سورۀ حجرات

سورۀ حجرات

مدنی است؛ ترتیب آن 49؛ شمار آیات آن 18

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ

﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تُقَدِّمُواْ بَیۡنَ یَدَیِ ٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦۖ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۚ إِنَّ ٱللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٞ ١﴾.

ای کسانی که به خداوند عزوجل و رسولش ایمان دارید! هیچ امری از امور دنیا و آخرت را جز به فرمان خدا و رسولش انجام ندهید؛ یعنی امور خویش را موافق شریعت الهی برابر سازید، پیروی نمایید و بدعت‌گذاری نکنید. در هیچ چیزی جز به حکم خدا و رسولش حکم ننمایید و با انجام اوامر و ترک نواهی پروردگار سبحان را مراقب اعمال خویش بدانید؛ زیرا الله تعالی به هر سخنی شنوا، به هر عملی دانا و به هر رازی آگاه است.

﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَرۡفَعُوٓاْ أَصۡوَٰتَکُمۡ فَوۡقَ صَوۡتِ ٱلنَّبِیِّ وَلَا تَجۡهَرُواْ لَهُۥ بِٱلۡقَوۡلِ کَجَهۡرِ بَعۡضِکُمۡ لِبَعۡضٍ أَن تَحۡبَطَ أَعۡمَٰلُکُمۡ وَأَنتُمۡ لَا تَشۡعُرُونَ٢﴾.

ای مؤمنان! در مخاطبه با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ادب را مراعات کنید، آوازهای‌تان را از آواز آن حضرت بلندتر نسازید و مانند صحبت با رفیقان خویش در نزد آنحضرت بلند آوازی ننمایید، بلکه با احترام و بزرگداشت وی در حفظ و ادب بکوشید؛ زیرا خداوند عزوجل وی را به نبوّت و رسالت، کرامت و شرف بخشیده و با گزینش خویش بر سایر مردم امتیاز داده است. او خاتم پیامبران، بزرگوارترین مخلوق در نزد پروردگار، پیشوای اولین و آخرین و سردار همه مردم روی زمین می‌باشد. حفظ ادب با آن حضرت بر شما واجب است تا چنان نشود که به اثر بی‌ادبی شما حق‌تعالی بدون اینکه آگاهی داشته باشید پاداش اعمال‌تان را باطل سازد و مزد شما را ضایع گرداند.

﴿إِنَّ ٱلَّذِینَ یَغُضُّونَ أَصۡوَٰتَهُمۡ عِندَ رَسُولِ ٱللَّهِ أُوْلَٰٓئِکَ ٱلَّذِینَ ٱمۡتَحَنَ ٱللَّهُ قُلُوبَهُمۡ لِلتَّقۡوَىٰۚ لَهُم مَّغۡفِرَةٞ وَأَجۡرٌ عَظِیمٌ ٣﴾.

یقیناً آنان‌که با فروتر ساختن آواز‌شان در هنگام سخن‌زدن با رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ادب را مراعات می‌کنند، کسانی‌اند که خداوند دل‌های‌شان را مورد امتحان و آزمایش قرار داده و برای طاعتش برگزیده است. گناهان چنین کسانی از جانب خداوند عزوجل مورد آمرزش قرار می‌گیرد، خطاهای‌شان بخشیده می‌شوند و پاداش بزرگ و مزد کاملی در برابر طاعت پروردگار برای‌شان داده می‌شوند.

﴿إِنَّ ٱلَّذِینَ یُنَادُونَکَ مِن وَرَآءِ ٱلۡحُجُرَٰتِ أَکۡثَرُهُمۡ لَا یَعۡقِلُونَ ٤﴾.

ای پیامبر! هر آینه کسانی که تو را از پشت حجره‌ها یعنی خانه‌هایت با آواز بلند صدا می‌زنند و می‌گویند: ای محمد به سوی ما بیرون شو! بیشتر آنان ادب با رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم را نمی‌فهمند، به حقوقی که بر امّت دارد دانا نیستند و به وجوب تعظیمش بر هر مسلمان آگاهی ندارند.

﴿وَلَوۡ أَنَّهُمۡ صَبَرُواْ حَتَّىٰ تَخۡرُجَ إِلَیۡهِمۡ لَکَانَ خَیۡرٗا لَّهُمۡۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِیمٞ ٥﴾.

ای پیامبر! اگر کسانی که تو را از عقب خانه‌ها با بلند آوازی صدا می‌زنند صبر نمایند تا به سوی‌شان بیرون آیی، این کار در نزد پروردگار برای‌شان بهتر است؛ زیرا اوتعالی مراعات ادب با تو را بر آنان واجب ساخته است. الله متعال بی‌ادبی را که از آنان سر‌زده می‌آمرزد؛ چون به وجوب حفظ ادب نادان بودند، به آنان مهربان است چنان‌که ایشان را به خاطر انجام اخلال ادب بطور عاجل عذاب نمی‌کند.

﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ إِن جَآءَکُمۡ فَاسِقُۢ بِنَبَإٖ فَتَبَیَّنُوٓاْ أَن تُصِیبُواْ قَوۡمَۢا بِجَهَٰلَةٖ فَتُصۡبِحُواْ عَلَىٰ مَا فَعَلۡتُمۡ نَٰدِمِینَ ٦﴾.

ای کسانی که به خدا و رسولش ایمان دارید، هرگاه شخصی فاسقی آمد و خبری را به شما آورد، درستی آن را به خود ثابت سازید و تا هنگامی که درستی و راستی‌اش را مؤکد نساختید به تصدیقش نپردازید؛ از آن‌رو که مبادا بر مبنای خبر فاسق به کسی که از آن خبر برائت دارد آزار و اذیتی برسانید و بعد از آن از شتابزدگی در تصمیم‌گیری پشیمان شوید.

﴿وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ فِیکُمۡ رَسُولَ ٱللَّهِۚ لَوۡ یُطِیعُکُمۡ فِی کَثِیرٖ مِّنَ ٱلۡأَمۡرِ لَعَنِتُّمۡ وَلَٰکِنَّ ٱللَّهَ حَبَّبَ إِلَیۡکُمُ ٱلۡإِیمَٰنَ وَزَیَّنَهُۥ فِی قُلُوبِکُمۡ وَکَرَّهَ إِلَیۡکُمُ ٱلۡکُفۡرَ وَٱلۡفُسُوقَ وَٱلۡعِصۡیَانَۚ أُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلرَّٰشِدُونَ ٧﴾.

بدانید که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در میان شما زندگی می‌کند، با تعظیم وی حقّش را بشناسید؛ زیرا آن حضرت در اموری می‌کوشد که به نفع شماست، شما با نادانی به انجام کار‌هایی اقدام می‌کنید که به ضرر شماست، امّا وی شما را از آن بازمی‌دارد. اگر در بیشتری اموری که انجام آن را اراده دارید با شما موافقه کند به مشقّت گرفتار می‌آیید، امّا خداوند عزوجل ایمان را محبوب‌تان ساخت؛ اطاعت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بر شما آسان شد، آن را در دل‌های شما نیکو جلوه داد؛ فرمان حق‌تعالی را به کار بستید، کفر به پروردگار را در نظر‌تان ناخوشایند ساخت؛ به اوتعالی ایمان آورید، فسق را بد‌جلوه داد؛ معاصی را ترک نمودید، عصیانگری را مکروه نشان داد؛ گناهان را بد شمردید و از آن توبه کردید. کسانی که بدین صفات موصوف‌اند ره یافته و هدایت شده‌اند و از سیه‌چال گمراهی نجات حاصل کردند؛ زیرا راه حق را بازشناخته‌اند.

﴿فَضۡلٗا مِّنَ ٱللَّهِ وَنِعۡمَةٗۚ وَٱللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٞ ٨﴾.

توفیق الله تعالی به ایمان و ترک معاصی، فضل و احسان الهی است که برای‌تان ارزانی داشته و نعمت اوتعالی برای شماست. خداوند منّان به کسانی که به نعمت‌ها شکر‌گزاری و از نعمت‌دهنده اطاعت نمایند داناست و در تدبیر امور مخلوقاتش که به نیکوترین وجهی صورت می‌پذیرد باحکمت است.

﴿وَإِن طَآئِفَتَانِ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ ٱقۡتَتَلُواْ فَأَصۡلِحُواْ بَیۡنَهُمَاۖ فَإِنۢ بَغَتۡ إِحۡدَىٰهُمَا عَلَى ٱلۡأُخۡرَىٰ فَقَٰتِلُواْ ٱلَّتِی تَبۡغِی حَتَّىٰ تَفِیٓءَ إِلَىٰٓ أَمۡرِ ٱللَّهِۚ فَإِن فَآءَتۡ فَأَصۡلِحُواْ بَیۡنَهُمَا بِٱلۡعَدۡلِ وَأَقۡسِطُوٓاْۖ إِنَّ ٱللَّهَ یُحِبُّ ٱلۡمُقۡسِطِینَ٩﴾.

ای مؤمنان! اگر میان دو گروه از مؤمنان اختلاف پدید آمد و با همدیگر جنگیدند، شما در میان‌شان موافق به احکام کتاب خداوند عزوجل و سنّت رسولش صلح به وجود آورید، امّا اگر یکی از آن دو جماعت حکم شریعت را نپذیرفت و به جنگ ادامه داد، با آن بجنگید تا به قبول حکم خدا و رسولش راضی شود و چون بازگشت و پذیرفت، با مراعات انصاف موافق شریعت الهی میان‌شان حکم کنید. بر شما لازم است عدالت در حکم را مراعات نمایید و از ظلم بپرهیزید. همانا خداوند عزوجل حاکمان عادل را دوست می‌دارد؛ یعنی کسانی را که میان مردم به عدالت و انصاف حکم می‌نمایند و از جور و فساد دوری می‌گزینند.

