ش | ی | د | س | چ | پ | ج |
1 | ||||||
2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
30 |
مدنی است؛ ترتیب آن 57؛ شمار آیات آن 29
بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ
﴿سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ وَهُوَ ٱلۡعَزِیزُ ٱلۡحَکِیمُ ١﴾.
همه مخلوقاتی که در آسمانها و زمین اند با اختلاف انواع خویش خداوند عزوجل را از اوصافی که به اوتعالی سزاوار نیست منزّه و مقدّس میدانند و او را بزرگ میشمارند. حقتعالی در پادشاهیاش غالب و در صُنع و شریعتش باحکمت است.
﴿لَهُۥ مُلۡکُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ یُحۡیِۦ وَیُمِیتُۖ وَهُوَ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ قَدِیرٌ ٢﴾.
پادشاهی و اختیار آسمانها، زمین و مخلوقات میان آنها تنها از خداوند عزوجل است؛ یعنی تدبیر و تصرّف در آنها مخصوص اوست. او موجودات را از عدم زنده میکند، زندگان را میمیراند و بعد از مردن به سویش باز میگرداند. او بر هرچیز تواناست و هیچ چیزی او را عاجز کرده نمیتواند. آنچه را اراده کند تحقّق مییابد، چیزی را که نخواسته باشد به وجود نمیآید و بدون ارادهاش چیزی واقع نمیشوند.
﴿هُوَ ٱلۡأَوَّلُ وَٱلۡأٓخِرُ وَٱلظَّٰهِرُ وَٱلۡبَاطِنُۖ وَهُوَ بِکُلِّ شَیۡءٍ عَلِیمٌ ٣﴾.
او ذات نخستین است که پیش از وی نبوده است؛ آخرین ذاتی است که همه چیز را به ارث میبرد؛ ظاهری است که دلایل وجودش آشکار است و باطنی است که به حقیقت ذاتش کسی دانا نیست. هیچ چیز پنهانی در زمین و آسمان بر او پوشیده نیست، از علمش هیچ امر غایبی مخفی نمیماند و علم او همه چیزها را فرا گرفته است؛ یعنی اوتعالی امور پوشیده و آشکار را میداند.
﴿هُوَ ٱلَّذِی خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٖ ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰ عَلَى ٱلۡعَرۡشِۖ یَعۡلَمُ مَا یَلِجُ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَمَا یَخۡرُجُ مِنۡهَا وَمَا یَنزِلُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ وَمَا یَعۡرُجُ فِیهَاۖ وَهُوَ مَعَکُمۡ أَیۡنَ مَا کُنتُمۡۚ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِیرٞ ٤﴾.
الله عزوجل خداوند یگانهای است که آسمانها، و زمین و موجودات میان آنها را در مدّت شش روز آفرید. بعد از آن بر عرش خویش فوق آسمانهاست به استوایی که سزاوار جلال اوست تعالِی و رفعت جست. او به موجوداتی چون حیوانات، نباتات، آبها و گنجها که در زمین فرو میروند، به موجوداتی چون نباتات، کشتها و میوهها که از زمین بیرون میشوند، به آنچه از آسمان فرود میآید؛ مانند آب باران و دیگر چیزها و به آنچه در آسمان بالا میرود؛ چون فرشتگان، گفتار و کردار بندگان داناست. حقتعالی علماً با مخلوقات خود است، او به اقوال، اعمال و احوال مخلوقاتش بیناست، هیچ امر پوشیدهای از او پنهان نیست، هیچ چیزی از او غایب نمیماند و به زودی اعمال همه را محاسبه میکند.
﴿لَّهُۥ مُلۡکُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ وَإِلَى ٱللَّهِ تُرۡجَعُ ٱلۡأُمُورُ ٥﴾.
پادشاهی و اختیار آسمانها و زمین از نگاه آفرینش و تدبیر مربوط خداوند عزوجل است و در روز قیامت بازگشت خلایق به سوی اوست تا از اعمالشان حساب بگیرد؛ یعنی برای اعمال خیر پاداش نیکو و برای اعمال ناشایسته جزای دشواری مقرّر میدارد.
﴿یُولِجُ ٱلَّیۡلَ فِی ٱلنَّهَارِ وَیُولِجُ ٱلنَّهَارَ فِی ٱلَّیۡلِۚ وَهُوَ عَلِیمُۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ ٦﴾.
