سورۀ أعلی

سورۀ أعلی

مکی است؛ ترتیب آن 87؛ شمار آیات آن 19

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ

﴿سَبِّحِ ٱسۡمَ رَبِّکَ ٱلۡأَعۡلَى ١﴾.

نام پروردگار بلند مرتبه‌ات را از همه اوصاف ناپسندی که سزاوار او نیست منزّه بدان و او را با همه اوصاف نیکی که خویش را بدان وصف کرده مقدّس بشمار؛ به دلیل اینکه الله عزوجل در ذات و صفاتش بلند مرتبه است و بنده ناچیز و تقصیر‌کار می‌باشد.

اوتعالی به طور امر فرموده که «سبّح» و تسبیح در هنگام فروروی در وادی‌ها و در همواری‌ها مسنون است، همچنان که در هنگام بالا رفتن به بلندی‌ها تکبیر گفته می‌شود؛ به دلیل اینکه در حدیثی آمده است: «وقتی فرود می‌آمدیم تسبیح می‌گفتیم و آنگاه که بالا می‌رفتیم تکبیر می‌گفتیم».

﴿ٱلَّذِی خَلَقَ فَسَوَّىٰ ٢﴾.

خدایی را که انسان را آفرید، صورت بخشید، شکلش را نیکو ساخت، قامتش را برابر داشت، اعضایش را مناسب نمود و آفرینش او را زیبا ساخت تا از عهدۀ تکالیف ‌بر‌آید.

﴿وَٱلَّذِی قَدَّرَ فَهَدَىٰ ٣﴾.

خداوندی که هر چیز را مقدّر نموده، به انجام هدف خلقتش توفیق بخشیده، به روش درست به دست آوردن نیاز‌های معیشت توجیهش نموده و هر مخلوقی را به نیاز‌های حیاتش دلالت کرده است.

﴿وَٱلَّذِیٓ أَخۡرَجَ ٱلۡمَرۡعَىٰ ٤﴾.

خداوندی که چراگاه‌ها را سر‌سبز ساخته و سبزه‌ها را از زمین بیرون آورده است؛ طوری باغ‌های شاداب و خرّمی را مشاهده می‌نمایی که درخت‌های میوه‌دار دارد و زیب و زینت یافته است.

﴿فَجَعَلَهُۥ غُثَآءً أَحۡوَىٰ ٥﴾.

باز آن را بعد از این همه خرّمی، سر‌سبزی، نورانیت و زیبایی خشک می‌کند و در هم می‌شکند؛ طوری که آن را باد‌ها می‌پراکند. زندگی نیز همچنان است که فنا و زوال را در پَی دارد.

﴿سَنُقۡرِئُکَ فَلَا تَنسَىٰٓ ٦﴾.

ای پیامبر! زود است که قرآن را از طریق جبرئیل علیه السلام برایت بیاموزیم؛ چنان‌که آنچه را از آن بشنوی فراموش نکنی؛ یعنی ما حفظ آن را به عهده گرفتیم و از ضیاع قرآن از سینه‌ات ترس نداشته باش.

﴿إِلَّا مَا شَآءَ ٱللَّهُۚ إِنَّهُۥ یَعۡلَمُ ٱلۡجَهۡرَ وَمَا یَخۡفَىٰ ٧﴾.

مگر آنچه خداوند عزوجل ارادۀ نسخ آن را داشته باشد که آن را براساس حکمتی فراموشت می‌سازد؛ زیرا حق‌تعالی امور آشکار و پوشیده را می‌داند و او به مصالح بندگان، نهایت امور و اسرار پدیده‌ها داناتر است.

﴿وَنُیَسِّرُکَ لِلۡیُسۡرَىٰ ٨﴾.

در همه امور تو را به آسان‌ترین راه و سهل‌ترین روش توفیق می‌بخشیم؛ زیرا روش تو سماحت، دعوتت رحمت و رسالتت بشارت است.

﴿فَذَکِّرۡ إِن نَّفَعَتِ ٱلذِّکۡرَىٰ ٩﴾.

