تفسیر سوره‌ی انفطار

مکی و ۱۹ آیه است.

آیه‌ی ۵-۱:

﴿إِذَا ٱلسَّمَآءُ ٱنفَطَرَتۡ١﴾[الانفطار: ۱]. «هنگامی‌که آسمان شکافته می‌گردد».

﴿وَإِذَا ٱلۡکَوَاکِبُ ٱنتَثَرَتۡ٢﴾[الانفطار: ۲]. «و هنگامی‌که ستارگان فرو می‌ریزند».

﴿وَإِذَا ٱلۡبِحَارُ فُجِّرَتۡ٣﴾[الانفطار: ۳]. «و هنگامی‌که دریاها روان می‌شوند».

﴿وَإِذَا ٱلۡقُبُورُ بُعۡثِرَتۡ٤﴾[الانفطار: ۴]. «و هنگامی‌که گورها زیر و رو می‌گردند».

﴿عَلِمَتۡ نَفۡسٞ مَّا قَدَّمَتۡ وَأَخَّرَتۡ٥﴾[الانفطار: ۵]. «هرکس آنچه را که پیش فرستاده و آنچه را که باز پس داشته است خواهد دانست».

هنگامی‌که آسمان شکافته می‌گردد، و ستارگان پخش و پراکنده می‌شوند و فرو می‌ریزند و زیبائی آنها از بین می‌رود و دریاها بر جوشانده می‌شوند و راه آن‌ها به هم باز می‌گردد و همه به یک دریا تبدیل می‌شوند، و گورها زیر و رو می‌شوند و مردگان بیرون می‌آیند و در محشر و در پیشگاه خداوند برای جزای اعمال گرد می‌آیند، در این هنگام پرده کنار می‌رود و آنچه پنهان بوده آشکار می‌شود و هرکس سود و زیان خود را می‌داند. در اینجا ستمگر وقتی آنچه از پیش فرستاده را می‌بیند انگشتانش را گاز می‌گیرد و به شقاوت همیشگی و عذاب جاودانه یقین حاصل می‌نماید. و در اینجا پرهیزگاران که کارهای شایسته کرده‌اند رستگار می‌شوند و نعمت پایدار و سالم ماندن از عذاب دوزخ را به دست می‌آورند.

آیه‌ی ۱۲-۶:

﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلۡإِنسَٰنُ مَا غَرَّکَ بِرَبِّکَ ٱلۡکَرِیمِ٦﴾[الانفطار: ۶]. «ای انسان! چه چیزی تو را (نسبت) به پروردگار بزرگوارت فریفت»؟.

﴿ٱلَّذِی خَلَقَکَ فَسَوَّىٰکَ فَعَدَلَکَ٧﴾[الانفطار: ۷]. «خدایی که تو را آفرید آن‌گاه استوارت ساخت سپس (آفرینش تو را) معتدل گرداند».

﴿فِیٓ أَیِّ صُورَةٖ مَّا شَآءَ رَکَّبَکَ٨﴾[الانفطار: ۸]. «و آن‌گاه به هر شکلی که خواست تو را ترکیب کرد».

﴿کَلَّا بَلۡ تُکَذِّبُونَ بِٱلدِّینِ٩﴾[الانفطار: ۹]. «چنین نیست (که می‌گویید) بلکه شما سزا و جزا را دروغ می‌انگارید».

﴿وَإِنَّ عَلَیۡکُمۡ لَحَٰفِظِینَ١٠﴾[الانفطار: ۱۰]. «بی‌گمان نگهبانانی بر شما گمارده شده‌اند».

﴿کِرَامٗا کَٰتِبِینَ١١﴾[الانفطار: ۱۱]. «نگارندگان گرامی».

﴿یَعۡلَمُونَ مَا تَفۡعَلُونَ١٢﴾[الانفطار: ۱۲]. «آنچه را که می‌کنید می‌دانند».

خداوند متعال با سرزنش انسانی که در ادای حق خدا کوتاهی ورزیده و بر ارتکاب گناهان جرأت نموده است می‌فرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلۡإِنسَٰنُ مَا غَرَّکَ بِرَبِّکَ ٱلۡکَرِیمِ٦﴾ای انسان! چه چیز تو را در برابر پروردگار بزرگوارت مغرور ساخته است؟!.

آیا در انجام حقوق خداوند سستی می‌ورزی؟ یا این که عذاب او را ناچیز می‌دانی؟یا این که سزا و جزای خداوند باور نداری؟

آیا خداوند همان نیست که تو را ﴿خَلَقَکَ﴾آفرید و از بهترین سیما برخوردارت نمود؟ ﴿فَعَدَلَکَ﴾و ترکیب تو را درست و متناسب قرار داد و در بهترین شکل‌ها تو را آفرید؟! آیا شایسته تو است که نعمت خدا را که به تو انعام نموده ناسپاسی کنی و احسان او را انکار نمایی؟ این کار جز از جهالت و ستمگری و عناد تو سرچشمه نمی‌گیرد.

