سورۀ ق

سورۀ ق

مکی است؛ ترتیب آن 50؛ شمار آیات آن 45

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ

﴿قٓۚ وَٱلۡقُرۡءَانِ ٱلۡمَجِیدِ ١﴾.

قاف؛ از حروف مقطعات است و خداوند عزوجل به مراد خویش در آوردن آن در کلام خود داناتر است. الله تعالی به قرآن کریم که دارای بلندی، بزرگی و شرافت است سوگند یاد کرده؛ بدین معنا که هر که به قرآن عمل کند او را شرافت و برتری می‌بخشد.

﴿بَلۡ عَجِبُوٓاْ أَن جَآءَهُم مُّنذِرٞ مِّنۡهُمۡ فَقَالَ ٱلۡکَٰفِرُونَ هَٰذَا شَیۡءٌ عَجِیبٌ ٢﴾.

بلکه آنگاه که نبی مختار کافران را از عذاب خداوند یگانۀ قهّار بیم داد تعجّب کردند و گفتند: این چیز عجیب و غریبی است که تا اکنون همانند آن را نشنیده‌ایم.

﴿أَءِذَا مِتۡنَا وَکُنَّا تُرَابٗاۖ ذَٰلِکَ رَجۡعُۢ بَعِیدٞ ٣﴾.

چگونه آنگاه که بمیریم و خاک شویم دوباره زنده خواهیم شد؟! بازگشت به چنین زندگی بسیار دور است و هر‌گز امکان پذیر نخواهد بود.

﴿قَدۡ عَلِمۡنَا مَا تَنقُصُ ٱلۡأَرۡضُ مِنۡهُمۡۖ وَعِندَنَا کِتَٰبٌ حَفِیظُۢ ٤﴾.

یقیناً خداوند عزوجل به جسم‌های آنان‌که زمین آن را می‌خورد و نابود می‌سازد داناست. در نزد او کتابی است که از زیادت و نقصان و از تغییر و تبدیل محفوظ است و همه امور مقدّرۀ دنیا و آخرت‌شان در آن کتاب ثبت است.

﴿بَلۡ کَذَّبُواْ بِٱلۡحَقِّ لَمَّا جَآءَهُمۡ فَهُمۡ فِیٓ أَمۡرٖ مَّرِیجٍ ٥﴾.

بلکه کافران قرآن کریم و پیامبر را تکذیب کردند و در اضطراب و تشویش به سر می‌برند چنان‌که به هیچ نظری ثبات ندارند و به هیچ حالی پایدار نیستند، از این‌رو گاهی آن را سحر و گاهی شعر می‌گویند، گاهی کهانت و گاهی از خود‌ساخته می‌نامند.

﴿أَفَلَمۡ یَنظُرُوٓاْ إِلَى ٱلسَّمَآءِ فَوۡقَهُمۡ کَیۡفَ بَنَیۡنَٰهَا وَزَیَّنَّٰهَا وَمَا لَهَا مِن فُرُوجٖ ٦﴾.

به چه دلیلی کافران از زنده‌شدن بعد از مرگ انکار می‌ورزند؟ آیا آسمان را مشاهده نکردند که چگونه خداوند آن را مرتفع داشته، بنایش را برابر و با استحکام ساخته و با ستارگان زینت بخشیده است؛ چنان‌که در آن شکستگی و شکافی موجود نیست و عیب و خللی ندارد، بلکه سالم، درست و با استحکام است؟

﴿وَٱلۡأَرۡضَ مَدَدۡنَٰهَا وَأَلۡقَیۡنَا فِیهَا رَوَٰسِیَ وَأَنۢبَتۡنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوۡجِۢ بَهِیجٖ ٧﴾.

از چه رو کافران در آفرینش زمین نمی‌اندیشند که چگونه خداوند آن را هموار و برابر آفریده و برای بندگانش گهواره‌ای ساخته است. کوه‌های راسخ و ثابتی را در آن جابجا کرده تا آن را از اضطراب و تحرّک باز دارد. همچنان پروردگار منّان انواع گوناگون نباتات زیبا را با منظر نیکو در روی زمین رویانده که جمال و زیبایی‌اش برای چشم خوشایند است و دل را شادمان می‌سازد.

﴿تَبۡصِرَةٗ وَذِکۡرَىٰ لِکُلِّ عَبۡدٖ مُّنِیبٖ ٨﴾.

خداوند سبحان آسمان‌ها و زمین و موجودات میان آن‌ها را که بر عظمت و قدرت اوتعالی دلالت می‌کند آفریده است تا برای افراد با بصیرت مایۀ عبرت باشد، ایشان را به یگانگی حق‌تعالی دلالت کند و از تاریکی جهل و غفلت بیرون آورد. همچنان آن‌ها را آفریده تا یاد‌دهانی و پندی باشد برای بندگانی که با توبه به سوی الله عزوجل به طاعتش رجوع می‌کنند، با پذیرایی فرمان اوتعالی به حکمش منقاد اند و از عذابش می‌ترسند.

﴿وَنَزَّلۡنَا مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ مُّبَٰرَکٗا فَأَنۢبَتۡنَا بِهِۦ جَنَّٰتٖ وَحَبَّ ٱلۡحَصِیدِ٩﴾.

خداوند منّان باران را از آسمان فرود می‌آورد که نافع مخلوقات، سبب خیر و برکت و مایۀ قوام حیات است. حق‌تعالی به وسیلۀ آب باغ‌های میوه‌دار، درختستان‌های انبوه و کشت‌های دانه‌دار را رویانده است که انسان‌ها و حیوانات از آن‌ها فایده‌مند می‌شوند.

﴿وَٱلنَّخۡلَ بَاسِقَٰتٖ لَّهَا طَلۡعٞ نَّضِیدٞ ١٠﴾.

خداوند سبحان درخت خُرما را با قامتی بلند و شاخه‌های رسا سبز گردانید و رویاند، چنان‌که میوۀ زیبا و خوش‌منظری را با ترکیبی منظّم که دانه‌هایش بر روی هم قرار دارد حاصل دهد.

﴿رِّزۡقٗا لِّلۡعِبَادِۖ وَأَحۡیَیۡنَا بِهِۦ بَلۡدَةٗ مَّیۡتٗاۚ کَذَٰلِکَ ٱلۡخُرُوجُ ١١﴾.

حق‌تعالی این همه غلّه‌ها، میوه‌ها و سبزیجات را که مورد استفاده قرار می‌گیرند آفرید تا طعام و غذای بندگان باشد. به همین‌گونه اوتعالی با بارانی که از آسمان فرود می‌آورند شهرهای خشک و بی‌آب و علف را که درخت و سرسبزی‌های آن‌ها از بین رفته زنده و سرسبز می‌گرداند. زنده‌شدن مردگان نیز همچین است؛ یعنی همانگونه که خداوند عزوجل زمین‌مرده را با آب زنده می‌سازد مردگان را نیز قطعاً زنده می‌نماید و از قبر‌های‌شان برای حساب بیرون می‌آورند.

﴿کَذَّبَتۡ قَبۡلَهُمۡ قَوۡمُ نُوحٖ وَأَصۡحَٰبُ ٱلرَّسِّ وَثَمُودُ ١٢﴾.

پیش از کافران مکّه قوم نوح  علیه السلام ، صاحبان چاه «رَس» و قوم ثمود، پیامبران را تکذیب کردند و در کفر به خداوند عزوجل و محاربه با پیامبران الهی سبقت جستند.

﴿وَعَادٞ وَفِرۡعَوۡنُ وَإِخۡوَٰنُ لُوطٖ ١٣﴾.

همچنان پیش از آنان قوم عاد، فرعون و قوم لوط تکذیب نمودند و همه به ردّ رسالت پیامبران علیهم السلامپرداختند.

﴿وَأَصۡحَٰبُ ٱلۡأَیۡکَةِ وَقَوۡمُ تُبَّعٖۚ کُلّٞ کَذَّبَ ٱلرُّسُلَ فَحَقَّ وَعِیدِ١٤﴾.

به همین‌گونه صاحبان درخت بزرگ یعنی قوم شعیب علیه السلام و قبیلۀ حِمیر یعنی قوم تُبّع تکذیب کردند و به همه در کفر به خداوند عزوجل و ستیزه‌جویی با پیامبران علیهم السلام توافق نموده بودند. در نتیجه الله عزوجل عذابی را که وعده کرده بود بر آنان فرود آورد، مجازات آنان واجب شد و بر معیار حقّ و عدل به هلاکت رسیدند.

﴿أَفَعَیِینَا بِٱلۡخَلۡقِ ٱلۡأَوَّلِۚ بَلۡ هُمۡ فِی لَبۡسٖ مِّنۡ خَلۡقٖ جَدِیدٖ ١٥﴾.

آیا خداوند بزرگ از پدید آوردن و آفرینش مخلوقات نخستین از عدم ناتوان‌ماند تا از آفرینش دوبارۀ آن‌ها بعد از فنا‌شدن عاجز و ناتوان بماند؟ شکّی نیست که آفرینش دوبارۀ موجودات بعد از نابودی آن‌ها نسبت به انشای نخستین آسان‌تر است. آری! انجام همه این امور در نزد پروردگار آسمان‌ها و زمین آسان و ساده است، اما کافران نسبت به مسألۀ زنده‌شدن بعد از مرگ و بیرون آمدن از قبرها در اضطراب و در شکّ و تردید به سر می‌برند.

﴿وَلَقَدۡ خَلَقۡنَا ٱلۡإِنسَٰنَ وَنَعۡلَمُ مَا تُوَسۡوِسُ بِهِۦ نَفۡسُهُۥۖ وَنَحۡنُ أَقۡرَبُ إِلَیۡهِ مِنۡ حَبۡلِ ٱلۡوَرِیدِ ١٦﴾.

مسلّماً خداوند متعال انسان را آفرید و به چیزهایی که در خاطرش خطور می‌کند و در سینه‌اش نهان می‌دارد داناست. حق‌تعالی به انسان از شاهرگی که گردنش را به دل وصل می‌کند نزدیکتر است.

﴿إِذۡ یَتَلَقَّى ٱلۡمُتَلَقِّیَانِ عَنِ ٱلۡیَمِینِ وَعَنِ ٱلشِّمَالِ قَعِیدٞ ١٧﴾.

از آنگاه یاد کن که دو فرشتۀ نگهبان از جانب راست و چب انسان اعمالش را می‌نویسند؛ یعنی فرشتۀ طرف راست طاعات و فرشتۀ جانب چب گناهانش را می‌نویسد و هر یک از این دو فرشته در کمین است و اعمال انسان را برمی‌شمارد.

﴿مَّا یَلۡفِظُ مِن قَوۡلٍ إِلَّا لَدَیۡهِ رَقِیبٌ عَتِیدٞ ١٨﴾.

هیچ سخنی را انسان بر زبان نمی‌آورند مگر اینکه فرشته‌ای در نزد او حضور داشته گفته‌هایش را برمی‌شمارد و می‌نویسد؛ برابر است که به فایده‌اش باشد یا به ضررش. آری! فرشتۀ یاد شده مراقب اوست و در نزدش حضور دارد.

﴿وَجَآءَتۡ سَکۡرَةُ ٱلۡمَوۡتِ بِٱلۡحَقِّۖ ذَٰلِکَ مَا کُنتَ مِنۡهُ تَحِیدُ ١٩﴾.

ای انسان! به راستی و حقّانیت سختی و دشواری مرگ بر تو فرا می‌رسد؛ سختی و دشواریی که گریز از آن ممکن نیست. این همان مرگی است که از آن‌رو می‌گشتاندی و می‌گریختی، امّا نجات از آن میسّر نمی‌باشد.

﴿وَنُفِخَ فِی ٱلصُّورِۚ ذَٰلِکَ یَوۡمُ ٱلۡوَعِیدِ ٢٠﴾.

