سورۀ علق

سورۀ علق

مکی است؛ ترتیب آن 96؛ شمار آیات آن 19

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ

﴿ٱقۡرَأۡ بِٱسۡمِ رَبِّکَ ٱلَّذِی خَلَقَ ١﴾.

ای پیامبر! آنچه را از قرآن به سویت نازل شده با آغاز به نام پروردگارت که در آفرینش یگانه است بخوان؛ زیرا با خواندن، علم و معرفت حاصل می‌شود و عبادت پروردگار صورت می‌گیرد و با نام الله عزوجل برکت، گشایش و توفیق به دست می‌آید.

﴿خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ مِنۡ عَلَقٍ ٢﴾.

خداوندی که وجود انسان را از پارچۀ خون سختی پدید آورد، برایش چشم و گوش ساخت، روح را در او دمید و بعد از سپری‌شدن مراتب خلقت به او زندگی بخشید.

﴿ٱقۡرَأۡ وَرَبُّکَ ٱلۡأَکۡرَمُ ٣﴾.

آنچه را پروردگارت که احسان فراوان و بخشش فراگیر دارد بر تو نازل کرده بخوان. زود است که چون بخوانی بر تو گشایش بخشد و چون بیاموزی با توفیق فهم آیات بر تو احسان کند.

﴿ٱلَّذِی عَلَّمَ بِٱلۡقَلَمِ ٤﴾.

خداوندی که نوشتن را به وسیلۀ قلم برای امّت‌ها آموزش داد؛ چنان‌که علوم را حفظ کردند و به تدوین اخبار و نقل آثار پرداختند. آری! قلم با وجود ناچیز و لاغرش توانایی بزرگ دارد.

﴿عَلَّمَ ٱلۡإِنسَٰنَ مَا لَمۡ یَعۡلَمۡ ٥﴾.

برای انسان اموری را که نمی‌دانست آموزش داد و بدین‌گونه او را از تاریکی‌های جهل به سوی نور دانش، از حضیض غفلت به آسمان معرفت بالا برد. آری! هر بزرگواری به وسیلۀ دانش به دست می‌آید.

﴿کَلَّآ إِنَّ ٱلۡإِنسَٰنَ لَیَطۡغَىٰٓ ٦﴾.

مسلّماً آنگاه که انسان از ایمان خالی باشد، دارایی و ثروت او را متکبّر و سرکش می‌سازد و در ستمگری، فساد، فسق، مکر و حیله از حد می‌گذرد.

﴿أَن رَّءَاهُ ٱسۡتَغۡنَىٰٓ ٧﴾.

آنگاه که ثروتمند شود سرکشی و طغیان می‌کند و چون تقوا را گم کرد می‌بینی که هتک حرمت می‌کند، طاعات را ترک می‌نماید و به ادای حقوق نمی‌پردازد.

﴿إِنَّ إِلَىٰ رَبِّکَ ٱلرُّجۡعَىٰٓ ٨﴾.

باید هر سرکش و بغاوتگر یقین کند که به سوی خداوند عزوجل باز می‌گردد و بازگشت در روز حساب به سوی اوست تا عقوبت اسرافش را دریابد. آیا کسی هست که پند گیرد؟

﴿أَرَءَیۡتَ ٱلَّذِی یَنۡهَىٰ ٩﴾.

آیا تعجّب نمی‌کنی از کسی که بندگان را از طاعت پروردگار بازمی‌دارد، از راه خدا منع می‌کند و مخلوق را از عبادت آفریدگار جلو‌گیری می‌نماید؟

﴿عَبۡدًا إِذَا صَلَّىٰٓ ١٠﴾.

بنده را از نماز خواندن برای پروردگارش منع می‌نماید؛‌ طوری که ابو‌جهل با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چنین کرد و همچنین است کسی که صدقه دهنده را از دادن صدقه باز دارد، دعوتگر را از دعوتش منع نماید و مجاهد را از جهاد جلوگیری کند.

