سورۀ أعلی

سورۀ أعلی

مکی است؛ ترتیب آن 87؛ شمار آیات آن 19

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ

﴿سَبِّحِ ٱسۡمَ رَبِّکَ ٱلۡأَعۡلَى ١﴾.

نام پروردگار بلند مرتبه‌ات را از همه اوصاف ناپسندی که سزاوار او نیست منزّه بدان و او را با همه اوصاف نیکی که خویش را بدان وصف کرده مقدّس بشمار؛ به دلیل اینکه الله عزوجل در ذات و صفاتش بلند مرتبه است و بنده ناچیز و تقصیر‌کار می‌باشد.

اوتعالی به طور امر فرموده که «سبّح» و تسبیح در هنگام فروروی در وادی‌ها و در همواری‌ها مسنون است، همچنان که در هنگام بالا رفتن به بلندی‌ها تکبیر گفته می‌شود؛ به دلیل اینکه در حدیثی آمده است: «وقتی فرود می‌آمدیم تسبیح می‌گفتیم و آنگاه که بالا می‌رفتیم تکبیر می‌گفتیم».

﴿ٱلَّذِی خَلَقَ فَسَوَّىٰ ٢﴾.

خدایی را که انسان را آفرید، صورت بخشید، شکلش را نیکو ساخت، قامتش را برابر داشت، اعضایش را مناسب نمود و آفرینش او را زیبا ساخت تا از عهدۀ تکالیف ‌بر‌آید.

﴿وَٱلَّذِی قَدَّرَ فَهَدَىٰ ٣﴾.

خداوندی که هر چیز را مقدّر نموده، به انجام هدف خلقتش توفیق بخشیده، به روش درست به دست آوردن نیاز‌های معیشت توجیهش نموده و هر مخلوقی را به نیاز‌های حیاتش دلالت کرده است.

﴿وَٱلَّذِیٓ أَخۡرَجَ ٱلۡمَرۡعَىٰ ٤﴾.

خداوندی که چراگاه‌ها را سر‌سبز ساخته و سبزه‌ها را از زمین بیرون آورده است؛ طوری باغ‌های شاداب و خرّمی را مشاهده می‌نمایی که درخت‌های میوه‌دار دارد و زیب و زینت یافته است.

﴿فَجَعَلَهُۥ غُثَآءً أَحۡوَىٰ ٥﴾.

باز آن را بعد از این همه خرّمی، سر‌سبزی، نورانیت و زیبایی خشک می‌کند و در هم می‌شکند؛ طوری که آن را باد‌ها می‌پراکند. زندگی نیز همچنان است که فنا و زوال را در پَی دارد.

﴿سَنُقۡرِئُکَ فَلَا تَنسَىٰٓ ٦﴾.

ای پیامبر! زود است که قرآن را از طریق جبرئیل علیه السلام برایت بیاموزیم؛ چنان‌که آنچه را از آن بشنوی فراموش نکنی؛ یعنی ما حفظ آن را به عهده گرفتیم و از ضیاع قرآن از سینه‌ات ترس نداشته باش.

﴿إِلَّا مَا شَآءَ ٱللَّهُۚ إِنَّهُۥ یَعۡلَمُ ٱلۡجَهۡرَ وَمَا یَخۡفَىٰ ٧﴾.

مگر آنچه خداوند عزوجل ارادۀ نسخ آن را داشته باشد که آن را براساس حکمتی فراموشت می‌سازد؛ زیرا حق‌تعالی امور آشکار و پوشیده را می‌داند و او به مصالح بندگان، نهایت امور و اسرار پدیده‌ها داناتر است.

﴿وَنُیَسِّرُکَ لِلۡیُسۡرَىٰ ٨﴾.

در همه امور تو را به آسان‌ترین راه و سهل‌ترین روش توفیق می‌بخشیم؛ زیرا روش تو سماحت، دعوتت رحمت و رسالتت بشارت است.

﴿فَذَکِّرۡ إِن نَّفَعَتِ ٱلذِّکۡرَىٰ ٩﴾.

آنگاه که موعظه نفعی داشته باشد مردم را نصیحت نما، به سوی حق رهنمایی کن، به هدایت فرا خوان و در نصیحت‌هایت جدّیت داشته باش.

﴿سَیَذَّکَّرُ مَن یَخۡشَىٰ ١٠﴾.