فرشتۀ موظّف به منظور برانگیختن مردم از قبرها در شاخ می‌دمد، این دمیدن، مطابق وعدۀ خداوند عزوجل در روز قیامت صورت می‌گیرد و الله تعالی وعده‌اش را خلاف نمی‌کند.

﴿وَجَآءَتۡ کُلُّ نَفۡسٖ مَّعَهَا سَآئِقٞ وَشَهِیدٞ ٢١﴾.

هر شخصی در روز قیامت با در فرشته حضور می‌یابد، یکی فرشته‌ای که او را برای حساب به نزد خداوند عزوجل سوق می‌دهد،‌ دو دیگر فرشته‌ای که به اعمال نیک و بد دنیوی‌اش گواهی می‌دهد.

﴿لَّقَدۡ کُنتَ فِی غَفۡلَةٖ مِّنۡ هَٰذَا فَکَشَفۡنَا عَنکَ غِطَآءَکَ فَبَصَرُکَ ٱلۡیَوۡمَ حَدِیدٞ ٢٢﴾.

ای انسان! واقعاً تو از روز قیامت و هولناکی‌هایش غافل بودی و بدان آمادگی نگرفته‌ای. امّا امروز خداوند عزوجل پرده‌ای را که بر بصیرت تو پوشانده بود و هدایت را نمی‌دیدی دور ساخت. اکنون غفلت از تو دور شده و چشمانت با قوّت و شدّت چیزهای دیدنی را می‌بیند.

﴿وَقَالَ قَرِینُهُۥ هَٰذَا مَا لَدَیَّ عَتِیدٌ ٢٣﴾.

فرشته‌ای که با انسان همراهی دارد و با مراقبت از وی کارهای نیک و بدش را می‌نویسد می‌گوید: آنچه در دنیا بر او نوشته‌ام اینک در نزد من مجهّز، آماده، حاضر و نوشته شده است.

﴿أَلۡقِیَا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٖ ٢٤﴾.

الله تعالی برای دو فرشته (سائق و شهید) می‌گوید: هر تکذیب کنندۀ‌کافر، معاند حق، منکر رسالت گنهکار مُصرّ بر گناه را در آتش دوزخ بیندازید.

﴿مَّنَّاعٖ لِّلۡخَیۡرِ مُعۡتَدٖ مُّرِیبٍ ٢٥﴾.

آن را که به منع خیر و حق پرداخته و بر مخلوقات تجاوز کرده است؛ یعنی چیزی را که آفریدگار بر او واجب کرده ادا نمی‌کند و به اذیت مردم می‌پردازد، خویشتن را از خیر و خوبی‌ها بازمی‌دارد و با گذشتن از حدود محرّمات را مرتکب می‌شوند،‌ در وعده و وعید شک می‌ورزد و به توحید یقین ندارد.

﴿ٱلَّذِی جَعَلَ مَعَ ٱللَّهِ إِلَٰهًا ءَاخَرَ فَأَلۡقِیَاهُ فِی ٱلۡعَذَابِ ٱلشَّدِیدِ ٢٦﴾.

ای دو فرشته! او را که مشرک است و با خداوند عزوجل دیگر چیزها را عبادت می‌کند در آتش دوزخش بیندازید که عذاب سختی است.

﴿۞قَالَ قَرِینُهُۥ رَبَّنَا مَآ أَطۡغَیۡتُهُۥ وَلَٰکِن کَانَ فِی ضَلَٰلِۢ بَعِیدٖ ٢٧﴾.

شیطانی که در دنیا با او همراه بوده است می‌گوید: پروردگارا! من او را به سرکشی نکشاندم، بلکه خودش از هدایت دور بود و گمراهی را دوست می‌داشت؛ از این‌رو از حق رو گشتاند، به گمراهی رو آورد و من او را به کفر مجبور نساختم.

﴿قَالَ لَا تَخۡتَصِمُواْ لَدَیَّ وَقَدۡ قَدَّمۡتُ إِلَیۡکُم بِٱلۡوَعِیدِ ٢٨﴾.

خداوند عزوجل می‌گوید: امروز در نزدم خصومت نکنید؛ زیرا منازعۀ کنونی شما فایدۀ ندارد و من شما را قبلاً به وسیلۀ پیامبران از عذاب و هولناکی چنین روزی بیم داده بودم.

﴿مَا یُبَدَّلُ ٱلۡقَوۡلُ لَدَیَّ وَمَآ أَنَا۠ بِظَلَّٰمٖ لِّلۡعَبِیدِ ٢٩﴾.

هیچ سخنی در نزدم تغییر نمی‌پذیرد؛ یعنی سخن و وعدۀ حق‌تعالی راست و حقّ است. الله عزوجل هیچ بنده‌ای را به گناهان کسی دیگر عذاب نمی‌کند، هر کس را فقط به جرایمی که انجام داده آن هم بعد از اقامۀ حجّت مجازات می‌نماید، ‌از اعمال نیک نیکوکاران نمی‌کاهد و در گناهان بد بد‌کاران نمی‌افزاید.

﴿یَوۡمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ ٱمۡتَلَأۡتِ وَتَقُولُ هَلۡ مِن مَّزِیدٖ ٣٠﴾.

از روزی یاد کن که خداوند برای دوزخ می‌گوید: آیا پُر شده‌ای؟ او می‌گوید: آیا کافران بیشتری از گروه جنّ و انس هستند؟ آنگاه خداوند جبّار قَدَمِ بلا کیف خود را بر آن می‌نهد، در این هنگام اجزای آتش دوزخ به هم می‌پیچد و می‌گوید: بس است بس است!

﴿وَأُزۡلِفَتِ ٱلۡجَنَّةُ لِلۡمُتَّقِینَ غَیۡرَ بَعِیدٍ ٣١﴾.

در آن روز بهشت به کسانی که با انجام اوامر و اجتناب از نواهی پروردگار پرهیزگاری نمودند نزدیک ساخته می‌شوند؛ یعنی از ایشان دور نیست و آن را می‌بینند تا از دیدارش لذّت برند.

﴿هَٰذَا مَا تُوعَدُونَ لِکُلِّ أَوَّابٍ حَفِیظٖ ٣٢﴾.

برای پرهیزگاران گفته می‌شوند: این همان نعمت‌هایی است که در دنیا برای شما وعده داده شده بود و آماده برای هر توبه‌کننده‌ای است که از گناهانش به سوی خدا باز گردد و اعمال نیک خود را ضایع نسازد،‌ حدود الهی را حفظ کند و به انجام واجبات حق‌تعالی مداومت نماید.

﴿مَّنۡ خَشِیَ ٱلرَّحۡمَٰنَ بِٱلۡغَیۡبِ وَجَآءَ بِقَلۡبٖ مُّنِیبٍ ٣٣﴾.

برای کسی که با انجام اوامر و پرهیز از نواهی از خداوند عزوجل می‌ترسد، اوتعالی را طوری عبادت می‌کند که گویا وی را می‌بیند و در روز حساب با قلبی از معصیت‌ها و پاک از گناهان به سوی پروردگار منّان باز می‌آید.

﴿ٱدۡخُلُوهَا بِسَلَٰمٖۖ ذَٰلِکَ یَوۡمُ ٱلۡخُلُودِ ٣٤﴾.

برای پرهیزگاران گفته می‌شوند: با سلامتی از آفات و خطرها به بهشت در آیید،‌ در حالی که از هول و عذاب نجات یافته‌اید و از هر ترس و ناخوشایندی در امان می‌باشید. اکنون شما در بهشت‌های پُر از نعمت جاودانه هستید؛ یعنی که در بهشت مرگ نیست، از آن بیرون نمی‌شوید و نعمت‌هایش از شما قطع نمی‌شوند.

﴿لَهُم مَّا یَشَآءُونَ فِیهَا وَلَدَیۡنَا مَزِیدٞ ٣٥﴾.

برای پرهیزگاران در بهشت‌های پر از نعمت هر‌چه را بخواهند و نفس‌های‌شان اشتها داشته باشد میسّر است و در شادمانی و سرور به سر می‌برند، امّا در نزد حق‌تعالی نعمت‌هایی بزرگتر از آنچه برای‌شان عطا و کرامت شده وجود دارد؛ چنان‌چه دیدار وجه بلا کیف پروردگار کریم از آن جمله است.

﴿وَکَمۡ أَهۡلَکۡنَا قَبۡلَهُم مِّن قَرۡنٍ هُمۡ أَشَدُّ مِنۡهُم بَطۡشٗا فَنَقَّبُواْ فِی ٱلۡبِلَٰدِ هَلۡ مِن مَّحِیصٍ ٣٦﴾.

خداوند عزوجل چه قدر امّت‌های زیادی را که تکذیب می‌کردند پیش از کافران مکّه به هلاکت رساند، آنان‌که از کافران مکّه نیروی جسمی و امکانات بیشتری داشتند، در شهرها به سیر و سیاحت می‌پرداختند و بناهای بلند و مستحکمی را ساخته بودند؟ آیا پناهگاه و گریز‌گاهی از عذاب خداوند عزوجل برای آنان میسّر بود؟

﴿إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَذِکۡرَىٰ لِمَن کَانَ لَهُۥ قَلۡبٌ أَوۡ أَلۡقَى ٱلسَّمۡعَ وَهُوَ شَهِیدٞ ٣٧﴾.

به راستی که در هلاکت امّت‌های کافر پیشین پند و موعظۀ است برای کسانی که با دل‌های خویش آیات و براهین الهی را بفهمند، با گوش‌های‌شان بشنوند و دلی آماده داشته باشند که غفلت زده و فراموشکار نباشد.

﴿وَلَقَدۡ خَلَقۡنَا ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ وَمَا بَیۡنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٖ وَمَا مَسَّنَا مِن لُّغُوبٖ ٣٨﴾.

واقعیت این است خداوند عزوجل آسمان‌های هفتگانه، زمین و سایر موجودات میان آن‌ها را در مدّت شش روز آفرید و از آفرینش این مخلوقات، مشکل و دشواریی به الله تعالی نرسید. حق‌تعالی نیرومند و بزرگ است و نخستین اثر قدرتش زنده‌کردن انسان‌ها بعد از مردن است.

﴿فَٱصۡبِرۡ عَلَىٰ مَا یَقُولُونَ وَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّکَ قَبۡلَ طُلُوعِ ٱلشَّمۡسِ وَقَبۡلَ ٱلۡغُرُوبِ ٣٩﴾.

ای پیامبر! پس در برابر سخن کافران که تو را تکذیب و استهزا می‌کنند صبر پیشه کن؛ زیرا خداوند عزوجل طور قطعی جزای اعمال آنان را می‌دهد. همچنان نماز صبح را پیش از طلوع خورشید و نماز عصر را پیش از غروب آن با ثنا و ستایش حق‌تعالی ادا نما.

﴿وَمِنَ ٱلَّیۡلِ فَسَبِّحۡهُ وَأَدۡبَٰرَ ٱلسُّجُودِ ٤٠﴾.

در محدودۀ شب به ادای نماز عشا و نیز نماز بامداد بپرداز و بعد از هر نمازی الله تعالی را ثنا بگو و ستایش کن.

در این آیات، نماز بعد از صبر یادآوری شده چون بزرگ‌ترین عملی است که بنده را در برابر مصیبت‌ها یاری می‌کند.

﴿وَٱسۡتَمِعۡ یَوۡمَ یُنَادِ ٱلۡمُنَادِ مِن مَّکَانٖ قَرِیبٖ ٤١﴾.

به آواز روزی گوش ده که فرشتۀ موظّف با دمیدن در صور (شاخ) از جای نزدیک به هر کس ندا سر می‌دهد.

﴿یَوۡمَ یَسۡمَعُونَ ٱلصَّیۡحَةَ بِٱلۡحَقِّۚ ذَٰلِکَ یَوۡمُ ٱلۡخُرُوجِ ٤٢﴾.

