تفسیر نور: سوره ص

تفسیر نور:
سوره ص آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ ص وَالْقُرْآنِ ذِی الذِّکْرِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏صاد . . . سوگند به قرآن پرآوازه و والا و یادآور و بیانگر ( ارزشهای حقیقی و قوانین سعادت‌بخش خدا ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ص‌ » : از حروف مقطّعه است ( نگا : بقره‌ / 1 ) . « ذِی الذِّکْرِ » : پرآوازه . بزرگوار . یادآورنده . بیانگر . قرآن دارای صیت همه‌جا گیر و عظمت فراگیر بوده ، و انسان را به یاد خدا و معاد می‌اندازد ، و او را به ارزشهای وجودی خدا آشنا می‌گرداند ، و با بیان آسمانی ، ظلمات غفلت و پرده‌های فراموشکاری انسانی را کنار می‌زند . « وَالْقُرْءَانِ ذِی الذِّکْرِ » : جمله قسمیّه است و جواب آن محذوف است و تقدیر چنین است : وَالْقُرْءَانِ ذِی الذِّکْرِ ، إِنَّکَ صَادِقٌ وَ إِنَّ هذَا الْکلامَ مُعْجِزٌ .‏

سوره ص آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ بَلِ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی عِزَّةٍ وَشِقَاقٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( اگر می‌بینید کافران در برابر این آیات روشنگر و قرآن بیدارگر تسلیم نمی‌شوند ، نه به خاطر این است که پرده‌ای بر این کلام حق افتاده است ) بلکه کافران گرفتار تکبّر و غروری هستند ( که آنان را از قبول حق بازداشته ) و عداوت و عصیانی ( که ایشان را از پذیرش دعوت تو باز می‌دارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عِزَّةٍ » : تکبّر . خود بزرگ بینی ( نگا : بقره‌ / 206 ) . مراد عزّت کاذب است . « شِقَاقٍ » : مخالفت با حق و حقیقت . رویاروئی ( نگا : حجّ‌ / 53 ) .‏

سوره ص آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ کَمْ أَهْلَکْنَا مِن قَبْلِهِم مِّن قَرْنٍ فَنَادَوْا وَلَاتَ حِینَ مَنَاصٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پیش از ایشان اقوام زیادی بوده‌اند که ما آنان را ( به خاطر کفر و شرک و ستم و گناه ) هلاک کرده‌ایم و ( به هنگام نزول عذاب ) فریاد برآورده‌اند و شیون سر داده‌اند ، ولی ( چه سود دیر شده است و ) زمان نجات و خلاص باقی نمانده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَرْنٍ » : ( نگا : انعام‌ / 6 ، مریم‌ / 74 و 98 ) . « مَنَاصٍ » : فرار . نجات . سلامت . « لاتَ » : لاء نفی جنس است همراه با ( تَ ) زائد . « لاتَ حِینَ مَنَاصٍ » : اینک وقت گریز نیست . اکنون زمان نجات نمی‌باشد .‏

سوره ص آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ وَعَجِبُوا أَن جَاءهُم مُّنذِرٌ مِّنْهُمْ وَقَالَ الْکَافِرُونَ هَذَا سَاحِرٌ کَذَّابٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در شگفتند از این که بیم دهنده‌ای از خودشان به سویشان آمده است ، و کافران می‌گویند : این ، جادوگر بسیار دروغگوئی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَن جَآءَهُمْ . . . » : جمله ، منصوب به نزع خافض است . یعنی : مِنْ أَن جَآءَهُمْ . « هذا » : مراد محمّد است .‏

سوره ص آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ أَجَعَلَ الْآلِهَةَ إِلَهاً وَاحِداً إِنَّ هَذَا لَشَیْءٌ عُجَابٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا او به جای این همه خدایان ، به خدای واحدی معتقد است‌ ؟ واقعاً این ( حرفی که می‌زند ) چیز شگفتی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عُجَابٍ » : واقعاً عجیب است . بسیار شگفت است . عَجِیب و عُجَاب و عُجَّاب برای مبالغه و به یک معنی است ( نگا : هود / 72 ، ق / 2 ) .‏

سوره ص آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ وَانطَلَقَ الْمَلَأُ مِنْهُمْ أَنِ امْشُوا وَاصْبِرُوا عَلَى آلِهَتِکُمْ إِنَّ هَذَا لَشَیْءٌ یُرَادُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سرکردگان ایشان راه افتادند ( و به یکدیگر گفتند ) که بروید و ( محکم به بتان خویش بچسبید و ) بر ( عبادت ) خدایان خود ثابت و استوار باشید . این همان چیزی است که خواسته می‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنْ » : حرف مفسّره و به معنی ( أَیْ ) است ، در معنیِ یعنی . « إِنطَلَقَ الْمَلَأُ مِنْهُمْ أَنِ امْشُوا » : سران راه افتادند و به یکدیگر گفتند بروید . سران راه افتادند و چیزی که زبانشان زمزمه می‌کرد « بروید » بود . « إِنطَلَقَ » : روان شد . شروع کرد . « إِمْشُوا » : بروید و پراکنده شوید . بر مذهب و مکتب خویش بروید و ماندگار باشید . « إِنَّ هذا لَشَیْءٌ یُرَادُ » : استقامت بر عبادت بتان و ماندگاری بر آئین آباء و اجداد ، چیزی است که مورد درخواست ما سران قوم است . این دعوت جدید چیزی است از روی قصد ، یعنی توطئه‌ای است که طرّاحی شده است و هدف آن برکناری ما و ریاست محمّد بر عرب است .‏

سوره ص آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ مَا سَمِعْنَا بِهَذَا فِی الْمِلَّةِ الْآخِرَةِ إِنْ هَذَا إِلَّا اخْتِلَاقٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما در آئین دیگری ، این ( یکتاپرستی ) را نشنیده‌ایم . این جز دروغ ساختگی نیست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمِلَّةِ الآخِرَةِ » : آئین دیگری . مراد آئین اهل کتاب ، به ویژه مسیحیّت است که معتقد به تثلیت بوده و هستند . یا مراد آئین پدران بت‌پرست قریشیان است که ایشان را دیده و زمان ایشان نسبت به زمان نیاکانشان ، واپسین بشمار است . « إِخْتِلاقٌ » : کذب محض . دروغ از پیش خود ساخته و پرداخته .‏

سوره ص آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ أَأُنزِلَ عَلَیْهِ الذِّکْرُ مِن بَیْنِنَا بَلْ هُمْ فِی شَکٍّ مِّن ذِکْرِی بَلْ لَمَّا یَذُوقُوا عَذَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا از میان همه ما ، قرآن بر او نازل شده است‌ ؟ اصلاً آنان درباره قرآن من بدگمان و متردّدند . اصلاً آنان عذاب مرا نچشیده‌اند ( این است که چنین گستاخانه سخن می‌گویند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الذِّکْرُ » : قرآن . این سخن را از راه تمسخر می‌گفتند ( نگا : حجر / 6 ) . « لَمَّا یَذُوقُوا » : هنوز نچشیده‌اند . « بَلْ » : برای انتقال از سببی به سبب دیگری از اسباب کفر آنان است .‏

سوره ص آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ عِندَهُمْ خَزَائِنُ رَحْمَةِ رَبِّکَ الْعَزِیزِ الْوَهَّابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏راستی مگر گنجهای رحمت پروردگار بسیار با عزّت و بس بخشاینده تو در دست ایشان است‌ ؟ ( تا هر که را که بخواهند نبوّت بدهند و هر کس را که بخواهند محروم سازند ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَزَآئِنُ رَحْمَةِ رَبِّکَ . . . » : ( نگا : اسراء / 100 ) .‏

سوره ص آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ لَهُم مُّلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا فَلْیَرْتَقُوا فِی الْأَسْبَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا مالکیّت و حاکمیّت آسمانها و زمین و چیزهائی که در میان آن دو است ، از آن ایشان است‌ ؟ اگر چنین است با وسائل و اسباب ( لازمه صعودی که در دست دارند به سوی آسمانها ) بالا روند ( و هر گونه که خود می‌خواهند حکومت کنند ، و به هر کس که می‌خواهند وحی بفرستند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَلْیَرْتَقُوا » : پس بالا بروند و صعود کنند . « الأسْبَابِ » : جمع سَبَب ، ریسمان . وسیله . مراد ابزار و ابواب و طرق صعود است ( نگا : حجّ‌ / 15 ، انعام‌ / 35 ، اسراء / 42 ) .‏

سوره ص آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ جُندٌ مَّا هُنَالِکَ مَهْزُومٌ مِّنَ الْأَحْزَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اینان که اینجا ( در شهر مکّه ) هستند ، سپاه ناچیز شکست خورده‌ای از دسته‌ها و گروههایند ( که قبلاً در برابر پیغمبران عَلَم طغیان برافراشته‌اند و سرانجام مغلوب گشته‌اند و تار و مار شده‌اند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جُندٌ » : سپاه ناچیز . گروهک . تنوین آن برای تحقیر است . « مَا » : چیزهائی که . در اینجا مراد ( کسانی که و افرادی که ) است . « هُنَالِکَ » : آنجا . مراد مکّه است . « مَهْزُومٌ » : شکست خورده . « الأحْزابِ » : دسته‌ها و گروهها ( نگا : آیه 12 ) . واژه ( مَا ) مبتدا و ( جُندٌ ) خبر مقدّم ، و ( مَهْزُومٌ ) خبر دوم یا صفت ( جُندٌ ) می‌باشد . یا این که ( جُندٌ ) مبتدا و ( مَا ) زائد و ( مَهْزُومٌ ) خبر است . معنی آیه چه بسا این باشد : اینان در آنجا سپاهک شکست خورده‌ای از میان احزاب خواهند بود . اشاره به شکست بی‌دینان در جنگ احزاب است .‏

