سُورَةُ المُرۡسَلَاتِ

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ

﴿وَٱلۡمُرۡسَلَٰتِ عُرۡفٗا ١ فَٱلۡعَٰصِفَٰتِ عَصۡفٗا ٢ وَٱلنَّٰشِرَٰتِ نَشۡرٗا ٣ فَٱلۡفَٰرِقَٰتِ فَرۡقٗا ٤ فَٱلۡمُلۡقِیَٰتِ ذِکۡرًا ٥ عُذۡرًا أَوۡ نُذۡرًا ٦ إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَوَٰقِعٞ ٧ فَإِذَا ٱلنُّجُومُ طُمِسَتۡ ٨ وَإِذَا ٱلسَّمَآءُ فُرِجَتۡ ٩ وَإِذَا ٱلۡجِبَالُ نُسِفَتۡ ١٠ وَإِذَا ٱلرُّسُلُ أُقِّتَتۡ ١١ لِأَیِّ یَوۡمٍ أُجِّلَتۡ ١٢ لِیَوۡمِ ٱلۡفَصۡلِ ١٣ وَمَآ أَدۡرَىٰکَ مَا یَوۡمُ ٱلۡفَصۡلِ ١٤ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ١٥ أَلَمۡ نُهۡلِکِ ٱلۡأَوَّلِینَ ١٦ ثُمَّ نُتۡبِعُهُمُ ٱلۡأٓخِرِینَ ١٧ کَذَٰلِکَ نَفۡعَلُ بِٱلۡمُجۡرِمِینَ ١٨ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ١٩﴾

به نام الله بخشندۀ مهربان

سوگند به فرشتگانی که پی در پی فرستاده شدند. ﴿۱﴾پس سوگند به فرشتگانی که همچون تندباد می‌روند. ﴿۲﴾و سوگند به فرشتگانی که (ابرها را) پراکنده می‌کنند. ﴿۳﴾پس سوگند به فرشتگانی که جداکننده (حق از باطل) اند. ﴿۴﴾و سوگند به فرشتگانی که وحی (الهی) را (به پیامبران) القا می‌کنند. ﴿۵﴾برای اتمام حجت یا برای بیم و هشدار. ﴿۶﴾بی‌گمان آنچه به شما وعده داده می‌شود، واقع خواهد شد. ﴿۷﴾پس هنگامی‌که ستارگان تیره (و محو) شود. ﴿۸﴾و هنگامی‌که آسمان شکافته شود. ﴿۹﴾و هنگامی‌که کوه‌ها (از جا کنده و) پراکنده شود. ﴿۱۰﴾و هنگامی‌که پیامبران را (جهت گواهی بر امت‌ها) وقت معین شود. ﴿۱۱﴾این (امر) برای چه روزی به تأخیر افتاده است؟! ﴿۱۲﴾برای روز جدایی، (و داوری). ﴿۱۳﴾و تو چه دانی روز جدایی (و داوری) چیست؟! ﴿۱۴﴾در آن روز (قیامت) وای بر تکذیب‌کنندگان!. ﴿۱۵﴾آیا ما پیشینیان (مجرم) را نابود نکردیم؟! ﴿۱۶﴾سپس دیگران را در پی آن‌ها خواهیم آورد. ﴿۱۷﴾این چنین با گنهکاران رفتار می‌کنیم. ﴿۱۸﴾در آن روز (قیامت) وای بر تکذیب‌کنندگان! ﴿۱۹﴾