روزی که مردم آواز زنده‌شدن بعد از مرگ را به حقّانیت و بدون شکّ و تردید می‌شنوند، این همان روزی است که بندگان از قبرها برای حساب بیرون می‌شوند.

﴿إِنَّا نَحۡنُ نُحۡیِۦ وَنُمِیتُ وَإِلَیۡنَا ٱلۡمَصِیرُ ٤٣﴾.

هر آینه خداوند عزوجل خلایق را بعد از اینکه معدوم و مرده‌اند زنده می‌کند، باز آنان را بعد از زندگی دنیا می‌میراند و در نهایت برای محاسبۀ اعمال‌شان دوباره زنده می‌گرداند.

﴿یَوۡمَ تَشَقَّقُ ٱلۡأَرۡضُ عَنۡهُمۡ سِرَاعٗاۚ ذَٰلِکَ حَشۡرٌ عَلَیۡنَا یَسِیرٞ ٤٤﴾.

روزی که قبر‌های مردگان شکافته می‌شوند، همه از قبر‌های خویش برای حساب بیرون می‌شوند و شتابان به میدان حشر جمع می‌آیند. این جمع‌آوری و حساب بر خداوند عزوجل کار آسان و ساده‌ای است؛ چون قدرتش کامل است.

﴿نَّحۡنُ أَعۡلَمُ بِمَا یَقُولُونَۖ وَمَآ أَنتَ عَلَیۡهِم بِجَبَّارٖۖ فَذَکِّرۡ بِٱلۡقُرۡءَانِ مَن یَخَافُ وَعِیدِ ٤٥﴾.

الله تعالی به سخنان کافران که تکذیب و استهزا می‌کنند داناتر است. ای پیامبر! تو تسلّط و قدرتی نداری که آنان را به ایمان وادار سازی،‌ بلکه تو فقط رسانندۀ پیام الهی می‌باشی. بنابراین کسانی را پند بده که از خداوند عزوجل می‌ترسند و از ملاقات با اوتعالی حذر دارند؛ زیرا کسانی که از عذابش نترسند،‌ نصیحت و اندرز برای‌شان فایده نمی‌رساند.

سوره ق

سوره ق

Ayah: 1

قٓۚ وَٱلۡقُرۡءَانِ ٱلۡمَجِیدِ

ق [قاف]؛ سوگند به قرآن ارجمند [که رستاخیز آمدنى است].

Ayah: 2

بَلۡ عَجِبُوٓاْ أَن جَآءَهُم مُّنذِرٞ مِّنۡهُمۡ فَقَالَ ٱلۡکَٰفِرُونَ هَٰذَا شَیۡءٌ عَجِیبٌ

مشرکان از اینکه هشداردهنده‌اى از میان خودشان به سراغشان آمده است، ابراز شگفتى می‌کنند و می‌گویند: «ماجرای عجیبى است.

Ayah: 3

أَءِذَا مِتۡنَا وَکُنَّا تُرَابٗاۖ ذَٰلِکَ رَجۡعُۢ بَعِیدٞ

آیا هنگامی که مُردیم و خاک شدیم، [دوباره برانگیخته خواهیم شد؟] این بازگشتی بعید است».

Ayah: 4

قَدۡ عَلِمۡنَا مَا تَنقُصُ ٱلۡأَرۡضُ مِنۡهُمۡۖ وَعِندَنَا کِتَٰبٌ حَفِیظُۢ

بی‌تردید، ذراتى که زمین از بدن آنان مى‌کاهد [همه را] مى‌دانیم؛ و کتابى نگاهبان در اختیار داریم [که هر چه بر آنان مقدر گشته، در آن ثبت است].

Ayah: 5

بَلۡ کَذَّبُواْ بِٱلۡحَقِّ لَمَّا جَآءَهُمۡ فَهُمۡ فِیٓ أَمۡرٖ مَّرِیجٍ

وقتى که [قرآن، یعنی کلام] حق برایشان آمد، آن را تکذیب کردند؛ پس در حالت سرگردانی [و پریشانی] هستند [و دربارۀ قرآن حیرانند].

Ayah: 6

أَفَلَمۡ یَنظُرُوٓاْ إِلَى ٱلسَّمَآءِ فَوۡقَهُمۡ کَیۡفَ بَنَیۡنَٰهَا وَزَیَّنَّـٰهَا وَمَا لَهَا مِن فُرُوجٖ

آیا کافران، آسمان را برفرازشان نمى‌نگرند که چگونه آن را برافراشتیم و [به زیور ستارگان] آراستیم و عارى از [هرگونه خلل و] شکافی است؟

Ayah: 7

وَٱلۡأَرۡضَ مَدَدۡنَٰهَا وَأَلۡقَیۡنَا فِیهَا رَوَٰسِیَ وَأَنۢبَتۡنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوۡجِۭ بَهِیجٖ

و زمین را گستردیم و کوه‌های ثابت در آن پى افکندیم و از هر نوع گیاه زیبا [و شادی‌انگیزی] در آن رویاندیم.

Ayah: 8

تَبۡصِرَةٗ وَذِکۡرَىٰ لِکُلِّ عَبۡدٖ مُّنِیبٖ

[آنها را آفریدیم] تا برای هر بندۀ توبه‌کاری، موجب بینش و پند باشد؛

Ayah: 9

وَنَزَّلۡنَا مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ مُّبَٰرَکٗا فَأَنۢبَتۡنَا بِهِۦ جَنَّـٰتٖ وَحَبَّ ٱلۡحَصِیدِ

و بارانى پربرکت از آسمان فرستادیم و با آن، باغ‌ها[ى میوه] و [مزارعِ] دانه[هاى] دروکردنى رویاندیم،

Ayah: 10

وَٱلنَّخۡلَ بَاسِقَٰتٖ لَّهَا طَلۡعٞ نَّضِیدٞ

و درختان سرکشیدۀ خرما با خوشه‌هاى برهم‌نشسته.

Ayah: 11

رِّزۡقٗا لِّلۡعِبَادِۖ وَأَحۡیَیۡنَا بِهِۦ بَلۡدَةٗ مَّیۡتٗاۚ کَذَٰلِکَ ٱلۡخُرُوجُ

براى روزى بندگان؛ به وسیلۀ آن [باران،] سرزمین خزان‌زده و خشک را حیات بخشیدیم؛ خروج از قبرها [در قیامت] نیز همین گونه است.

Ayah: 12

کَذَّبَتۡ قَبۡلَهُمۡ قَوۡمُ نُوحٖ وَأَصۡحَٰبُ ٱلرَّسِّ وَثَمُودُ

پیش از آنان نیز قوم نوح و اهالى «رَسّ» [= چاه] و قوم ثمود [پیامبرانشان را] دروغگو شمردند؛

Ayah: 13

وَعَادٞ وَفِرۡعَوۡنُ وَإِخۡوَٰنُ لُوطٖ

و [همچنین قوم] عاد و فرعون و قوم لوط؛

Ayah: 14

وَأَصۡحَٰبُ ٱلۡأَیۡکَةِ وَقَوۡمُ تُبَّعٖۚ کُلّٞ کَذَّبَ ٱلرُّسُلَ فَحَقَّ وَعِیدِ

و اهالی «اَیکه» [= قوم شعیب] و قوم «تُبَّع»؛ هر یک [از آنان] پیامبران [الهی] را دروغگو شمردند؛ پس وعدۀ عذاب من [بر آنان] تحقّق یافت.

Ayah: 15

أَفَعَیِینَا بِٱلۡخَلۡقِ ٱلۡأَوَّلِۚ بَلۡ هُمۡ فِی لَبۡسٖ مِّنۡ خَلۡقٖ جَدِیدٖ

آیا ما در آفرینش نخستین فروماندیم [تا از بازآفرینیِ آن عاجز باشیم]؟ [هرگز،] بلکه آنان از آفرینش جدید در [حیرت و] تردیدند.

---

Ayah: 16

وَلَقَدۡ خَلَقۡنَا ٱلۡإِنسَٰنَ وَنَعۡلَمُ مَا تُوَسۡوِسُ بِهِۦ نَفۡسُهُۥۖ وَنَحۡنُ أَقۡرَبُ إِلَیۡهِ مِنۡ حَبۡلِ ٱلۡوَرِیدِ

ما انسان را آفریدیم و از وسوسه‌هاى ضمیرش آگاهیم؛ و از شاهرگ [وی] به او نزدیکتریم.

Ayah: 17

إِذۡ یَتَلَقَّى ٱلۡمُتَلَقِّیَانِ عَنِ ٱلۡیَمِینِ وَعَنِ ٱلشِّمَالِ قَعِیدٞ

وقتی دو فرشته که بر سمت راست و چپ مراقب نشسته‌اند [رفتارش را] ثبت مى‌کنند؛

Ayah: 18

مَّا یَلۡفِظُ مِن قَوۡلٍ إِلَّا لَدَیۡهِ رَقِیبٌ عَتِیدٞ

هر سخنى که بر زبان مى‌آورد، [فرشتۀ] مراقبى در کنار او آماده است [و آن سخن را می‌نویسد].

Ayah: 19

وَجَآءَتۡ سَکۡرَةُ ٱلۡمَوۡتِ بِٱلۡحَقِّۖ ذَٰلِکَ مَا کُنتَ مِنۡهُ تَحِیدُ

سختی‌های مرگ، به راستى دررسید؛ [ای انسان غافل،] این همان چیزى است که از آن مى‌گریختى؛

Ayah: 20

وَنُفِخَ فِی ٱلصُّورِۚ ذَٰلِکَ یَوۡمُ ٱلۡوَعِیدِ

و [برای دومین بار] در «صور» دمیده می‌شود [و قیامت برپا می‌گردد]. آن روز، [روز تحققِ] وعدۀ [عذاب] است.

Ayah: 21

وَجَآءَتۡ کُلُّ نَفۡسٖ مَّعَهَا سَآئِقٞ وَشَهِیدٞ

و هر کس در حالی [که دو فرشته او را همراهی می‌کنند به عرصۀ محشر] می‌آید؛ یکی [او را] سوق می‌دهد و دیگری [بر اعمالش] گواه است.

Ayah: 22

لَّقَدۡ کُنتَ فِی غَفۡلَةٖ مِّنۡ هَٰذَا فَکَشَفۡنَا عَنکَ غِطَآءَکَ فَبَصَرُکَ ٱلۡیَوۡمَ حَدِیدٞ

[به او گفته می‌شود:] «تو از این [روز] در غفلت بودى و ما [با عذاب دوزخ،] پرده[ی غفلت] را از مقابل [چشم‌های] تو برداشتیم؛ اکنون دیده‌ات تیزبین شده است.

Ayah: 23

وَقَالَ قَرِینُهُۥ هَٰذَا مَا لَدَیَّ عَتِیدٌ

[فرشتۀ] همنشین وى مى‌گوید: «این همان [نامۀ اعمال او] است که [آن را ثبت کرده‌ام و] نزدم آماده است».

Ayah: 24

أَلۡقِیَا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٖ

[الله خطاب به آن دو فرشته مى‌فرماید:] «هر ستیزه‌جوی حق‌ستیزی را در دوزخ بیفکنید؛

Ayah: 25

مَّنَّاعٖ لِّلۡخَیۡرِ مُعۡتَدٖ مُّرِیبٍ

[هر] مانع خیر و متجاوز و بدگمان را؛

Ayah: 26

ٱلَّذِی جَعَلَ مَعَ ٱللَّهِ إِلَٰهًا ءَاخَرَ فَأَلۡقِیَاهُ فِی ٱلۡعَذَابِ ٱلشَّدِیدِ

همان کسى که در کنار الله، معبود دیگرى قرار مى‌داد. او را در عذابى سخت بیفکنید».

