سورۀ مُلک

سورۀ مُلک

مکی است؛ ترتیب آن 67؛ شمار آیات آن 30

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ

﴿تَبَٰرَکَ ٱلَّذِی بِیَدِهِ ٱلۡمُلۡکُ وَهُوَ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ قَدِیرٌ ١﴾.

خداوند عزوجل بلند‌تر از این است که همتایان و مخالفانی داشته باشد. اوتعالی در ذات، نام‌ها و صفاتش از همه عیب‌ها مقدّس است، خیرش بی‌شمار است، احسانش بر همه مخلوقات عام است، اختیار دنیا و آخرت به دست اوست،‌ پادشاهی مطلق از آن اوست، امرش نافذ است، قضایش جاری است، حکمی فیصل دارد،‌ هیچ چیزی او را عاجز ساخته نمی‌تواند و هیچ کاری در نزد او بزرگ نیست؛ زیرا او بر همه چیز تواناست.

﴿ٱلَّذِی خَلَقَ ٱلۡمَوۡتَ وَٱلۡحَیَوٰةَ لِیَبۡلُوَکُمۡ أَیُّکُمۡ أَحۡسَنُ عَمَلٗاۚ وَهُوَ ٱلۡعَزِیزُ ٱلۡغَفُورُ ٢﴾.

او خداوندی است که مرگ و زندگی را آفریده است؛ یعنی همه را از عدم زنده کرده و باز امّت‌ها را فنا می‌سازد تا مردم را آزمایش نماید که کدام یک در اعمال خویش اخلاص‌مندتر و به حقّانیت نزدیک‌تر‌اند. بنابراین انسان به وسیلۀ ایمان امتحان می‌شود؛ طوری که یا از خداوند رحمن اطاعت می‌کند و یا از شیطان متابعت می‌نماید. او پروردگار عزیزی است که هیچ چیزی او را ناتوان ساخته نمی‌تواند،‌ هیچ‌گاه مغلوب نمی‌شود، بر همه غلبه دارد و قهر می‌کند و امور را بر مبنای حکمش مقدّر می‌نماید. اوتعالی همه گناهان کسانی را که توبه کنند می‌آمرزد و از خطاهای کسانی که به او رجوع کنند کذشت می‌نماید.

با این آیه به طاعات الهی ترغیب شده و از معصیت‌ها منع صورت گرفته است.

﴿ٱلَّذِی خَلَقَ سَبۡعَ سَمَٰوَٰتٖ طِبَاقٗاۖ مَّا تَرَىٰ فِی خَلۡقِ ٱلرَّحۡمَٰنِ مِن تَفَٰوُتٖۖ فَٱرۡجِعِ ٱلۡبَصَرَ هَلۡ تَرَىٰ مِن فُطُورٖ ٣﴾.

او آفریدگاری است که هفت آسمان مُستحکم را با قوّت و متانت آفرید،‌ آن‌ها را در نگاه بینندگان زینت بخشید،‌ بدون ستون رفعت بخشید و بالای یکدیگر قرار داد. این از رحمت حق‌تعالی است که آسمان‌ها را برابر ساخته،‌ بنای نیکو عطا کرده و زیبایی و بلندی بخشیده است؛ طوری که در آن‌ها اختلاف و تباینی را مشاهده نمی‌کنی. چشمت را به سوی آسمان به گونۀ مکرّر دَور بده،‌ آیا در آن کدام شکاف و شکستگی را مشاهده می‌کنی؟ بلکه با بنای مُحکم و صُنع مُنظّمی آفریده شده است.

﴿ثُمَّ ٱرۡجِعِ ٱلۡبَصَرَ کَرَّتَیۡنِ یَنقَلِبۡ إِلَیۡکَ ٱلۡبَصَرُ خَاسِئٗا وَهُوَ حَسِیرٞ ٤﴾.

باز یکبار دیگر و مکرّر به سوی آسمان نظر انداز،‌ دیدگانت با خواری و ذلّت و بدون اینکه نقصی و کمبودی را مشاهده کند به سویت باز می‌گردد. سوگند به خداوند عزوجل که از دریافت عیبی عاجز می‌ماند و در نتیجه خسته،‌ درمانده و ذلیل می‌شود.