﴿أَلَمۡ نَخۡلُقکُّم مِّن مَّآءٖ مَّهِینٖ ٢٠ فَجَعَلۡنَٰهُ فِی قَرَارٖ مَّکِینٍ ٢١ إِلَىٰ قَدَرٖ مَّعۡلُومٖ ٢٢ فَقَدَرۡنَا فَنِعۡمَ ٱلۡقَٰدِرُونَ ٢٣ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ٢٤ أَلَمۡ نَجۡعَلِ ٱلۡأَرۡضَ کِفَاتًا ٢٥ أَحۡیَآءٗ وَأَمۡوَٰتٗا ٢٦ وَجَعَلۡنَا فِیهَا رَوَٰسِیَ شَٰمِخَٰتٖ وَأَسۡقَیۡنَٰکُم مَّآءٗ فُرَاتٗا ٢٧ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ٢٨ ٱنطَلِقُوٓاْ إِلَىٰ مَا کُنتُم بِهِۦ تُکَذِّبُونَ ٢٩ ٱنطَلِقُوٓاْ إِلَىٰ ظِلّٖ ذِی ثَلَٰثِ شُعَبٖ ٣٠ لَّا ظَلِیلٖ وَلَا یُغۡنِی مِنَ ٱللَّهَبِ ٣١ إِنَّهَا تَرۡمِی بِشَرَرٖ کَٱلۡقَصۡرِ ٣٢ کَأَنَّهُۥ جِمَٰلَتٞ صُفۡرٞ ٣٣ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ٣٤ هَٰذَا یَوۡمُ لَا یَنطِقُونَ ٣٥ وَلَا یُؤۡذَنُ لَهُمۡ فَیَعۡتَذِرُونَ ٣٦ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ٣٧ هَٰذَا یَوۡمُ ٱلۡفَصۡلِۖ جَمَعۡنَٰکُمۡ وَٱلۡأَوَّلِینَ ٣٨ فَإِن کَانَ لَکُمۡ کَیۡدٞ فَکِیدُونِ ٣٩ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ٤٠ إِنَّ ٱلۡمُتَّقِینَ فِی ظِلَٰلٖ وَعُیُونٖ ٤١ وَفَوَٰکِهَ مِمَّا یَشۡتَهُونَ ٤٢ کُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ هَنِیٓ‍َٔۢا بِمَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ ٤٣ إِنَّا کَذَٰلِکَ نَجۡزِی ٱلۡمُحۡسِنِینَ ٤٤ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ٤٥ کُلُواْ وَتَمَتَّعُواْ قَلِیلًا إِنَّکُم مُّجۡرِمُونَ ٤٦ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ٤٧ وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ ٱرۡکَعُواْ لَا یَرۡکَعُونَ ٤٨ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ٤٩ فَبِأَیِّ حَدِیثِۢ بَعۡدَهُۥ یُؤۡمِنُونَ ٥٠ ﴾

آیا شما را از آبی پست (و ناچیز) نیافریدیم؟! ﴿۲۰﴾پس آن را در (رحم) قرارگاهی محفوظ (و استوار) قرار دادیم ﴿۲۱﴾تا زمانی معین؟! ﴿۲۲﴾پس ما (بر این کار) توانا بودیم، و چه نیک توانا (و قدرتمند) هستیم. ﴿۲۳﴾در آن روز (قیامت) وای بر تکذیب‌کنندگان! ﴿۲۴﴾آیا زمین را جایگاه (تجمع مردم) قرار ندادیم. ﴿۲۵﴾هم در حال حیات و زندگی‌شان و هم مرگ‌شان؟! ﴿۲۶﴾و در آن کوه‌های بسیار بلند (و استوار) قرار دادیم، و آبی شیرین (و گوارا) به شما نوشاندیم. ﴿۲۷﴾در آن روز (قیامت) وای بر تکذیب‌گنندگان! ﴿۲۸﴾(به آن‌ها گفته می‌شود:) به سوی همان چیزی بروید که پیوسته تکذیبش می‌کردید. ﴿۲۹﴾بروید به سوی سایۀ (دودهای آتش) سه شاخه! ﴿۳۰﴾نه سایه افکن (و خنک) است، و نه از (گرمی) شعله‌های آتش جلوگیری می‌کند! ﴿۳۱﴾همانا (جهنم) شراره‌هایی چون کوشک پرتاب می‌کند. ﴿۳۲﴾گویی که آن (شراره‌ها) شتران زرد رنگ هستند. ﴿۳۳﴾در آن روز (قیامت) وای بر تکذیب‌کنندگان! ﴿۳۴﴾این (همان) روزی است که سخن نمی‌گویند. ﴿۳۵﴾و به آن‌ها اجازه داده نمی‌شود تا عذر خواهی کنند. ﴿۳۶﴾در آن روز (قیامت) وای بر تکذیب‌کنندگان! ﴿۳۷﴾این (همان) روز جدایی (و داوری) است که شما و گذشتگان را گرد آورده‌ایم. ﴿۳۸﴾پس اگر (حیله و) نیرنگی دارید، آن را در حق من بکار گیرید. ﴿۳۹﴾در آن روز (قیامت) وای بر تکذیب‌کنندگان! ﴿۴۰﴾به راستی که (در آن روز) پرهیزگاران در سایه‌ها و (کنار) چشمه‌ها قرار دارند. ﴿۴۱﴾و میوه‌هایی که میل داشته باشند. ﴿۴۲﴾(به آن‌ها گفته می‌شود:) گوارا بخورید و بنوشید به پاداش آنچه می‌کردید. ﴿۴۳﴾ما اینگونه نیکوکاران را پاداش می‌دهیم». ﴿۴۴﴾در آن روز (قیامت) وای بر تکذیب‌کنندگان! ﴿۴۵﴾«(ای کافران! در این دنیا) اندکی بخورید و بهره گیرید، زیرا شما گناهکار هستید» ﴿۴۶﴾در آن روز (قیامت) وای بر تکذیب‌کنندگان! ﴿۴۷﴾و هنگامی‌که به آن‌ها گفته شود: (نماز بگزارید و) رکوع کنید، (نماز نمی‌گزارند و) رکوع نمی‌کنند. ﴿۴۸﴾در آن روز (قیامت) وای بر تکذیب‌کنندگان! ﴿۴۹﴾(ای پیامبر! اگر این مردم به این قرآن ایمان نمی‌آورند) پس بعد از آن به کدام سخن ایمان می‌آورند؟! ﴿۵۰﴾

