مدنی است؛ ترتیب آن 55؛ شمار آیات آن 78
بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ
﴿ٱلرَّحۡمَٰنُ ١﴾.
پروردگار رحمان که رحمتش همه چیزها را فراگیر است و او در دنیا و آخرت بخشاینده و مهربان است؛
﴿عَلَّمَ ٱلۡقُرۡءَانَ ٢﴾.
قرآن کریم را برای انسان آموزش داد، حفظ و تلاوت، فهم معانی و عمل به احکام آن را برایش آسان نمود.
﴿خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ ٣﴾.
خداوند عزوجل انسان را بعد از اینکه چیزی نبود و ذکری از او صورت نمی‌گرفت با آفرینش آدم به وجود آورد.
﴿عَلَّمَهُ ٱلۡبَیَانَ ٤﴾.
الله تعالی بیان مفاهیمی را که در دل و ضمیر خطور می‌کند وجود دارد برای انسان اموزش داد و بدین وسیله او را از دیگر چیزها متمایز ساخت.
﴿ٱلشَّمۡسُ وَٱلۡقَمَرُ بِحُسۡبَانٖ ٥﴾.
خداوند سبحان خورشید و ماه را طوری آفرید که به حساب و وقت دقیقی که اختلاف و اختلال نمی‌پذیرد جریا می‌یابند.
﴿وَٱلنَّجۡمُ وَٱلشَّجَرُ یَسۡجُدَانِ ٦﴾.
ستاره‌های آسمان و درخت‌های زمین، پروردگار خود را می‌شناسند، با طاعت و انقیاد و با فروتنی برایش سجده می‌کنند و به منظور مصالح و منافع بندگان به اذن پروردگار مسخّر ساخته شده‌اند.
﴿وَٱلسَّمَآءَ رَفَعَهَا وَوَضَعَ ٱلۡمِیزَانَ ٧﴾.
حق‌تعالی آسمان را رفعت بخشید و سقف آن را بلند ساخت، عدالت را در زمین وضع کرد و مردم را به انجام آن فرمان داد؛ یعنی مراعات آن را در زمینۀ حقوق، حدود، علوم و سایر چیزها بر بندگانش فرض نمود؛
﴿أَلَّا تَطۡغَوۡاْ فِی ٱلۡمِیزَانِ ٨﴾.
برای اینکه از حدود تجاوز نکنید، بر یکدیگر تعدّا ننمایید و آنگاه که برای کسی وزن و پیمانه می‌کردید جور و خیانت نکنید، بلکه عدالت را پیشۀ خود سازید.
﴿وَأَقِیمُواْ ٱلۡوَزۡنَ بِٱلۡقِسۡطِ وَلَا تُخۡسِرُواْ ٱلۡمِیزَانَ ٩﴾.
وزن را به عدل برابر سازید؛ یعنی حق خود را کامل بگیرید و حقّ دیگران را کامل بسپارید، طوری که نه زیانمند شوید و نه به کسی زیانی برسانید و چون چیزی را برای کسی وزن می‌کردید کم ندهید.
﴿وَٱلۡأَرۡضَ وَضَعَهَا لِلۡأَنَامِ ١٠﴾.
خداوند منّان زمین را برابر و هموار داشته و برای مخلوقاتش گهواره‌ای ساخته است تا زندگی بر روی آن امکان پذیر شود.
﴿فِیهَا فَٰکِهَةٞ وَٱلنَّخۡلُ ذَاتُ ٱلۡأَکۡمَامِ ١١﴾.
حق‌تعالی میوه‌های خوشمزّه‌ای را در روی زمین پدید آورد، همچنان درخت‌های خرمایی را آفرید که با پرورش شکوفه و میوه‌اش ظرفیت بازدهی تمر و رطب را دارا می‌باشد.
﴿وَٱلۡحَبُّ ذُو ٱلۡعَصۡفِ وَٱلرَّیۡحَانُ ١٢﴾.
الله تعالی دانه را در داخل غلافی از کشت سبزی می‌آفریند که در نهایت دَرَو می‌شوند تا غذا و خوردنی شما و چارپایان‌تان باشد و نیز از انواع سبزه‌ها و گل‌ها روییدنی‌های خوشبویی را آفریده است.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ١٣﴾.
پس به کدام یک از نعمت‌های دینی و دنیوی، و بخشش‌های آشکار و پنهان پروردگارتان گروه جنّ و انس تکذیب می‌کنید؟ چه پاسخ نیک و زیبایی دادند آنگاه که این سوره را از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شنیدند. آری! هر باری که این آیه را می‌شنیدند می‌گفتند: به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خویش تکذیب نمی‌کنیم، حمد و ستایش مخصوص توست. بنابراین بر شخص مسلمان واجب است آنگاه که نعمت‌های خداوند عزوجل را می‌شنود و یا به یادش می‌آید، پروردگارش را در برابر آنها شکر و سپاس گوید.
﴿خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ مِن صَلۡصَٰلٖ کَٱلۡفَخَّارِ ١٤﴾.
الله عزوجل آدم پدر همه انسان‌ها را از گِل خشکی چون سفال پخته آفرید؛ سفالی که از آن ظرف‌ها را می‌سازد.
﴿وَخَلَقَ ٱلۡجَآنَّ مِن مَّارِجٖ مِّن نَّارٖ ١٥﴾.
و ابلیس را که از جنّیان بود از شعلۀ آتش آفرید. آری! او از ترکیب شعله و دود آتش به وجود آمده است.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ١٦﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿رَبُّ ٱلۡمَشۡرِقَیۡنِ وَرَبُّ ٱلۡمَغۡرِبَیۡنِ ١٧﴾.
خداوند بزرگ پروردگار هردو طلوعگاه و هردو غروبگاه خورشید در تابستان و زمستان است؛ یعنی که همه در زیر فرمان و تصرّفش قرار دارند و اوتعالی پروردگار زمان و مکان است.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ١٨﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید، در حالی که تنها اوتعالی بخشایندۀ نعمت‌ها و سزاوار ستایش است؟
﴿مَرَجَ ٱلۡبَحۡرَیۡنِ یَلۡتَقِیَانِ ١٩﴾.
خداوند بزرگ آب در دریای شیرین و نمکین را در هم آمیخته که با هم یکجا شوند.
﴿بَیۡنَهُمَا بَرۡزَخٞ لَّا یَبۡغِیَانِ ٢٠﴾.
اما میان آن دو دریا پرده‌ای است که یکی بر ویژگی‌های دیگری غلبه نمی‌کند، بلکه هر‌کدام خصوصیت‌هایی را که خداوند عزوجل در آن به ودیعت نهاده حفظ کند؛ یعنی با وجود یکجا‌شدن با ویژگی‌های شیرینی و شوری خویش محفوظ می‌مانند.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٢١﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿یَخۡرُجُ مِنۡهُمَا ٱللُّؤۡلُؤُ وَٱلۡمَرۡجَانُ ٢٢﴾.
از هردو دریای شیرین و نمکین به قدرت الله عزوجل مروارید و مرجان بیرون می‌آید که برای زینت به کار می‌روند و منافع مردم را تأمین می‌نمایند.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٢٣﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿وَلَهُ ٱلۡجَوَارِ ٱلۡمُنشَ‍َٔاتُ فِی ٱلۡبَحۡرِ کَٱلۡأَعۡلَٰمِ ٢٤﴾.
کشتی‌هایی که به منظور منافع مخلوقات بر روی دریا‌ها در حرکت‌اند و شِراع و بادبان آنها مانند کوه منصوب و استوار است، مملوک حق‌تعالی است.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٢٥﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿کُلُّ مَنۡ عَلَیۡهَا فَانٖ ٢٦﴾.
هر یک از زنده‌جان‌های که در روی زمین زندگی می‌نمایند، می‌میرند و در نهایت فنا و نابود می‌شوند.
﴿وَیَبۡقَىٰ وَجۡهُ رَبِّکَ ذُو ٱلۡجَلَٰلِ وَٱلۡإِکۡرَامِ ٢٧﴾.
امّا وجه پروردگارت که صاحب عظمت و بزرگی، و کبریا و جلال است باقی می‌ماند؛ زیرا او زندۀ فنا ناپذیر است.
با این آیه صفت وجه برای خداوند عزوجل طوری که سزاوار جلال اوست ثابت می‌شوند.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٢٨﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿یَسَۡٔلُهُۥ مَن فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ کُلَّ یَوۡمٍ هُوَ فِی شَأۡنٖ ٢٩﴾.
همه مخلوقاتی که در آسمانها و زمین اند نیازهای خویش را تنها از خداوند عزوجل می‌خواهند. آری! همه به او نیازمند‌اند و روزی‌شان بر خداست؛ یعنی هیچ کسی از اوتعالی یک لحظه بی‌نیاز بوده نمی‌تواند. او هر روزی در شأنی است؛ یعنی مقام انسان‌ها را بالا می‌برد و پایین می‌آورند؛ عزّت می‌دهد و ذلیل می‌سازد؛ می‌دهد و می‌ستاند؛ هدایت می‌کند و گمراه می‌سازد.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٣٠﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿سَنَفۡرُغُ لَکُمۡ أَیُّهَ ٱلثَّقَلَانِ ٣١﴾.
به زودی خداوند عزوجل از حساب اعمالی که در دنیا انجام داده‌اید فارغ خواهد شد؛ بدین‌گونه که جزا و پاداش مطیع و عصیانگر را می‌دهد و همۀتان جزای اعمالی را که انجام داده‌اید خواهید دید.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٣٢﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿یَٰمَعۡشَرَ ٱلۡجِنِّ وَٱلۡإِنسِ إِنِ ٱسۡتَطَعۡتُمۡ أَن تَنفُذُواْ مِنۡ أَقۡطَارِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ فَٱنفُذُواْۚ لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلۡطَٰنٖ ٣٣﴾.
ای گروه جنّ و انس! اگر توان جلوگیری فرمان خداوند عزوجل و فرار از حکمش را دارید، از اطراف آسمانها و زمین بگریزید و چنین کاری در توان شماست؛ زیرا همه امور در زیر سلطه، حکم و تصرّف اوتعالی قرار دارد و شما بدون حُجّت، نیرو و اذن حق‌تعالی توان گریز را ندارید. چگونه این کار در توان شما خواهد بود، در حالی که شما بندگانی ناتوان و مغلوب می‌باشید.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٣٤﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿یُرۡسَلُ عَلَیۡکُمَا شُوَاظٞ مِّن نَّارٖ وَنُحَاسٞ فَلَا تَنتَصِرَانِ ٣٥﴾.
ای گروه جنّ و انس! الله تعالی بر شما شعله‌ای از آتش و مِس گداخته‌ای را می‌فرستد که بر سر شما ریخته شود و آنگاه این عذاب را از همدیگر‌تان دفع کرده نمی‌توانید؛ از آن‌رو که قوت خداوند کامل است و شما ناتوان و عاجز می‌باشید.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٣٦﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿فَإِذَا ٱنشَقَّتِ ٱلسَّمَآءُ فَکَانَتۡ وَرۡدَةٗ کَٱلدِّهَانِ ٣٧﴾.
آنگاه که در روز قیامت آسمان شکافته شود و دروازه‌هایش را باز گشاید، در نتیجه از شدّت هول‌انگیزی، دشواری و سختی، مانند گُل سرخ، رنگ قرمز گیرد و مانند روغن داغ و جوشان و قلعی گداخته و ذوب شده‌ای گردد.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٣٨﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿فَیَوۡمَئِذٖ لَّا یُسَۡٔلُ عَن ذَنۢبِهِۦٓ إِنسٞ وَلَا جَآنّٞ ٣٩﴾.
در روز قیامت فرشتگان از انسان‌ها و جنّیان بد‌‌کار در مورد گناهان آنان نمی‌پرسند، یا این موقفی از مواقف روز محشر است که هیچ کسی سؤال کرده نمی‌شوند، بلکه در موقف دیگری مورد باز‌پرس قرار می‌گیرند.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٤٠﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿یُعۡرَفُ ٱلۡمُجۡرِمُونَ بِسِیمَٰهُمۡ فَیُؤۡخَذُ بِٱلنَّوَٰصِی وَٱلۡأَقۡدَامِ ٤١﴾.
فرشتگان، بدکاران را به نشانه‌های بد‌کاره‌گی آشکاری که دارند می‌شناسند. آنگاه آنان را از پیشانی و پاهایشان می‌گیرند و در آتش دوزخ فرو می‌ریزند.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٤٢﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿هَٰذِهِۦ جَهَنَّمُ ٱلَّتِی یُکَذِّبُ بِهَا ٱلۡمُجۡرِمُونَ ٤٣﴾.