﴿وَلَقَدۡ زَیَّنَّا ٱلسَّمَآءَ ٱلدُّنۡیَا بِمَصَٰبِیحَ وَجَعَلۡنَٰهَا رُجُومٗا لِّلشَّیَٰطِینِۖ وَأَعۡتَدۡنَا لَهُمۡ عَذَابَ ٱلسَّعِیرِ ٥﴾.

هر آینه ما آسمان دنیا را با ستارگان درخشان و روشنی زینت بخشیدیم و ستارگان را برای شیطان‌هایی که استراق سمع می‌کردند شهاب‌هایی سوزانی مقرّر داشتیم. این‌ها آسمان را از بالا رفتن شیاطین سرکش نگه می‌داریم؛ برای اینکه وحی الهی از زیادت و نقصان محفوظ باشد و برای شیطان‌ها و پیروان‌شان آتش بر‌‌افروخته،‌ دوزخ فروبسته شده، با ستون‌های کشیده و طولانی مهیّا ساختیم.

﴿وَلِلَّذِینَ کَفَرُواْ بِرَبِّهِمۡ عَذَابُ جَهَنَّمَۖ وَبِئۡسَ ٱلۡمَصِیرُ ٦﴾.

برای کسانی که به خداوند عزوجل –که آنان را آفریده- کافر شدند، عذابی همیشگی در آتش دوزخ آماده شده و جایگاه و بازگشت بدی در پیش رو دارند؛‌ طوری که نه در آن می‌میرند، نه از آن بیرون کرده می‌شوند و نه دور ساخته می‌شوند.

﴿إِذَآ أُلۡقُواْ فِیهَا سَمِعُواْ لَهَا شَهِیقٗا وَهِیَ تَفُورُ ٧﴾.

آنگاه که کافران در آتش دوزخ انداخته می‌شوند، از آن آواز و بانگی را می‌شنوند؛ زیرا با شدّت و سختی بر‌افروخته است؛ طوری که اجزای آن یگ‌دیگر را می‌خورند و به سختی می‌جوشد. آری! دوزخ با گرامی‌اش سنگ‌ها را ذوب می‌کند پس انسان‌ها را چه خواهد کرد؟

﴿تَکَادُ تَمَیَّزُ مِنَ ٱلۡغَیۡظِۖ کُلَّمَآ أُلۡقِیَ فِیهَا فَوۡجٞ سَأَلَهُمۡ خَزَنَتُهَآ أَلَمۡ یَأۡتِکُمۡ نَذِیرٞ ٨﴾.

نزدیک است آتش دوزخ از شدّت خشمش بر کافران پاره‌پاره شود، چون بر‌افروخته و سوزان است. هر باری که گروهی از کافران در آتش انداخته می‌شوند،‌ فرشتگان موظّف به عذاب،‌ به گونۀ توبیخ از آنان می‌پرسند: آیا در دنیا پیامبری به نزد شما نیامد تا شما را از این عذاب بیم دهد و از این مجازات بر‌حذر دارد؟

﴿قَالُواْ بَلَىٰ قَدۡ جَآءَنَا نَذِیرٞ فَکَذَّبۡنَا وَقُلۡنَا مَا نَزَّلَ ٱللَّهُ مِن شَیۡءٍ إِنۡ أَنتُمۡ إِلَّا فِی ضَلَٰلٖ کَبِیرٖ ٩﴾.

کافران برای موظّفان دوزخ می‌گویند: یقیناً پیامبری از جانب خداوند عزوجل برای ما آمد و حقّ و باطل را برای ما بیان داشت، امّا ما به تکذیبش پرداختیم، با وی جنگیدیم و گفتیم: حق‌تعالی بر انسان‌ها چیزی نازل نکرده است،‌ به هیچ کسی وحی نفرستاده است، شما ای پیامبران از حق و صواب دور هستید و به گمراهی و گمان به سر می‌برید.