آنگاه که موعظه نفعی داشته باشد مردم را نصیحت نما، به سوی حق رهنمایی کن، به هدایت فرا خوان و در نصیحت‌هایت جدّیت داشته باش.

﴿سَیَذَّکَّرُ مَن یَخۡشَىٰ ١٠﴾.

به زودی پرهیزگاران با نصیحت استقامت خواهند یافت، امّا شقاوت پیشگان از آن‌رو می‌گردانند. آری! هر که از پروردگارش بترسد موعظه نفعش می‌رساند، بیم‌دهی بیدارش می‌سازد و پند‌ها به او آگاهی می‌بخشد؛ چون در دلش حیاتی موجود است، فطرت معتدل دارد و در ضمیرش نوری باقی است.

﴿وَیَتَجَنَّبُهَا ٱلۡأَشۡقَى ١١﴾.

امّا هر بد‌کار و شقاوت‌پیشه پندت را فرو می‌گذارد، بدان گوش نمی‌دهد و به حافظه‌اش نمی‌سپارد. نصایح را نمی‌داند و دلش نرم نمی‌شود؛ زیرا دلش کور است، چشمانش نمی‌بیند، نفس تاریک دارد و صلاحش آرزو برده نمی‌شود.

﴿ٱلَّذِی یَصۡلَى ٱلنَّارَ ٱلۡکُبۡرَىٰ ١٢﴾.

جزای این کافر فاجر دوزخ است که او را با شعله‌اش می‌سوزاند، با آتش فروزانش بریان می‌کند و با حرارتش ذوب می‌نماید؛ زیرا او با دین به جنگ پرداخته، وحی را رد نموده، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را تکذیب نموده و برای رواج گمراهی تدبیر سنجیده است.

﴿ثُمَّ لَا یَمُوتُ فِیهَا وَلَا یَحۡیَىٰ ١٣﴾.

این کافر در آتش دوزخ نه می‌میرد تا از عذاب راحت یابد و نه به حیات نیکو و راحتی زنده می‌شود، بلکه در سخت‌ترین عذاب به سر می‌برد؛ یعنی به عقوبت گرفتار و در میان دوزخ مقیم است. آری! دشوار‌ترین زندگی بر انسان روزی است که نه زندۀ امیدوار باشد و نه مرده‌ای که طور کامل نابود شود.

﴿قَدۡ أَفۡلَحَ مَن تَزَکَّىٰ ١٤﴾.

سوگند به الله عزوجل که هر که خویشتن را از گناه پاک سازد، از عیب‌ها برائت دهد و به پروردگار دانای راز‌ها اخلاص ورزد کامیاب و بهره‌مند شده، به رضای حق‌تعالی دست یافته و بهشت جایگاه اوست.

﴿وَذَکَرَ ٱسۡمَ رَبِّهِۦ فَصَلَّىٰ ١٥﴾.

نام پروردگارش را در دل و زبانش یاد کرده و برای پروردگارش با مراعات ارکان نماز خوانده است؛ یعنی عبادت قولی، فعلی و بدنی خداوند عزوجل را انجام داده است.

ذکر نماز به گونۀ خاص بدان سبب است که ستون دین و روشنی چشم عابدان می‌باشد.

﴿بَلۡ تُؤۡثِرُونَ ٱلۡحَیَوٰةَ ٱلدُّنۡیَا ١٦﴾.

بلکه شما دوستی دنیا را بر دوستی آخرت مقدّم می‌دارید، حیات فنا‌پذیر را بر حیات ماندگار برتر دانستید، برای تحصیل آنچه عاجل است تلاش می‌ورزید و از آنچه در آینده وعده داده شده چشم پوشیده‌اید.

﴿وَٱلۡأٓخِرَةُ خَیۡرٞ وَأَبۡقَىٰٓ ١٧﴾.

حال آنکه آخرت از دنیا بهتر و ماندگار‌تر است. آری! آخرت دار بقا، سرای نعمت‌ها و پاداش‌های نیکوست و دنیا دار فنا‌پذیر، جای بلا‌ها و دشواری‌هاست.