پس خداوند را ستایش کن که سیمای تو را چون سیمای سگ یا الاغ یا دیگر حیوانات قرار نداده است. بنابراین، خداوند متعال فرمود: ﴿فِیٓ أَیِّ صُورَةٖ مَّا شَآءَ رَکَّبَکَ٨﴾و آنگاه به هر شکلی که خواست تو را ترکیب کرد. ﴿کَلَّا بَلۡ تُکَذِّبُونَ بِٱلدِّینِ٩﴾با وجود این موعظه و پند دادن همواره به دروغ انگاشتن روز جزا ادامه می‌دهید.

شما باید آنچه را که کرده‌اید محاسبه نمایید و خداوند فرشتگانی گرامی گمارده است که گفته‌ها و کارهایتان را می‌نویسند و آن‌را می‌دانند. خطرات دل‌ها و افعال اعضا و جوارح در این داخل است. بنابراین، آنچه شایسته‌ی شماست این است که این فرشتگان را گرامی و بزرگ بدارید.

آیه‌ی ۱۹-۱۳:

﴿إِنَّ ٱلۡأَبۡرَارَ لَفِی نَعِیمٖ١٣﴾[الانفطار: ۱۳]. «بی‌گمان نیکان در نعمت خواهند بود».

﴿وَإِنَّ ٱلۡفُجَّارَ لَفِی جَحِیمٖ١٤﴾[الانفطار: ۱۴]. «و همانا بدکاران در دوزخند».

﴿یَصۡلَوۡنَهَا یَوۡمَ ٱلدِّینِ١٥﴾[الانفطار: ۱۵]. «در روز جزا به آن درمی‌آیند».

﴿وَمَا هُمۡ عَنۡهَا بِغَآئِبِینَ١٦﴾[الانفطار: ۱۶]. «و آنان هیچ‌گاه از آن دور نمی‌شوند».

﴿وَمَآ أَدۡرَىٰکَ مَا یَوۡمُ ٱلدِّینِ١٧﴾[الانفطار: ۱۷]. «و تو چه می‌دانی که روز جزا چیست»؟.

﴿ثُمَّ مَآ أَدۡرَىٰکَ مَا یَوۡمُ ٱلدِّینِ١٨﴾[الانفطار: ۱۸]. «باز تو چه می‌دانی که روز جزا چیست»؟.

﴿یَوۡمَ لَا تَمۡلِکُ نَفۡسٞ لِّنَفۡسٖ شَیۡ‍ٔٗاۖ وَٱلۡأَمۡرُ یَوۡمَئِذٖ لِّلَّهِ١٩﴾[الانفطار: ۱۹]. «روزی که هیچ کسی برای دیگران نمی‌تواند کاری بکند و در آن ورز فرمان، فرمان خدا است».

﴿إِنَّ ٱلۡأَبۡرَارَ لَفِی نَعِیمٖ١٣﴾منظور از نیکان کسانی هستند که حقوق خدا و حقوق بندگانش را به جای می‌آورند و در اعمال قلبی و اعمالی که توسط اعضا و جوارح انجام می‌شود به نیکوکاری پایبند هستند. پس پاداش آنان نعمت قلبی و روحی و جسمی در دنیا و برزخ و آخرت است.

﴿وَإِنَّ ٱلۡفُجَّارَ﴾و بدکاران که در ادای حقوق خدا و حقوق بندگانش کوتاهی ورزیده‌اند و دل و اعمالشان به بدی آلوده است. ﴿لَفِی جَحِیمٖ﴾در دوزخند. یعنی در دنیا و برزخ و آخرت در عذابی دردناک قرار دارند.

﴿یَصۡلَوۡنَهَا یَوۡمَ ٱلدِّینِ١٥﴾روزی که جزای اعمال داده می‌شود آن‌ها به شدت در دوزخ عذاب داده می‌شوند. ﴿وَمَا هُمۡ عَنۡهَا بِغَآئِبِینَ١٦﴾و هیچ گاه از دوزخ بیرون نمی‌آیند بلکه همواره در آن هستند.

﴿وَمَآ أَدۡرَىٰکَ مَا یَوۡمُ ٱلدِّینِ١٧ ثُمَّ مَآ أَدۡرَىٰکَ مَا یَوۡمُ ٱلدِّینِ١٨﴾این بیان هولناک بودن آن روز سخت است، روزی که شدت هول و هراس آن عقل‌ها را حیران می‌نماید.

﴿یَوۡمَ لَا تَمۡلِکُ نَفۡسٞ لِّنَفۡسٖ شَیۡ‍ٔٗا﴾قیامت روزی است که هیچ کسی برای هیچ کسی نمی‌تواند کاری بکند گرچه خویشاوند و دوست باشد. در آن روز هرکس به خودش مشغول است و دنبال آزادی و رهایی کسی دیگر نیست. ﴿وَٱلۡأَمۡرُ یَوۡمَئِذٖ لِّلَّهِ﴾و در آن روز، فرمان، فرمان خداست. پس اوست که میان بندگان داوری می‌نماید و حق مظلوم را از ظالم و ستمگر می‌گیرد. والله اعلم.

پایان تفسیر سوره‌ی انفطار