سُورَةُ الفَتۡحِ

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ

﴿إِنَّا فَتَحۡنَا لَکَ فَتۡحٗا مُّبِینٗا ١ لِّیَغۡفِرَ لَکَ ٱللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنۢبِکَ وَمَا تَأَخَّرَ وَیُتِمَّ نِعۡمَتَهُۥ عَلَیۡکَ وَیَهۡدِیَکَ صِرَٰطٗا مُّسۡتَقِیمٗا ٢ وَیَنصُرَکَ ٱللَّهُ نَصۡرًا عَزِیزًا ٣ هُوَ ٱلَّذِیٓ أَنزَلَ ٱلسَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ لِیَزۡدَادُوٓاْ إِیمَٰنٗا مَّعَ إِیمَٰنِهِمۡۗ وَلِلَّهِ جُنُودُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ وَکَانَ ٱللَّهُ عَلِیمًا حَکِیمٗا ٤ لِّیُدۡخِلَ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ وَٱلۡمُؤۡمِنَٰتِ جَنَّٰتٖ تَجۡرِی مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِینَ فِیهَا وَیُکَفِّرَ عَنۡهُمۡ سَیِّ‍َٔاتِهِمۡۚ وَکَانَ ذَٰلِکَ عِندَ ٱللَّهِ فَوۡزًا عَظِیمٗا ٥ وَیُعَذِّبَ ٱلۡمُنَٰفِقِینَ وَٱلۡمُنَٰفِقَٰتِ وَٱلۡمُشۡرِکِینَ وَٱلۡمُشۡرِکَٰتِ ٱلظَّآنِّینَ بِٱللَّهِ ظَنَّ ٱلسَّوۡءِۚ عَلَیۡهِمۡ دَآئِرَةُ ٱلسَّوۡءِۖ وَغَضِبَ ٱللَّهُ عَلَیۡهِمۡ وَلَعَنَهُمۡ وَأَعَدَّ لَهُمۡ جَهَنَّمَۖ وَسَآءَتۡ مَصِیرٗا ٦ وَلِلَّهِ جُنُودُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ وَکَانَ ٱللَّهُ عَزِیزًا حَکِیمًا ٧ إِنَّآ أَرۡسَلۡنَٰکَ شَٰهِدٗا وَمُبَشِّرٗا وَنَذِیرٗا ٨ لِّتُؤۡمِنُواْ بِٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ وَتُعَزِّرُوهُ وَتُوَقِّرُوهُۚ وَتُسَبِّحُوهُ بُکۡرَةٗ وَأَصِیلًا ٩

به نام الله بخشندۀ مهربان

به راستی ما برای تو (فتح و) پیروزی [۱۸۰]آشکاری مقرر کرده‌ایم [۱۸۱]. ﴿۱﴾تا الله گناه گذشته و آیندۀ تو را بیامرزد [۱۸۲]، و نعمتش را بر تو تمام کند، و به راه راست هدایتت نماید. ﴿۲﴾و الله به پیروزی شکست ناپذیری تو را یاری کند. ﴿۳﴾او کسی است که در دل‌های مؤمنان آرامش نازل کرد، تا ایمانی بر ایمان‌شان بیفزایند، و سپاهیان آسمان‌ها و زمین از آن الله است، و الله دانای حکیم است. ﴿۴﴾تا (سرانجام) مردان و زنان مؤمن را به باغ‌هایی (از بهشت) وارد کند، که نهرها از زیر (درختان) آن جاری است، جاودانه در آنجا خواهند بود، و تا گناهان‌شان را از آن‌ها بزداید (و ببخشد) و این نزد الله کامیابی بزرگی است. ﴿۵﴾و (نیز) مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرک را که به الله گمان بد می‌برند، عذاب کند، حوادث ناگوار و بد بر آنان باد، و الله بر آن‌ها خشم گرفته، و آن‌ها را لعنت کرده، و جهنم را برای آن‌ها آماده ساخته است، و چه بد جایگاهی است. ﴿۶﴾و سپاهیان آسمان‌ها و زمین از آن الله است، و الله پیروزمند حکیم است. ﴿۷﴾(ای پیامبر) به راستی ما تو را گواه و مژده‌دهنده و بیم‌دهنده فرستادیم. ﴿۸﴾تا (شما ای مردم) به الله و پیامبرش ایمان بیاورید و (دین) اورا یاری کنید، و او را بزرگ دارید، و بامداد و شامگاه او را تسبیح گویید. ﴿۹﴾

﴿ إِنَّ ٱلَّذِینَ یُبَایِعُونَکَ إِنَّمَا یُبَایِعُونَ ٱللَّهَ یَدُ ٱللَّهِ فَوۡقَ أَیۡدِیهِمۡۚ فَمَن نَّکَثَ فَإِنَّمَا یَنکُثُ عَلَىٰ نَفۡسِهِۦۖ وَمَنۡ أَوۡفَىٰ بِمَا عَٰهَدَ عَلَیۡهُ ٱللَّهَ فَسَیُؤۡتِیهِ أَجۡرًا عَظِیمٗا ١٠ إِنَّ ٱلَّذِینَ یُبَایِعُونَکَ إِنَّمَا یُبَایِعُونَ ٱللَّهَ یَدُ ٱللَّهِ فَوۡقَ أَی سَیَقُولُ لَکَ ٱلۡمُخَلَّفُونَ مِنَ ٱلۡأَعۡرَابِ شَغَلَتۡنَآ أَمۡوَٰلُنَا وَأَهۡلُونَا فَٱسۡتَغۡفِرۡ لَنَاۚ یَقُولُونَ بِأَلۡسِنَتِهِم مَّا لَیۡسَ فِی قُلُوبِهِمۡۚ قُلۡ فَمَن یَمۡلِکُ لَکُم مِّنَ ٱللَّهِ شَیۡ‍ًٔا إِنۡ أَرَادَ بِکُمۡ ضَرًّا أَوۡ أَرَادَ بِکُمۡ نَفۡعَۢاۚ بَلۡ کَانَ ٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ خَبِیرَۢا ١١ بَلۡ ظَنَنتُمۡ أَن لَّن یَنقَلِبَ ٱلرَّسُولُ وَٱلۡمُؤۡمِنُونَ إِلَىٰٓ أَهۡلِیهِمۡ أَبَدٗا وَزُیِّنَ ذَٰلِکَ فِی قُلُوبِکُمۡ وَظَنَنتُمۡ ظَنَّ ٱلسَّوۡءِ وَکُنتُمۡ قَوۡمَۢا بُورٗا ١٢ وَمَن لَّمۡ یُؤۡمِنۢ بِٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ فَإِنَّآ أَعۡتَدۡنَا لِلۡکَٰفِرِینَ سَعِیرٗا ١٣ وَلِلَّهِ مُلۡکُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ یَغۡفِرُ لِمَن یَشَآءُ وَیُعَذِّبُ مَن یَشَآءُۚ وَکَانَ ٱللَّهُ غَفُورٗا رَّحِیمٗا ١٤ سَیَقُولُ ٱلۡمُخَلَّفُونَ إِذَا ٱنطَلَقۡتُمۡ إِلَىٰ مَغَانِمَ لِتَأۡخُذُوهَا ذَرُونَا نَتَّبِعۡکُمۡۖ یُرِیدُونَ أَن یُبَدِّلُواْ کَلَٰمَ ٱللَّهِۚ قُل لَّن تَتَّبِعُونَا کَذَٰلِکُمۡ قَالَ ٱللَّهُ مِن قَبۡلُۖ فَسَیَقُولُونَ بَلۡ تَحۡسُدُونَنَاۚ بَلۡ کَانُواْ لَا یَفۡقَهُونَ إِلَّا قَلِیلٗا ١٥ ﴾

