
و فرجام ( کار و زندگی ) برای تو ، بهتر از آغاز ( آنها ) است .
توضیحات :
« الآخِرَةُ » : پایان کار . اواخر زندگی . « الأُولَیا » : آغاز کار . اوائل زندگی .
سوره ضحى آیه 5
متن آیه :
وَلَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضَى
ترجمه :
و پروردگارت به تو ( بهروزی و پیروزی و نعمت و قدرت ) عطاء خواهد کرد ، و تو خوشنود خواهی شد .
توضیحات :
« لَسَوْفَ یُعْطِیکَ » : مراد نزول وحی ، ظهور دین ، تنفیذ فرمان ، خوشبختی و پیروزی بر ملّتهای دیگر است .
سوره ضحى آیه 6
متن آیه :
أَلَمْ یَجِدْکَ یَتِیماً فَآوَى
ترجمه :
آیا خدا تو را یتیم نیافت و پناهت داد ؟
توضیحات :
«
یَتِیماً » : پیغمبر هنوز طفل شش ماههای در شکم مادر بود که پدرش از دنیا
رفت . در عمر شش سالگی مادرش آمنه هم وفات کرد . در هشت سالگی پدر بزرگش
عبدالمطّلب که سرپرستی او را به عهده داشت دار فانی را وداع گفت . از آن به
بعد تحت سرپرستی عمویش ابوطالب قرار گرفت . « ءَاوَیا » : منزل و مأوی داد
. پناه داد .
سوره ضحى آیه 7
متن آیه :
وَوَجَدَکَ ضَالّاً فَهَدَى
ترجمه :
و
تو را سرگشته و حیران ( در میان شرکِ بتپرستان و یهودیان و مسیحیان ، کفر
کافران ، فسق و فجور فاسقان و فاجران ، ظلم و زور قلدران ، کشت و کشتار
قبائل به فرمان جاهلان ، و خرافهپرستی اینان و آنان ) نیافت و ( در پرتوِ
وحی آسمانی به یکتاپرستی یزدانی ) رهنمودت کرد ؟
توضیحات :
«
ضَآلاًّ » : گمراه و سرگشته . پیغمبر قبل از نبوّت ، دریای موّاج کفر و
شرک و ظلم و فسق و جهل و خرافات محیط را میدید و غرقشدگان در آن را نظاره
میکرد ، امّا راه به جائی نمیبرد . نمیدانست چگونه خالق جهان را بپرستد
و بدو نزدیک بشود ، و از بارگاه یزدان نجات مردمان را بطلبد . به غار حراء
پناه میبرد و شبها و شبها با خود خلوت میکرد و سرگشته در تفکّرات و
حیرتزده از مشاهده اوضاع به دنبال نجات میگشت ، تا در دل غار حراء نور
وحی پرتو افکند و او را به حق رهنمود کرد ( نگا : شوری / 52 ، یوسف / 3 )
.
سوره ضحى آیه 8
متن آیه :
وَوَجَدَکَ عَائِلاً فَأَغْنَى
ترجمه :
و تو را فقیر و بیچیز نیافت و ثروتمند و دارایت کرد ؟
توضیحات :
«
عَآئِلاً » : فقیر و بیچیز ( نگا : توبه / 28 ) . چیزهائی که پیغمبر از
پدر به ارث برد ، شتر مادهای و کنیزکی بود ( نگا : جزء عمّ شیخ محمّد عبده
) . خدا او را با سود تجارت ، و ثروت خدیجه ، و غنائم جنگی دارا و بینیاز
کرد . آیات گذشته ، بیانگر الطاف و عنایات خاصّ الهی در حق پیغمبر است .
سوره ضحى آیه 9
متن آیه :
فَأَمَّا الْیَتِیمَ فَلَا تَقْهَرْ
ترجمه :
حال که چنین است ، یتیم را زبون مدار ( و اموال و دارائی ایشان را با قهر و زور مگیر و تصرّف مکن ) .
توضیحات :
« لا تَقْهَرْ » : خوار و زبون مدار . اموال و دارائیشان را با زور مگیر و تصرّف مکن .
سوره ضحى آیه 10
متن آیه :
وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ
ترجمه :
و گدا را با خشونت مران .