سوره مرسلات

سُورَةُ المُرۡسَلَاتِ

بسم الله الرحمن الرحیم

﴿ وَٱلۡمُرۡسَلَٰتِ عُرۡفٗا ١ فَٱلۡعَٰصِفَٰتِ عَصۡفٗا ٢ وَٱلنَّٰشِرَٰتِ نَشۡرٗا ٣ فَٱلۡفَٰرِقَٰتِ فَرۡقٗا ٤ فَٱلۡمُلۡقِیَٰتِ ذِکۡرًا ٥ عُذۡرًا أَوۡ نُذۡرًا ٦ إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَوَٰقِعٞ ٧ فَإِذَا ٱلنُّجُومُ طُمِسَتۡ ٨ وَإِذَا ٱلسَّمَآءُ فُرِجَتۡ ٩ وَإِذَا ٱلۡجِبَالُ نُسِفَتۡ ١٠ وَإِذَا ٱلرُّسُلُ أُقِّتَتۡ ١١ لِأَیِّ یَوۡمٍ أُجِّلَتۡ ١٢ لِیَوۡمِ ٱلۡفَصۡلِ ١٣ وَمَآ أَدۡرَىٰکَ مَا یَوۡمُ ٱلۡفَصۡلِ ١٤ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ١٥ أَلَمۡ نُهۡلِکِ ٱلۡأَوَّلِینَ ١٦ ثُمَّ نُتۡبِعُهُمُ ٱلۡأٓخِرِینَ ١٧ کَذَٰلِکَ نَفۡعَلُ بِٱلۡمُجۡرِمِینَ ١٨ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ١٩﴾

به نام خداوند بخشندۀ مهربان

قسم به بادهاى فرستاده شده به وجه نیک! . ﴿1﴾پس قسم به بادهاى تند و زنده به طریق شدّت! . ﴿2﴾پس قسم به بادهاى منتشر کنندۀ ابر به پراکندن! . ﴿3﴾پس قسم به بادهاى از هم جدا کنندۀ ابر به پاره پاره نمودن! . ﴿4﴾پس قسم به جماعات فرشتگان فرود آرندۀ وحى! . ﴿5﴾براى دفع عذر و براى ترسانیدن. ﴿6﴾هرآیینه آنچه وعده داده می‌شود شما را، البته بودنی است. ﴿7﴾پس وقتى که ستاره‌ها بى‌نور کرده شود. ﴿8﴾و وقتى که آسمان شکافته شود. ﴿9﴾وقتى که کوه‌ها پاره پاره نموده ‏آید. ﴿10﴾و وقتى که پیغامبران را به میعادى معین جمع کرده شود [1229]. ﴿11﴾براى کدام روز پیغامبران را موقوف داشته شد؟. ﴿12﴾براى روز فیصل کردن. ﴿13﴾و چه چیز خبر داد تو را که چیست روز فیصل کردن؟. ﴿14﴾واى آن روز دروغ شمارندگان را!. ﴿15﴾آیا هلاک نکرده‏ایم نخستیان را؟. ﴿16﴾بعد از آن در پى ایشان آریم پسینیان را. ﴿17﴾همچنین مى‏کنیم با گناهکاران. ﴿18﴾واى آن روز دروغ شمارندگان را! . ﴿19﴾