خداوند عزوجل لحظات روز را در ساعات شب و ساعات شب را در لحظات روز داخل میسازد؛ یعنی آنچه از یکی کم میشوند در یکی دیگر اضافه میشوند. اوتعالی به رازها و نیتهای پوشیده در دلهای بندگان داناست.
﴿ءَامِنُواْ بِٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ وَأَنفِقُواْ مِمَّا جَعَلَکُم مُّسۡتَخۡلَفِینَ فِیهِۖ فَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ مِنکُمۡ وَأَنفَقُواْ لَهُمۡ أَجۡرٞ کَبِیرٞ ٧﴾.
ای مردم! به خداوند عزوجل ایمان بیاورید، از پیامبرش پیروی کنید و از آنچه خداوند منّان برای شما روزی داده و شما را بر آن سرپرستی بخشیده صدقه و انفاق کنید؛ زیرا احسانکننده و مُنعم حقیقی فقط خداوند عزوجل است. ای بندگان! برای کسانی از شما که ایمان آوردند، در ایمانشان راستگار بودند و از مال و ثروتشان صدقه و انفاق کردند پاداش کامل، مزد بزرگ و نعمتهای جاودانی میسّر است.
﴿وَمَا لَکُمۡ لَا تُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ وَٱلرَّسُولُ یَدۡعُوکُمۡ لِتُؤۡمِنُواْ بِرَبِّکُمۡ وَقَدۡ أَخَذَ مِیثَٰقَکُمۡ إِن کُنتُم مُّؤۡمِنِینَ ٨﴾.
چه عذری دارید که وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شما را فرا میخواند تا به خدا و رسولش ایمان آورید به خداوند عزوجل و پیامبرش ایمان نمیآورید، اوتعالی را به یگانگی نمیشناسید و از رسولش متابعت نمیکنید. اگر در ادّعای ایمان به پروردگارتان راستگوی باشید، حقتعالی پیشتر از شما در این زمینه عهد و پیمان گرفته است.
﴿هُوَ ٱلَّذِی یُنَزِّلُ عَلَىٰ عَبۡدِهِۦٓ ءَایَٰتِۢ بَیِّنَٰتٖ لِّیُخۡرِجَکُم مِّنَ ٱلظُّلُمَٰتِ إِلَى ٱلنُّورِۚ وَإِنَّ ٱللَّهَ بِکُمۡ لَرَءُوفٞ رَّحِیمٞ ٩﴾.
الله عزوجل خداوندی است که بر بنده و پیامبرش محمد صلی الله علیه و آله و سلم آیات مفصّلی را نازل میکند که حق را از باطل و حلال را از حرام بیان میدارد و متمایز میسازد تا شما را به وسیلهاش از تاریکی کفر و نادانی به سوی نور ایمان و علم بیرون سازد. حقتعالی با بیرون بردنتان از تاریکیها به سوی نور مهربان است که به شما ارادۀ خیر دارد؛ رحیم است و شما را به رحمتش میپوشاند. از همین است که توبۀ تائبان را میپذیرد و عصیانگران را مهلت میدهد.
﴿وَمَا لَکُمۡ أَلَّا تُنفِقُواْ فِی سَبِیلِ ٱللَّهِ وَلِلَّهِ مِیرَٰثُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ لَا یَسۡتَوِی مِنکُم مَّنۡ أَنفَقَ مِن قَبۡلِ ٱلۡفَتۡحِ وَقَٰتَلَۚ أُوْلَٰٓئِکَ أَعۡظَمُ دَرَجَةٗ مِّنَ ٱلَّذِینَ أَنفَقُواْ مِنۢ بَعۡدُ وَقَٰتَلُواْۚ وَکُلّٗا وَعَدَ ٱللَّهُ ٱلۡحُسۡنَىٰۚ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ خَبِیرٞ ١٠﴾.
