مکی است؛ ترتیب آن 45؛ شمار آیات آن 37
بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ
﴿حمٓ ١﴾.
حا. میم؛ از حروف مقطّعات است و خداوند متعال به مراد خویش در معنای آن داناتر میباشد.
﴿تَنزِیلُ ٱلۡکِتَٰبِ مِنَ ٱللَّهِ ٱلۡعَزِیزِ ٱلۡحَکِیمِ ٢﴾.
قرآن کریم کتابی است که از جانب الله تعالی به طور وحی بر پیامبرش نازل شده است؛ از جانب خداوندی که در پادشاهی و حکمش غالب است، دوستانش را عزّت میبخشد و دشمنانش را خوار میسازد. اوتعالی در آفرینش و صُنعش و در تدبیر و شریعتش باحکمت است.
﴿إِنَّ فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ لَأٓیَٰتٖ لِّلۡمُؤۡمِنِینَ ٣﴾.
به راستی که در آفرینش آسمانهای هفتگانه و زمین، براهین واضحی است که هر که به خدا و رسولش ایمان داشته باشد در آن میاندیشد و از اثرش ایمانش فزونی مییابد.
﴿وَفِی خَلۡقِکُمۡ وَمَا یَبُثُّ مِن دَآبَّةٍ ءَایَٰتٞ لِّقَوۡمٖ یُوقِنُونَ ٤﴾.
همچنان در آفرینش انسانها و موجوداتی که در روی زمین میخزند دلایل آشکاری وجود دارد؛ البته برای کسانی که به یگانگی خداوند یقین دارند، به پیامبرش ایمان آوردند و از شریعتش پیروی میکنند.
﴿وَٱخۡتِلَٰفِ ٱلَّیۡلِ وَٱلنَّهَارِ وَمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مِن رِّزۡقٖ فَأَحۡیَا بِهِ ٱلۡأَرۡضَ بَعۡدَ مَوۡتِهَا وَتَصۡرِیفِ ٱلرِّیَٰحِ ءَایَٰتٞ لِّقَوۡمٖ یَعۡقِلُونَ ٥﴾.
اختلاف و تعاقب شب و روز در جهان، فرودآمدن آب از آسمان به فرمان خداوند عزوجل که با پیدایش انواع میوهها، گلها و کشتها، سبب زندهشدن زمین بعد از خشکسالی میشوند و وزش بادها از هرطرف که پروردگار آن سبب تلقیح میوهها و راندن ابرها ساخته و با آن منافع مردم تأمین میشوند، همه دلایل و براهین آشکاری بر قدرت پروردگار اند؛ البته برای قومی که در آیات الهی میاندیشند، تدبّر مینمایند و از آنها میآموزند.
﴿تِلۡکَ ءَایَٰتُ ٱللَّهِ نَتۡلُوهَا عَلَیۡکَ بِٱلۡحَقِّۖ فَبِأَیِّ حَدِیثِۢ بَعۡدَ ٱللَّهِ وَءَایَٰتِهِۦ یُؤۡمِنُونَ ٦﴾.
اینها همه آیات و براهینی است که حقتعالی و رسولش با حقّانیت و راستی آنها را میخوانند تا حجّت اقامه شود و برای کافران عذری باقی نماند. اکنون کافران و بدکاران بعد از کلامی که خداوند عزوجل بر پیامبرش نازل فرموده است به کدام سخن ایمان میآورند و بعد از اقامۀ براهین روشنی که اوتعالی آنها را در عالم کائنات اقامه داشته و در کتابش نازل نموده به کدام براهین باور خواهند کرد؟
﴿وَیۡلٞ لِّکُلِّ أَفَّاکٍ أَثِیمٖ ٧﴾.
هلاکت و تباهی، با لعنت و آتش دوزخ بر هر تکذیبگر افتراکنندهای باد که گناه بسیار و معاصی بیشماری را مرتکب میشوند!
﴿یَسۡمَعُ ءَایَٰتِ ٱللَّهِ تُتۡلَىٰ عَلَیۡهِ ثُمَّ یُصِرُّ مُسۡتَکۡبِرٗا کَأَن لَّمۡ یَسۡمَعۡهَاۖ فَبَشِّرۡهُ بِعَذَابٍ أَلِیمٖ ٨﴾.
آنکه چون آیات قرآن کریم بر او خوانده میشوند و آنها را میشنود، با خودبزرگبینی به سرکشی و تکذیبش ادامه میدهد، از فروتنی برای پروردگار ابا میآورند و از ایمان به اوتعالی و پیروی پیامبرش رو میگرداند؛ زیرا آیات خوانده شده را با سمع قبول نشنیده است. بنابراین قبل از شنیدن آیات قرآنی و بعد از آن حال یکسان دارد. پس ای پامبر! این تهمتگر گنهکار را به عذاب دردآوری در آتش دوزخ مژده بده.
﴿وَإِذَا عَلِمَ مِنۡ ءَایَٰتِنَا شَیًۡٔا ٱتَّخَذَهَا هُزُوًاۚ أُوْلَٰٓئِکَ لَهُمۡ عَذَابٞ مُّهِینٞ ٩﴾.
آنگاه که این تعذیب کنندۀ افتراگر چیزی از آیات الهی را میداند به تمسخر میگیرد، به استهزایش میپردازد و به آن میخندد؛ زیرا بصیرتش نابود شده و در بدکاری فرو رفته است. برای چنین کسی عذاب خوار کننده، ذلّتبار، اهانتآمیز و ننگآوری به سبب استهزایش به آیات خداوند یگانۀ قهّار آماده شده است.
﴿مِّن وَرَآئِهِمۡ جَهَنَّمُۖ وَلَا یُغۡنِی عَنۡهُم مَّا کَسَبُواْ شَیۡٔٗا وَلَا مَا ٱتَّخَذُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ أَوۡلِیَآءَۖ وَلَهُمۡ عَذَابٌ عَظِیمٌ ١٠﴾.
آتش دوزخ در پیشروی کافرانی که به قرآن کریم استهزا نمودند قرار دارد و با عذاب و عقوبت زنجیرهایش در انتظار آنان است. مال و ثروتی که جمعآوری کردند و فرزندانی که از خود باقی گذاشته عذاب را از آنان دفع کرده نمیتواند. بتهایی را که عبادت میکردند شفاعتشان نمیکند و نفعی برای آنان نمیرساند، بلکه به دشوارترین عذاب در آتش دوزخ گرفتار میشوند.
﴿هَٰذَا هُدٗىۖ وَٱلَّذِینَ کَفَرُواْ بَِٔایَٰتِ رَبِّهِمۡ لَهُمۡ عَذَابٞ مِّن رِّجۡزٍ أَلِیمٌ ١١﴾.
قرآن کریم که از جانب خداوند عزوجل بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم وحی شده کتابی است که حقتعالی آن را وسیلۀ نجات از گمراهی و دستیابی به هدایت ساخته است، چنانکه برای جاهلان دانش و به نابینایان بینش عطا مینماید و مردم را به سوی راه مستقیم هدایت میکند. پیروی و عمل به این کتاب سبب هدایت و راه نجات است و انسانیت را به فوز و فلاح میرساند. امّا کسانی که با تکذیب قرآن به آیاتش استهزا مینمایند و هدایاتش را نمیپذیرند، به سختترین عذاب و هولناکترین مجازات در آتش دوزخ گرفتار میشوند.
﴿۞ٱللَّهُ ٱلَّذِی سَخَّرَ لَکُمُ ٱلۡبَحۡرَ لِتَجۡرِیَ ٱلۡفُلۡکُ فِیهِ بِأَمۡرِهِۦ وَلِتَبۡتَغُواْ مِن فَضۡلِهِۦ وَلَعَلَّکُمۡ تَشۡکُرُونَ ١٢﴾.
خداوند یگانه ذاتی است که دریاها را برای مردم مسخّر ساخته تا کشتیها برای سواری و انتقال بارها به فرمانش در روی آن به حرکت درآیند و مردم به وسیلۀ آنها به طلب روزی و تجارت بپردازند. همچنان برای اینکه خداوند عزوجل را با انجام طاعات و حسن عبادات شکرگزاری کنند، در الوهیت یگانه بشناسند و با انجام طاعات و ترک نواهی یگانگی را مخصوص او دانند.
﴿وَسَخَّرَ لَکُم مَّا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِی ٱلۡأَرۡضِ جَمِیعٗا مِّنۡهُۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَأٓیَٰتٖ لِّقَوۡمٖ یَتَفَکَّرُونَ ١٣﴾.
الله تعالی همه موجودات آسمانها چون خورشید، ماه، ستارهها، سیارهها و ابرها و همچنان موجودات زمینی چون نباتات و جمادات را برای منافع مردم رام و مسخّر ساخته است. با آفرینش و تسخیر همه اینها بر مردم احسان و منّت گذاشته تا او را شکرگزار باشند و عبادت را برای وی خالص دارند. به یقین که در تسخیر این موجودات، براهین و نشانههای آشکار و واضحی است که به یگانگی و عظمت حقتعالی دلالت میکند؛ البته برای کسانی که در براهین بیندیشند، از آنها پند گیرند و فایدهمند شوند.
﴿قُل لِّلَّذِینَ ءَامَنُواْ یَغۡفِرُواْ لِلَّذِینَ لَا یَرۡجُونَ أَیَّامَ ٱللَّهِ لِیَجۡزِیَ قَوۡمَۢا بِمَا کَانُواْ یَکۡسِبُونَ ١٤﴾.
ای پیامبر! برای کسانی که با ایمان به خداوند عزوجل از پیامبرش پیروی کردند و با هدایتش راهیاب شدهاند بگو: از کافران که دریافت پاداش و رحمت حقتعالی را اراده ندارند و از عذابش نمیترسند، عفو و گذشت نمایید. آری! مؤمنان باید در برابر آزار و اذیت کافران بردباری داشته باشند؛ زیرا قطعاً حقتعالی در برابر آزار و اذیتی که به مسلمانان رساندهاند و تدبیر سنجیدهاند به حساب آنان رسیدگی میکند و عذابشان مینماید.
﴿مَنۡ عَمِلَ صَٰلِحٗا فَلِنَفۡسِهِۦۖ وَمَنۡ أَسَآءَ فَعَلَیۡهَاۖ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّکُمۡ تُرۡجَعُونَ ١٥﴾.
هر مؤمنی که عمل نیکی را با اخلاص به خداوند عزوجل و مطابق سنّت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم انجام دهد، فایدهاش به خودش برمیگردد. همچنان هر که با انجام اعمال بد پروردگار را نافرمانی کند و با پیامبر مخالفت ورزد، ضرر عملکردش به خودش برگشته و به کسی دیگر زیانی نمیرسد. به یقین که بندگان در روز قیامت به سوی الله باز میگردند تا ایشان را طبق اعمالی که انجام دادهاند جزا دهد؛ برای اعمال خیر پاداش نیکو و برای اعمال نامشروع جزای بد مقرّر دارد.
﴿وَلَقَدۡ ءَاتَیۡنَا بَنِیٓ إِسۡرَٰٓءِیلَ ٱلۡکِتَٰبَ وَٱلۡحُکۡمَ وَٱلنُّبُوَّةَ وَرَزَقۡنَٰهُم مِّنَ ٱلطَّیِّبَٰتِ وَفَضَّلۡنَٰهُمۡ عَلَى ٱلۡعَٰلَمِینَ ١٦﴾.
به راستی که خداوند عزوجل تورات را با نازل کردنش بر موسی علیه السلام و انجیل را با فزود آوردنش بر عیسی علیه السلام برای بنی اسرائیل عطا نمود، حکم و معرفت احکام را برای آنان بیان داشت، بیشتر پیامبران را از قومشان مبعوث کرد، از نعمتهای زمین چون انواع میوهها و اقسام غذاها و طعامها برایشان بخشید و آنان را بر مردم زمانشان برتری داد.
﴿وَءَاتَیۡنَٰهُم بَیِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡأَمۡرِۖ فَمَا ٱخۡتَلَفُوٓاْ إِلَّا مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَهُمُ ٱلۡعِلۡمُ بَغۡیَۢا بَیۡنَهُمۡۚ إِنَّ رَبَّکَ یَقۡضِی بَیۡنَهُمۡ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَةِ فِیمَا کَانُواْ فِیهِ یَخۡتَلِفُونَ ١٧﴾.
همچنان الله تعالی برای بنی اسرائیل براهین آشکاری را از احکام نازل شده دربارۀ امور حلال و حرام و امور مشروع و نامشروع با بیان حقّ و باطل عطا فرمود؛ یعنی بنی اسرائیل در بین خود اختلاف نورزیدند و نزاع نکردند، مگر بعد از آنکه علم کتاب و براهین الهی برایشان آمد و پیامبرانی به سویشان فرستاده شده بود. سبب اختلاف آن بود که به منظور به دستآوردن جاه و مقام، و ریاست و قدرت بر یکدیگر بغاوت کردند، حسد ورزیدند و برتری جستند. آری! علمای دنیا با هم حسد میورزند و علمای آخرت باهم محبّت دارند. همانا خداوند عزوجل در امور اختلافی میان اختلافکنندگان حکم میکند؛ طوری که نیکوکاران را نجات میبخشد و بدکاران را به هلاکت میرساند.
﴿ثُمَّ جَعَلۡنَٰکَ عَلَىٰ شَرِیعَةٖ مِّنَ ٱلۡأَمۡرِ فَٱتَّبِعۡهَا وَلَا تَتَّبِعۡ أَهۡوَآءَ ٱلَّذِینَ لَا یَعۡلَمُونَ ١٨﴾.
بعد از آن ای پیامبر! خداوند عزوجل تو را با دین استوار، روش بزرگ و راه مستقیمی به عنوان خاتم انبیا و پیامبران مقرّر داشت. بنابراین از وحی الهی پیروی کن و بدان عمل نما، به سویش فرا خوان و از خواهشهای جاهلان گمراهی که با اعراض از کتاب و سنّت حق را نمیشناسد، بدان عمل نمیکنند و به سوی آن فرا نمیخوانند پیروی مکن.
این آیه دلالت دارد که احکام شریعت برای مسلمانان کفایت میکند، واجب است از آن پیروی صورت گیرد و از هر ملّت و آیین دیگر استغنا جسته شود.
﴿إِنَّهُمۡ لَن یُغۡنُواْ عَنکَ مِنَ ٱللَّهِ شَیۡٔٗاۚ وَإِنَّ ٱلظَّٰلِمِینَ بَعۡضُهُمۡ أَوۡلِیَآءُ بَعۡضٖۖ وَٱللَّهُ وَلِیُّ ٱلۡمُتَّقِینَ ١٩.
در صورتی که با کافران در امور باطل موافقت کنی و در گمراهی از آنان پیروی نمایی، چیزی از عذاب خداوند عزوجل را از تو دفع کرده نمیتوانند. آری! کافران تجاوزگر و اسرافکار در گناه، اعم از منافقان، یهودیان و دیگران با همدیگر موالات و دوستی دارند، یکدیگر را یاری مینمایند و از هم دفاع میکنند، امّا خداوند یاور پرهیزگاران است، به یاریشان میرسد، از آنان دفاع مینماید و در امور دنیوی و اخرویشان تصرّف مینماید و چنین ولایتی جز با طاعت الهی حاصل نمیگردد.
﴿هَٰذَا بَصَٰٓئِرُ لِلنَّاسِ وَهُدٗى وَرَحۡمَةٞ لِّقَوۡمٖ یُوقِنُونَ ٢٠﴾.
قرآن کریم که به سوی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم وحی شده بینشهایی است که بندگان به وسیلهاش به سوی حق هدایت میشوند، به امور خیر استدلال میجویند و حقّ و باطل را از هم باز میشناسد. همچنان رحمتی برای مؤمنان است که با باورمندی به مقتضای آن عمل مینمایند و از هدایتش پیروی میکنند.
﴿أَمۡ حَسِبَ ٱلَّذِینَ ٱجۡتَرَحُواْ ٱلسَّیَِّٔاتِ أَن نَّجۡعَلَهُمۡ کَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ سَوَآءٗ مَّحۡیَاهُمۡ وَمَمَاتُهُمۡۚ سَآءَ مَا یَحۡکُمُونَ ٢١﴾.
آیا کسانی که با ارتکاب گناه بسیار سرکشی میکنند و با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مخالفت دارند، میپندارند که خداوند عزوجل آنان را مانند کسانی مقرّر میدارد که با ایمان به حقتعالی اعمال نیکو را انجام میدهند، در طاعاتشان به پروردگار اخلاص دارند و در بندگی اوتعالی صداقتکار اند؟ این پندار باطلی است و الله عزوجل هرگز مؤمنان را با کافران و نیکوکاران را با بدکاران در دنیا و آخرت برابر نمیسازد. حکم این اشرار بدکار در باب مساوات این دو گروه بسیار ناپسند است.