Ayah: 27

۞قَالَ قَرِینُهُۥ رَبَّنَا مَآ أَطۡغَیۡتُهُۥ وَلَٰکِن کَانَ فِی ضَلَٰلِۭ بَعِیدٖ

[شیطانِ] همنشینش مى‌گوید: «پروردگارا، من او را به طغیان نکشیدم؛ بلکه او خود در گمراهیِ بى‌پایانی بود».

Ayah: 28

قَالَ لَا تَخۡتَصِمُواْ لَدَیَّ وَقَدۡ قَدَّمۡتُ إِلَیۡکُم بِٱلۡوَعِیدِ

[الله] می‌فرماید: «در پیشگاه من ستیز نکنید که پیش از این به شما هشدار داده بودم.

Ayah: 29

مَا یُبَدَّلُ ٱلۡقَوۡلُ لَدَیَّ وَمَآ أَنَا۠ بِظَلَّـٰمٖ لِّلۡعَبِیدِ

فرمانِ مجازات، نزد من تغییرپذیر نیست؛ و الله [در کیفر و پاداش] به بندگانش ستم نمی‌کند».

Ayah: 30

یَوۡمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ ٱمۡتَلَأۡتِ وَتَقُولُ هَلۡ مِن مَّزِیدٖ

روزى که به دوزخ مى‌گوییم: «آیا پُر شده‌ای؟» [و او] مى‌گوید: «آیا بیش از این هم هست؟».

Ayah: 31

وَأُزۡلِفَتِ ٱلۡجَنَّةُ لِلۡمُتَّقِینَ غَیۡرَ بَعِیدٍ

[در آن روز] بهشت را برای پرهیزگاران نزدیک می‌کنند، و فاصله‌ای از آنان ندارد [تا نعمت‌هایش را از نزدیک ببینند].

Ayah: 32

هَٰذَا مَا تُوعَدُونَ لِکُلِّ أَوَّابٍ حَفِیظٖ

[به آنان گفته می‌شود:] «این همان پاداشى است که به شما وعده داده مى‌شد که برای هر توبه‌کاری است که [به سوی پروردگارش بازمی‌گردد و به پیمان و احکام الهی] پایبند است.

Ayah: 33

مَّنۡ خَشِیَ ٱلرَّحۡمَٰنَ بِٱلۡغَیۡبِ وَجَآءَ بِقَلۡبٖ مُّنِیبٍ

همان کسی که در نهان از [خشمِ الله] رحمان می‌ترسد و با قلبی توبه‌کار [به پیشگاهش] بازمی‌گردد.

Ayah: 34

ٱدۡخُلُوهَا بِسَلَٰمٖۖ ذَٰلِکَ یَوۡمُ ٱلۡخُلُودِ

با سلامت به بهشت درآیید؛ این است روز جاودانگى».

Ayah: 35

لَهُم مَّا یَشَآءُونَ فِیهَا وَلَدَیۡنَا مَزِیدٞ

در آنجا هرچه بخواهند، در اختیار دارند و حتی بیشتر از آن [نیز] در اختیارِ ماست.

---

Ayah: 36

وَکَمۡ أَهۡلَکۡنَا قَبۡلَهُم مِّن قَرۡنٍ هُمۡ أَشَدُّ مِنۡهُم بَطۡشٗا فَنَقَّبُواْ فِی ٱلۡبِلَٰدِ هَلۡ مِن مَّحِیصٍ

و پیش از اینان [= مشرکان مکه]، امت‌های زیادی را نابود کردیم که آنان [به مراتب] از اینها قوی‌تر بودند؛ و در گوشه و کنار شهرها به جستجو پرداختند [که ببینند آیا] هیچ پناه و گریزگاهی [از عذاب و هلاکت، برایشان] وجود دارد.

Ayah: 37

إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَذِکۡرَىٰ لِمَن کَانَ لَهُۥ قَلۡبٌ أَوۡ أَلۡقَى ٱلسَّمۡعَ وَهُوَ شَهِیدٞ

بی‌گمان در این [سخن] برای صاحبدلان یا کسانی که با حضور [قلب به ندای توحید] گوش فرامی‌دهند و هوشیارند، اندرز است.

Ayah: 38

وَلَقَدۡ خَلَقۡنَا ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ وَمَا بَیۡنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٖ وَمَا مَسَّنَا مِن لُّغُوبٖ

ما آسمان‌ها و زمین و آنچه را که میان آنهاست، در شش روز آفریدیم و [هرگز] رنج و خستگى به ما نرسید.

Ayah: 39

فَٱصۡبِرۡ عَلَىٰ مَا یَقُولُونَ وَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّکَ قَبۡلَ طُلُوعِ ٱلشَّمۡسِ وَقَبۡلَ ٱلۡغُرُوبِ

[ای پیامبر،] در برابر سخنان مشرکان شکیبا باش؛ و پیش از طلوع آفتاب و قبل از غروب آن، پروردگارت را به پاکی ستایش کن [و نماز بگزار].

Ayah: 40

وَمِنَ ٱلَّیۡلِ فَسَبِّحۡهُ وَأَدۡبَٰرَ ٱلسُّجُودِ

و نیز [در پاسى] از شب و پس از هر نماز، او را به پاکی ستایش کن.

Ayah: 41

وَٱسۡتَمِعۡ یَوۡمَ یُنَادِ ٱلۡمُنَادِ مِن مَّکَانٖ قَرِیبٖ

و [ای پیامبر،] آنگاه که منادی [قیامت] از مکانی نزدیک ندا می‌دهد، گوش فرادار.

Ayah: 42

یَوۡمَ یَسۡمَعُونَ ٱلصَّیۡحَةَ بِٱلۡحَقِّۚ ذَٰلِکَ یَوۡمُ ٱلۡخُرُوجِ

روزی که همگان بانگِ هولناک [رستاخیز] را به‌حق می‌شنوند، [آن روز،] روزِ خروج [از گورها] است.

Ayah: 43

إِنَّا نَحۡنُ نُحۡیِۦ وَنُمِیتُ وَإِلَیۡنَا ٱلۡمَصِیرُ

ماییم که حیات مى‌بخشیم و مرگ مى‌دهیم؛ و بازگشت [همگان] به سوی ماست.

Ayah: 44

یَوۡمَ تَشَقَّقُ ٱلۡأَرۡضُ عَنۡهُمۡ سِرَاعٗاۚ ذَٰلِکَ حَشۡرٌ عَلَیۡنَا یَسِیرٞ

روزى که زمین از [فراز] آنان شکافته مى‌شود، انسان‌ها شتابان [بیرون می‌آیند]. این احضارى است که براى ما آسان است.

Ayah: 45

نَّحۡنُ أَعۡلَمُ بِمَا یَقُولُونَۖ وَمَآ أَنتَ عَلَیۡهِم بِجَبَّارٖۖ فَذَکِّرۡ بِٱلۡقُرۡءَانِ مَن یَخَافُ وَعِیدِ

ما به آنچه [کافران] می‌گویند داناتریم؛ و تو [ای پیامبر،] بر آنان مسلط نیستی [که بخواهی آنان را به ایمان آوردن وادار کنی]؛ کسی را که از عذاب [و هشدار] من می‌ترسد، به [وسیلۀ] قرآن اندرز بده.

---

Qāf

سوره ق

سُورَةُ قٓ

بسم الله الرحمن الرحیم

﴿ قٓۚ وَٱلۡقُرۡءَانِ ٱلۡمَجِیدِ ١ بَلۡ عَجِبُوٓاْ أَن جَآءَهُم مُّنذِرٞ مِّنۡهُمۡ فَقَالَ ٱلۡکَٰفِرُونَ هَٰذَا شَیۡءٌ عَجِیبٌ ٢ أَءِذَا مِتۡنَا وَکُنَّا تُرَابٗاۖ ذَٰلِکَ رَجۡعُۢ بَعِیدٞ ٣ قَدۡ عَلِمۡنَا مَا تَنقُصُ ٱلۡأَرۡضُ مِنۡهُمۡۖ وَعِندَنَا کِتَٰبٌ حَفِیظُۢ ٤ بَلۡ کَذَّبُواْ بِٱلۡحَقِّ لَمَّا جَآءَهُمۡ فَهُمۡ فِیٓ أَمۡرٖ مَّرِیجٍ ٥ أَفَلَمۡ یَنظُرُوٓاْ إِلَى ٱلسَّمَآءِ فَوۡقَهُمۡ کَیۡفَ بَنَیۡنَٰهَا وَزَیَّنَّٰهَا وَمَا لَهَا مِن فُرُوجٖ ٦ وَٱلۡأَرۡضَ مَدَدۡنَٰهَا وَأَلۡقَیۡنَا فِیهَا رَوَٰسِیَ وَأَنۢبَتۡنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوۡجِۢ بَهِیجٖ ٧ تَبۡصِرَةٗ وَذِکۡرَىٰ لِکُلِّ عَبۡدٖ مُّنِیبٖ ٨ وَنَزَّلۡنَا مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ مُّبَٰرَکٗا فَأَنۢبَتۡنَا بِهِۦ جَنَّٰتٖ وَحَبَّ ٱلۡحَصِیدِ ٩ وَٱلنَّخۡلَ بَاسِقَٰتٖ لَّهَا طَلۡعٞ نَّضِیدٞ ١٠ رِّزۡقٗا لِّلۡعِبَادِۖ وَأَحۡیَیۡنَا بِهِۦ بَلۡدَةٗ مَّیۡتٗاۚ کَذَٰلِکَ ٱلۡخُرُوجُ ١١ کَذَّبَتۡ قَبۡلَهُمۡ قَوۡمُ نُوحٖ وَأَصۡحَٰبُ ٱلرَّسِّ وَثَمُودُ ١٢ وَعَادٞ وَفِرۡعَوۡنُ وَإِخۡوَٰنُ لُوطٖ ١٣ وَأَصۡحَٰبُ ٱلۡأَیۡکَةِ وَقَوۡمُ تُبَّعٖۚ کُلّٞ کَذَّبَ ٱلرُّسُلَ فَحَقَّ وَعِیدِ ١٤ أَفَعَیِینَا بِٱلۡخَلۡقِ ٱلۡأَوَّلِۚ بَلۡ هُمۡ فِی لَبۡسٖ مِّنۡ خَلۡقٖ جَدِیدٖ ١٥﴾

به نام خداوند بخشندۀ مهربان

ق و قسم به قرآنِ با بزرگى [که تو پیغامبر خدایی] . ﴿1﴾بلکه تعجب کردند کافران از آنکه آمد بدیشان ترساننده از قوم ایشان، پس گفتند آن کافران: این چیزى است عجیب. ﴿2﴾آیا چون بمیریم و خاک شویم، [حشر کرده شویم] این بازگردانیدن است دور از عقل. ﴿3﴾هرآیینه دانسته‏ایم آنچه کم می‌کند زمین از ایشان [1079]و نزدیک ما کتابى است نگاهدارنده [1080]. ﴿4﴾نى، بلکه دروغ نسبت کردند سخن راست را وقتى که بیاید بدیشان پس ایشان در کارى شوریده‏اند. ﴿5﴾آیا ندیده‏اند به سوى آسمان بالاى خود چگونه بنا کرده‏ایم آن را و آراسته کرده‏ایم آن را و نیست در آن هیچ شکافى؟. ﴿6﴾و زمین را گستردیم و افکنده‏ایم در آن کوه‌ها و رویانیدیم در آن از هر نوع خوش آینده. ﴿7﴾براى راه نمودن و پند دادن هر بندۀ رجوع کننده را. ﴿8﴾و فرود آوردیم از آسمان آب با برکت، پس رویانیدیم به سبب آن بوستان‌ها و دانه که درود می‌کنند آن را. ﴿9﴾و درختان خرما را بلند بالا برآمده، آن را میوه است تو بر تو. ﴿10﴾روزى براى بندگان و زنده ساختیم به آن شهر مرده را، همچنین باشد برآمدن از گور. ﴿11﴾به دروغ نسبت کردند پیش از ایشان قوم نوح و اهل رسّ و ثمود. ﴿12﴾و عاد و فرعون و برادران لوط. ﴿13﴾و اهل ایکه و قوم تُبّع، هر یکى به دروغ نسبت کردند پیغامبران را، پس ثابت شد وعدۀ عذاب من. ﴿14﴾آیا عاجز شده بودیم در آفرینش نخستین؟ بلکه ایشان در شبهه‏اند از آفرینش نو. ﴿15﴾