﴿أَلَمۡ نَخۡلُقکُّم مِّن مَّآءٖ مَّهِینٖ ٢٠ فَجَعَلۡنَٰهُ فِی قَرَارٖ مَّکِینٍ ٢١ إِلَىٰ قَدَرٖ مَّعۡلُومٖ ٢٢ فَقَدَرۡنَا فَنِعۡمَ ٱلۡقَٰدِرُونَ ٢٣ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ٢٤ أَلَمۡ نَجۡعَلِ ٱلۡأَرۡضَ کِفَاتًا ٢٥ أَحۡیَآءٗ وَأَمۡوَٰتٗا ٢٦ وَجَعَلۡنَا فِیهَا رَوَٰسِیَ شَٰمِخَٰتٖ وَأَسۡقَیۡنَٰکُم مَّآءٗ فُرَاتٗا ٢٧ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ٢٨ ٱنطَلِقُوٓاْ إِلَىٰ مَا کُنتُم بِهِۦ تُکَذِّبُونَ ٢٩ ٱنطَلِقُوٓاْ إِلَىٰ ظِلّٖ ذِی ثَلَٰثِ شُعَبٖ ٣٠ لَّا ظَلِیلٖ وَلَا یُغۡنِی مِنَ ٱللَّهَبِ ٣١ إِنَّهَا تَرۡمِی بِشَرَرٖ کَٱلۡقَصۡرِ ٣٢ کَأَنَّهُۥ جِمَٰلَتٞ صُفۡرٞ ٣٣ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ٣٤ هَٰذَا یَوۡمُ لَا یَنطِقُونَ ٣٥ وَلَا یُؤۡذَنُ لَهُمۡ فَیَعۡتَذِرُونَ ٣٦ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ٣٧ هَٰذَا یَوۡمُ ٱلۡفَصۡلِۖ جَمَعۡنَٰکُمۡ وَٱلۡأَوَّلِینَ ٣٨ فَإِن کَانَ لَکُمۡ کَیۡدٞ فَکِیدُونِ ٣٩ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ٤٠ إِنَّ ٱلۡمُتَّقِینَ فِی ظِلَٰلٖ وَعُیُونٖ ٤١ وَفَوَٰکِهَ مِمَّا یَشۡتَهُونَ ٤٢ کُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ هَنِیٓ‍َٔۢا بِمَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ ٤٣ إِنَّا کَذَٰلِکَ نَجۡزِی ٱلۡمُحۡسِنِینَ ٤٤ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ٤٥ کُلُواْ وَتَمَتَّعُواْ قَلِیلًا إِنَّکُم مُّجۡرِمُونَ ٤٦ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ٤٧ وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ ٱرۡکَعُواْ لَا یَرۡکَعُونَ ٤٨ وَیۡلٞ یَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُکَذِّبِینَ ٤٩ فَبِأَیِّ حَدِیثِۢ بَعۡدَهُۥ یُؤۡمِنُونَ ٥٠ ﴾