سوره ص آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ کَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَعَادٌ وَفِرْعَوْنُ ذُو الْأَوْتَادِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قبل از اینان نیز قوم نوح و عاد و فرعون که دارای بناهائی بلند و استوار همچون کوه بوده‌اند ( پیغمبران ما را ) تکذیب کرده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَبْلَهُمْ » : پیش از قوم قریش . « ذُوالأوْتَادِ » : دارای میخها . مراد از اوتاد ، بناهای بلند و کوه مانندی است که همچون میخ بر دل زمین نشسته است ( نگا : نباء / 7 ) . نمونه این گونه بناها اهرام ثلاثه مصر است . لذا ذوالاوتاد توصیف ویژه فراعنه است ( نگا : فجر / 10 ) .‏

سوره ص آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ وَثَمُودُ وَقَوْمُ لُوطٍ وَأَصْحَابُ الأَیْکَةِ أُوْلَئِکَ الْأَحْزَابُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و قوم ثمود و لوط و صاحبان باغهای فراوان سر در هم کشیده ( به تکذیب پیغمبران پرداخته‌اند و کیفر خویش را دیده‌اند ) . اینان همان گروهها و دسته‌هایند . ( گروهها و دسته‌های ششگانه‌ای که نمونه‌ای از مردمان کفرپیشه و ستمگر تاریخند و بر پیغمبران شوریده‌اند و به عذاب الهی گرفتار آمده‌اند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَصْحَابُ الأیْکَةِ » : صاحبان باغهای فراوان و پردرخت . مراد قوم شعیب است ( نگا : حجر / 78 ) . « الأحْزَابُ » : اشاره به همان احزابی است که در دو آیه قبل آمده و مشرکان مکّه را گروه اندکی از آنان شمرد .‏

سوره ص آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ إِن کُلٌّ إِلَّا کَذَّبَ الرُّسُلَ فَحَقَّ عِقَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر یک از این گروهها ، پیغمبران را تکذیب کرده و عذاب من گریبانگیرشان گشته است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن کُلٌّ . . . » : ( إِنْ ) حرف نفی و به معنی ( مَا ) است . « فَحَقَّ عِقَابِ » : ( نگا : حجّ‌ / 18 ) .‏

سوره ص آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا یَنظُرُ هَؤُلَاء إِلَّا صَیْحَةً وَاحِدَةً مَّا لَهَا مِن فَوَاقٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اینان ( نیز با این اعمال و افعال که دارند ) انتظاری جز این نمی‌کشند که یک صدای آسمانی فرا رسد ، صدائی که نیازی به تکرار ندارد ( و در آن بازگشتی نیست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صَیْحَةً » : ( نگا : هود / 67 و 94 ، حجر / 73 و 83 ، مؤمنون‌ / 41 ، یس‌ / 29 و 49 و 53 ) . « فَوَاقٍ » : تکرار . رجوع و بازگشت . مهلت . « مَا لَهَا مِن فَوَاقٍ » : نیازی به تکرار ندارد . هیچ گونه رهائی و بارگشتی از آن نیست . یعنی این صیحه یکباره همه‌جا و همگان را فرا می‌گیرد و درها به روی انسانها بسته می‌شود . نه رهائی از آن ممکن است و نه پشیمانی سودی دارد و نه فریادها به جائی می‌رسد .‏

سوره ص آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا رَبَّنَا عَجِّل لَّنَا قِطَّنَا قَبْلَ یَوْمِ الْحِسَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( کافران مسخره‌کنان ) می‌گویند : پروردگارا ! سهم ( عذاب ) ما را پیش از روز رستاخیز و حساب و کتاب ( قیامت ) به ما برسان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَجِّلْ » : پیش بینداز . زودتر برسان ( نگا : کهف‌ / 58 ، یونس‌ / 11 ) . « قِطَّنَا » : بهره و نصیب ما را . سهمیّه و قسمت ما را . نامه نوشته ما را با توجّه به این که معنی « قِطَّ » صحیفه مکتوبه ، یعنی کاغذی که چیزی بر آن نگارند ، مفهوم آیه چنین می‌شود : پروردگارا نامه اعمال ما را پیش از روز جزا به دست ما برسان ، تا آن را بخوانیم و ببینیم که ما چه کاره‌ایم ( نگا : تفسیر نمونه ، المختصر فی تفسیر القرآن ، روح‌المعانی ) .‏

سوره ص آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ اصْبِرْ عَلَى مَا یَقُولُونَ وَاذْکُرْ عَبْدَنَا دَاوُودَ ذَا الْأَیْدِ إِنَّهُ أَوَّابٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در برابر چیزهائی که می‌گویند شکیبا باش ، و به خاطر بیاور ( پیغمبران شکیبا ، از جمله ) بنده ما داود قدرتمند و توانا را . واقعاً او ( در همه کار و همه حال به سوی خدا باز می‌گشت و ) بسی توبه‌کار بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأیْدِ » : قدرت و قوّت . « ذَالأَیْدِ » : دارای سلطه و قدرت . مراد قدرت جسمانی ، و توانائی انجام طاعت و عبادت ، و سلطه کامل در سیاستمداری و مملکت‌داری است . « أَوَّابٌ » : کسی که بسیار به خدا پناه ببرد و برگردد . کسی که از آنچه خدا از آن خوشش نمی‌آید دست بکشد و به سوی آنچه خدا از آن خوشش می‌آید برگردد ( نگا : اسراء / 25 ) .‏

سوره ص آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا سَخَّرْنَا الْجِبَالَ مَعَهُ یُسَبِّحْنَ بِالْعَشِیِّ وَالْإِشْرَاقِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما کوهها را با او هم‌آوا کردیم . ( کوهها هم‌صدا با او ) شامگاهان و بامدادان به تسبیح و تقدیس ( آفریدگار جهان ) می‌پرداختند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَخَّرْنَا الْجِبَالَ مَعَهُ » : کوهها را با او هم‌آوا و هم‌صدا کردیم ( نگا : سبأ / 10 ) . کوهها را فرمانبردارش ساختیم و از منافع آنها برخوردارش کردیم . « الإِشْرَاقِ » : برآمدن خورشید . تابیدن خورشید به هنگام چاشتگاه . « الْعَشِیِّ » : شب هنگام . شبانگاهان ( نگا : آل‌عمران‌ / 41 ، انعام‌ / 52 ، کهف‌ / 28 ) .‏

سوره ص آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ وَالطَّیْرَ مَحْشُورَةً کُلٌّ لَّهُ أَوَّابٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و پرندگان را نیز ( با او در تسبیح و تقدیس ) هم‌آوا کردیم و در پیش او گرد آوردیم . جملگی آنها فرمانبردار داود بودند ( و به دستور او عمل می‌کردند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَحْشُورَةً » : گرد آمده و جمع‌آوری شده . « کُلٌّ لَّهُ أَوَّابٌ » : همگی فرمانبردار داود بودند و به سوی او برمی‌گشتند . جملگی فرمانبردار خدا و خاضع در برابر مشیّت الله بودند و هستند ( نگا : انبیاء / 79 ) .‏

سوره ص آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ وَشَدَدْنَا مُلْکَهُ وَآتَیْنَاهُ الْحِکْمَةَ وَفَصْلَ الْخِطَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و حکومت او را ( با در اختیار قرار دادن وسائل مادی و معنوی ) استحکام بخشیدیم ، و بدو فرزانگی و شناخت ( امور ) دادیم ، و قدرت داوری قاطعانه و عادلانه‌اش ارزانی داشتیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَدَدْنَا » : تقویت کردیم و استحکام بخشیدیم . پا برجای و استوار نمودیم . « مُلْکَهُ » : شاهی و حکومت او را . مملکت و کشور او را . « الْحِکْمَةَ » : شناخت اسرار اشیاء و اصابت در گفتار و کردار ( نگا : آل‌عمران‌ / 48 ) . « فَصْلَ الْخِطَابِ » : سخن فیصله دهنده . گفتار نیرومندی که نمایانگر قضاوت عادلانه و بیانگر داوری قاطعانه باشد . مصدر و به معنی اسم فاعل ، یعنی فاصل است و اضافه مصدر به مفعول خود یا اضافه صفت به موصوف خود می‌باشد . یعنی الْخِطَابَ الْفَاصِلَ . همان گونه که جَوَامِعُ الْکَلِمِ ، به معنی أَلْکَلام الْجَامِعُ است .‏

سوره ص آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَهَلْ أَتَاکَ نَبَأُ الْخَصْمِ إِذْ تَسَوَّرُوا الْمِحْرَابَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای محمّد ! ) آیا داستان شاکیانی به تو رسیده است که وقتی ( از اوقات ) از دیوار عبادتگاه ( نه از درگاه خانه ، به سوی داود ) بالا رفتند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْخَصْمِ » : دشمن . مفرد و مثنّی و جمع و مذکّر و مؤنّث در آن مساوی است و در اینجا مراد طرفین دعاوی است . « تَسَوَّرُواْ » : از دیوار بلند بالا رفتند . از دژ بالا پریدند . از ماده ( سُور ) به معنی دیوار بلند اطراف خانه یا شهر است . نحوه صعود و علّت اصلی آن بر ما مجهول است . آنچه روشن است ، ورود از طریق غیرعادی به کاخ شاهی و یا معبد است . « الِْمحْرَابَ » : عبادتگاه . در اینجا مراد محلّ مخصوص ، و یا پرستشگاه است .‏