توضیحات :
« لا تَنْهَرْ » : با خشونت مران . برخی سائل را خواهان دانش و پرسش کننده از مسائل علمی شمردهاند .
سوره ضحى آیه 11
متن آیه :
وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ
ترجمه :
بلکه نعمتهای پروردگارت را بازگو کن ( و از آنها صحبت بدار ، و شکر آنها را با بذل و بخشش بگزار ) .
توضیحات :
«
حَدِّثْ » : صحبت بدار . بازگو کن . بازگو کردن نعمت ، شکرگزاری از آن با
قول و فعل ، امکانپذیر است . سپاس با زبان ، و بذل و بخشش از آن . ذکر
ثروت و قدرت برای تفاخر ، مراد نیست .
تفسیر نور:
سوره لیل آیه 1
متن آیه :
وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَى
ترجمه :
سوگند
به شب در آن هنگام که ( روی زمین را فرا میگیرد ، و همه اشیاء را با
تاریکی خود ) میپوشاند ( و مردمان و جانداران را به استراحت و سکون
میکشاند ) !
توضیحات :
« یَغْشَیا » : فرا میگیرد و میپوشاند .
سوره لیل آیه 2
متن آیه :
وَالنَّهَارِ إِذَا تَجَلَّى
ترجمه :
و
به روز سوگند در آن هنگام که جلوهگر و روشن میگردد ( و ظلمت شب را
میراند و مردمان و جانداران را دیگر باره به جنبش و تلاش میاندازد ) !
توضیحات :
« تَجَلَّیا » : روشن و آشکار گردید . جلوهگر آمد .
سوره لیل آیه 3
متن آیه :
وَمَا خَلَقَ الذَّکَرَ وَالْأُنثَى
ترجمه :
و به آن که نر و ماده را میآفریند .
توضیحات :
«
الذَّکَرَ وَ الأُنثَیا » : نر و ماده انسانها و حیوانها و گیاهها و همه
اشیاء مراد است ( نگا : رعد / 3 ، ذاریات / 49 ، یس / 36 ) .
سوره لیل آیه 4
متن آیه :
إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّى
ترجمه :
سعی و تلاش شما جوراجور و گوناگون است ( و لذا جزا و سزای شما هم متفاوت و مختلف خواهد بود ) .
توضیحات :
«
شَتَّیا » : جمع شَتِیت ، پراکنده . مراد مختلف و متفاوت و از هم جدا است
. دستهای نیکوکار و پرهیزگار ، و گروهی بدکردار و ناپرهیزگار ، بعضی مؤمن
و صادق ، و برخی کافر و فاسق ، و . . . تلاشهائی برای درم و شکم و لذائذ
نفسانی ، و تلاشهائی در راه خدمت به مردمان و رضای یزدان و اجرای اوامر
ربّانی . و . . . این آیه بیانگر دو خطّ سیر متمایز و جهتگیری متفاوت است و
جواب قسم است .
سوره لیل آیه 5
متن آیه :
فَأَمَّا مَن أَعْطَى وَاتَّقَى
ترجمه :
کسی که ( در راه خدا دارائی خود را ) بذل و بخشش کند ، و پرهیزگاری پیشه سازد ( و از آفریدگار خویش بهراسد ) .
توضیحات :
« أَعْطَیا » : صرف کرد و داد . خرج و پخش کرد . « إتَّقَیا » : از خدا ترسید . تقوا و پرهیزگاری پیشه کرد .
سوره لیل آیه 6
متن آیه :
وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى
ترجمه :
و به پاداش خوب ( خدا در این سرا ، و خوبتر خدا در آن سرا ) ایمان و باور داشته باشد .
توضیحات :
«
الْحُسْنَیا » : پاداش خوب خدا که در این جهان بهره مؤمنان میگردد ( نگا :
زمر / 10 ، نحل / 30 ) و پاداش بهتر خدا که در آن جهان نصیب مسلمانان
میشود ( نگا : آلعمران / 148 ، یونس / 26 ) . خیر مطلقی که خدا آن را
خیر میداند . یعنی آن کسی که بذل و بخشش میکند و پرهیزگاری پیشه میسازد و
به خوب و خوبی ایمان دارد ، و در یک کلام ، حسنات و سیّئات و فضیلت و
رذیلت را همسان نمیشمارد ، و بالطبع به پاداش نیکیها و پادافره بدیها
معتقد است . ( الْحُسْنَیا ) میتواند صفت مشبّهه ، یا صفت تفضیلی باشد .
