سورۀ صافّات

سورۀ صافّات

مکی است؛ ترتیب آن 37؛ شمار آیات آن 182

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ

﴿وَٱلصَّٰٓفَّٰتِ صَفّٗا ١﴾.

خداوند بزرگ به فرشتگانی که در عبادت پروردگارشان برابر و پیوسته صف کشیده‌اند سوگند یاد می‌کند.

﴿فَٱلزَّٰجِرَٰتِ زَجۡرٗا ٢﴾.

و نیز به فرشتگانی که ابرها را به اذن و ارادۀ پروردگار از شهری به شهر دیگر می‌رانند و سوق می‌دهند سوگند یاد کرده است.

﴿فَٱلتَّٰلِیَٰتِ ذِکۡرًا ٣﴾.

همچنان حق‌تعالی به فرشتگانی که کتاب بزرگوار و ذکر ارزشمندش را تلاوت می‌کند سوگند یاد کرده است.

﴿إِنَّ إِلَٰهَکُمۡ لَوَٰحِدٞ ٤﴾.

ای بندگان! هر آینه خدای شما آفریدگار یگانه‌ای است که پروردگاری جز او نیست و شریکی ندارد، پس او را به یگانگی بشناسید و عبادت را برای او خالص سازید.

﴿رَّبُّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَمَا بَیۡنَهُمَا وَرَبُّ ٱلۡمَشَٰرِقِ ٥﴾.

او خداوندی است که فقط وی آفریدگار آسمان‌ها و زمین، آفریدگار موجودات زمین و آسمان، آفریدگار مواضع طلوع خورشید و آفریدگار ماه و ستارگان ثابت و سیّار است.

﴿إِنَّا زَیَّنَّا ٱلسَّمَآءَ ٱلدُّنۡیَا بِزِینَةٍ ٱلۡکَوَاکِبِ ٦﴾.

به یقین که خداوند عزوجل آسمان دنیا را با ستارگان ثابت و سیّار زیبا ساخته و زینت بخشیده است.

﴿وَحِفۡظٗا مِّن کُلِّ شَیۡطَٰنٖ مَّارِدٖ ٧﴾.

حق‌تعالی ستارگان را مقرّر داشته که آسمان را از استراق سمع هر شیطان متمرّد و سرکشی محفوظ دارند.

﴿لَّا یَسَّمَّعُونَ إِلَى ٱلۡمَلَإِ ٱلۡأَعۡلَىٰ وَیُقۡذَفُونَ مِن کُلِّ جَانِبٖ ٨﴾.

خداوند عزوجل شیطان‌ها را از شنیدن سخن ملأ اعلی منع کرده تا وحیی که به پیامبرانش فرو فرستاده محفوظ باشد؛ بدین‌گونه که شیطان‌ها با شهاب‌های سوزنده از گوشته گوشۀ آسمان زده و رانده می‌شوند تا نشود که چیزی از وحی الهی را به دست آورند و در آن دخل و تصرّف کنند.

﴿دُحُورٗاۖ وَلَهُمۡ عَذَابٞ وَاصِبٌ ٩﴾.

شیطان‌ها از اینکه وحی را بشنوند، طرد و رانده ‌می‌شوند و عذاب درد آور، همیشگی و سختی برای‌شان در آتش دوزخ آماده است؛

﴿إِلَّا مَنۡ خَطِفَ ٱلۡخَطۡفَةَ فَأَتۡبَعَهُۥ شِهَابٞ ثَاقِبٞ ١٠﴾.

مگر شیطانی که کلمه‌ای از وحی را به سرعت دزدی کند و آن را به دیگری خبر دهد. باز نفر دوم به سوم خبر دهد و همچنین به دیگران انتقال یابد. گاهی پیش از اینکه خبر را به دیگری برساند، شهاب او را می‌سوزاند، اما برخی اوقات پیش از اینکه او را شهاب بسوزاند خبر را انتقال می‌دهد و به تدریج این امر را به کاهنان می‌رسانند و کاهنان با آن صدها دروغ را علاوه می‌نمایند.

﴿فَٱسۡتَفۡتِهِمۡ أَهُمۡ أَشَدُّ خَلۡقًا أَم مَّنۡ خَلَقۡنَآۚ إِنَّا خَلَقۡنَٰهُم مِّن طِینٖ لَّازِبِۢ ١١﴾.