سوره ص آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ دَخَلُوا عَلَى دَاوُودَ فَفَزِعَ مِنْهُمْ قَالُوا لَا تَخَفْ خَصْمَانِ بَغَى بَعْضُنَا عَلَى بَعْضٍ فَاحْکُم بَیْنَنَا بِالْحَقِّ وَلَا تُشْطِطْ وَاهْدِنَا إِلَى سَوَاء الصِّرَاطِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ناگهان بر داود وارد شدند ( و ناگهانی در برابرش ظاهر گشتند ) و او از ایشان ترسید ( و گمان برد که قصد کشتن وی را دارند . بدو ) گفتند : مترس ! ما دو نفر شاکی هستیم و یکی از ما بر دیگری ستم کرده است . تو در میان ما به حق و عدل داوری کن و ستم روا مدار ، و ما را به راستای راه رهنمود فرما .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَزِعَ » : ترسید . وحشت کرد . « لا تُشْطِطْ » : از حق دور مشو . دور از حقیقت مگو . در داوری ستم مکن . إشطاط و شَطَط ، هر دو به معنی انحراف و تجاوز از حدّ معیّن و اصل حقیقت است ( نگا : کهف‌ / 14 ) . « سَوَآءِ الصِّرَاطِ » : ( نگا : بقره‌ / 108 ، مائده‌ / 12 و 60 و 77 ) .‏

سوره ص آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ هَذَا أَخِی لَهُ تِسْعٌ وَتِسْعُونَ نَعْجَةً وَلِیَ نَعْجَةٌ وَاحِدَةٌ فَقَالَ أَکْفِلْنِیهَا وَعَزَّنِی فِی الْخِطَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( یکی از دو نفر گفت : ) این برادر من است و او نود و نه میش دارد ، و من تنها یک میش دارم ، و ( وی به من ) می‌گوید : آن را به من واگذار ( چرا که این یکی هم از من باشد بهتر است ، و هیچی از یکی خوبتر است ! ) و او بر من در سخن چیره شده است ( چون از لحاظ فصاحت و بلاغت از من گویاتر و رساتر است و مرا مغلوب و منکوب قدرت منطق خود کرده است ، و نیز با اصرار زیادی که در این باره می‌ورزد خسته و درمانده‌ام نموده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَعْجَةً » : گوسفند . میش . « أَکْفِلْنِیهَا » : سرپرستی آن را به من واگذار . آن را بهره من گردان . مراد به تملّک او درآوردن آن گوسفند و دادن آن بدو است و از ماده ( کفل ) به معنی سرپرستی ، یا نصیب ( نگا : نساء / 85 ، حدید / 28 ) . « عَزَّنِی‌ » : مرا مغلوب کرده است و بر من چیره شده است .‏

سوره ص آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ لَقَدْ ظَلَمَکَ بِسُؤَالِ نَعْجَتِکَ إِلَى نِعَاجِهِ وَإِنَّ کَثِیراً مِّنْ الْخُلَطَاء لَیَبْغِی بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَقَلِیلٌ مَّا هُمْ وَظَنَّ دَاوُودُ أَنَّمَا فَتَنَّاهُ فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَخَرَّ رَاکِعاً وَأَنَابَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( داود ) گفت : مسلّماً او با درخواست یگانه میش تو برای افزودن آن به میشهای خود ، به تو ستم روا می‌دارد . اصلاً بسیاری از آمیزگاران و کسانی که با یکدیگر سر و کار دارند ، نسبت به همدیگر ستم روا می‌دارند ، مگر آنان که واقعاً مؤمنند و کارهای شایسته می‌کنند ، ولی چنین کسانی هم بسیار کم و اندک هستند . داود گمان برد که ما او را آزموده‌ایم ( و اندازه هراس او از دیگران ، و نیز نحوه قضاوت وی را به محکّ آزمایش زده‌ایم ) . پس از پروردگار خویش آمرزش خواست و به سجده افتاد و توبه کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْخُلَطَآءِ » : جمع خَلیط . آمیزشکاران . آمیزگاران . شرکاء . مراد آشنایان و شریکانی است که با هم سر و کار دارند و اغلب اموال یا احشام خود را با هم می‌آمیزند . « قَلِیلٌ مَّا هُمْ » : آنان بسیار اندکند . ( هُمْ ) مبتدای مؤخّر و ( قَلِیلٌ ) خبر مقدّم ، و ( مَا ) زائد و برای مبالغه در کمی و تأکید قلّت آمده است و معنی همچون ( جِدّاً ) دارد . « فَتَنَّاهُ » : او را امتحان کرده‌ایم . امتحان در این که آیا با وجود آن که خدا را در کنار خود می‌بیند از بندگان می‌ترسد یا خیر ، و نیز سنجش کار قضاوت او . « إِسْتَغْفَرَ » : طلب آمرزش کرد . مراد طلب آمرزش مطلق است . یعنی درخواست بخشش بدون در میان بودن خطا و گناه . چنین استغفاری برمی‌گردد به مبدأ : « حَسَنَاتُ الأبْرَارِ ، سَیِّئَاتُ الْمُقَرَّبِینَ » : ( نگا : غافر / 55 ، محمّد / 19 ، فتح‌ / 2 ، نصر / 3 ) . « خَرَّ » : فرو افتاد ( نگا : اعراف‌ / 143 ، نحل‌ / 26 ، حجّ‌ / 31 ، سبأ / 14 ) . « رَاکِعاً » : کرنش کنان . سجده‌کنان . خاشعانه ( نگا : بقره‌ / 43 ، آل‌عمران‌ / 43 ، مائده‌ / 55 ) . تعبیر « رَاکِعاً » : یا به خاطر آن است که رکوع مقدّمه سجده بوده و یا این که به معنی خود سجده است ، چرا که رکوع و سجود هر دو به معنی انحناء و خمیدن است ، و گاهی هم به معنی مطلق خشوع و خضوع می‌باشد . « أَنَابَ » : از کرده خویش پشیمان شد و برگشت . توبه کرد . کرده داود ، شتاب در صدور حکم قضاء بر اثر وضوح موضوع ، و یا گمان بردن کشتن خود توسّط طرفین دعاوی ، و خوف بیجا از بندگان با وجود حضور یزدان بود .‏

سوره ص آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ فَغَفَرْنَا لَهُ ذَلِکَ وَإِنَّ لَهُ عِندَنَا لَزُلْفَى وَحُسْنَ مَآبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به هر حال ، ما این ( تَرکِ أولی وَ سیّئه‌ی مقَرَّبین ) را بر او بخشیدیم ( و وی را مشمول لطف و محبّت خود قرار دادیم ) و او در پیشگاه ما دارای مقام والا و برگشتگاه زیبا است ( که بهشت برین و نعمت‌های فردوس اعلی است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ » : آن لغزش که در طرز قضاوت رخ داد و یا گمان قتل . آن گناه مراد گناهی همچون گناه مذکور در ( غافر / 55 و محمّد / 19 ) است . « زُلْفی‌ » : ( نگا : سبأ / 37 ) . « حُسْنَ مَئَابٍ » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 14 ، رعد / 29 ) . آنچه از آیات 21 تا 25 استفاده می‌شود بیش از این نیست که افرادی به عنوان دادخواهی از عبادتگاه داود بالا رفتند و نزد او حاضر شدند . او نخست وحشت کرد . سپس به شکایت شاکی گوش فرا داد که یکی از آنان 99 گوسفند و دیگری فقط یک گوسفند داشت . صاحب 99 گوسفند از صاحب یک گوسفند خواسته است که این یکی را هم بدو بدهد . داود پیش از آن که از طرف مقابل توضیحی بخواهد حق را به شاکی داد . او به زودی متوجّه لغزش خود شد و از عجله و دستپاچگی خویش توبه کرد و خدا توبه او را پذیرفت . بدون این که حق کسی ضایع شده باشد . امّا برخی از مفسّران محترم با توجّه به اسرائیلیّات موجود در کتابهای محرَّف یهودیان و مسیحیان ، داستانهای گوناگونی را در تفاسیر خود ذکر نموده‌اند که مفسّران بیشماری در کتابهای خود آن افسانه‌ها و روایات را نقد نموده‌اند و بر آنها قلم بطلان کشیده‌اند ( نگا : تفسیر کبیر ، روح‌المعانی ، التفسیر النی للقرآن ، أضواء البیان ، تفسیر ابن‌کثیر ، تفسیر قاسمی ، نمونه ، فی ظلال القرآن ، الواضح ، ) برای نمونه چند جمله‌ای را عیناً از تفسیر أضواء البیان ذکر می‌نمایم : إِعْلَمْ أَنَّ مَا یَذْکُرُهُ کَثیرٌ مِنَ المُفَسِّرِینَ فِی تَفْسیرِ هذِهِ الآیَةِ الْکَریمَةِ ( ص‌ / 24 ) مِمَّا لا یَلِیقُ بِمَنصَبِ دَاوُدَ - عَلَیْهِ وَ عَلی نَبِیِّنَا الصَّلاةُ والسَّلامُ - کُلُّهُ رَاجِعٌ إِلیَ الإِسْرَائِیلیَّات ، فَلاثِقَةَ بِهِ ، وَ لا مُعَوَّلَ عَلَیْهِ ، وَ مَا جَاءَ مِنْهُ مَرْفُوعاً إِلیَ النَّبِیِّ - ( - لا یَصِحُّ مِنْهُ شَیْءٌ .‏