سوره لیل آیه 7
متن آیه :
فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرَى
ترجمه :
( مشکلات و موانع را برای او آسان میسازیم و در کار خیر توفیقش میدهیم و ) او را آماده رفاه و آسایش مینمائیم .
توضیحات :
«
نُیَسِّرُهُ » : او را مهیّا و آماده میسازیم . « الْیُسْرَیا » : رفاه و
آسایش . ساده و آسان . آیه متضمّن دو معنی است : الف - او را آماده برای
زندگی خوش و آسوده آخرت میسازیم ( نگا : نحل / 97 ) . ب - او را آماده
انجام کارهای ساده و آسانی میسازیم که پیشتر برای او مشکل و دشوار بود .
یعنی در پرتو گام نهادن به راه خدا مشکلات را برایش ساده و در انجام آنها
توفیقش میدهیم ( نگا : مائده / 16 ، عنکبوت / 69 ) . اصولاً ایمان به
معاد و پاداش عظیم الهی ، مشکلات را در نظر انسان سهل و آسان جلوهگر
میسازد و نه تنها مال ، بلکه جان خود را در طبق اخلاص میگذارد و از این
ایثارگری لذّت میبرد .
سوره لیل آیه 8
متن آیه :
وَأَمَّا مَن بَخِلَ وَاسْتَغْنَى
ترجمه :
و
امّا کسی که تنگچشمی بکند ( و به بذل و بخشش دارائی در راه خدا دست نیازد
) و خود را بینیاز ( از خدا و توفیق و پاداش دنیوی و اخروی الهی ) بداند
.
توضیحات :
« إسْتَغْنَیا » : خود را بینیاز دانست
. مراد بینیاز از خدا ، و مدد و یاری دنیوی ، و اجر و پاداش اخروی یزدان
جهان است ( نگا : عبس / 5 ) .
سوره لیل آیه 9
متن آیه :
وَکَذَّبَ بِالْحُسْنَى
ترجمه :
و به پاداش خوب ( خدا در این سرا ، و خوبتر خدا در آن سرا ) ایمان و باور نداشته باشد .
توضیحات :
« الْحُسْنَیا » : ( نگا : آیه ششم ) .
سوره لیل آیه 10
متن آیه :
فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى
ترجمه :
او را آماده برای سختی و مشقّت ( و زندگی بس مشکل و ناگوار دوزخ ) میسازیم .
توضیحات :
« الْعُسْرَیا » : سختی و مشقّت . شدّت و محنت . خواری ناشی از عدم توفیق در اعمال صالحه ( نگا : المیزان ) . عذاب دوزخ .
سوره لیل آیه 11
متن آیه :
وَمَا یُغْنِی عَنْهُ مَالُهُ إِذَا تَرَدَّى
ترجمه :
در آن هنگام که ( به گور ) پرت میگردد ، دارائیش چه سودی به حال او دارد ؟
توضیحات :
«
مَا یُغْنِی عَنْهُ » : چه سودی به حال او دارد ؟ سودی به حال او ندارد .
واژه ( مَا ) استفهامیّه و برای انکار ، یا حرف نفی است . « تَردَّیا » :
پرت گردید . سقوط کرد . مراد سقوط در قبر یا سرنگون شدن به دوزخ است . هلاک
شد و مرد .
سوره لیل آیه 12
متن آیه :
إِنَّ عَلَیْنَا لَلْهُدَى
ترجمه :
مسلّماً نشان دادن ( راه هدایت و ضلالت به مردم ) بر عهده ما است .
توضیحات :
« عَلَیْنَا » : بر ما است . « الْهُدَیا » : رهنمود . راهنمائی . ارائه طریق .
سوره لیل آیه 13
متن آیه :
وَإِنَّ لَنَا لَلْآخِرَةَ وَالْأُولَى
ترجمه :
و قطعاً آخرت و دنیا همه از آن ما است .