آیا نیافریده‏ایم شما را از آب محقّر؟. ﴿20﴾پس نهادیم آن آب را در جاى مضبوط. ﴿21﴾تا اندازۀ معین. ﴿22﴾پس اندازه کردیم، پس نیکو اندازه‌کننده‌گانیم ما. ﴿23﴾واى آن روز دروغ شمارندگان را! . ﴿24﴾آیا نساخته‏ایم زمین را جمع کنندۀ آدمیان؟. ﴿25﴾جمع کند زندگان را و مردگان را. ﴿26﴾و آفریدیم در زمین کوه‌هاى بلند و نوشانیدیم شما را آب شیرین. ﴿27﴾واى آن روز دروغ شمارندگان را!. ﴿28﴾[گفته شود:] بروید به سوى چیزیکه آن را دروغ مى‏شمردید. ﴿29﴾[گفته شود:] بروید به سوى سایۀ صاحب سه شعبه. ﴿30﴾نه سایه سرد باشد و نه کفایت کند از گرمى آتش. ﴿31﴾هرآیینه آن آتش مى‏افکند شررها مانند کوشک. ﴿32﴾گویا آن شررها شتران زرد است. ﴿33﴾واى آن روز دروغ شمارندگان را! . ﴿34﴾این روز، روزى است که سخن نگویند. ﴿35﴾و نه دستورى داده شود ایشان را تا عذر تقریر نمایند. ﴿36﴾واى آن روز دروغ شمارندگان را! . ﴿37﴾این روز، روزِ فیصل کردن است. جمع کردیم شما را با پیشینیان. ﴿38﴾پس اگر شما را حیله هست، بدسگالى کنید در حق من. ﴿39﴾واى آن روز دروغ شمارندگان را!. ﴿40﴾هرآیینه متقیان در زیر سایه‏ها باشند و در چشمه‌ها. ﴿41﴾و در میوه‌ها از جنسى که رغبت کنند. ﴿42﴾[بگوییم:] بخورید و بنوشید، خوردن و نوشیدن گوارا به سبب آنچه می‌کردید. ﴿43﴾هرآیینه همچنین جزا می‌دهیم نیکوکاران را. ﴿44﴾واى آن روز دروغ شمارندگان را!. ﴿45﴾ای دروغ شمارندگان! بخورید و بهره‏مند باشید اندکى، هرآیینه شما گناهکارید. ﴿46﴾واى آن روز دروغ شمارندگان را! . ﴿47﴾و چون گفته شود ایشان را: نماز گزارید، نماز نمى‏گذارند. ﴿48﴾واى آن روز دروغ شمارندگان را! . ﴿49﴾پس به کدام سخن بعد از قرآن ایمان خواهند آورد؟. ﴿50﴾