بی‌گمان کسانی‌که با تو بیعت می‌کنند [۱۸۳]، جز این نیست که با الله بیعت می‌کنند، دست الله بالای دست آن‌هاست، پس هرکس که پیمان شکنی کند، تنها به زیان خودش پیمان شکسته است، و هرکس به آنچه که بر آن با الله عهد بسته وفا کند، بزودی پاداش عظیمی به او خواهد داد. ﴿۱۰﴾به زودی باز ماندگان از اعراب (بادیه‌نشین، عذر آورده و) به تو (ای پیامبر) می‌گویند: «(نگهداری) اموال و زن و فرزندان‌مان ما را به خود مشغول داشت، (و نتوانستیم در سفر حدیبیه همراه شما باشیم) پس برای ما طلب آمرزش کن» آن‌ها با زبان‌های خود چیزی می‌گویند که در دل‌های آن‌ها نیست، بگو: «چه کسی می‌تواند در برابر الله از شما دفاع کند، اگر در حق شما زیانی بخواهد و یا در حق شما نفی بخواهد؟! بلکه الله به آنچه انجام می‌دهید آگاه است». ﴿۱۱﴾بلکه شما گمان بردید که پیامبر (الله) و مؤمنان هرگز به سوی خانوادۀ خویش باز نخواهند گشت، و این (گمان) در دل‌های شما زینت یافته بود، و گمان بد بردید، و قومی هلاک شده (و نابود) گشتید. ﴿۱۲﴾و هرکس که به الله و پیامبرش ایمان نیاورد، پس (بداند که) ما برای کافران آتش سوزان (جهنم) را آماده کرده‌ایم. ﴿۱۳﴾فرمانروایی آسمان‌ها و زمین از آنِ الله است، هر که را بخواهد می‌آمرزد، و هر که را بخواهد عذاب می‌کند، و الله آمرزندۀ مهربان است. ﴿۱۴﴾هنگامی‌که به سوی غنایم [۱۸۴](خیبر) حرکت نمودید تا آن‌ها را برگیرید، بازماندگان (حدیبیه) خواهند گفت: «بگذارید ما (نیز) در پی شما بیاییم». آن‌ها می‌خواهند کلام الله را تغییر دهند، (ای پیامبر) بگو: «هرگز از پی ما نیایید، این چنین الله از پیش فرموده است». پس آن‌ها خواهند گفت: «(نه) بلکه، شما به ما حسادت می‌ورزید». بلکه (حقیقیت این است که) جز اندکی در نمی‌یابند. ﴿۱۵﴾

﴿ قُل لِّلۡمُخَلَّفِینَ مِنَ ٱلۡأَعۡرَابِ سَتُدۡعَوۡنَ إِلَىٰ قَوۡمٍ أُوْلِی بَأۡسٖ شَدِیدٖ تُقَٰتِلُونَهُمۡ أَوۡ یُسۡلِمُونَۖ فَإِن تُطِیعُواْ یُؤۡتِکُمُ ٱللَّهُ أَجۡرًا حَسَنٗاۖ وَإِن تَتَوَلَّوۡاْ کَمَا تَوَلَّیۡتُم مِّن قَبۡلُ یُعَذِّبۡکُمۡ عَذَابًا أَلِیمٗا ١٦ لَّیۡسَ عَلَى ٱلۡأَعۡمَىٰ حَرَجٞ وَلَا عَلَى ٱلۡأَعۡرَجِ حَرَجٞ وَلَا عَلَى ٱلۡمَرِیضِ حَرَجٞۗ وَمَن یُطِعِ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ یُدۡخِلۡهُ جَنَّٰتٖ تَجۡرِی مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُۖ وَمَن یَتَوَلَّ یُعَذِّبۡهُ عَذَابًا أَلِیمٗا ١٧ ۞لَّقَدۡ رَضِیَ ٱللَّهُ عَنِ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ إِذۡ یُبَایِعُونَکَ تَحۡتَ ٱلشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِی قُلُوبِهِمۡ فَأَنزَلَ ٱلسَّکِینَةَ عَلَیۡهِمۡ وَأَثَٰبَهُمۡ فَتۡحٗا قَرِیبٗا ١٨ وَمَغَانِمَ کَثِیرَةٗ یَأۡخُذُونَهَاۗ وَکَانَ ٱللَّهُ عَزِیزًا حَکِیمٗا ١٩ وَعَدَکُمُ ٱللَّهُ مَغَانِمَ کَثِیرَةٗ تَأۡخُذُونَهَا فَعَجَّلَ لَکُمۡ هَٰذِهِۦ وَکَفَّ أَیۡدِیَ ٱلنَّاسِ عَنکُمۡ وَلِتَکُونَ ءَایَةٗ لِّلۡمُؤۡمِنِینَ وَیَهۡدِیَکُمۡ صِرَٰطٗا مُّسۡتَقِیمٗا ٢٠ وَأُخۡرَىٰ لَمۡ تَقۡدِرُواْ عَلَیۡهَا قَدۡ أَحَاطَ ٱللَّهُ بِهَاۚ وَکَانَ ٱللَّهُ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ قَدِیرٗا ٢١ وَلَوۡ قَٰتَلَکُمُ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ لَوَلَّوُاْ ٱلۡأَدۡبَٰرَ ثُمَّ لَا یَجِدُونَ وَلِیّٗا وَلَا نَصِیرٗا ٢٢ سُنَّةَ ٱللَّهِ ٱلَّتِی قَدۡ خَلَتۡ مِن قَبۡلُۖ وَلَن تَجِدَ لِسُنَّةِ ٱللَّهِ تَبۡدِیلٗا ٢٣ ﴾