﴿وَخَلَقَ ٱللَّهُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ بِٱلۡحَقِّ وَلِتُجۡزَىٰ کُلُّ نَفۡسِۢ بِمَا کَسَبَتۡ وَهُمۡ لَا یُظۡلَمُونَ ٢٢﴾.
خداوند عزوجل آسمانها و زمین را با حقّانیتی که بطلانی ندارد، با حکمتی که بیهوده نمیباشد و برای آنکه هر کسی به اموری که برایش مقدّر شده عمل نماید آفریده است. بعد از آن الله تعالی در روز قیامت هر کس را مطابق اعمال نیک و بدی که انجام داده محاسبه مینماید؛ بدینگونه که برای مطیعان پاداش میدهد و عصیانگران را مجازات میکند. امّا بر هیچ کسی با کم کردن حسنات و یا با زیاده نمودن گناهان ستم روا نمیدارد.
﴿أَفَرَءَیۡتَ مَنِ ٱتَّخَذَ إِلَٰهَهُۥ هَوَىٰهُ وَأَضَلَّهُ ٱللَّهُ عَلَىٰ عِلۡمٖ وَخَتَمَ عَلَىٰ سَمۡعِهِۦ وَقَلۡبِهِۦ وَجَعَلَ عَلَىٰ بَصَرِهِۦ غِشَٰوَةٗ فَمَن یَهۡدِیهِ مِنۢ بَعۡدِ ٱللَّهِۚ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ ٢٣﴾.
ای پیامبر! آیا کسی را که خواهشهای نفسانی خویش را خدای خود ساخته و به عبادت آنها پرداخته ندیدهای؟ یعنی آنکه به خواستههایش اگرچه مخالف شریعت هم باشد عمل میکند. خداوند عزوجل او را وقتی گمراه ساخته که دانش را دریافته، حجّت بر او اقامه شده و میداند که اعمالش ضلالت است. از اینرو با نصیحتها سودمند نمیشوند و از موعظهها عبرت نمیگیرد. حقتعالی بر دلش مُهر نهاده؛ به گونهای که چیزی را نمیداند و دلیلی را نمیفهمد، چشمانش را در حجاب قرار داده؛ چنانکه براهین قدرت و یگانگی حقتعالی را میبیند. اکنون بعد از گمراهی چه کسی او را به سوی هدایت رهنمایی میکند و به حق توفیق میبخشد؟ ای بندگان! آیا از این پند نمیگیرید که چون الله عزوجل به سبب کفر و سرکشی گمراهی را برای کسی مقدّر کرده باشد هرگز هدایت نمیشوند؟
این آیه میرساند که متابعت خواهشهای نفسانی نامشروع است و این خواستهها وقتی قابل عمل میباشد که شریعت و عقل آن را تأیید نماید.
﴿وَقَالُواْ مَا هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا ٱلدُّنۡیَا نَمُوتُ وَنَحۡیَا وَمَا یُهۡلِکُنَآ إِلَّا ٱلدَّهۡرُۚ وَمَا لَهُم بِذَٰلِکَ مِنۡ عِلۡمٍۖ إِنۡ هُمۡ إِلَّا یَظُنُّونَ ٢٤﴾.
کافران در حالی که از آخرت و زندهشدن بعد از مرگ انکار داشتند گفتند: جز همین زندگی دنیا که در آن به حیات ادامه میدهیم زندگی دیگری وجود ندارد. آنان به زندهشدن انسانها بعد از مردن باور نداشتند و به تکذیب آن پرداخته میگفتند: فقط تکرار روزها و شبها به تعقیب یکدیگر ما را نابود میسازد و میمیراند. امّا برای درستی سخن خود کدام دانش و برهانی نداشتند، بلکه بر مبنای وهم و گمان سخن میزنند.
﴿وَإِذَا تُتۡلَىٰ عَلَیۡهِمۡ ءَایَٰتُنَا بَیِّنَٰتٖ مَّا کَانَ حُجَّتَهُمۡ إِلَّآ أَن قَالُواْ ٱئۡتُواْ بَِٔابَآئِنَآ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ ٢٥﴾.
آنگاه که آیات واضح کتاب باحکمت الهی برای کافران خوانده میشوند، در باب معارضه با قرآن دلیل و حجّتی ندارند، مگر اینکه برای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بگویند: اگر شما در ادعایتان که خداوند عزوجل اهل قبرستانها و مردگان را زنده میکند راستگوی هستید خود و پیروانت پدران ما را که قبلاً مردهاند باز گردانید تا آنان را زنده ببینیم.
﴿قُلِ ٱللَّهُ یُحۡیِیکُمۡ ثُمَّ یُمِیتُکُمۡ ثُمَّ یَجۡمَعُکُمۡ إِلَىٰ یَوۡمِ ٱلۡقِیَٰمَةِ لَا رَیۡبَ فِیهِ وَلَٰکِنَّ أَکۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا یَعۡلَمُونَ ٢٦﴾.
ای پیامبر! برای این کافران بگو: خداوند بزرگ شما را برای گذراندن مدّت عمری که برایتان مقدّر کرده است زنده میسازد، بعد از آن میمیراند، باز در روز محشر دوباره زنده مینماید تا از اعمالتان حساب بگیرد. اما بیشتر بندگان حقیقت زندهشدن بعد از مرگ را نمیدانند.
﴿وَلِلَّهِ مُلۡکُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ وَیَوۡمَ تَقُومُ ٱلسَّاعَةُ یَوۡمَئِذٖ یَخۡسَرُ ٱلۡمُبۡطِلُونَ٢٧﴾.
پادشاهی آسمانهای هفتگانه و زمین و تدبیر و تصرّف در آنها مخصوص خداوند سبحان است که در آفرینش، امر تکوینی و بندگی شریکی ندارد. روزی که قیامت برپا میشود و حقتعالی اولین و آخرین را جمع مینماید، کافران به هلاکت میرسند، اعمالشان از بین میرود و سعی و کوشش آنان باطل میشوند؛ زیرا از براهین الهی انکار کردند و به آیاتش تکذیب نمودند.
﴿وَتَرَىٰ کُلَّ أُمَّةٖ جَاثِیَةٗۚ کُلُّ أُمَّةٖ تُدۡعَىٰٓ إِلَىٰ کِتَٰبِهَا ٱلۡیَوۡمَ تُجۡزَوۡنَ مَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ ٢٨﴾.
در روز قیامت اهل هر دینی را میبینی که از شدّت ترس و هولناکی بسیار، زانوهایشان خم خورده است. هر امّتی را خداوند عزوجل به سوی نامۀ اعمال خوب یا بدش فرا میخواند و برای اعمال خیر و شرّ آنان جزا و پاداش میدهد.
﴿هَٰذَا کِتَٰبُنَا یَنطِقُ عَلَیۡکُم بِٱلۡحَقِّۚ إِنَّا کُنَّا نَسۡتَنسِخُ مَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ ٢٩﴾.
این کتاب الهی است که در آن اعمال نیک و بد نوشته شده و به عملکردهای خوب و زشت مردم، بدون زیادت و نقصان سخن میزند. یقیناً خداوند پاک فرشتگان را مأمور میسازد که اعمال خوب و بد فرزندان آدم را بنویسند.
﴿فَأَمَّا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ فَیُدۡخِلُهُمۡ رَبُّهُمۡ فِی رَحۡمَتِهِۦۚ ذَٰلِکَ هُوَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡمُبِینُ ٣٠﴾.
اما کسانی که با ایمان به خداوند و رسولش، به انجام طاعات و ترک معاصی پرداختند، حقتعالی ایشان را به رحمتش در بهشت داخل میکند، داخلشدن به بهشت کامیابی بزرگ و رستگاری عظیمی است؛ زیرا به مطلوب خویش رسیدند و از آنچه دوری میجستند نجات یافتند.
﴿وَأَمَّا ٱلَّذِینَ کَفَرُوٓاْ أَفَلَمۡ تَکُنۡ ءَایَٰتِی تُتۡلَىٰ عَلَیۡکُمۡ فَٱسۡتَکۡبَرۡتُمۡ وَکُنتُمۡ قَوۡمٗا مُّجۡرِمِینَ ٣١﴾.
برای کافران تکذیبکننده به طور توبیخ و سرزنش گفته میشوند: آیا آیات کتاب الهی بر شما خوانده نشد و حجّت بر شما اقامه نگردید؟ امّا شما با اعراض از قبول و پذیرش آن تکبّر ورزیدید، با اسراف در خطاکاری گناهان بسیار انجام دادید و نیز به حساب اعمال و به پاداش و جزا ایمان نیاوردید.
﴿وَإِذَا قِیلَ إِنَّ وَعۡدَ ٱللَّهِ حَقّٞ وَٱلسَّاعَةُ لَا رَیۡبَ فِیهَا قُلۡتُم مَّا نَدۡرِی مَا ٱلسَّاعَةُ إِن نَّظُنُّ إِلَّا ظَنّٗا وَمَا نَحۡنُ بِمُسۡتَیۡقِنِینَ ٣٢﴾.
و آنگاه که برای شما ای کافران گفته شد: مسلّماً وعدۀ خداوند پاک در باب زندهشدن بعد از مرگ حقّ است، قیامت قطعاً واقع میشوند و در وقوع آن شکی نیست، شما گفتید: ما از قیامت چیزی نمیدانیم، به برپاشدن آن جز بطور گمانی باور نداریم و در نزد ما یقین قاطعی که بر راستی وقوعش دلالت کند وجود ندارد.
﴿وَبَدَا لَهُمۡ سَیَِّٔاتُ مَا عَمِلُواْ وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُواْ بِهِۦ یَسۡتَهۡزِءُونَ ٣٣﴾.
زشتی اعمال گناه و تکذیب کافران، در روز قیامت برای آنان آشکار میشوند و در نهایت، جزای تمسخر و استهزا به روز قیامت آنان را فرا خواهد گرفت.
﴿وَقِیلَ ٱلۡیَوۡمَ نَنسَىٰکُمۡ کَمَا نَسِیتُمۡ لِقَآءَ یَوۡمِکُمۡ هَٰذَا وَمَأۡوَىٰکُمُ ٱلنَّارُ وَمَا لَکُم مِّن نَّٰصِرِینَ ٣٤﴾.
برای کافران در روز قیامت گفته میشوند: امروز شما را در عذاب آتش دوزخ رها میگذاریم، همچنان که شما ایمان به خداوند یگانۀ قهّار و پیروی از پیامبر مختار را ترک نمودید. جایگاه و سرای اقامت شما آتش دوزخ است و برای شما یاوری نیست که عذاب را از شما دفع نماید.
﴿ذَٰلِکُم بِأَنَّکُمُ ٱتَّخَذۡتُمۡ ءَایَٰتِ ٱللَّهِ هُزُوٗا وَغَرَّتۡکُمُ ٱلۡحَیَوٰةُ ٱلدُّنۡیَاۚ فَٱلۡیَوۡمَ لَا یُخۡرَجُونَ مِنۡهَا وَلَا هُمۡ یُسۡتَعۡتَبُونَ ٣٥﴾.
عذابی که اکنون بر شما آمده بدان سبب است که شما به آیات و براهین الهی تکذیب کردید و با قوّت و متانت و قبول آنها را نگرفتید، زرق و برق دنیای فانی شما را فریب داد و با مظاهر آن به فتنه افتادید. اکنون از آتش بیرون نمیشوید و به سوی دنیا باز نمیگردید تا ایمان آورید و از کفر و تکذیب توبه کنید.
﴿فَلِلَّهِ ٱلۡحَمۡدُ رَبِّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَرَبِّ ٱلۡأَرۡضِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ٣٦﴾.
ستایش پسندیده و شکران شایسته سزاوار خداوندی است که دارای صفات کمال، احسان بیپایان و افعال نیکوست. او که آفریدگار، صاحب اختیار و تدبیرکنندۀ آسمانها و زمین و موجودات میان آنهاست و اوست که آفریدگار همه مخلوقات و صاحب تصرّف در کائنات است.
﴿وَلَهُ ٱلۡکِبۡرِیَآءُ فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ وَهُوَ ٱلۡعَزِیزُ ٱلۡحَکِیمُ٣٧﴾.
عزّت و جبروت، عظمت و غلبه، و جلال و کمال در آسمانها و زمین مخصوص خداوند عزوجل است. او پروردگار با عزّتی است که هر که با وی زورآزمایی کند قهرش میکند و هر که با وی ستیزه کند شکستش میدهد. همچنان او در آفرینش و صُنع، و در حکم و شریعتش باحکمت است.
سوره جاثیه
حمٓ
حم [حا. میم].
تَنزِیلُ ٱلۡکِتَٰبِ مِنَ ٱللَّهِ ٱلۡعَزِیزِ ٱلۡحَکِیمِ
نزول [این] کتاب از جانب الله شکستناپذیرِ حکیم است.
إِنَّ فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ لَأٓیَٰتٖ لِّلۡمُؤۡمِنِینَ
به راستى که در آسمانها و زمین، نشانههایى [از قدرت الهى] براى مؤمنان [پدیدار] است.
وَفِی خَلۡقِکُمۡ وَمَا یَبُثُّ مِن دَآبَّةٍ ءَایَٰتٞ لِّقَوۡمٖ یُوقِنُونَ
و [نیز] در آفرینش خودتان و موجودات زندهاى که [در زمین] پراکنده مىسازد، نشانههایى [از توان و تدبیر الله] برای اهل یقین [آشکار] است.
وَٱخۡتِلَٰفِ ٱلَّیۡلِ وَٱلنَّهَارِ وَمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مِن رِّزۡقٖ فَأَحۡیَا بِهِ ٱلۡأَرۡضَ بَعۡدَ مَوۡتِهَا وَتَصۡرِیفِ ٱلرِّیَٰحِ ءَایَٰتٞ لِّقَوۡمٖ یَعۡقِلُونَ
و در گردش پیاپى شب و روز و رِزقى که الله [به صورت باران] از آسمان مىفرستد و با آن، زمین را پس از خزان و خشکىاش زنده میسازد؛ و [نیز] در گردش بادها، نشانههایى [از قدرت پروردگار،] برای خردورزان است.
تِلۡکَ ءَایَٰتُ ٱللَّهِ نَتۡلُوهَا عَلَیۡکَ بِٱلۡحَقِّۖ فَبِأَیِّ حَدِیثِۭ بَعۡدَ ٱللَّهِ وَءَایَٰتِهِۦ یُؤۡمِنُونَ
[ای پیامبر،] اینها آیات و [نشانههای] الهی است که بهحق بر تو مىخوانیم. [به راستی، مشرکان] پس از [سخن] الله و آیاتش، کدام سخن را باور مىکنند؟
وَیۡلٞ لِّکُلِّ أَفَّاکٍ أَثِیمٖ
وای بر هر دروغگوی گنهکاری!
یَسۡمَعُ ءَایَٰتِ ٱللَّهِ تُتۡلَىٰ عَلَیۡهِ ثُمَّ یُصِرُّ مُسۡتَکۡبِرٗا کَأَن لَّمۡ یَسۡمَعۡهَاۖ فَبَشِّرۡهُ بِعَذَابٍ أَلِیمٖ
[آن کافری] که آیات الهی را که بر او خوانده مىشود، مىشنود؛ ولى متکبرانه بر مخالفت اصرار دارد؛ گویى آنها را نشنیده است؛ پس او را به عذابى دردناک بشارت بده.
وَإِذَا عَلِمَ مِنۡ ءَایَٰتِنَا شَیۡـًٔا ٱتَّخَذَهَا هُزُوًاۚ أُوْلَـٰٓئِکَ لَهُمۡ عَذَابٞ مُّهِینٞ
[همان کسی که] چون بر گوشهاى از آیات ما واقف شود، آن را به سُخره مىگیرد. آنان عذابى خفتبار [در پیش] دارند.
مِّن وَرَآئِهِمۡ جَهَنَّمُۖ وَلَا یُغۡنِی عَنۡهُم مَّا کَسَبُواْ شَیۡـٔٗا وَلَا مَا ٱتَّخَذُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ أَوۡلِیَآءَۖ وَلَهُمۡ عَذَابٌ عَظِیمٌ
پیش رویشان دوزخ است؛ و دستاوردشان و [یاوران و] کارسازانى که به جاى الله برگزیدهاند، هیچ سودی به حالشان نخواهند داشت؛ و عذابى سهمگین [در پیش] دارند.