﴿وَقَالُواْ لَوۡ کُنَّا نَسۡمَعُ أَوۡ نَعۡقِلُ مَا کُنَّا فِیٓ أَصۡحَٰبِ ٱلسَّعِیرِ ١٠﴾.

با اقرار به گمراهی و اعتراف به جرم خویش می‌گویند: اگر ما سخن حق را با پذیرش و قبول می‌شنیدیم و با درستی و تعقّل می‌اندیشیدیم، ‌در زمرۀ اهل دوزخ نمی‌بودیم و مستوجب خشم پروردگار نمی‌شدیم.

اما سخن پیامبران را نشنیدیم و در معنای آن اندیشه نکردیم.

﴿فَٱعۡتَرَفُواْ بِذَنۢبِهِمۡ فَسُحۡقٗا لِّأَصۡحَٰبِ ٱلسَّعِیرِ ١١﴾.

در نتیجه به کفر خود اقرار می‌کنند و به گناهی که به سببش خشم خداوند عزوجل را مستحقّ شدند اعتراف می‌نمایند. آری! دوری از رحمت الهی،‌گرفتاری به هلاکت،‌ خواری و زیان بر کسانی است که چنین حالی داشته باشند و بازگشت آنان به سوی آتش دوزخ است.

﴿إِنَّ ٱلَّذِینَ یَخۡشَوۡنَ رَبَّهُم بِٱلۡغَیۡبِ لَهُم مَّغۡفِرَةٞ وَأَجۡرٞ کَبِیرٞ ١٢﴾.

به راستی کسانی که از خداوند عزوجل می‌ترسند، اوتعالی را نادیده عبادت می‌کنند، از اوامرش نافرمانی نمی‌کنند، از وی نادیده اطاعت دارند،‌ در خلوت از مردم به خداوند اخلاص می‌ورزند و پیش از اینکه عذاب آتش دوزخ را ببینند از آن می‌ترسند خداوند عزوجل از گناهان‌شان عفو می‌کند،‌ خطا‌های‌شان را می‌پوشاند و پاداش عظیم و مزد کریمی را در بهشت‌های پر از نعمت برای‌شان عطا می‌کند.

﴿وَأَسِرُّواْ قَوۡلَکُمۡ أَوِ ٱجۡهَرُواْ بِهِۦٓۖ إِنَّهُۥ عَلِیمُۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ ١٣﴾.

اگر سخنان خویش را بپوشید یا علنی و آشکار سازید در نزد خداوند عزوجل برابر است؛ زیرا اوتعالی پوشیده و آشکار را می‌داند و امور مخفی و علنی در نزدش برابر است. آری! او به راز‌های نهفتۀ سینه‌ها داناست پس چگونه امور آشکار بر او پوشیده خواهد بود؟

﴿أَلَا یَعۡلَمُ مَنۡ خَلَقَ وَهُوَ ٱللَّطِیفُ ٱلۡخَبِیرُ ١٤﴾.

آیا خداوند عزوجل گفتار و کردار پوشیده و آشکار و مخفی و علنی شما را نمی‌داند؟ حال آنکه او دارای علم لطیفی است که به دقایق امور دانا و به کار‌های پنهان آگاه است. علمش به هر چیزی احاطه دارد؛ چنان‌که به ظاهر و باطن اشیاء داناست و هیچ چیزی از علمش خارج نیست.

﴿هُوَ ٱلَّذِی جَعَلَ لَکُمُ ٱلۡأَرۡضَ ذَلُولٗا فَٱمۡشُواْ فِی مَنَاکِبِهَا وَکُلُواْ مِن رِّزۡقِهِۦۖ وَإِلَیۡهِ ٱلنُّشُورُ ١٥﴾.