سوره ص آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ یَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُم بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَى فَیُضِلَّکَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذِینَ یَضِلُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ بِمَا نَسُوا یَوْمَ الْحِسَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای داود ! ما تو را در زمین نماینده ( خود ) ساخته‌ایم ( و بر جای پیغمبران پیشین نشانده‌ایم ) پس در میان مردم به حق داوری کن و از هوای نفس پیروی مکن که تو را از راه خدا منحرف می‌سازد . بی‌گمان کسانی که از راه خدا منحرف می‌گردند عذاب سختی به خاطر فراموش کردن روز حساب و کتاب ( قیامت ) دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلیفَةً » : مراد نماینده خدا است ( نگا : بقره‌ / 30 ) ، یا جانشین پیغمبران و جایگزین مردمان پیشین است ( نگا : اعراف‌ / 74 ) . « بِمَا » : حرف ( ب ) سببیّه ، و واژه ( مَا ) مصدریّه است .‏

سوره ص آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاء وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا بَاطِلاً ذَلِکَ ظَنُّ الَّذِینَ کَفَرُوا فَوَیْلٌ لِّلَّذِینَ کَفَرُوا مِنَ النَّارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما آسمانها و زمین و چیزهائی را که در بین آن دو تا است بیهوده نیافریده‌ایم . این ، گمان کافران است ( و انگاره اندیشه بیمار ایشان ) . وای بر کافران ! به آتش دوزخ دچار می‌آیند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ مَا خَلَقْنَا السَّمَآءَ وَ . . . » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 191 ، انبیاء / 16 ) . « وَیْلٌ . . . » : ( نگا : ابراهیم‌ / 2 ، مریم‌ / 37 ) .‏

سوره ص آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ نَجْعَلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ کَالْمُفْسِدِینَ فِی الْأَرْضِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِینَ کَالْفُجَّارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ( با حکمت و عدالت ما سازگار است ) کسانی را که ایمان می‌آورند و کارهای شایسته انجام می‌دهند ، همچون تباهکاران ( و فساد پیشگان در زمین ) بشمار آوریم‌ ؟ و یا این که پرهیزگاران با بزهکاران برابر داریم‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْفُجَّارِ » : جمع فاجِر ، کسانی که از حدود و ثغور قوانین شرعی تجاوز می‌کنند و آشکارا به فسق و فجور می‌پردازند . « أَمْ » : این واژه متضمّن معنی دو حرف است : ( بَلْ ) که برای انتقال از سخنی به سخن دیگر ، و ( أ ) همزه استفهام انکاری است . یعنی مگر ممکن است اَشرار و بدان ، با اخیار و خوبان یکسان بشمار آیند ؟ هرگز .‏

سوره ص آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِّیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای محمّد ! این قرآن ) کتاب پرخیر و برکتی است و آن را برای تو فرو فرستاده‌ایم تا درباره آیه‌هایش بیندیشند ، و خردمندان پند گیرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کِتَابٌ » : مراد قرآن است . خبر مبتدای محذوف ( هُوَ ) یا ( هذا ) است . « مُبَارَکٌ » : صفت کتاب ، یا خبر دوم بشمار است .‏

سوره ص آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ وَوَهَبْنَا لِدَاوُودَ سُلَیْمَانَ نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما سلیمان را به داود عطاء کردیم . او بنده بسیار خوبی بود ، چرا که او توبه‌کار بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوَّابٌ » : ( نگا : اسراء / 25 ، ص‌ / 17 ) . کسی که از غفلتها و لغزشها بسی دوری می‌گزیند ، و با توبه و انابه فراوان پیوسته به درگاه یزدان برمی‌گردد .‏

سوره ص آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ عُرِضَ عَلَیْهِ بِالْعَشِیِّ الصَّافِنَاتُ الْجِیَادُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خاطر نشان ساز ) زمانی را که شامگاهان اسبهای نژاده تندرو و زیبای تیزرو ، بدو نموده و عرضه شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عُرِضَ عَلَیْهِ . . . » : مراد سان دیدن اسبها و رژه رفتن سپاه است که بیانگر ارتشی نیرومند و بازگو کننده قدرت مادی حکومت سلیمان برای اجرا قوانین یزدان در میان مردمان است . « الْعَشِیِّ » : شامگاهان . مراد بعدازظهر تا غروب آفتاب است . « الصَّافِنَاتُ » : جمع صافِن ، اسبانی که بر روی دو پا و یک دست ایستاده ، و یک دست را کمی بلند کرده و تنها نوک سم آن را بر زمین می‌گذارند . اسبهائی که روی دو پا بلند می‌گردند و می‌ایستند . هر یک از این صفات نشانه اسبهای اصیل و چابک است « الْجِیَادُ » : جمع جَواد ، اسبهای تیزرو و تندرو . یا جمع ( جَیِّد ) اسبان خوب و زیبا .‏

سوره ص آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ فَقَالَ إِنِّی أَحْبَبْتُ حُبَّ الْخَیْرِ عَن ذِکْرِ رَبِّی حَتَّى تَوَارَتْ بِالْحِجَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سلیمان گفت : من این اسبان را سخت دوست می‌دارم ، چون ساز و برگ من برای عبادت پروردگارم می‌باشند ( که جهاد است . او همچنان به آنها نگاه می‌کرد ) تا از دیدگانش در پرده ( گرد و غبار ) پنهان شدند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حُبَّ » : مفعول به یا مفعول مطلق است . « الْخَیْر » : اموال و دارائی فراوان ( نگا : بقره‌ / 180 ، عادیات‌ / 8 ) . در اینجا مراد اسبهای رهوار است که انگار نفْسِ خیر می‌باشند . « عَن ذِکْرِ رَبّی‌ » : محبّتی که ناشی از یاد پروردگارم است . به خاطر ذکر و پرستش پروردگارم . چرا که اسبها ساز و برگ جهاد بودند . « تَوارَتْ » : پنهان و نهان شدند ( نگا : نحل‌ / 59 ) . « الْحِجَاب » : پرده . سِتر . مراد گرد و غبار حاصل از دویدن اسبها و فاصله پیدا کردن آنها است .‏

سوره ص آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ رُدُّوهَا عَلَیَّ فَطَفِقَ مَسْحاً بِالسُّوقِ وَالْأَعْنَاقِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( اسبها آن قدر جالب بودند که سلیمان به چاکران دستور داد ) آنها را به سوی من بازگردانید . ( او شخصاً سواران را مورد تفقّد ، و اسبان را مورد نوازش قرار داد ) و بر ساقها و گردنهای اسبها دست کشید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رُدُّوهَا » : اسبها را برگردانید . « طَفِقَ مَسْحاً » : شروع به دست کشیدن و مالش دادن کرد . « السُّوقِ » : جمع ساق . ساقهای پا . « الأعْنَاقِ » : جمع عُنُق ، گردنها .‏

سوره ص آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ فَتَنَّا سُلَیْمَانَ وَأَلْقَیْنَا عَلَى کُرْسِیِّهِ جَسَداً ثُمَّ أَنَابَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما سلیمان را دچار بیماری ساختیم و وی را همچون کالبدی ( بی‌جان ) بر تخت سلطنت انداختیم ( تا به ابّهت خود ننازد و به نیروی خویش تکیه نکند و بداند که عظمت و قدرت انسان با کمترین ناخوشی و کوچکترین بیماری متزلزل و چه بسا نابود می‌گردد ) . سلیمان آن گاه ( که بلای خدا را دید ، توبه و استغفار سر داد و به درگاه الله ) بازگشت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَتَنَّا » : مبتلا و گرفتار ساختیم . دچار بیماری نمودیم . « أَلْقَیْنَا » : در اینجا ضمیر ( ه ) محذوف است و در اصل چنین است : أَلْقَیْنَاهُ . « جَسَداً » : پیکر . تن . حال مفعول محذوف است و برای تشبیه آمده است . یعنی همچون جسم بی‌روح . « أَنَابَ » : توبه و انابه سر داد . استغفار نمود . عبدالکریم خطیب در تفسیر « التفسیر القرآنی للقرآن‌ » با استفاده از تقریرات استاد محمّد شاهین حمزه ، سخنی بدین مفهوم دارد که : چه بسا روح سلیمان در حال بیداری از پیکر او جدا شده و دورادور ناظر لاشه بی‌روان خود بوده است . این عمل را امروزه « أَلطَّرْحُ الرُّوحِیُّ » : یعنی تجرید روح یا فرافکنی روح می‌نامند ( نگا : جزء 24 ، صفحه 1086 ) .‏

سوره ص آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِی وَهَبْ لِی مُلْکاً لَّا یَنبَغِی لِأَحَدٍ مِّنْ بَعْدِی إِنَّکَ أَنتَ الْوَهَّابُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سلیمان گفت : پروردگارا ! مرا ببخشای و حکومتی به من عطاء فرمای که بعد از من کسی را نسزد ( که چنین سلطنت و عظمتی داشته باشد ) . بی‌گمان تو بسیار بخشایشگری .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُلْکاً » : حکومت . سلطنت . « لا یَنبَغِی‌ » : نسزد . سزاوار و درخور نباشد .‏