﴿ وَلَقَدۡ خَلَقۡنَا ٱلۡإِنسَٰنَ وَنَعۡلَمُ مَا تُوَسۡوِسُ بِهِۦ نَفۡسُهُۥۖ وَنَحۡنُ أَقۡرَبُ إِلَیۡهِ مِنۡ حَبۡلِ ٱلۡوَرِیدِ ١٦ إِذۡ یَتَلَقَّى ٱلۡمُتَلَقِّیَانِ عَنِ ٱلۡیَمِینِ وَعَنِ ٱلشِّمَالِ قَعِیدٞ ١٧ مَّا یَلۡفِظُ مِن قَوۡلٍ إِلَّا لَدَیۡهِ رَقِیبٌ عَتِیدٞ ١٨ وَجَآءَتۡ سَکۡرَةُ ٱلۡمَوۡتِ بِٱلۡحَقِّۖ ذَٰلِکَ مَا کُنتَ مِنۡهُ تَحِیدُ ١٩ وَنُفِخَ فِی ٱلصُّورِۚ ذَٰلِکَ یَوۡمُ ٱلۡوَعِیدِ ٢٠ وَجَآءَتۡ کُلُّ نَفۡسٖ مَّعَهَا سَآئِقٞ وَشَهِیدٞ ٢١ لَّقَدۡ کُنتَ فِی غَفۡلَةٖ مِّنۡ هَٰذَا فَکَشَفۡنَا عَنکَ غِطَآءَکَ فَبَصَرُکَ ٱلۡیَوۡمَ حَدِیدٞ ٢٢ وَقَالَ قَرِینُهُۥ هَٰذَا مَا لَدَیَّ عَتِیدٌ ٢٣ أَلۡقِیَا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٖ ٢٤ مَّنَّاعٖ لِّلۡخَیۡرِ مُعۡتَدٖ مُّرِیبٍ ٢٥ ٱلَّذِی جَعَلَ مَعَ ٱللَّهِ إِلَٰهًا ءَاخَرَ فَأَلۡقِیَاهُ فِی ٱلۡعَذَابِ ٱلشَّدِیدِ ٢٦ ۞قَالَ قَرِینُهُۥ رَبَّنَا مَآ أَطۡغَیۡتُهُۥ وَلَٰکِن کَانَ فِی ضَلَٰلِۢ بَعِیدٖ ٢٧ قَالَ لَا تَخۡتَصِمُواْ لَدَیَّ وَقَدۡ قَدَّمۡتُ إِلَیۡکُم بِٱلۡوَعِیدِ ٢٨ مَا یُبَدَّلُ ٱلۡقَوۡلُ لَدَیَّ وَمَآ أَنَا۠ بِظَلَّٰمٖ لِّلۡعَبِیدِ ٢٩ یَوۡمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ ٱمۡتَلَأۡتِ وَتَقُولُ هَلۡ مِن مَّزِیدٖ ٣٠ وَأُزۡلِفَتِ ٱلۡجَنَّةُ لِلۡمُتَّقِینَ غَیۡرَ بَعِیدٍ ٣١ هَٰذَا مَا تُوعَدُونَ لِکُلِّ أَوَّابٍ حَفِیظٖ ٣٢ مَّنۡ خَشِیَ ٱلرَّحۡمَٰنَ ِٱلۡغَیۡبِ وَجَآءَ بِقَلۡبٖ مُّنِیبٍ ٣٣ ٱدۡخُلُوهَا بِسَلَٰمٖۖ ذَٰلِکَ یَوۡمُ ٱلۡخُلُودِ ٣٤ لَهُم مَّا یَشَآءُونَ فِیهَا وَلَدَیۡنَا مَزِیدٞ ٣٥ وَکَمۡ أَهۡلَکۡنَا قَبۡلَهُم مِّن قَرۡنٍ هُمۡ أَشَدُّ مِنۡهُم بَطۡشٗا فَنَقَّبُواْ فِی ٱلۡبِلَٰدِ هَلۡ مِن مَّحِیصٍ ٣٦ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَذِکۡرَىٰ لِمَن کَانَ لَهُۥ قَلۡبٌ أَوۡ أَلۡقَى ٱلسَّمۡعَ وَهُوَ شَهِیدٞ ٣٧ وَلَقَدۡ خَلَقۡنَا ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ وَمَا بَیۡنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٖ وَمَا مَسَّنَا مِن لُّغُوبٖ ٣٨ فَٱصۡبِرۡ عَلَىٰ مَا یَقُولُونَ وَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّکَ قَبۡلَ طُلُوعِ ٱلشَّمۡسِ وَقَبۡلَ ٱلۡغُرُوبِ ٣٩ وَمِنَ ٱلَّیۡلِ فَسَبِّحۡهُ وَأَدۡبَٰرَ ٱلسُّجُودِ ٤٠ وَٱسۡتَمِعۡ یَوۡمَ یُنَادِ ٱلۡمُنَادِ مِن مَّکَانٖ قَرِیبٖ ٤١ یَوۡمَ یَسۡمَعُونَ ٱلصَّیۡحَةَ بِٱلۡحَقِّۚ ذَٰلِکَ یَوۡمُ ٱلۡخُرُوجِ ٤٢ إِنَّا نَحۡنُ نُحۡیِۦ وَنُمِیتُ وَإِلَیۡنَا ٱلۡمَصِیرُ ٤٣ یَوۡمَ تَشَقَّقُ ٱلۡأَرۡضُ عَنۡهُمۡ سِرَاعٗاۚ ذَٰلِکَ حَشۡرٌ عَلَیۡنَا یَسِیرٞ ٤٤ نَّحۡنُ أَعۡلَمُ بِمَا یَقُولُونَۖ وَمَآ أَنتَ عَلَیۡهِم بِجَبَّارٖۖ فَذَکِّرۡ بِٱلۡقُرۡءَانِ مَن یَخَافُ وَعِیدِ ٤٥﴾

و هرآیینه آفریدیم آدمى را و می‌دانیم چیزی که به خاطر گذارندش نفس او و ما نزدیکتریم به آدمى از رگ جان. ﴿16﴾آنگاه که یاد می‌گیرند دو یاد گیرنده به پهلوى راست نشیننده و بر پهلوى چپ نشیننده [1081]. ﴿17﴾به زبان نمى‏آرد آدمى سخنى، مگر نزدیک او نگهبانى است مهیا [1082]. ﴿18﴾و بیاید سختى موت به راستى. این است جزاى آنچه از آن کناره می‌کردى. ﴿19﴾و دمیده شود در صور. این است روز وعدۀ عذاب. ﴿20﴾و بیامد هر شخصى همراه او روان کننده است و گواهى دهنده [1083]. ﴿21﴾گوییم: هرآیینه بودى در بى‌خبرى از این مقدمه پس برداشتیم از تو پردۀ تو را، پس چشم تو امروز تیزبین است. ﴿22﴾و گفت فرشتۀ همنشین او: این است آنکه نزدیک من بود حاضر کرده شده. ﴿23﴾[گوییم]: بیفکنید [اى دو فرشته] در دوزخ هر ناسپاس سرکش را [1084]. ﴿24﴾هر امساک کنندۀ مال را درگذرنده از حدّ را هر شک آرنده را. ﴿25﴾آنکه مقرر کرد با خدا معبودى دیگر پس بیفکنید این هر یک را در عذاب سخت. ﴿26﴾گفت همنشین او: [1085]اى پروردگار ما! من گمراه نکردم این شخص را و لیکن وى بود در گمراهى دور. ﴿27﴾فرمود: خصومت مکنید نزدیک من و حال آنکه پیش از این فرستاده بودم به سوى شما وعدۀ عذاب. ﴿28﴾تغیر داده نمى‏شود وعدۀ نزدیک من و نیستم من ستم کننده بر بندگان. ﴿29﴾روزی که بگوییم دوزخ را: آیا پر شدى؟ و [دوزخ] گوید: آیا هیچ از این زیاده هست؟ [1086]. ﴿30﴾و نزدیک گردانیده شود بهشت براى متقیان نه دور مانده ﴿31﴾گوییم: این است آنچه وعده داده می‌شد شما را. نزدیک کرده شده براى هر رجوع کننده و ادب نگاهدارنده. ﴿32﴾براى هر کسى که ترسد از خدا نادیده و پیش آمده به دل متوجه شده. ﴿33﴾گوییم: داخل شوید در بهشت همراه سلامتى، این است روز همیشه باشیدن. ﴿34﴾ایشان راست آنچه خواهند در بهشت و نزدیک ما زیاده‏ترست از آن. ﴿35﴾و بسیار هلاک کردیم پیش از این امّت‌هاکه قوى‏تر بودند از این جماعت در دست‌درازى. پس تفحص کردند در شهرها که هیچ گریزگاهى است؟. ﴿36﴾هرآیینه در این مقدمه پند است کسى را که دلى دارد یا گوش نهد متوجه شده. ﴿37﴾و هرآیینه آفریدیم آسمان‌ها و زمین و آنچه در هر دو است در شش روز و نرسید به ما هیچ ماندگى. ﴿38﴾پس صبر کن بر آنچه مى‏گویند و به پاکى یاد کن همراه ستایش پروردگار خویش، پیش از برآمدن آفتاب و پیش از فرو شدن. ﴿39﴾و در بعض اوقات شب به پاکى یاد کن خدا را و عقب نماز نیز. ﴿40﴾و بشنو [این قصّه] روزی که آواز دهد آواز دهنده از جاى نزدیک [1087]. ﴿41﴾روزی که بشنوند نعرۀ تند را به غیر تردد و آن روز بر آمدن ایشان است. ﴿42﴾هرآیینه ما زنده می‌کنیم و می‌میرانیم و به سوى ما است بازگشت. ﴿43﴾روزی که بشکافد زمین از سر ایشان، بیرون آیند شتابان این برانگیختن‏ است آسان بر ما. ﴿44﴾ما می‌دانیم آنچه می‌گویند و نیستى تو بر ایشان قهر کننده، پس پندده به قرآن هر که مى‏ترسد از وعدۀ عذاب من. ﴿45﴾

[1079] یعنی آنچه می‌خورد از جزو ایشان. [1080] یعنی لوحِ محفوظ. [1081] یعنی کراماً کاتبین، والله اعلم. [1082] یعنی اگر کلمۀ حق باشد، فرشتۀ دست راست می‌نویسد و اگر کلمه باطل باشد، فرشتۀ دست چپ می‌نویسد، والله اعلم. [1083] مراد جنس روان کننده و گواهی دهنده است. [1084] مترجم گوید: عادت پادشاهان است که اسیر را پیش ایشان دو کس گرفته می‌آرند از این جهت دو فرشته را خطاب شود. [1085] یعنی شیاطین از انس و جن، والله اعلم. [1086] یعنی هر چند دور اندازند زیاده طلب کند، والله اعلم.