توضیحات :
« لَلآخِرَةَ وَ الأُولَیا » : آن جهان و این جهان . مقدّم شدن آخرت بر دنیا ، به خاطر اهمّیّت فراوان و مقصود اصلی بودنِ آن است .
سوره لیل آیه 14
متن آیه :
فَأَنذَرْتُکُمْ نَاراً تَلَظَّى
ترجمه :
من شما را از آتش هولناکی بیم میدهم که شعلهور میشود و زبانه میکشد .
توضیحات :
«
فَأَنذَرْتُکُمْ » : فاعل پیغمبر اسلام است که خطاب به کفّار مکّه صحبت
میفرماید . « تَلَظَّیا » : شعلهور میشود . زبانه میکشد . فعل مضارع
است و در اصل ( تَتَلَظَّیا ) است .
سوره لیل آیه 15
متن آیه :
لَا یَصْلَاهَا إِلَّا الْأَشْقَى
ترجمه :
بدان داخل نمیشود و نمیسوزد مگر بدبختترین ( انسانها ) .
توضیحات :
« الأَشْقَیا » : بدبختترین .
سوره لیل آیه 16
متن آیه :
الَّذِی کَذَّبَ وَتَوَلَّى
ترجمه :
همان کسی که ( حق و حقیقت را دروغ میداند و آن را ) تکذیب مینماید و ( به آیات آسمانی ) پشت میکند .
توضیحات :
« تَوَلَّیا » : پشت کرد . رویگردان شد ( نگا : بقره / 205 ، آلعمران / 82 ، نجم / 29 ) .
سوره لیل آیه 17
متن آیه :
وَسَیُجَنَّبُهَا الْأَتْقَى
ترجمه :
ولیکن پرهیزگارترین ( انسانها ) از آن ( آتش هولناک ) به دور داشته خواهد شد .
توضیحات :
« الأتْقَیا » : پرهیزگارترین .
سوره لیل آیه 18
متن آیه :
الَّذِی یُؤْتِی مَالَهُ یَتَزَکَّى
ترجمه :
آن کسی که دارائی خود را ( در راه خدا خرج میکند و ) میدهد تا خویشتن را ( به وسیله این کار ، از کثافت بخل ) پاکیزه بدارد .
توضیحات :
« یَتَزَکَّیا » : خود را پاک میدارد و پاکیزه میکند . حال یا بدل از فاعل است .
سوره لیل آیه 19
متن آیه :
وَمَا لِأَحَدٍ عِندَهُ مِن نِّعْمَةٍ تُجْزَى
ترجمه :
هیچ کسی بر او حق نعمتی ندارد تا ( بدین وسیله به نعمتش پاسخ گوید و از سوی او آن ) نعمت جزا داده شود .
توضیحات :
« تُجْزَیا » : نعمت جزا داده شود . سپاس گفته شود .
سوره لیل آیه 20
متن آیه :
إِلَّا ابْتِغَاء وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلَى
ترجمه :
بلکه تنها هدف او جلب رضای ذات پروردگار بزرگوارش میباشد .
توضیحات :
« إبْتِغَآءَ » : خواستار شدن . طلبیدن . « وَجْهِ » : ذات ( نگا : انعام / 52 ، کهف / 28 ، قصص / 88 ) .
سوره لیل آیه 21
متن آیه :
وَلَسَوْفَ یَرْضَى
ترجمه :
قطعاً
( چنین شخصی ، از کارهائی که کرده است ) راضی خواهد بود و ( از پاداشهائی
که از پروردگار خود دریافت میدارد ) خوشنود خواهد شد .
توضیحات :
« لَسَوْفَ یَرْضَیا » : راضی خواهد بود . راضی خواهد شد ( نگا : توبه / 96 ، نجم / 26 ) .
تفسیر نور:
سوره شرح آیه 1
متن آیه :
أَلَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ
ترجمه :
آیا
ما سینه تو را نگشودیم ( و دلت را از بند غم حیرت رها نساختیم ، و تاب
تحمّل نابسامانیهای محیط جاهلیّت و سختیهای مسؤولیّت بزرگ نبوّت را به تو
عطاء نکردیم ؟ ) .