الله تعالی خداوندی است که زمین را جای بود و باش و گهواره‌ای ساخته تا در آن استقرار یابید و به آبادی‌اش بپردازید. آن را هموار و برابر ساخته تا برای زندگی و معیشت‌تان آماده باشید،‌ تحت تسخیر شما ساخته تا در اطرافش به سیر و سیاحت بپردازید و از آنچه حق‌تعالی برای‌تان مباح ساخته استفاده نمایید. امّا دنیا جای استقرار‌تان نیست،‌ بلکه دار عبور و گذار به سوی جهان دیگری است. آری! شما به زودی خواهید مرد و به حضور خداوند عزوجل زنده می‌شوید و مورد محاسبه قرار می‌گیرید. بنابراین برای آن روز آمادگی داشته باشید و توشه بگیرید.

﴿ءَأَمِنتُم مَّن فِی ٱلسَّمَآءِ أَن یَخۡسِفَ بِکُمُ ٱلۡأَرۡضَ فَإِذَا هِیَ تَمُورُ ١٦﴾.

ای مردم! آیا در امان هستید از اینکه خداوندی که بر عرش استوا دارد،‌ به خاطر گناهان‌تان،‌ بر شما خشم کند. بدین‌گونه که زمین را بر شما فرو برد و به زلزله آورد تا از اثرش هلاک و نابود شوید؟

﴿أَمۡ أَمِنتُم مَّن فِی ٱلسَّمَآءِ أَن یُرۡسِلَ عَلَیۡکُمۡ حَاصِبٗاۖ فَسَتَعۡلَمُونَ کَیۡفَ نَذِیرِ ١٧﴾.

آیا در امان هستید از اینکه خداوندی که در آسمان است، بر مخلوقاتش متعالی است و بر عرش خویش استوا دارد بر شما باد سختی را بفرستد تا شما را سنگباران کند؟ و آنگاه که عذاب را ببینید و جزای‌تان را معاینه کنید،‌ درستی تحذیر و ترساندن پروردگار را می‌دانید و صداقت بیم‌دهنده‌اش را که توسط پیامبرانش به شما رسیده درک می‌کنید.

﴿وَلَقَدۡ کَذَّبَ ٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِهِمۡ فَکَیۡفَ کَانَ نَکِیرِ ١٨﴾.

به یقین که اقوام دیگری از امّت‌های پیش از کافران مکّه،‌ مانند قوم نوح،‌ قوم ثمود،‌ و دیگران نیز پیامبران را تکذیب کردند. ببین که نهایت کار آنان چگونه بود؟ اعمال بد آنان با تباهی و نابودی‌شان تقبیح شد و سخت‌ترین عذاب بر آنان فرود آمد؟ چنان‌که برای آیندگان در تمام زمانه‌ها مایۀ پند و اندرز شدند.

﴿أَوَ لَمۡ یَرَوۡاْ إِلَى ٱلطَّیۡرِ فَوۡقَهُمۡ صَٰٓفَّٰتٖ وَیَقۡبِضۡنَۚ مَا یُمۡسِکُهُنَّ إِلَّا ٱلرَّحۡمَٰنُۚ إِنَّهُۥ بِکُلِّ شَیۡءِۢ بَصِیرٌ ١٩﴾.

از چه رو مردم در آفرینش پرندگان که بالای سر‌شان در آسمان اند نمی‌اندیشند؟ پرندگانی که در هنگام پرواز بال‌های خود را باز می‌نمایند،‌ جز خداوند عزوجل که با رحمت عامش همه مخلوقات،‌ از جمله پرندگان را تحت رعایت خویش دارد. به یقین که حق‌تعالی به آفرینش و تقدیر و در ابداع و تصویر خویش بیناست.

﴿أَمَّنۡ هَٰذَا ٱلَّذِی هُوَ جُندٞ لَّکُمۡ یَنصُرُکُم مِّن دُونِ ٱلرَّحۡمَٰنِۚ إِنِ ٱلۡکَٰفِرُونَ إِلَّا فِی غُرُورٍ ٢٠﴾.

آیا اگر خداوند عزوجل به شما ارادۀ ضرری را داشته باشد،‌ به گمان‌تان چه کسی شما را یاری می‌کند؟ گروه هوادار شما کیست که از شما دفاع نماید و جز خداوند رحمان چه کسی آن امر آزار‌دهنده را از شما باز می‌گرداند؟ امّا کافران با چنین اندیشه‌ای در غرور و فریب به سر می‌برند.