به زودی پرهیزگاران با نصیحت استقامت خواهند یافت، امّا شقاوت پیشگان از آن‌رو می‌گردانند. آری! هر که از پروردگارش بترسد موعظه نفعش می‌رساند، بیم‌دهی بیدارش می‌سازد و پند‌ها به او آگاهی می‌بخشد؛ چون در دلش حیاتی موجود است، فطرت معتدل دارد و در ضمیرش نوری باقی است.

﴿وَیَتَجَنَّبُهَا ٱلۡأَشۡقَى ١١﴾.

امّا هر بد‌کار و شقاوت‌پیشه پندت را فرو می‌گذارد، بدان گوش نمی‌دهد و به حافظه‌اش نمی‌سپارد. نصایح را نمی‌داند و دلش نرم نمی‌شود؛ زیرا دلش کور است، چشمانش نمی‌بیند، نفس تاریک دارد و صلاحش آرزو برده نمی‌شود.

﴿ٱلَّذِی یَصۡلَى ٱلنَّارَ ٱلۡکُبۡرَىٰ ١٢﴾.

جزای این کافر فاجر دوزخ است که او را با شعله‌اش می‌سوزاند، با آتش فروزانش بریان می‌کند و با حرارتش ذوب می‌نماید؛ زیرا او با دین به جنگ پرداخته، وحی را رد نموده، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را تکذیب نموده و برای رواج گمراهی تدبیر سنجیده است.

﴿ثُمَّ لَا یَمُوتُ فِیهَا وَلَا یَحۡیَىٰ ١٣﴾.

این کافر در آتش دوزخ نه می‌میرد تا از عذاب راحت یابد و نه به حیات نیکو و راحتی زنده می‌شود، بلکه در سخت‌ترین عذاب به سر می‌برد؛ یعنی به عقوبت گرفتار و در میان دوزخ مقیم است. آری! دشوار‌ترین زندگی بر انسان روزی است که نه زندۀ امیدوار باشد و نه مرده‌ای که طور کامل نابود شود.

﴿قَدۡ أَفۡلَحَ مَن تَزَکَّىٰ ١٤﴾.

سوگند به الله عزوجل که هر که خویشتن را از گناه پاک سازد، از عیب‌ها برائت دهد و به پروردگار دانای راز‌ها اخلاص ورزد کامیاب و بهره‌مند شده، به رضای حق‌تعالی دست یافته و بهشت جایگاه اوست.

﴿وَذَکَرَ ٱسۡمَ رَبِّهِۦ فَصَلَّىٰ ١٥﴾.

نام پروردگارش را در دل و زبانش یاد کرده و برای پروردگارش با مراعات ارکان نماز خوانده است؛ یعنی عبادت قولی، فعلی و بدنی خداوند عزوجل را انجام داده است.

ذکر نماز به گونۀ خاص بدان سبب است که ستون دین و روشنی چشم عابدان می‌باشد.

﴿بَلۡ تُؤۡثِرُونَ ٱلۡحَیَوٰةَ ٱلدُّنۡیَا ١٦﴾.

بلکه شما دوستی دنیا را بر دوستی آخرت مقدّم می‌دارید، حیات فنا‌پذیر را بر حیات ماندگار برتر دانستید، برای تحصیل آنچه عاجل است تلاش می‌ورزید و از آنچه در آینده وعده داده شده چشم پوشیده‌اید.

﴿وَٱلۡأٓخِرَةُ خَیۡرٞ وَأَبۡقَىٰٓ ١٧﴾.

حال آنکه آخرت از دنیا بهتر و ماندگار‌تر است. آری! آخرت دار بقا، سرای نعمت‌ها و پاداش‌های نیکوست و دنیا دار فنا‌پذیر، جای بلا‌ها و دشواری‌هاست.

﴿إِنَّ هَٰذَا لَفِی ٱلصُّحُفِ ٱلۡأُولَىٰ ١٨﴾.

به راستی که نصایح این وحی مُحکم و کلام با کرامت و پُر برکت، با توصیه‌های نافع و مفیدش در کتاب‌های نازل شدۀ قبل از قرآن نیز موجود بوده است.

﴿صُحُفِ إِبۡرَٰهِیمَ وَمُوسَىٰ ١٩﴾.

آن کتاب‌ها صحیفه‌های ابراهیم و صحیفه‌های موسی -علیهما السلام- است که از جانب خداوند عزوجل به سوی‌شان وحی شده است و این دو نفر از پیامبران، به خاطر اسبقیت و فضیلت‌شان به گونۀ مخصوص یاد شده‌اند. بر این اساس همه پیامبران و کتاب‌های آسمانی در اموری چون محاسن اخلاق و فضایل اعمال با یکدیگر متّفق‌اند.