سوره ص آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ فَسَخَّرْنَا لَهُ الرِّیحَ تَجْرِی بِأَمْرِهِ رُخَاء حَیْثُ أَصَابَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس ما ( دعای سلیمان را برآورده کردیم و ) باد را به زیر فرمان او درآوردیم . باد برابر فرمانش به هر کجا که می‌خواست ، آرام حرکت می‌کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رُخَآءً » : نرم و آرام . حال ضمیر مستتر در ( تَجْرِی ) است . « أَصَابَ » : قصد کرد . اراده کرد .‏

سوره ص آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ وَالشَّیَاطِینَ کُلَّ بَنَّاء وَغَوَّاصٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و به زیر فرمان او درآوردیم همه بنّاها و غوّاصان دیو را .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الشَّیَاطِینَ » : دیوها ( نگا : انبیاء / 82 ) . عطف بر « الرِّیحَ » است . « کُلَّ » : بدل از ( الشَّیَاطِینَ ) است . « بَنَّآءٍ » : معمار . استاد . « غَوَّاصٍ » : ملوان . کسی که به دریا فرو رود .‏

سوره ص آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ وَآخَرِینَ مُقَرَّنِینَ فِی الْأَصْفَادِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و گروه دیگری از دیوها را در غل و زنجیر به زیر فرمان او کشیدیم ( تا از فساد و اذیّت و آزارشان به مردم جلوگیری نماید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَاخَرِینَ » : دیگران . عطف بر ( کُلَّ ) است . « مُقَرَّنِینَ » : بسته شده به همدیگر ( نگا : ابراهیم‌ / 49 ، فرقان‌ / 13 ) . « الأصْفَادِ » : جمع صَفَد ، غُل و زنجیر ( نگا : ابراهیم‌ / 49 ) .‏

سوره ص آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ هَذَا عَطَاؤُنَا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسَابٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ما بدو وحی کردیم که ) این ( چیزهائی که به تو داده‌ایم ) عطاء ما است ، پس ( به هر کس که می‌خواهی ) ببخش یا ( آن را از هر کس که می‌خواهی ) بازدار ، بدون هیچ گونه حساب و کتابی ( که در برابر دادن یا ندادن ، از تو کشیده شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذَا » : این نعمتهای الهی . « أُمْنُنْ » : عطاء کن . ببخش . « أَمْسِکْ » : بازدار . مبخش . « بِغَیْرِ حِسَابٍ » : بدون این که در بخشش یا عدم بخشش محاسبه و بازخواستی باشد . عطایای الهی و داده‌های خدائی آن اندازه زیاد است که هر چه از آن ببخشی به حساب نمی‌آید .‏

سوره ص آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّ لَهُ عِندَنَا لَزُلْفَى وَحُسْنَ مَآبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قطعاً سلیمان در پیشگاه ما ، مقامی ارجمند و سرانجامی نیکو دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« زُلْفی‌ » : قُربت . مقام و منزلت . پایه و درجه ( نگا : سبأ / 37 ، ص‌ / 25 ) . « حُسْنَ مَئَابٍ » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 14 ، رعد / 29 ، ص‌ / 25 ) .‏

سوره ص آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ وَاذْکُرْ عَبْدَنَا أَیُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الشَّیْطَانُ بِنُصْبٍ وَعَذَابٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای محمّد ! ) خاطر نشان ساز ( سرگذشت ) بنده ما ایّوب را ، بدان گاه که پروردگار خود را به فریاد خواند و گفت : اهریمن مرا دچار رنج و درد کرده است ( و سخت زار و نزار و بیمارم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَیُّوبَ » : عطف بیان است . « مَسَّنِیَ‌ » : به من رسانده است . دچار و گرفتارم کرده است . « مَسَّنِیَ الشَّیْطَانُ . . . » : مراد بیمار شدن است . از جمله ادب پیغمبران این است که شرّ و بلا را به اهریمن نسبت می‌دهند ( نگا : قصص‌ / 15 ) و خیر و خوشی را به خدا ( نگا : نمل‌ / 40 ) . « نُصْبٍ » : رنج و مشقّت . با فتح نون و صاد هم به همین معنی است . « عَذَابٍ » : درد و الم ( نگا : انبیاء / 83 ) .‏

سوره ص آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ ارْکُضْ بِرِجْلِکَ هَذَا مُغْتَسَلٌ بَارِدٌ وَشَرَابٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به فریادش رسیدیم و او را ندا در دادیم که ) پای خود را به زمین بکوب . ( هنگامی که چنین کرد چشمه آبی برجوشید . بدو پیام دادیم : ) این ، آبی است که هم برای شستشوی ( تنت مفید ) است و هم برای نوشیدن ( گوارا و سودمند ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُرْکُضْ » : بکوب . « أُرْکُضْ بِرِجْلِکَ‌ » : پای خود را به زمین بکوب . راه برو که شفا یافته‌ای ( نگا : تفسیر قاسمی ) . « مُغْتَسَلٌ » : آبی که در آن خود را بشویند . چه بسا مراد آب معدنی دارای گوگرد باشد . « شَرَابٌ » : نوشیدنی . « بَارِدٌ » : سرد . خنک .‏

سوره ص آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ وَوَهَبْنَا لَهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُم مَّعَهُمْ رَحْمَةً مِّنَّا وَذِکْرَى لِأُوْلِی الْأَلْبَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بیماری و ناراحتی ایّوب را برطرف ساختیم و به جای ) اولاد ( و اموالی که از دست داده بود ) دو چندان بدو عطاء کردیم ، محض مرحمتمان ( در حق ایّوب ) و تذکاری ( از صبر و شکیبائی ) برای خردمندان ( تا همچون ایّوب شکیبا و امیدوار به لطف و فضل خدا باشند و در حوادث و مشکلات ، رشته صبر جمیل را از دست ندهند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَهَبْنَا . . . ذِکْری . . . » : ( نگا : انبیاء / 84 ) . « وَهَبْنَا لَهُ أَهْلَهُ وَ مِثْلَهُم مَّعَهُمْ » : خانواده پراکنده ایّوب را دَورِ او گرد آوردیم و بر تعدادشان افزودیم . یعنی کانون خانوادگی وی را گرم‌تر از گذشته ساختیم و فرزندان بیشتری بدو مرحمت کردیم . یا این که : به جای اولاد و اموالی که از دست داده بود ، دو چندان بدو عطاء نمودیم .‏

سوره ص آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ وَخُذْ بِیَدِکَ ضِغْثاً فَاضْرِب بِّهِ وَلَا تَحْنَثْ إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِراً نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ایّوب سوگند خورده بود که یکی از افراد خانواده‌اش را تنبیه کند و چندین ضربه چوب بزند . ما برای رفع این مشکل نیز بدو دستور دادیم ) بسته‌ای ( از چوبهای نازک ، یا رشته خرما ، و یا ساقه‌های گندم و همانند آن ) را برگیر و ( او را ) با آن بزن ، و سوگند خود را مشکن . ( و با کم‌ترین اذیّت و آزاری قسم خویش را به مرحله اجرا درآور ) . ما ایّوب را شکیبا یافتیم . چه بنده خوبی بود ! او بسیار توبه و استغفار سر می‌داد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ضِغْثاً » : دسته‌ای از ساقه‌های گندم و جو یا چوبهای نازک . بسته‌ای از رشته‌های خرما یا گیاهان . « لا تَحْنَثْ » : سوگند خود را مشکن . قسم خود را نقض نکن . « خُذْ بِیَدِکَ ضِغْثاً فَاضْرِب بِّهِ . . . » : قرآن مجید علّت سوگند خوردن ایّوب ، و نام کسی را که مرتکب جرم شده است ، و گناهش چه بوده است ، ذکر نفرموده است . در مورد اجرا حدود اسلامی به گونه‌ای که در آیه است ، یا باید آن را خاصّ شریعت ایّوب و مرحمتی در حق او دانست ، و یا این که چنین حکمی را در مورد فرسودگان و بیماران خطاکار قلمداد کرد ، و یا این که راجع به کسانی انگاشت که مرتکب جرمی نشده‌اند ، ولیکن سرپرست یا ولی ایشان سوگند خورده است که آنان را کیفر دهد و چوب بزند و ظاهر قانون حدود را رعایت کند . وگرنه اجراء حدّ زنا و تهمت و سوگند و غیره با بسته‌ای از ساقه‌ها و رشته‌ها و دسته‌ای از چوبهای نازک ، یعنی تعطیل حدود الهی ، و چنین کاری مجاز نیست ( نگا : تفسیر قاسمی ) .‏

سوره ص آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ وَاذْکُرْ عِبَادَنَا إبْرَاهِیمَ وَإِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ أُوْلِی الْأَیْدِی وَالْأَبْصَارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) از بندگان ما ابراهیم و اسحاق و یعقوب سخن بگو ، آنان که دارای قدرت و بینش ( کافی و قوی درباره امور زندگانی و رموز آئین یزدانی ) بودند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُوْلِی الأیْدِی‌ » : دارندگان قدرت و قوّت در طاعت و عبادت . دارندگان دستهای تلاشگر در همه زمینه‌های خوبی و نیکی . « الأبْصَارِ » : جمع بَصَر به معنی بصیرت‌ ؛ یعنی بینش روشن و آگاهی قابل ملاحظه از قوانین و اسرار دین و شریعت ، و آشنایی با امور زندگی و شناخت راه و روش دنیوی .‏