﴿إِنَّ هَٰذَا لَفِی ٱلصُّحُفِ ٱلۡأُولَىٰ ١٨﴾.

به راستی که نصایح این وحی مُحکم و کلام با کرامت و پُر برکت، با توصیه‌های نافع و مفیدش در کتاب‌های نازل شدۀ قبل از قرآن نیز موجود بوده است.

﴿صُحُفِ إِبۡرَٰهِیمَ وَمُوسَىٰ ١٩﴾.

آن کتاب‌ها صحیفه‌های ابراهیم و صحیفه‌های موسی -علیهما السلام- است که از جانب خداوند عزوجل به سوی‌شان وحی شده است و این دو نفر از پیامبران، به خاطر اسبقیت و فضیلت‌شان به گونۀ مخصوص یاد شده‌اند. بر این اساس همه پیامبران و کتاب‌های آسمانی در اموری چون محاسن اخلاق و فضایل اعمال با یکدیگر متّفق‌اند.

تفسیر نور: سوره أعلى

تفسیر نور:
سوره اعلى آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏تسبیح و تقدیس کن پروردگار والا مقام خود را .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَبِّحْ » : منزّه‌دار . به پاکی یاد کن . تسبیح و تقدیس نما . « إسْمَ » : نام . مراد صفاتی است که با آن ما خدا را می‌شناسیم ( نگا : جزء عمّ ترجانی‌زاده ) . ذات . یعنی ذات مقدّس او را از هر فعل و صفتی که لایق مقام و عظمتش نباشد ، پاک و منزّه بداریم و از خیال و قیاس و گمان و وهم دورتر و برتر بدانیم ( نگا : واقعه‌ / 74 و 96 ، حاقّه‌ / 52 ) . « الأعْلَی‌ » : بسیار والامقام . بسیار بلند مرتبه .‏

سوره أعلى آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِی خَلَقَ فَسَوَّى ‏

‏ترجمه : ‏
‏همان خداوندی که ( چیزها را ) می‌آفریند و سپس ( آنها را هماهنگ می‌کند و ) می‌آراید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَوَّی‌ » : موزون و منظّم و آراسته و پیراسته کرد . نظم و نظام بخشید . هرچیزی را آماده کاری کرد که برای انجام آن آفریده شده است ( نگا : بقره‌ / 29 ، کهف‌ / 37 ، نازعات‌ / 28 ) .‏

سوره أعلى آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِی قَدَّرَ فَهَدَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوندی که اندازه‌گیری می‌کند و ( هرچیزی را آن گونه که شایسته و بایسته است می‌آفریند ، و آن گاه آن را به کاری ) رهنمود می‌نماید ( که باید بکند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَدَّرَ » : اندازه‌گیری کرد . هرچیزی را به اندازه‌ای و به گونه‌ای بیافرید که متناسب با حال آن است ( نگا : فرقان‌ / 2 ، عبس‌ / 19 ) . « هَدی‌ » : به وظیفه رهنمود و به برنامه آشنا کرد ( نگا : طه‌ / 50 ) .‏

سوره أعلى آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِی أَخْرَجَ الْمَرْعَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوندی که چَراگاه را ( برای تغذیه جانداران از زمین می‌رویاند و ) بیرون می‌آورد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَرْعی‌ » : چَراگاه . مراد سبزه‌زارها و چمنزارها و همه روئیدنیها است ( نگا : نازعات‌ / 31 ) .‏

سوره أعلى آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ فَجَعَلَهُ غُثَاء أَحْوَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس آن را خشک و سیاه می‌گرداند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غُثَآءً » : گیاهان خشکیده و درهم ریخته‌ای که سیل آن را به کنار می‌اندازد . خس و خاشاک و برگهای پوسیده . « أَحْوی‌ » : سیاه تیره .‏

سوره أعلى آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ سَنُقْرِؤُکَ فَلَا تَنسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما قرآن را بر تو خواهیم خواند و به تو خواهیم آموخت ، و تو دیگر آن را فراموش نخواهی کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَنُقْرِئُکَ » : بر تو خواهیم خواند . به تو خواهیم آموخت .‏