ای پیامبر! اکنون از منکران زنده‌شدن بعد از مرگ بپرس که آیا آفرینش آنان مهم‌تر و قوی‌تر است، یا آفرینش آسمان‌ها، زمین و سایر مخلوقات؟ به راستی که خداوند عزوجل پدر آنان آدم علیه السلام را از گِل نرم و ملایمی آفریده که اجزای آن به هم می‌چسپد.

﴿بَلۡ عَجِبۡتَ وَیَسۡخَرُونَ ١٢﴾.

ای پیامبر! بلکه تو از انکار آنان به زنده شدن بعد از مرگ تعجّب نمودی، حال آنکه استهزای آنان به تو و رسالتت از این هم تعجّب آورتر است.

﴿وَإِذَا ذُکِّرُواْ لَا یَذۡکُرُونَ ١٣﴾.

و آنگاه که کافران به وحی الهی نصیحت می‌شوند، از آن فایده نمی‌گیرند و در معناهای آن نمی‌اندیشند؛ زیرا در غفلت به سر می‌برند و از حق رو گردان‌اند.

﴿وَإِذَا رَأَوۡاْ ءَایَةٗ یَسۡتَسۡخِرُونَ ١٤﴾.

و چون کافران برهان و معجزه‌ای را ببینند که به راستگویی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دلالت کند، بدان استهزا می‌نمایند و مسخره‌اش می‌کنند.

﴿وَقَالُوٓاْ إِنۡ هَٰذَآ إِلَّا سِحۡرٞ مُّبِینٌ ١٥﴾.

و کافران می‌گویند: ای محمد! آنچه را آورده‌ای چیزی جز جادوی آشکار نمی‌باشد و جادوبودنش بر کسی پنهان نیست.

﴿أَءِذَا مِتۡنَا وَکُنَّا تُرَابٗا وَعِظَٰمًا أَءِنَّا لَمَبۡعُوثُونَ ١٦﴾.

کافران می‌گویند: آیا آنگاه که بمیریم، جسدهای ما خاک شود، استخوان‌های ما بپوسد و پارچه پارچه شود، دوباره زنده می‌گردیم و از قبرهای خویش برانگیخته می‌شویم؟

﴿أَوَ ءَابَآؤُنَا ٱلۡأَوَّلُونَ ١٧﴾.

و حتی پدران پیشین ما بعد از اینکه بمردند سر از نو زنده می‌شوند؟ این امر دور از واقعیت خواهد بود!

﴿قُلۡ نَعَمۡ وَأَنتُمۡ دَٰخِرُونَ ١٨﴾.

ای پیامبر! برای آنان بگو: آری! خداوندی که شما را بار نخست آفرید، در حالی که شما خوار و ناچیز و حقیر بودید، به زودی دوباره شما را برمی‌انگیزد و زنده می‌نماید.

﴿فَإِنَّمَا هِیَ زَجۡرَةٞ وَٰحِدَةٞ فَإِذَا هُمۡ یَنظُرُونَ ١٩﴾.

زنده ساختن دوبارۀ شما تنها با یک بار دمیدن انجام می‌شود، آنگاه از قبرهای خویش بیرون می‌شوید و هولناکی روز قیامت را انتظار می‌کشید.

﴿وَقَالُواْ یَٰوَیۡلَنَا هَٰذَا یَوۡمُ ٱلدِّینِ ٢٠﴾.

و کافران در آن هنگام می‌گویند: ای وای بر ما، هلاکت و زیان بر ما باد! این همان روز حساب است که در دنیا به ما وعده داده شد، اما به آن تکذیب کرد.

﴿هَٰذَا یَوۡمُ ٱلۡفَصۡلِ ٱلَّذِی کُنتُم بِهِۦ تُکَذِّبُونَ ٢١﴾.

بعد از آن برای آنان گفته می‌شود: این همان روزی است که میان خلایق حکم و فیصلۀ الهی صادر می‌شود و روزی است که شما در دنیا بدان تکذیب کرده و از آن انکار می‌نمودید.

﴿۞ٱحۡشُرُواْ ٱلَّذِینَ ظَلَمُواْ وَأَزۡوَٰجَهُمۡ وَمَا کَانُواْ یَعۡبُدُونَ ٢٢﴾.

ای فرشتگان! کافران را با شریکان باطل و خدایان ساختگیی که به عبادت‌شان می‌پرداختند جمع آورید.

﴿مِن دُونِ ٱللَّهِ فَٱهۡدُوهُمۡ إِلَىٰ صِرَٰطِ ٱلۡجَحِیمِ ٢٣﴾.