سوره ص آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا أَخْلَصْنَاهُم بِخَالِصَةٍ ذِکْرَى الدَّارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما آنان را با صفت خاصّی ویژگی بخشیدیم که یاد ( همیشگی ایشان از ) سرای آخرت بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَخْلَصْنَاهُمْ » : ایشان را برگزیدیم . آنان را اختصاص دادیم . بدیشان ویژگی بخشیدیم . « خَالِصَةٍ » : صفت اختصاصی . ویژگی خاصّ . « ذِکْری‌ » : یاد کردن . در اندیشه چیزی بودن . خبر مبتدای محذوف و یا بدل از ( خَالِصَةٍ ) است . « الدَّارِ » : سرا . به طور مطلق مراد سرای آخرت است . گوئی غیر از آن ، سرائی وجود ندارد و دنیا جز گذرگاهی به سوی آن نیست .‏

سوره ص آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّهُمْ عِندَنَا لَمِنَ الْمُصْطَفَیْنَ الْأَخْیَارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ایشان در پیشگاه ما از زمره برگزیدگان بس نیک و نیکوکارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُصْطَفَیْنَ » : جمع مُصْطَفی ، نخبگان . برگزیدگان . « الأخْیَارِ » : جمع خَیِّر ، خوبان و نیکان . محسنان و نیکوکاران .‏

سوره ص آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ وَاذْکُرْ إِسْمَاعِیلَ وَالْیَسَعَ وَذَا الْکِفْلِ وَکُلٌّ مِّنْ الْأَخْیَارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) از اسماعیل و الیسع و ذالکفل یاد کن . آنان جملگی از خوبان و نیکانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْیَسَعَ » : نام یکی از انبیاء بنی‌اسرائیل است و بعضی معتقدند که او همان یوشع‌بن‌نون است . برخی هم او را همان إلیاسین که إلیاس باشد می‌دانند . « ذَالْکِفْلِ » : نام یکی از انبیاء بنی‌اسرائیل است که سرپرستی مریم را به عهده گرفت و زکریّا نام دارد .‏

سوره ص آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ هَذَا ذِکْرٌ وَإِنَّ لِلْمُتَّقِینَ لَحُسْنَ مَآبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( فرازهائی را که از خصال و مقامات انبیاء گذشته برشمردیم ، تنها ) یادی ( از ایشان ) است ، و مسلّماً پرهیزگاران دارای مرجع و مأوای آراسته و زیبائی هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذِکْرٌ » : خاطره . یاد . عظمت و آوازه . وسیله پند و مایه عبرت دیگران . با توجّه به معنی اخیر ، مفهوم آیه این می‌شود ، این فرازها ، مایه پند و اندرز کسانی است که پندپذیر و عبرتگیر باشند و بدین وسیله بخواهند از زمره متّقیان گردند . « حُسْنَ مَئَابٍ » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 14 ، رعد / 29 ) .‏

سوره ص آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ جَنَّاتِ عَدْنٍ مُّفَتَّحَةً لَّهُمُ الْأَبْوَابُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( منزل و مأوائی که ) باغهای جاویدان بهشت و محلّ ماندگاری همیشگی است و درها ( ی آنجا ) به روی ایشان باز است ( و پیوسته در انتظارشان است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَنَّاتِ عَدْنٍ » : ( نگا : توبه‌ / 72 ، رعد / 23 ، نحل‌ / 31 ) . جنّاتِ ، بدل یا عطف بیان ( مَئَابٍ ) است . « مُفَتَّحَةً لَّهُمُ الأبْوَابُ » : واژه ( مُفَتَّحَةً ) حال ، و کلمه ( الأبْوَابُ ) نائب فاعل است .‏

سوره ص آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ مُتَّکِئِینَ فِیهَا یَدْعُونَ فِیهَا بِفَاکِهَةٍ کَثِیرَةٍ وَشَرَابٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آنجا ( راحت و آسوده بر تختها ) تکیه می‌زنند و میوه‌های فراوان و نوشیدنیهای زیادی را می‌طلبند ( و خدمتکاران بهشتی فوراً خواستهایشان را برآورده می‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُتَّکِئِینَ » : تکیه زنندگان . حال ضمیر ( هُمْ ) است . « یَدْعُونَ » : می‌طلبند . « کَثِیرَةٍ » : فراوان . مراد انواع میوه‌های فراوان و نوشیدنیهای گوناگون است .‏

سوره ص آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ وَعِندَهُمْ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ أَتْرَابٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در کنار ایشان همسرانی هستند که ( با زیبائی و ملاحتی که دارند چشم شوهران خود را تنها متوجّه خود می‌کنند و از دیگران باز می‌دارند ، و به سبب زیبائی شوهرانشان ) تنها به شوهرانشان چشم می دوزند ، و جملگی هم‌سنّ و سال می‌باشند ( و در میانشان پیر وجود ندارد و گوئی همه در یک زمان متولّد گردیده‌اند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ » : ( نگا : صافّات‌ / 48 ) . همسرانی که به خاطر جمال شوهران خود و عشق بدانان تنها بدیشان چشم دوخته‌اند . همسرانی که با جمال و زیبائی خود چشم شوهرانشان را به خود جلب و ایشان را دلباخته خویش نموده‌اند . « أَتْرَابٌ » : جمع تِرْب ، افراد همسن و سال ( نگا : واقعه‌ / 37 ، نبأ / 33 ) . یعنی همه همسران هم‌سنّ و سال بوده گوئی جملگی در یک زمان آفریده شده‌اند . همگی همسران و جملگی شوهران ، جوان و هم‌سنّ و سالند ( نگا : تفسیر نمونه ) .‏

سوره ص آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ هَذَا مَا تُوعَدُونَ لِیَوْمِ الْحِسَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ، چیزهائی است که برای روز حساب و کتاب ( قیامت ، به شما پرهیزگاران ) وعده داده می‌شود ( و تخلّف‌ناپذیر است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیَوْمِ الْحِسَابِ » : مراد برای زمان بعد از حساب و کتاب است ، چرا که نعمتهای مذکور در آیات 50 و 51 و 52 پس از وارسی و بررسی و دخول به بهشت در اختیار خداپرستان راستین قرار می‌گیرد .‏

سوره ص آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ هَذَا لَرِزْقُنَا مَا لَهُ مِن نَّفَادٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( نعمتهای فراوان ) عطاء و داده‌های ما است و هرگز نابودی و پایان ندارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَفَادٍ » : فنا و نابودی . از میان رفتن و پایان پذیرفتن .‏

سوره ص آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ هَذَا وَإِنَّ لِلطَّاغِینَ لَشَرَّ مَآبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( نعمتها و بهره‌های پرهیزگاران بود که ذکر گوشه‌ای از آن گذشت ) و امّا سرکشان ( از خطّ فرمان یزدان ، و شورندگان بر انبیاء و پیغمبران ) دارای بدترین مرجع و مأوایند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذَا » : خبر مبتدای محذوفی است و تقدیر آن چنین است : أَلأمْرُ هذَا : یا مبتدا است و خبر آن محذوف است و تقدیر چنین است : هذَا لِلْمُتَّقِینَ .‏

سوره ص آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ جَهَنَّمَ یَصْلَوْنَهَا فَبِئْسَ الْمِهَادُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و آن دوزخ است که بدانجا در می‌آیند و بدان می‌سوزند ، و چه بد جایگاه و قرارگاهی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَهَنَّمَ » : عطف بیان ، یا بدل از « شَرَّ » است . « بِئْسَ الْمِهَادُ » : ( نگا : بقره‌ / 206 ، آل‌عمران‌ / 12 و 197 ) .‏

سوره ص آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ هَذَا فَلْیَذُوقُوهُ حَمِیمٌ وَغَسَّاقٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این آب داغ و خونابه ( اندام دوزخیان است که نوشیدنی ایشان ) است ، باید که از آن پیوسته بچشند و بخورند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذَا » : مبتدا است . « حَمِیمٌ » : آب داغ . خبر ( هذا ) است . « فَلْیَذُوقُوهُ » : حرف ( ف ) برای تکرار است . یعنی چاره‌ای نیست پیوسته باید از آن بچشند و بخورند . جمله معترضه است . « غَسَّاقٌ » : اسم خونابه روان از پیکر دوزخیان است ( نگا : نبأ / 25 ) . در اصل به معنی گنداب و آب بدبو است .‏

سوره ص آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ وَآخَرُ مِن شَکْلِهِ أَزْوَاجٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و جز این ، انواع کیفرهای دیگری از این قبیل دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَاخَرُ » : دیگری . مبتدا است . « مِن شَکْلِهِ » : همسان و همگون آن . صفت ( ءَاخَرُ ) است . « أَزْوَاجٌ » : اصناف و انواع . خبر ( ءَاخَرُ ) است .‏