[1181] مترجم گوید: آن مثل است کافر و مؤمن را، والله اعلم. [1182] یعنی سیاه کرده شود. [1183] یعنی سنت خدا آن است که مردم بد اصل غالباً متّصف به این صفاب رذیله باشند. [1184] کنایت است از رسواکردن. [1185] یعنی آتش درگرفت. [1186] یعنی این بوستان دیگر است، بوستان ما نیست. [1187] یعنی رجوع به خدا کنید. [1188] در صحیحین است و لفظ حدیث از بخاری است که ابو سعید خدری سروایت می‌کند از رسول اللهجکه شنید او را که می‌فرمودند که روز قیامت ظاهر نماید پروردگار ما سابق خود را پس سجده‌کنان افتند تمام اهل ایمان از مرد و زن و سجده نتواند کسی که در دنیا به جهت ریا و سمعه سجده می‌کرد. پس کوشش می‌کند که سجده کند، ولی به آن قادر نمی‌شود، زیراکه پشت او یک طبق مثل تخته راست می‌شود. [1189] یعنی یونس÷. [1190] لیکن رحمت در رسید و بدحال نشد. [1191] و این کنایه است از شدت عداوت ایشان. [1192] مترجم گوید: ظاهر نزدیک بنده آن است که معنی آیت است عقوبتِ ثابت، چیست آن عقوبتِ ثابت و هر چیز مطلع ساخت تو را که چیست آن عقوبتِ ثابت، بعد از آن چند عقوبتِ گذشته را بیان فرمود. [1193] مترجم گوید: عادت سیاف آن است که دست راست اسیر را به دست چب خود بگیرد و شمشیر به گردن او حواله کند، لهذا به این اسلوب گفته شد. [1194] یعنی عقوبت ما را. [1195] یعنی گفتند: ﴿وَیَقُولُونَ مَتَىٰ هَٰذَا ٱلۡوَعۡدُ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ ٢﴾ [1196] یعنی جبرئیل÷. [1197] یعنی از منی. [1198] یعنی به رؤسای کفار. [1199] و این پنج بت بودند. [1200] مترجم گوید: روزی که آن حضرتجنماز صبح بیرون مکه می‌خواندند، جماعتی از جن آن را استماع کردند و ایمان آوردند، خدای تعالی از ایمان ایشان و گفتگوی ایشان با قوم خود درین سوره خبر داد تا قوله: ﴿وَأَلَّوِ ٱسۡتَقَٰمُواْ﴾والله اعلم. [1201] اشارت است به آنکه در جاهلیت چون به جایی فرود می‌آمدند، می‌گفتند: «أعوذ بسید هذا الوادی من سفهاء قومه». [1202] یعنی پیغامبر نفرستد. [1203] یعنی برای شنیدن کلام ملائکه. [1204] یعنی ارزانی می‌شد و قحط نمی‌آمد. [1205] یعنی محمدج. [1206] یعنی از حرص بر استماع قرآن. [1207] یعنی تا تبلیغ در خارج متحقق گردد، زیرا که آن علم است، والله اعلم. [1208] مترجم گوید: در ابتدای اسلام، خدای تعالی قیام لیل بر آن حضرتجو بر مسلمانان مؤکد گردانید و چون این معنی برایشان نهایت دشوار آمد، بعد یک سال رخصت نازل فرمود. ﴿إِنَّ رَبَّکَ یَعۡلَمُ﴾إلى آخر السورۀ تا هرکه خواهد قیام کند و هرکه خواهد نکند و هر قدر که خواهد بخواند، والله اعلم. [1209] یعنی به سبب هیبت وحی. [1210] یعنی اگر شب‌ها نکنی گناه نباشد، والله اعلم. [1211] یعنی دعوت کفار به اسلام. [1212] یعنی مواظبت نمی‌توانید کرد. [1213] یعنی صرف مال کنید در جهاد به توقع ثواب آخرت، والله اعلم. [1214] مترجم گوید: این آیت بعد یک سال نازل شد و آن حضرتجدر همین سوره لاحق کردند، به جهت مناسبت ولهذا با سائر سور در اسلوب نمی‌ماند، والله اعلم. [1215] یعنی از هیبت وحی. [1216] یعنی هدیه بردن به رئیسی تاوی زیاده از قیمت هدیه رعایت کند، از اخلاق رذیله است. [1217] مترجم گوید: این تصویر است حال کافر را که خدای تعالی او را نعمت‌ها داده باشد و او مصرّ باشد بر «کَفَرَ و عَبَسَ و بَسَرَ ثُمّ اَدْبَرَ واستَکْبَرَ» تصویر حال تأمل و تردداست، والله اعلم. [1218] مترجم گوید: این آیت اشارت است به شبهه کفار در عدد تسعه عشر. آن حضرتجآن را در همین سوره لاحق فرمودند به جهت مناسبت و لهذا با سائر سور نمی‌ماند در اسلوب، والله اعلم. [1219] یعنی می‌گویند باید که کتاب بر هریک نازل شود. [1220] که آدمی البته مبعوث خواهد شد. [1221] یعنی آمدنی است. [1222] مثل صدقۀ جاریه و علم باقی. [1223] مترجم گوید: چون جبرئیل پیش آن حضرتجوحی آوردی، آن حضرتجبه حفظ آن اهتمام تمام فرمودی و هم به حضور جبرئیل قبل انقضای وحی، تکرار نمودی، تا از خاطر مبارک نرود. خدای تعالی به این معنی اشارت فرمود. [1224] مترجم گوید: ظاهر نزدیک بنده آن است که معنای آیت چنین باشد: هرآئینه وعده لازم است بر ما جمع کردن قرآن در مصاحف وحفظ وقرآئت آن عصراً بعد عصرٍ و ایضاح به تفسیر معانی آن خدای تعالی بر دست شیخینبجمع آن کرده در هر زمانی قاریان را توفیق داد که حافظ شوند، به تجوید بخوانند و در هر زمانی مفسران را توفیق داد که در تفسیر آن سعی نمایند، والله اعلم. [1225] یعنی در پای حرکت نماند. [1226] یعنی منی مرد و منی زن و خون حیض از حالی به حالی می‌گردانیدیمش. [1227] مراد می‌دارم از کافور چشمه. [1228] یعنی جدولی از آن هرجاکه خواهند ببرند، والله اعلم. [1229] متحقق گردد آنچه متحقق شدنی است.