هَٰذَا هُدٗىۖ وَٱلَّذِینَ کَفَرُواْ بِـَٔایَٰتِ رَبِّهِمۡ لَهُمۡ عَذَابٞ مِّن رِّجۡزٍ أَلِیمٌ
این [قرآن، موجبِ] هدایت است؛ و کسانى که آیات پروردگارشان را انکار میکنند، عذابی از سختترین عذابهای دردناک [دوزخ را در پیش] دارند.
۞ٱللَّهُ ٱلَّذِی سَخَّرَ لَکُمُ ٱلۡبَحۡرَ لِتَجۡرِیَ ٱلۡفُلۡکُ فِیهِ بِأَمۡرِهِۦ وَلِتَبۡتَغُواْ مِن فَضۡلِهِۦ وَلَعَلَّکُمۡ تَشۡکُرُونَ
الله همان ذاتی است که دریاها را در خدمت شما گماشت تا کشتیها به فرمانش در آن حرکت کنند و [شما بتوانید] از فضل او [روزى] بجویید؛ باشد که شکر به جای آورید.
وَسَخَّرَ لَکُم مَّا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِی ٱلۡأَرۡضِ جَمِیعٗا مِّنۡهُۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَأٓیَٰتٖ لِّقَوۡمٖ یَتَفَکَّرُونَ
آنچه را در آسمانها و زمین است، از [رحمت] خویش در خدمت شما گماشت؛ که در این [امر،] نشانههایی [از لطف و قدرت الهی] برای اندیشمندان است.
قُل لِّلَّذِینَ ءَامَنُواْ یَغۡفِرُواْ لِلَّذِینَ لَا یَرۡجُونَ أَیَّامَ ٱللَّهِ لِیَجۡزِیَ قَوۡمَۢا بِمَا کَانُواْ یَکۡسِبُونَ
[ای پیامبر] به مؤمنان بگو: «از کسانى که به روزهاى الله [= روزهای پیروزی بر کفر و گرفتن انتقام از مشرکان] امیدى ندارند، درگذرند تا [الله در زمان مشخص، هر] گروهى را در برابر آنچه که انجام دادهاند سزا دهد».
مَنۡ عَمِلَ صَٰلِحٗا فَلِنَفۡسِهِۦۖ وَمَنۡ أَسَآءَ فَعَلَیۡهَاۖ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّکُمۡ تُرۡجَعُونَ
هر کس کار شایستهای انجام دهد، به سود خود و هر کس کار بدى کند، به زیان خود کرده است؛ آنگاه [براى محاسبه و جزا] به پیشگاه پروردگارتان بازگردانده مىشوید.
وَلَقَدۡ ءَاتَیۡنَا بَنِیٓ إِسۡرَـٰٓءِیلَ ٱلۡکِتَٰبَ وَٱلۡحُکۡمَ وَٱلنُّبُوَّةَ وَرَزَقۡنَٰهُم مِّنَ ٱلطَّیِّبَٰتِ وَفَضَّلۡنَٰهُمۡ عَلَى ٱلۡعَٰلَمِینَ
به بنیاسرائیل، کتاب [تورات و انجیل] و [علمِ] داوری [بین مردم] و نبوت بخشیدیم و از نعمتهای پاکیزه، روزیشان دادیم و آنان را [به موهبت توحید] بر مردم زمانه برترى بخشیدیم؛
وَءَاتَیۡنَٰهُم بَیِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡأَمۡرِۖ فَمَا ٱخۡتَلَفُوٓاْ إِلَّا مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَهُمُ ٱلۡعِلۡمُ بَغۡیَۢا بَیۡنَهُمۡۚ إِنَّ رَبَّکَ یَقۡضِی بَیۡنَهُمۡ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَةِ فِیمَا کَانُواْ فِیهِ یَخۡتَلِفُونَ
و در امر [بازشناسی حق از باطل]، آیات روشنى در اختیارشان قرار دادیم؛ پس اختلاف نکردند مگر بعد از اینکه علم [و آگاهی] برایشان حاصل شد [و حجت بر آنان اقامه گشت، آنگاه] به سبب برتریجویی [و حسادتی] که بینشان بود، اختلاف ورزیدند؛ قطعاً، پروردگارت روز قیامت دربارۀ آنچه [در دنیا] راجع به آن اختلاف میورزیدند میان آنان داورى خواهد کرد.
ثُمَّ جَعَلۡنَٰکَ عَلَىٰ شَرِیعَةٖ مِّنَ ٱلۡأَمۡرِ فَٱتَّبِعۡهَا وَلَا تَتَّبِعۡ أَهۡوَآءَ ٱلَّذِینَ لَا یَعۡلَمُونَ
آنگاه تو را بر روشی [روشن و کامل] از امر [دین] قرار دادیم؛ پس پیرو همان راه باش و از هوسهای نادانان پیروى نکن.
إِنَّهُمۡ لَن یُغۡنُواْ عَنکَ مِنَ ٱللَّهِ شَیۡـٔٗاۚ وَإِنَّ ٱلظَّـٰلِمِینَ بَعۡضُهُمۡ أَوۡلِیَآءُ بَعۡضٖۖ وَٱللَّهُ وَلِیُّ ٱلۡمُتَّقِینَ
آنان در برابر [عذاب] الله هیچ نفعی براى تو ندارند؛ ستمکاران [یاور و] کارساز یکدیگرند؛ و الله کارسازِ پرهیزگاران است.
هَٰذَا بَصَـٰٓئِرُ لِلنَّاسِ وَهُدٗى وَرَحۡمَةٞ لِّقَوۡمٖ یُوقِنُونَ
این [قرآن] مایۀ بصیرت مردم است و هدایت و رحمتی برای اهل یقین است.
أَمۡ حَسِبَ ٱلَّذِینَ ٱجۡتَرَحُواْ ٱلسَّیِّـَٔاتِ أَن نَّجۡعَلَهُمۡ کَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّـٰلِحَٰتِ سَوَآءٗ مَّحۡیَاهُمۡ وَمَمَاتُهُمۡۚ سَآءَ مَا یَحۡکُمُونَ
آیا کسانى که مرتکب کارهای ناشایست شدند، پنداشتهاند که آنان را مانند کسانی قرار میدهیم که ایمان آورده و کارهای نیک انجام دادهاند، به گونهاى که زندگى و مرگشان [با آنان] یکسان باشد؟ چه بد داوری میکنند!
وَخَلَقَ ٱللَّهُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ بِٱلۡحَقِّ وَلِتُجۡزَىٰ کُلُّ نَفۡسِۭ بِمَا کَسَبَتۡ وَهُمۡ لَا یُظۡلَمُونَ
الله آسمانها و زمین را [هدفمند و] بهحق آفرید تا [همه آزمایش شوند] و جزاى دستاوردهاى همه [بندگان] داده شود؛ بدون آنکه ظلمی به آنان شود.
أَفَرَءَیۡتَ مَنِ ٱتَّخَذَ إِلَٰهَهُۥ هَوَىٰهُ وَأَضَلَّهُ ٱللَّهُ عَلَىٰ عِلۡمٖ وَخَتَمَ عَلَىٰ سَمۡعِهِۦ وَقَلۡبِهِۦ وَجَعَلَ عَلَىٰ بَصَرِهِۦ غِشَٰوَةٗ فَمَن یَهۡدِیهِ مِنۢ بَعۡدِ ٱللَّهِۚ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ
آیا آن کسی را دیدهای که آگاهانه هواى نفسش را به جاى معبود خود نشانده [و تسلیم آن شده] است؟ الله نیز او را گمراه ساخت و بر گوش و دلش مُهر [غفلت] نهاد و بر دیدهاش پردهاى کشید؛ [اگر الله هدایتش نکند،] پس از الله چه کسى هدایتش خواهد کرد؟ آیا پند نمىگیرید؟
وَقَالُواْ مَا هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا ٱلدُّنۡیَا نَمُوتُ وَنَحۡیَا وَمَا یُهۡلِکُنَآ إِلَّا ٱلدَّهۡرُۚ وَمَا لَهُم بِذَٰلِکَ مِنۡ عِلۡمٍۖ إِنۡ هُمۡ إِلَّا یَظُنُّونَ
[مشرکان] میگویند: «جز زندگى دنیاى ما هیچ [خبرى] نیست؛ زندگى مىکنیم و مىمیریم؛ و این گردشِ روزگار است که ما را به کامِ مرگ مىبرد». آنان در مورد این [امر،] ناآگاه هستند و فقط از حدس و گمان پیروی میکنند.
وَإِذَا تُتۡلَىٰ عَلَیۡهِمۡ ءَایَٰتُنَا بَیِّنَٰتٖ مَّا کَانَ حُجَّتَهُمۡ إِلَّآ أَن قَالُواْ ٱئۡتُواْ بِـَٔابَآئِنَآ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ
و چون آیات روشنگر ما [در مورد قیامت] بر آنان خوانده میشود، دلیل [انکار]شان فقط این است که مىگویند: «اگر راست مىگویید، نیاکانمان را [زنده کنید و] بازگردانید».
قُلِ ٱللَّهُ یُحۡیِیکُمۡ ثُمَّ یُمِیتُکُمۡ ثُمَّ یَجۡمَعُکُمۡ إِلَىٰ یَوۡمِ ٱلۡقِیَٰمَةِ لَا رَیۡبَ فِیهِ وَلَٰکِنَّ أَکۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا یَعۡلَمُونَ
[ای پیامبر، به آنان] بگو: «الله است که شما را حیات مىبخشد و مرگ مىدهد؛ آنگاه شما را در روز قیامت ـ که هیچ تردیدی در [وقوع] آن نیست ـ جمع مىکند؛ ولى بیشتر مردم [این حقیقت را] نمىدانند».
وَلِلَّهِ مُلۡکُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ وَیَوۡمَ تَقُومُ ٱلسَّاعَةُ یَوۡمَئِذٖ یَخۡسَرُ ٱلۡمُبۡطِلُونَ
فرمانروایی آسمانها و زمین از آنِ الله است و روزی که قیامت برپا شود، اهل باطل زیانکار خواهند بود.
وَتَرَىٰ کُلَّ أُمَّةٖ جَاثِیَةٗۚ کُلُّ أُمَّةٖ تُدۡعَىٰٓ إِلَىٰ کِتَٰبِهَا ٱلۡیَوۡمَ تُجۡزَوۡنَ مَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ
[در آن روز] هر گروهى را [از وحشت حساب و جزا، خوار و] بهزانودرآمده مىبینى؛ همه را براى [گرفتن] نامۀ اعمالشان فرامیخوانند [و به آنان خطاب میشود:] «امروز شما در برابر آنچه کردهاید، جزا مىبینید.
هَٰذَا کِتَٰبُنَا یَنطِقُ عَلَیۡکُم بِٱلۡحَقِّۚ إِنَّا کُنَّا نَسۡتَنسِخُ مَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ
این نامۀ [اعمالِ شما نزد] ماست که بهحق بر شما گواهى مىدهد. ما [تمام] اعمالی را که انجام میدادید [دقیقاً] ثبت مىکردیم.
فَأَمَّا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّـٰلِحَٰتِ فَیُدۡخِلُهُمۡ رَبُّهُمۡ فِی رَحۡمَتِهِۦۚ ذَٰلِکَ هُوَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡمُبِینُ
مؤمنان نیکوکار را پروردگارشان مشمول رحمت خویش قرار خواهد داد. این همان کامیابى آشکار است».
وَأَمَّا ٱلَّذِینَ کَفَرُوٓاْ أَفَلَمۡ تَکُنۡ ءَایَٰتِی تُتۡلَىٰ عَلَیۡکُمۡ فَٱسۡتَکۡبَرۡتُمۡ وَکُنتُمۡ قَوۡمٗا مُّجۡرِمِینَ
ولى [به] کافران [خطاب میشود:] «مگر نه این بود که در برابر آیات من که بر شما عرضه مىشد، گردنکشى مىکردید و گروهى بزهکار بودید؟
وَإِذَا قِیلَ إِنَّ وَعۡدَ ٱللَّهِ حَقّٞ وَٱلسَّاعَةُ لَا رَیۡبَ فِیهَا قُلۡتُم مَّا نَدۡرِی مَا ٱلسَّاعَةُ إِن نَّظُنُّ إِلَّا ظَنّٗا وَمَا نَحۡنُ بِمُسۡتَیۡقِنِینَ
و چون گفته میشد: "وعدۀ الله حق است و [در وقوع] قیامت هیچ تردیدی نیست"، میگفتید: "نمیدانیم قیامت چیست؛ [آن را] توهّمی بیش نمیدانیم و به یقین نرسیدهایم"».
وَبَدَا لَهُمۡ سَیِّـَٔاتُ مَا عَمِلُواْ وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُواْ بِهِۦ یَسۡتَهۡزِءُونَ
رفتار زشتشان بر آنان آشکار مىشود و عذابى که آن را مسخره مىکردند، دامنگیرشان خواهد شد.
وَقِیلَ ٱلۡیَوۡمَ نَنسَىٰکُمۡ کَمَا نَسِیتُمۡ لِقَآءَ یَوۡمِکُمۡ هَٰذَا وَمَأۡوَىٰکُمُ ٱلنَّارُ وَمَا لَکُم مِّن نَّـٰصِرِینَ
[به آنان] گفته میشود: «امروز شما را [در عذاب دوزخ] رها میکنیم؛ چنان که شما [نیز در دنیا نسبت] به دیدار امروز بیاعتنا بودید؛ و جایگاهتان آتش است و هیچ یاورى نخواهید داشت.
ذَٰلِکُم بِأَنَّکُمُ ٱتَّخَذۡتُمۡ ءَایَٰتِ ٱللَّهِ هُزُوٗا وَغَرَّتۡکُمُ ٱلۡحَیَوٰةُ ٱلدُّنۡیَاۚ فَٱلۡیَوۡمَ لَا یُخۡرَجُونَ مِنۡهَا وَلَا هُمۡ یُسۡتَعۡتَبُونَ
این [گرفتارى] از آن روست که آیات الهی را مسخره میکردید و زندگى دنیا فریبتان داده بود». امروز [کافران را] از آتش بیرون نخواهند آورد و از آنان خواسته نمیشود که [با توبه و طاعت، پروردگارشان را از خود] خشنود سازند.
فَلِلَّهِ ٱلۡحَمۡدُ رَبِّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَرَبِّ ٱلۡأَرۡضِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ
ستایش مخصوص الله است؛ پروردگار آسمانها و زمین و تمامیِ جهانیان.
وَلَهُ ٱلۡکِبۡرِیَآءُ فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ وَهُوَ ٱلۡعَزِیزُ ٱلۡحَکِیمُ
بزرگی در آسمانها و زمین از آنِ اوست؛ و او تعالی شکستناپذیرِ حکیم است.
Al-Jāthiyah
مکی و ۳۷ آیه است.
آیهی ۱۱-۱:
﴿حمٓ١﴾[الجاثیة: ۱]. «حا، میم».
﴿تَنزِیلُ ٱلۡکِتَٰبِ مِنَ ٱللَّهِ ٱلۡعَزِیزِ ٱلۡحَکِیمِ٢﴾[الجاثیة: ۲]. «این کتاب از سوی خداوند با عزّت و با حکمت نازل گشته است».
﴿إِنَّ فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ لَأٓیَٰتٖ لِّلۡمُؤۡمِنِینَ٣﴾[الجاثیة: ۳]. «بدون شک در آسمانها و زمین برای مؤمنان نشانههایی است».
﴿وَفِی خَلۡقِکُمۡ وَمَا یَبُثُّ مِن دَآبَّةٍ ءَایَٰتٞ لِّقَوۡمٖ یُوقِنُونَ٤﴾[الجاثیة: ۴]. «و (نیز) در آفرینش شما و (در آفرینش) جنبندگانی که (خداوند در روی زمین) پراکنده میسازد برای گروهی که یقین میکنند نشانههایی است».
﴿وَٱخۡتِلَٰفِ ٱلَّیۡلِ وَٱلنَّهَارِ وَمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مِن رِّزۡقٖ فَأَحۡیَا بِهِ ٱلۡأَرۡضَ بَعۡدَ مَوۡتِهَا وَتَصۡرِیفِ ٱلرِّیَٰحِ ءَایَٰتٞ لِّقَوۡمٖ یَعۡقِلُونَ٥﴾[الجاثیة: ۵]. «و (در) شب و روز و در رزقی که خداوند از آسمان نازل کرده، آنگاه زمین را پس از (پژ) مرده شدنش با آن زنده گردانده، و (نیز) در گرداندن بادها، برای گروهی که خرد میورزند نشانههایی است».