برای بدکاران در آتش دوزخ به طور توبیخ گفته می‌شوند: این همان دوزخی است که بدکاران در دنیا بدان تکذیب می‌کردند.
﴿یَطُوفُونَ بَیۡنَهَا وَبَیۡنَ حَمِیمٍ ءَانٖ ٤٤﴾.
یک بار در دوزخ عذاب می‌شوند، بار دیگر برای آنان از حمیم نوشانده می‌شود که نوشیدنی نهایت جوشانی است؛ چنان‌که روده‌ها و سایر اعضای داخلی شکم را تکّه تکّه می‌سازد.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٤٥﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿وَلِمَنۡ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِۦ جَنَّتَانِ ٤٦﴾.
امّا برای کسی که از خداوند سبحان بترسد؛ یعنی به طاعاتش عمل کند و از معاصی‌اش پرهیز نماید دو بهشت داده می‌شوند.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٤٧﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿ذَوَاتَآ أَفۡنَانٖ ٤٨﴾.
برای کسی که از پروردگارش بترسد دو بهشت داده می‌شوند که شاخچه‌های میوه‌دار نرم، سبز و شادابی دارد.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٤٩﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿فِیهِمَا عَیۡنَانِ تَجۡرِیَانِ ٥٠﴾.
در این دو بهشت، دو جوی آب زلال و گوارا وجود دارد که از زیر کاخ‌ها و درخت‌هایش جریان می‌یابد.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٥١﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿فِیهِمَا مِن کُلِّ فَٰکِهَةٖ زَوۡجَانِ ٥٢﴾.
در این دو بهشت، از هر صنف میوه‌ای دو نوع وجود دارد و آماده شده است.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٥٣﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿مُتَّکِ‍ِٔینَ عَلَىٰ فُرُشِۢ بَطَآئِنُهَا مِنۡ إِسۡتَبۡرَقٖۚ وَجَنَى ٱلۡجَنَّتَیۡنِ دَانٖ ٥٤﴾.
اهل آن دو بهشت بر بالای فرش‌های که از ابریشم ضخیمی آستر شده تکیه زده‌اند و میوۀ درختان این دو بهشت به کسی که از آن استفاده کند نزدیک است.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٥٥﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿فِیهِنَّ قَٰصِرَٰتُ ٱلطَّرۡفِ لَمۡ یَطۡمِثۡهُنَّ إِنسٞ قَبۡلَهُمۡ وَلَا جَآنّٞ ٥٦﴾.
بر روی این فرش‌ها زنانی مقیم‌اند که چشم‌های‌شان بر شوهر‌های‌شان کوتاه است و به کسی دیگر آشنایی ندارند. ایشان زنانی‌اند که تنها به شوهر‌‌های خویش تعلّق خاطر دارند و پیش از شوهرانشان هیچ‌کس از انسان‌ها و جنّیان با آنها جماع نکرده است.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٥٧﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿کَأَنَّهُنَّ ٱلۡیَاقُوتُ وَٱلۡمَرۡجَانُ ٥٨﴾.
این زنان در زیبایی و جمال‌شان مانند یاقوت و مرجان‌اند؛ از آن‌رو که با ارزشمندی، پاکیزه‌گی را نیز با خود دارند.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٥٩﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿هَلۡ جَزَآءُ ٱلۡإِحۡسَٰنِ إِلَّا ٱلۡإِحۡسَٰنُ ٦٠﴾.
آیا جزای کسی که در دنیا اعمال نیکو انجام دهد، در روز ملاقات پروردگارش جز احسان اوتعالی که بهشت را جایگاهش سازد چیز دیگری است؟
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٦١﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿وَمِن دُونِهِمَا جَنَّتَانِ ٦٢﴾.
دو بهشت دیگر موجود است که در خوبی و زیبایی خود نسبت به دو بهشت یاد شدۀ نخستین کمتر‌اند؛ هر‌چند اندازه یک وجَب از این دو بهشت نیز از دینا و همه داشته‌هایش بهتر می‌باشد.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٦٣﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿مُدۡهَآمَّتَانِ ٦٤﴾.
این دو بهشت بسیار تر و تازه و نهایت سر‌سبز‌اند؛ به اندازه‌ای که سرسبزی آنها به سیاهی همانند است.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٦٥﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿فِیهِمَا عَیۡنَانِ نَضَّاخَتَانِ ٦٦﴾.
در این دو بهشت، دو چشمۀ جاری وجود دارد که آب گوارا از آنها فوّاره می‌کند و هیچگاه خشک نمی‌شوند.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٦٧﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿فِیهِمَا فَٰکِهَةٞ وَنَخۡلٞ وَرُمَّانٞ ٦٨﴾.
در این دو بهشت، انواع میوه‌ها، درخت‌های خرمای بلند قامت با خوشه‌های پخته و انار‌های خوشمزّه وجود دارد.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٦٩﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿فِیهِنَّ خَیۡرَٰتٌ حِسَانٞ ٧٠﴾.
در این بهشت‌ها زنانی وجود دارند که دارای خوی نیک و صورت زیبا هستند و پاکیزه و با کرامت‌اند.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٧١﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿حُورٞ مَّقۡصُورَٰتٞ فِی ٱلۡخِیَامِ ٧٢﴾.
زنانی زیبا و فراخ‌چشمی در خیمه‌های بهشت محفوظ‌اند که غیر از شوهران خویش به سوی کسی چشم ندوخته‌اند.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٧٣﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿لَمۡ یَطۡمِثۡهُنَّ إِنسٞ قَبۡلَهُمۡ وَلَا جَآنّٞ ٧٤﴾.
با این زنان خوش‌چهره و زیبا پیش از شوهرانشان هیچ کسی از انسان‌ها و جنّیان جماع نکرده است، بلکه بکر هستند.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٧٥﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿مُتَّکِ‍ِٔینَ عَلَىٰ رَفۡرَفٍ خُضۡرٖ وَعَبۡقَرِیٍّ حِسَانٖ ٧٦﴾.
اهل بهشت بر بالش‌هایی که پوشش‌های سبز رنگ دارد و بر فرش‌هایی که نرم، ملایم و زیباست تکیه زده‌اند.
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٧٧﴾.
به کدام یک از نعمت‌های پروردگار خویش ای گروه انس و جنّ تکذیب می‌کنید؟ به هیچ‌یک از نعمت‌های پروردگار خود تکذیب نمی‌کنیم و ثنا و ستایش سزاوار توست.
﴿تَبَٰرَکَ ٱسۡمُ رَبِّکَ ذِی ٱلۡجَلَٰلِ وَٱلۡإِکۡرَامِ ٧٨﴾.
نعمت‌های خداوند عزوجل زیاد است، احسانش بسیار است و خیرش عام می‌باشد. او صاحب عظمت آشکار، نیروی غالب، بزرگی عظیم و جلال دایمی است و دوستانش را کرامت می‌بخشد.
سوره رحمن
ٱلرَّحۡمَٰنُ
[الله] رحمان
عَلَّمَ ٱلۡقُرۡءَانَ
قرآن را آموزش داد؛
خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ
انسان را آفرید؛
عَلَّمَهُ ٱلۡبَیَانَ
[و] به او سخن‌گفتن آموخت.
ٱلشَّمۡسُ وَٱلۡقَمَرُ بِحُسۡبَانٖ
خورشید و ماه، با حسابی منظم [و دقیق] در گردِشَند؛
وَٱلنَّجۡمُ وَٱلشَّجَرُ یَسۡجُدَانِ
و گیاه و درخت [برایش] سجده می‌کنند.
وَٱلسَّمَآءَ رَفَعَهَا وَوَضَعَ ٱلۡمِیزَانَ
و آسمان را برافراشت و میزان [عدالت را در زمین] برقرار نمود.
أَلَّا تَطۡغَوۡاْ فِی ٱلۡمِیزَانِ
[ای مردم، چنین کرد] تا در وزن و پیمانه، [به یکدیگر] ستم نکنید؛
وَأَقِیمُواْ ٱلۡوَزۡنَ بِٱلۡقِسۡطِ وَلَا تُخۡسِرُواْ ٱلۡمِیزَانَ
و سنجش [حقوق دیگران] را به عدالت برآورد کنید و در سنجش [چیزی] مکاهید [و کم‌فروشی نکنید].
وَٱلۡأَرۡضَ وَضَعَهَا لِلۡأَنَامِ
و زمین را براى [زندگى] انسان‌ها مقرر داشت،
فِیهَا فَٰکِهَةٞ وَٱلنَّخۡلُ ذَاتُ ٱلۡأَکۡمَامِ
که [انواع] میوه‌ها و نخل‌های خوشه‌دار در آن است.
وَٱلۡحَبُّ ذُو ٱلۡعَصۡفِ وَٱلرَّیۡحَانُ
و [همچنین] حبوباتِ برگ‌دار و گیاهانِ خوشبو؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ مِن صَلۡصَٰلٖ کَٱلۡفَخَّارِ
او انسان را از گِل خشکی همچون سفال آفرید؛
وَخَلَقَ ٱلۡجَآنَّ مِن مَّارِجٖ مِّن نَّارٖ
و جن را از شعله‌ای از آتش خلق کرد؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
رَبُّ ٱلۡمَشۡرِقَیۡنِ وَرَبُّ ٱلۡمَغۡرِبَیۡنِ
[او] پروردگار مشرق‌ها و مغرب‌هاست؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای گروه انس و جن] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟
مَرَجَ ٱلۡبَحۡرَیۡنِ یَلۡتَقِیَانِ
او دو دریا[ی شور و شیرین] را روان کرد تا [به یکدیگر] برسند؛
بَیۡنَهُمَا بَرۡزَخٞ لَّا یَبۡغِیَانِ
[در عین حال،] مانعی میان آن دو است که با هم نمی‌آمیزند؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
یَخۡرُجُ مِنۡهُمَا ٱللُّؤۡلُؤُ وَٱلۡمَرۡجَانُ
از آن دو [دریا] مروارید و مرجان به دست می‌آید؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
وَلَهُ ٱلۡجَوَارِ ٱلۡمُنشَـَٔاتُ فِی ٱلۡبَحۡرِ کَٱلۡأَعۡلَٰمِ
کشتی‌های کوه‌پیکرِ بادبان‌برافراشته [و جاری] در دریا برای اوست؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
کُلُّ مَنۡ عَلَیۡهَا فَانٖ
هر چه روی زمین وجود دارد، فناپذیر است
وَیَبۡقَىٰ وَجۡهُ رَبِّکَ ذُو ٱلۡجَلَٰلِ وَٱلۡإِکۡرَامِ
و [تنها ذات جاوید و] روی پروردگار باشکوه و ارجمندت باقی خواهد ماند؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
یَسۡـَٔلُهُۥ مَن فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ کُلَّ یَوۡمٍ هُوَ فِی شَأۡنٖ
[تمام] کسانی که در آسمانها و زمین هستند از او درخواستِ نیاز می‌کنند و او هر روز [و هر لحظه] در کاری است؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
سَنَفۡرُغُ لَکُمۡ أَیُّهَ ٱلثَّقَلَانِ
ای گروه جن و انس، به زودی به حساب شما می‌پردازیم؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
یَٰمَعۡشَرَ ٱلۡجِنِّ وَٱلۡإِنسِ إِنِ ٱسۡتَطَعۡتُمۡ أَن تَنفُذُواْ مِنۡ أَقۡطَارِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ فَٱنفُذُواْۚ لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلۡطَٰنٖ
ای گروه جن و انس، اگر مى‌توانید از کرانه‌هاى آسمان و زمین گذر کنید [تا از مجازات الهی برهید]، پس بگذرید؛ قادر [به این کار] نخواهید بود، مگر با قدرت [و بَیّنه فراوان که شما آن را ندارید]؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
یُرۡسَلُ عَلَیۡکُمَا شُوَاظٞ مِّن نَّارٖ وَنُحَاسٞ فَلَا تَنتَصِرَانِ
شراره‌اى از آتش و مِس گداخته بر شما باریده مى‌شود که [در برابر آن] قادر به دفاع [از خود] نیستید؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
فَإِذَا ٱنشَقَّتِ ٱلسَّمَآءُ فَکَانَتۡ وَرۡدَةٗ کَٱلدِّهَانِ
آنگاه که آسمان بشکافد و همچون روغن گداخته، سرخ‌فام گردد [قیامت آغاز خواهد شد].