این آیه صفت محبّت برای الله عزوجل را به گونه‌ای که سزاوار شأن اوتعالی است به اثبات می‌رساند.

﴿إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ إِخۡوَةٞ فَأَصۡلِحُواْ بَیۡنَ أَخَوَیۡکُمۡۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ لَعَلَّکُمۡ تُرۡحَمُونَ ١٠﴾.

مؤمنان با توجه به اشتراک در دین خدا برادران همدیگر‌اند؛ یعنی در دوستی و یاری یکدیگر همه مانند فرزندان یک شخص و اعضای یک خانواده می‌باشند. پس آنگاه که میان‌شان اختلافی پدید آید بر سایر مؤمنان واجب است با مراعات تقوا که انجام اوامر و اجتناب از نواهی الهی است بین‌شان صلح به وجود آورند. خداوند عزوجل با آمرزش گناهان و رساندن به مطلوب، مزد عظیم و نعمت‌های ماندگاری را برای تقوا‌پیشه‌گان مصلح عنایت کرده ایشان را مشمول رحمتش می‌سازد.

﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا یَسۡخَرۡ قَوۡمٞ مِّن قَوۡمٍ عَسَىٰٓ أَن یَکُونُواْ خَیۡرٗا مِّنۡهُمۡ وَلَا نِسَآءٞ مِّن نِّسَآءٍ عَسَىٰٓ أَن یَکُنَّ خَیۡرٗا مِّنۡهُنَّۖ وَلَا تَلۡمِزُوٓاْ أَنفُسَکُمۡ وَلَا تَنَابَزُواْ بِٱلۡأَلۡقَٰبِۖ بِئۡسَ ٱلِٱسۡمُ ٱلۡفُسُوقُ بَعۡدَ ٱلۡإِیمَٰنِۚ وَمَن لَّمۡ یَتُبۡ فَأُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلظَّٰلِمُونَ ١١﴾.

ای مؤمنان! هیچ شخص مؤمن، مؤمن دیگری را مسخره نکند؛ گاهی کسی که مورد استهزا قرار می‌گیرد از مسخره‌کننده بهتر و نیکوتر است. همچنان هیچ زنی زن دیگر را مورد استهزا قرار ندهد؛ شاید بعضی اوقات زنی که مورد تمسخر واقع شده از زن مسخره‌کننده بهتر و نیکوتر باشد. نباید بعضی از شما دیگران را دشنام دهند و عیب‌جویی کنند و یا به القاب نادرستی که عیب و ناپسند است صدا زنند. فسق و بد‌کاری در نامگذاری و توصیف دیگران بسیار بد است؛ زیرا عملی زشت است؛ بویژه بعد از ایمان به خداوند عزوجل نام و وصفی بسیار ناپسند است. کسانی که از این اوصاف بد و اخلاق ناپسند به سوی خداوند عزوجل باز نگردند، با انجام این گناهان و ارتکاب اعمال بد بر خویشتن ستم روا داشته‌اند.

اعمالی چون استهزای مسلمانان، سخن‌چینی، عیب‌جویی و نام‌گرفتن به القاب زشت در مقولۀ فسوق شامل است.

﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱجۡتَنِبُواْ کَثِیرٗا مِّنَ ٱلظَّنِّ إِنَّ بَعۡضَ ٱلظَّنِّ إِثۡمٞۖ وَ لَا تَجَسَّسُواْ وَلَا یَغۡتَب بَّعۡضُکُم بَعۡضًاۚ أَیُحِبُّ أَحَدُکُمۡ أَن یَأۡکُلَ لَحۡمَ أَخِیهِ مَیۡتٗا فَکَرِهۡتُمُوهُۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۚ إِنَّ ٱللَّهَ تَوَّابٞ رَّحِیمٞ١٢﴾.

ای کسانی که به خداوند عزوجل و رسولش ایمان دارید! بسیاری از گمان‌های بد را دربارۀ بندگان صالح خداوند عزوجل ترک نمایید؛‌ زیرا اصل در مؤمن خیر و شایستگی است و بعضی از گمان‌های بد گناه‌اند، از آن‌رو که بر مبنای شکّ و احتمال به وجود آمده‌اند. به جستجوی عیب‌ها و نواقص مردم نپردازید و به افشای راز‌های مسلمانان اقدام نکنید. هیچ مسلمانی سخن ناخوشایندی را در غیاب برادر مسلمانش نگوید، آیا یکی از شما دوست دارد که گوشت برادر مسلمانش را در حالی که مرده باشد بخورد؟ تا آنگاه که از این کار بد می‌بری از غیبت نیز پرهیز کنید؛ زیرا آبروی شخص مانند گوشت اوست. از خداوند عزوجل با انجام اوامر و اجتناب از نواهی‌اش بترسید. یقیناً حق‌تعالی توبۀ هر بنده‌ای را که توبه کند و به او باز گردد می‌پذیرد و بر بندگان مطیع و فرمانبردارش رحمت می‌کند.

﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلنَّاسُ إِنَّا خَلَقۡنَٰکُم مِّن ذَکَرٖ وَأُنثَىٰ وَجَعَلۡنَٰکُمۡ شُعُوبٗا وَقَبَآئِلَ لِتَعَارَفُوٓاْۚ إِنَّ أَکۡرَمَکُمۡ عِندَ ٱللَّهِ أَتۡقَىٰکُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٞ ١٣﴾.

ای مردم! به راستی که الله عزوجل شما را از یک پدر و مادر، یعنی آدم و حواء آفرید. وقتی اصل شما یک چیز است به چه دلیلی بعضی شما بر دیگران در نسب برتری می‌جویید؟ حق‌تعالی شما را با انتشار ذرّیۀ آدم شاخه‌ها و قبایل متعدّد ساخت؛ برای اینکه همدیگرتان را بشناسید. هر آینه بزرگ‌ترین شما در نزد خداوند عزوجل پرهیزگارترین شماست. بنابراین برتری میان مردم بر مبنای ترس از الله متعال است. حق‌تعالی پرهیزگاران را می‌داند و از احوال پرهیزگارترین افراد نیز باخبر است.

﴿۞قَالَتِ ٱلۡأَعۡرَابُ ءَامَنَّاۖ قُل لَّمۡ تُؤۡمِنُواْ وَلَٰکِن قُولُوٓاْ أَسۡلَمۡنَا وَلَمَّا یَدۡخُلِ ٱلۡإِیمَٰنُ فِی قُلُوبِکُمۡۖ وَإِن تُطِیعُواْ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ لَا یَلِتۡکُم مِّنۡ أَعۡمَٰلِکُمۡ شَیۡ‍ًٔاۚ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِیمٌ ١٤﴾.

اعراب، یعنی اهل صحرا و بیابان‌ها گفتند: ما به الله عزوجل و پیامبرش به طور کامل ایمان آوردیم. ای پیامبر! برای‌شان بگو: شما به طور کامل مسلمان مؤمن نیستید، بلکه بگویید: ما تسلیم شده‌ایم و هنوز ایمان در دل‌های‌تان داخل نشده است؛ زیرا آنگاه که ایمان در دل رسوخ یابد ایمان صاحبش کمال می‌پذیرد. اگر از خداوند متعال و پیامبرش اطاعت کنید از پاداش اعمال‌تان چیزی نمی‌کاهد. همانا حق‌تعالی به توبه‌گاران آمرزنده است و به کسانی که بر فرمانش استقامت داشته باشند مهربان می‌باشد.

این آیه به اعمال دل‌ها عنایت و توجه دارد و نیز به زیادت ایمان و وجوب موافقت ظاهر و باطن دلالت می‌کند.

﴿إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ بِٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ ثُمَّ لَمۡ یَرۡتَابُواْ وَجَٰهَدُواْ بِأَمۡوَٰلِهِمۡ وَأَنفُسِهِمۡ فِی سَبِیلِ ٱللَّهِۚ أُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلصَّٰدِقُونَ ١٥﴾.

یقیناً مؤمنان راستگار کسانی‌اند که در ایمان به پروردگار، متابعت از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و عمل به طاعات الهی صداقت‌پیشه باشند، بعد از آن در ایمان‌شان شک نورزند، بلکه اعتقاد جازم و یقینی داشته باشند و تصدیق در ایمان‌شان را با جهاد به نفس و مال در راه حق‌تعالی و بلند‌بردن دینش به اثبات رسانند. این گروه کسانی‌اند که در ایمان خویش راستگوی‌اند و خوشنودی خداوند رحمن را خواستار شدند.

﴿قُلۡ أَتُعَلِّمُونَ ٱللَّهَ بِدِینِکُمۡ وَٱللَّهُ یَعۡلَمُ مَا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِی ٱلۡأَرۡضِۚ وَٱللَّهُ بِکُلِّ شَیۡءٍ عَلِیمٞ ١٦﴾.

ای پیامبر! برای اعراب بگو: آیا از اعتقاد و امور پوشیدۀ خویش به خداوند عزوجل خبر می‌دهید در حالی که اوتعالی امور پوشیده و مخفی را می‌داند و به موجودات آسمان‌ها و زمین داناست؟ آری! پروردگار سبحان هر چیزی را می‌داند، هیچ امر پنهانی بر او پوشیده نیست و هیچ کار مخفی از او غایب نمی‌ماند. پس او به مؤمن و کافر، به فاسق و منافق و به نیکو‌کار و بد‌‌کار داناست.

﴿یَمُنُّونَ عَلَیۡکَ أَنۡ أَسۡلَمُواْۖ قُل لَّا تَمُنُّواْ عَلَیَّ إِسۡلَٰمَکُمۖ بَلِ ٱللَّهُ یَمُنُّ عَلَیۡکُمۡ أَنۡ هَدَىٰکُمۡ لِلۡإِیمَٰنِ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ ١٧﴾.