﴿تِلۡکَ ءَایَٰتُ ٱللَّهِ نَتۡلُوهَا عَلَیۡکَ بِٱلۡحَقِّۖ فَبِأَیِّ حَدِیثِۢ بَعۡدَ ٱللَّهِ وَءَایَٰتِهِۦ یُؤۡمِنُونَ٦﴾[الجاثیة: ۶]. «اینها آیات خداست که به حق بر تو میخوانیم، پس بعد از (پند) خداوند و آیات او به چه سخنی ایمان میآورند».
﴿وَیۡلٞ لِّکُلِّ أَفَّاکٍ أَثِیمٖ٧﴾[الجاثیة: ۷]. «وای به حال هر دروغگوی گناهکار»!.
﴿یَسۡمَعُ ءَایَٰتِ ٱللَّهِ تُتۡلَىٰ عَلَیۡهِ ثُمَّ یُصِرُّ مُسۡتَکۡبِرٗا کَأَن لَّمۡ یَسۡمَعۡهَاۖ فَبَشِّرۡهُ بِعَذَابٍ أَلِیمٖ٨﴾[الجاثیة: ۸]. «آیات خدا بر او خوانده میشود سپس از روی تکبّر (بر کفر) اصرار میورزد گویی که آنرا نشنیده است. پس او را به عذاب بس دردناکی مژده بده».
﴿وَإِذَا عَلِمَ مِنۡ ءَایَٰتِنَا شَیًۡٔا ٱتَّخَذَهَا هُزُوًاۚ أُوْلَٰٓئِکَ لَهُمۡ عَذَابٞ مُّهِینٞ٩﴾[الجاثیة: ۹]. «و هنگامیکه چیزی از آیا ما را فرا میگیرد آنرا به ریشخند میگیرد، ایشان عذاب خوار کنندهای دارند».
﴿مِّن وَرَآئِهِمۡ جَهَنَّمُۖ وَلَا یُغۡنِی عَنۡهُم مَّا کَسَبُواْ شَیۡٔٗا وَلَا مَا ٱتَّخَذُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ أَوۡلِیَآءَۖ وَلَهُمۡ عَذَابٌ عَظِیمٌ١٠﴾[الجاثیة: ۱۰]. «فراروی آن دوزخ است و آنچه (از مال و جاه دنیا) به دست آوردهاند و کسانی که جز خدا را به عنوان دوستان برگزیدهاند چیزی (از عذاب را) از آنان دفع نمیکند و عذاب بس بزرگی دارند».
﴿هَٰذَا هُدٗىۖ وَٱلَّذِینَ کَفَرُواْ بَِٔایَٰتِ رَبِّهِمۡ لَهُمۡ عَذَابٞ مِّن رِّجۡزٍ أَلِیمٌ١١﴾[الجاثیة: ۱۱]. «این (قرآن) راهنماست، و کسانیکه به آیات پروردگارشان کفر ورزیدهاند عذابی دردناک از کیفری سخت (درپیش) دارند».
خداوند متعال خبر میدهد و خبر او متضمّن فرمان دادن به بزرگداشت قرآن و توّجه به آن است و میفرماید: ﴿تَنزِیلُ ٱلۡکِتَٰبِ مِنَ ٱللَّهِ﴾این قرآن از سوی خداوند نازل گشته است، خداوندی که متصّف به صفات کمال است و به تنهایی نعمتها را بخشیده است، پس همو معبود به حق است و دارای قدرت و حکمت کامل میباشد.
سپس آن را با آیات و نشانههای آفاقی و نشانههایی که در خود انسان وجود دارد تایید کرد، آیاتی از قبیل آفرینش آسمانها و زمین و جانورانی که خداوند در این میان پراکنده ساخته و منافعی که در آن دو به ودیعه نهاده و آبی که خداوند نازل کرده است که با آن به آبادیها و بندگان حیات و زندگانی میبخشد. پس اینها همه نشانههای روشن و دلایل واضحی هستند که بر صداقت و راستی این قرآن بزرگ و بر صحّت حکم و احکامی که در قرآن است دلالت دارند. نیز بر کمال خداوند و بر زنده شدن پس از مرگ و رستاخیز دلالت میکنند. سپس خداوند مردم را با توجه به پذیرش نشانههای الهی و عدم پذیرش آن به دو گروه تقسیم کرد:
گروهی که به آیات و نشانههای خدا (بر عظمت و شکوه او) استدلال میکنند، و در آنها میاندیشند و از آنها بهرهمند میگردند، در نتیجه موجبات رفعت و و الایی مرتبت خویش را فراهم میسازند. و آنان همان کسانی هستند که به خدا و فرشتگان و کتابهای آسمانی و پیامبران و روز آخرت ایمان دارند، ایمانی کامل و بدون کم و کاست که به درجه یقین رسیده است و در سایه چنین ایمانی عقلهایشان تزکیه یافته و دانش و معرفت و خِرَدشان افزایش یافته است.
و گروهی دیگر کسانی هستند که آیات خدا را میشنوند، به گونهای که حجت بر آنان اقامه میشود. سپس از آنها روی گردان میشوند و تکبّر میورزند، انگار که آنها را نشنیدهاند، چرا که قلبشان را تزکیه و تطهیر ننموده است، بلکه به سبب استکبار و خود بزرگ بینیشان بر طغیان آنان افزوده است. آنان کسانی هستند که هرگاه آیات خدا را بشنوند و بشناسند آن را به باد تمسخر و استهزا میگیرند. خداوند این گروه را مورد تهدید قرار داده و میفرماید: ﴿وَیۡلٞ لِّکُلِّ أَفَّاکٍ أَثِیمٖ٧﴾یعنی وای به حال آنانکه در گفتارشان بسیار دروغگو هستند و در کارهایشان بسیار گناهکارند! و خداوند خبر دادهاست که چنین کسانی دارای عذابی دردناک هستند، و اینکه ﴿مِّن وَرَآئِهِمۡ جَهَنَّمُ﴾جهنم در پشت سر آنان قرار دارد (و در انتظارشان میباشد)، جهنّمی که برای عقوبت و عذاب شدید آنان بس است، نیز خداوند متعال خبر دادهاست که ﴿وَلَا یُغۡنِی عَنۡهُم مَّا کَسَبُواْ﴾آنچه از مال و دارایی به دست آوردهاند آنان را از (عذاب خدا) بینیاز نخواهد کرد. ﴿وَلَا مَا ٱتَّخَذُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ أَوۡلِیَآءَ﴾(و نیز اولیاء و دوستانی را که به جز خدا برگرفته بودند، آنانرا از عذاب قیامت بینیاز نخواهد کرد)، و آنان نمیتوانند از این یاوران (ناتوان) یاری بخواهند و آنانرا به کمک بطلبند. بنابراین، (این یاوران ناتوان) آنها را شرمنده و خوار میگردانند (و نمیتوانند کاری را که برایشان انجام دهند) چرا که خود بیش از هرکسی به یاری نیازمندند.
وقتی خداوند آیات قرآنی و نشانههای مشهود خویش را بیان کرد و یادآور شد که مردم دو گروه هستند خبر داد که قرآن این مطالب والا و بلند را در بردارد و مایه هدایت است و راهنما میباشد. پس فرمود: ﴿هَٰذَا هُدٗى﴾یعنی همهی قرآن هدایت است و آدمی را بر شناخت خداوند متعال و صفتهای مقدّس و کارهای پسندیدهاش راهنمایی میکند و انسان را به شناخت پیامبران خدا و دوستان و دشمنانش و صفتهایشان آشنا میسازد و انسان را به کارهای شایسته رهنمود میشود و به آن فرا میخواند، و کارهای بد را بیان میکند و از آن باز میدارد، و سزا و جزای دنیوی و اخروی را بیان مینماید. پس هدایت یافتگان با آن راهیاب میگردند، در نتیجه موفق و خوشبخت میشوند. ﴿وَٱلَّذِینَ کَفَرُواْ بَِٔایَٰتِ رَبِّهِمۡ﴾و کسانی که به آیات روشن و قاطع خداوند کفر ورزیدهاند ـ حال آنکه جز کسیکه ستمگریاش شدّت یافته و سرکشی او دو چندان گردیده است بدان کفر نمیورزد ـ ﴿لَهُمۡ عَذَابٞ مِّن رِّجۡزٍ أَلِیمٌ﴾عذابی دردناک از کیفری سخت درپیش دارند.
آیهی ۱۳-۱۲:
﴿ٱللَّهُ ٱلَّذِی سَخَّرَ لَکُمُ ٱلۡبَحۡرَ لِتَجۡرِیَ ٱلۡفُلۡکُ فِیهِ بِأَمۡرِهِۦ وَلِتَبۡتَغُواْ مِن فَضۡلِهِۦ وَلَعَلَّکُمۡ تَشۡکُرُونَ١٢﴾[الجاثیة: ۱۲]. «خداوند ذاتی است که دریا را برایتان مسخر ساخت تا کشتیها به فرمان او در آن روان شوند و (نیز) تا شما از فضل او بجویید و باشد که سپاس گزارید».
﴿وَسَخَّرَ لَکُم مَّا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِی ٱلۡأَرۡضِ جَمِیعٗا مِّنۡهُۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَأٓیَٰتٖ لِّقَوۡمٖ یَتَفَکَّرُونَ١٣﴾[الجاثیة: ۱۳]. «و آنچه را که در آسمانها و زمین است همگی را برایتان از (سرِ لطف و آفرینش خود) مسخّر گرداند، بیگمان در این نشانههایی است برای کسانیکه میاندیشند».
خداوند از فضل و احسان خویش بر بندگانش خبر میدهد که دریا را برایشان رام کرد تا کشتیها به فرمان او در آن حرکت کنند، ﴿وَلِتَبۡتَغُواْ مِن فَضۡلِهِ﴾و تا با انواع تجارتهایی که از طریق دریا انجام میشود از فضل او بهرهمند گردند. ﴿وَلَعَلَّکُمۡ تَشۡکُرُونَ﴾و تا سپاس خداوند را بهجای آورید، چون اگر شکر او را به جای آورید نعمتهای بیشتری به شما میدهد و در برابر سپاسگزاریتان پاداش فراوانی به شما خواهد رسید.
﴿وَسَخَّرَ لَکُم مَّا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِی ٱلۡأَرۡضِ جَمِیعٗا مِّنۡهُ﴾و همهی آنچه را که در آسمانها و آنچه را که در زمین است از سرِ فضل و احسان خویش برایتان مسخر گرداند، و این شامل اجرام آسمانها و زمین میشود. و نیز خورشید و ماه و ستارهها و سیاّرهها و انواع حیوانات و درختان و میوهها و معادن را که در آسمانها و زمین وجود دارد، برای شما مسخّر گردانده است. و دیگر چیزهایی که برای منافع بندگان و منافع چیزهایی که از نیازهای ضروری بندگان میباشد آفریده و فراهم هستند. پس بندگان باید نهایت تلاش خود را برای به جا آوردن شکر و سپاس نعمت خداوند مبذول دارند و در آیات خدا تدبر کنند. بنابراین فرمود: ﴿إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَأٓیَٰتٖ لِّقَوۡمٖ یَتَفَکَّرُونَ﴾بیگمان در این امر برای گروهی که میاندیشند نشانههایی است. خلاصهی مطلب این که آفرینش آسمانها و زمین و دیگر مخلوقات و تدبیر امور و مسخر گرداندن آن، بر نافذ بودن مشیت و خواست خداوند و کمال قدرتش دلالت مینماید. و استواری و آفرینش زیبای آن بر کمال حکمت و آگاهی خداوند دلالت میکند.
و پهناوری و گستردگی و فراوانی مخلوقاتش بر گستردگی فرمانروایی خداوند دلالت میکند. و ویژگیهای آن و چیزهای متضادی که در آن هست دلیلی بر این است که خداوند هرچه بخواهد انجام میدهد. و منافع دینی و دنیوی آن دلیل گستردگی رحمت او و فراگیر بودن فضل و احسان اوست. و همهی اینها بر آن دلالت میکند که او خداوند معبود است عبادت و کرنش و محبّت تنها شایسته او است و پیامبرانش در آنچه آوردهاند راست گفتهاند. پس اینها دلایل عقلی است که هیچ شک و تردیدی را بر جای نمیگذارد.
آیهی ۱۵-۱۴:
﴿قُل لِّلَّذِینَ ءَامَنُواْ یَغۡفِرُواْ لِلَّذِینَ لَا یَرۡجُونَ أَیَّامَ ٱللَّهِ لِیَجۡزِیَ قَوۡمَۢا بِمَا کَانُواْ یَکۡسِبُونَ١٤﴾[الجاثیة: ۱۴]. «به مؤمنان بگو: از کسانیکه به روزهای الهی امید ندارند درگذرند تا (خدا) گروهی را به آنچه میکردند سزا دهد».
﴿مَنۡ عَمِلَ صَٰلِحٗا فَلِنَفۡسِهِۦۖ وَمَنۡ أَسَآءَ فَعَلَیۡهَاۖ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّکُمۡ تُرۡجَعُونَ١٥﴾[الجاثیة: ۱۵]. «هرکس که کار شایستهای انجام دهد به سود اوست و هرکس که کار بد کند به زیان اوست، آنگاه بهسوی پروردگارتان بازگردانده میشوید».
خداوند متعال بندگان مؤمن خویش را به اخلاق نیک و بردباری در برابر اذّیت و آزار مشرکان که به پاداش الهی امیدی ندارند و از کیفر و بلایی که خداوند بر گناهکاران میآورد نمیترسند، فرمان میدهد، چرا که خداوند هر گروهی را آنچه که کردهاند سزا یا پاداش خواهد داد. پس شما ای گروه مومنان! خدا شما را بر ایمانتان و گذشت و صبرتان پاداش فراوان میدهد، و آنان اگر بر تکذیبشان پایداری کنند، آنچه که از عذاب و رسوایی شدید بر آنان وارد میشود، بر شما وارد نخواهد شد، بنابراین فرمود: ﴿مَنۡ عَمِلَ صَٰلِحٗا فَلِنَفۡسِهِۦۖ وَمَنۡ أَسَآءَ فَعَلَیۡهَاۖ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّکُمۡ تُرۡجَعُونَ١٥﴾هرکس کار شایستهای بکند به سود خود اوست و هرکس بد کند به زیان اوست، سپس به سوی پروردگارتان بازگردانده میشوید.
آیهی ۱۷-۱۶:
﴿وَلَقَدۡ ءَاتَیۡنَا بَنِیٓ إِسۡرَٰٓءِیلَ ٱلۡکِتَٰبَ وَٱلۡحُکۡمَ وَٱلنُّبُوَّةَ وَرَزَقۡنَٰهُم مِّنَ ٱلطَّیِّبَٰتِ وَفَضَّلۡنَٰهُمۡ عَلَى ٱلۡعَٰلَمِینَ١٦﴾[الجاثیة: ۱۶]. «و بهراستی به بنیاسراییل کتاب و حکمت و پیامبری دادیم و به آنان از پاکیزهها روزی عطا کردیم و آنانرا بر جهانیان برتری دادیم».
﴿وَءَاتَیۡنَٰهُم بَیِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡأَمۡرِۖ فَمَا ٱخۡتَلَفُوٓاْ إِلَّا مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَهُمُ ٱلۡعِلۡمُ بَغۡیَۢا بَیۡنَهُمۡۚ إِنَّ رَبَّکَ یَقۡضِی بَیۡنَهُمۡ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَةِ فِیمَا کَانُواْ فِیهِ یَخۡتَلِفُونَ١٧﴾[الجاثیة: ۱۷]. «و در امر (قَدَری) به آنان نشانههایی روشن دادیم. پس جز بعد از آنکه دانش یافتند (آن هم) از روی عداوت و حسادت با یکدیگر اختلاف نورزیدند قطعاً پروردگار تو روز قیامت درمیان ایشان دربارهی چیزی که در آن اختلاف میکردند داوری میکند».
یعنی به بنیاسراییل نعمتهایی دادیم که به دیگر مردمان نرسیده است، و به آنها ﴿ٱلۡکِتَٰبَ وَٱلۡحُکۡمَ وَٱلنُّبُوَّةَ﴾کتاب تورات و انجیل و داوری میان مردم و پیامبری دادیم، که مقام و منزلت نبّوت، آنها را ممتاز کرده بود و نبوّت از نسل ابراهیم بیشترتر درمیان بنیاسراییل بود. ﴿وَرَزَقۡنَٰهُم مِّنَ ٱلطَّیِّبَٰتِ﴾و خوردنیها و نوشیدنیها و پوشاکهای پاکیزهای به آنان دادیم و «مَنّ» و «سَلوی» را بر آنها فرود آوردیم. ﴿وَفَضَّلۡنَٰهُمۡ عَلَى ٱلۡعَٰلَمِینَ﴾و با این نعمتها آنان را به جز امّت اسلام بهترین امّتی است که به سود مردم آفریده شدهاند. و سیاق آیات دلالت میکند که منظور از این که آنها را بر جهانیان برتری دادیم این است که آنانرا بر دیگران برتری دادیم نه بر این امّت.
