تفسیر سوره‌ی إنشقاق

مکی و ۲۵ آیه است.

آیه‌ی ۱۵-۱:

﴿إِذَا ٱلسَّمَآءُ ٱنشَقَّتۡ١﴾[الانشقاق: ۱]. «هنگامی‌که آسمان بشکافد».

﴿وَأَذِنَتۡ لِرَبِّهَا وَحُقَّتۡ٢﴾[الانشقاق: ۲]. «و پروردگارش را فرمان می‌برد و چنین هم سزد».

﴿وَإِذَا ٱلۡأَرۡضُ مُدَّتۡ٣﴾[الانشقاق: ۳]. «و هنگامی‌که زمین کشیده می‌شود».

﴿وَأَلۡقَتۡ مَا فِیهَا وَتَخَلَّتۡ٤﴾[الانشقاق: ۴]. «و آنچه را که در آن است برون اندازد و تهی گردد».

﴿وَأَذِنَتۡ لِرَبِّهَا وَحُقَّتۡ٥﴾[الانشقاق: ۵]. «و پروردگارش را فرمان برد و چنین هم سزد».

﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلۡإِنسَٰنُ إِنَّکَ کَادِحٌ إِلَىٰ رَبِّکَ کَدۡحٗا فَمُلَٰقِیهِ٦﴾[الانشقاق: ۶]. «ای انسان! تو پیوسته با تلاش بی‌امان و رنج فراوان به‌سوی پروردگار خود رهسپاری و سرانجام او را ملاقات خواهی کرد».

﴿فَأَمَّا مَنۡ أُوتِیَ کِتَٰبَهُۥ بِیَمِینِهِۦ٧﴾[الانشقاق: ۷]. «و اما کسی‌که نامۀ اعمالش به دست راستش داده شود».

﴿فَسَوۡفَ یُحَاسَبُ حِسَابٗا یَسِیرٗا٨﴾[الانشقاق: ۸]. «به حسابی آسان محاسبه می‌شود».

﴿وَیَنقَلِبُ إِلَىٰٓ أَهۡلِهِۦ مَسۡرُورٗا٩﴾[الانشقاق: ۹]. «و شادمان به‌سوی خانواده‌اش برمی‌گردد».

﴿وَأَمَّا مَنۡ أُوتِیَ کِتَٰبَهُۥ وَرَآءَ ظَهۡرِهِۦ١٠﴾[الانشقاق: ۱۰]. «و اما کسی‌که نامۀ اعمالش از پشت سر او به او داده شود».

﴿فَسَوۡفَ یَدۡعُواْ ثُبُورٗا١١﴾[الانشقاق: ۱۱]. «نابودی را خواهد طلبید».

﴿وَیَصۡلَىٰ سَعِیرًا١٢﴾[الانشقاق: ۱۲]. «و به دوزخ درمی‌آید».

﴿إِنَّهُۥ کَانَ فِیٓ أَهۡلِهِۦ مَسۡرُورًا١٣﴾[الانشقاق: ۱۳]. «چراکه او درمیان خانوادۀ خود شادمان بود».

﴿إِنَّهُۥ ظَنَّ أَن لَّن یَحُورَ١٤﴾[الانشقاق: ۱۴]. «بی‌گمان او پنداشته بود که وی هرگز باز نخواهد گشت».

﴿بَلَىٰٓۚ إِنَّ رَبَّهُۥ کَانَ بِهِۦ بَصِیرٗا١٥﴾[الانشقاق: ۱۵]. «آری! بی‌گمان پروردگارش به او بینا بود».

خداوند با بیان آنچه در روز قیامت رخ می‌دهد و تغییراتی که در اجرام بزرگ روی می‌دهد می‌فرماید: ﴿إِذَا ٱلسَّمَآءُ ٱنشَقَّتۡ١﴾آن‌گاه که آسمان‌ها می‌شکافد و از همدیگر جدا می‌شود و ستارگان پخش و پراکنده می‌گردند و ماه و خورشید بی‌نور و تاریک می‌شوند.

﴿وَأَذِنَتۡ لِرَبِّهَا﴾و به فرمان پروردگارش گوش فرا می‌دهد، ﴿وَحُقَّتۡ﴾و سزاوار چنین کاری هم می‌باشد، چو ن آسمان مسخّر و تحت تدبیر و فرمانروایی خداوند بزرگ است و هرچه به آن دستور دهد سرپیچی نمی‌کند و با فرمان خدا وند مخالفت نمی‌نماید.