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
فَیَوۡمَئِذٖ لَّا یُسۡـَٔلُ عَن ذَنۢبِهِۦٓ إِنسٞ وَلَا جَآنّٞ
آن روز، [به علت روشن‌بودن همۀ امور،] از انس و جن [دربارۀ گناهانشان] سؤال نخواهد شد؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
یُعۡرَفُ ٱلۡمُجۡرِمُونَ بِسِیمَٰهُمۡ فَیُؤۡخَذُ بِٱلنَّوَٰصِی وَٱلۡأَقۡدَامِ
گناهکاران از سیمایشان شناخته می‌شوند؛ آنگاه [آنان را] از موی پیشانی و پاهایشان می‌گیرند [و به دوزخ می‌اندازند]؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
هَٰذِهِۦ جَهَنَّمُ ٱلَّتِی یُکَذِّبُ بِهَا ٱلۡمُجۡرِمُونَ
این [همان] جهنمی است که گناهکاران انکارش می‌کردند؛
یَطُوفُونَ بَیۡنَهَا وَبَیۡنَ حَمِیمٍ ءَانٖ
[در آنجا] میان آتش و آب بی‌نهایت داغ در حرکتند؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
وَلِمَنۡ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِۦ جَنَّتَانِ
هر کس از ایستادن در پیشگاهِ پروردگارش [براى حساب] مى‌ترسد، دو باغ [در بهشت] دارد؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
ذَوَاتَآ أَفۡنَانٖ
[با درختانى] پر از شاخسارِ [تر و تازه و ثمردهنده]؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
فِیهِمَا عَیۡنَانِ تَجۡرِیَانِ
در آن دو [باغ]، دو چشمه جاری است؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
فِیهِمَا مِن کُلِّ فَٰکِهَةٖ زَوۡجَانِ
در آن دو [باغ]، از هر میوه‌ای دو نوع وجود دارد؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
مُتَّکِـِٔینَ عَلَىٰ فُرُشِۭ بَطَآئِنُهَا مِنۡ إِسۡتَبۡرَقٖۚ وَجَنَى ٱلۡجَنَّتَیۡنِ دَانٖ
[بهشتیان] بر بسترهایی که آسترش از دیباى ضخیم است تکیه می‌زنند و میوه‌هاى آن باغ‌ها در دسترسشان است؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
فِیهِنَّ قَٰصِرَٰتُ ٱلطَّرۡفِ لَمۡ یَطۡمِثۡهُنَّ إِنسٞ قَبۡلَهُمۡ وَلَا جَآنّٞ
در آن باغ‌ها، حوریانی هستند که تنها [به شوهران خود] نظر دارند [و فقط به آنها عشق می‌ورزند]، و دستِ احدى از انس و جن قبلاً به آنان نرسیده است؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
کَأَنَّهُنَّ ٱلۡیَاقُوتُ وَٱلۡمَرۡجَانُ
گویی آن حوریان، یاقوت و مرجانند؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
هَلۡ جَزَآءُ ٱلۡإِحۡسَٰنِ إِلَّا ٱلۡإِحۡسَٰنُ
آیا پاداشِ نیکی جز نیکی است؟
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
وَمِن دُونِهِمَا جَنَّتَانِ
در کنار آن باغ‌ها، دو باغ [بهشتیِ] دیگر است؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
مُدۡهَآمَّتَانِ
[آن دو باغ] که [درختانش] در نهایت سبزى [و خرمى] است؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
فِیهِمَا عَیۡنَانِ نَضَّاخَتَانِ
در آن دو [باغ بهشتی،] دو چشمۀ همیشه جوشان جاری است.
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
فِیهِمَا فَٰکِهَةٞ وَنَخۡلٞ وَرُمَّانٞ
و در آنها [درختان] میوه و درختان خرما و انار هست؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
فِیهِنَّ خَیۡرَٰتٌ حِسَانٞ
در میان آن باغ‌ها، زنان نیک‌سیرت و نیکوروی، حضور دارند؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
حُورٞ مَّقۡصُورَٰتٞ فِی ٱلۡخِیَامِ
حوریانی که در خیمه‌های بهشتی [از چشم بیگانگان] مستورند؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
لَمۡ یَطۡمِثۡهُنَّ إِنسٞ قَبۡلَهُمۡ وَلَا جَآنّٞ
[دوشیزگانی که] دست هیچ انس و جنی قبلاً به آنان نرسیده است؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
مُتَّکِـِٔینَ عَلَىٰ رَفۡرَفٍ خُضۡرٖ وَعَبۡقَرِیٍّ حِسَانٖ
[بهشتیان] بر بالشت‌های سبز و بسترهایى نفیس و زیبا آرمیده‌اند؛
فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
پس [ای جن و انس] کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟
تَبَٰرَکَ ٱسۡمُ رَبِّکَ ذِی ٱلۡجَلَٰلِ وَٱلۡإِکۡرَامِ
نامِ پروردگارِ باشکوه و ارجمند تو، بابرکت و فرخنده است.
Ar-Rahmān
مکی و ۷۸ آیه است.
آیه‌ی ۱۳-۱:
﴿ٱلرَّحۡمَٰنُ١﴾[الرحمن: ۱]. «(خداوند) رحمان».
﴿عَلَّمَ ٱلۡقُرۡءَانَ٢﴾[الرحمن: ۲]. «قرآن را آموزش داده‌است».
﴿خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ٣﴾[الرحمن: ۳]. «انسان را آفریده است».
﴿عَلَّمَهُ ٱلۡبَیَانَ٤﴾[الرحمن: ۴]. «به او سخن گفتن یاد داده‌است».
﴿ٱلشَّمۡسُ وَٱلۡقَمَرُ بِحُسۡبَانٖ٥﴾[الرحمن: ۵]. «خورشید و ماه طبق حسابِ مقرّر روانند».
﴿وَٱلنَّجۡمُ وَٱلشَّجَرُ یَسۡجُدَانِ٦﴾[الرحمن: ۶]. «و ستاره و درخت سجده می‌برند».
﴿وَٱلسَّمَآءَ رَفَعَهَا وَوَضَعَ ٱلۡمِیزَانَ٧﴾[الرحمن: ۷]. «و آسمان را برافراشت و ترازو را مقرّر کرد».
﴿أَلَّا تَطۡغَوۡاْ فِی ٱلۡمِیزَانِ٨﴾[الرحمن: ۸]. «(با این هدف) که در سنجش از حد مگذرید».
﴿وَأَقِیمُواْ ٱلۡوَزۡنَ بِٱلۡقِسۡطِ وَلَا تُخۡسِرُواْ ٱلۡمِیزَانَ٩﴾[الرحمن: ۹]. «و سنجش را به داد استوار دارید و در ترازو کاستی درمیان نیاورید».
﴿وَٱلۡأَرۡضَ وَضَعَهَا لِلۡأَنَامِ١٠﴾[الرحمن: ۱۰]. «و زمین را برای خلق گستراند».
﴿فِیهَا فَٰکِهَةٞ وَٱلنَّخۡلُ ذَاتُ ٱلۡأَکۡمَامِ١١﴾[الرحمن: ۱۱]. «در آن میوه(های فراوانی) هست و درخت‌های خرمای پوشش‌دار».
﴿وَٱلۡحَبُّ ذُو ٱلۡعَصۡفِ وَٱلرَّیۡحَانُ١٢﴾[الرحمن: ۱۲]. «(و در آن) دانۀ برگ‌دار و ریحان است».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ١٣﴾[الرحمن: ۱۳]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید».
این سوره بزرگ و گران قدر را خداوند با نام خویش ﴿ٱلرَّحۡمَٰنُ١﴾آغاز کرده است. همان اسمی که نشانگر گستردگی رحمت و فراگیر بودن احسان و فراوانی لطف و فضل اوست.
سپس آنچه را که بر رحمت او و آثار آن دلالت می‌نماید بیان کرد، نعمت‌های دینی و دنیوی و اخروی که خداوند به لطف و مرحمت خویش بندگان را از آنها برخوردار کرده است. و بعد از بیان هر نوع از نعمت‌هایش انسان‌ها و جن‌ها را گوشزد می‌کند تا شکر او را به جای آورند، و می‌فرماید: ﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ١٣﴾پس کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب و انکار می‌کنید؟!.
﴿عَلَّمَ ٱلۡقُرۡءَانَ٢﴾پس بیان نمود که او کلمات و معانی قرآن را به بندگانش آموخته و آن را برایشان آسان گردانده است. و این بزرگترین منّت و مرحمتی است که با آن بر بندگان رحم نموده و قرآنی را به زبان عربی و با بهترین کلمات و واضح‌ترین مفاهیم که هر نوع خیر و خوبی را در بردارد و از همه انواع شرّ و بدی برحذر می‌دارد برای آنها نازل کرده است.
﴿خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ٣﴾انسان را در بهترین شکل و با اعضایی کامل و اسکلتی محکم آفریده و به سبب گویای ویژه‌اش بر همه حیوانات برتری داده‌است.
﴿عَلَّمَهُ ٱلۡبَیَانَ٤﴾به او آموخته است تا آنچه را که در دل دارید بیان کند. و این شامل تعلیم بیانی و تعلیم نوشتاری است. پس گویایی که خداوند با آن انسان را بر دیگر حیوانات برتری داده‌است از بزرگترین نعمت‌های الهی است که به انسان ارزانی داشته است.
﴿ٱلشَّمۡسُ وَٱلۡقَمَرُ بِحُسۡبَانٖ٥﴾خداوند از آنجا که نسبت به بندگان مهربان است و به آنها عنایت دارد ماه و خورشید را آفریده و آنها را چنان مسخر نموده است که طبق حسابی دقیق و مقّرر شده آفریده و آن دو را به حرکت درآورده تا با گردش آنها منافع بندگان تامین شود و شمارگان سال‌ها و حساب را بدانند.
﴿وَٱلنَّجۡمُ وَٱلشَّجَرُ یَسۡجُدَانِ٦﴾و ستارگان آسمان و درختان زمین پروردگارشان را می‌شناسند و برای او سجده می‌برند و کرنش و فروتنی می‌کنند و برای تامین منافع بندگان که خداوند آنها را برای آن مسّخر کرده است عمل می‌کنند.
﴿وَٱلسَّمَآءَ رَفَعَهَا وَوَضَعَ ٱلۡمِیزَانَ٧﴾و آسمان را برافراشته و سقفی برای آفریده‌های زمین قرار داده‌است و عدالت و دادگری در گفتارها و کردارها را در میان بندگانش مقّرر کرده است. و منظور از میزان تنها ترازوی معروف نیست، بلکه همانگونه که ذکر کردیم منظور عدالت است، و ترازوی معروف نیز در آن داخل می‌باشد، ترازویی که با آن اشیا وزن کرده می‌شود و مساحت‌هایی که به وسیله آن امور ناشناخته ثبت و کنترل می‌گردند، و حقایقی که به وسیله آن امور ناشناخته ثبت و کنترل می‌شوند و حقایقی که به وسیله آن میان مخلوقات داوری می‌شود و با آن میان آنها عدالت برقرار می‌گردد. همه در «میزان» داخل است. بنابراین فرمود: ﴿أَلَّا تَطۡغَوۡاْ فِی ٱلۡمِیزَانِ٨﴾یعنی: خداوند ترازو را مقّرر کرده تا شما در حقوق و کارها از حدّ تجاوز نکنید. و اگر خداوند داد و سنجش را مقرّر نمی‌کرد و کارها به عقل شما واگذار می‌گردید فساد و تباهی، آسمانها و زمین و آنچه را که در این میان است فرا می‌گرفت.
﴿وَأَقِیمُواْ ٱلۡوَزۡنَ بِٱلۡقِسۡطِ﴾و تا آنجا که می‌توانید در ترازو و سنجش به عدالت رفتار کنید. ﴿وَلَا تُخۡسِرُواْ ٱلۡمِیزَانَ﴾و در ترازو کاستی در میان نیاورید. یعنی آن‌را ناقص نکنید، و به خلاف و ضد آن عمل نکنید، که آن جور و ستم و طغیان است.
﴿وَٱلۡأَرۡضَ وَضَعَهَا لِلۡأَنَامِ١٠﴾و زمین را با ضخامت و حالات مختلف آن برای خلق گستراند تا بر آن قرار بگیرند و برایشان بستری باشد، و روی آن خانه بسازند. و آنها را شخم بزنند و در آن نهال بکارند و چاره حفر کنند در راه‌های آن حرکت نمایند و از معادن آن و از همه آنچه که در آن هست و به آن نیاز دارند استفاده ببرند.