ای پیامبر! گروه بیابان‌نشین به خاطر مسلمان‌شدن، طاعت الهی و تصدیق نبوّتت بر تو منّت می‌گذارند؛ گویا اینکه بر خداوند عزوجل احسان کرده‌اند. برای آنان بگو: منّت برای خداست نه برای شما، از این‌رو با گردن‌نهادن به اسلام بر خدای بزرگ منّت نگذارید؛ زیرا مصلحت مسلمانی شما به خودتان برمی‌گردد، چنان‌چه طاعت مطیعان به خدا فایده‌ای نمی‌رساند، معصیت عصیانگران ضرری را متوجه اوتعالی نمی‌سازد و او از همه چیزی بی‌نیاز است. خداوند عزوجل بر شما احسان کرده که شما را به ایمان توفیق بخشیده و به راه مستقیم هدایت نموده است، پس اگر در ایمان‌تان راستگوی هستید بر خدا و رسولش منّت نگذارید.

﴿إِنَّ ٱللَّهَ یَعۡلَمُ غَیۡبَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ وَٱللَّهُ بَصِیرُۢ بِمَا تَعۡمَلُونَ ١٨﴾.

به راستی که حق‌تعالی امور پوشیدۀ آسمان‌ها و زمین را می‌داند، هیچ چیز پنهان و غایبی از او پوشیده و مخفی نیست. خداوند پاک به گفتار، کردار و احوال شما بیناست و قطعاً از شما حساب می‌گیرد؛ یعنی نیکو‌کاران را پاداش نیکو می‌دهد و بد‌‌کاران را مجازات می‌کند.

تفسیر نور: سوره حجرات

تفسیر نور:
سوره حجرات آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! بر خدا و پیغمبرش پیشی مگیرید و پیشدستی مکنید ، و از خدا بترسید و پروا داشته باشید ، چرا که خدا شنوای ( گفتارتان ، و ) آگاه ( از کردارتان ) می‌باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تُقَدِّمُوا » : پیشی مگیرید . پیشدستی مکنید . بعضی این فعل را لازم و برخی آن را متعدی و مفعولش را محذوف دانسته‌اند ، و مراد این است که هیچ حکمی را بر حکم خدا و پیغمبرش مقدم ندارید . پیش از فهم و دریافت سخن و دستور خدا و رسول درباره حکم چیزی ، سخنی نگوئید . پیش از اخذ فرمان از خدا و پیغمبرش ، عملی را انجام ندهید . در جائی که خدا و پیغمبرش حکمی‌دارند ، شما حکم نکنید ، یعنی حکمی نکنید مگر به حکم خدا و رسول او ، و باید که همواره این ویژگی در شما باشد که پیرو و گوش بفرمان خدا و رسول باشید . « بَیْنَ یَدَیْ » : جلو . حضور . منظور مقام حکمرانی است که مختص به خدا و به رسول خدا - برابر رهنمود و با اجازه خدا - دارد ( نگا : نساء / 64 ) .‏

سوره حجرات آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ وَلَا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ کَجَهْرِ بَعْضِکُمْ لِبَعْضٍ أَن تَحْبَطَ أَعْمَالُکُمْ وَأَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! صدای خود را از صدای پیغمبر بلندتر مکنید ، و همچنان که با یکدیگر سخن می‌گوئید ، با او به آواز بلند سخن مگوئید ، تا نادانسته اعمالتان بی‌اجر و ضایع نشود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ » : صدای خود را فراتر از صدای پیغمبر نبرید . صدای خویش را بلندتر از صدای پیغمبر نکنید . مراد بلند سخن گفتن در محضر پیغمبر در حال حیات ، و بعد از وفات آن حضرت ، در کنار مرقد مبارک او ، و بویژه بهنگام خواندن احادیث نبوی است ( نگا : روح‌المعانی ) . « لا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ . . . » : این بخش ناظر بدین امر است که طبق معمول با داد و فریاد با آن جناب صحبت نشود ، بلکه متین و آرام و محترمانه او را مخاطب قرار دهند .‏

سوره حجرات آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ یَغُضُّونَ أَصْوَاتَهُمْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ أُوْلَئِکَ الَّذِینَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوَى لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان که صدای خود را نزد پیغمبر خدا پائین نموده و آهسته برمی‌آورند ، کسانیند که خداوند دلهایشان را برای پرهیزگاری پاکیزه و ناب داشته است . ایشان آمرزش سترگ و پاداش بزرگی دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَغُضُّونَ » : پائین می‌آورند . آهسته برمی‌آورند . « إِمْتَحَنَ » : در بوته آزمایش آزموده است و پیراسته و پاکیزه کرده است . امتحان خدا نسبت به دل بنده ، آن است که دلش را نشانه انواع محنتها و تکلیفها گردانیده تا صدق ایمانش به واسطه فرمانبرداری و صبر معلوم شود ، و تقوای آن ظاهر گردد ، و از کوره آزمایش ، پاک و بیغش بیرون آید .‏