﴿أَرَءَیۡتَ إِن کَانَ عَلَى ٱلۡهُدَىٰٓ ١١﴾.

برایم خبر بده، اگر بنده‌ای را که از نماز باز داشته بر هدایت الهی استوار باشد و بازدارنده‌اش در گمراهی، نادانی و تکذیب رسالت به سر برد.

﴿أَوۡ أَمَرَ بِٱلتَّقۡوَىٰٓ ١٢﴾.

یا اگر آن بنده دیگران را به تقوای پروردگار امر نماید، چگونه او را بازمی‌دارد؟ زیرا کسی که به صلاح و خوبی امر نماید، سزاوار است که با وی معاونت و مساعدت صورت گیرد؛ نه اینکه با او جنگ و مخالفت اِعمال شود.

﴿أَرَءَیۡتَ إِن کَذَّبَ وَتَوَلَّىٰٓ ١٣﴾.

خبر بده که اگر بازدارنده قرآن را تکذیب نماید، از فرمان شریعت رو گرداند، گفتار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را دروغ پندارد و کردارشان را ترک نماید؛ یعنی به دل و زیانش تکذیب کند و با اعضای وجودش اعراض نماید، چگونه او را بازمی‌دارد؟

﴿أَلَمۡ یَعۡلَم بِأَنَّ ٱللَّهَ یَرَىٰ ١٤﴾.

آیا ندانسته که خداوند عزوجل افعالش را می‌داند و اعمالش را می‌بیند؛ یعنی گفتارش را برمی‌شمارد و کردارش را می‌نویسد، به احوالش داناست و بازگشتش را به سوی خویش مقرّر می‌دارد؟

﴿کَلَّا لَئِن لَّمۡ یَنتَهِ لَنَسۡفَعَۢا بِٱلنَّاصِیَةِ ١٥﴾.

واقعیت این‌چنین نیست. سوگند به پروردگار که اگر این شقاوت‌پیشه، محاربه با خداوند عزوجل و اذیت پیامبرش را ترک نکند پیشانی‌اش را به سختی می‌گیریم، او را به شدّت می‌کشانیم و بعد از آن او را با طرد و ذلّت در آتش دوزخ می‌اندازیم.

﴿نَاصِیَةٖ کَٰذِبَةٍ خَاطِئَةٖ ١٦﴾.

پیشانی‌اش پیشانیی است که در سخنانش دروغگوی و در افعالش خطا‌کار است، در ارائۀ خبر‌ها دروغ می‌گوید و در احکام خطا می‌نماید. بنابراین ارادۀ فاسد و عقیدۀ منکر دارد.

﴿فَلۡیَدۡعُ نَادِیَهُۥ ١٧﴾.

باید این شقاوت‌پیشه کسانی را که یاورش می‌دانست فراخواند و حاضر آورد تا بداند که جز حق‌تعالی یاوری ندارد و هیچ کسی عذاب را از او دفع نمی‌کند.

﴿سَنَدۡعُ ٱلزَّبَانِیَةَ ١٨﴾.

به زودی فرشتگان عذاب و زبانیۀ عقوبت را که سخت‌دل و غلیظ اند و بازوی نیرومند دارند به منظور مجازات هر بد‌کار عناد‌پیشه فراخوانیم.

﴿کَلَّا لَا تُطِعۡهُ وَٱسۡجُدۡۤ وَٱقۡتَرِب۩ ١٩﴾.

ای محمّد! واقعیت طوری که این کافر می‌پندارد نیست، بلکه تو محفوظ و منصور می‌باشی. بناءً در ترک نماز از او پیروی مکن، بلکه بیشتر به پروردگارت سجده نما و تقرّب بجوی تا قُرب و دوستی اوتعالی را به دست آوری. آری! نزدیک‌ترین حالت بنده به پروردگار هنگام به سجده‌افتادن اوست.