(ای پیامبر،) به باز ماندگان از اعراب (بادیه نیشن) بگو: «به زودی فراخوانده می‌شوید به سوی قومی سخت جنگجو (و نیرومند) که با آن‌ها نبرد کنید، یا اسلام بیاورند، پس اگر اطاعت کنید، الله پاداش نیکی به شما می‌دهد، و اگر سرپیچی کنید همان گونه که پیش از این سرپیچی کردید، شما را به عذابی دردناک عذاب می‌دهد». ﴿۱۶﴾بر نابینا گناهی نیست، و بر لنگ (نیز) گناهی نیست، و بر بیمار (هم) گناهی نیست، (اگر این‌ها در جهاد شرکت نکنند). و هرکس از الله و رسولش اطاعت نماید، او را در باغ‌هایی (از بهشت) وارد می‌سازد که نهرها از زیر (درختان) آن جاری است، و هر کس که سرپیچی کند به عذابی دردناک او را عذاب می‌کند. ﴿۱۷﴾به راستی الله از مؤمنان - هنگامی‌که زیر درخت با تو بیعت کردند- خشنود شد [۱۸۵]، پس آنچه که در درون دل‌های شان بود دانست، لذا آرامش را بر آن‌ها نازل کرد و پیروزی (و فتحی) نزدیک را به آن‌ها پاداش داد. ﴿۱۸﴾و (همچنین) غنیمت‌های فراوانی که آن را به دست می‌آوردند، و الله پیروزمند حکیم است. ﴿۱۹﴾الله غنیمت‌های فراوانی به شما وعده داده است که آن‌ها را به دست می‌آورید، پس این (غنیمت خیبر) را برای شما زودتر فراهم ساخت، و دست (تعدّی) مردم (مخالف و دشمن) را از شما باز داشت، و تا (عبرت و) نشانه‌ای برای مؤمنان باشد، و شما را به راه راست هدایت کند. ﴿۲۰﴾و (نیز غنیمت‌های) دیگری که هنوز به آن‌ها دست نیافته‌اید، به تحقیق الله به آن احاطه دارد، و الله بر همه چیز تواناست. ﴿۲۱﴾و اگر کسانی‌که کافر شدند، با شما می‌جنگیدند، یقیناَ پشت می‌کردند (و از میدان فرار می‌کردند) آنگاه یار و یاوری نمی‌یافتند. ﴿۲۲﴾(این) سنت الله است، که پیش از این (نیز) گذشته است، و برای سنت الله هرگز دگرگونی نخواهی یافت. ﴿۲۳﴾

﴿ وَهُوَ ٱلَّذِی کَفَّ أَیۡدِیَهُمۡ عَنکُمۡ وَأَیۡدِیَکُمۡ عَنۡهُم بِبَطۡنِ مَکَّةَ مِنۢ بَعۡدِ أَنۡ أَظۡفَرَکُمۡ عَلَیۡهِمۡۚ وَکَانَ ٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِیرًا ٢٤ هُمُ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ وَصَدُّوکُمۡ عَنِ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ وَٱلۡهَدۡیَ مَعۡکُوفًا أَن یَبۡلُغَ مَحِلَّهُۥۚ وَلَوۡلَا رِجَالٞ مُّؤۡمِنُونَ وَنِسَآءٞ مُّؤۡمِنَٰتٞ لَّمۡ تَعۡلَمُوهُمۡ أَن تَطَ‍ُٔوهُمۡ فَتُصِیبَکُم مِّنۡهُم مَّعَرَّةُۢ بِغَیۡرِ عِلۡمٖۖ لِّیُدۡخِلَ ٱللَّهُ فِی رَحۡمَتِهِۦ مَن یَشَآءُۚ لَوۡ تَزَیَّلُواْ لَعَذَّبۡنَا ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ مِنۡهُمۡ عَذَابًا أَلِیمًا ٢٥ إِذۡ جَعَلَ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ فِی قُلُوبِهِمُ ٱلۡحَمِیَّةَ حَمِیَّةَ ٱلۡجَٰهِلِیَّةِ فَأَنزَلَ ٱللَّهُ سَکِینَتَهُۥ عَلَىٰ رَسُولِهِۦ وَعَلَى ٱلۡمُؤۡمِنِینَ وَأَلۡزَمَهُمۡ کَلِمَةَ ٱلتَّقۡوَىٰ وَکَانُوٓاْ أَحَقَّ بِهَا وَأَهۡلَهَاۚ وَکَانَ ٱللَّهُ بِکُلِّ شَیۡءٍ عَلِیمٗا ٢٦ لَّقَدۡ صَدَقَ ٱللَّهُ رَسُولَهُ ٱلرُّءۡیَا بِٱلۡحَقِّۖ لَتَدۡخُلُنَّ ٱلۡمَسۡجِدَ ٱلۡحَرَامَ إِن شَآءَ ٱللَّهُ ءَامِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُءُوسَکُمۡ وَمُقَصِّرِینَ لَا تَخَافُونَۖ فَعَلِمَ مَا لَمۡ تَعۡلَمُواْ فَجَعَلَ مِن دُونِ ذَٰلِکَ فَتۡحٗا قَرِیبًا ٢٧ هُوَ ٱلَّذِیٓ أَرۡسَلَ رَسُولَهُۥ بِٱلۡهُدَىٰ وَدِینِ ٱلۡحَقِّ لِیُظۡهِرَهُۥ عَلَى ٱلدِّینِ کُلِّهِۦۚ وَکَفَىٰ بِٱللَّهِ شَهِیدٗا ٢٨ ﴾