ای فرشتگان! کافران را با شریکان باطل و خدایان ساختگی آنان به شدّت و با توبیخ به سوی آتش سوق دهید.

﴿وَقِفُوهُمۡۖ إِنَّهُم مَّسۡ‍ُٔولُونَ ٢٤﴾.

و ای فرشتگان! کافران را با خدایان باطل آنان پیش از وارد شدن به بهشت، فرمان ایست دهید؛ زیرا خداوند عزوجل با توبیخ و تهدید از اعمالی که در دنیا انجام دادند و از سخنانی که گفتند از آنان سؤال می‌کند.

﴿مَا لَکُمۡ لَا تَنَاصَرُونَ ٢٥﴾.

در حین گرفتاری به عذاب برای آنان گفته می‌شود: شما را چه شده که در این روز دشوار، یکدیگر را یاری نمی‌کنید؟

﴿بَلۡ هُمُ ٱلۡیَوۡمَ مُسۡتَسۡلِمُونَ ٢٦﴾.

آری! کافران در روز قیامت به امر خداوند عزوجل تسلیم‌اند، به حکمش منقاداند و مالک رساندن نفع و ضرری برای خویشتن نیستند.

﴿وَأَقۡبَلَ بَعۡضُهُمۡ عَلَىٰ بَعۡضٖ یَتَسَآءَلُونَ ٢٧﴾.

بعضی از کافران به برخی دیگر در روز قیامت رو می‌آورند، همدیگر را ملامت می‌سازند و با یکدیگر به مخاصمه می‌پردازند.

﴿قَالُوٓاْ إِنَّکُمۡ کُنتُمۡ تَأۡتُونَنَا عَنِ ٱلۡیَمِینِ ٢٨﴾.

ناتوانان برای سرکردگان می‌گویند: شما – به زعم خویش – خیر و حقّانیت را به ما می‌آوردید و ما گمان کردیم که شما به ما خیررسان هستید. در نتیجه سرکشی و گمراهی را به ما نیکو معرفی داشتید و ما را به هدایت بدبین ساختید.

﴿قَالُواْ بَل لَّمۡ تَکُونُواْ مُؤۡمِنِینَ ٢٩﴾.

سرکردگان کفر برای ناتوانان می‌گویند: مسأله طوری که شما می‌گویید نیست، بلکه شما خودتان پذیرندۀ گمراهی و منتفّر از ایمان بودید.

﴿وَمَا کَانَ لَنَا عَلَیۡکُم مِّن سُلۡطَٰنِۢۖ بَلۡ کُنتُمۡ قَوۡمٗا طَٰغِینَ ٣٠﴾.

ما بر شما سلطه و حجّتی نداشتیم که شما را از هدایت بازداریم، بلکه شما خودتان از حد تجاوز کردید و با قبول کفر بر خویشتن اسراف ورزیدید.

﴿فَحَقَّ عَلَیۡنَا قَوۡلُ رَبِّنَآۖ إِنَّا لَذَآئِقُونَ ٣١﴾.

در نتیجه همگی را عذاب خداوند عزوجل فرا گرفت و همه ما و شما به سبب اعمال کافر و تکذیبی که قبلاً انجام داده‌ایم از آن می‌چشیم.

﴿فَأَغۡوَیۡنَٰکُمۡ إِنَّا کُنَّا غَٰوِینَ ٣٢﴾.

و سبب گمراهی و کفرتان به خداوند شدیم. از آن‌رو که پیش از شما گمراه بودیم، شما هم با پذیرش کفر از ما پیروی کردید و همه ما زیانمند شدیم.

﴿فَإِنَّهُمۡ یَوۡمَئِذٖ فِی ٱلۡعَذَابِ مُشۡتَرِکُونَ ٣٣﴾.

در آن روز ناتوانان و سرکردگان در عذاب شریک‌اند و به هر گروهی بخشی از جزا داده می‌شود؛ همچنان که در کفر و گمراهی در دنیا شریک و سهیم بودند.

﴿إِنَّا کَذَٰلِکَ نَفۡعَلُ بِٱلۡمُجۡرِمِینَ ٣٤﴾.

سنّت الهی دربارۀ کافران و بدکاران این است که کارهای بدشان را جزا می‌دهد و از آنان انتقام می‌گیرد.

﴿إِنَّهُمۡ کَانُوٓاْ إِذَا قِیلَ لَهُمۡ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا ٱللَّهُ یَسۡتَکۡبِرُونَ ٣٥﴾.