هیچ عذری ندارید که در راه پروردگار خویش انفاق نمیکنید، در حالی که اوتعالی نعمتها را برایتان عطا کرده است، او میراث بر آسمانها و زمین است و همه موجودات آن را به میراث میبرد. امّا در توان هیچکس نیست وارث دستمایهاش باشد، بلکه به زودی آن را ترک میکند و رحلت نمینماید. کسانی از شما که پیش از فتح مکّه صدقه دادند و به جنگ با کافران پرداختند، با کسانی که بعد از فتح مکّه در راه خدا انفاق کردند و در راه خدا جنگیدند در پاداش و مزدشان برابر نیستند، بلکه گروه نخست در نزد خداوند عزوجل منزلت برتر و مقام بالاتر دارند؛ هرچند حقتعالی برای هردو گروه بهشت را وعده کرده است. پروردگار سبحان به اعمالی که انجام میدهید داناست، هیچ امر پوشیدهای از او پنهان نمیماند و به زودی برای نیکوکاران پاداش و برای بدکاران جزا خواهد داد.
﴿مَّن ذَا ٱلَّذِی یُقۡرِضُ ٱللَّهَ قَرۡضًا حَسَنٗا فَیُضَٰعِفَهُۥ لَهُۥ وَلَهُۥٓ أَجۡرٞ کَرِیمٞ ١١﴾.
چه کسی خواهد بود که با اخلاصمندی در راه خداوند عزوجل صدقه و انفاق نماید و به تعقیب صدقه منّت و اذیتی را اِعمال نکند. خداوند عزوجل پاداش چنین کسی را چند برابر مینماید، مزدش را بزرگ میدارد و بهشت را جایگاهش میسازد.
﴿یَوۡمَ تَرَى ٱلۡمُؤۡمِنِینَ وَٱلۡمُؤۡمِنَٰتِ یَسۡعَىٰ نُورُهُم بَیۡنَ أَیۡدِیهِمۡ وَبِأَیۡمَٰنِهِمۖ بُشۡرَىٰکُمُ ٱلۡیَوۡمَ جَنَّٰتٞ تَجۡرِی مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِینَ فِیهَاۚ ذَٰلِکَ هُوَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡعَظِیمُ ١٢﴾.
مردان و زنان مؤمن، نور ایمانشان در روز قیامت بر صراط (پُل) مشاهده میکنند که در پیش روی و از جانب راستشان بر حسب اعمالی که انجام دادند روان است. آنگاه برایشان گفته میشوند: امروز داخلشدن به بهشت مژدۀتان باد؛ بهشتی که از زیر درختانش جویها جاری است و در آن همیشه ماندگار میباشید. این پاداش، بزرگترین کامیابی و عظیمترین بهرهای است.
﴿یَوۡمَ یَقُولُ ٱلۡمُنَٰفِقُونَ وَٱلۡمُنَٰفِقَٰتُ لِلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱنظُرُونَا نَقۡتَبِسۡ مِن نُّورِکُمۡ قِیلَ ٱرۡجِعُواْ وَرَآءَکُمۡ فَٱلۡتَمِسُواْ نُورٗاۖ فَضُرِبَ بَیۡنَهُم بِسُورٖ لَّهُۥ بَابُۢ بَاطِنُهُۥ فِیهِ ٱلرَّحۡمَةُ وَظَٰهِرُهُۥ مِن قِبَلِهِ ٱلۡعَذَابُ ١٣﴾.
مردان و زنان منافق، در روز قیامت در حالی که در بالای صراط (پُل) قرار دارند برای مؤمنان میگویند: برای ما فرصت دهید تا از نور شما روشنی بگیریم، امّا فرشتگان این سخن آنان را رد میکنند و برایشان به طور توبیخ و استهزا میگویند: به عقب خود برگردید و نور را جستجو نکنید. آنگاه میان مؤمنان و منافقان با حصار دیوار مانند بزرگی که دارای دروازهای است جدایی ایجاد میشوند؛ طوری که باطن این دروازه به جانب اهل بهشت، رحمت و ظاهرش به طرف اهل نفاق، عذاب است.
﴿یُنَادُونَهُمۡ أَلَمۡ نَکُن مَّعَکُمۡۖ قَالُواْ بَلَىٰ وَلَٰکِنَّکُمۡ فَتَنتُمۡ أَنفُسَکُمۡ وَتَرَبَّصۡتُمۡ وَٱرۡتَبۡتُمۡ وَغَرَّتۡکُمُ ٱلۡأَمَانِیُّ حَتَّىٰ جَآءَ أَمۡرُ ٱللَّهِ وَغَرَّکُم بِٱللَّهِ ٱلۡغَرُورُ ١٤﴾.