و او کسی است که دست آن‌ها را از شما، و دست شما را از آن‌ها در درون مکه بعد از آنکه شما را بر آن‌ها پیروز گرداند، (باز داشت و) کوتاه کرد. و الله به آنچه انجام می‌دهید بیناست. ﴿۲۴﴾آن‌ها کسانی هستند که کافر شدند و شما را از مسجد الحرام بازداشتند، و از رسیدن قربانی به قربانگاهش (بازداشتند)، و اگر مردان و زنان مومن (مستضعف در مکه) نبودند، که شما آن‌ها را نمی‌شناسید، (و بیم آن نبود) که آن‌ها را پایمال (و هلاک) کنید، پس ندانسته (از کشتن) آن‌ها به شما گناه (و ننگ و رنج) می‌رسید، (الله هرگز از این جنگ جلوگیری نمی‌کرد) تا الله هرکس را بخواهد در رحمت خود وارد کند، اگر (مؤمنان و کافران در مکه) از یکدیگر جدا بودند، مسلماً کافران‌شان را به عذابی دردناک عذاب می‌کردیم. ﴿۲۵﴾آنگاه که کسانی‌که کافر شدند در دل‌های خود حمیت (= تعصب و نخوت) ـ همان حمیت جاهلیت ـ نهادند [۱۸۶]، پس الله آرامش خود را بر رسولش و بر مؤمنان نازل فرمود، و آن‌ها را به کلمۀ تقوا ملزم ساخت، و آن‌ها از هر کس سزاوار تر و اهل آن بودند، و الله به همه چیز داناست. ﴿۲۶﴾به راستی الله رؤیای رسولش را به حق تحقق بخشید، قطعاً اگر الله بخواهد همه شما در نهایت امنیت (و) در حالی‌که سرهای خود را تراشیده و (یا) کوتاه کرده‌اید، و از هیچ کس ترس ندارید وارد مسجد الحرام خواهید شد، پس (الله) چیزهایی را می‌دانست که شما نمی‌دانستید، و پیش از آن، فتح (و پیروزی) نزدیکی (برای شما) مقرر نمود. ﴿۲۷﴾او کسی است که رسولش را به هدایت و دین حق فرستاد، تا آن را بر همۀ ادیان پیروز گرداند و کافی است که الله گواه باشد. ﴿۲۸﴾

[۱۸۰] مراد از این فتح و پیروزی صلح حدیبیه است. (تفسیر ابن کثیر). [۱۸۱] در حدیث آمده است که رسول اللهجفرمود: «امشب بر من سورۀ نازل شده است که نزد من از آنچه که خورشید برآن تابیده محبوب‌تر است» آنگاه این آیات ﴿إِنَّا فَتَحۡنَا لَکَ فَتۡحٗا مُّبِینٗا﴾را تلاوت نمودند. (صحیح بخاری ۴۱۷۷). [۱۸۲] با این و جود رسول اللهجآنقدر عبادت می‌کردند، که پا‌های مبارک‌شان ورم می‌کرد، مغیره بن شعبه می‌گوید: رسول اللهجشب‌ها آن قدر به نماز می‌ایستاد که پاهای مبارک‌شان ورم کرد، چون به ایشان گفته شد: الله گناه گذشته و آیندۀ شما را بخشیده است پس چرا خودت را به زحمت می‌اندازی؟ فرمودند: «آیا بندۀ شکر گذار نباشم؟». صحیح بخاری (۱۱۳۰، ۴۸۳۶) و صحیح مسلم (۲۸۱۹). [۱۸۳] مراد از این بیعت، بیت رضوان است که در روز حدیبیه زیر درختی انجام گرفت. (تفسیر ابن کثیر) جابر بن عبد الله می‌گوید: رسول اللهجدر روز حدیبیه خطاب به ما فرمود: «شما بهترین مردم روی زمین هستید» و تعداد ما درآن روز یک هزار چهار صد نفر بود. (صحیح بخاری ۴۱۵۵). [۱۸۴] مراد از این غنایم، غنایم خیبر بود که بین آن و صلح حدیبیه سه ماه بود، زیرا که صلح حدیبیه در ذی القعده سال ششم هجری انجام گرفت و خیبر در محرم سال هفتم هجری فتح گردید، و رسول اللهجکسانی را با خود به خیبر بردند که در حدیبیه شرکت داشتند. (تفسیر طبری). [۱۸۵] جابرساز رسول اللهجروایت می‌کند که فرمود: «هیچ یک از کسانی که زیر درخت با من بیعت کرده‌اند، وارد دوزخ نمی‌شوند». (مسند احمد ۳/۳۵۰ و صحیح مسلم ۲۴۹۶ و ابو داود ۴۶۵۳) [۱۸۶] این آیه اشاره به صلح حدیبیه دارد، تعصب و نخوت جاهلی آنان این بود، که نبوت رسول اللهجرا تسلیم نکردند، و به نوشتن بسم الله الرحمن الرحیم اقرار ننمودند، و مانع رفتن مسلمانان به خانه الله شدند. (به صحیح بخاری ۲۷۳۱ ـ ۲۷۳۲ و تفسیر ابن کثیر رجوع کنید). ﴿ مُّحَمَّدٞ رَّسُولُ ٱللَّهِۚ وَٱلَّذِینَ مَعَهُۥٓ أَشِدَّآءُ عَلَى ٱلۡکُفَّارِ رُحَمَآءُ بَیۡنَهُمۡۖ تَرَىٰهُمۡ رُکَّعٗا سُجَّدٗا یَبۡتَغُونَ فَضۡلٗا مِّنَ ٱللَّهِ وَرِضۡوَٰنٗاۖ سِیمَاهُمۡ فِی وُجُوهِهِم مِّنۡ أَثَرِ ٱلسُّجُودِۚ ذَٰلِکَ مَثَلُهُمۡ فِی ٱلتَّوۡرَىٰةِۚ وَمَثَلُهُمۡ فِی ٱلۡإِنجِیلِ کَزَرۡعٍ أَخۡرَجَ شَطۡ‍َٔهُۥ فَ‍َٔازَرَهُۥ فَٱسۡتَغۡلَظَ فَٱسۡتَوَىٰ عَلَىٰ سُوقِهِۦ یُعۡجِبُ ٱلزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ ٱلۡکُفَّارَۗ وَعَدَ ٱللَّهُ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ مِنۡهُم مَّغۡفِرَةٗ وَأَجۡرًا عَظِیمَۢا ٢٩﴾