آری! وقتی کافران به سوی کلمۀ لا إله إلا الله و به سوی پذیرش و تحقیق معنی این کلمه و عمل به مقتضایش فرا خوانده می‌شدند نافرمانی می‌کردند، ستیزه می‌نمودند و از آن ابا می‌آوردند.

﴿وَیَقُولُونَ أَئِنَّا لَتَارِکُوٓاْ ءَالِهَتِنَا لِشَاعِرٖ مَّجۡنُونِۢ ٣٦﴾.

وقتی کافران به سوی توحید فرا خوانده می‌شوند، می‌گویند: چگونه عبادت بت‌ها و خدایان خویش را به خاطر سخن مرد شاعر دیوانه‌ای ترک کنیم؟ آنان با این سخن خود پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را اراده داشتند – خداوند عزوجل وی را از مدلول سخن آنان نگه دارد – ببین که چگونه در سخن خود متردّد اند و با ارائۀ یک وصف ثابت نمی‌ماند.

﴿بَلۡ جَآءَ بِٱلۡحَقِّ وَصَدَّقَ ٱلۡمُرۡسَلِینَ ٣٧﴾.

بلکه به راستی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرستادۀ معصومی است که قرآن و ایمان را برای شما به ارمغان آورده است. او نه شاعر است نه دیوانه؛ نه جادوگر است نه کاهن؛ بلکه شریعتی را آورده که با شرایع پیامبران پیشین موافقت دارد.

﴿إِنَّکُمۡ لَذَآئِقُواْ ٱلۡعَذَابِ ٱلۡأَلِیمِ ٣٨﴾.

ای کافران! به یقین که شما به سبب کفر، تکذیب و ستیزه‌جویی خود با خدا و رسولش طور قطعی از عذاب دردآور و هول انگیز دوزخ خواهید چشید.

﴿وَمَا تُجۡزَوۡنَ إِلَّا مَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ ٣٩﴾.

عذابی را که اکنون می‌چشید، به سبب اعمال بدی است که در دنیا انجام داده‌اید و خداوند عزوجل بر شما هیچ ظلم تکرده است.

﴿إِلَّا عِبَادَ ٱللَّهِ ٱلۡمُخۡلَصِینَ ٤٠﴾.

اما بندگان راستکار خداوند عزوجل که در عبادت‌شان اخلاص‌مند اند، از عذاب الهی نجات یافته‌اند و در نعمت‌ها جاودانه به سر می‌برند.

﴿أُوْلَٰٓئِکَ لَهُمۡ رِزۡقٞ مَّعۡلُومٞ ٤١﴾.

برای این گروه راستکار و اخلاص‌مند، روزی معیّنی در بهشت‌های پر از نعمت آماده شده چنان‌که قطع نمی‌شود؛ زیرا از جانب خداوند عزوجل است.

﴿فَوَٰکِهُ وَهُم مُّکۡرَمُونَ ٤٢﴾.

اینک رزقی معین و معلوم، خوردنی‌های متنوّع و میوه‌های متعدّدی آماده است و ایشان در جایگاهی با کرامت و آسایش، و در شادمانی و سرور به سر می‌برند.

﴿فِی جَنَّٰتِ ٱلنَّعِیمِ ٤٣﴾.

این گروه که ابرارند، در بهشت‌های پر از نعمت جاودان و دایمی، در نشستگاهی با کرامت و به جوار خداوند رحمان و رحیم همیشه جایگزین می‌باشند.

﴿عَلَىٰ سُرُرٖ مُّتَقَٰبِلِینَ ٤٤﴾.

ایشان به منظور اُنس و اُلفت با یک دیگر و زیادت لذّتیابی از نعمت‌ها، بر تخت‌های بهشت روبروی یک دیگر قرار می‌گیرند.

﴿یُطَافُ عَلَیۡهِم بِکَأۡسٖ مِّن مَّعِینِۢ ٤٥﴾.

برای گروه ابرار در مجالس انس و خوشنودی، جام‌هایی از شراب طهور که از جوی‌های بهشت است دَور داده می‌شود. این نعمت ماندگار نه تمام می‌شود و نه قطع می‌گردد.

﴿بَیۡضَآءَ لَذَّةٖ لِّلشَّٰرِبِینَ ٤٦﴾.

این شراب مانند شراب دنیا نیست، بلکه رنگش سفید است و در نوشیدن آن لذّت فراوانی وجود دارد.

﴿لَا فِیهَا غَوۡلٞ وَلَا هُمۡ عَنۡهَا یُنزَفُونَ ٤٧﴾.