منافقان، مؤمنان را صدا میزنند و میگویند: آیا ما در دنیا با شما نبودیم که عبادت نماز، روزه، حجّ و دیگر اوامر شرع را مانند شما انجام میدادیم؟ مؤمنان برای آنان میگویند: آری! شما در ظاهر حال با ما عبادات را انجام میدادید، امّا کفر و نفاق را پوشیدید و در نتیجه خویشتن را به هلاکت رساندید. شما مرگ و رنج پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و مصایب مؤمنان را انتظار میکشیدید، در آمدن قیامت و حساب اعمال شک داشتید، آرزوهای باطل و خواهشهای نفسانی گمراه کنندۀتان شما را فریب داد و همیشه در سرکشی ادامه دادید تا مرگ شما را فرا رسید و شیطان دشمن خدا شما را از عبادت پروردگار باز داشت.
﴿فَٱلۡیَوۡمَ لَا یُؤۡخَذُ مِنکُمۡ فِدۡیَةٞ وَلَا مِنَ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْۚ مَأۡوَىٰکُمُ ٱلنَّارُۖ هِیَ مَوۡلَىٰکُمۡۖ وَبِئۡسَ ٱلۡمَصِیرُ ١٥﴾.
خداوند بزرگ امروز از منافقان عوضی را که از عذاب فدیه دهند نمیپذیرد، همچنان از کافران نیز چیزی را در عوض عذاب قبول نمیکند. بازگشت منافقان و کافران به سوی آتش دوزخ است و این جایگاه برای آنان از هر جای دیگر سزاوارتر است، امّا بد مرجع و بازگشتی دارند؛ زیرا به خواری، عذاب و شکنجه گرفتاراند.
﴿۞أَلَمۡ یَأۡنِ لِلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ أَن تَخۡشَعَ قُلُوبُهُمۡ لِذِکۡرِ ٱللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ ٱلۡحَقِّ وَلَا یَکُونُواْ کَٱلَّذِینَ أُوتُواْ ٱلۡکِتَٰبَ مِن قَبۡلُ فَطَالَ عَلَیۡهِمُ ٱلۡأَمَدُ فَقَسَتۡ قُلُوبُهُمۡۖ وَکَثِیرٞ مِّنۡهُمۡ فَٰسِقُونَ ١٦﴾.
آیا زمان آن نرسیده که دلهای اهل ایمان به ذکر خداوند رحمان نرم شود، در هنگام شنیدن قرآن فروتنی و اظهار اطاعت کنند و مانند یهودیان و نصرانیان اهل کتاب سنگ دل و قسی القلب نباشید؛ مانند آنانکه چون زمان بر آنان طولانی شد از دین خدا انحراف کردند، آن را تغییر دادند و تحریف کردند، دلهایشان سخت شد، بیشتر آنان را از طاعت الله بیرون شدند و از حدود الهی تجاوز کردند.
این آیه به ترسناکی و فروتنی در هنگام شنیدن قرآن و نرمدلی در وقت ذکر حقتعالی دلالت میکند و مؤمنان را از اینکه در قسوت قلب، غفلت و عصیانگری مانند اهل کتاب باشند برحذر میدارد.
﴿ٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ یُحۡیِ ٱلۡأَرۡضَ بَعۡدَ مَوۡتِهَاۚ قَدۡ بَیَّنَّا لَکُمُ ٱلۡأٓیَٰتِ لَعَلَّکُمۡ تَعۡقِلُونَ ١٧﴾.
ای بندگان! یقین داشته باشید که خداوند عزوجل زمین را بعد از مردن به وسیلۀ باران زنده میگرداند و به اذن الله تعالی سرسبز میشوند، پس حقتعالی بر زندهکردن مردگان بعد از مردن و جمع نمودنشان برای روز حساب نیز تواناست و او قدرت دارد که دلهای سخت را نرم سازد. پروردگار سبحان براهین قدرت خویش را با ارائۀ مثالهای برای مردم بیان دارد تا در آن بیندیشند و آنچه را بر پیامبرش نازل کرده بفهمند.