سوره حجرات آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ یُنَادُونَکَ مِن وَرَاء الْحُجُرَاتِ أَکْثَرُهُمْ لَا یَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بی‌گمان کسانی که تو را از بیرون اطاقها فریاد می‌زنند ، اغلب ایشان نمی‌فهمند ( که تو چه مقام والائی در پیش خدا داری و باید با تو محترمانه رفتار کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحُجُرَاتِ » : جمع حُجْرَة ، اطاقها . مراد اطاقهای همسران پاک پیغمبر است که در کنار مسجد پیغمبر تهیه دیده شده بود . افرادی از بیرون پیغمبر را صدا می‌زدند که بیرون بیا .‏

سوره حجرات آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ أَنَّهُمْ صَبَرُوا حَتَّى تَخْرُجَ إِلَیْهِمْ لَکَانَ خَیْراً لَّهُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر آنان تأمّل کنند تا تو بیرون بیائی و به پیش ایشان روی ، برای آنان بهتر خواهد بود . خداوند آمرزگار و مهربان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَاللهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ » : این بخش به مرتکبان چنین اعمالی نوید می‌دهد که اگر توبه کنند مشمول مرحمت و مغفرت خدا واقع می‌شوند .‏

سوره حجرات آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن جَاءکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَیَّنُوا أَن تُصِیبُوا قَوْماً بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! اگر شخص فاسقی خبری را به شما رسانید درباره آن تحقیق کنید ، مبادا به گروهی - بدون آگاهی ( از حال و احوالشان و شناخت راستین ایشان‌ - ) آسیب برسانید ، و از کرده خود پشیمان شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَاسِقٌ » : کافر ( نگا : نور / 55 ) . منافق ( نگا : توبه‌ / 67 ) . کسی که متجاوز از حدود شریعت بوده و برابر قرآن عمل نکند ( نگا : مائده‌ / 47 ) . در اینجا مراد کسی است که مجهول‌العداله بوده و صداقت او محرز نباشد . « بِجَهَالَةٍ » : از روی نادانی . به خاطر بی‌خبری و عدم آگاهی .‏

سوره حجرات آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَاعْلَمُوا أَنَّ فِیکُمْ رَسُولَ اللَّهِ لَوْ یُطِیعُکُمْ فِی کَثِیرٍ مِّنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَلَکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمَانَ وَزَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَکَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْیَانَ أُوْلَئِکَ هُمُ الرَّاشِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بدانید که پیغمبر خدا در میان شما است ( قدر او را بدانید و بدو احترام بگذارید ) . هرگاه در بسیاری از کارها از شما اطاعت کند ، به مشقت خواهید افتاد . اما خداوند ایمان را در نظرتان گرامی داشته است و آن را در دلهایتان آراسته است ، و کفر و نافرمانی و گناه را در نظرتان زشت و ناپسند جلوه داده است ، فقط آنان ( که دارای این صفات هستند ، یعنی ایمان در نظرشان محبوب و مزیّن ، و کفر و فسق و عصیان در نظرشان منفور و مطرود است ) راهیابند و بس .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَعَنِتُّمْ » : قطعاً به مشقت می‌افتید . هلاک و نابود می‌گردید ( نگا : آل‌عمران‌ / 118 ، توبه‌ / 128 ) . « حَبَّبَ » : گرامی و دوست‌داشتنی کرده است . « کَرَّهَ » : زشت و ناپسند کرده است . « الْفُسُوقَ » : نافرمانی . خروج از حدود شریعت خدا . « الْعِصْیَانَ » : سرکشی . مخالفت با اوامر خدا . « أُولئِکَ » : آنان که مجمع این صفات و فضائلند . یعنی عاشقان ایمان و دوستداران فرمان یزدان ، و بیزاران از کفر و فسق و عصیان .‏

سوره حجرات آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ فَضْلاً مِّنَ اللَّهِ وَنِعْمَةً وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ، لطف و نعمتی از سوی خدا است ( که بدانان ارزانی داشته است ) و خداوند دارای آگاهی فراوان و فرزانگی بیشمار است ( و می‌داند چه کسی شایسته هدایت ، و بایسته مرحمت و نعمت است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَضْلاً » : مفعول مطلق برای فعل مقدری ، یا مفعول له است .‏

سوره حجرات آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا فَإِن بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّى تَفِیءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِن فَاءتْ فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرگاه دو گروه از مؤمنان با هم به جنگ پرداختند ، در میان آنان صلح برقرار سازید . اگر یکی از آنان در حق دیگری ستم کند و تعدی ورزد ( و صلح را پذیرا نشود ) ، با آن دسته‌ای که ستم می‌کند و تعدی می‌ورزد بجنگید تا زمانی که به سوی اطاعت از فرمان خدا برمی‌گردد و حکم او را پذیرا می‌شود . هرگاه بازگشت و فرمان خدا را پذیرا شد ، در میان ایشان دادگرانه صلح برقرار سازید و ( در اجرای مواد و انجام شرائط آن ) عدالت بکار برید ، چرا که خدا عادلان را دوست دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِقْتَتَلُوا . . . بَیْنَهُمَا » : ذکر فعل به صورت جمع با توجه به معنی ( طَآئِفَتَانِ ) و ذکر ضمیر به صورت مثنی با توجه به لفظ آن است . « بَغَتْ » : در طغیان از حدّ گذشت ( نگا : المصحف المیسر ) . تعدی و تجاوز کرد . برتری‌جوئی کرد . ستمگری نمود . « تَفی‌ءَ » : برمی‌گردد . بازگشت می‌کند ( نگا : بقره‌ / 226 ) . « أَقْسِطُوا » : دادگری کنید . مراد دادگری در پیاده کردن شرائط و مواد صلح در همه احوال و اعمال است .‏