﴿أَمَّنۡ هَٰذَا ٱلَّذِی یَرۡزُقُکُمۡ إِنۡ أَمۡسَکَ رِزۡقَهُۥۚ بَل لَّجُّواْ فِی عُتُوّٖ وَنُفُورٍ ٢١﴾.

اگر خداوند سبحان روزی خویش را از شما باز دارد،‌ چی کسی روزی دهندۀ شما خواهد بود؟ امّا کافران در سر‌کشی ادامه می‌دهند،‌ در معصیت پروردگار فرو رفته‌اند،‌ از قبول حق استکبار می‌ورزند،‌ از شنیدن سخن راست گریزان‌اند، به با پذیرش می‌شنوند و نه عملی موافق حق انجام می‌دهند.

﴿أَفَمَن یَمۡشِی مُکِبًّا عَلَىٰ وَجۡهِهِۦٓ أَهۡدَىٰٓ أَمَّن یَمۡشِی سَوِیًّا عَلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِیمٖ ٢٢﴾.

آیا کسی که سرنگون و پا به هوا راه رود، راه را نبیند، به حق هدایت نشود و امور در نظرش معکوس جلوه کند هدایت شده‌تر و بینا‌تر است، یا کسی که به طور طبیعی و با قامت استوار حرکت کند،‌ راه را بشناسد، در مسیر واضح و در راهیابی و سداد روان باشد؟ این تمثیل، صفت مؤمن و کافر را در گمراهی و هدایت بیان می‌دارد.

﴿قُلۡ هُوَ ٱلَّذِیٓ أَنشَأَکُمۡ وَجَعَلَ لَکُمُ ٱلسَّمۡعَ وَٱلۡأَبۡصَٰرَ وَٱلۡأَفۡ‍ِٔدَةَۚ قَلِیلٗا مَّا تَشۡکُرُونَ ٢٣﴾.

برای کافران بگو: خداوند عزوجل پروردگاری است که شما را از عدم به وجود آورده، با نعمت‌هایش روزی داده، شنوای آواز‌ها ساخته، به مشاهده و دیدن اشیاء قدرت بخشیده و دل‌های‌تان را به اندیشیدن معلومات توانا ساخته است. پس در برابر نعمت‌های پروردگار خویش بسیار کم شکر‌گزار هستید. شما احسان اوتعالی را کفران می‌کنید و امتنان را با عصیان مقابله می‌نمایید.

﴿قُلۡ هُوَ ٱلَّذِی ذَرَأَکُمۡ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَإِلَیۡهِ تُحۡشَرُونَ ٢٤﴾.

الله عزوجل خداوندی است که شما را از عدم آفرید، در روی زمین پراگنده ساخت و در نهایت فقط به سوی او برمی‌گردید تا برای هر کس مزد عملش را بپردازد. بنابراین همه چیز‌ها از او آغاز یافته و نهایت همه چیزها به اوست. او ضامن روزی بندگان است و همه به سوی او باز می‌گردند.

﴿وَیَقُولُونَ مَتَىٰ هَٰذَا ٱلۡوَعۡدُ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ ٢٥﴾.

کافران به طور تکذیب و استبعاد قیامت می‌گویند: چه وقت زنده و پراکنده می‌شویم؟ و چه هنگامی از قبر‌ها بیرون خواهیم شد؟ اگر شما در ادّعای‌تان راست می‌گویید و در گمان خویش به حق هستید، برای ما خبر دهید که چه وقتی فرا می‌رسد.

﴿قُلۡ إِنَّمَا ٱلۡعِلۡمُ عِندَ ٱللَّهِ وَإِنَّمَآ أَنَا۠ نَذِیرٞ مُّبِینٞ ٢٦﴾.