سپس خوراکی‌های ضروری را که در آن وجود دارد نام برد و فرمود: ﴿فِیهَا فَٰکِهَةٞ﴾در زمین میوه(هایی) هست و آن همه درختانی هستند که میوه می‌دهند از قبیل انگور انجیر و انار و سیب و غیره. ﴿وَٱلنَّخۡلُ ذَاتُ ٱلۡأَکۡمَامِ﴾و درخت‌های خرمای پوشش دار. پوششی که خوشه خرما آهسته و کم کم از آن بیرون می‌آید و تبدیل به میوه می‌شود و از آن می‌خورند و ذخیره می‌کنند و مقیم و مسافر آن‌را به عنوان توشه خود نگهداری می‌نمایند. خرما میوه لذیذی است و از بهترین میوه‌ها محسوب می‌شود.
﴿وَٱلۡحَبُّ ذُو ٱلۡعَصۡفِ﴾و دانه که ساقه و خوشه دارد و از آن قسمت دور می‌شود و از کاه آن چهارپایان و غیره استفاده می‌کنند. و این شامل دانه گندم و جو و ذرّت و برنج و ارزن می‌شود.
﴿وَٱلرَّیۡحَانُ﴾و ریحان. احتمال دارد که منظور همه خوراکی‌هایی باشد که انسان‌ها می‌خورند، و آنگاه در اینجا عام بر خاص عطف شده است. و خداوند به طرز عام و خاص روزی را به بندگانش ارزانی می‌دارد. و احتمال دارد که منظور همین ریحان معروف است و خداوند با فراهم آوردن انواع بوهای خوشی که به مشام می‌رسد و باعث شادی می‌گردند بر بندگانش منّت گذارده است.
وقتی‌که بسیاری از نعمت‌هایش را که با چشم و بصیرت مشاهده می‌شوند بیان کرد و انسان و جن را مخاطب قرار داد، مجدّدا خداوند نعمت‌هایش را به آنها گوشزد نمود و فرمود: ﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ١٣﴾کدام یک از نعمت‌های دینی و دنیوی خداوند را تکذیب می‌کنید؟ به راستی که جن‌ها پاسخ خوبی دادند آنگاه که پیامبرصاین سوره را برای آنها خواند. ایشان هر وقت این گفته الهی را تکرار می‌کرد ﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ١٣﴾جن‌ها می‌گفتند: «پروردگار! هیچ چیزی از نعمت‌هایت را تکذیب نمی‌کنیم، پس ستایش تو را سزاست». بنابراین، شایسته است که بنده هرگاه نعمت‌های خداوند برای او ذکر شوند به آن اعتراف نماید و سپاس گزارد و خداوند را به خاطر این نعمت‌ها ستایش کند.
آیه‌ی ۱۶-۱۴:
﴿خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ مِن صَلۡصَٰلٖ کَٱلۡفَخَّارِ١٤﴾[الرحمن: ۱۴]. «انسان را از گلِ خشکِ سفال مانند آفرید».
﴿وَخَلَقَ ٱلۡجَآنَّ مِن مَّارِجٖ مِّن نَّارٖ١٥﴾[الرحمن: ۱۵]. «و جن را از زبانه‌ای از آتش آفرید».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ١٦﴾[الرحمن: ۱۶]. «پس کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید»؟.
سپس خداوند متعال فرمود: ﴿خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ﴾تا ﴿تُکَذِّبَانِ﴾این از نعمت‌های خداوند بر بندگانش است و آثار قدرت و آفرینش شگفت‌انگیز خود را به آنها نشان می‌دهد. ﴿خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ﴾پدر انسان‌ها آدم÷را ﴿مِن صَلۡصَٰلٖ کَٱلۡفَخَّارِ﴾از گل خمیر شده‌ای که خشک شده بود آفرید، و آنگاه صدایی می‌داد که مانند صدای سفال بود.
﴿وَخَلَقَ ٱلۡجَآنَّ﴾و پدر جن‌ها ابلیس لعنت خدا بر او باد را ﴿مِن مَّارِجٖ مِّن نَّارٖ﴾از زبانه صاف و خالص آتش یا زبانه‌ای که آغشته به دود بود آفرید. و این بر شرافت ماده انسان دلالت می‌نماید که از خاک آفریده شده است، خاکی که ماده محکم و متین و دارای منافع فراوان است، برخلاف ماده جن‌ها که آتش است و محل سبک سری و تجاوز و شرارت و فساد است.
وقتی ماده آفرینش انسان و جن را بیان کرد و این منّتی بود از جانب خدا بر آنها، فرمود: ﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ١٦﴾پس کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟
آیه‌ی ۱۸-۱۷:
﴿رَبُّ ٱلۡمَشۡرِقَیۡنِ وَرَبُّ ٱلۡمَغۡرِبَیۡنِ١٧﴾[الرحمن: ۱۷]. «پروردگار دو مشرق و دو مغرب».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ١٨﴾[الرحمن: ۱۸]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید».
خداوند متعال، پروردگار همۀ آن چیزهایی است که خورشید و ماه و ستارگان درخشان بر آنها طلوع می‌کنند، و پروردگار همه آن‌هایی است که خورشید و ماه و ستارگان برای مدتّی از دید آنها غروب می‌کنند. و هر آنچه در جهان هستی است همه تحت تدبیر و ربّوبیت او می‌باشند. و خداوند اینجا فرمود که دو مشرق و دو مغرب. چون خورشید در تابستان از جایی طلوع می‌کند و در زمستان از جایی دیگر. نیز در تابستان در جایی غروب می‌کند و در زمستان از جایی دیگر.
آیه‌ی ۲۳-۱۹:
﴿مَرَجَ ٱلۡبَحۡرَیۡنِ یَلۡتَقِیَانِ١٩﴾[الرحمن: ۱۹]. «دو دریار را (در کنار هم) روان کرد تا (به هم) بپیوندند».
﴿بَیۡنَهُمَا بَرۡزَخٞ لَّا یَبۡغِیَانِ٢٠﴾[الرحمن: ۲۰]. «بین آن دو حجابی است که (به محدودۀ هم‌دیگر) تجاوز نمی‌کنند».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٢١﴾[الرحمن: ۲۱]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید».
﴿یَخۡرُجُ مِنۡهُمَا ٱللُّؤۡلُؤُ وَٱلۡمَرۡجَانُ٢٢﴾[الرحمن: ۲۲]. «از آن دو مروارید و مرجان بیرون می‌آید».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٢٣﴾[الرحمن: ۲۳]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید».
منظور از دو دریا دریای شیرین و دریای شور است. آنها به‌هم می‌پیوندند و دریای شیرین در دریای شور می‌ریزد و در نتیجه آمیخته می‌شوند امّا خداوند میانشان مانعی از زمین قرار داده‌است تا یکی به محدوده دیگری تجاوز نکند و استفاده از هریک ممکن باشد.
از دریای شیرین مردم می‌نوشند و با آن درختان و کشتزارهایشان را آبیاری می‌کنند. و با دریای شور هوا پاکیزه می‌شود و ماهی تولید می‌گردد و مروارید و مرجان از آن به دست می‌آید. و قرارگاه کشتی و لنج‌ها می‌شود. بنابراین فرمود:
آیه‌ی ۲۵-۲۴:
﴿وَلَهُ ٱلۡجَوَارِ ٱلۡمُنشَ‍َٔاتُ فِی ٱلۡبَحۡرِ کَٱلۡأَعۡلَٰمِ٢٤﴾[الرحمن: ۲۴]. «و او (خداوند) در دریا کشتی‌های (بادبان) برافراشتۀ کوه‌وار دراد».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٢٥﴾[الرحمن: ۲۵]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید».
و خداوند کشتی‌ها را که دریا را می‌شکافند و به حکم خداوند در آن حرکت می‌کنند برای بندگانش مسخّر گردانده است. این کشتی‌ها را انسان‌ها می‌سازند و از بس که بزرگ هستند چون کوه‌های بزرگ می‌مانند و مردم بر آن سوار می‌شوند و کالاهایشان و انواع اموال تجاری خویش را بر آنها حمل می‌نمایند، و آنچه نیاز دارند بر کشتی‌ها بار می‌زنند.
خداوندی که نگهبان آسمانها و زمین است این کشتی‌ها را محافظت می‌نماید و این از نعمت‌های بزرگ پروردگار است. بنابراین فرمود: ﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٢٥﴾پس کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟
آیه‌ی ۲۸-۲۶:
﴿کُلُّ مَنۡ عَلَیۡهَا فَانٖ٢٦﴾[الرحمن: ۲۶]. «هرکس بر آن (زمین) است، فناپذیر است».
﴿وَیَبۡقَىٰ وَجۡهُ رَبِّکَ ذُو ٱلۡجَلَٰلِ وَٱلۡإِکۡرَامِ٢٧﴾[الرحمن: ۲۷]. «و (تنها) ذات پروردگار شکوهمندِ گرامی باقی می‌ماند».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٢٨﴾[الرحمن: ۲۸]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید»؟.
همه انسان‌ها و جن‌ها و جانورانی که روی زمین هستند، و همه مخلوقات فنا می‌شوند و از بین می‌روند و تنها خداوندِ زنده که هرگز نمی‌میرد باقی می‌ماند. ﴿ذُو ٱلۡجَلَٰلِ وَٱلۡإِکۡرَامِ﴾یعنی خداوندی که دارای عظمت و بزرگی و شکوه است و از این رو تعظیم و بزرگداشت می‌شود و دارای اکرام است. اکرام یعنی گستردگی فضل و بخششی که خداوند با آن دوستان و بندگان برگزیده‌اش را گرامی می‌دارد، و دوستانش او را دوست می‌دارند و رو به‌سوی او می‌آورند و او را بندگی و تعظیم می‌کنند. ﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٢٨﴾پس کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید؟
آیه‌ی ۳۰-۲۹:
﴿یَسَۡٔلُهُۥ مَن فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ کُلَّ یَوۡمٍ هُوَ فِی شَأۡنٖ٢٩﴾[الرحمن: ۲۹]. «هرکس که در آسمانها و زمیناست از او (کمک) می‌خواهد و هر روزی او در کاری است».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٣٠﴾[الرحمن: ۳۰]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید»؟.
او از همۀ مخلوقاتش بی‌نیاز است و او دارای جود و لطف فراوان و گسترده می‌باشد. پس همه آفریده‌ها بدو نیازمندند و همه نیازهایشان را با زبان حال و زبان گفتار از او می‌خواهند، و به اندازه یک چشم به هم زدن و کمتر از آن نمی‌توانند از خدا بی‌نیاز باشند.
و او تعالی ﴿کُلَّ یَوۡمٍ هُوَ فِی شَأۡنٖ﴾هر روزی در کاری است، فقیری را غنی می‌گرداند و شکستِ شکست خورده‌ای را جبران می‌نماید،و به قومی می‌بخشد، و گروهی را محروم می‌نماید. زنده می‌نماید و می‌میراند و کسی را پائین می‌آورد و کسی را بالا می‌برد، هیچ کاری او را از پرداختن به کاری دیگر باز نمی‌دارد. اشتباه نمی‌کند و اصرارِ اصرارکنندگان و خواسته طولانی جویندگان او را از پای در نمی‌آورد. پس پاک و منزّه است خداوند بخشنده بزرگوار که بخشش‌هایش ما و اهل زمین و آسمانها را پوشانده و لطف او همه خلق را در همه لحظات فراگرفته است. پاک و برتر و والاست کسیکه گناه گناهکاران او را از اینکه به آنها نعمت بدهد باز نمی‌دارد.
و اظهار بی‌نیازی فقیرانی که نسبت به او و لطفش آگاهی ندارند او را از جود و بخشش منع نمی‌کند. و این که خداوند خبر داده‌است هر روز در کاری است بیان تقدیر و تدبیرهای است که ازل مقّدر نموده است و همواره آنها را در اوقاتی که حکمت او اقتضا نماید اجرا می‌کند. و این همان احکام دینی و امر و نهی و فرمان‌های تقدیری او هستند که در این دنیا بر بندگانش اجرا می‌شوند.
امّا زمانی‌که جهان آفرینش پایان یابد و خداوند آن را نابود کند که آنچنان عدالت و فضل و احسان فراوان خویش را به آنها می‌دهد که بندگان به سبب آن او را می‌شناسند و می‌دانند که او یگانه و یکتاست. و آنجاست که مکلّفین را از سرای آزمایش به سرای زندگانی همیشگی منتقل می‌نماید.