توضیحات :
« أَلَمْ نَشْرَحْ . .
. » : شرح صدر . کنایه از : سعه صدر ، رهائی از غم و اندوه حیرت و ضلال
پیش از نبوّت ، تاب تحمّل مشکلات مسؤولیّت نبوّت و رهبری ، صبر و حوصله در
برابر ناملایمات محیط و دردسرهای کفّار و مشرکان و دیگران است ( نگا :
انعام / 125 ، زمر / 22 ، طه / 25 ، نحل / 106 ) .
سوره شرح آیه 2
متن آیه :
وَوَضَعْنَا عَنکَ وِزْرَکَ
ترجمه :
و بار سنگین ( تلاش فراوان ، برای هدایت مردمان ) را از ( دوش ) تو برنداشتیم ؟
توضیحات :
«
وَضَعْنَا » : فرو آوردیم . پائین آوردیم . « وِزْر » : بار سنگین . مراد
بار کمرشکن غم و رنج حاصل از مشاهده کفر و شرک و تبهکاریها و خونریزیها و
ستمگریها و نابسامانیهای جامعه پیش از نبوّت ، و تلاش و کوشش آن حضرت برای
هدایت مردمان و دفع اذیّت و آزار ایشان در آغاز نبوّت است .
سوره شرح آیه 3
متن آیه :
الَّذِی أَنقَضَ ظَهْرَکَ
ترجمه :
همان بار سنگینی که پشت تو را در هم شکسته بود ؟
توضیحات :
« أَنقَضَ » : سنگینی کرده بود . گرانبار ساخته بود . مَجازاً شکستن پشت معنی میدهد .
سوره شرح آیه 4
متن آیه :
وَرَفَعْنَا لَکَ ذِکْرَکَ
ترجمه :
و آوازه تو را بلند نکردیم و بالا نبردیم ؟
توضیحات :
«
ذِکْر » : آوازه . نام نیک . حسن شهرت . آوای گواهی به پیغمبری محمّد ، به
دنبال گواهی به توحید خداوند ، شبانهروز دست کم پنج بار بر فراز منارهها
و بر بال امواج تلویزیونها و رادیوها در آفاق طنینانداز است .
سوره شرح آیه 5
متن آیه :
فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً
ترجمه :
چرا که همراه با سختی و دشواری ، آسایش و آسودگی است .
توضیحات :
«
فَإِنَّ . . . » : بیان علّت و سبب مطالب پیش است . « الْعُسْرِ » : سختی .
دشواری ( نگا : بقره / 185 ، طلاق / 7 ، کهف / 73 ) . « یُسْراً » :
آسایش . آسودگی .
سوره شرح آیه 6
متن آیه :
إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً
ترجمه :
مسلّماً با سختی و دشواری ، آسایش و آسودگی است .
توضیحات :
« إِنَّ مَعَ . . . » : تکرار آیه ، برای تحکیم مطلب پیشین و تأکید این سنّت خدائی در همه ادوار است .
سوره شرح آیه 7
متن آیه :
فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ
ترجمه :
هرگاه
( از کار مهمّی ) بپرداختی ، به دنبال آن ( به کار مهمّ دیگری بپرداز و در
آن بکوش و ) رنج ببر ( و فرجام کاری را آغاز کار دیگریکن ) .
توضیحات :
«
فَرَغْتَ » : فراغت یافتی . تمام شدی و بیکار ماندی . « إنصَبْ » : رنج
ببر . مؤمن باید انسان متحرّک و پویائی باشد و پس از فراغت از وظیفهای ،
آماده کوشیدن و سختی کشیدن در وظیفه دیگری باشد . چون : ما زنده به آنیم که
آرام نگیریم .
سوره شرح آیه 8
متن آیه :
وَإِلَى رَبِّکَ فَارْغَبْ
ترجمه :
و یکسره به سوی پروردگارت روی آر ( و تنها بدو دل و امید ببند ، و جز به او خود را مشغول مساز ) .
توضیحات :
« إرْغَبْ » : رغبت کن . علاقهمند شو ( نگا : قلم / 32 ) .