تفسیر نور: سوره ق

تفسیر نور:
سوره ق آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ ق وَالْقُرْآنِ الْمَجِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قاف . سوگند به قرآن مجید ( تو فرستاده خدائی ! )‏

‏توضیحات : ‏
‏« ق » : از حروف مقطعه است ( نگا : بقره‌ / 1 ) . « الْمَجِیدِ » : بزرگوار . مراد کثیرالفوائد ، و دارای ظاهری آراسته و محتوائی ارزشمند ، و دستورهائی عالی ، و برنامه‌هائی آموزنده و حیات‌بخش است . « وَالْقُرْءَانِ الْمَجِیدِ » : مقسوم‌له یا جواب قسم ( إِنَّکَ رَسُولُ اللهِ ) محذوف است .‏

سوره ق آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ عَجِبُوا أَن جَاءهُمْ مُنذِرٌ مِّنْهُمْ فَقَالَ الْکَافِرُونَ هَذَا شَیْءٌ عَجِیبٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( اهل مکه نه‌تنها ایمان نیاورده‌اند ) بلکه آنان در شگفت هم هستند از این که پیغمبر بیم‌دهنده‌ای از خودشان به سویشان بیاید . این است که کافران می‌گویند : این ، چیز شگفتی است ( که کسی بیاید و بگوید : دوباره زنده می‌شوید ، و حساب و کتابی ، و بهشت و دوزخی در میان است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَن جَآءَهُمْ . . . » : از این که به سوی ایشان آمده است .‏

سوره ق آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ أَئِذَا مِتْنَا وَکُنَّا تُرَاباً ذَلِکَ رَجْعٌ بَعِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا هنگامی که ما مردیم و خاک شدیم ( دوباره به زندگی برمی‌گردیم‌ ؟ ! ) چنین بازگشتی بعید ( و دور از عقل ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِذَا . . . » : جواب آن محذوف است ، و از جمله بعد فهمیده می‌شود ، و در تقدیر چنین است : أَإِذَا مِتْنَا وَ کُنَّا تُرَاباً ، نُرْجَعُ وَ نُرَدُّ حَیّاً . « رَجْعٌ » : بازگشت . بازگرداندن ( نگا : طارق / 8 ) .‏

سوره ق آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ قَدْ عَلِمْنَا مَا تَنقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُمْ وَعِندَنَا کِتَابٌ حَفِیظٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما می‌دانیم ( بعد از این که مردند ) زمین چه اندازه از ( پیکر ) آنان را ( می‌خورد و ) می‌کاهد ، و نزد ما کتابی است ( به نام لوح محفوظ که همه چیز را ) دقیقاً حساب می‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کِتَابٌ » : مراد لوح محفوظ است ( نگا : انعام‌ / 59 ، یس‌ / 12 ) . « حَفِیظٌ » : صیغه مبالغه است و به معنی بسیار نگاهدارنده تفصیلات و دقائق هر چیزی است ( نگا : هود / 57 ) و یا این که فَعیل به معنی فاعِل ، یعنی حافِظ است ( نگا : انعام‌ / 104 ) . یا فَعیل به معنی مَفْعول ، یعنی مَحْفوظ از خطر اشتباه و بدور از دسترس است ( نگا : بروج‌ / 22 ) .‏

سوره ق آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ کَذَّبُوا بِالْحَقِّ لَمَّا جَاءهُمْ فَهُمْ فِی أَمْرٍ مَّرِیجٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بلکه آنان ( درباره حق و حقیقتی که پیغمبر برای ایشان آورده است نمی‌اندیشند و ) حق و حقیقت همین که بدیشان برسد فوراً دروغش می‌نامند و تکذیبش می‌کنند . اصلاً آنان دارای حال پریشان و کارنابسامانی هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَقِّ » : قرآن که حق و حقیقت محض است ( نگا : یونس‌ / 108 ) . دین حق که اسلام است ( نگا : توبه‌ / 33 ، فتح‌ / 28 ) . « لَمَّا » : همین که . زمانی که . « أَمْرٍ » : شأن و حال ( نگا : نحل‌ / 77 ، مائده‌ / 52 ، محمد / 21 ) . کار و بار ( نگا : بقره‌ / 210 ، آل‌عمران‌ / 109 و 186 ) . « مَرِیجٍ » : مختلط و مضطرب . آمیخته و آشفته . « فِی أَمْرٍ مَّرِیجٍ » : دارای حال آشفته و کار پریشانی هستند . یعنی گاهی پیغمبر را ساحر ، گاهی شاعر ، وقتی مجنون ، وقتی کاهن ، و . . . می‌نامند و بر یک حال نمی‌مانند .‏

سوره ق آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَلَمْ یَنظُرُوا إِلَى السَّمَاء فَوْقَهُمْ کَیْفَ بَنَیْنَاهَا وَزَیَّنَّاهَا وَمَا لَهَا مِن فُرُوجٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا آنان ( تاکنون سر بلند نکرده‌اند و ) به آسمان ننگریسته‌اند که ما چگونه آن را بنا کرده‌ایم و آراسته‌ایم و هیچ گونه خلل و شکافی در آن نیست‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« زَیَّنَّاهَا » : آن را با ستارگان زینت داده‌ایم ( نگا : صافات‌ / 6 ، ملک‌ / 5 ) . « فُرُوجٍ » : شقوق . درزها و شکافها . مراد خلل و ناموزونی است .‏

سوره ق آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَالْأَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَأَلْقَیْنَا فِیهَا رَوَاسِیَ وَأَنبَتْنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و زمین را گسترانیده‌ایم ، و در آن کوههای محکم و پابرجائی را فرو افکنده‌ایم ، و از هر نوع گیاه بهجت‌انگیز و مسرت‌بخش در آن رویانده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَدَدْنَاهَا » : گسترانیده‌ایم . گسترش داده‌ایم ( نگا : حجر / 19 ) . « زَوْجٍ بَهِیجٍ » : نوع و صنف و جفت مسرت‌بخش و بهجت‌انگیز . ( نگا : حج‌ / 5 ) .‏

سوره ق آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ تَبْصِرَةً وَذِکْرَى لِکُلِّ عَبْدٍ مُّنِیبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( همه اینها را آفریده‌ایم ) به منظور بینش و بیداری بخشیدن به جملگی بندگان توبه‌کار ( ی که بخواهند به سوی آفریدگارشان برگردند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَبْصِرَةً » : بینا کردن . بینش بخشیدن . مفعول‌له یا مفعول مطلق است . « ذِکْری‌ » : بیدار کردن . یادآور شدن . یاد کردن ( نگا : انعام‌ / 68 و 69 و 90 ) . « مُنِیبٍ » : توبه‌کار . برگردنده ( نگا : هود / 75 ، سبأ / 9 ، زمر / 8 ) .‏

سوره ق آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُّبَارَکاً فَأَنبَتْنَا بِهِ جَنَّاتٍ وَحَبَّ الْحَصِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و از آسمان آب پربرکتی را بارانده‌ایم ، و بدان باغها رویانده‌ایم ، و دانه‌های کشتزارهائی را برآورده‌ایم که درو می‌گردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَزَّلْنَا . . . » : ( نگا : بقره‌ / 22 و 164 ، انفال‌ / 11 ) . « الْحَصِیدِ » : درو شده . « حَبَّ الْحَصِیدِ » : دانه‌های کشتزارهائی که درویده می‌شوند .‏

سوره ق آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ وَالنَّخْلَ بَاسِقَاتٍ لَّهَا طَلْعٌ نَّضِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و درختان خرمای بلندی را که دارای شکوفه‌های متراکم و چین‌چین هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَاسِقَاتٍ » : طولانی و دراز . بلندبالا و سرکشیده . حال است . « طَلْعٌ » : ( نگا : انعام‌ / 99 ، شعراء / 148 ، صافات‌ / 65 ) . « نَضِیدٌ » : چین‌چین چیده شده . در کنار هم مرتب و منظم قرار گرفته . فعیل به معنی مفعول است ( نگا : هود / 82 ، واقعه‌ / 29 ) .‏

سوره ق آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ رِزْقاً لِّلْعِبَادِ وَأَحْیَیْنَا بِهِ بَلْدَةً مَّیْتاً کَذَلِکَ الْخُرُوجُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( همه اینها ) به منظور بخشیدن روزی به بندگان است . ما به وسیله آب باران ، سرزمین مرده را زنده گردانده‌ایم . ( آری ! زنده شدن مردگان ، و ) از گورها سربرآوردن آنان نیز همین گونه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رِزْقاً » : مفعول‌به فعل محذوف و یا مفعول‌له است ، و یا حال و به معنی اسم مفعول ، یعنی مرزوق است . « بَلْدَةً » : سرزمین . ناحیه . « الْخُرُوجُ » : بیرون آمدن از گورها در روز قیامت .‏

سوره ق آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ کَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَأَصْحَابُ الرَّسِّ وَثَمُودُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پیش از اینان ، قوم نوح ، و اصحاب الرّسّ ، و قوم ثمود ( پیغمبران را ) تکذیب کرده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَصْحَابُ الرَّسِّ » : همان اصحاب اخدود مذکور در ( بروج‌ / 4 ) است که در سرزمین یمن زندگی می‌کردند .‏

سوره ق آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ وَعَادٌ وَفِرْعَوْنُ وَإِخْوَانُ لُوطٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و همچنین قوم عاد و فرعون و قوم لوط .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِخْوَانُ لُوطٍ » : قوم لوط ( نگا : اعراف‌ / 65 و 73 و 85 ، هود / 50 و 61 و 84 ) .‏

سوره ق آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَصْحَابُ الْأَیْکَةِ وَقَوْمُ تُبَّعٍ کُلٌّ کَذَّبَ الرُّسُلَ فَحَقَّ وَعِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و اصحاب اَیکه ، و قوم تبّع ، هر یک از آنان ، فرستادگان الهی را تکذیب کردند و وعده عذاب من درباره ایشان تحقق یافت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَصْحَابُ الأیْکَةِ » : قوم شعیب هستند ( نگا : حجر / 78 ، شعراء / 176 و 177 ) . « قَوْمُ تُبَّعٍ » : گروهی از مردم یمن که پیرو پادشاه خوبی به نام تُبّع الْحِمْیَری بودند . ( نگا : دخان‌ / 37 ) .‏

سوره ق آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَعَیِینَا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِی لَبْسٍ مِّنْ خَلْقٍ جَدِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ما از آفرینش نخستین ، درمانده و ناتوان بوده‌ایم ( که قادر بر آفرینش دوم ، یعنی رستاخیز نباشیم‌ ؟ ! آنان در آفرینش نخستین تردید ندارند ؛ زیرا خالق انسانها را خدا می‌دانند . ) ولی ایشان درباره آفرینش مجدد ( بعد از مرگ ، یعنی رستاخیز مردگان ) تردید دارند !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَفَعَیِینَا » : آیا ناتوان و درمانده بوده‌ایم‌ ؟ ( نگا : احقاف‌ / 33 ) . « بِالْخَلْقِ الأوَّلِ » : در آفرینش نخستین . یعنی آفرینش آسمانها و زمین و همه موجودات دیگر در آغاز . « لَبْسٍ » : شک و تردید . مراد سرگشتگی حاصل از عدم اندیشه و بررسی مسائل و ادلّه و براهین دالّ بر قدرت نامحدود و بی‌پایان خدا است . کسی که معتقد باشد که خدا انسانها را از خاک آفریده است ، چرا باید در آفرینش مجدد انسانها از خاک متردد باشد . « خَلْقٍ جَدیدٍ » : مراد آفرینش دوباره و رستاخیز مردگان است .‏