ای پیامبر! برای‌شان بگو: هنگام بر‌پا‌شدن قیامت را جز خداوند عزوجل کسی نمی‌داند، علم آن مخصوص حق‌تعالی است و هیچ‌کس از مخلوقاتش حتّی فرشتگان مقرّب و پیامبران مرسل بدان آگاه نیستند. بنابراین وظیفه‌ام بیم‌دادن از آن است نه خبر دادن به وقت آن. من نیامدم تا به شما از وقت قیام قیامت خبر دهم، بلکه آمدم تا از هول‌انگیزی آن شما را بر‌حذر دارم.

﴿فَلَمَّا رَأَوۡهُ زُلۡفَةٗ سِیٓ‍َٔتۡ وُجُوهُ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ وَقِیلَ هَٰذَا ٱلَّذِی کُنتُم بِهِۦ تَدَّعُونَ ٢٧﴾.

آنگاه که کافران عذاب خداوند عزوجل را ببیند که به آنان نزدیک شده،‌ آن را معاینه نمایند و به چشم‌سر مشاهده کنند،‌ چهره‌های آنان بر‌کنده می‌شود، سیمای آنان زشت نمایان می‌شود،‌ ذلّت و خواری،‌ با مشقّت و دشواری بر آنان غلبه می‌کند و به گونۀ توبیخ برای آنان گفته می‌شود: این همان عذابی است که به آمدنش شتاب می‌ورزیدید و فرا رسیدنش را دور می‌پنداشتید،‌ امّا در نهایت در روز حساب بر شما فرود آمد.

﴿قُلۡ أَرَءَیۡتُمۡ إِنۡ أَهۡلَکَنِیَ ٱللَّهُ وَمَن مَّعِیَ أَوۡ رَحِمَنَا فَمَن یُجِیرُ ٱلۡکَٰفِرِینَ مِنۡ عَذَابٍ أَلِیمٖ ٢٨﴾.

ای پیامبر! برای کافران بگو: به من خبر دهید اگر پروردگارم مرا با مؤمنانی که با من هستند بمیراند،‌ یا بر ما رحمت کند،‌ مرگ ما را تا مدّت معلومی به تأخیر اندازد، عذاب را از ما بگرداند و مجازات را از ما رد نماید،‌ امّا ارادۀ کند که شما را به عذاب دردآور و جزای هول‌انگیزی مجازات کند،‌ چه کسی شما را از مجازات خداوند عزوجل حمایه می‌کند و از خشم وی بازمی‌دارد.

﴿قُلۡ هُوَ ٱلرَّحۡمَٰنُ ءَامَنَّا بِهِۦ وَعَلَیۡهِ تَوَکَّلۡنَاۖ فَسَتَعۡلَمُونَ مَنۡ هُوَ فِی ضَلَٰلٖ مُّبِینٖ ٢٩﴾.

برای کافران بگو: پروردگار من خداوندی است که رحمت عام دارد، حلم بزرگ دارد،‌ ما سخنش را تصدیق نمودیم،‌ از کتابش پیروی می‌کنیم،‌ به او اعتماد نمودیم و امور خویش را بدو سپردیم. ای تکذیب‌کننده‌گان! به زودی خواهید دانست که آیا ما در گمراهی آشکار، سر‌کشی بزرگ و انحرافی دور از حق می‌باشیم یا شما در چنین گمراهی قرار دارید؟

﴿قُلۡ أَرَءَیۡتُمۡ إِنۡ أَصۡبَحَ مَآؤُکُمۡ غَوۡرٗا فَمَن یَأۡتِیکُم بِمَآءٖ مَّعِینِۢ ٣٠﴾.

ای پیامبر! برای کافران بگو: به من خبر دهید اگر آب مورد استفادۀ شما در قعر زمین فرود رود، در داخل زمین رسوب نماید و شما به بیرون‌آوردنش توان نداشته باشید، چه کسی غیر از خداوند عزوجل یگانۀ یکتا به عوضش آب زلالی را برای شما می‌دهد که در روی زمین جریان یابد و شما آن را در چاه‌ها، جوی‌ها و چشمه‌ها ببینید؟!