سوره حجرات آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏فقط مؤمنان برادران همدیگرند ، پس میان برادران خود صلح و صفا برقرار کنید ، و از خدا ترس و پروا داشته باشید ، تا به شما رحم شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ » : فقط مؤمنان برادران یکدیگرند .‏

سوره حجرات آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یَسْخَرْ قَومٌ مِّن قَوْمٍ عَسَى أَن یَکُونُوا خَیْراً مِّنْهُمْ وَلَا نِسَاء مِّن نِّسَاء عَسَى أَن یَکُنَّ خَیْراً مِّنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنفُسَکُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِیمَانِ وَمَن لَّمْ یَتُبْ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! نباید گروهی از مردان شما گروه دیگری را استهزاء کنند ، شاید آنان بهتر از اینان باشند ، و نباید زنانی زنان دیگری را استهزاء کنند ، زیرا چه‌بسا آنان از اینان خوبتر باشند ، و همدیگر را طعنه نزنید و مورد عیبجوئی قرار ندهید ، و یکدیگر را با القاب زشت و ناپسند مخوانید و منامید . ( برای مسلمان ) چه بد است ، بعد از ایمان آوردن ، سخنان ناگوار و گناه‌آلود ( دالّ بر تمسخر ، و طعنه زدن و عیبجوئی کردن ، و به القاب بد خواندن ) گفتن و بر زبان راندن ! کسانی که ( از چنین اعمالی و اقوالی ) دست برندارند و توبه نکنند ، ایشان ستمگرند ( و با سخنان نیشدار ، و با خرده‌گیریها ، و ملقب گرداندن مردم به القاب زشت و توهین‌آمیز ، به دیگران ظلم می‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَسْخَرْ » : مسخره نکند . مورد استهزاء قرار ندهد . « لا تَلْمِزُوا » : طعنه نزنید . عیبجوئی نکنید ( نگا : توبه‌ / 58 و 79 ) . « لا تَنَابَزُوا » : ملقب به القاب قبیح و ناپسند مکنید . ذکر ( القاب ) بعد از چنین فعلی ، برای تأکید است‌ ؛ همان گونه که واژه ( جَناحَیْهِ ) در ( انعام‌ / 38 ) چنین است . « الاِسْمُ » : نام . یاد کردن ( نگا : قاسمی ) . صفت ( نگا : المصحف المیسر ) . « الْفُسُوقُ » : ( نگا : بقره‌ / 197 و 282 ، حجرات‌ / 7 ) . « بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الإِیمَانِ » : چه بد است کسی را فاسق یا کافر نامید و او مؤمن باشد . برای مسلمانان چه بد است ، بعد از ایمان آوردن ، از یکدیگر به بدی یاد کنند ، و بجای ذکر خیر ، ذکر شر کنند .‏

سوره حجرات آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیراً مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضاً أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! از بسیاری از گمانها بپرهیزید ، که برخی از گمانها گناه است ، و جاسوسی و پرده‌دری نکنید ، و یکی از دیگری غیبت ننماید ؛ آیا هیچ یک از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد ؟ به یقین همه شما از مرده‌خواری بدتان می‌آید ( و از آن بیزارید ، غیبت نیز چنین است و از آن بپرهیزید و ) از خدا پروا کنید ، بی‌گمان خداوند بس توبه‌پذیر و مهربان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَثِیراً » : مفعول‌به است . « مِنَ الظَّنِّ » : صفت ( کَثیراً ) است . « لا تَجَسَّسُوا » : عیبجوئی نکنید . در پی کشف اسرار و معایب مردم نباشید . « مَیْتاً » : حال ( لَحْم ) یا ( أَخ ) است . « لا یَغْتَبْ . . . مَیْتاً » : غیبت پرده‌دری است و مرده‌خواری و لاشه‌دری . « فَکَرِهْتُمُوهُ » : جواب شرط ( إِنْ ) شرطیه است که هم خودش و هم ( قَدْ ) و هم فعل آن محذوف است . تقدیر چنین است : إِنْ عَرَضَ ذلِکَ فَقَدْ کَرِهْتُمُوهُ .‏