سوره ق آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما انسان را آفریده‌ایم و می‌دانیم که به خاطرش چه می‌گذرد و چه اندیشه‌ای در سر دارد ، و ما از شاهرگ گردن بدو نزدیکتریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ » : ضمیر ( ه ) اگر به انسان برگردد ، معنی چنین است : چیزهائی که نفس بدو می‌گوید . اگر به ( ما ) برگردد ، معنی بدین شکل است : خواستهای دل و اندیشه‌های مغز . « حَبْلِ الْوَرِیدِ » : شاهرگ گردن . اضافه ( حَبْلِ ) به ( الْوَرِیدِ ) بیانیه است . یعنی رشته‌ای که ورید نام دارد . وریدها دو رگ هستند که در دو طرف گردن قرار دارند و به دو استخوان پشت گوش متصلند و با قطع هر یک انسان می‌میرد ( نگا : المصحف المیسر ) . « نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ . . . » : قرب خدا قرب علمی است‌ ؛ نه مکانی .‏

سوره ق آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ یَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّیَانِ عَنِ الْیَمِینِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بدانگاه که دو فرشته‌ای که در سمت راست و در طرف چپ انسان نشسته‌اند و اعمال او را دریافت می‌دارند ( ما از همه چیز و همه کس - حتی از این دو فرشته‌ - به او نزدیکتریم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِذْ » : معمول واژه اقرب است ، یا مفعول به فعل محذوف ( أُذْکُرْ ) . « یَتَلَقّی‌ » : دریافت می‌دارند . « الْمُتَلَقِّیَانِ » : دو دریافت‌کننده . مراد دو فرشته‌ای است که همراه هر انسانی بوده ، یکی در طرف راست مأمور ثبت و ضبط اعمال نیک است ، و دیگری در طرف چپ مأمور ثبت و ضبط اعمال بد است . « قَعِیدٌ » : نشسته . همدم . فعیل به معنی فاعِل ، یعنی قَعید به معنی قاعِد ، مثل جَلیس به معنی جالِس است ، و یا این که فَعیل به معنی مُفاعِل ، یعنی قَعید به معنی مُقاعِد است . مثل جَلیس به معنی مُجالِس یا نَدیم به معنی مُنادِم . مبتدای مؤخر است . « عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمَالِ قَعِیدٌ » : در اصل عَنِ الْیَمِینِ قَعِیدٌ وَ عَنِ الشِّمَالِ قَعِیدٌ است که به قرینه ( قَعِیدٌ ) اوّل حذف شده است .‏

سوره ق آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ مَا یَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏انسان هیچ سخنی را بر زبان نمی‌راند مگر این که فرشته‌ای ، مراقب و آماده ( برای دریافت و نگارش ) آن سخن است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا یَلْفِظُ » : نمی‌اندازد . به بیرون پرت نمی‌کند . مراد از انداختن و پرت کردن ، گفتن است . « لَدَیْهِ » : در کنار آن . نزد او . ضمیر ( ه ) به قول برمی‌گردد . این احتمال نیز وجود دارد که به گوینده بازگردد . « رَقِیبٌ » : مراقب و مواظب . « عَتِیدٌ » : مهیای انجام مأموریت و آماده انجام کار . در اینجا مراد آماده برای دریافتن و نوشتن است .‏

سوره ق آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَاءتْ سَکْرَةُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ ذَلِکَ مَا کُنتَ مِنْهُ تَحِیدُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سکرات مرگ ( سرانجام فرا می‌رسد و ) واقعیت را بهمراه می‌آورد ( و دریچه قیامت را به رویتان باز می‌کند ، و حوادث و صحنه‌های دنیای جدید را کم و بیش نشانتان خواهد داد . بدین هنگام انسان را فریاد می‌زنند که ) این همان چیزی است که از آن کناره می‌گرفتی و می‌گریختی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَکْرَةُ الْمَوْتِ » : مستی و منگی مرگ . مراد بیهوشیها و سختیهائی است که به هنگام وداع با این جهان به انسان دست می‌دهد . چرا که در این لحظه بی‌ثباتی و ناچیزی جهان را با چشم خود می‌بیند و جهان بقا را دورادور می‌نگرد و وحشتی عظیم سرتاپای او را فرا می‌گیرد و حالتی شبیه به مستی پیدا می‌کند . « جَآءَتْ . . . بِالْحَقِّ » : به راستی فرا می‌رسد . واقعیت را می‌آورد و نشان می‌دهد . « کُنتَ . . . تَحِیدُ » : کناره‌گیری می‌کردی . می‌گریختی .‏

سوره ق آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ وَنُفِخَ فِی الصُّورِ ذَلِکَ یَوْمُ الْوَعِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( سرانجام برای دومین بار ) در صور دمیده می‌شود . آن ( روز ) روز ( تحقق و پیاده شدن ) بیم‌دادنها ( ی الهی به کافران ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُفِخَ فِی‌الصُّورِ » : مراد نفخه دوم است ( نگا : زمر / 68 ) . « یَوْمُ الْوَعِیدِ » : روز تحقق بیم‌دادنهای الهی است . یعنی وقوع آن چیزهائی است که در جهان کافران از آنها بیم داده می‌شدند .‏

سوره ق آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَاءتْ کُلُّ نَفْسٍ مَّعَهَا سَائِقٌ وَشَهِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن روز هر انسانی ( اعم از نیکوکار و بدکار ، به میدان محشر ) می‌آید همراه با راهنمائی ( که او را رهبری و رهنمود می‌کند ) و همراه با گواهی ( که بر پندار و گفتار و کردار او شهادت می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَآئِقٌ » : راننده و سوق‌دهنده . مراد فرشته‌ای است که او را به سوی جایگاه محشر می‌برد و رهنمون او می‌شود ( نگا : روح‌المعانی ) . « شَهِیدٌ » : گواه . شاهد . مراد فرشته‌ای است که بر اعمال او گواهی می‌دهد ( نگا : روح‌المعانی ) . البته جز این فرشته ، شاهدان دیگری از قبیل : فرشتگان موکل ، پیغمبران ، اندامهای بدن ، نامه‌های اعمال وجود دارند ( نگا : نساء / 41 ، فصّلت‌ / 20 و 21 ، نور / 24 ، جاثیه‌ / 29 ) . که به شیوه‌های مختلف گواهی می‌دهند ، لیکن در مضمون و محتوی با همدیگر هم‌آوا و هم‌صدا هستند ( نگا : التفسیر القرآنی للقرآن ) .‏

سوره ق آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ کُنتَ فِی غَفْلَةٍ مِّنْ هَذَا فَکَشَفْنَا عَنکَ غِطَاءکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( سپس به انسان بی‌باور خطاب می‌شود : ) تو از این ( دادگاه بزرگ و چیزهائی که می‌بینی و خواهی دید ) غافل بودی ، و ما پرده از جلو چشمان تو به کنار زده‌ایم و امروز چشمانت کاملاً تیزبین شده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غِطَآءَ » : پوشش . پرده . مراد پرده‌های جهان مادی و علائق دنیوی است که انسان را از دیدن حقائق بازمی‌دارند . « حَدِیدٌ » : تیزبین و قوی .‏

سوره ق آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ قَرِینُهُ هَذَا مَا لَدَیَّ عَتِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏فرشته همدم او می‌گوید ، اینها چیزهائی است که در پیش من آماده است ( و من آنها را ثبت و ضبط کرده‌ام . پروردگارا ! خود دانی که برابر اینها در حق او چکار می‌کنی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَرِینُهُ » : همدم او . مراد فرشته موکل مذکور در آیه 18 است . برخی هم گفته‌اند ، مراد اهریمن و اهریمنان مذکور در ( زخرف‌ / 36 ، فصّلت / 25 ) است ! لیکن مقبول به نظر نمی‌رسد در آن روز شیاطین جرأت بکنند به خود بنازند و بگویند : ما این را گمراه و از راه بدر کرده‌ایم . چرا که شیاطین در آن روز منکر کارهای خود می‌گردند ( نگا : آیه 27 ) . « هذا » : مراد پرونده اعمال است که توسط فرشته موکّل ثبت و ضبط و فراهم آمده است .‏

سوره ق آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ أَلْقِیَا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا به دو فرشته مأمور ثبت و ضبط اعمال دستور می‌دهد : ) هر کافر سرکش و کینه‌توزی را به دوزخ بیندازید !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلْقِیَا » : پرت کنید و بیندازید . مخاطب دو فرشته ثبت و ضبط اعمال و یا دو فرشته راهنما و گواه است . « عَنِیدٍ » : سرکش . کینه‌توز .‏

سوره ق آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ مَّنَّاعٍ لِّلْخَیْرِ مُعْتَدٍ مُّرِیبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن کسی را که سخت از انجام کارهای نیک دست بازداشته ( و دیگران را ) نیز از انجام خوبیها بازداشته است ، و متجاوز ( از حدود احکام الهی ) و متعدی ( به حقوق دیگران ) بوده است ، و ( در دین خود ) شک داشته است و ( دیگران را نیز راجع به دین ) به شک انداخته است و بدبین کرده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنَّاعٍ » : کسی که خویشتن را از انجام خوبیها بدور داشته است ، و یا مانع دیگران از انجام خوبیها بوده است . « مُعْتَدٍ » : تجاوزپیشه . کسی که از قوانین آسمانی سرپیچی کند و از حدود مقررات بگذرد ، و یا به حقوق دیگران تجاوز کند . « مُرِیبٍ » : متردد . شک‌انداز . از مصدر ( إِرَابَة ) که به صورت لازم و متعدی آمده است ( نگا : هود / 62 و 110 ، ابراهیم‌ / 9 ، سبأ / 54 ) .‏

سوره ق آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِی جَعَلَ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً آخَرَ فَأَلْقِیَاهُ فِی الْعَذَابِ الشَّدِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن کسی که با خدا ، معبود دیگری را برگزیده است . پس او را به عذاب سخت ( دوزخ ) بیندازید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلْقِیَا » : تکرار این واژه برای تأکید مطلب است .‏

سوره ق آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ قَرِینُهُ رَبَّنَا مَا أَطْغَیْتُهُ وَلَکِن کَانَ فِی ضَلَالٍ بَعِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( شیطانی که در دنیا پیوسته ) همدم او ( بوده است ) می‌گوید : پروردگارا ! من او را به طغیان و سرکشی ( از فرمان یزدان ) وا نداشته‌ام ، بلکه او خود در گمراهی ژرف ( و دور از ساحل نجاتی ) بوده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَرِینُهُ » : اهریمن همدم و همراه او در دنیا که پیوسته وی را به گمراهی و بدکرداری می‌خوانده است ( نگا : زخرف‌ / 36 ، فصّلت‌ / 25 ) . « مَآ أَطْغَیْتُهُ » : او را به سرکشی و تجاوز وا نداشته‌ام و به نافرمانی نکشانده‌ام . مراد این است که خودش به وسوسه‌های من گوش فرا داده است و من قدرت بر اجبار و اکراه نداشته‌ام ( نگا : ابراهیم‌ / 22 ، نحل‌ / 100 ) .‏

سوره ق آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ لَا تَخْتَصِمُوا لَدَیَّ وَقَدْ قَدَّمْتُ إِلَیْکُم بِالْوَعِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا می‌فرماید : در پیشگاه من ستیزه مکنید . من پیش از این شما را ( از این سرنوشت شوم ) بیم داده بودم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَدَّمْتُ إِلَیْکُم بِالْوَعِیدِ » : توسط پیغمبران قبلاً به شما اخطار کرده‌ام و شما را از چنین روزی و سرنوشتی ترسانده‌ام .‏

سوره ق آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ مَا یُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَیَّ وَمَا أَنَا بِظَلَّامٍ لِّلْعَبِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سخن من ( مبنی بر عذاب دادن کافران و نعمت رساندن به مؤمنان ) تغییرناپذیر است و دگرگون نمی‌شود ، و من کمترین ستمی به بندگان نمی‌کنم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْقَوْلُ » : منظور تهدیدها و وعیدها و مژده‌ها و بشارتهای فراوان در آیات مختلف است . « ظَلاّمٍ » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 182 ، انفال‌ / 51 ، حج‌ / 10 ، فصّلت‌ / 46 ) .‏