آیه‌ی ۳۲-۳۱:
﴿سَنَفۡرُغُ لَکُمۡ أَیُّهَ ٱلثَّقَلَانِ٣١﴾[الرحمن: ۳۱]. «ای انس و جن به زودی به حساب شما می‌پردازیم».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٣٢﴾[الرحمن: ۳۲]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید»؟.
اینک برای اجرای احکامی که زمان آن فرا رسیده فارغ می‌شویم. منظور از ﴿سَنَفۡرُغُ﴾این است که به زودی طبق اعمالی که در دنیا انجام داده‌اید به حساب و مجازات شما خواهیم پرداخت.
آیه‌ی ۳۴-۳۳:
﴿یَٰمَعۡشَرَ ٱلۡجِنِّ وَٱلۡإِنسِ إِنِ ٱسۡتَطَعۡتُمۡ أَن تَنفُذُواْ مِنۡ أَقۡطَارِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ فَٱنفُذُواْۚ لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلۡطَٰنٖ٣٣﴾[الرحمن: ۳۳]. «ای گروه جن و انس! اگر می‌توانید از کناره‌های آسمان و زمین بگذرید، پس بگذرید، جز به توانی (شگرف از آنها) نمی‌توانید بگذرید».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٣٤﴾[الرحمن: ۳۴]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید».
خداوند آنها را در جایگاه قیامت جمع می‌کند و آنان‌را به ناتوانی و ضعفشان و به کمال فرمانروایی و نفوذ مشّیت و قدرت خویش خبر می‌دهد. پس به آنها می‌فرماید: ﴿یَٰمَعۡشَرَ ٱلۡجِنِّ وَٱلۡإِنسِ إِنِ ٱسۡتَطَعۡتُمۡ أَن تَنفُذُواْ مِنۡ أَقۡطَارِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ فَٱنفُذُواْۚ لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلۡطَٰنٖ٣٣﴾ای گروه جن و انس! اگر می‌توانید راه و روزنه‌ای پیدا کنید که از حیطه فرمانروایی خداوند بیرون روید، اینکار را بکنید! امّا نمی‌توانید از فرمانروایی خداوند بیرون روید مگر اینکه قدرت کاملی داشته باشید. و آنها از کجا چنین قدرتی خواهند داشت درحالیکه مالک کوچک‌ترین سود و زیان و مرگ و زندگی برای خود نیستند؟!.
پس در اینجا هیچ‌کس جز با اجازه خداوند سخن نمی‌گوید و جز صدای آهسته نمی‌شنوی. و در روز قیامت پادشاهان و بردگان و سران و زیردستان و ثروتمندان و فقیران همه برابر و یکسان هستند.
آیه‌ی ۳۶-۳۵:
﴿یُرۡسَلُ عَلَیۡکُمَا شُوَاظٞ مِّن نَّارٖ وَنُحَاسٞ فَلَا تَنتَصِرَانِ٣٥﴾[الرحمن: ۳۵]. «شعله‌ای از آتش بر شما فرستاده می‌شود و (نیز) دودی. آنگاه نمی‌توانید انتقام بگیرید».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٣٦﴾[الرحمن: ۳۶]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید».
سپس آنچه را که در آن روز برایشان آماده کرده است بیان کرد و فرمود: ﴿یُرۡسَلُ عَلَیۡکُمَا شُوَاظٞ مِّن نَّارٖ﴾شعله خاصی از آتش بر شما فرستاده می‌شود. و ﴿وَنُحَاسٞ﴾به شعله‌ای از آتش گفت می‌شود که آمیخته با دود باشد. یعنی این دو چیز ناخوشایند بر شما فرستاده می‌شوند و همه شما را از هرطرف احاطه می‌کنند و آنگاه نه خودتان می‌توانید خود را یاری کنید و نه کسی غیر از خدا وجود دارد که شما را یاری نماید.
و از آنجا که بیم دادن بندگان از سوی خداوند نعمتی است از جانب او و آنها را به بالاترین مراتب می‌رساند و بهترین بخشش‌ها را نصیب آنها می‌گرداند، منّت خویش را در این باره بیان کرد و فرمود: ﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٣٦﴾پس کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟
آیه‌ی ۴۰-۳۷:
﴿فَإِذَا ٱنشَقَّتِ ٱلسَّمَآءُ فَکَانَتۡ وَرۡدَةٗ کَٱلدِّهَانِ٣٧﴾[الرحمن: ۳۷]. «پس چون آسمان بشکافد آنگاه (مانند) گل سرخی همچون روغن گداخته شود».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٣٨﴾[الرحمن: ۳۸]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید»؟.
﴿فَیَوۡمَئِذٖ لَّا یُسَۡٔلُ عَن ذَنۢبِهِۦٓ إِنسٞ وَلَا جَآنّٞ٣٩﴾[الرحمن: ۳۹]. «پس آن‌روز هیچ انس و جنّی از گناهش پرسیده نمی‌شود».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٤٠﴾[الرحمن: ۴۰]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید».
﴿فَإِذَا ٱنشَقَّتِ ٱلسَّمَآءُ﴾یعنی به سبب سختی‌ها و وحشت‌های روز قیامت آسمان می‌شکافد و خورشید و ماه تاریک می‌گردند و ستارگان آسمان پراکنده می‌شوند.
﴿فَکَانَتۡ وَرۡدَةٗ کَٱلدِّهَانِ﴾و آسمان از شدّت ترس و اضطراب مانند مِس گداخته شده می‌شود. ﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٣٨ فَیَوۡمَئِذٖ لَّا یُسَۡٔلُ عَن ذَنۢبِهِۦٓ إِنسٞ وَلَا جَآنّٞ٣٩﴾پس کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید؟ و هیچ انس و جنّی از گناهش پرسیده نمی‌شود یعنی از آنچه که اتّفاق افتاده است مورد سوال استعلامی واقع نمی‌شود.
چون خداوند متعال دانای پیدا و پنهان و گذشته و آینده است و می‌خواهد بندگان را طبق آگاهی‌ای که از حالات آنها دارد جزا و سزا دهد. و برای نیکوکاران و بدکاران در روز قیامت نشانه‌هایی قرار داده‌است که با آن شناخته می‌شوند. همان‌طور که خداوند متعال فرموده است: ﴿یَوۡمَ تَبۡیَضُّ وُجُوهٞ وَتَسۡوَدُّ وُجُوهٞ﴾[آل عمران: ۱۰۶]. «روزی‌که چهره‌هایی سفید می‌شوند و چهره‌هایی سیاه می‌گردند».
آیه‌ی ۴۲-۴۱:
﴿یُعۡرَفُ ٱلۡمُجۡرِمُونَ بِسِیمَٰهُمۡ فَیُؤۡخَذُ بِٱلنَّوَٰصِی وَٱلۡأَقۡدَامِ٤١﴾[الرحمن: ۴۱]. «گناهکاران از قیافه‌هایشان شناخته می‌شوند آنگاه از ناحیۀ پیشانی و پاها گرفته می‌شوند».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٤٢﴾[الرحمن: ۴۲]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید»؟.
در اینجا فرمود: ﴿یُعۡرَفُ ٱلۡمُجۡرِمُونَ﴾یعنی پیشانی‌ها و پاهای گناهکاران گرفته می‌شود و آنگاه در دوزخ انداخته می‌شوند و به‌سوی جهنّم کشانده می‌شوند و خداوند با سرزنش و توبیخ از آ‌ها می‌پرسد.درحالیکه اوضاع و احوال آنها را بهتر می‌داند امّا خداوند متعال می‌خواهد حجّت رسا و حکمت شکوهمند خویش را برای خلق اظهار دارد.
آیه‌ی ۴۵-۴۳:
﴿هَٰذِهِۦ جَهَنَّمُ ٱلَّتِی یُکَذِّبُ بِهَا ٱلۡمُجۡرِمُونَ٤٣﴾[الرحمن: ۴۳]. «این است دوزخی که آن‌را گناهکاران دروغ می‌انگشاتند».
﴿یَطُوفُونَ بَیۡنَهَا وَبَیۡنَ حَمِیمٍ ءَانٖ٤٤﴾[الرحمن: ۴۴]. «بین آن و آب گرمی جوشان می‌گردند».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٤٥﴾[الرحمن: ۴۵]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید»؟.
یعنی هنگامی‌که جهنّم برافروخته می‌گردد به کسانی که وعده و وعید خداوندی را تکذیب می‌کردند، گفته می‌شود: ﴿هَٰذِهِۦ جَهَنَّمُ ٱلَّتِی یُکَذِّبُ بِهَا ٱلۡمُجۡرِمُونَ٤٣﴾این است دوزخی که گناهکاران آن را دروغ می‌انگاشتند پس تکذیب کردنشان آنها را مبارک باد و باید که عذاب دوزخ و شکنجه و آتش‌سوزان و زنجیرهای آن‌را که سزای تکذیبشان است بچشند.
﴿یَطُوفُونَ بَیۡنَهَا وَبَیۡنَ حَمِیمٍ﴾و در میان طبقه‌های جهنّم و آتش و شعله‌های آن و بین آبی که بسیار داغ و سوزان است قرار می‌گیرند و در قسمت بسیار سرد جهّنم که در نهایت و شدّت سردی ست گرفتار می‌شوند. ﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٤٥﴾پس کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟
آیه‌ی ۶۵-۴۶:
﴿وَلِمَنۡ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِۦ جَنَّتَانِ٤٦﴾[الرحمن: ۴۶]. «و کسیکه از ایستادن (در حضور) پروردگارش ترسیده باشد دو باغ دارد».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٤٧﴾[الرحمن: ۴۷]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید».
﴿ذَوَاتَآ أَفۡنَانٖ٤٨﴾[الرحمن: ۴۸]. «(دو باغ که درختانش) شاخه‌های بسیار دارند».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٤٩﴾[الرحمن: ۴۹]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید»؟.
﴿فِیهِمَا عَیۡنَانِ تَجۡرِیَانِ٥٠﴾[الرحمن: ۵۰]. «در آن دو (باغ) دو چشمه روانند».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٥١﴾[الرحمن: ۵۱]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید».
﴿فِیهِمَا مِن کُلِّ فَٰکِهَةٖ زَوۡجَانِ٥٢﴾[الرحمن: ۵۲]. «در آن دو (باغ) از هر میوه‌ای از دو نوع است».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٥٣﴾[الرحمن: ۵۳]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید».
﴿مُتَّکِ‍ِٔینَ عَلَىٰ فُرُشِۢ بَطَآئِنُهَا مِنۡ إِسۡتَبۡرَقٖۚ وَجَنَى ٱلۡجَنَّتَیۡنِ دَانٖ٥٤﴾[الرحمن: ۵۴]. «بر فرش‌هایی تکیه زده‌اند که آسترهایش از ابریشم ستبر است، و میوۀ آن دو باغ در دسترس است».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٥٥﴾[الرحمن: ۵۵]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید».
﴿فِیهِنَّ قَٰصِرَٰتُ ٱلطَّرۡفِ لَمۡ یَطۡمِثۡهُنَّ إِنسٞ قَبۡلَهُمۡ وَلَا جَآنّٞ٥٦﴾[الرحمن: ۵۶]. «در آن (کاخ‌ها حوریانی) دیده فروهشته هستند که پیش از آنان دست هیچ انس و جنی به آنها نرسدیه است».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٥٧﴾[الرحمن: ۵۷]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید».
﴿کَأَنَّهُنَّ ٱلۡیَاقُوتُ وَٱلۡمَرۡجَانُ٥٨﴾[الرحمن: ۵۸]. «گویی آنها یاقوت و مرجانند».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٥٩﴾[الرحمن: ۵۹]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید».
﴿هَلۡ جَزَآءُ ٱلۡإِحۡسَٰنِ إِلَّا ٱلۡإِحۡسَٰنُ٦٠﴾[الرحمن: ۶۰]. «آیا پاداش نیکوکاری جز نیکوکاری است».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٦١﴾[الرحمن: ۶۱]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید»؟.
﴿وَمِن دُونِهِمَا جَنَّتَانِ٦٢﴾[الرحمن: ۶۲]. «و جز (این) دو (باغ) دو باغ دیگر است».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٦٣﴾[الرحمن: ۶۳]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید».
﴿مُدۡهَآمَّتَانِ٦٤﴾[الرحمن: ۶۴]. «هردو کاملاً سبز و خرم هستند».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٦٥﴾[الرحمن: ۶۵]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید».