دیگر این شراب، عقل را مانند شراب دنیا نمی‌رباید؛ یعنی حافظه را مختل نمی‌سازد و جسم را آزار نمی‌دهد.

﴿وَعِندَهُمۡ قَٰصِرَٰتُ ٱلطَّرۡفِ عِینٞ ٤٨﴾.

در نزد گروه ابرار در باغ‌های پر نعمت بهشت زن‌های زیباروی، پاک دامن، فراخ چشم و پسندیده‌ای هستند که جز به سوی همسران‌شان به دیگری چشم نمی‌دوزند.

﴿کَأَنَّهُنَّ بَیۡضٞ مَّکۡنُونٞ ٤٩﴾.

گویا که زن‌های بهشت مانند تخم سفید پرنده‌ای هستند که نه دست خورده و نه چشمی بدان افتاده است.

﴿فَأَقۡبَلَ بَعۡضُهُمۡ عَلَىٰ بَعۡضٖ یَتَسَآءَلُونَ ٥٠﴾.

آنگاه که ابرار در بهشت‌اند، به یک دیگر رو می‌آورند و از روزهای گذشتۀشان در دنیا می‌پرسند که چگونه خداوند عزوجل ایشان را از عذاب نجات داد و با بهرۀ بزرگی کرامت بخشید. این امر از کمال اُنس و اُلفت با یک دیگرشان است.

﴿قَالَ قَآئِلٞ مِّنۡهُمۡ إِنِّی کَانَ لِی قَرِینٞ ٥١﴾.

یکی از جمع گروه ابرار نیکوکار که در بهشت قرار دارد می‌گوید: به راستی من در دنیا رفیق همنشینی داشتم؛

﴿یَقُولُ أَءِنَّکَ لَمِنَ ٱلۡمُصَدِّقِینَ ٥٢﴾.

رفیقی که از روز قیامت و زنده‌شدن بعد از مرگ انکار می‌کرد و به من می‌گفت: آیا تو به این سخن تصدیق می‌داری؟

﴿أَءِذَا مِتۡنَا وَکُنَّا تُرَابٗا وَعِظَٰمًا أَءِنَّا لَمَدِینُونَ ٥٣﴾.

چگونه ممکن است، بعد از مردن و پس از اینکه جسم‌های ما خاک شود، پارچه پارچه و متلاشی گردد، برای محاسبۀ اعمال خویش زنده شویم؟

﴿قَالَ هَلۡ أَنتُم مُّطَّلِعُونَ ٥٤﴾.

آن شخص مؤمن برای یاران بهشتی‌اش می‌گوید: آیا می‌خواهید جای بازگشت رفیق دنیوی مرا ببینید؟

﴿فَٱطَّلَعَ فَرَءَاهُ فِی سَوَآءِ ٱلۡجَحِیمِ ٥٥﴾.

آنگاه نظر می‌اندازد و رفیق کافرش را در میان دوزخ می‌بیند که به گرمی آن گرفتار آمده و می‌سوزد.

﴿قَالَ تَٱللَّهِ إِن کِدتَّ لَتُرۡدِینِ ٥٦﴾.

او برای رفیق کافرش می‌گوید: سوگند به خدا که نزدیک بود با زینت دهی باطل، مرا گمراه سازی و با خود به آتش دوزخ داخل نمایی.

﴿وَلَوۡلَا نِعۡمَةُ رَبِّی لَکُنتُ مِنَ ٱلۡمُحۡضَرِینَ ٥٧﴾.

اگر خداوند عزوجل با هدایت و ایمان به من رحمت و احسان نمی‌کرد، اکنون از کسانی می‌بودم که آنان را در روز قیامت برای عذاب حاضر آورده است.

﴿أَفَمَا نَحۡنُ بِمَیِّتِینَ ٥٨﴾.

آیا حقیقت دارد که ما در بهشت برای همیشه ماندگار هستیم و در آن نمی‌میریم، بلکه همیشه به ما نعمت داده می‌شود؛

﴿إِلَّا مَوۡتَتَنَا ٱلۡأُولَىٰ وَمَا نَحۡنُ بِمُعَذَّبِینَ ٥٩﴾.

جز مرگ نخستینی که در زندگی دنیا چشیدیم، دیگر ما را مرگ فرا نمی‌گیرد و به عذاب گرفتار نمی‌شویم و این واقعاً سعادت بزرگی است.

﴿إِنَّ هَٰذَا لَهُوَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡعَظِیمُ ٦٠﴾.