محمد (ج) رسول الله است، و کسانی‌که با او هستند، بر کافران سخت گیر (و شدید) و در میان خود مهربانند، آن‌ها را در حال رکوع و سجده می‌بینی که از الله فضل و خشنودی می‌طلبند، نشانۀ (درستکاری) آن‌ها در چهره‌هایشان از اثر سجده (نمایان) است. این توصیف آن‌ها در تورات است، و توصیف آن‌ها در انجیل همانند زراعتی که جوانه بزند، سپس آن را تقویت کرد، تا محکم گردیده، و بر پای خودایستاده است، و کشاورزان را به شگفتی وامی‌دارد، تا از (دیدن) آن‌ها کافران را به خشم آورد، الله به کسانی از آن‌ها که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند وعدۀ آمرزش و پاداش عظیمی داده‌است [۱۸۷]. ﴿۲۹﴾

سوره فتح

سُورَةُ الفَتۡحِ

بسم الله الرحمن الرحیم

﴿ إِنَّا فَتَحۡنَا لَکَ فَتۡحٗا مُّبِینٗا ١ لِّیَغۡفِرَ لَکَ ٱللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنۢبِکَ وَمَا تَأَخَّرَ وَیُتِمَّ نِعۡمَتَهُۥ عَلَیۡکَ وَیَهۡدِیَکَ صِرَٰطٗا مُّسۡتَقِیمٗا ٢ وَیَنصُرَکَ ٱللَّهُ نَصۡرًا عَزِیزًا ٣ هُوَ ٱلَّذِیٓ أَنزَلَ ٱلسَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ لِیَزۡدَادُوٓاْ إِیمَٰنٗا مَّعَ إِیمَٰنِهِمۡۗ وَلِلَّهِ جُنُودُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ وَکَانَ ٱللَّهُ عَلِیمًا حَکِیمٗا ٤ لِّیُدۡخِلَ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ وَٱلۡمُؤۡمِنَٰتِ جَنَّٰتٖ تَجۡرِی مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِینَ فِیهَا وَیُکَفِّرَ عَنۡهُمۡ سَیِّ‍َٔاتِهِمۡۚ وَکَانَ ذَٰلِکَ عِندَ ٱللَّهِ فَوۡزًا عَظِیمٗا ٥ وَیُعَذِّبَ ٱلۡمُنَٰفِقِینَ وَٱلۡمُنَٰفِقَٰتِ وَٱلۡمُشۡرِکِینَ وَٱلۡمُشۡرِکَٰتِ ٱلظَّآنِّینَ بِٱللَّهِ ظَنَّ ٱلسَّوۡءِۚ عَلَیۡهِمۡ دَآئِرَةُ ٱلسَّوۡءِۖ وَغَضِبَ ٱللَّهُ عَلَیۡهِمۡ وَلَعَنَهُمۡ وَأَعَدَّ لَهُمۡ جَهَنَّمَۖ وَسَآءَتۡ مَصِیرٗا ٦ وَلِلَّهِ جُنُودُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ وَکَانَ ٱللَّهُ عَزِیزًا حَکِیمًا ٧ إِنَّآ أَرۡسَلۡنَٰکَ شَٰهِدٗا وَمُبَشِّرٗا وَنَذِیرٗا ٨ لِّتُؤۡمِنُواْ بِٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ وَتُعَزِّرُوهُ وَتُوَقِّرُوهُۚ وَتُسَبِّحُوهُ بُکۡرَةٗ وَأَصِیلًا ٩

به نام خداوند بخشندۀ مهربان

هرآیینه ما حکم کردیم براى تو به فتح ظاهر [1062]. ﴿1﴾عاقبت فتح آن است که بیامرزد تو را خدا، آنچه که سابق گذشت از گناه تو و آنچه پس ماند و تمام کند نعمت خود را بر تو و بنماید تو را راه راست. ﴿2﴾و تا نصرت دهد تو را خدا به نصرت قوى. ﴿3﴾اوست آن که فرود آورده اطمینان را بر دل مسلمانان تا زیاده شود ایمان ایشان با ایمان سابق ایشان و خداى راست لشکر آسمان‌ها و زمین و هست خدا دانا با حکمت. ﴿4﴾عاقبت نزول سکینه آن است که در آرد مردان مسلمانان را و زنان مسلمانان را به بوستان‌ها می‌رود زیر آن جوی‌ها جاویدان آنجا و زایل کند از ایشان جرم‌هاى ایشان را و هست این مقدمه، نزدیک خدا فیروزى بزرگ. ﴿5﴾تا عذاب کند مردان منافق را و زنان منافق را و مردان شرک آرنده را و زنان شرک آرنده را که گمان کننده‏اند بر خدا گمان بد. بر ایشان باد مصیبت بد و به خشم آمد خدا بر ایشان و لعنت کرد ایشان را و آماده ساخت براى ایشان دوزخ را و بدجایی است دوزخ. ﴿6﴾و خداى راست لشکر آسمان‌ها و زمین و هست خدا غالب با حکمت. ﴿7﴾هرآیینه ما فرستادیم تو را اظهار حق کننده و بشارت دهنده و ترساننده. ﴿8﴾تا ایمان آرید اى مسلمانان به خدا و و به رسول او و تا نصرت دهید دین خدا را و بزرگى اعتقاد کنید او را و به پاکى یاد کنید او را بامداد و پگاه. ﴿9﴾