وقتی آنچه را که بر سر گناهکاران می‌آید، بیان کرد، پاداش پرهیزگاران را نیز که از خداوند ترسیده‌اند بیان کرد و فرمود: ﴿وَلِمَنۡ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِۦ جَنَّتَانِ٤٦﴾و کسیکه از پروردگارش و از ایستادن در حضور او ترسیده باشد در نتیجه آنچه را که خداوند نهی کرده ترک گفته و آنچه را که خداوند فرمان داده است، انجام داده، پاداش چنین کسی این است که دو باغ خواهد داشت که ظروف آن و ساختمان‌هایشان و آنچه در آنهاست طلاست. یکی از دو باغ پاداشی است که در مقابل ترک منّهیات به او داده می‌شود، و دیگری به پاداش انجام طاعت‌ها به او عطا می‌گردد.
و از اوصاف این دو باغ آن است که ﴿ذَوَاتَآ أَفۡنَانٖ٤٨﴾در آنها نعمت‌های متنّوع و گوناگونی هست، نعمت‌های ظاهری و باطنی که هیچ چشمی آنها را ندیده و هیچ گوشی نشنیده و تصور آن به دل هیچ انسانی خطور نکرده است. و در این باغ‌ها درختان زیاد و شکوف‌هایی هست که شاخه‌های نرمی دارند و در این شاخه‌ها میوه‌های رسیده لذیذ فراوانی هست.
و در این دو باغ ﴿عَیۡنَانِ تَجۡرِیَانِ﴾دو چشمه روانند که آنها به دلخواه خویش آن چشمه‌ها را می‌جوشانند. ﴿فِیهِمَا مِن کُلِّ فَٰکِهَةٖ زَوۡجَانِ٥٢﴾یعنی از همه انواع میوه‌ها از هریک دو نوع است و هر نوعی لذّت و رنگ دیگری دارد.
﴿مُتَّکِ‍ِٔینَ عَلَىٰ فُرُشِۢ بَطَآئِنُهَا مِنۡ إِسۡتَبۡرَقٖ﴾این صفت فرش‌های اهل بهشت و وصف نشستن آنها بر آن است که با راحتی و آرامش همچون پادشاهان بر آن تکیه می‌زنند. و حالت و وصف این فرش‌ها و زیبایی‌شان را کسی جز خداوند متعال نمی‌داند و قسمت زیرین این فرش‌ها که روی زمین قرار می‌گیرند از بهترین ابریشم است پس قسمت بالایی‌شان که بر آن می‌نشینند چگونه خواهد بود؟! ﴿وَجَنَى ٱلۡجَنَّتَیۡنِ دَانٖ﴾یعنی میوه‌های این دو باغ نزدیک و در دسترس است که فرد نشسته و ایستاده و کسیکه خوابیده به آن دسترسی دارد.
﴿فِیهِنَّ قَٰصِرَٰتُ ٱلطَّرۡفِ﴾یعنی در آن کاخ‌ها حوریانی هست که چشم فرو هشته‌اند. یعنی چشمانشان فقط به شوهرانشان معطوف، از آن جا که شوهرانشان بسیار زیبا و خوب هستند و کاملا آنها را دوست دارند، شوهرانشان نیز فقط به آنها چشم دوخته‌اند چون آنها بسیار زیبا می‌باشند و آنها را به شدّت دوست دارند و وصالشان لذّت بخش است.
﴿لَمۡ یَطۡمِثۡهُنَّ إِنسٞ قَبۡلَهُمۡ وَلَا جَآنّٞ﴾یعنی هیچ احدی از جن و انس قبل از آنان به آنها دسترسی پیدا نکرده است و به سبب اینکه به طریقه‌ی نیکو شوهرداری می‌کنند و دارای ناز و دلبری و ملاحت هستند به نزد شوهرانشان محبوب هستند، به همین جهت فرمود: ﴿کَأَنَّهُنَّ ٱلۡیَاقُوتُ وَٱلۡمَرۡجَانُ٥٨﴾انگار آنان یاقوت و مرجان هستند، و این به خاطر صفای آنان و زیبایی منظر و رخساره‌ی آنان است.
﴿هَلۡ جَزَآءُ ٱلۡإِحۡسَٰنِ إِلَّا ٱلۡإِحۡسَٰنُ٦٠﴾آیا کسیکه پرستش خداوند را به نیکویی انجام داده و به بندگان سود رسانده است جز این پاداشی دارد که با دادن پاداش فراوان و رستگاری بزرگ و نعمت و زندگی سالم با او نیکی شود. این دو باغ عالی برای مقّربان می‌باشند.
﴿وَمِن دُونِهِمَا جَنَّتَانِ٦٢﴾و جز این دو باغ، دو باغ دیگر است که ساختارشان و آراستنی‌هایشان از نقره است. و این دو باغ ﴿مُدۡهَآمَّتَانِ٦٤﴾از شدّت سرسبزی و خرّمی سیاه رنگ می‌باشند.
آیه‌ی ۷۸-۶۶:
﴿فِیهِمَا عَیۡنَانِ نَضَّاخَتَانِ٦٦﴾[الرحمن: ۶۶]. «در آن دو (باغ) دو چشمۀ جوشان است».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٦٧﴾[الرحمن: ۶۷]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید».
﴿فِیهِمَا فَٰکِهَةٞ وَنَخۡلٞ وَرُمَّانٞ٦٨﴾[الرحمن: ۶۸]. «در آن دو (باغ) میوه و درختان خرما و انار هست».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٦٩﴾[الرحمن: ۶۹]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید».
﴿فِیهِنَّ خَیۡرَٰتٌ حِسَانٞ٧٠﴾[الرحمن: ۷۰]. «در آن باغ‌ها زنان برگزیدۀ زیبا هستند».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٧١﴾[الرحمن: ۷۱]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید»؟.
﴿حُورٞ مَّقۡصُورَٰتٞ فِی ٱلۡخِیَامِ٧٢﴾[الرحمن: ۷۲]. «حوریانِ نگه داشته شده در خیمه‌ها».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٧٣﴾[الرحمن: ۷۳]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید».
﴿لَمۡ یَطۡمِثۡهُنَّ إِنسٞ قَبۡلَهُمۡ وَلَا جَآنّٞ٧٤﴾[الرحمن: ۷۴]. «دست هیچ انس و جنّی پیش از آنان (=مؤمنان) به آنان نرسیده است».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٧٥﴾[الرحمن: ۷۵]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید».
﴿مُتَّکِ‍ِٔینَ عَلَىٰ رَفۡرَفٍ خُضۡرٖ وَعَبۡقَرِیٍّ حِسَانٖ٧٦﴾[الرحمن: ۷۶]. «درحالیکه بر بالش‌های سبز و بسترهای نیک تکیه زده‌اند».
﴿فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٧٧﴾[الرحمن: ۷۷]. «پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید».
﴿تَبَٰرَکَ ٱسۡمُ رَبِّکَ ذِی ٱلۡجَلَٰلِ وَٱلۡإِکۡرَامِ٧٨﴾[الرحمن: ۷۸]. «خجسته است نام پروردگار شکوهمند و گرامی دارنده».
﴿فِیهِمَا عَیۡنَانِ نَضَّاخَتَانِ٦٦﴾در آن دو باغ دو چشمۀ جوشان است. ﴿فِیهِمَا فَٰکِهَةٞ﴾و در آن باغ‌ها انواع میوه‌ها موجود است و مهم‌ترین آن میوه‌ها خرما و انار هستند که منافع فراوانی دارند.
﴿فِیهِنَّ﴾در همه باغ‌های بهشت ﴿خَیۡرَٰتٌ حِسَانٞ﴾زنان نیک سیرت و زیبا وجود دارند و آنها هم دارای زیبایی و حسن ظاهری هستند. همچنین از حسن و زیبایی باطنی نیز برخوردارند. خلاصه این که خوش اندام و خوش اخلاقند.
﴿حُورٞ مَّقۡصُورَٰتٞ فِی ٱلۡخِیَامِ٧٢﴾حوریان نگه داشته شده در خیمه‌ها، یعنی در خیمه‌هایی که از لولو هستند نگه داشته شده‌اند و خود را برای همسرانشان آماده کرده‌اند. و محبوس بودن آنها در خیمه‌ها این را نفی نمی‌کند که آنها را از ورود به باغ‌ها منع کنند و در باغ‌های بهشت به گشت و گذار نپردازند. همان‌طور که دختران پادشاهان که محجبّه و دارای پوشش هستند به باغ‌ها می‌روند و تفریح می‌کنند.
﴿لَمۡ یَطۡمِثۡهُنَّ إِنسٞ قَبۡلَهُمۡ وَلَا جَآنّٞ٧٤ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ٧٥ مُتَّکِ‍ِٔینَ عَلَىٰ رَفۡرَفٍ خُضۡرٖ﴾اهل این دو باغ متکّاهایشان بالش‌های سبز رنگ است که بر آن تکیه می‌زنند، و آن بسترهایی است که در بالای نشیمن گاه‌های آنان قرار دارند و از درخشندگی و منظره بسیار زیبایی برخوردارند. ﴿وَعَبۡقَرِیٍّ حِسَانٖ﴾و فرش‌های منقّش زیبا. «عبقری» به منسوجات زیبا گفته می‌شود. بنابراین، آن‌را به نوعی از زیبایی وصف نمود که شامل زیبایی جنس و منظره و نرم بودن آن می‌شود.
و این دو باغ غیر از آن دو باغ اوّلی هستند، همان‌طور که خداوند متعال تصریح نموده است: ﴿وَمِن دُونِهِمَا جَنَّتَانِ٦٢﴾و جز آن دو باغ دو باغ دیگر است.
و دو باغ اوّلی را با اوصافی توصیف نموده که دو باغ دیگر را با آن اوصاف توصیف نکرده است. پس درباره باغ اوّل فرمود: ﴿فِیهِمَا عَیۡنَانِ تَجۡرِیَانِ٥٠﴾در آن دو باغ دو چشمه روان است. و در توصیف دو باغ دیگر فرمود: ﴿فِیهِمَا عَیۡنَانِ نَضَّاخَتَانِ٦٦﴾در آن دو باغ دو چشمه جوشان است.
و فرق چشمه روان با چشمه‌ای که فواره میزند و جوشان است معلوم می‌باشد. و درباره دو باغ اوّلی فرمود: ﴿﴿ذَوَاتَآ أَفۡنَانٖ٤٨﴾درختانشان شاخه‌های بسیار دارند. و در مورد دو باغ دیگر این را نگفت. هم چنین درباره دو تای اوّلی فرمود: ﴿فِیهِمَا مِن کُلِّ فَٰکِهَةٖ زَوۡجَانِ٥٢﴾در آن دو باغ از هر میوه‌ای دو نوع است.
و درباره دو نوع دیگر فرمود: ﴿فِیهِمَا فَٰکِهَةٞ وَنَخۡلٞ وَرُمَّانٞ٦٨﴾در آن دو، میوه و درخت خرما و انار است.
و تفاوت هر دو توصیف معلوم و مشخّص است. و در باره‌ی دو تای اوّلی فرمود: ﴿مُتَّکِ‍ِٔینَ عَلَىٰ فُرُشِۢ بَطَآئِنُهَا مِنۡ إِسۡتَبۡرَقٖۚ وَجَنَى ٱلۡجَنَّتَیۡنِ دَانٖ٥٤﴾بر فرش‌هایی که آسترشان از ابرایشم ضخیم است تکیه زده‌اند و میوه‌های این باغ‌ها در دسترس است. ولی این مطالب را در مورد دو باغ دیگر نگفت. بلکه فرمود: ﴿مُتَّکِ‍ِٔینَ عَلَىٰ رَفۡرَفٍ خُضۡرٖ وَعَبۡقَرِیٍّ حِسَانٖ٧٦﴾بر بالش‌های سبز و بسترهای زیبا و منقّش تکیه زده‌اند.
و در رابطه با توصیف زنان و همسران مومنی که در دو باغ اوّل قرار دارند گفت: ﴿فِیهِنَّ قَٰصِرَٰتُ ٱلطَّرۡفِ﴾در آن باغ‌ها حوریانی دیده فروهشته هستند. و درباره دو باغ دیگر فرمود: ﴿حُورٞ مَّقۡصُورَٰتٞ فِی ٱلۡخِیَامِ٧٢﴾زنانی زیبا که در خیمه‌ها نگاه داشته شده‌اند.
و در مورد دو تای اوّلی گفت: ﴿هَلۡ جَزَآءُ ٱلۡإِحۡسَٰنِ إِلَّا ٱلۡإِحۡسَٰنُ٦٠﴾آیا پاداش نیکوکاری جز نیکی است؟ پس این دلالت می‌نماید که آنها به عنوان پاداش به نیکوکاران داده می‌شوند. امّا درباره دو باغ اخیر چنین گفت. و این که دو تا باغ اوّلی را بر دو تای اخری مقدّم کرده است نشانگر برتری دو باغ اوّلی است.