﴿إِنَّ ٱلۡمُصَّدِّقِینَ وَٱلۡمُصَّدِّقَٰتِ وَأَقۡرَضُواْ ٱللَّهَ قَرۡضًا حَسَنٗا یُضَٰعَفُ لَهُمۡ وَلَهُمۡ أَجۡرٞ کَرِیمٞ ١٨﴾.
یقیناً مردان و زنان که از عطاهای الهی صدقه میکنند و از روزی پاکیزهای که برایشان داده شده به منظور دریافت پاداش از نزد خداوند عزوجل بدون منّت و سخن آزاردهنده، در راه پروردگار به مصرف میرسانند حقتعالی پاداش اعمالشان را چند برابر میسازد. علاوه بر آن با دخول به بهشتهای پر از نعمت در جوار پروردگار با عظمت، بر ایشان فضل و احسان میکند.
﴿وَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ بِٱللَّهِ وَرُسُلِهِۦٓ أُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلصِّدِّیقُونَۖ وَٱلشُّهَدَآءُ عِندَ رَبِّهِمۡ لَهُمۡ أَجۡرُهُمۡ وَنُورُهُمۡۖ وَٱلَّذِینَ کَفَرُواْ وَکَذَّبُواْ بَِٔایَٰتِنَآ أُوْلَٰٓئِکَ أَصۡحَٰبُ ٱلۡجَحِیمِ ١٩﴾.
کسانی که به خداوند عزوجل ایمان دارند، به پیامبر تصدیق کردند و بین هیچ کدام ایشان فرقی قایل نیستند، اینان همان صدّیقانی اند که به درجۀ احسان رسیدهاند، شهیدانی اند که در راه خدا شهید شدند و نیز شاهدانی اند که به رساندن علم نافع به بندگان پروردگار گواهی میدهند. برایشان در نزد خداوند عزوجل مزد بزرگ و پاداش عظیمی آماده شده که با نور کاملی در روز حساب همراه است. امّا کسانی که به حقتعالی کافر شدند و به براهین و دلایلی که بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نازل کرده تکذیب کردند با ذلّت و خواری و با خشم خداوند جبّار در آتش دوزخ ماندگار میباشند، برای آنان پاداش و روشنی وجود ندارد و امن و شادمانی را درنمییابند.
﴿ٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّمَا ٱلۡحَیَوٰةُ ٱلدُّنۡیَا لَعِبٞ وَلَهۡوٞ وَزِینَةٞ وَتَفَاخُرُۢ بَیۡنَکُمۡ وَتَکَاثُرٞ فِی ٱلۡأَمۡوَٰلِ وَٱلۡأَوۡلَٰدِۖ کَمَثَلِ غَیۡثٍ أَعۡجَبَ ٱلۡکُفَّارَ نَبَاتُهُۥ ثُمَّ یَهِیجُ فَتَرَىٰهُ مُصۡفَرّٗا ثُمَّ یَکُونُ حُطَٰمٗاۖ وَفِی ٱلۡأٓخِرَةِ عَذَابٞ شَدِیدٞ وَمَغۡفِرَةٞ مِّنَ ٱللَّهِ وَرِضۡوَٰنٞۚ وَمَا ٱلۡحَیَوٰةُ ٱلدُّنۡیَآ إِلَّا مَتَٰعُ ٱلۡغُرُورِ ٢٠﴾.
ای مردمان! یقین کنید که زندگی دنیا بازیچۀ است که انسان را به خود مصروف میسازد، خوشگذرانیی است که دلها را غافل مینماید، زیب و زینتی است که چشمها را فریب میدهد، فخر فروشیی است که به وسیلهاش مردم بر یکدیگر با ستایش و افتخار برتری میجویند و زیاده طلبیی است که با کثرت ثروت و فرزندان تحقّق مییابد. صفت زندگی دنیا همچو بارانی است که دهقانان از سرسبزی پدید آمده از اثرش شادمان میشوند، بعد از آن با پژمردگی میخشکد و میپوسد و میبینی که بعد از تر و تازگی زرد و پارچه پارچه گردیده است. این صفت دنیاست که با زرق و برقش از طریق کثرت خانواده، زیادت دارایی و فراوانی در زندگی، انسان را فریب میدهد، بعد از آن فرقت و سفر پدید میآید و احوال و زمان دگرگون میشوند. آنگاه که روز قیامت فرا رسد، کافران، مزید به از بین رفتن دنیای خود، عذاب سختی را در پیشرو دارند، امّا برای دوستان خداوند عزوجل و اهل طاعتش آمرزش گناهان و خوشنودی اوتعالی میسّر است. آری! زندگی دنیا متاع فریبندهای است که فریبخورده را به مزخرفات خویش فریفته میسازد؛ یعنی هر که آن را اختیار کند، برای بدست آوردنش میکوشد و عمل برای آخرت را فراموش مینماید.