سوره ص آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ هَذَا فَوْجٌ مُّقْتَحِمٌ مَّعَکُمْ لَا مَرْحَباً بِهِمْ إِنَّهُمْ صَالُوا النَّارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( هنگامی که رؤسای کفر و ضلال وارد دوزخ می‌شوند و با چشم خود می‌بینند که پیروان ایشان را نیز به سمت دوزخ می‌آورند ، خطاب به یکدیگر می‌گویند : بنگرید ) این گروه انبوه ، بر اثر فشار و زور ( فرشتگان ) خود را به میان شما می‌اندازند ( و جا را بر شما تنگ می‌کنند ) - خوش نیامدند و خوشی نبینند - آنان با آتش دوزخ سوخته می‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذَا فَوْجٌ . . . » : این سخن می‌تواند گفته فرشتگان عذاب ، خطاب به گروه دیگری از خودشان باشد . « مُقْتَحِمٌ » : کسی که با فشار و زور و هول دادن ، وادار به دخول به جائی شود ( نگا : التفسیر القرآنی للقرآن ، و معالم التنزیل بغوی ) . کسی که با زور خود را به جائی بیندازد . « لا مَرْحَباً بِهِمْ » : خوش نیامدند . خیر و خوشی نبینند . گفته سردستگان کفر و ضلال ، خطاب به پیروان سرگشته است . مفعول مطلق است . « صَالُوا النَّارِ » : وارد شوندگان به آتش و سوختگان در آن . واژه ( صَالُو ) که در اصل ( صَالُونَ ) است و نون آن در حالت اضافه افتاده است ، جمع ( صَالِی ) به معنی وارد شونده به آتش و سوزنده بدان است ( نگا : صافّات‌ / 163 ، مطفّفین‌ / 16 ) . در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی در آخر دارد .‏

سوره ص آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا بَلْ أَنتُمْ لَا مَرْحَباً بِکُمْ أَنتُمْ قَدَّمْتُمُوهُ لَنَا فَبِئْسَ الْقَرَارُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( پیروان ، خطاب به سروران خود ) می‌گویند : بلکه شما خوش نیامدید و خوشی نبینید . چرا که این شما بودید که چنین جائی را بهره ما کردید ، وه که چه مقر و جایگاه بدی است !‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا مَرْحَباً بِکُمْ » : خوش نیامدید خیر و خوشی نبینید ! « قَدَّمْتُمُوهُ » : آن را پیشکشش کرده‌اید و عرضه داشته‌اید . آن را عطاء نموده‌اید . واو آن نتیجه اشباع ضمّه‌ای است که بر اثر اتّصال ضمیر منصوب پیدا گشته است ( نگا : گنجینه صرف ، صفحه 184 ) . ضمیر ( هُ ) به کفر یا دوزخ و یا عذاب مفهوم برمی‌گردد . « الْقَرَارُ » : مَقَرّ و جایگاه . منزل و مأوی ( نگا : ابراهیم‌ / 29 ، مؤمنون‌ / 13 و 50 ، نمل‌ / 61 ) .‏

سوره ص آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا رَبَّنَا مَن قَدَّمَ لَنَا هَذَا فَزِدْهُ عَذَاباً ضِعْفاً فِی النَّارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و می‌گویند : پروردگارا ! هر کس چنین جایگاه و عذابی را نصیب ما نموده است ، عذاب او را در آتش دوزخ چندین برابر گردان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَذَاباً ضِعْفاً » : عذاب دو چندان . عذابی چند برابر ( نگا : اعراف‌ / 38 ) .‏

سوره ص آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا مَا لَنَا لَا نَرَى رِجَالاً کُنَّا نَعُدُّهُم مِّنَ الْأَشْرَارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( سرانجام ، دوزخیان به همدیگر ) می‌گویند : ما چرا کسانی را نمی‌بینیم که ( در دنیا ) ایشان را از زمره بدان و بدکاران به حساب می‌آوردیم‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَعُدُّهُمْ » : بشمارشان می‌آوردیم . محسوبشان می‌داشتیم . « الأشْرَارِ » : جمع شَرّ ، اشخاص بد . افراد بیسود و بیفایده . مرادشان مردمان مؤمن به طور عام و فقراء مسلمین به طور خاصّ است ( نگا : شعراء / 111 ، هود / 27 ، مطفّفین‌ / 29 - 36 ) . یا مراد همان اشرار و افراد سرکش است . چرا که کفّار به مؤمنان برچسب ریاست طلب و آشوبگر زده و می‌زنند ( نگا : اعراف‌ / 110 ، شعراء / 35 ) .‏

سوره ص آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ أَتَّخَذْنَاهُمْ سِخْرِیّاً أَمْ زَاغَتْ عَنْهُمُ الْأَبْصَارُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ما ( اشتباهاً در دنیا ) ایشان را حقیر و ناچیز گرفته بودیم و بدیشان گپ می‌زدیم ( و هم اینک در بهشت بسر می‌برند و از مقرّبان درگاه یزدانند ؟ ) و یا این که ( همان گونه‌اند که ما گمان می‌بردیم و الآن در دوزخند و در میان این دودها و شعله‌های آتش ) ، چشمان ( نزدیک بین ما ) ایشان را نمی‌توانند ببینند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَتَّخَذْنَاهُمْ سِخْرِیّاً » : آیا ما ایشان را به مسخره گرفته‌ایم و ناچیزشان دانسته‌ایم‌ ؟ فعل ( أَتَّخَذْنَاهُمْ ) در اصل ( أَإِتَّخَذْنَاهُمْ ) است و همزه وصل به خاطر همزه استفهام حذف شده است . واژه ( سِخْرِیّاً ) به معنی مسخره و حقیر ، برای مفرد و مثنّی و جمع یکسان به کار می‌رود ، و با ضمّ سین هم به همین معنی است ( نگا : مؤمنون‌ / 110 ، زخرف‌ / 32 ) . « زَاغَتْ » : انحراف پیدا کرده است . از حق منحرف شده است . از ماده زَیْغ به معنی انحراف از حق و حقیقت است . نسبت آن به چشم نه به صاحبان چشم ، برای مبالغه در مطلب است . معنی دیگر آیه این است که : آیا ما در دنیا این مردمان محترم بهشتی و مقرّبان الهی را مسخره کرده باشیم‌ ؟ و یا بدتر از این ، آنان را آن اندازه حقیر و ناچیز دانسته باشیم که اصلاً به چشم نمی‌آمدند ؟ !‏

سوره ص آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ ذَلِکَ لَحَقٌّ تَخَاصُمُ أَهْلِ النَّارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( گفتگوهائی را که از زبان دوزخیان بیان داشتیم ) یک واقعیّت است ( و قطعاً در وقت خود به وقوع می‌پیوندد ) و نزاع و سخنان خصمانه دوزخیان با یکدیگر خواهد بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَحَقٌّ » : مراد از حقیقت داشتن ، وقوع و تحقّق است . « تَخَاصُمُ » : ستیزه و پرخاش . خبر مبتدای محذوف و تقدیر چنین است : هُوَ تَخَاصُمُ . و جمله ( تَخَاصُمُ أَهْلِ النَّارِ ) بیان ( ذلِکَ ) است .‏

سوره ص آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِنَّمَا أَنَا مُنذِرٌ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلَّا اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : من تنها بیم دهنده ( مردمان از عذاب یزدان ) می‌باشم و بس . و هیچ معبودی جز خداوند یگانه غالب ( بر هر چیز و هر کس ) وجود ندارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُنذِرٌ » : بیم دهنده . « الْقَهَّارُ » : غالب بر هر کس ، و چیره بر هر چیز .‏

سوره ص آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا الْعَزِیزُ الْغَفَّارُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگار آسمانها و زمین و همه چیزهائی است که در میان آن دو است و بسیار با عزّت و آمرزگار است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَ . . . » : ( نگا : شعراء / 24 ) . « الْغَفَّارُ » : ( نگا : طه‌ / 82 ، نوح‌ / 10 ) .‏

سوره ص آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ هُوَ نَبَأٌ عَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : ( آنچه من شما را به وسیله ) آن ( بیم می‌دهم که قرآن بزرگوار است ) خبر سترگی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَبَؤٌاْ » : خبر مهمّ و سرگذشت قابل توجّه ( نگا : انعام‌ / 34 و 67 ، اعراف‌ / 175 ) . در اینجا مراد قرآن است که خبر بزرگی است درباره سرنوشت مؤمنان و کافران و سعادت و شقاوت دنیوی و اخروی ایشان .‏

سوره ص آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ أَنتُمْ عَنْهُ مُعْرِضُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شما ( بر اثر غفلت ) از آن رو گردانید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُعْرِضُونَ » : ( نگا : بقره‌ / 83 ، آل‌عمران‌ / 23 ) .‏

سوره ص آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ مَا کَانَ لِی مِنْ عِلْمٍ بِالْمَلَإِ الْأَعْلَى إِذْ یَخْتَصِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏من از ملأ اعلی ( و فرشتگان عالم بالا ) هنگامی که ( درباره آفرینش آدم ) گفتگو می‌کردند ، خبر ندارم . ( تنها چیزی که در این زمینه می‌دانم آن مقداری است که از طریق وحی به من رسیده است و بس ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَلإِ الأَعْلی‌ » : در اینجا مراد فرشتگان و آنانی است که بدیشان دستور داده شد که برای آدم سجده برند ( نگا : بقره‌ / 30 ) همان گونه که آیه 71 همین سوره بیانگر آن است . « إِذْ » : زمانی که . بدان گاه که . « یَخْتَصِمُونَ » : جدال و نزاع می‌کردند . مراد از مجادله و منازعه ، بحث و گفتگو درباره آفرینش انسان است .‏