سوره أعلى آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا مَا شَاء اللَّهُ إِنَّهُ یَعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا یَخْفَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر چیزی را که خدا بخواهد . قطعاً او آشکارا و نهان را می‌داند . ( چنین خدائی نگاهبان قرآن است و آنچه مورد نیاز بشر بوده و هست از طریق وحی قرآن به تو می‌رساند ، و چیزی را در این زمینه فروگذار نمی‌کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلاّ مَا شَآءَ اللهُ » : این استثناء بدان خاطر است که مردمان بدانند حاکمیّت اراده و گستره قدرت خدا نامحدود است و هر کاری را که بخواهد می‌تواند بکند ، نه این که چیزی از قرآن از دل پاک پیغمبر فراموش گردد و زدوده شود ( نگا : اسراء / 86 ، هود / 108 ) .‏

سوره أعلى آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ وَنُیَسِّرُکَ لِلْیُسْرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما تو را برای شریعت ساده و آسان ( آئین اسلام ) آماده می‌سازیم ( و کارهای خیری را برای تو آسان می‌نمائیم و در انجام آنها توفیقت می‌دهیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُیَسِّرُکَ » : تو را آماده می‌سازیم . تو را توفیق می‌دهیم . « الْیُسْری‌ » : آسانترین راه . ساده‌ترین آئین و سهل‌ترین شریعت ( نگا : کهف‌ / 88 ) . از لحاظ معنی ، صفت موصوف محذوفی همچون « الشَّرِیعَةِ » یا « أَلطَّرِیقَةِ » : است . تقدیر چنین است : لِلشَّرِیعَةِ الْیُسْری . لِلطَّرِیقَةِ الْیُسْری ( نگا : عبس‌ / 20 ، لیل‌ / 7 و 10 ) . اسم تفضیل است .‏

سوره أعلى آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ فَذَکِّرْ إِن نَّفَعَتِ الذِّکْرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر پند و اندرز سودمند باشد ، پند و اندرز بده .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنْ » : اگر . زمانی که . حتماً و قطعاً ( نگا : قاسمی ) . این واژه می‌تواند شرطیّه بوده و جواب آن مدلول ( فَذَکِّرْ ) باشد ، و یا به معنی ( إِذْ ) باشد ( نگا : آل‌عمران‌ / 139 ) . یعنی زمانی که احساس شود ، موقعیّت مناسب ، و شنوندگان آمادگی پذیرائی حق را دارند ، اندرز بجا و سودمند خواهد بود ( نگا : ق / 45 ) . یا این که به معنی ( قَدْ ) و برای تحقّق باشد . یعنی قطعاً اندرز سودمند خواهد بود ( نگا : ذاریات‌ / 55 ) . « الذِکْری‌ » : پند و اندرز .‏

سوره أعلى آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ سَیَذَّکَّرُ مَن یَخْشَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسی که ( احساس مسؤولیّت می‌کند و از خدا ) می‌ترسد ، پند و اندرز خواهد گرفت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَیَذَّکَّرُ » : پند خواهد گرفت . اندرز خواهد پذیرفت .‏

سوره أعلى آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏و بدبخت‌ترین فرد ( پند و اندرز را کنار خواهد گذاشت و ) از آن دوری خواهد گزید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَتَجَنَّبُهَا » : به ترک آن خواهد گفت . از آن کناره‌گیری خواهد کرد . ضمیر ( هَا ) به ( الذِّکْری ) برمی‌گردد . « الأشْقی‌ » : بدبخت‌ترین . بدبیارترین . یعنی کسی که اندرز قرآنی و قوانین الهی را در گوش نگیرد ، بدبخت‌ترین مردم است .‏

سوره أعلى آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِی یَصْلَى النَّارَ الْکُبْرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن کسی که داخل عظیم‌ترین ( و هولناکترین ) آتش خواهد شد و بدان خواهد سوخت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَصْلی‌ » : وارد آتش می‌گردد و بدان می‌سوزد ( نگا : نساء / 10 ، ابراهیم‌ / 29 ، انشقاق / 12 ) . « الْکُبْری‌ » : بزرگترین .‏