﴿سَابِقُوٓاْ إِلَىٰ مَغۡفِرَةٖ مِّن رَّبِّکُمۡ وَجَنَّةٍ عَرۡضُهَا کَعَرۡضِ ٱلسَّمَآءِ وَٱلۡأَرۡضِ أُعِدَّتۡ لِلَّذِینَ ءَامَنُواْ بِٱللَّهِ وَرُسُلِهِۦۚ ذَٰلِکَ فَضۡلُ ٱللَّهِ یُؤۡتِیهِ مَن یَشَآءُۚ وَٱللَّهُ ذُو ٱلۡفَضۡلِ ٱلۡعَظِیمِ ٢١﴾.
ای مردم! به اعمال نیکو، کوشش در امور خیر، تلاش در طاعات و طلب اسباب آمرزش چون توبه و ترک گناهان سبقت جویید تا پروردگار منّان بازگشت شما را به سوی بهشتی مقرّر دارد که پهناییاش مانند پهنایی آسمانها و زمین است و حقتعالی آن را برای کسانی مهیّا داشته که به وی ایمان آوردهاند و از پیامبرش پیروی کنند، به طاعاتش عمل نمایند و از نافرمانیاش بپرهیزند. این فضل و احسانی از جانب خداوند عزوجل است که با توفیق استقامت و راهیابی برای هر بندهای که اراده کند میبخشاید. اوتعالی بر بندگان صالحش فضل فراگیر و بزرگ دارد؛ چنانچه ایشان را آفریده و روزی داده است، توفیق میبخشد و باز پاداش میدهد.
از این آیه دانسته میشوند که دخول به بهشت به مجرّد عمل ممکن نیست، بلکه با رحمت حقتعالی میسّر است.
﴿مَآ أَصَابَ مِن مُّصِیبَةٖ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَلَا فِیٓ أَنفُسِکُمۡ إِلَّا فِی کِتَٰبٖ مِّن قَبۡلِ أَن نَّبۡرَأَهَآۚ إِنَّ ذَٰلِکَ عَلَى ٱللَّهِ یَسِیرٞ ٢٢﴾.
ای بندگان! هیچ مصیبتی در موجودات زمین و در وجودتان چون بیماری، ناداری، معلولیت، تلفشدن اموال و دیگر دشواریها پدید نمیآید، مگر اینکه خداوند متعال آن را پیش از وقوعش مقدّر کرده و نوشته است. آری! نوشتن و تقدیرش بر خداوند عزوجل آسان است؛ زیرا هیچ کاری او را ناتوان ساخته نمیتواند.
﴿لِّکَیۡلَا تَأۡسَوۡاْ عَلَىٰ مَا فَاتَکُمۡ وَلَا تَفۡرَحُواْ بِمَآ ءَاتَىٰکُمۡۗ وَٱللَّهُ لَا یُحِبُّ کُلَّ مُخۡتَالٖ فَخُورٍ ٢٣﴾.
خداوند سبحان همه چیزها را مقدّر کرده تا با از دسترفتن امور دنیوی محزون نشوید؛ زیرا کسی که به تقدیر الهی ایمان آورده همه امورش را به خداوند عزوجل میسپارد و به حکمش تسلیم است و نیز برای اینکه با ملاحظۀ فضل و احسانش با کبر و غرور شادمان نشوید. پروردگار سبحان کسانی را که با خودبینی بر دیگران تکبّر کنند، در دل کبر داشته باشند و به زبان فخرفروشی نمایند دوست ندارد، بلکه متواضعانی را که دوست میدارد که به پیشگاه وی فروتنی و ترسناک باشند.