﴿ إِنَّ ٱلَّذِینَ یُبَایِعُونَکَ إِنَّمَا یُبَایِعُونَ ٱللَّهَ یَدُ ٱللَّهِ فَوۡقَ أَیۡدِیهِمۡۚ فَمَن نَّکَثَ فَإِنَّمَا یَنکُثُ عَلَىٰ نَفۡسِهِۦۖ وَمَنۡ أَوۡفَىٰ بِمَا عَٰهَدَ عَلَیۡهُ ٱللَّهَ فَسَیُؤۡتِیهِ أَجۡرًا عَظِیمٗا ١٠ إِنَّ ٱلَّذِینَ یُبَایِعُونَکَ إِنَّمَا یُبَایِعُونَ ٱللَّهَ یَدُ ٱللَّهِ فَوۡقَ أَی سَیَقُولُ لَکَ ٱلۡمُخَلَّفُونَ مِنَ ٱلۡأَعۡرَابِ شَغَلَتۡنَآ أَمۡوَٰلُنَا وَأَهۡلُونَا فَٱسۡتَغۡفِرۡ لَنَاۚ یَقُولُونَ بِأَلۡسِنَتِهِم مَّا لَیۡسَ فِی قُلُوبِهِمۡۚ قُلۡ فَمَن یَمۡلِکُ لَکُم مِّنَ ٱللَّهِ شَیۡ‍ًٔا إِنۡ أَرَادَ بِکُمۡ ضَرًّا أَوۡ أَرَادَ بِکُمۡ نَفۡعَۢاۚ بَلۡ کَانَ ٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ خَبِیرَۢا ١١ بَلۡ ظَنَنتُمۡ أَن لَّن یَنقَلِبَ ٱلرَّسُولُ وَٱلۡمُؤۡمِنُونَ إِلَىٰٓ أَهۡلِیهِمۡ أَبَدٗا وَزُیِّنَ ذَٰلِکَ فِی قُلُوبِکُمۡ وَظَنَنتُمۡ ظَنَّ ٱلسَّوۡءِ وَکُنتُمۡ قَوۡمَۢا بُورٗا ١٢ وَمَن لَّمۡ یُؤۡمِنۢ بِٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ فَإِنَّآ أَعۡتَدۡنَا لِلۡکَٰفِرِینَ سَعِیرٗا ١٣ وَلِلَّهِ مُلۡکُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ یَغۡفِرُ لِمَن یَشَآءُ وَیُعَذِّبُ مَن یَشَآءُۚ وَکَانَ ٱللَّهُ غَفُورٗا رَّحِیمٗا ١٤ سَیَقُولُ ٱلۡمُخَلَّفُونَ إِذَا ٱنطَلَقۡتُمۡ إِلَىٰ مَغَانِمَ لِتَأۡخُذُوهَا ذَرُونَا نَتَّبِعۡکُمۡۖ یُرِیدُونَ أَن یُبَدِّلُواْ کَلَٰمَ ٱللَّهِۚ قُل لَّن تَتَّبِعُونَا کَذَٰلِکُمۡ قَالَ ٱللَّهُ مِن قَبۡلُۖ فَسَیَقُولُونَ بَلۡ تَحۡسُدُونَنَاۚ بَلۡ کَانُواْ لَا یَفۡقَهُونَ إِلَّا قَلِیلٗا ١٥ ﴾

هرآیینه آنان‌که بیعت می‌کنند با تو جز این نیست که بیعت می‌کنند با خدا. دست خدا است بالاى دست ایشان، پس هر که عهد بشکند پس جز این نیست که مى‏شکند به ضرر نفس خود و هر که تمام کند آنچه بر آن با خدا عهد کرده است، خواهد داد او را مزد بزرگ. ﴿10﴾خواهند گفت با تو پس گذاشتگان از اعراب: [1063]مشغول کرد ما را اموال ما و فرزندان ما، پس طلب آمرزش کن براى ما می‌گویند به زبان خود آنچه نیست در دل ایشان بگو: که مى‏تواند براى شما از خدا چیزى اگر خواهد زیان رسانیدن به شما یا خواهد در حق شما سود دادن؟ بلکه هست خدا به آنچه می‌کنید خبردار. ﴿11﴾[نی!] بلکه ظن کردید که بازنخواهد گشت پیغامبر و مسلمانان به سوى اهل خانۀ خویش هرگز و آراسته شد این ظن در دل شما و ظن کردید ظن بد و گشتید قومى هلاک شده. ﴿12﴾و هر که ایمان نیاورد به خدا و پیغامبر او پس هرآیینه ما آماده کردیم براى این کافران آتش را. ﴿13﴾و خدای راست پادشاهى آسمان‌ها و زمین مى‏آمرزد هر که را خواهد و عذاب می‌کند هر که را خواهد و هست خدا آمرزگار مهربان. ﴿14﴾خواهند گفت با تو پس گذاشتگان وقتى که روانه شوید به سوى غنیمت‌ها [1064]تا به دست آرید آن را: بگذارید ما را تا از پى شما رویم می‌خواهند که مخالفت کنند وعدۀ خدا را. بگو: پیروى ما نخواهید کرد همچنین فرموده است خدا پیش از این پس خواهند گفت: [نى]، بلکه حسد می‌کنید با ما بلکه همیشه فهم نمی‌کردند مگر اندکى. ﴿15﴾

﴿ قُل لِّلۡمُخَلَّفِینَ مِنَ ٱلۡأَعۡرَابِ سَتُدۡعَوۡنَ إِلَىٰ قَوۡمٍ أُوْلِی بَأۡسٖ شَدِیدٖ تُقَٰتِلُونَهُمۡ أَوۡ یُسۡلِمُونَۖ فَإِن تُطِیعُواْ یُؤۡتِکُمُ ٱللَّهُ أَجۡرًا حَسَنٗاۖ وَإِن تَتَوَلَّوۡاْ کَمَا تَوَلَّیۡتُم مِّن قَبۡلُ یُعَذِّبۡکُمۡ عَذَابًا أَلِیمٗا ١٦ لَّیۡسَ عَلَى ٱلۡأَعۡمَىٰ حَرَجٞ وَلَا عَلَى ٱلۡأَعۡرَجِ حَرَجٞ وَلَا عَلَى ٱلۡمَرِیضِ حَرَجٞۗ وَمَن یُطِعِ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ یُدۡخِلۡهُ جَنَّٰتٖ تَجۡرِی مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُۖ وَمَن یَتَوَلَّ یُعَذِّبۡهُ عَذَابًا أَلِیمٗا ١٧ ۞لَّقَدۡ رَضِیَ ٱللَّهُ عَنِ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ إِذۡ یُبَایِعُونَکَ تَحۡتَ ٱلشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِی قُلُوبِهِمۡ فَأَنزَلَ ٱلسَّکِینَةَ عَلَیۡهِمۡ وَأَثَٰبَهُمۡ فَتۡحٗا قَرِیبٗا ١٨ وَمَغَانِمَ کَثِیرَةٗ یَأۡخُذُونَهَاۗ وَکَانَ ٱللَّهُ عَزِیزًا حَکِیمٗا ١٩ وَعَدَکُمُ ٱللَّهُ مَغَانِمَ کَثِیرَةٗ تَأۡخُذُونَهَا فَعَجَّلَ لَکُمۡ هَٰذِهِۦ وَکَفَّ أَیۡدِیَ ٱلنَّاسِ عَنکُمۡ وَلِتَکُونَ ءَایَةٗ لِّلۡمُؤۡمِنِینَ وَیَهۡدِیَکُمۡ صِرَٰطٗا مُّسۡتَقِیمٗا ٢٠ وَأُخۡرَىٰ لَمۡ تَقۡدِرُواْ عَلَیۡهَا قَدۡ أَحَاطَ ٱللَّهُ بِهَاۚ وَکَانَ ٱللَّهُ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ قَدِیرٗا ٢١ وَلَوۡ قَٰتَلَکُمُ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ لَوَلَّوُاْ ٱلۡأَدۡبَٰرَ ثُمَّ لَا یَجِدُونَ وَلِیّٗا وَلَا نَصِیرٗا ٢٢ سُنَّةَ ٱللَّهِ ٱلَّتِی قَدۡ خَلَتۡ مِن قَبۡلُۖ وَلَن تَجِدَ لِسُنَّةِ ٱللَّهِ تَبۡدِیلٗا ٢٣ ﴾