سوره حجرات آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوباً وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مردمان ! ما شما را از مرد و زنی ( به نام آدم و حواء ) آفریده‌ایم ، و شما را تیره تیره و قبیله قبیله نموده‌ایم تا همدیگر را بشناسید ( و هر کسی با تفاوت و ویژگی خاص درونی و بیرونی از دیگری مشخص شود ، و در پیکره جامعه انسانی نقشی جداگانه داشته باشد ) . بی‌گمان گرامی‌ترین شما در نزد خدا متقی‌ترین شما است . خداوند مسلّماً آگاه و باخبر ( از پندار و کردار و گفتار شما ، و از حال همه‌کس و همه چیز ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذَکَرٍ وَ أُنثَی‌ » : یک نر و یک ماده . مراد آدم و حواء است . « شُعُوباً » : جمع شَعْب ، تیره‌ها و ملتها . جمع عظیمی از مردم که دارای اصل واحدی بوده و قبیله‌ها از آن منشعب می‌گردد . « لِتَعَارَفُوا » : تا یکدیگر را بشناسید و از هم جدا کنید . اشاره به این است که تفاوتهای بیرونی و درونی انسانها سبب شناسائی آنان است و اگر همه یکسان و شبیه همدیگر باشند ، زندگی اجتماعی مردمان مختل و ناممکن می‌گردد .‏

سوره حجرات آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُوا وَلَکِن قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمَانُ فِی قُلُوبِکُمْ وَإِن تُطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَا یَلِتْکُم مِّنْ أَعْمَالِکُمْ شَیْئاً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏عربهای بادیه‌نشین می‌گویند : ایمان آورده‌ایم . بگو : شما ایمان نیاورده‌اید ، بلکه بگوئید : تسلیم ( ظاهری رسالت تو ) شده‌ایم . چرا که ایمان هنوز به دلهایتان راه نیافته است ( و نور ایمان سراچه قلوبتان را روشن نکرده است ) . اگر از خدا و پیغمبرش فرمانبرداری کنید ، خدا از ( پاداش ) کارهایتان چیزی نمی‌کاهد . بی‌گمان خداوند آمرزگار و مهربان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأعْرَابُ » : عربهای بادیه‌نشین ( نگا : توبه‌ / 90 ) . « أَسْلَمْنَا » : مسلمان شده‌ایم . ظاهراً منقاد و تسلیم رسالت تو شده‌ایم . « لا یَلِتْکُمْ » : از شما نمی‌کاهیم . کم به شما نمی‌دهیم . از ( لاتَ ، یَلیتُ ) است . مهموزالفاء این فعل نیز به همین معنی است ( نگا : طور / 21 ) .‏

سوره حجرات آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أُوْلَئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مؤمنان ( واقعی ) تنها کسانیند که به خدا و پیغمبرش ایمان آورده‌اند ، سپس هرگز شکّ و تردیدی به خود راه نداده‌اند ، و با مال و جان خویش در راه خدا به تلاش ایستاده‌اند و به جهاد برخاسته‌اند . آنان ( بلی آنان ، در ایمان خود ) درست و راستگویند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَمْ یَرْتَابُوا » : شک و تردید ننموده‌اند . گمان و دودلی به دل راه نداده‌اند .‏

سوره حجرات آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ أَتُعَلِّمُونَ اللَّهَ بِدِینِکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : آیا شما خدا را از ایمان خود باخبر می‌سازید ، در حالی که خدا از تمام چیزهائی که در آسمانها و زمین است باخبر است‌ ؟ ! و خدا از همه‌چیز دقیقاً آگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَتُعَلِّمُونَ » : آیا یاد می‌دهید ؟ « وَاللهُ یَعْلَمُ » : حرف واو حالیه است .‏

سوره حجرات آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ یَمُنُّونَ عَلَیْکَ أَنْ أَسْلَمُوا قُل لَّا تَمُنُّوا عَلَیَّ إِسْلَامَکُم بَلِ اللَّهُ یَمُنُّ عَلَیْکُمْ أَنْ هَدَاکُمْ لِلْإِیمَانِ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان بر تو منت می‌گذارند که اسلام آورده‌اند ! بگو : با اسلام خود بر من منت مگذارید ، بلکه خدا بر شما منت می‌گذارد که شما را به سوی ایمان آوردن رهنمود کرده است ، اگر ( در ادعای ایمان ) راست و درست هستید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنْ أَسْلَمُوا » : از این که اسلام آورده‌اند . « إِسْلامَکُمْ » : اسلام مفعول به ( لا تَمُنُّوا ) و یا منصوب به نزع خافض است و اصل آن چنین است : بِإِسْلامِکُمْ . « إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ » : جواب شرط محذوف است و ماقبل آن ، دالّ بر آن است .‏

سوره حجرات آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ غَیْبَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاللَّهُ بَصِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند رازها و نهانیهای آسمانها و زمین را می‌داند ، و او می‌بیند آنچه را که انجام می‌دهید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَیْبَ » : ( نگا : انعام‌ / 50 ، اعراف‌ / 188 ، هود / 31 ، نمل‌ / 65 ) .‏