زیرا خداوند نعمتهایی را که به بنیاسراییل داده برای ما بیان مینماید، امّا فضیلتهایی از قبیل کتاب و فرمانروایی و نبّوت و غیره که باعث برتری بنیاسراییل گشته بود این امّت از همهی آن فضیلتها برخوردار است، و اضافه بر اینها فضیلتهای زیادی برای امّت و شریعت اسلام قرار داده شده، و شریعت بنیاسراییل بخشی از شریعت اسلام است. و این کتاب بر همهی کتابهای گذشته برتر و چیره است و محمّدصهمه پیامبران را تصدیق مینماید.
﴿وَءَاتَیۡنَٰهُم بَیِّنَٰتٖ﴾و به بنی اسراییل نشانههای روشنی دادیم که حق را از باطل مشخّص میکرد ﴿مِّنَ ٱلۡأَمۡرِ﴾از آن امر تقدیری که خداوند به آنان داد، و این نشانهها معجزاتی بود که آنها بر دست موسی مشاهده کردند. پس نعمتهایی که خداوند به بنی اسراییل بخشیده است اقتضا مینماید تا دین را به کاملترین صورت انجام دهند، و همه آنان بر حقّی که خداوند برایشان بیان کرده است گرد آمده و متفق شوند. ولی قضیه برعکس شد و آنها در برابر این نعمتها به عکس آنچه که لازم بود رفتار کردند، و به جای این که متحّد و یکپارچه شوند دچار تفرقه شدند، بنابراین فرمود: ﴿فَمَا ٱخۡتَلَفُوٓاْ إِلَّا مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَهُمُ ٱلۡعِلۡمُ بَغۡیَۢا﴾پس جز بعد از آنکه دانش یافتند ـ که سبب میشود تا اختلاف نکنند ـ اختلاف نورزیدند، و آنچه آنها را به اختلاف واداشت تجاوز و ستم آنها بر یکدیگر بود. ﴿إِنَّ رَبَّکَ یَقۡضِی بَیۡنَهُمۡ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَةِ فِیمَا کَانُواْ فِیهِ یَخۡتَلِفُونَ﴾و بیگمان پروردگارت و در روز قیامت درمیان ایشان در رابطه با آنچه که اختلاف میکردند داوری میکند. پس در آن روز خداوند حق گرا را از باطل گرا مشخص مینماید و کسی را که هواپرستی و غیره او را به اختلاف واداشته است از کسی که چنین نیست مشخص میگرداند.
آیهی ۱۹-۱۸:
﴿ثُمَّ جَعَلۡنَٰکَ عَلَىٰ شَرِیعَةٖ مِّنَ ٱلۡأَمۡرِ فَٱتَّبِعۡهَا وَلَا تَتَّبِعۡ أَهۡوَآءَ ٱلَّذِینَ لَا یَعۡلَمُونَ١٨﴾[الجاثیة: ۱۸]. «آنگاه تو را بر آئین و راه روشنی از دین قرار دادم، پس، از آن پیروی کن و از خواستههای آنانکه نمیدانند پیروی مکن».
﴿إِنَّهُمۡ لَن یُغۡنُواْ عَنکَ مِنَ ٱللَّهِ شَیۡٔٗاۚ وَإِنَّ ٱلظَّٰلِمِینَ بَعۡضُهُمۡ أَوۡلِیَآءُ بَعۡضٖۖ وَٱللَّهُ وَلِیُّ ٱلۡمُتَّقِینَ١٩﴾[الجاثیة: ۱۹]. «آنان هرگز از (عذاب) خداوند چیزی را از تو دفع نتوانند کرد و ستمگران دوستان یکدیگرند و خدا هم یار و یاور پرهیزگاران است».
سپس برای تو در امر شرع شریعت و آیین کاملی مقّرر داشتیم که به هر خیر و خوبی فرا میخواند و از هر شرّ و بدی باز میدارد، ﴿فَٱتَّبِعۡهَا﴾پس، از آن پیروی کن، چون پیروی از آن سبب سعادت همیشگی و صلاح و رستگاری است. ﴿وَلَا تَتَّبِعۡ أَهۡوَآءَ ٱلَّذِینَ لَا یَعۡلَمُونَ﴾و از خواستههای کسانی پیروی مکن که نمیدانند. یعنی خواستههایشان از دانش و آگاهی سرچشمه نمیگیرد و از علم و دانش تبعّیت نمیکند بلکه اینها کسانی هستند که براساس هوای نفس و خواستههایشان با شریعت پیامبرصمخالفت ورزیدهاند. اینها همه از زمرهی هواپرستان نادان به شمار میآیند.
﴿إِنَّهُمۡ لَن یُغۡنُواْ عَنکَ مِنَ ٱللَّهِ شَیۡٔٗا﴾آنها پیش خداوند هیچ سودی به تو نمیرسانند و اینگونه نیست که اگر از خواست آنها پیروی کنی بتوانند خیر و خوبی برایت فراهم آورند و شرّ و بدی را از تو دور بدارند. و درست نیست که با آنها موافقت نمایی و با آنها دوستی کنی، زیرا تو و آنها دارای راهی متفاوت هستید. ﴿وَإِنَّ ٱلظَّٰلِمِینَ بَعۡضُهُمۡ أَوۡلِیَآءُ بَعۡضٖۖ وَٱللَّهُ وَلِیُّ ٱلۡمُتَّقِینَ﴾و ستمگران دوستان یکدیگرند و خداوند یار و یاور پرهیزگاران است و به سبب پرهیزگاری و فرمانبرداریشان آنها را از تاریکیها بهسوی نور بیرون میآورد.
آیهی ۲۰:
﴿هَٰذَا بَصَٰٓئِرُ لِلنَّاسِ وَهُدٗى وَرَحۡمَةٞ لِّقَوۡمٖ یُوقِنُونَ٢٠﴾[الجاثیة: ۲۰]. «این (قرآن) وسیلۀ بینش مردمان و مایۀ هدایت و رحمت کسانی است که اهل یقین هستند».
﴿هَٰذَا بَصَٰٓئِرُ لِلنَّاسِ﴾این قرآن کریم پند حکیم و وسیله بینش مردمان است. یعنی به وسیلهی آن مردم در همهی امور دارای بینش میگردند و مومنان از آن بهرهمند میشوند. ﴿وَهُدٗى وَرَحۡمَةٞ لِّقَوۡمٖ یُوقِنُونَ﴾و مایه هدایت و رحمت برای کسانی است که اهل یقین هستند، پس با آن در اصول دین و فروع آن به راه راست راهیاب میشوند و به وسیله آن خیر و شادمانی و سعادت دنیا و آخرت را به دست میآورند. و رحمت است و جوهرهی نفسشان با آن پاکیزه میگردد و خردشان افزایش مییابد و ایمان و یقینشان بیشتر میشود. به وسیله حجّت بر کسی که بر کفر پای میفشارد و مخالفت میورزد اقامه میگردد.
آیهی ۲۱:
﴿أَمۡ حَسِبَ ٱلَّذِینَ ٱجۡتَرَحُواْ ٱلسَّیَِّٔاتِ أَن نَّجۡعَلَهُمۡ کَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ سَوَآءٗ مَّحۡیَاهُمۡ وَمَمَاتُهُمۡۚ سَآءَ مَا یَحۡکُمُونَ٢١﴾[الجاثیة: ۲۱]. «آیا کسانیکه مرتکب بدیها شدند پنداشتند که آنانرا مانند کسانی قرار میدهیم که ایمان آوردهاند و کارهای شایسته کردهاند؟ که زندگانی و مردنشان یکسان باشد؟ چه بد حکم میکنند»!.
آیا بدکاران و کسانی که زیاد مرتکب گناه میشوند و در انجام حقوق پروردگارشان کوتاهی میورزند گمان میبرند که ﴿أَن نَّجۡعَلَهُمۡ کَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ﴾آنان را همانند کسانی قرار میدهیم که ایمان آورده و کارهای شایسته کردهاند؟ به این صورت که حقوق پروردگارشان را ادا نموده و از ناخشنودیهای او پرهیز کرده و همواره رضایت خدا را بر هوای نفس خود ترجیح دادهاند. ﴿سَوَآءٗ﴾آیا گمان بردهاند که در دنیا و آخرت با آنها برابرند؟ چه بد گمانی کردهاند و چه بد حکمی نمودهاند! و این حکمی است که با حکمت داورترین داوران و بهترین دادگران مخالف است و با عقلهای سالم و سرشتهای درست و با آنچه کتابها با آن نازل شدهاند و پیامبران به آن خبر دادهاند متضاد است. بلکه حکم نهایی آن است که مومانی که کارهای شایسته کردهاند پیروی و رستگاری و سعادت و پاداش دنیا و آخرت از آن ایشان خواهد بود و هریک به اندازهای نیکوکاریاش از آن بهرهمند خواهد شد. و خشم و اهانت و عذاب و بدبختی دنیا و آخرت از آن بدکاران است.
آیهی ۲۲:
﴿وَخَلَقَ ٱللَّهُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ بِٱلۡحَقِّ وَلِتُجۡزَىٰ کُلُّ نَفۡسِۢ بِمَا کَسَبَتۡ وَهُمۡ لَا یُظۡلَمُونَ٢٢﴾[الجاثیة: ۲۲]. «و خداوند آسمانها و زمین را به حق آفریده است تا هرکس در برابر کارهایی که انجام میدهد سزا و جزا داده شود و آنان مورد هیچگونه ستمی واقع نمیشوند».
خداوند آسمانها و زمین را به حکمت آفریده است، و علّت این آفرینش آن است که تنها او که شریکی ندارد پرستش شود. سپس کسانی را که به عبادت دستور داده و نعمتهای ظاهری و باطنی را به تمام و کمال به آنها عطا کرده است مورد بازخواست قرار خواهد داد که آیا شکر خداوند را به جای آورده و به دستورات او عمل کردهاند یا نه؟ و اگر شکر او را بهجای نیاورده باشند مستحق سزای ناسپاسان خواهند بود.
آیهی ۲۶-۲۳:
﴿أَفَرَءَیۡتَ مَنِ ٱتَّخَذَ إِلَٰهَهُۥ هَوَىٰهُ وَأَضَلَّهُ ٱللَّهُ عَلَىٰ عِلۡمٖ وَخَتَمَ عَلَىٰ سَمۡعِهِۦ وَقَلۡبِهِۦ وَجَعَلَ عَلَىٰ بَصَرِهِۦ غِشَٰوَةٗ فَمَن یَهۡدِیهِ مِنۢ بَعۡدِ ٱللَّهِۚ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ٢٣﴾[الجاثیة: ۲۳]. «آیا دیدهای کسی را که هوی و هوس خود را خدای خویش گرفته، و از روی آگاهی خدا او را گمراه ساخته، و بر گوش و دل او مهر نهاده، و بر دیدهاش پرده قرار دادهاست؟ پس چه کسی جز خدا میتواند او را راهنمایی کند؟ آیا پند نمیگیرید»؟!.
﴿وَقَالُواْ مَا هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا ٱلدُّنۡیَا نَمُوتُ وَنَحۡیَا وَمَا یُهۡلِکُنَآ إِلَّا ٱلدَّهۡرُۚ وَمَا لَهُم بِذَٰلِکَ مِنۡ عِلۡمٍۖ إِنۡ هُمۡ إِلَّا یَظُنُّونَ٢٤﴾[الجاثیة: ۲۴]. «و گفتند: آن (زندگی) جز زندگانی این جهان ما نیست، میمیرم و زنده میشویم و جز زمانه ما را هلاک نمیسازد. و آنان به این (امر) علمی ندارند بلکه تنها گمان میبرند و تخمین میزنند».
﴿وَإِذَا تُتۡلَىٰ عَلَیۡهِمۡ ءَایَٰتُنَا بَیِّنَٰتٖ مَّا کَانَ حُجَّتَهُمۡ إِلَّآ أَن قَالُواْ ٱئۡتُواْ بَِٔابَآئِنَآ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ٢٥﴾[الجاثیة: ۲۵]. «و هنگامیکه آیات روشن ما بر آنان خوانده شود در برابر آن دلیلی جز این ندارند که میگویند: اگر راست میگوئید پدران ما را (زنده کنید و) بیاورید».
﴿قُلِ ٱللَّهُ یُحۡیِیکُمۡ ثُمَّ یُمِیتُکُمۡ ثُمَّ یَجۡمَعُکُمۡ إِلَىٰ یَوۡمِ ٱلۡقِیَٰمَةِ لَا رَیۡبَ فِیهِ وَلَٰکِنَّ أَکۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا یَعۡلَمُونَ٢٦﴾[الجاثیة: ۲۶]. «بگو: خداوند شما را زنده میکند سپس شما را میمیراند سپس در روز قیامت که شکّی در آن نیست شما را گرد میآورد ولی بیشتر مردم نمیدانند».
خداوند متعال میفرماید: ﴿أَفَرَءَیۡتَ مَنِ ٱتَّخَذَ إِلَٰهَهُۥ هَوَىٰهُ﴾آیا مرد گواهی را دیدهای که هوی و هوسش را معبود خویش قرار دادهاست؟ پس هر آنچه دلش میخواهد انجام میدهد خواه خداوند از آن کار راضی باشد یا ناراضی، ﴿وَأَضَلَّهُ ٱللَّهُ عَلَىٰ عِلۡمٖ﴾و خداوند از روی دانش او را گمراه ساخته است، چون میدانسته که او شایستهی هدایت نیست. ﴿وَخَتَمَ عَلَىٰ سَمۡعِهِۦ وَقَلۡبِهِ﴾و خداوند بر گوش و دل او مهر نهاده است پس آنچه را که به او سود میرساند نمیشنود و دل او آنچه را که خیر است فرا نمیگیرد. ﴿وَجَعَلَ عَلَىٰ بَصَرِهِۦ غِشَٰوَةٗ﴾و بر چشمانش پردهای قرار دادهاست که او را از نگاه کردن به حق باز میدارد. ﴿فَمَن یَهۡدِیهِ مِنۢ بَعۡدِ ٱللَّهِ﴾پس چه کسی جز خدا میتواند او را راهنمایی کند؟ یعنی هیچکس نیست که او را هدایت کند، چون خداوند درهای هدایت را به روی وی بسته و درهای گمراهی را برایش گشوده است. و خداوند بر او ستم نکرده است بلکه خودش بر خویشتن ستم نموده و سبب شده تا از رحمت خدا محروم گردد.
﴿أَفَلَا تَذَکَّرُونَ﴾آیا پندی را که به شما سود میدهد نمیپذیرید و آنرا در پیش نمیگیرید و آنچه را که سبب زیانتان است نمیفهمید که از آن دوری کنید! ﴿وَقَالُواْ مَا هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا ٱلدُّنۡیَا نَمُوتُ وَنَحۡیَا وَمَا یُهۡلِکُنَآ إِلَّا ٱلدَّهۡرُ﴾و منکرانِ زنده شدن پس از مرگ و رستاخیز گفتند: زندگی جز یک عادت، و تبّعیت از آداب و رسوم و مقرّرا شب و روز چیز دیگری نمیباشد، بعضی میمیرند و بعضی زنده خواهند ماند و هرکس بمیرد به سوی خدا باز نمیگردد و به سبب عملش مورد مجازات قرار نخواهد گرفت. و این گفتهشان از علم و آگاهی سرچشمه نگرفته است، ﴿إِنۡ هُمۡ إِلَّا یَظُنُّونَ﴾بلکه آنها فقط از روی گمان و تخمین چنین میگویند، پس معاد را انکار کردند و پیامبران راستگو را بدون دلیل و برهان تکذیب نمودند.
اینا گمانهایی بیش نیست و تعجّبهایی عاری از حقیقت است. بنابراین فرمود:
﴿وَإِذَا تُتۡلَىٰ عَلَیۡهِمۡ ءَایَٰتُنَا بَیِّنَٰتٖ مَّا کَانَ حُجَّتَهُمۡ إِلَّآ أَن قَالُواْ ٱئۡتُواْ بَِٔابَآئِنَآ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ٢٥﴾و هنگامیکه آیات روشن ما بر آنان خوانده شود در برابر آن دلیلی جز این ندارند که میگویند: اگر راست میگوئید پدران ما را زنده کنید و بیاورید. و این جسارت آنها نسبت به خداوند است که چنین پیشنهادی را مطرح کرده و گمان بردهاند که راستگویی پیامبران متوقّف بر این است که پدرانشان را زنده کنند، و اگر پیامبرانشان هر نشانهای برایشان بیاورند ایمان نمیآورند مگر این که پیامبران در آنچه آنها میگویند از آنان پیروی نمایند.