سوره أعلى آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ لَا یَمُوتُ فِیهَا وَلَا یَحْیَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس در آن آتش ( برای همیشه می‌ماند و ) نه می‌میرد ( و آسوده می‌گردد ) و نه زنده ( بشمار می‌آید و حالتی که در آن است زندگی نامیده ) می‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَمُوتُ . . . » : مراد این است که شخص دوزخی در میان مرگ و زندگی دست و پا می‌زند .‏

سوره أعلى آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکَّى ‏

‏ترجمه : ‏
‏قطعاً رستگار می‌گردد کسی که خویشتن را ( از کثافت کفر و معاصی ) پاکیزه دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَدْ أَفْلَحَ » : قطعاً نجات یافته است و رستگار گردیده است . « تَزَکّی‌ » : خود را پاکیزه داشت . زکات داد ( نگا : قاسمی ) .‏

سوره أعلى آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ وَذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى ‏

‏ترجمه : ‏
‏و نام پروردگار خود را ببرَد و نماز بگزارد و فروتنی کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إسْمَ » : نام . مراد از یاد کردن نام خدا ، یاد خدا در دل و ذکر او به زبان است ( نگا : تفهیم‌القرآن ) . « صَلّی‌ » : نماز گزارد . خشوع و خضوع کرد ( نگا : جزء عمّ شیخ محمّد عبده ) . « ذَکَرَ . . . فَصَلّی‌ » : الله اکبر را بگوید و به نماز ایستد .‏

سوره أعلى آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا ‏

‏ترجمه : ‏
‏بلکه ( بنا به سرشت انسانی ) زندگی دنیا را ( که محسوس و نقد است ، بر زندگی آخرت که نامحسوس و نسیه است ) ترجیح می‌دهید و برمی‌گزینید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تُؤْثِرُونَ » : ترجیح می‌دهید . برمی‌گزینید . خطاب عام است . ترجیح دنیا بر آخرت ، کار بسیاری از مردم است و از راه تغلیب به صورت عام ذکر شده است . به عبارت دیگر هرکس در هر مرتبه‌ای که باشد ، مجذوب حیات محسوس و ملموس دنیا می‌گردد ، و انسان خود به خود در میان دو جاذبه حیات پست‌تر و حیات برتر بسر می‌برد . تنها افراد مؤمن می‌توانند خود را از جاذبه قوی دنیای مادیات برهانند و خویشتن را به نعمتهای سرمدی آخرت برسانند .‏

سوره أعلى آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ وَالْآخِرَةُ خَیْرٌ وَأَبْقَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏در حالی که آخرت ( از دنیا ) بهتر و پاینده‌تر است ( عاقل چرا باید فانی و گذرا را بر باقی و پایا ترجیح دهد ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ » : واو حالیّه است .‏

سوره أعلى آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ هَذَا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( چیزها منحصر به این کتاب آسمانی نیست ، بلکه ) در کتابهای پیشین ( نیز آمده و ) بوده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذا » : این چیزهای مذکور در آیات 14 تا 17 ، و یا مواعظ مذکور در سوره . « الصُّحُفِ » : جمع صَحیفَة ، کتابها ( نگا : طه‌ / 133 ، نجم‌ / 36 ، عبس‌ / 13 ، تکویر / 10 ) . « الصُّحُفِ الأولی‌ » : مراد همه کتابهای پیش از انجیل و قرآن است .‏

سوره أعلى آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( از جمله در ) کتابهای ابراهیم و موسی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صُحُفِ » : بدل از صُحُف قبلی است . این آیه اشاره به این واقعیّت دارد که اصول کلّی و مطالب اساسی ادیان آسمانی همگی یکسان بوده و از یک منبع سرچشمه گرفته‌اند ، و تنها تعلیمات و دستوراتی با هم تفاوت داشته است که اختلاف زمان و رشد انسان مقتضی آن بوده است .‏