﴿ٱلَّذِینَ یَبۡخَلُونَ وَیَأۡمُرُونَ ٱلنَّاسَ بِٱلۡبُخۡلِۗ وَمَن یَتَوَلَّ فَإِنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡغَنِیُّ ٱلۡحَمِیدُ ٢٤﴾.
این گروه که اهل تکبّر و خودبینی اند در نعمتهای الهی بخل میورزند، حقوق و وجایب مال و ثروت خود را ادا نمیکنند، دیگران را نیز به بخل فرا میخوانند و بخالت و امساک را در نظر مردم نیکو جلوه میدهند. کسی که از عبادت خداوند عزوجل رو گرداند و طاعتش را ترک کند، جز به خویشتن ضرری نرسانده و حقتعالی از او بینیاز است. آری! الله از بندگان بینیاز است، طاعت مطیعان برایش فایدهای ندارد و معصیت عاصیان به او ضرری نمیرساند. اوتعالی ستوده است، همه صفات نیکو و افعال موجب ستایش مخصوص اوست، به کسی که از طاعتش رو گرداند نیازی ندارد و به شاکران و سپاسگزاران پاداش میدهد.
﴿لَقَدۡ أَرۡسَلۡنَا رُسُلَنَا بِٱلۡبَیِّنَٰتِ وَأَنزَلۡنَا مَعَهُمُ ٱلۡکِتَٰبَ وَٱلۡمِیزَانَ لِیَقُومَ ٱلنَّاسُ بِٱلۡقِسۡطِۖ وَأَنزَلۡنَا ٱلۡحَدِیدَ فِیهِ بَأۡسٞ شَدِیدٞ وَمَنَٰفِعُ لِلنَّاسِ وَلِیَعۡلَمَ ٱللَّهُ مَن یَنصُرُهُۥ وَرُسُلَهُۥ بِٱلۡغَیۡبِۚ إِنَّ ٱللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٞ ٢٥﴾.
الله عزوجل پیامبرانش را با براهین قاطع و دلایل روشن فرستاد، همراهشان کتابهای را با عقاید، احکام اخلاق و آداب نازل فرمود و میزان (ترازو) را فرو فرستاد تا مردم به آن حکم کنند و به وسیلهاش در داد و گرفت حقوقشان عدالت نمایند. همچنان حقتعالی آهن را نازل کرد که دارای صلابت و قدرت سختی در جنگهاست و در صناعت و زراعت فایدههای زیادی دارد و تا اینکه خداوند عزوجل بداند که چه کسی دین پیامبرانش را به غیب یاری میرساند؛ یعنی در راه خدا برای نگهبانی دین و دفاع از بندگانش سلاح برمیدارد و به مبارزه میپردازد. به راستی که حقتعالی نیرومند است، چنانکه هیچ کسی با او جنگ و زورآزمایی کرده نمیتواند، با عزّت و غالب است طوری که دشمنانش را قهر میکند و دوستانش را عزّت میبخشد.
﴿وَلَقَدۡ أَرۡسَلۡنَا نُوحٗا وَإِبۡرَٰهِیمَ وَجَعَلۡنَا فِی ذُرِّیَّتِهِمَا ٱلنُّبُوَّةَ وَٱلۡکِتَٰبَۖ فَمِنۡهُم مُّهۡتَدٖۖ وَکَثِیرٞ مِّنۡهُمۡ فَٰسِقُونَ ٢٦﴾.
خداوند پاک نوح و ابراهیم -علیهما السلام- را به رسالت توحید به سوی اقوامشان فرستاد و نبوّت و علم کتابهای فرودآمدهاش را در فرزندانشان مقرّر داشت. شماری از ایشان به سوی حق هدایت شدند و از حقتعالی اطاعت نمودند، امّا تعداد زیادی از ذرّیۀشان از حدود الهی تجاوز کردند و از طاعتش بیرون آمدند.