آنها در آنچه میگویند دروغگو هستند و بلکه هدفشان فقط این است که دعوت پیامبران را رد کنند و هدفشان روشن شدن حق نیست. خداوند متعال فرمود: ﴿قُلِ ٱللَّهُ یُحۡیِیکُمۡ ثُمَّ یُمِیتُکُمۡ ثُمَّ یَجۡمَعُکُمۡ إِلَىٰ یَوۡمِ ٱلۡقِیَٰمَةِ لَا رَیۡبَ فِیهِ وَلَٰکِنَّ أَکۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا یَعۡلَمُونَ٢٦﴾بگو: خداوند شما را زنده میکند سپس شکی در آن نیست گرد میآورد ولی بیشتر مردم نمیدانند. و اگر چنانچه آنها قلبا باور داشتند که قیامت خواهد آمد برای حضور در روز قیامت خود را آماده میکردهاند و کارهایی انجام میدادند که در آن روز به آنها سود برساند.
آیهی ۳۷-۲۷:
﴿وَلِلَّهِ مُلۡکُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ وَیَوۡمَ تَقُومُ ٱلسَّاعَةُ یَوۡمَئِذٖ یَخۡسَرُ ٱلۡمُبۡطِلُونَ٢٧﴾[الجاثیة: ۲۷] «و فرمانروایی آسمانها و زمین از آن خداوند است و روزی که قیامت برپا میشود در آن روز باطلگرایان زیان میبینند».
﴿وَتَرَىٰ کُلَّ أُمَّةٖ جَاثِیَةٗۚ کُلُّ أُمَّةٖ تُدۡعَىٰٓ إِلَىٰ کِتَٰبِهَا ٱلۡیَوۡمَ تُجۡزَوۡنَ مَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ٢٨﴾[الجاثیة: ۲۸]. «هر ملّتی را میبینی که بر سر زانوها نشسته است، هر ملّتی بهسوی نامۀ اعمال خود فرا خوانده میشود، امروز جزا و سزای کارهایی که میکردهاید به شما داده میشود».
﴿هَٰذَا کِتَٰبُنَا یَنطِقُ عَلَیۡکُم بِٱلۡحَقِّۚ إِنَّا کُنَّا نَسۡتَنسِخُ مَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ٢٩﴾[الجاثیة: ۲۹]. «این کتاب ماست که به حق بر شما گواهی میدهد بیگمان ما آنچه را که شما میکردید مینوشتیم».
﴿فَأَمَّا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ فَیُدۡخِلُهُمۡ رَبُّهُمۡ فِی رَحۡمَتِهِۦۚ ذَٰلِکَ هُوَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡمُبِینُ٣٠﴾[الجاثیة: ۳۰]. «امّا آنانکه ایمان آورده و کارهای شایسته کردهاند پروردگارشان آنانرا به جوار رحمت خود درمیآورد، این است کامیابی بزرگ».
﴿وَأَمَّا ٱلَّذِینَ کَفَرُوٓاْ أَفَلَمۡ تَکُنۡ ءَایَٰتِی تُتۡلَىٰ عَلَیۡکُمۡ فَٱسۡتَکۡبَرۡتُمۡ وَکُنتُمۡ قَوۡمٗا مُّجۡرِمِینَ٣١﴾[الجاثیة: ۳۱]. «و امّا آنانکه کفر ورزیدهاند (به آنان گفته میشود:) مگر آیههای من بر شما خوانده نمیشد که تکبّر ورزیدید و قومی گناهکار بودید»؟.
﴿وَإِذَا قِیلَ إِنَّ وَعۡدَ ٱللَّهِ حَقّٞ وَٱلسَّاعَةُ لَا رَیۡبَ فِیهَا قُلۡتُم مَّا نَدۡرِی مَا ٱلسَّاعَةُ إِن نَّظُنُّ إِلَّا ظَنّٗا وَمَا نَحۡنُ بِمُسۡتَیۡقِنِینَ٣٢﴾[الجاثیة: ۳۲]. «و هنگامیکه گفته میشد: وعدۀ خداوند حق است و شکی در رخ دادن قیامت نیست، میگفتید: ما نمیدانیم قیامت چیست، ما تنها گمانی (دربارۀ آن) داریم و به هیچ وجه یقین و باور نداریم».
﴿وَبَدَا لَهُمۡ سَیَِّٔاتُ مَا عَمِلُواْ وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُواْ بِهِۦ یَسۡتَهۡزِءُونَ٣٣﴾[الجاثیة: ۳۳]. «و بدیهایی که کرده بودند برایشان آشکار شد و آنچه را به ریشخند میگرفتند آنانرا فرو گرفت».
﴿وَقِیلَ ٱلۡیَوۡمَ نَنسَىٰکُمۡ کَمَا نَسِیتُمۡ لِقَآءَ یَوۡمِکُمۡ هَٰذَا وَمَأۡوَىٰکُمُ ٱلنَّارُ وَمَا لَکُم مِّن نَّٰصِرِینَ٣٤﴾[الجاثیة: ۳۴]. «و گفته میشود: امروز شما را از یاد میبریم چنانکه شما دیدار این روزتان را فراموش کردید و جایگاهتان آتش دوزخ است و شما هیچ یاوری ندارید».
﴿ذَٰلِکُم بِأَنَّکُمُ ٱتَّخَذۡتُمۡ ءَایَٰتِ ٱللَّهِ هُزُوٗا وَغَرَّتۡکُمُ ٱلۡحَیَوٰةُ ٱلدُّنۡیَاۚ فَٱلۡیَوۡمَ لَا یُخۡرَجُونَ مِنۡهَا وَلَا هُمۡ یُسۡتَعۡتَبُونَ٣٥﴾[الجاثیة: ۳۵]. «این بدان جهت است که شما آیات خدا را به تمسخر گرفتید و زندگانی دنیا شما را گول زد، پس امروز از آن (دوزخ) بیرون آورده نمیشوند و به دنیا باز نمیگردند».
﴿فَلِلَّهِ ٱلۡحَمۡدُ رَبِّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَرَبِّ ٱلۡأَرۡضِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ٣٦﴾[الجاثیة: ۳۶]. «پس ستایش تنها خداوندی را سزاست که پروردگار آسمانها و پروردگار زمین و پروردگار جهانیان است».
﴿وَلَهُ ٱلۡکِبۡرِیَآءُ فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ وَهُوَ ٱلۡعَزِیزُ ٱلۡحَکِیمُ٣٧﴾[الجاثیة: ۳۷]. «و بزرگی در آسمانها و زمین او راست و او توانمند و باحکمت است».
خداوند متعال از گستردگی فرمانروایی و یگانیاش در تصرفّ و تدبیر ـ در همهی اوقات ـ خبر میدهد و اینکه ﴿وَیَوۡمَ تَقُومُ ٱلسَّاعَةُ﴾روزی که قیامت برپا میشود و مردم در ایستگاه (=موقف) قیامت گرد میآیند باطل گرایانی که باطل را آوردند تا با آن حق را درهم بشکنند زیان میبینند و در روز قیامت اعمالشان باطل خواهد شد، روزی که در آن حقیقت روشن میگردد و پاداش را از دست خواهند داد و به عذاب دردناک گرفتار میآیند.
سپس خداوند شدّت و هولناک بودن روز قیامت را بیان میکند تا مردم از آن بهراسند و بندگان برای آن آمادگی پیدا کنند، پس فرمود: ﴿وَتَرَىٰ کُلَّ أُمَّةٖ جَاثِیَةٗ﴾و در آن روز هر ملّتی را میبینی که از ترس و هراس بر زانوها افتاده و بر زانو نشسته و منتظر حکم پادشاه مهربان هستند. ﴿کُلُّ أُمَّةٖ تُدۡعَىٰٓ إِلَىٰ کِتَٰبِهَا﴾هر امّتی به شریعت پیامبرانشان که از سوی خدا برایشان آمده است فرا خوانده میشوند که آیا بدان عمل کردهاند که در آن صورت از پاداش و ثواب خدا بهرهمند خواهند شد؟ یا آن را تباه نمودهاند که در این صورت زیانمند خواهند گردید؟ ﴿ٱلۡیَوۡمَ تُجۡزَوۡنَ مَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ﴾امروز سزا و جزای کارهایی را که میکردهاید به شما داده میشود. پس امّت موسی بهسوی شریعت موسی÷و همچنین امّت عیسی÷بهسوی شریعت عیسی، و امّت محمد بهسوی شریعت محمّدصفرا خوانده میشوند. و همچنین امّتهای دیگر بهسوی شریعتی که بدان مکلّف شده بودند فرا خوانده میشوند. این یکی از احتمالات دربارهی این آیه است، و این معنی درست است و شکی در آن نیست. و احتمال دارد منظور از ﴿کُلُّ أُمَّةٖ تُدۡعَىٰٓ إِلَىٰ کِتَٰبِهَا﴾این باشد که هر ملتی به نامه اعمالش و خیر و شرّی که در آن نوشته شده است فرا خوانده میشود، و هرکس به سبب آنچه خودش کرده است سزا و جزا داده میشود. همانند این که خداوند متعال فرموده است: ﴿مَنۡ عَمِلَ صَٰلِحٗا فَلِنَفۡسِهِۦۖ وَمَنۡ أَسَآءَ فَعَلَیۡهَا﴾«هرکس کار شایستهای کند به سود خودش میکند و هرکس بد کند به زیان خود میکند».
و احتمال دارد که هر دو معنی از آیه مراد باشند. و ﴿هَٰذَا کِتَٰبُنَا یَنطِقُ عَلَیۡکُم بِٱلۡحَقِّ﴾بر همین دلالت مینماید. یعنی این کتاب ماست که بر شما نازل کردهایم و به حق و عدالت داوری میکند. ﴿إِنَّا کُنَّا نَسۡتَنسِخُ مَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ﴾مسلّما ما آنچه شما میکردید و مینوشتیم و این نامهی اعمال است.
بنابراین، آنچه را که خداوند با هریک از دو گروه میکند به طور مفصل بیان کرد و فرمود ﴿فَأَمَّا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ﴾کسانی که ایمان درست آورده و ایمانشان را با انجام کارهای شایسته از قبیل واجبات و مستحبات تصدیق کردهاند، ﴿فَیُدۡخِلُهُمۡ رَبُّهُمۡ فِی رَحۡمَتِهِ﴾پروردگارشان آنان را در رحمت خویش که بهشت است داخل میگرداند و در میان نعمتهای پایدار و زندگی سالم جای میدهد. ﴿ذَٰلِکَ هُوَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡمُبِینُ﴾این است رستگاری آشکار. یعنی این است سود و رستگاری و نجات، و هرگاه بنده به رستگاری واضح و روشن دست یازد هر خیر و برکتی برای او فراهم خواهد شد و هر بدی از او دور میشود.
﴿وَأَمَّا ٱلَّذِینَ کَفَرُوٓاْ﴾و کسانیکه به خدا کفر ورزیدهاند در قالب سرزنش و سرکوب به آنها گفته میشود: ﴿أَفَلَمۡ تَکُنۡ ءَایَٰتِی تُتۡلَىٰ عَلَیۡکُمۡ﴾مگر آیههای من بر شما خوانده نمیشد که شما را به آنچه صلاحتان در آن بود راهنمایی میکرد و از آنچه باعث زیانتان میشد نهی میکرد؟ و ای بزرگ ترین نعمتی بود که به شما رسیده بود، اگر توفیق استفاده از آن را مییافتید. ﴿فَٱسۡتَکۡبَرۡتُمۡ﴾امّا شما تکبّر ورزیدید و از آن رویگرداندید و به آن کفر ورزیدید و بیشترین جنایت و سختترین جرم را مرتکب شدید. پس امروز سزای کارهایی را میبینید که میکردهاید.
و نیز بدان سبب مورد سرزنش و توبیخ قرار میگیرند که ﴿وَإِذَا قِیلَ إِنَّ وَعۡدَ ٱللَّهِ حَقّٞ وَٱلسَّاعَةُ لَا رَیۡبَ فِیهَا قُلۡتُم مَّا نَدۡرِی مَا ٱلسَّاعَةُ إِن نَّظُنُّ إِلَّا ظَنّٗا وَمَا نَحۡنُ بِمُسۡتَیۡقِنِینَ٣٢﴾هنگامیکه گفته میشد به درستی وعده خداوند حق است و شکّی در رخ دادن قیامت نیست شما آن را انکار میکردید و میگفتید: نمیدانیم قیامت چیست، ما آنرا جز گمانی ضعیف نمیپنداریم و به آن یقین و باور نداریم.
پس این حالتشان در دنیاست، قیامت را انکار کردند و سخن کسی را که خبر آن را آورده بود نپذیرفتند. خداوند متعال میفرماید: ﴿وَبَدَا لَهُمۡ سَیَِّٔاتُ مَا عَمِلُواْ﴾و در روز قیامت کیفرهای اعمالشان برایشان آشکار میگردد، ﴿وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُواْ بِهِۦ یَسۡتَهۡزِءُونَ﴾و عذابی که در دنیا آمدن آن را به مسخره میگرفتند و نیز کسیکه خبر آنرا میداد مورد استهزا قرار میدادند آنها را فرو میگیرد.
﴿وَقِیلَ ٱلۡیَوۡمَ نَنسَىٰکُمۡ﴾و گفته میشود: امروز شما را از یاد خواهیم برد. یعنی شما را در عذاب رها میکنیم. ﴿کَمَا نَسِیتُمۡ لِقَآءَ یَوۡمِکُمۡ هَٰذَا﴾همانگونه که شما دیدار امروز را به فراموشی سپردید، چرا که سزا از نوع عمل است. ﴿وَمَأۡوَىٰکُمُ ٱلنَّارُ﴾و آتش دوزخ جایگاه و سرنوشت شماست. ﴿وَمَا لَکُم مِّن نَّٰصِرِینَ﴾و هیچ یاورانی ندارید که شما را در برابر عذاب خدا یاری کند و کیفر او را از شما دور نمایند. ﴿ذَٰلِکُم﴾عذابی که شما بدان گرفتار شدهاید ﴿بِأَنَّکُمُ ٱتَّخَذۡتُمۡ ءَایَٰتِ ٱللَّهِ هُزُوٗا﴾به سبب آن است که آیات خدا را به تمسخر گرفتید حال آن که آیات الهی را باید با جدیت و کوشش و شادمانی فرا گرفت. ﴿وَغَرَّتۡکُمُ ٱلۡحَیَوٰةُ ٱلدُّنۡیَا﴾و زندگانی دنیا با فریبندگیها و لذّتها و شهوتهایش شما را فریفت، پس به آن مطمئن شدید و برای آن عمل کردید و سرای پایدار آخرت را به فراموشی سپردید. ﴿فَٱلۡیَوۡمَ لَا یُخۡرَجُونَ مِنۡهَا وَلَا هُمۡ یُسۡتَعۡتَبُونَ﴾پس امروز مهلت داده نمیشوند و به دنیا باز نمیگردند تا از نو کار شایسته انجام دهند.
﴿فَلِلَّهِ ٱلۡحَمۡدُ﴾پس ستایش ـ آنگونه که شایستهی شکوه و بزرگی فرمانروایی پروردگار است ـ تنها خداوندی را سزاست که ﴿رَبِّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَرَبِّ ٱلۡأَرۡضِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ﴾پروردگار آسمانها و پروردگار زمین و پروردگار جهانیان است. یعنی ستایش سزاوار اوست، به خاطر اینکه او پروردگار همهی مخلوقات است و آنها را آفریده و پرورش داده و نعمتهای ظاهری و باطنی به آنها بخشیده است.
﴿ٱلۡکِبۡرِیَآءُ فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ﴾و او دارای شکوه و حشمت بزرگی است. حمد متضمن تعریف و تمجید خداست به وسیلهی صفات کمال، نیز متضمن دوست داشتن خدا و شکر نمودن وی میباشد و کبریا متضمن عظمت و شکوه اوست. و عبادت بر پایه و اساس دو چیز استوار است، یکی محبّت خداوند و دوم کرنش برای او، و این دو از آگاهی از محامد خداوند و شوه و بزرگیاش نشأت میگیرند. ﴿وَهُوَ ٱلۡعَزِیزُ ٱلۡحَکِیمُ﴾و او بر هر چیزی و غالب است، و با حکمت است و هر چیزی را در جای مناسب آن قرار میدهد. پس هر آنچه را که مقرّر و مشروع میدارد بنا بر حکمت و مصلحتی مقرّر میدارد و هر آنچه را که میآفریند به خاطر فایده و منفعتی پدید میآورد.