سوره ق آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَتَقُولُ هَلْ مِن مَّزِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی به دوزخ خواهیم گفت : آیا پر شده‌ای‌ ؟ ( قطعاً که پر شده‌ای و ما به وعده خود وفا کرده‌ایم ) . و دوزخ می‌گوید : مگر افزون بر این هم هست‌ ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَلِ امْتَلاَتِ » : آیا پر شده‌ای‌ ؟ حرف استفهام ، تقریری است . یعنی بگو که پر شده‌ای و ما به وعده خود ( نگا : سجده‌ / 13 ، ص‌ / 85 ) وفا کرده‌ایم . « هَلِ امْتَلاَتِ . . . مَزِیدٍ » : معنی دیگر : آیا پر شده‌ای‌ ؟ دوزخ می‌گوید : آیا افزون بر این هم هست‌ ؟ در این صورت افزون‌طلبی دوزخ بر اثر خشم بر دوزخیان و تقاضای تضییق مکان بر آنان و رویهم متراکم شدن ایشان است .‏

سوره ق آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ وَأُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِینَ غَیْرَ بَعِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و بهشت به پرهیزکاران نزدیک گردانده می‌شود و فاصله چندانی از آنان نخواهد داشت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُزْلِفَتْ » : نزدیک گردانده شد ( نگا : شعراء / 64 و 90 ) . « غَیْرَ » : ظرف یا حال است . « غَیْرَ بَعِیدٍ » : برای تأکید معنی ( أُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ ) است .‏

سوره ق آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ هَذَا مَا تُوعَدُونَ لِکُلِّ أَوَّابٍ حَفِیظٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این همان چیزی است که به شما وعده داده می‌شد ، و به همه کسانی که ( از معاصی دست بکشند و به سوی اطاعت خدا ) برگردند ، و ( فرائض خدا و قوانین و عهدها و پیمانهای او را ) مراعات بدارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِکُلِّ . . . » : بدل از ( لِلْمُتَّقِینَ ) است با اعاده جار و مجرور . « أَوَّابٍ » : ( نگا : ص‌ / 17 و 19 و 30 و 44 ) . توّاب . « حَفِیظٍ » : محافظ دین خدا ، و حافظ فرائض او .‏

سوره ق آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ مَنْ خَشِیَ الرَّحْمَن بِالْغَیْبِ وَجَاء بِقَلْبٍ مُّنِیبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همان کسی که در نهان از خداوند مهربان بترسد و با دلی توبه‌کار ( به محضر او ) بیاید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنْ » : بدل از ( کُلِّ ) است . « مُنِیبٍ » : توبه‌کار . متوجه خدا و روی‌آرنده به طاعت او .‏

سوره ق آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ ادْخُلُوهَا بِسَلَامٍ ذَلِکَ یَوْمُ الْخُلُودِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( فرشتگان بدیشان می‌گویند : ) به سلامت وارد بهشت شوید . امروز ، روز جاودانگی است . ( جاودانگی بهشت با تمام مواهب و نعمتهایش ، روز بقاء و ماندگاری همیشگی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُدْخُلُوهَا » : داخل بهشت شوید . « بِسَلامٍ » : با درود ما بر شما ، با سلامت از هرگونه بدی و ناراحتی و آفت و بلا و کیفر و عذاب . با سلامت کامل از نظر جسم و جان . در امن و امان . « یَوْمُ الْخُلُودِ » : روزی که خدا وعده جاودانه زیستن در آن را به شما داده بود .‏

سوره ق آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ لَهُم مَّا یَشَاؤُونَ فِیهَا وَلَدَیْنَا مَزِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرچه بخواهند در بهشت برای آنان هست ، و افزون بر آن نزد ما نعمتهای دیگری وجود دارد ( که هرگز به فکر انسانی نرسیده است و به دل کسی نگذشته است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا یَشَآؤُونَ » : بهشتیان هرچه بخواهند . « مَزِیدٌ » : افزون بر آن ، علاوه از آن .‏

سوره ق آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَمْ أَهْلَکْنَا قَبْلَهُم مِّن قَرْنٍ هُمْ أَشَدُّ مِنْهُم بَطْشاً فَنَقَّبُوا فِی الْبِلَادِ هَلْ مِن مَّحِیصٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما پیش از آنان ( یعنی جلوتر از قریشیان ) اقوام زیادی را هلاک ساخته‌ایم . اقوامی که از ایشان بسی قویتر و نیرومندتر بوده‌اند و در جهان پیشروی کرده‌اند و کشورها را گشوده‌اند و بر شهرها تسلط یافته‌اند ، ( اما بر اثر کفر و ظلم و بیدادگری و فسق و فجور ، عاقبت به خشم خود گرفتارشان ساخته‌ایم ) و نابودشان نموده‌ایم . آیا این گونه افراد راه فراری ( از مرگ و کیفر الهی ) داشته‌اند ( تا قریشیان هم داشته باشند ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ کَمْ أَهْلَکْنَا قَبْلَهُم مِّن قَرْنٍ . . . » : ( نگا : انعام‌ / 6 ، مریم‌ / 74 و 98 ، ص‌ / 3 ) . « بَطْشاً » : گرفتن چیزی با قوت و قدرت . یورش و ستیز ( نگا : زخرف‌ / 8 ، دخان‌ / 16 ، شعراء / 130 ) . « نَقَّبُوا » : راهها را شکافته‌اند و کشورها را گشوده‌اند . در جهان حرکت کرده‌اند و پیشروی نموده‌اند . « نَقَّبُوا فِی الْبِلادِ » : کشورها و شهرها را گشوده‌اند و در آنجاها گشته‌اند . به کاوش نواحی و کندوکاو مکانها پرداخته‌اند . کشورها و شهرها را جستجو کرده‌اند تا جاودانه بمانند و از مرگ ، خویشتن را در پناه کاخها و دژها دارند . « مَحِیصٍ » : راه فرار . گریزگاه ( نگا : ابراهیم‌ / 21 ، فصّلت‌ / 48 ، شوری‌ / 35 ) .‏

سوره ق آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَذِکْرَى لِمَن کَانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَهُوَ شَهِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به راستی در این ( سرگذشت پیشینیان ) بیدارباش و اندرز بزرگی است برای آن که دلی ( آگاه ) داشته باشد ، یا با حضور قلب گوش فرا دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذِکْری‌ » : پند و اندرز . به خود آمدن . بیداری ( نگا : انعام‌ / 68 و 69 و 90 ، شعراء / 209 ، عنکبوت‌ / 51 ) . « شَهِیدٌ » : حاضر . در اینجا مراد کسی است که حضور قلب دارد ، و به اصطلاح دلش در مجلس است ، و با دقت به سخنان گوش می‌دهد و مطالب را پیگیری می‌کند .‏

سوره ق آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَمَا مَسَّنَا مِن لُّغُوبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما آسمانها و زمین را در شش دوره آفریده‌ایم و هیچ گونه درماندگی و خستگی به ما نرسیده است ( و کمترین مشکلی برای ما نداشته است . پس چگونه زنده گرداندن مردگان برای ما رنج‌آور و مشکل خواهد بود ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سِتَّةِ أَیّامٍ » : ( نگا : اعراف‌ / 54 ، یونس‌ / 3 ، هود / 7 ) . « لُغُوبٍ » : درماندگی و خستگی ( نگا : فاطر / 35 ) .‏

سوره ق آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ فَاصْبِرْ عَلَى مَا یَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( حال که چنین است ) پس در برابر چیزهائی که می‌گویند پایدار و شکیبا باش ، و ستایش و سپاس پروردگارت را پیش از طلوع آفتاب و قبل از غروب آن بجای آور . ( چرا که عبادت در آن اوقات ، بزرگ و ارزشمنداست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَاصْبِرْ عَلی . . . » : ( نگا : طه‌ / 130 ) .‏

سوره ق آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنَ اللَّیْلِ فَسَبِّحْهُ وَأَدْبَارَ السُّجُودِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و نیز در پاره‌ای از شب و بدنبال نمازها ، او را بستای و تسبیح و تقدیسش نمای .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَدْبَارَ » : جمع دُبُر ، عقب . دنبال . آخر ( نگا : آل‌عمران‌ / 111 ، انفال‌ / 15 ) . « السُّجُودِ » : مراد نمازها است .‏

سوره ق آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ وَاسْتَمِعْ یَوْمَ یُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّکَانٍ قَرِیبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای محمد ! این سخن را ) بشنو ! روزی منادی از مکان نزدیکی ندا درمی‌دهد ( و در صور می‌دمد و فریاد رستاخیز برمی‌کشد ، و همگان را به زنده شدن فرا می‌خواند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِسْتَمِعْ » : بشنو . گوش فرادار . مفعول آن محذوف است و تقدیر چنین است : إِسْتَمِعْ حَدِیثَ رَبِّکَ گوش فرادار . اخبار روزی را بشنو . مفعول در این صورت ( یَوْمَ ) است . « الْمُنَادِی‌ » : ندادهنده . مراد اسرافیل است که برای بار دوم در صور می‌دمد که نشانه زنده شدن مردگان و آغاز رستاخیز است . « مَکَانٍ قَرِیبٍ » : اشاره به این است که صدای صور او در فضا پخش می‌شود بگونه‌ای که گوئی بیخ گوش همگان است .‏

سوره ق آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَةَ بِالْحَقِّ ذَلِکَ یَوْمُ الْخُرُوجِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی فریاد ( رستاخیز ) را راست و درست و چنانکه باید می‌شنوند ، آن روز ، روز بیرون آمدن ( مردگان از میان قبورشان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الصَّیْحَةَ » : فریاد رستاخیز که نفخه دوم مذکور در آیه 20 است .‏

سوره ق آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا نَحْنُ نُحْیِی وَنُمِیتُ وَإِلَیْنَا الْمَصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما ، بلی فقط ما زنده می‌گردانیم و می‌میرانیم ، و بازگشت مردمان به سوی ما است و بس .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّا نَحْنُ نُحْیِی . . . » : ( نگا : حجر / 23 ) .‏

سوره ق آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِرَاعاً ذَلِکَ حَشْرٌ عَلَیْنَا یَسِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی زمین از روی مردمان می‌شکافد و کنار می‌رود ، و ایشان به سرعت ( از میان خاکها ) بیرون می‌آیند . آن روز ، روز گردهمآئی است و برای ما سهل و آسان است ( و کمترین رنج و زحمتی برای ما در بر ندارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سِرَاعاً » : جمع سَریع ، شتابان . حال برای فاعل ( یَخْرُجُونَ ) محذوف است ، و تقدیر چنین است : یَخْرُجُونَ سِرَاعاً . یا حال ضمیر ( هُمْ ) در ( عَنْهُمْ ) است . « یَسِیرٌ » : ساده و آسان ( نگا : نساء / 30 و 169 ، حج‌ / 70 ، عنکبوت‌ / 19 ) .‏

سوره ق آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا یَقُولُونَ وَمَا أَنتَ عَلَیْهِم بِجَبَّارٍ فَذَکِّرْ بِالْقُرْآنِ مَن یَخَافُ وَعِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما از آنچه ( درباره رسالت تو ) می‌گویند ، آگاه‌تر ( از هر کس دیگری ) هستیم . تو مأمور نیستی که آنان را وادار ( به ایمان ) کنی ( و با قهر و اجبار به سوی اسلام بکشانی ) . چون چنین است ، کسانی را به وسیله قرآن پند و اندرز بده که از بیم دادن و تهدید کردن من می‌ترسند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَبَّارٍ » : غالب و چیره . ( نگا : مائده‌ / 22 ) . « فَذَکِّرْ بِالْقُرْءَانِ » : با قرآن پند بده و موعظه کن .‏