بگو: [یا محمد] پس گذاشتگان را از اعراب که شما خوانده خواهید شد به سوى کارزار قومى، خداوند کارزار سخت [1065]که جنگ کنید با ایشان یا آنکه مسلمان شوند. پس اگر فرمانبردارى کنید بدهد خدا شما را مزد نیک و اگر روى گردان شوید چنانکه روى گردان شده بودید پیش از این عقوبت کند شما را به عقوبت در دهنده. ﴿16﴾نیست بر نابینا گناهى و نه بر لنگ گناهى و نه بر بیمار گناهى [1066]و هر که فرمان برد خدا و رسول او را در آردش به بوستان‌ها می‌رود زیر آن جوی‌ها و هر که روى گردان شود عقوبت کند آن را به عقوبت درد دهنده. ﴿17﴾هرآیینه خوشنود شد خدا از مسلمانان وقتى که بیعت می‌کردند با تو زیر درخت، پس دانست آنچه در دل ایشان است پس فرود آورد اطمینان دل بر ایشان و ثواب داد ایشان را فتحى نزدیک. ﴿18﴾و غنیمت‌هاى بسیار که به دست آرند آن را [1067]و هست خدا غالب با حکمت. ﴿19﴾وعده داده است شما را خدا غنیمت‌هاى بسیار که به دست آرید آنها را، پس زود عطا کرد این غنیمت [1068]‌ و بازداشت دست مردمان را از شما [1069]و تا باشد این مقدمه نشانه‌ای مسلمانان را و تا بنماید خدا شما را راهِ راست [1070]. ﴿20﴾و وعده داد خدا غنیمت‌هاى دیگر نیز که هنوز دست نیافته‏اید بر آن، دانسته است خداى آن را و هست خدا بر همه چیز توانا [1071]. ﴿21﴾و اگر جنگ می‌کردند با شما کافران البته به سوى شما می‌گردانیدند پشت را باز نمى‏یافتند کارسازى و نه نصرت دهنده‌ای. ﴿22﴾[مانند] آیین خدا که گذشته است پیش از این و نخواهى یافت آیین خدا را تبدیلى. ﴿23﴾

﴿ وَهُوَ ٱلَّذِی کَفَّ أَیۡدِیَهُمۡ عَنکُمۡ وَأَیۡدِیَکُمۡ عَنۡهُم بِبَطۡنِ مَکَّةَ مِنۢ بَعۡدِ أَنۡ أَظۡفَرَکُمۡ عَلَیۡهِمۡۚ وَکَانَ ٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِیرًا ٢٤ هُمُ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ وَصَدُّوکُمۡ عَنِ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ وَٱلۡهَدۡیَ مَعۡکُوفًا أَن یَبۡلُغَ مَحِلَّهُۥۚ وَلَوۡلَا رِجَالٞ مُّؤۡمِنُونَ وَنِسَآءٞ مُّؤۡمِنَٰتٞ لَّمۡ تَعۡلَمُوهُمۡ أَن تَطَ‍ُٔوهُمۡ فَتُصِیبَکُم مِّنۡهُم مَّعَرَّةُۢ بِغَیۡرِ عِلۡمٖۖ لِّیُدۡخِلَ ٱللَّهُ فِی رَحۡمَتِهِۦ مَن یَشَآءُۚ لَوۡ تَزَیَّلُواْ لَعَذَّبۡنَا ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ مِنۡهُمۡ عَذَابًا أَلِیمًا ٢٥ إِذۡ جَعَلَ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ فِی قُلُوبِهِمُ ٱلۡحَمِیَّةَ حَمِیَّةَ ٱلۡجَٰهِلِیَّةِ فَأَنزَلَ ٱللَّهُ سَکِینَتَهُۥ عَلَىٰ رَسُولِهِۦ وَعَلَى ٱلۡمُؤۡمِنِینَ وَأَلۡزَمَهُمۡ کَلِمَةَ ٱلتَّقۡوَىٰ وَکَانُوٓاْ أَحَقَّ بِهَا وَأَهۡلَهَاۚ وَکَانَ ٱللَّهُ بِکُلِّ شَیۡءٍ عَلِیمٗا ٢٦ لَّقَدۡ صَدَقَ ٱللَّهُ رَسُولَهُ ٱلرُّءۡیَا بِٱلۡحَقِّۖ لَتَدۡخُلُنَّ ٱلۡمَسۡجِدَ ٱلۡحَرَامَ إِن شَآءَ ٱللَّهُ ءَامِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُءُوسَکُمۡ وَمُقَصِّرِینَ لَا تَخَافُونَۖ فَعَلِمَ مَا لَمۡ تَعۡلَمُواْ فَجَعَلَ مِن دُونِ ذَٰلِکَ فَتۡحٗا قَرِیبًا ٢٧ هُوَ ٱلَّذِیٓ أَرۡسَلَ رَسُولَهُۥ بِٱلۡهُدَىٰ وَدِینِ ٱلۡحَقِّ لِیُظۡهِرَهُۥ عَلَى ٱلدِّینِ کُلِّهِۦۚ وَکَفَىٰ بِٱللَّهِ شَهِیدٗا ٢٨ مُّحَمَّدٞ رَّسُولُ ٱللَّهِۚ وَٱلَّذِینَ مَعَهُۥٓ أَشِدَّآءُ عَلَى ٱلۡکُفَّارِ رُحَمَآءُ بَیۡنَهُمۡۖ تَرَىٰهُمۡ رُکَّعٗا سُجَّدٗا یَبۡتَغُونَ فَضۡلٗا مِّنَ ٱللَّهِ وَرِضۡوَٰنٗاۖ سِیمَاهُمۡ فِی وُجُوهِهِم مِّنۡ أَثَرِ ٱلسُّجُودِۚ ذَٰلِکَ مَثَلُهُمۡ فِی ٱلتَّوۡرَىٰةِۚ وَمَثَلُهُمۡ فِی ٱلۡإِنجِیلِ کَزَرۡعٍ أَخۡرَجَ شَطۡ‍َٔهُۥ فَ‍َٔازَرَهُۥ فَٱسۡتَغۡلَظَ فَٱسۡتَوَىٰ عَلَىٰ سُوقِهِۦ یُعۡجِبُ ٱلزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ ٱلۡکُفَّارَۗ وَعَدَ ٱللَّهُ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ مِنۡهُم مَّغۡفِرَةٗ وَأَجۡرًا عَظِیمَۢا ٢٩﴾