﴿ثُمَّ قَفَّیۡنَا عَلَىٰٓ ءَاثَٰرِهِم بِرُسُلِنَا وَقَفَّیۡنَا بِعِیسَى ٱبۡنِ مَرۡیَمَ وَءَاتَیۡنَٰهُ ٱلۡإِنجِیلَۖ وَجَعَلۡنَا فِی قُلُوبِ ٱلَّذِینَ ٱتَّبَعُوهُ رَأۡفَةٗ وَرَحۡمَةٗۚ وَرَهۡبَانِیَّةً ٱبۡتَدَعُوهَا مَا کَتَبۡنَٰهَا عَلَیۡهِمۡ إِلَّا ٱبۡتِغَآءَ رِضۡوَٰنِ ٱللَّهِ فَمَا رَعَوۡهَا حَقَّ رِعَایَتِهَاۖ فََٔاتَیۡنَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ مِنۡهُمۡ أَجۡرَهُمۡۖ وَکَثِیرٞ مِّنۡهُمۡ فَٰسِقُونَ ٢٧﴾.
الله عزوجل بعد از نوح و ابراهیم -علیهما السلام- پیامبران دیگرش را مبعوث نمود و دلایل واضح و براهین روشن را با ایشان نازل کرد، به تعقیب ایشان عیسی بن مریم علیه السلام را فرستاد و انجیل را بر او نازل فرمود. اوتعالی در دلهای نصرانیان پیروان عیسی علیه السلام نرمی و شفقتی را مقرّر داشت، اما در دین خود غلوّ کردند و رهبانیتی را بدون دلیل شرعی ایجاد کردند و از خود ساختند که خداوند بزرگ بر آنان فرض کرده بود. با انجام این کار به پروردگار اخلاص نداشتند و ارادۀ آنان خوشنودی مردم بود؛ از اینرو نه به گونۀ مشروعش ادا کردن و نه به اقامۀ حقّش پرداختند، بلکه مشروع را به بدعت تغییر دادند. خداوند سبحان از میان آنان پاداش مؤمنان را طبق اعمالشان عطا کرد، اما بیشتر آنان از حد گذشتند، از اطاعت الهی خارج شدند و رسول خدا محمّد صلی الله علیه و آله و سلم را تکذیب نمودند. این است ثمرۀ تلخ بدعت و عاقبت کسانی که شریعت الهی را ترک نمایند.
﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَءَامِنُواْ بِرَسُولِهِۦ یُؤۡتِکُمۡ کِفۡلَیۡنِ مِن رَّحۡمَتِهِۦ وَیَجۡعَل لَّکُمۡ نُورٗا تَمۡشُونَ بِهِۦ وَیَغۡفِرۡ لَکُمۡۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِیمٞ ٢٨﴾.
ای مؤمنان! خداوند عزوجل را مراقب خویش بدانید و با عمل به طاعات و اجتناب از معاصی از او بترسید، آنگاه رحمتش را برایتان دوچندان میسازد. این حکم، کسانی از نصرانیان را شامل میشوند که نخست به عیسی علیه السلام سپس به محمّد صلی الله علیه و آله و سلم ایمان آوردهاند و در نزد پروردگار منّان دو مزد و پاداش را درمییابند. اما حقتعالی برای مؤمنان نوری را مقرّر داشت که با آن هدایت میشوند و حق را درمییابند. همچنان گناهانشان را مورد آمرزش قرار میدهد؛ چون اوتعالی برای بندگان گنهکار میآمرزد و به کسانی که توبه کنند و به سویش باز گردند مهربان است.
﴿لِّئَلَّا یَعۡلَمَ أَهۡلُ ٱلۡکِتَٰبِ أَلَّا یَقۡدِرُونَ عَلَىٰ شَیۡءٖ مِّن فَضۡلِ ٱللَّهِ وَأَنَّ ٱلۡفَضۡلَ بِیَدِ ٱللَّهِ یُؤۡتِیهِ مَن یَشَآءُۚ وَٱللَّهُ ذُو ٱلۡفَضۡلِ ٱلۡعَظِیمِ ٢٩﴾.
خداوند منّان با این پاداش دوچند و مزد عظیم بر شما احسان کرده تا اهل کتاب که به محمّد صلی الله علیه و آله و سلم کافر شدند بدانند که در توانشان نیست چیزی از فضل و احسان الهی را برای خود اختصاص دهند و یا برای دیگران ببخشند و نیز بدانند که فضل و خوبی همه به دست خداوند عزوجل و در تصرّف اوست، به هر که از بندگانش بخواهد میبخشاید و از هر که بخواهد بازمیدارد. اوتعالی بر بندگانش فضل فراگیر دارد و نعمتهای زیادی میبخشد.