﴿وَإِذَا ٱلۡأَرۡضُ مُدَّتۡ٣﴾و هنگامی‌که زمین به لرزه و تکان در می‌آید و کوههای آن از بین می‌روند و نشانه‌ها و ساختمان‌هایی که روی آن هست نابود می‌گردند و خداوند آن را چون سفره پهن می‌کند و بسیار گسترده می‌گردد و همه مردم را با وجود اینکه خیلی زیاد هستند در خود جای می‌دهد، پس آنگاه زمین به میدانی صاف و هموار که هیچ فراز و نشیبی ندارد تبدیل می‌شود.

﴿وَأَلۡقَتۡ مَا فِیهَا وَتَخَلَّتۡ٤﴾و در روز قیامت مردگان و خزانه‌هایی که در زمین است بیرون انداخته می‌شوند و زمین خالی می‌گردد. در آن روز در صور دمیده می‌شود، آنگاه مردگان از گورها بیرون می‌آیند و گنج‌های زمین نیز بیرون می‌آید و چون توده‌ای بزرگ روی هم انباشته می‌شود و مردم آن‌ها را می‌بینند و حسرت می‌خورند که چرا برای به دست آوردن چنین چیزهایی از یکدیگر پیشی می‌گرفته‌اند.

﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلۡإِنسَٰنُ إِنَّکَ کَادِحٌ إِلَىٰ رَبِّکَ کَدۡحٗا فَمُلَٰقِیهِ٦﴾ای انسان! تو همواره به‌سوی خداوند رهسپاری و به اوامر و نواهی او عمل می‌کنی و خودت را با انجام خیر یا شر به‌سوی او نزدیک می‌کنی سپس در روز قیامت او را ملاقات خواهی کرد و پاداش همه کارها را خواهی دید. پس اگر خوشبخت باشی با فضل خود با تو رفتار خواهد کرد و اگر بدبخت باشی دادگرانه به تو سزا خواهد داد.

بنابراین، تفصیل جزا را بیان کرد و فرمود کسی که نامه اعمالش به دست راستش داده شود و آنان اهل سعادت هستند با او حسابی ساده و آسان خواهد شد. و حساب آسان این است که بنده به گناهانش اعتراف می‌کند و گمان می‌برد که دیگر هلاک شده است اما خداوند می‌گوید گناهانت را در دنیا پوشاندم و امروز نیز می‌پوشانم.

﴿وَیَنقَلِبُ إِلَىٰٓ أَهۡلِهِۦ مَسۡرُورٗا٩﴾و شادمان و مسرور به‌سوی خانواده‌اش در بهشت برمی گردد و شاد و مسرور است چون از عذاب نجات یافته و به پاداش دست یازیده است. اما کسی که نامه‌ی اعمالش به دست چپ وی از پشت سر داده شود از خواری و رسوایی و از زشتی کارهایی که در نامه اعالش ثبت شده و از آن توبه ننموده است هلاکت و نابودی خود را می‌طلبد.

﴿وَیَصۡلَىٰ سَعِیرًا١٢﴾آتش سوزان دوزخ او را از هر سو احاطه می‌کند و عذاب داده می‌شود. این بدان خاطر است که او در میان خ انواده خود شادمان بود و ﴿ظَنَّ أَن لَّن یَحُورَ﴾به ذهنش خطور نمی‌کرد وکه بعد از مرگ زنده شود، و هرگز نمی‌پنداشت که به‌سوی پروردگارش برگردد و در پیشگاه او بایستد.

﴿بَلَىٰٓۚ إِنَّ رَبَّهُۥ کَانَ بِهِۦ بَصِیرٗا١٥﴾آری! به‌سوی پروردگارش برخواهد گشت و پروردگارش به او بینا بود. پس هیچ گاه او را بیهوده رها نخواهد کرد بلکه او را امرو نهی می‌کند. تا پاداش یا عذاب ببیند.

آیه‌ی ۲۵-۱۶:

﴿فَلَآ أُقۡسِمُ بِٱلشَّفَقِ١٦﴾[الانشقاق: ۱۶]. «سوگند به شفق».

﴿وَٱلَّیۡلِ وَمَا وَسَقَ١٧﴾[الانشقاق: ۱۷]. «و سوگند به شب و هر آنچه فرامی‌گیرد».

﴿وَٱلۡقَمَرِ إِذَا ٱتَّسَقَ١٨﴾[الانشقاق: ۱۸]. «و به ماه چون کامل شود».

﴿لَتَرۡکَبُنَّ طَبَقًا عَن طَبَقٖ١٩﴾[الانشقاق: ۱۹]. «قطعاً وضع و حالی دیگر خواهید یافت».

﴿فَمَا لَهُمۡ لَا یُؤۡمِنُونَ٢٠﴾[الانشقاق: ۲۰]. «آنان‌را چه شده است که ایمان نمی‌آورند»؟!

﴿وَإِذَا قُرِئَ عَلَیۡهِمُ ٱلۡقُرۡءَانُ لَا یَسۡجُدُونَۤ۩٢١﴾[الانشقاق: ۲۱]. «و هنگامی‌که قرآن بر آنان خوانده شود به سجده نمی‌روند»؟!.