پس با این چیزها فضیلت دو باغ اولی بر دو تای دیگر معلوم می‌شود، و فهمیده می‌شود که آن باغ‌ها برای بندگان مقرّب از قبیل پیامبران و صدّیقان و بندگان برگزیده خداوند آماده گشته‌اند. و دو تا باغ اخیر برای عموم مومنان آماده شده‌اند.
و در هریک از باغ‌ها چیزهایی است که هیچ چشمی آن را ندیده و هیچ گوشی (اخبارش را) نشنیده و به تصوّر هیچ دلی نیامده است. و هرآنچه که انسان دلش بخواهد و چشم‌ها از دیدن آن لذّت ببرند در آن باغ‌ها فراهم است.
و کسانی‌که در این باغ‌ها قرار می‌گیرند در نهایت آسایش و خشنودی و آرامش به سر می‌برند تا جایی که هیچ یک از آنها دیگری را بهتر از خودش نمی‌بیند. و فکر نمی‌کند هیچ‌کس بهتر از او در ناز و نعمت قرار داشته باشد. وقتی گستردگی فضل و احسان خویش را بیان کرد، فرمود: ﴿تَبَٰرَکَ ٱسۡمُ رَبِّکَ ذِی ٱلۡجَلَٰلِ وَٱلۡإِکۡرَامِ٧٨﴾پروردگار تو بزرگ است و خیر او فراوان است و دارای شکوهمندی آشکار و مجد و بزرگی کامل است و دوستانش را گرامی می‌دارد.
پایان تفسیر سوره‌ی رحمن
سورة الرحمن - سورة 55 - عدد آیاتها 78
بسم الله الرحمن الرحیم
الرَّحْمَنُ
عَلَّمَ الْقُرْآنَ
خَلَقَ الإِنسَانَ
عَلَّمَهُ الْبَیَانَ
الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ بِحُسْبَانٍ
وَالنَّجْمُ وَالشَّجَرُ یَسْجُدَانِ
وَالسَّمَاء رَفَعَهَا وَوَضَعَ الْمِیزَانَ
أَلاَّ تَطْغَوْا فِی الْمِیزَانِ
وَأَقِیمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَلا تُخْسِرُوا الْمِیزَانَ
وَالأَرْضَ وَضَعَهَا لِلْأَنَامِ
فِیهَا فَاکِهَةٌ وَالنَّخْلُ ذَاتُ الأَکْمَامِ
وَالْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَالرَّیْحَانُ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
خَلَقَ الإِنسَانَ مِن صَلْصَالٍ کَالْفَخَّارِ
وَخَلَقَ الْجَانَّ مِن مَّارِجٍ مِّن نَّارٍ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ
بَیْنَهُمَا بَرْزَخٌ لّا یَبْغِیَانِ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجَانُ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
وَلَهُ الْجَوَارِ الْمُنشَآتُ فِی الْبَحْرِ کَالأَعْلامِ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
کُلُّ مَنْ عَلَیْهَا فَانٍ
وَیَبْقَى وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَالإِکْرَامِ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
یَسْأَلُهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَا الثَّقَلانِ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
یَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالإِنسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَن تَنفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ فَانفُذُوا لا تَنفُذُونَ إِلاَّ بِسُلْطَانٍ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
یُرْسَلُ عَلَیْکُمَا شُوَاظٌ مِّن نَّارٍ وَنُحَاسٌ فَلا تَنتَصِرَانِ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
فَإِذَا انشَقَّتِ السَّمَاء فَکَانَتْ وَرْدَةً کَالدِّهَانِ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
فَیَوْمَئِذٍ لّا یُسْأَلُ عَن ذَنبِهِ إِنسٌ وَلا جَانٌّ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
یُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِیمَاهُمْ فَیُؤْخَذُ بِالنَّوَاصِی وَالأَقْدَامِ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
هَذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِی یُکَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ
یَطُوفُونَ بَیْنَهَا وَبَیْنَ حَمِیمٍ آنٍ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
ذَوَاتَا أَفْنَانٍ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
فِیهِمَا عَیْنَانِ تَجْرِیَانِ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
فِیهِمَا مِن کُلِّ فَاکِهَةٍ زَوْجَانِ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
مُتَّکِئِینَ عَلَى فُرُشٍ بَطَائِنُهَا مِنْ إِسْتَبْرَقٍ وَجَنَى الْجَنَّتَیْنِ دَانٍ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
فِیهِنَّ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ لَمْ یَطْمِثْهُنَّ إِنسٌ قَبْلَهُمْ وَلا جَانٌّ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
کَأَنَّهُنَّ الْیَاقُوتُ وَالْمَرْجَانُ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
هَلْ جَزَاء الإِحْسَانِ إِلاَّ الإِحْسَانُ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
وَمِن دُونِهِمَا جَنَّتَانِ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
مُدْهَامَّتَانِ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
فِیهِمَا عَیْنَانِ نَضَّاخَتَانِ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
فِیهِمَا فَاکِهَةٌ وَنَخْلٌ وَرُمَّانٌ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
فِیهِنَّ خَیْرَاتٌ حِسَانٌ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
حُورٌ مَّقْصُورَاتٌ فِی الْخِیَامِ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
لَمْ یَطْمِثْهُنَّ إِنسٌ قَبْلَهُمْ وَلا جَانٌّ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
مُتَّکِئِینَ عَلَى رَفْرَفٍ خُضْرٍ وَعَبْقَرِیٍّ حِسَانٍ
فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
تَبَارَکَ اسْمُ رَبِّکَ ذِی الْجَلالِ وَالإِکْرَامِ
سورة رحمن
به نام الله بخشندة مهربان
(الله) رحمن ﴿1﴾ قرآن را تعلیم داد. ﴿2﴾ انسان را آفرید. ﴿3﴾ به او (نطق و) سخن گفتن آموخت. ﴿4﴾ خورشید و ماه به حساب منظم (و دقیقی) در حرکتند. ﴿5﴾ و گیاه ([1]) و درخت (برای او) سجده می‌کنند. ﴿6﴾ و آسمان را بر افراشت و میزان را قرار داد. ﴿7﴾ تا در میزان تجاوز نکنید. ﴿8﴾ و وزن را بر اساس عدل بر پا دارید و میزان را کم نکنید. ﴿9﴾ و زمین را برای مردمان قرار داد (و گسترانید). ﴿10﴾ که در آن میوه‌ها و نخل‌های خوشه دار است. ﴿11﴾ و (در آن) دانۀ برگ‌دار (که بصورت کاه در می‌آید) و ریحان (و گیاهان خوشبو) است. ﴿12﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟!([2]) ﴿13﴾ انسان را از گِل خشکیدة چون سفال آفرید، ﴿14﴾ و جن را از شعلة از آتش خلق کرد([3]). ﴿15﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟!﴿16﴾(او) پروردگار دو مشرق و پروردگار دو مغرب است. ﴿17﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿18﴾ دو دریای (مختلف شور و شیرین) را به جریان آورد در حالی‌که با یکدیگر بر خورد می‌کنند. ﴿19﴾ میان آن دو حایلی است که یکی بر دیگری غلبه نمی‌کند. (و در هم نیا میزند). ﴿20﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿21﴾ از آن دو (دریا) مروارید و مرجان بیرون می‌آید. ﴿22﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿23﴾ و برای اوست کشتی‌هایی همچون کوه که در دریا به حرکت در می‌آیند. ﴿24﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿25﴾ هر چه بر روی آن (= زمین) است، فانی شود. ﴿26﴾ و (تنها) روی پروردگار ذو الجلال و گرامی توست که باقی می‌ماند. ﴿27﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿28﴾ (تمام) کسانی‌که در آسمانها و زمین هستند از او سؤال (و درخواست نیاز) می‌کنند، و او هر روز در کاری است. ﴿29﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿30﴾ ای دوگروه (انس و جن) بزودی به (حساب) شما می‌پردازیم. ﴿31﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿32﴾ ای گروه جن و انس اگر می‌توانید از کناره‌ها (و مرز‌های) آسمانها و زمین بگذرید، پس بگذرید، ولی جز با غلبه و نیرو (بی فوق العاده) نمی‌توانید بگذرید (که شما ندارید). ﴿33﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿34﴾ شعله‌هایی از آتش، و دود بر شما (جن و انس) فرستاده می‌شود پس نمی‌توانید از خودتان دفاع کنید. ﴿35﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿36﴾ پس آنگاه که آسمان بشکافد، پس همچون چرم (و روغن مذاب) سرخ‌گون شود (در آن روز قیامت حوادث هو‌لناکی رخ می‌دهد). ﴿37﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿38﴾ پس در آن روز (قیامت) هیچ جن و انسی از گناهش پرسیده نشود (چون با علامات چهرههایشان شناخته می‌شوند). ﴿39﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿40﴾گناهکاران از چهرههایشان شناخته می‌شوند، پس (آنها را) با موی جلو سر و پاها (یشان) گرفته (و به دوزخ افکنده) می‌شوند. ﴿41﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿42﴾ این (همان) جهنمی است که گناهکاران آن را انکار می‌کردند. ﴿43﴾ (امروز آنها) در میان آن و آب سوزان می‌گردند. ﴿44﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿45﴾ و برای کسیکه از ایستادن در پیشگاه پروردگارش بترسد، دو باغ (بهشتی) است ([4]). ﴿46﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿47﴾ (آن دو باغ) دارای (درختان و) شاخسار‌های بسیار است. ﴿48﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿49﴾ در آن دو (باغ) دو چشمة روان است. ﴿50﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿51﴾ در آن دو (باغ) ازهر میوة دو نوع است. ﴿52﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿53﴾ (بهشتیان) بر فرش‌هایی که آسترشان از دیبای ضخیم است، تکیه کرده‌اند، و میوة (آن) دوباغ) (بهشتی) در دسترس است. ﴿54﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿55﴾ در آن (کاخ‌ها و باغ‌های بهشتی) حوریانی دیده فروهشته هستند، که هیچ انس و جن پیش از این‌ها (= مؤمنان) با آنان تماس نگرفته است. ﴿56﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿57﴾ گویی آنها (= حوریان) یاقوت و مرجانند. ﴿58﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿59﴾ آیا پاداش نیکی جز نیکی است؟! ﴿60﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿61﴾ و غیر از آن دو (باغ) دو باغ (بهشتی) دیگر است. ﴿62﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿63﴾ (آن دو باغ) سر سبز که (از شدت سبزی) به سیاهی متمایل است. ﴿64﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿65﴾ در آن دو (باغ بهشتی) دو چشمۀ جوشان است. ﴿66﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿67﴾ در آن دو (باغ) میوه و نخل و انار است. ﴿68﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿69﴾ در آن (کاخ‌ها و باغ‌های بهشتی زنانی) نیک سیرت و صورت هستند. ﴿70﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿71﴾ حورانی که در خیمه‌های (بهشتی مستور) نگاه داشته شده‌اند. ﴿72﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿73﴾ (دوشیزگانی که) هیچ انس و جن پیش از این‌ها (= مؤمنان) با آنان تماس نگرفته است. ﴿74﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿75﴾ (در حالی‌که بهشتیان) بر بالش‌های سبز و فرش‌های نیکو تکیه زده‌اند، ﴿76﴾ پس (ای گروه انس و جن) کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟! ﴿77﴾ (ای پیامبر) نام پروردگار صاحب جلال و گرامی تو با برکت و فرخنده است. ﴿78﴾
([1])- مفسران دربارۀ مراد از «النجم» اختلاف نظر دارند، برخی «ستاره» ذکر کرده‌اند، و برخی دیگر به «گیاه» تفسیر کرده‌اند. (تفسیر ابن کثیر).
([2])- جابر t می‌گوید: رسول اللهr نزد اصحاب تشریف آوردند، آنگاه سورۀ الرحمن را از اول تا آخر بر آنان تلاوت نمودند، و اصحاب خاموش بودند، پس رسول اللهrفرمود: «شبی که جنیان با من ملاقات کردند، بر آنها خواندم، پاسخ آنان از شما بهتر بود، هر بارکه به آیة ﴿فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ﴾ می‌رسیدم، می‌گفتند: پروردگارا! هیچ یک از نعمت‌هایت را تکذیب نمی‌کنیم، ستایش برای توست». (سنن ترمذی 3291).