پایان تفسیر سورهی جاثیه
سورة الجاثیة - سورة 45 - عدد آیاتها 37
بسم الله الرحمن الرحیم
حم
تَنزِیلُ الْکِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ
إِنَّ فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لَآیَاتٍ لِّلْمُؤْمِنِینَ
وَفِی خَلْقِکُمْ وَمَا یَبُثُّ مِن دَابَّةٍ آیَاتٌ لِّقَوْمٍ یُوقِنُونَ
وَاخْتِلافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَمَا أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاء مِن رِّزْقٍ فَأَحْیَا بِهِ الأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَتَصْرِیفِ الرِّیَاحِ آیَاتٌ لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ
تِلْکَ آیَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَیْکَ بِالْحَقِّ فَبِأَیِّ حَدِیثٍ بَعْدَ اللَّهِ وَآیَاتِهِ یُؤْمِنُونَ
وَیْلٌ لِّکُلِّ أَفَّاکٍ أَثِیمٍ
یَسْمَعُ آیَاتِ اللَّهِ تُتْلَى عَلَیْهِ ثُمَّ یُصِرُّ مُسْتَکْبِرًا کَأَن لَّمْ یَسْمَعْهَا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ
وَإِذَا عَلِمَ مِنْ آیَاتِنَا شَیْئًا اتَّخَذَهَا هُزُوًا أُوْلَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ
مِن وَرَائِهِمْ جَهَنَّمُ وَلا یُغْنِی عَنْهُم مَّا کَسَبُوا شَیْئًا وَلا مَا اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ أَوْلِیَاء وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ
هَذَا هُدًى وَالَّذِینَ کَفَرُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ لَهُمْ عَذَابٌ مَّن رِّجْزٍ أَلِیمٌ
اللَّهُ الَّذِی سَخَّرَ لَکُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِیَ الْفُلْکُ فِیهِ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ
وَسَخَّرَ لَکُم مَّا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأَرْضِ جَمِیعًا مِّنْهُ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ
قُل لِّلَّذِینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا لِلَّذِینَ لا یَرْجُون أَیَّامَ اللَّهِ لِیَجْزِیَ قَوْمًا بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ
مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَاء فَعَلَیْهَا ثُمَّ إِلَى رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ
وَلَقَدْ آتَیْنَا بَنِی إِسْرَائِیلَ الْکِتَابَ وَالْحُکْمَ وَالنُّبُوَّةَ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى الْعَالَمِینَ
وَآتَیْنَاهُم بَیِّنَاتٍ مِّنَ الأَمْرِ فَمَا اخْتَلَفُوا إِلاَّ مِن بَعْدِ مَا جَاءَهُمْ الْعِلْمُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ إِنَّ رَبَّکَ یَقْضِی بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِیمَا کَانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ
ثُمَّ جَعَلْنَاکَ عَلَى شَرِیعَةٍ مِّنَ الأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلا تَتَّبِعْ أَهْوَاء الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ
إِنَّهُمْ لَن یُغْنُوا عَنکَ مِنَ اللَّهِ شَیْئًا وَإِنَّ الظَّالِمِینَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ وَاللَّهُ وَلِیُّ الْمُتَّقِینَ
هَذَا بَصَائِرُ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّقَوْمِ یُوقِنُونَ
أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئَاتِ أَّن نَّجْعَلَهُمْ کَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَوَاء مَّحْیَاهُم وَمَمَاتُهُمْ سَاء مَا یَحْکُمُونَ
وَخَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ بِالْحَقِّ وَلِتُجْزَى کُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ وَهُمْ لا یُظْلَمُونَ
أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَن یَهْدِیهِ مِن بَعْدِ اللَّهِ أَفَلا تَذَکَّرُونَ
وَقَالُوا مَا هِیَ إِلاَّ حَیَاتُنَا الدُّنْیَا نَمُوتُ وَنَحْیَا وَمَا یُهْلِکُنَا إِلاَّ الدَّهْرُ وَمَا لَهُم بِذَلِکَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلاَّ یَظُنُّونَ
وَإِذَا تُتْلَى عَلَیْهِمْ آیَاتُنَا بَیِّنَاتٍ مَّا کَانَ حُجَّتَهُمْ إِلاَّ أَن قَالُوا ائْتُوا بِآبَائِنَا إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ
قُلِ اللَّهُ یُحْیِیکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یَجْمَعُکُمْ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ لا رَیْبَ فِیهِ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ
وَلِلَّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَیَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یَوْمَئِذٍ یَخْسَرُ الْمُبْطِلُونَ
وَتَرَى کُلَّ أُمَّةٍ جَاثِیَةً کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعَى إِلَى کِتَابِهَا الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ
هَذَا کِتَابُنَا یَنطِقُ عَلَیْکُم بِالْحَقِّ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنسِخُ مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ
فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَیُدْخِلُهُمْ رَبُّهُمْ فِی رَحْمَتِهِ ذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْمُبِینُ
وَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا أَفَلَمْ تَکُنْ آیَاتِی تُتْلَى عَلَیْکُمْ فَاسْتَکْبَرْتُمْ وَکُنتُمْ قَوْمًا مُّجْرِمِینَ
وَإِذَا قِیلَ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَالسَّاعَةُ لا رَیْبَ فِیهَا قُلْتُم مَّا نَدْرِی مَا السَّاعَةُ إِن نَّظُنُّ إِلاَّ ظَنًّا وَمَا نَحْنُ بِمُسْتَیْقِنِینَ
وَبَدَا لَهُمْ سَیِّئَاتُ مَا عَمِلُوا وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِؤُون
وَقِیلَ الْیَوْمَ نَنسَاکُمْ کَمَا نَسِیتُمْ لِقَاء یَوْمِکُمْ هَذَا وَمَأْوَاکُمْ النَّارُ وَمَا لَکُم مِّن نَّاصِرِینَ
ذَلِکُم بِأَنَّکُمُ اتَّخَذْتُمْ آیَاتِ اللَّهِ هُزُوًا وَغَرَّتْکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا فَالْیَوْمَ لا یُخْرَجُونَ مِنْهَا وَلا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ
فَلِلَّهِ الْحَمْدُ رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَرَبِّ الأَرْضِ رَبِّ الْعَالَمِینَ
وَلَهُ الْکِبْرِیَاء فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ
سورة جاثیه
به نام الله بخشندة مهربان
حم (حا. میم). ﴿1﴾ نازل شدن (این) کتاب از سوی الله پیروزمند حکیم است. ﴿2﴾ یقیناً در آسمانها و زمین نشانههای برای مومنان است. ﴿3﴾ و (نیز) در آفرینش شما، و (در) آنچه از جنبندگان پراکنده میسازد، نشانههای است برای گروهی که یقین دارند. ﴿4﴾ و (نیز در) آمد و شد شب و روز، و رزقی (= بارانی) که الله از آسمان نازل کرده پس بوسیلۀ آن زمین را بعد از مردنش زنده گرداند و (نیز در) وزش بادها، نشانههای است برای گروهی که خرد میورزند. ﴿5﴾ اینها آیات الله است که ما آنها را به حق، بر تو میخوانیم، پس به کدام سخن بعد (از سخن) الله، و آیات او ایمان میآورند؟! ﴿6﴾ وای بر هر دروغگوی گنهکار. ﴿7﴾ که آیات الله را که بر او خوانده میشود، میشنود، سپس متکبرانه اصرار (بر کفر) دارد، گویی که آن را نشینده است، پس او را به عذابی دردناک بشارت ده. ﴿8﴾ و هرگاه چیزی از آیات ما را فراگیرد، آن را به مسخرۀ میگیرد، اینان برایشان عذاب خوار کنندة است. ﴿9﴾ از پشت سرشان جهنم است، و آنچه را بدست آوردهاند به حالشان هیچ سودمند نخواهد بود، و نه آنچه به جای الله (برای خود) دوست (و معبود) بر گزیدهاند (آنها را نجات میدهد) و برای آنها عذاب بزرگی است. ﴿10﴾ این (قرآن) هدایت است، و کسانیکه به آیات پروردگارشان کافر شدند، برایشان عذابی از سختترین عذابهای درد آور است. ﴿11﴾ الله (همان) کسی است که دریا را برای شما مسخر کرد، تا کشتیها به فرمان او در آن روان باشند، و (نیز) تا شما (با سفر و تجارت) از فضل او (روزی) بجویید، و باشد که شما سپاسگزارید. ﴿12﴾ و آنچه را که در آسمانها و آنچه را که در زمین است همگی از آن اوست که برای شما مسخّر (و رام) کرد، بیگمان در این نشانههای است برای گروهیکه اندیشه میکنند. ﴿13﴾ (ای پیامبر) به مؤمنان بگو: «از (خطای) کسانیکه به ایام الله (= روزهای گرفت و پیروزی ایمان بر کفر) امید ندارند، در گذرند ([1])، تا (الله) هر گروهی را به (سبب) آنچه که انجام میدادند، سزا دهد». ﴿14﴾ هرکس کار شایستهای انجام دهد، پس به سود خود اوست، و کسیکه مرتکب کار بدی شود، پس به زیان خود اوست، آنگاه (همه) به سوی پروردگارتان باز گردانده میشوید. ﴿15﴾ و یقیناً ما بنی اسرائیل را کتاب (آسمانی) و حکومت و نبوت بخشیدیم، و از پاکیزهها روزیشان دادیم، و آنها را بر جهانیان (زمانشان) برتری دادیم. ﴿16﴾ و آنها را در امر (دین) نشانههای روشنی عطا کردیم، پس آنها اختلاف نکردند مگر بعد از آنکه برای آنان علم و دانش آمد، (آن هم) از روی تجاوز (و ستم) به یکدیگر بود. بیگمان پروردگارتو روز قیامت در آنچه اختلاف میکردند در میان آنها داوری میکند. ﴿17﴾ سپس تو را (ای پیامبر) بر راه (و شریعتی) روشن از دین قرار دادیم. پس از آن پیروی کن، و از (هوی و) هوسهای کسانیکه نمیدانند پیروی نکن. ﴿18﴾ بیشک آنها هرگز نمیتوانند تو را از الله بینیاز کنند، (و عذاب اورا از تو دفع نمایند) و مسلماً ستمکاران برخی شان یاور برخی دیگراند، و الله یاور پر هیزگاران است. ﴿19﴾ این (قرآن) برای مردم مایۀ بصیرت است، و برای گروهی که یقین دارند، هدایت و رحمت است. ﴿20﴾ آیا کسانیکه مرتکب بدیها شدند، گمان کردند که (ما) آنها را همچون کسانی قرار میدهیم که ایمان آوردهاند و کارهای شایسته انجام دادهاند، که زندگی شان و مرگشان یکسان باشد؟! چه بد داوری میکنند! ﴿21﴾ و الله آسمانها و زمین را به حق آفریده است، و تا هرکس را در برابر آنچه که انجام داده است پاداش دهد، و به آنها ستمی نخواهد شد. ﴿22﴾آیا دیدهای کسی را که معبود خود را هوای (نفسانی) خویش قرار داد، و الله از روی علم او را گمراه کرد، و بر گوشش و دلش مهر نهاد، و بر دیده اش پرده قرار داد؟! پس (اگر الله هدایتش نکند (چه کسی بعد از الله اورا هدایت خواهد کرد؟ آیا پند نمیگیرید؟! ﴿23﴾ و (مشرکان) گفتند: «چیزی جز (این) زندگانی دنیای ما، (در کار) نیست، میمیریم و زنده میشویم، و جز طبیعت (و روزگار) ما را هلاک نمیسازد» و آنها به این (امر) هیچ علمی ندارند، و آنها جز (وهم و) گمان میکنند. ﴿24﴾ و هنگامیکه آیات روشن ما بر آنها خوانده شود، حجتشان جز این نیست که گویند: «اگر راستگویید، نیاکان ما را (زنده کنید و) بیاورید». ﴿25﴾ (ای پیامبر) بگو: «الله شما را زنده میکند، سپس شما را میمیراند، باز شما را در روز قیامت ـ که تردیدی در آن نیست ـ جمع میکند. و لیکن بیشتر مردم نمیدانند. ﴿26﴾ و فرمانروایی آسمانها و زمین از آنِ الله است، و روزیکه قیامت بر پا شود، اهل باطل زیان خواهند کرد. ﴿27﴾ و (در آن روز) هرامتی را میبینی که به زانو در آمده، هر امتی به سوی نامۀ اعمالش خوانده میشود، (و به آنها گفته میشود:) «امروز در برابر آنچه میکردید، پاداش مییابید». ﴿28﴾ این کتاب ماست که به حق بر علیه شما سخن میگوید (و گواهی میدهد) البته ما آنچه را که میکردید، مینوشتیم. ﴿29﴾ پس اما کسانیکه ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند، پروردگارشان آنها در رحمت خود (= بهشت) داخل میکند، این همان کامیابی بزرگ است. ﴿30﴾ و اما کسانیکه کافر شدند، (به آنها گفته میشود:) آیا آیات من بر شما خوانده نمیشد، پس شما تکبر کردید، و قومی مجرم بودید؟! ﴿31﴾ و چون گفته میشود: «بیگمان و عدۀ الله حق است، و (در آمدن) قیامت هیچ شکی نیست» میگفتید: «ما نمیدانیم قیامت چیست؟ ما فقط گمانی داریم، و ما (در بارۀ آن) یقین کننده نیستیم». ﴿32﴾
وبدیهای آنچه کردهاند، برای آنان آشکار شد، و آنچه که مسخره اش میکردند آنها را فرو گرفت. ﴿33﴾ و (به آنها) گفته میشود: «امروز شما را فراموش میکنیم، همان گونه که (شما) دیدار امروزتان را فراموش کردید، و جایگاه شما آتش (دوزخ) است، و شما هیچ یاوری ندارید. ﴿34﴾ این بدان سبب است که شما آیات الله را به مسخره گرفتید، و زندگی دنیا شما را فریفت». پس امروز نه آنها از آن (دوزخ) بیرون آورده میشوند، و نه هیچ عذری از آنها پذیرفته میشود. ﴿35﴾ پس ستایش مخصوص الله است، پروردگار آسمانها و پروردگار زمین، پروردگار جهانیان. ﴿36﴾ و کبریاء و بزرگی در آسمانها و زمین، از آنِ اوست ([2])، و او پیروزمند حکیم است. ﴿37﴾
([1])- حکم این آیه با نازل شدن آیه 36 سورهی توبه ﴿( وقاتلوا المشرکین کافة﴾ منسوخ گردید. (تفسیر طبری و ابن کثیر).
([2])- ابو هریره رضی الله عنه از رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم روایت میکند که فرمود: «الله متعال عز و جل میفرماید: کبریاء ردای من است، و عظمت (وبزرگی) ازار من، پس کسی که در یکی از آن دو با من منازعه کند، اورا در آتش دوزخم جای میدهم». (صحیح مسلم 2620 و مسند احمد 2/376).
بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ
حمٓ ١ تَنزِیلُ ٱلۡکِتَٰبِ مِنَ ٱللَّهِ ٱلۡعَزِیزِ ٱلۡحَکِیمِ ٢ إِنَّ فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ لَأٓیَٰتٖ لِّلۡمُؤۡمِنِینَ ٣ وَفِی خَلۡقِکُمۡ وَمَا یَبُثُّ مِن دَآبَّةٍ ءَایَٰتٞ لِّقَوۡمٖ یُوقِنُونَ ٤ وَٱخۡتِلَٰفِ ٱلَّیۡلِ وَٱلنَّهَارِ وَمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مِن رِّزۡقٖ فَأَحۡیَا بِهِ ٱلۡأَرۡضَ بَعۡدَ مَوۡتِهَا وَتَصۡرِیفِ ٱلرِّیَٰحِ ءَایَٰتٞ لِّقَوۡمٖ یَعۡقِلُونَ ٥ تِلۡکَ ءَایَٰتُ ٱللَّهِ نَتۡلُوهَا عَلَیۡکَ بِٱلۡحَقِّۖ فَبِأَیِّ حَدِیثِۢ بَعۡدَ ٱللَّهِ وَءَایَٰتِهِۦ یُؤۡمِنُونَ ٦ وَیۡلٞ لِّکُلِّ أَفَّاکٍ أَثِیمٖ ٧ یَسۡمَعُ ءَایَٰتِ ٱللَّهِ تُتۡلَىٰ عَلَیۡهِ ثُمَّ یُصِرُّ مُسۡتَکۡبِرٗا کَأَن لَّمۡ یَسۡمَعۡهَاۖ فَبَشِّرۡهُ بِعَذَابٍ أَلِیمٖ ٨ وَإِذَا عَلِمَ مِنۡ ءَایَٰتِنَا شَیًۡٔا ٱتَّخَذَهَا هُزُوًاۚ أُوْلَٰٓئِکَ لَهُمۡ عَذَابٞ مُّهِینٞ ٩ مِّن وَرَآئِهِمۡ جَهَنَّمُۖ وَلَا یُغۡنِی عَنۡهُم مَّا کَسَبُواْ شَیۡٔٗا وَلَا مَا ٱتَّخَذُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ أَوۡلِیَآءَۖ وَلَهُمۡ عَذَابٌ عَظِیمٌ ١٠ هَٰذَا هُدٗىۖ وَٱلَّذِینَ کَفَرُواْ بَِٔایَٰتِ رَبِّهِمۡ لَهُمۡ عَذَابٞ مِّن رِّجۡزٍ أَلِیمٌ ١١ ۞ٱللَّهُ ٱلَّذِی سَخَّرَ لَکُمُ ٱلۡبَحۡرَ لِتَجۡرِیَ ٱلۡفُلۡکُ فِیهِ بِأَمۡرِهِۦ وَلِتَبۡتَغُواْ مِن فَضۡلِهِۦ وَلَعَلَّکُمۡ تَشۡکُرُونَ ١٢ وَسَخَّرَ لَکُم مَّا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِی ٱلۡأَرۡضِ جَمِیعٗا مِّنۡهُۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَأٓیَٰتٖ لِّقَوۡمٖ یَتَفَکَّرُونَ ١٣ قُل لِّلَّذِینَ ءَامَنُواْ یَغۡفِرُواْ لِلَّذِینَ لَا یَرۡجُونَ أَیَّامَ ٱللَّهِ لِیَجۡزِیَ قَوۡمَۢا بِمَا کَانُواْ یَکۡسِبُونَ ١٤ مَنۡ عَمِلَ صَٰلِحٗا فَلِنَفۡسِهِۦۖ وَمَنۡ أَسَآءَ فَعَلَیۡهَاۖ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّکُمۡ تُرۡجَعُونَ ١٥ وَلَقَدۡ ءَاتَیۡنَا بَنِیٓ إِسۡرَٰٓءِیلَ ٱلۡکِتَٰبَ وَٱلۡحُکۡمَ وَٱلنُّبُوَّةَ وَرَزَقۡنَٰهُم مِّنَ ٱلطَّیِّبَٰتِ وَفَضَّلۡنَٰهُمۡ عَلَى ٱلۡعَٰلَمِینَ ١٦ وَءَاتَیۡنَٰهُم بَیِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡأَمۡرِۖ فَمَا ٱخۡتَلَفُوٓاْ إِلَّا مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَهُمُ ٱلۡعِلۡمُ بَغۡیَۢا بَیۡنَهُمۡۚ إِنَّ رَبَّکَ یَقۡضِی بَیۡنَهُمۡ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَةِ فِیمَا کَانُواْ فِیهِ یَخۡتَلِفُونَ ١٧ ثُمَّ جَعَلۡنَٰکَ عَلَىٰ شَرِیعَةٖ مِّنَ ٱلۡأَمۡرِ فَٱتَّبِعۡهَا وَلَا تَتَّبِعۡ أَهۡوَآءَ ٱلَّذِینَ لَا یَعۡلَمُونَ ١٨ إِنَّهُمۡ لَن یُغۡنُواْ عَنکَ مِنَ ٱللَّهِ شَیۡٔٗاۚ وَإِنَّ ٱلظَّٰلِمِینَ بَعۡضُهُمۡ أَوۡلِیَآءُ بَعۡضٖۖ وَٱللَّهُ وَلِیُّ ٱلۡمُتَّقِینَ ١٩ هَٰذَا بَصَٰٓئِرُ لِلنَّاسِ وَهُدٗى وَرَحۡمَةٞ لِّقَوۡمٖ یُوقِنُونَ ٢٠ أَمۡ حَسِبَ ٱلَّذِینَ ٱجۡتَرَحُواْ ٱلسَّیَِّٔاتِ أَن نَّجۡعَلَهُمۡ کَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ سَوَآءٗ مَّحۡیَاهُمۡ وَمَمَاتُهُمۡۚ سَآءَ مَا یَحۡکُمُونَ ٢١ وَخَلَقَ ٱللَّهُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ بِٱلۡحَقِّ وَلِتُجۡزَىٰ کُلُّ نَفۡسِۢ بِمَا کَسَبَتۡ وَهُمۡ لَا یُظۡلَمُونَ ٢٢أَفَرَءَیۡتَ مَنِ ٱتَّخَذَ إِلَٰهَهُۥ هَوَىٰهُ وَأَضَلَّهُ ٱللَّهُ عَلَىٰ عِلۡمٖ وَخَتَمَ عَلَىٰ سَمۡعِهِۦ وَقَلۡبِهِۦ وَجَعَلَ عَلَىٰ بَصَرِهِۦ غِشَٰوَةٗ فَمَن یَهۡدِیهِ مِنۢ بَعۡدِ ٱللَّهِۚ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ ٢٣ وَقَالُواْ مَا هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا ٱلدُّنۡیَا نَمُوتُ وَنَحۡیَا وَمَا یُهۡلِکُنَآ إِلَّا ٱلدَّهۡرُۚ وَمَا لَهُم بِذَٰلِکَ مِنۡ عِلۡمٍۖ إِنۡ هُمۡ إِلَّا یَظُنُّونَ ٢٤ وَإِذَا تُتۡلَىٰ عَلَیۡهِمۡ ءَایَٰتُنَا بَیِّنَٰتٖ مَّا کَانَ حُجَّتَهُمۡ إِلَّآ أَن قَالُواْ ٱئۡتُواْ بَِٔابَآئِنَآ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ ٢٥ قُلِ ٱللَّهُ یُحۡیِیکُمۡ ثُمَّ یُمِیتُکُمۡ ثُمَّ یَجۡمَعُکُمۡ إِلَىٰ یَوۡمِ ٱلۡقِیَٰمَةِ لَا رَیۡبَ فِیهِ وَلَٰکِنَّ أَکۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا یَعۡلَمُونَ ٢٦ وَلِلَّهِ مُلۡکُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ وَیَوۡمَ تَقُومُ ٱلسَّاعَةُ یَوۡمَئِذٖ یَخۡسَرُ ٱلۡمُبۡطِلُونَ ٢٧ وَتَرَىٰ کُلَّ أُمَّةٖ جَاثِیَةٗۚ کُلُّ أُمَّةٖ تُدۡعَىٰٓ إِلَىٰ کِتَٰبِهَا ٱلۡیَوۡمَ تُجۡزَوۡنَ مَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ ٢٨ هَٰذَا کِتَٰبُنَا یَنطِقُ عَلَیۡکُم بِٱلۡحَقِّۚ إِنَّا کُنَّا نَسۡتَنسِخُ مَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ ٢٩ فَأَمَّا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ فَیُدۡخِلُهُمۡ رَبُّهُمۡ فِی رَحۡمَتِهِۦۚ ذَٰلِکَ هُوَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡمُبِینُ ٣٠ وَأَمَّا ٱلَّذِینَ کَفَرُوٓاْ أَفَلَمۡ تَکُنۡ ءَایَٰتِی تُتۡلَىٰ عَلَیۡکُمۡ فَٱسۡتَکۡبَرۡتُمۡ وَکُنتُمۡ قَوۡمٗا مُّجۡرِمِینَ ٣١ وَإِذَا قِیلَ إِنَّ وَعۡدَ ٱللَّهِ حَقّٞ وَٱلسَّاعَةُ لَا رَیۡبَ فِیهَا قُلۡتُم مَّا نَدۡرِی مَا ٱلسَّاعَةُ إِن نَّظُنُّ إِلَّا ظَنّٗا وَمَا نَحۡنُ بِمُسۡتَیۡقِنِینَ ٣٢وَبَدَا لَهُمۡ سَیَِّٔاتُ مَا عَمِلُواْ وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُواْ بِهِۦ یَسۡتَهۡزِءُونَ ٣٣ وَقِیلَ ٱلۡیَوۡمَ نَنسَىٰکُمۡ کَمَا نَسِیتُمۡ لِقَآءَ یَوۡمِکُمۡ هَٰذَا وَمَأۡوَىٰکُمُ ٱلنَّارُ وَمَا لَکُم مِّن نَّٰصِرِینَ ٣٤ ذَٰلِکُم بِأَنَّکُمُ ٱتَّخَذۡتُمۡ ءَایَٰتِ ٱللَّهِ هُزُوٗا وَغَرَّتۡکُمُ ٱلۡحَیَوٰةُ ٱلدُّنۡیَاۚ فَٱلۡیَوۡمَ لَا یُخۡرَجُونَ مِنۡهَا وَلَا هُمۡ یُسۡتَعۡتَبُونَ ٣٥ فَلِلَّهِ ٱلۡحَمۡدُ رَبِّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَرَبِّ ٱلۡأَرۡضِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ٣٦ وَلَهُ ٱلۡکِبۡرِیَآءُ فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ وَهُوَ ٱلۡعَزِیزُ ٱلۡحَکِیمُ ٣٧
سوره جاثیه
به نام خداوند بخشندة مهربان
حا، میم. ﴿1﴾ این کتاب از سوی خداوند با عزّت و با حکمت نازل گشته است. ﴿2﴾ بدون شک در آسمانها و زمین برای مؤمنان نشانههایی است. ﴿3﴾ و (نیز) در آفرینش شما و (در آفرینش) جنبندگانی که (خداوند در روی زمین) پراکنده میسازد برای گروهی که یقین میکنند نشانههایی است. ﴿4﴾ و (در) شب و روز و در رزقی که خداوند از آسمان نازل کرده، آنگاه زمین را پس از (پژ) مرده شدنش با آن زنده گردانده، و (نیز) در گرداندن بادها، برای گروهی که خرد میورزند نشانههایی است. ﴿5﴾ اینها آیات خداست که به حق بر تو میخوانیم، پس بعد از (پند) خداوند و آیات او به چه سخنی ایمان میآورند؟. ﴿6﴾ وای به حال هر دروغگوی گناهکار!. ﴿7﴾ آیات خدا بر او خوانده میشود سپس از روی تکبّر (بر کفر) اصرار میورزد گویی که آنرا نشنیده است. پس او را به عذاب بس دردناکی مژده بده. ﴿8﴾ و هنگامیکه چیزی از آیا ما را فرا میگیرد آنرا به ریشخند میگیرد، ایشان عذاب خوار کنندهای دارند. ﴿9﴾ فراروی آن دوزخ است و آنچه (از مال و جاه دنیا) به دست آوردهاند و کسانی که جز خدا را به عنوان دوستان برگزیدهاند چیزی (از عذاب را) از آنان دفع نمیکند و عذاب بس بزرگی دارند. ﴿10﴾ این (قرآن) راهنماست، و کسانیکه به آیات پروردگارشان کفر ورزیدهاند عذابی دردناک از کیفری سخت (درپیش) دارند. ﴿11﴾ خداوند ذاتی است که دریا را برایتان مسخر ساخت تا کشتیها به فرمان او در آن روان شوند و (نیز) تا شما از فضل او بجویید و باشد که سپاس گزارید. ﴿12﴾ و آنچه را که در آسمانها و زمین است همگی را برایتان از (سرِ لطف و آفرینش خود) مسخّر گرداند، بیگمان در این نشانههایی است برای کسانیکه میاندیشند. ﴿13﴾به مؤمنان بگو: از کسانیکه به روزهای الهی امید ندارند درگذرند تا (خدا) گروهی را به آنچه میکردند سزا دهد. ﴿14﴾ هرکس که کار شایستهای انجام دهد به سود اوست و هرکس که کار بد کند به زیان اوست، آنگاه بهسوی پروردگارتان بازگردانده میشوید. ﴿15﴾ و بهراستی به بنیاسراییل کتاب و حکمت و پیامبری دادیم و به آنان از پاکیزهها روزی عطا کردیم و آنانرا بر جهانیان برتری دادیم. ﴿16﴾ و در امر (قَدَری) به آنان نشانههایی روشن دادیم. پس جز بعد از آنکه دانش یافتند (آن هم) از روی عداوت و حسادت با یکدیگر اختلاف نورزیدند قطعاً پروردگار تو روز قیامت درمیان ایشان دربارهی چیزی که در آن اختلاف میکردند داوری میکند. ﴿17﴾ آنگاه تو را بر آئین و راه روشنی از دین قرار دادم، پس، از آن پیروی کن و از خواستههای آنانکه نمیدانند پیروی مکن. ﴿18﴾ آنان هرگز از (عذاب) خداوند چیزی را از تو دفع نتوانند کرد و ستمگران دوستان یکدیگرند و خدا هم یار و یاور پرهیزگاران است. ﴿19﴾ این (قرآن) وسیلة بینش مردمان و مایة هدایت و رحمت کسانی است که اهل یقین هستند. ﴿20﴾ آیا کسانیکه مرتکب بدیها شدند پنداشتند که آنانرا مانند کسانی قرار میدهیم که ایمان آوردهاند و کارهای شایسته کردهاند؟ که زندگانی و مردنشان یکسان باشد؟ چه بد حکم میکنند!. ﴿21﴾ و خداوند آسمانها و زمین را به حق آفریده است تا هرکس در برابر کارهایی که انجام میدهد سزا و جزا داده شود و آنان مورد هیچگونه ستمی واقع نمیشوند. ﴿22﴾آیا دیدهای کسی را که هوی و هوس خود را خدای خویش گرفته، و از روی آگاهی خدا او را گمراه ساخته، و بر گوش و دل او مهر نهاده، و بر دیدهاش پرده قرار دادهاست؟ پس چه کسی جز خدا میتواند او را راهنمایی کند؟ آیا پند نمیگیرید؟!. ﴿23﴾ و گفتند: آن (زندگی) جز زندگانی این جهان ما نیست، میمیرم و زنده میشویم و جز زمانه ما را هلاک نمیسازد. و آنان به این (امر) علمی ندارند بلکه تنها گمان میبرند و تخمین میزنند. ﴿24﴾ و هنگامیکه آیات روشن ما بر آنان خوانده شود در برابر آن دلیلی جز این ندارند که میگویند: اگر راست میگوئید پدران ما را (زنده کنید و) بیاورید. ﴿25﴾ بگو: خداوند شما را زنده میکند سپس شما را میمیراند سپس در روز قیامت که شکّی در آن نیست شما را گرد میآورد ولی بیشتر مردم نمیدانند. ﴿26﴾ و فرمانروایی آسمانها و زمین از آن خداوند است و روزی که قیامت برپا میشود در آن روز باطلگرایان زیان میبینند. ﴿27﴾ هر ملّتی را میبینی که بر سر زانوها نشسته است، هر ملّتی بهسوی نامة اعمال خود فرا خوانده میشود، امروز جزا و سزای کارهایی که میکردهاید به شما داده میشود. ﴿28﴾ این کتاب ماست که به حق بر شما گواهی میدهد بیگمان ما آنچه را که شما میکردید مینوشتیم. ﴿29﴾ امّا آنانکه ایمان آورده و کارهای شایسته کردهاند پروردگارشان آنانرا به جوار رحمت خود درمیآورد، این است کامیابی بزرگ. ﴿30﴾ و امّا آنانکه کفر ورزیدهاند (به آنان گفته میشود:) مگر آیههای من بر شما خوانده نمیشد که تکبّر ورزیدید و قومی گناهکار بودید؟. ﴿31﴾ و هنگامیکه گفته میشد: وعدة خداوند حق است و شکی در رخ دادن قیامت نیست، میگفتید: ما نمیدانیم قیامت چیست، ما تنها گمانی (دربارة آن) داریم و به هیچ وجه یقین و باور نداریم. ﴿32﴾و بدیهایی که کرده بودند برایشان آشکار شد و آنچه را به ریشخند میگرفتند آنانرا فرو گرفت. ﴿33﴾ و گفته میشود: امروز شما را از یاد میبریم چنانکه شما دیدار این روزتان را فراموش کردید و جایگاهتان آتش دوزخ است و شما هیچ یاوری ندارید. ﴿34﴾ این بدان جهت است که شما آیات خدا را به تمسخر گرفتید و زندگانی دنیا شما را گول زد، پس امروز از آن (دوزخ) بیرون آورده نمیشوند و به دنیا باز نمیگردند. ﴿35﴾ پس ستایش تنها خداوندی را سزاست که پروردگار آسمانها و پروردگار زمین و پروردگار جهانیان است. ﴿36﴾ و بزرگی در آسمانها و زمین او راست و او توانمند و باحکمت است. ﴿37﴾