سوره ص آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ إِن یُوحَى إِلَیَّ إِلَّا أَنَّمَا أَنَا نَذِیرٌ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به من هم وحی نمی‌شود مگر بدان خاطر که ( پیغمبر خدایم و ) بیم دهنده ( مردمان از عذاب یزدان و ) بیانگر ( اوامر و نواهی الهی ) می‌باشم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن یُوحی‌ » : وحی نمی‌شود . حرف ( إِنْ ) نافیه است . نائب فاعل ( یُوحی ) ضمیر مستتر است . یعنی : مَا یُوحی إِلَیَّ حالُ الْمَلإِ الأعْلی . یا این که : مَا یُوحی إِلَیَّ الَّذِی یُوحی مِنَ الأمُورِ الْغَیْبِیَّةِ . . . إِلاّ لأنِّی نَذِیرٌ مُبِینٌ مِنْ جِهَتِهِ تَعَالی . « إِلاّ أَنَّمَا أَنَا . . . » : مگر بدان خاطر که من . معنی حصر بدان می‌ماند که به کسی گفته شود : لَمْ تُسْتَقْضَ یَا فُلانُ إِلاّ لِأَنَّکَ عالِمٌ عامِلٌ مُرْشِدٌ . ای فلانی ! از تو داوری خواسته نمی‌شود مگر بدان خاطر که تو دانا هستی و به دانش خود عمل می‌کنی و راهنمای دیگرانی .‏

سوره ص آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَائِکَةِ إِنِّی خَالِقٌ بَشَراً مِن طِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏وقتی ( این گفتگو در ملأ اَعلی و عالَم بالا درگرفت ) که پروردگارت به فرشتگان گفت : من انسانی را از گِل می‌آفرینم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِذْ قَالَ رَبُّکَ . . . » : بیان گفتگوئی است که در ملأ اعلی و عالم بالا در گرفته است . « بَشَراً » : مراد آدم است . « طِینٍ » : گِل .‏

سوره ص آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِن رُّوحِی فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که آن را سر و سامان دادم و آراسته و پیراسته کردم ، و از جان متعلّق به خود در او دمیدم ، در برابرش سجده ( بزرگداشت و درود ) ببرید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَإِذَا سَوَّیْتُهُ . . . » : ( نگا : حجر / 29 ) .‏

سوره ص آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ فَسَجَدَ الْمَلَائِکَةُ کُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس همه فرشتگان جملگی سجده بردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَسَجَدَ الْمَلآئِکَةُ . . . » : ( نگا : حجر / 30 ) .‏

سوره ص آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا إِبْلِیسَ اسْتَکْبَرَ وَکَانَ مِنْ الْکَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏جز ابلیس که تکبّر ورزید ، و از کافران گردید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلاّ إِبْلِیسَ . . . » : ( نگا : بقره‌ / 34 ) .‏

سوره ص آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ یَا إِبْلِیسُ مَا مَنَعَکَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِیَدَیَّ أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنتَ مِنَ الْعَالِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏فرمود : ای ابلیس ! چه چیز تو را بازداشت از این که سجده ببری برای چیزی که من آن را مستقیماً با قدرت خود آفریده‌ام‌ ؟ آیا تکبّر ورزیده‌ای یا اصلاً از متکبّران بوده‌ای‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلَقْتُ بِیَدَیَّ » : مستقیماً و بدون واسطه چیز دیگری ، از قبیل پدر و مادر ، آن را با قدرت خود آفریده‌ام . ( یَد ) کنایه از قدرت است . « أَسْتَکْبَرْتَ » : مراد این است که هم اینک خود را به بزرگی می‌زنی و تکبّر می‌ورزی . « أَمْ کُنتَ مِنَ الْعَالِینَ » : یا این که همواره از متکبّران و خود بزرگ بینان بوده‌ای . « الْعَالِینَ » : ( نگا : یونس‌ / 83 ، دخان‌ / 31 ، مؤمنون‌ / 46 ) .‏

سوره ص آیه 76
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ أَنَا خَیْرٌ مِّنْهُ خَلَقْتَنِی مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفت : من بهتر از او هستم . تو مرا از آتش آفریده‌ای و وی را از گِل .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَالَ أَنَا خَیْرٌ . . . » : ( نگا : اعراف‌ / 12 ) .‏

سوره ص آیه 77
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّکَ رَجِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفت : از میان آن ( جماعتِ ملأ اعلی و فرشتگان عالَم بالا ) بیرون شو ، چرا که تو مطرود ( از رحمت ما ) و رانده شده ( از میان فرشتگان ) هستی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنْهَا » : از جنت . از آسمان . از جماعت فرشتگان . « رَجِیمٌ » : مطرود از درگاه رحمت و کرامت خدا . رانده شده از میان صفوف فرشتگان ( نگا : آل‌عمران‌ / 36 ، حجر / 17 و 34 ، نحل‌ / 98 ) .‏

سوره ص آیه 78
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّ عَلَیْکَ لَعْنَتِی إِلَى یَوْمِ الدِّینِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قطعاً نفرین من تا روز جزا بر تو خواهد بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَوْمِ الدِِّینِ » : ( نگا : فاتحه‌ / 4 ، حجر / 35 ، شعراء / 82 ، صافّات‌ / 20 ) . « إِلی یَوْمِ الدِّینِ » : همیشه تا روز قیامت .‏

سوره ص آیه 79
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنِی إِلَى یَوْمِ یُبْعَثُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفت : پروردگارا ! ( حال که چنین است ) پس تا روزی مرا مهلت بده و ممیران که مردمان دوباره زنده می‌گردند ( و رستاخیز شروع می‌شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَأَنظِرْنِی . . . » : ( نگا : اعراف‌ / 14 ، حجر / 36 ) .‏

سوره ص آیه 80
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنظَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏فرمود : تو از مهلت داده‌شدگانی ( و تا پایان جهان زنده می‌مانی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُنظَرِینَ » : ( نگا : اعراف‌ / 15 ، حجر / 8 و 37 ) .‏

سوره ص آیه 81
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَى یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تا روز زمان معیّن ( که پایان عمر جهان و سرآغاز قیامت است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ » : ( نگا : حجر / 38 ) . یَوْمِ الدِّینِ ، یَوْمِ یُبْعَثُونَ ، و یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ ، همه به یک معنی است .‏

سوره ص آیه 82
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفت : به عزّت و عظمتت سوگند که ( در پرتو عمر جاویدان و تلاش بی‌امان ) همه آنان را گمراه خواهم کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لأُغْوِیَنَّهُمْ . . . » : ( نگا : حجر / 39 ) .‏

سوره ص آیه 83
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر بندگان مخلص تو از ایشان را ( که بر آنان سلطه و قدرتی نداشته و وسوسه‌ام در ایشان نمی‌گیرد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُخْلَصِینَ » : ( نگا : یوسف‌ / 24 ، حجر / 40 ، صافّات‌ / 74 ) .‏

سوره ص آیه 84
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَالْحَقُّ وَالْحَقَّ أَقُولُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏فرمود : به حق سوگند ، و حق می‌گویم ( و جز حق نمی‌گویم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَقُّ » : مبتدا و خبر آن محذوف است ، یعنی أَلْحَقُّ قَسَمی . « الْحَقَّ » : مفعول به مقدّم ( أَقُولُ ) است . جمله ( الْحَقَّ أَقُولُ ) معترضه است میان ماقبل و مابعد خود .‏

سوره ص آیه 85
‏متن آیه : ‏
‏ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنکَ وَمِمَّن تَبِعَکَ مِنْهُمْ أَجْمَعِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر آینه دوزخ را هم از تو و هم از کسانی که از تو پیروی کنند پر و لبریز می‌سازم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَبِعَکَ » : از تو پیروی کرد . به دنبال تو راه افتاد . « أَجْمَعِینَ » : تأکید ضمیر ( کَ ) و ( هُمْ ) است .‏

سوره ص آیه 86
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ مَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُتَکَلِّفِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) بگو : من از شما در مقابل تبلیغ قرآن و رساندن دین خدا هیچ پاداشی نمی‌طلبم ، و از زمره مدّعیان ( دروغین نبوّت هم ) نیستم ( و آنچه می‌گویم ساختگی نبوده و از پیش خود به هم نمی‌بافم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیْهِ » : در مقابل تبلیغ آنچه بدان مأمورم که قرآن است ( نگا : ص‌ / 87 ) . « الْمُتَکَلِّفِینَ » : مدّعیان دروغین . کسانی که به طریق ساختگی و به ناروا چیزی را به خود نسبت می‌دهند و وانمود می‌کنند . دغلبازان .‏

سوره ص آیه 87
‏متن آیه : ‏
‏ إِنْ هُوَ إِلَّا ذِکْرٌ لِّلْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این قرآن ، چیزی جز پند و اندرز جهانیان ( و مایه بیداری جملگی ایشان ) نمی‌باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنْ هُوَ . . . » : ( نگا : یوسف‌ / 104 ، یس‌ / 69 ، قلم‌ / 52 ) .‏

سوره ص آیه 88
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَتَعْلَمُنَّ نَبَأَهُ بَعْدَ حِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و خبر آن را بعد از مدّت زمانی خواهید دانست ( و به زودی صدق وعد و وعید و راستی اخبار و گفتار قرآن را هم در این جهان و هم در آن جهان خواهید دید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَلَتَعْلَمُنَّ . . . » : مراد این است راستی و درستی مطالب قرآن ، هم در این جهان و هم در آن جهان برای مردمان آشکار خواهد گشت ( نگا : فصّلت‌ / 53 ، نمل‌ / 93 ) .‏