([3])- رسول اللهr می‌فرماید: «فرشتگان از نور آفرید، شده‌اند، و جنیان از شعلة از آتش آفریده شده‌اند، و آدم از آنچه برای‌تان توصیف شده آفریده شده است». (صحیح مسلم 2294).
([4])- علامه ابن کثیر می‌نویسد: این قوی‌ترین دلیل براین مطلب است که اگر جنیان ایمان آورند و تقوا پیشه کنند به بهشت وارد می‌شوند. (تفسیر ابن کثیر).
بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ
ٱلرَّحۡمَٰنُ ١ عَلَّمَ ٱلۡقُرۡءَانَ ٢ خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ ٣ عَلَّمَهُ ٱلۡبَیَانَ ٤ ٱلشَّمۡسُ وَٱلۡقَمَرُ بِحُسۡبَانٖ ٥ وَٱلنَّجۡمُ وَٱلشَّجَرُ یَسۡجُدَانِ ٦ وَٱلسَّمَآءَ رَفَعَهَا وَوَضَعَ ٱلۡمِیزَانَ ٧ أَلَّا تَطۡغَوۡاْ فِی ٱلۡمِیزَانِ ٨ وَأَقِیمُواْ ٱلۡوَزۡنَ بِٱلۡقِسۡطِ وَلَا تُخۡسِرُواْ ٱلۡمِیزَانَ ٩ وَٱلۡأَرۡضَ وَضَعَهَا لِلۡأَنَامِ ١٠ فِیهَا فَٰکِهَةٞ وَٱلنَّخۡلُ ذَاتُ ٱلۡأَکۡمَامِ ١١ وَٱلۡحَبُّ ذُو ٱلۡعَصۡفِ وَٱلرَّیۡحَانُ ١٢ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ١٣ خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ مِن صَلۡصَٰلٖ کَٱلۡفَخَّارِ ١٤ وَخَلَقَ ٱلۡجَآنَّ مِن مَّارِجٖ مِّن نَّارٖ ١٥ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ١٦رَبُّ ٱلۡمَشۡرِقَیۡنِ وَرَبُّ ٱلۡمَغۡرِبَیۡنِ ١٧ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ١٨ مَرَجَ ٱلۡبَحۡرَیۡنِ یَلۡتَقِیَانِ ١٩ بَیۡنَهُمَا بَرۡزَخٞ لَّا یَبۡغِیَانِ ٢٠ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٢١ یَخۡرُجُ مِنۡهُمَا ٱللُّؤۡلُؤُ وَٱلۡمَرۡجَانُ ٢٢ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٢٣ وَلَهُ ٱلۡجَوَارِ ٱلۡمُنشَ‍َٔاتُ فِی ٱلۡبَحۡرِ کَٱلۡأَعۡلَٰمِ ٢٤ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٢٥ کُلُّ مَنۡ عَلَیۡهَا فَانٖ ٢٦ وَیَبۡقَىٰ وَجۡهُ رَبِّکَ ذُو ٱلۡجَلَٰلِ وَٱلۡإِکۡرَامِ ٢٧ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٢٨ یَسَۡٔلُهُۥ مَن فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ کُلَّ یَوۡمٍ هُوَ فِی شَأۡنٖ ٢٩ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٣٠ سَنَفۡرُغُ لَکُمۡ أَیُّهَ ٱلثَّقَلَانِ ٣١ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٣٢ یَٰمَعۡشَرَ ٱلۡجِنِّ وَٱلۡإِنسِ إِنِ ٱسۡتَطَعۡتُمۡ أَن تَنفُذُواْ مِنۡ أَقۡطَارِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ فَٱنفُذُواْۚ لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلۡطَٰنٖ ٣٣ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٣٤ یُرۡسَلُ عَلَیۡکُمَا شُوَاظٞ مِّن نَّارٖ وَنُحَاسٞ فَلَا تَنتَصِرَانِ ٣٥ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٣٦ فَإِذَا ٱنشَقَّتِ ٱلسَّمَآءُ فَکَانَتۡ وَرۡدَةٗ کَٱلدِّهَانِ ٣٧ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٣٨ فَیَوۡمَئِذٖ لَّا یُسَۡٔلُ عَن ذَنۢبِهِۦٓ إِنسٞ وَلَا جَآنّٞ ٣٩ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٤٠یُعۡرَفُ ٱلۡمُجۡرِمُونَ بِسِیمَٰهُمۡ فَیُؤۡخَذُ بِٱلنَّوَٰصِی وَٱلۡأَقۡدَامِ ٤١ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٤٢ هَٰذِهِۦ جَهَنَّمُ ٱلَّتِی یُکَذِّبُ بِهَا ٱلۡمُجۡرِمُونَ ٤٣ یَطُوفُونَ بَیۡنَهَا وَبَیۡنَ حَمِیمٍ ءَانٖ ٤٤ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٤٥ وَلِمَنۡ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِۦ جَنَّتَانِ ٤٦ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٤٧ ذَوَاتَآ أَفۡنَانٖ ٤٨ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٤٩ فِیهِمَا عَیۡنَانِ تَجۡرِیَانِ ٥٠ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٥١ فِیهِمَا مِن کُلِّ فَٰکِهَةٖ زَوۡجَانِ ٥٢ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٥٣ مُتَّکِ‍ِٔینَ عَلَىٰ فُرُشِۢ بَطَآئِنُهَا مِنۡ إِسۡتَبۡرَقٖۚ وَجَنَى ٱلۡجَنَّتَیۡنِ دَانٖ ٥٤ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٥٥ فِیهِنَّ قَٰصِرَٰتُ ٱلطَّرۡفِ لَمۡ یَطۡمِثۡهُنَّ إِنسٞ قَبۡلَهُمۡ وَلَا جَآنّٞ ٥٦ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٥٧ کَأَنَّهُنَّ ٱلۡیَاقُوتُ وَٱلۡمَرۡجَانُ ٥٨ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٥٩ هَلۡ جَزَآءُ ٱلۡإِحۡسَٰنِ إِلَّا ٱلۡإِحۡسَٰنُ ٦٠ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٦١ وَمِن دُونِهِمَا جَنَّتَانِ ٦٢ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٦٣ مُدۡهَآمَّتَانِ ٦٤ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٦٥ فِیهِمَا عَیۡنَانِ نَضَّاخَتَانِ ٦٦ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٦٧فِیهِمَا فَٰکِهَةٞ وَنَخۡلٞ وَرُمَّانٞ ٦٨ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٦٩ فِیهِنَّ خَیۡرَٰتٌ حِسَانٞ ٧٠ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٧١ حُورٞ مَّقۡصُورَٰتٞ فِی ٱلۡخِیَامِ ٧٢ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٧٣ لَمۡ یَطۡمِثۡهُنَّ إِنسٞ قَبۡلَهُمۡ وَلَا جَآنّٞ ٧٤ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٧٥ مُتَّکِ‍ِٔینَ عَلَىٰ رَفۡرَفٍ خُضۡرٖ وَعَبۡقَرِیٍّ حِسَانٖ ٧٦ فَبِأَیِّ ءَالَآءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ ٧٧ تَبَٰرَکَ ٱسۡمُ رَبِّکَ ذِی ٱلۡجَلَٰلِ وَٱلۡإِکۡرَامِ ٧٨
سوره رحمن
به نام خداوند بخشندة مهربان
(خداوند) رحمان. ﴿1﴾ قرآن را آموزش داده‌است. ﴿2﴾ انسان را آفریده است. ﴿3﴾ به او سخن گفتن یاد داده‌است. ﴿4﴾ خورشید و ماه طبق حسابِ مقرّر روانند. ﴿5﴾ و ستاره و درخت سجده می‌برند. ﴿6﴾ و آسمان را برافراشت و ترازو را مقرّر کرد. ﴿7﴾ (با این هدف) که در سنجش از حد مگذرید. ﴿8﴾ و سنجش را به داد استوار دارید و در ترازو کاستی درمیان نیاورید. ﴿9﴾ و زمین را برای خلق گستراند. ﴿10﴾ در آن میوه(های فراوانی) هست و درخت‌های خرمای پوشش‌دار. ﴿11﴾ (و در آن) دانة برگ‌دار و ریحان است. ﴿12﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید؟. ﴿13﴾ انسان را از گلِ خشکِ سفال مانند آفرید. ﴿14﴾ و جن را از زبانه‌ای از آتش آفرید. ﴿15﴾ پس کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید؟. ﴿16﴾پروردگار دو مشرق و دو مغرب. ﴿17﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟. ﴿18﴾ دو دریار را (در کنار هم) روان کرد تا (به هم) بپیوندند. ﴿19﴾ بین آن دو حجابی است که (به محدودة هم‌دیگر) تجاوز نمی‌کنند. ﴿20﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟. ﴿21﴾ از آن دو مروارید و مرجان بیرون می‌آید. ﴿22﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید؟. ﴿23﴾ و او (=خداوند) در دریا کشتی‌های (بادبان) برافراشتة کوه‌وار دراد. ﴿24﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید. ﴿25﴾ هرکس بر آن (زمین) است، فناپذیر است. ﴿26﴾ و (تنها) ذات پروردگار شکوهمندِ گرامی باقی می‌ماند. ﴿27﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید؟. ﴿28﴾ هرکس که در آسمانها و زمیناست از او (کمک) می‌خواهد و هر روزی او در کاری است. ﴿29﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟. ﴿30﴾ ای انس و جن به زودی به حساب شما می‌پردازیم. ﴿31﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟. ﴿32﴾ ای گروه جن و انس! اگر می‌توانید از کناره‌های آسمان و زمین بگذرید، پس بگذرید، جز به توانی (شگرف از آنها) نمی‌توانید بگذرید. ﴿33﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید؟. ﴿34﴾ شعله‌ای از آتش بر شما فرستاده می‌شود و (نیز) دودی. آنگاه نمی‌توانید انتقام بگیرید. ﴿35﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید؟. ﴿36﴾ پس چون آسمان بشکافد آنگاه (مانند) گل سرخی همچون روغن گداخته شود. ﴿37﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید؟. ﴿38﴾ پس آن‌روز هیچ انس و جنّی از گناهش پرسیده نمی‌شود. ﴿39﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید؟. ﴿40﴾گناهکاران از قیافه‌هایشان شناخته می‌شوند آنگاه از ناحیة پیشانی و پاها گرفته می‌شوند. ﴿41﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟. ﴿42﴾ این است دوزخی که آن‌را گناهکاران دروغ می‌انگشاتند. ﴿43﴾ بین آن و آب گرمی جوشان می‌گردند. ﴿44﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید؟. ﴿45﴾ و کسیکه از ایستادن (در حضور) پروردگارش ترسیده باشد دو باغ دارد. ﴿46﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید؟. ﴿47﴾ (دو باغ که درختانش) شاخه‌های بسیار دارند. ﴿48﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟. ﴿49﴾ در آن دو (باغ) دو چشمه روانند. ﴿50﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید؟. ﴿51﴾ در آن دو (باغ) از هر میوه‌ای از دو نوع است. ﴿52﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید؟. ﴿53﴾ بر فرش‌هایی تکیه زده‌اند که آسترهایش از ابریشم ستبر است، و میوة آن دو باغ در دسترس است. ﴿54﴾ س کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید؟. ﴿55﴾ در آن (کاخ‌ها حوریانی) دیده فروهشته هستند که پیش از آنان دست هیچ انس و جنی به آنها نرسدیه است. ﴿56﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید؟. ﴿57﴾ گویی آنها یاقوت و مرجانند. ﴿58﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را دروغ می‌انگارید؟. ﴿59﴾ آیا پاداش نیکوکاری جز نیکوکاری است. ﴿60﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟. ﴿61﴾ و جز (این) دو (باغ) دو باغ دیگر است. ﴿62﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟. ﴿63﴾ هردو کاملاً سبز و خرم هستند. ﴿64﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟. ﴿65﴾ در آن دو (باغ) دو چشمة جوشان است. ﴿66﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟. ﴿67﴾در آن دو (باغ) میوه و درختان خرما و انار هست. ﴿68﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟. ﴿69﴾ در آن باغ‌ها زنان برگزیدة زیبا هستند. ﴿70﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟. ﴿71﴾ حوریانِ نگه داشته شده در خیمه‌ها. ﴿72﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟. ﴿73﴾ دست هیچ انس و جنّی پیش از آنان (=مؤمنان) به آنان نرسیده است. ﴿74﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟. ﴿75﴾ درحالیکه بر بالش‌های سبز و بسترهای نیک تکیه زده‌اند. ﴿76﴾ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟. ﴿77﴾ خجسته است نام پروردگار شکوهمند و گرامی دارنده. ﴿78﴾