﴿بَلِ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ یُکَذِّبُونَ٢٢﴾[الانشقاق: ۲۲]. «بلکه کافران تکذیب می‌کنند».

﴿وَٱللَّهُ أَعۡلَمُ بِمَا یُوعُونَ٢٣﴾[الانشقاق: ۲۳]. «و خداوند به آنچه در دل نهفته دارند داناتر است».

﴿فَبَشِّرۡهُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ٢٤﴾[الانشقاق: ۲۴]. «پس آنان‌را به عذابی دردناک مژده بده».

﴿إِلَّا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ لَهُمۡ أَجۡرٌ غَیۡرُ مَمۡنُونِۢ٢٥﴾[الانشقاق: ۲۵]. «مگر کسانی‌که ایمان آودره‌اند و کارهای شایتسه کرده‌اند، آنان پاداشی پایان ناپذیر دارند».

در اینجا خداوند به نشانه‌های شب سوگند خورده است، به شفق که باقیمانده نور و روشنایی خورشید و آغازگر شب است. ﴿وَٱلَّیۡلِ وَمَا وَسَقَ١٧﴾سوگند به شب و همه آنچه از حیوانات و غیره که فرا می‌گیرد. ﴿وَٱلۡقَمَرِ إِذَا ٱتَّسَقَ١٨﴾سوگند به ماه چون کامل می‌شود. خداوند به ماه ـ در حالت کامل بودنش ـ قسم یاد می‌کند، زیرا در این حالت صورت و ظاهر آن از بقیه‌ی حالت‌هایش زیباتر است و منافعش نیز بیشتر است. و آنچه که بر آن قسم یاد شده عبارت است از ﴿لَتَرۡکَبُنَّ طَبَقًا عَن طَبَقٖ١٩﴾شما ای انسان‌ها! مراحل و حالات مختلفی را طی می‌کنید، از نطفه به خونی بسته و از خون بسته به تکه‌ای گوشت تبدیل می‌شوید تا این که روح در شما دمیده می‌گردد.

سپس دوران نوزادی و بعد دوران کودکی را پشت سر می‌گذرانید سپس به سن تکلیف و امر و نهی می‌رسید. و سپس خواهید مرد و بعد از مرگ زنده می‌شوید و سزا و جزای اعمال خود را خواهید دید. این مراحل مختلفی است که بر انسان می‌گذ رد و این مراحل دال بر این است که تنها خداوند معبود و یکتاست و او طبق حکمت و رحمت خویش به تدبیر بندگان می‌پردازد، و بنده نیازمند و ناتوان است و تحت تدبیر خداوندِ توانای مهربان قرار دارد.

با وجود این بسیاری از مردم ایمان نمی‌آورند و هنگامی‌که قرآن بر آنان خوانده شود کرنش نمی‌کنند و از اوامر و نواهی قرآن اطاعت نمی‌کنند. ﴿بَلِ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ یُکَذِّبُونَ٢٢﴾بلکه کافران تکذیب می‌کنند. یعنی بعد از آن که حق برایشان روش شده است با آن مخالفت می‌کنند.

پس ایمان نیاوردن این‌ها و اطاعت نکردنشان از قرآن چیز عجیبی نیست چون کسی که حق را از روی عناد تکذیب می‌کند چاره‌ای برای هدایتش نیست.

﴿وَٱللَّهُ أَعۡلَمُ بِمَا یُوعُونَ٢٣﴾و خداوند رازهایی را که ایشان پنهان می‌دارند بهتر می‌داند و به کارهای پنهان و آشکارشان آگاه است و آنان را به سزای اعمالشان می‌رساند. بنابراین فرمود:

﴿فَبَشِّرۡهُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ٢٤﴾بشارت بدان جهت بشارت نامیده شده است چون آثار آن در پوست و چهره نمایان می‌گردد. این است حالت بیش‌تر مردم، قرآن را تکذیب می‌کنند و به آن ایمان نمی‌آورند.

﴿إِلَّا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ لَهُمۡ أَجۡرٌ غَیۡرُ مَمۡنُونِۢ٢٥﴾اما برخی از مردم هستند که خداوند آن‌ها را هدایت کرده است. پس ایشان به خدا ایمان آورده و آنچه را که پیامبران آورده‌اند پذیرفته‌اند. پس ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند و ایشان پاداشی پایان ناپذیر دارند بلکه پاداش آن‌ها همیشگی است و آن چیزهایی است که هیچ چشمی تاکنون آن‌ها را ندیده و هیچ گوشی اخبار آن‌را نشنیده و تصوّر آن به دل هیچ انسانی خطور نکرده است.

پایان تفسیر سوره‌ی انشقاق