و اوست آن که بازداشت دست کافران را از شما و دست شما را از کافران در میان مکه، بعد از آنکه فیروزمند ساخت شما را بر ایشان و هست خدا به آنچه می‌کنید بینا [1072]. ﴿24﴾این کفار قریش، آنانند که کافر شدند و بازداشتند شما را از مسجد حرام و بازداشتند قربانى را موقوف داشته از آنکه برسد به جاى خود و اگر نبودى مردمان مسلمانان و زنان مسلمانان که نمی‌دانید ایشان را، اگر نبودى خوف آنکه پى کنید سر ایشان را، پس برسد به شما گناهى به غیر دانست [1073]. فتح را مؤخر کرد خدا تا درآرد هر که را خواهد بر رحمت خود اگر هم جدا مى‏بودند این هر دو فریق البته عقوبت مى‏کردیم کافران را عقوبت درد دهنده. ﴿25﴾آنگاه که مصمّم کردند کافران در دل خویش غیرت را از جنس غیرت جاهلیت، پس فرود آورد خدا اطمینان خود را بر پیغامبر خود و بر مسلمانان و ثابت کرد بر ایشان سخن پرهیزگارى و بودند سزاوار به آن و اهل آن و هست خدا به هر چیز دانا [1074]. ﴿26﴾هرآیینه راست نمود خدا پیغامبر خود را خواب مطابق واقع [به این مضمون] که البته داخل خواهید شد به مسجد حرام اگر خدا خواسته است، ایمن شده تراشیده موى سر خود را به مقراض گرفته ترسان نشده، پس دانست آنچه ندانستید شما، پس میسّر کرد پیش از این فتحى نزدیک را . ﴿27﴾اوست آنکه فرستاد پیغامبر خود را به هدایت و دین راست تا غالب کندش بر ادیان همه آن و بس است خدا اظهار کننده حق. ﴿28﴾محمد پیغامبر خدا است و آنان‌که همراه اویند سخت‏اند بر کافران مهربانند در میان خود. مى‏بینى ایشان را رکوع کننده و سجده نماینده، مى‏طلبند فضل را از خدا و خوشنودى را. نشانۀ صلاح ایشان در روى ایشان است از اثر سجده. آنچه مذکور می‌شود داستان ایشان است در تورات و داستان ایشان است در انجیل. ایشان مانند زراعتى هستند که بر آورد گیاه سبزه خود را، پس قوى کرد آن را، پس ستبر شد پس باستاد خود بر ساق‌هاى خود. به شگفت مى‏آرد زراعت کنندگان را [1075]، تا که در خشم آرد به سبب دیدن ایشان کافران را وعده داده است خدا آنان را که ایمان آورده‏اند و کارهاى شایسته کردند از ایشان، آمرزش و مزد بزرگ. ﴿29﴾

[1062] مترجم گوید: آن حضرتجبه خواب دیدند، گویا آن حضرت با اصحاب در مکه داخل شدند و با اطمینانِ خاطر به حلق و قصر مشغول‌اند، پس آن سال به قصد عمره متوجه کعبه شدند وچون به حدیبیه رسیدند، کفار قریش از وصول به کعبه مانع آمدند و بعد تشویش بیسار با کفار صلح کرده بغیر از وصول به کعبه بازگشتند. خدای تعالی آن عمل را از ایشان قبول فرمود، از آن بیعت که در اثنای تشویش به جهت تأکید عزم به آن حضرتجکرده بودند، راضی شده به ثواب آن عمل، فتوح بسیار نصیب ایشان گردانید، به تخصیص فتح خیبر که بعد ازین سفر بلاتراخی واقع شده غنایم خیبر را مخصوص به حاضران بیعت گردانید و غیر ایشان را از آن غزوه منع نمود و مضمون رؤیا سال آینده به ظهور رسید. پس در بابِ وعدۀ فتوح و رد شبهۀ منافقان به سبب تعویق مضمون رؤیا و بیان حکمت تعویق و تهدید متخلفان از سفر حدیبیه و بیان خشنودی خود به اهلِ بیعت، این سوره نازل فرمود، والله اعلم. [1063] یعنی آنان که در سفر حدیبیه موافقت نکردند، والله اعلم. [1064] یعنی غنیمت‌های خیبر. [1065] یعنی فارس وروم و این معنی در زمان حضرت ابوبکر و حضرت عمربمتحقق شد، والله اعلم. [1066] یعنی در تخلف از مثل این سفر، والله اعلم. [1067] یعنی غنایم خیبر و غیره. [1068] یعنی غنایم خیبر. [1069] یعنی در حدیبیه. [1070] یعنی کفار قریش جمع شدند که آن حضرتجرا تشویشی رسانند. خدای تعالی دست ایشان را از قتال بازداشت وقضیه به صلح انجامید. [1071] یعنی غنایم فارس و روم. [1072] تعریض است به آن قصّه که بعد انعقاد صلح، هفتاد تن از اوباش قریش خواستند که بی‌خبر بر صحابه هجوم آرند. صحابه همه را اسیر کرده پیش ان حضرتجآوردند، آن حضرت عفو فرمود. ظاهر نزدیک بنده، ضعیف است و صحیح آن است که این آیت بشارت است به فتح مکه و آوردن لفظ ماضی از جهت تحقیق وقوع بشارت است، والله اعلم. [1073] یعنی تصدیق رؤیا بالفعل متحقق شدی و فتح عاجلاً میسر گشتی، والله اعلم. [1074] یعنی جماعتی از مسلمانان این صلح راکاره بودند. آخر الامر خدای تعالی اطمینان را به دل ایشان انداخت تا به مرضیِّ آن حضرتجرضا دادند، والله اعلم.