به راستی نعمت‌هایی که به ما ارزانی شده است کرامت بزرگ، کامیابی ارزشمند و سعادت دایمی است.

﴿لِمِثۡلِ هَٰذَا فَلۡیَعۡمَلِ ٱلۡعَٰمِلُونَ ٦١﴾.

برای به دست آوردن چنین کامیابی بزرگ، بهرۀ ارزشمند و نعمت جاودانی در جوار پروردگار بخشایشگر، باید عمل کنندگان در زندگی دنیا به انجام عبادات بپردازند و کوشش نمایند تا این مراتب بلند را حاصل کنند.

﴿أَذَٰلِکَ خَیۡرٞ نُّزُلًا أَمۡ شَجَرَةُ ٱلزَّقُّومِ ٦٢﴾.

آیا این نعمت‌ها، بهره‌مندی، کرامت و نجات بهتر است یا درخت زقّوم که تلخ مزّه و بد منظر است، منشأ پلید دارد و طعام کافران در آتش دوزخ است؟

﴿إِنَّا جَعَلۡنَٰهَا فِتۡنَةٗ لِّلظَّٰلِمِینَ ٦٣﴾.

خداوند عزوجل درخت زقّوم را فتنه‌ای برای کافران مقرّر داشته است؛ زیرا آنان در دنیا با انکار از یکدیگر می‌پرسیدند: چگونه محمد صلی الله علیه و آله و سلم خبر می‌دهد که در آتش درختی است؛ در حالی که آتش درخت را می‌سوزاند؟

﴿إِنَّهَا شَجَرَةٞ تَخۡرُجُ فِیٓ أَصۡلِ ٱلۡجَحِیمِ ٦٤﴾.

زقّوم، درختی است که خداوند عزوجل آن را در قعر دوزخ می‌رویاند؛ زیرا پروردگار سبحان قدرت دارد دو چیز ضدّ یک دیگر، یعنی سر سبزی و آتش را باهم جمع گرداند.

﴿طَلۡعُهَا کَأَنَّهُۥ رُءُوسُ ٱلشَّیَٰطِینِ ٦٥﴾.

میوۀ درخت زقّوم در آتش دوزخ، بدمنظر و زشت است و مانند سر شیطان می‌باشد. وقتی شکل میوه چنین باشد، مزّه و طعمش چه قدر بد خواهد بود.

﴿فَإِنَّهُمۡ لَأٓکِلُونَ مِنۡهَا فَمَالِ‍ُٔونَ مِنۡهَا ٱلۡبُطُونَ ٦٦﴾.

همانا کافران در آتش دوزخ از این درخت ملعونه و پلید می‌خورند و شکم‌های خویش را از آن پر می‌نمایند و این مجازاتی برای آنان است.

﴿ثُمَّ إِنَّ لَهُمۡ عَلَیۡهَا لَشَوۡبٗا مِّنۡ حَمِیمٖ ٦٧﴾.

بعد از اینکه کافران از زقّوم می‌خورند از نوشیدنی پلید، تلخ و داغی می‌نوشند؛ یعنی در اینجا از طعام زقّوم، آب نوشیدنی حمیم و هوای مسمومی استفاده می‌نمایند.

﴿ثُمَّ إِنَّ مَرۡجِعَهُمۡ لَإِلَى ٱلۡجَحِیمِ ٦٨﴾.

بعد از گرفتاری به این عذاب، به سوی آتش دوزخ باز گشتانده می‌شوند؛ آتشی که از آن دیگر نجاتی ندارند.

﴿إِنَّهُمۡ أَلۡفَوۡاْ ءَابَآءَهُمۡ ضَآلِّینَ ٦٩﴾.

کافران پدران گمراه خویش را در مسیر شرک یافتند و از آنان در گمراهی تقلید نمودند.

﴿فَهُمۡ عَلَىٰٓ ءَاثَٰرِهِمۡ یُهۡرَعُونَ ٧٠﴾.

اکنون از راه و روش پدران خود بدون حجّت و دلیل پیروی می‌نمایند؛ همچنان که شأن هر جاهل مقلّد در باب پیروی گمراهان به همین‌گونه است.

﴿وَلَقَدۡ ضَلَّ قَبۡلَهُمۡ أَکۡثَرُ ٱلۡأَوَّلِینَ ٧١﴾.

پیش از کافران مکّه که قوم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بودند، بیشتر اهل قرن‌های گذشته نیز گمراه شدند.

﴿وَلَقَدۡ أَرۡسَلۡنَا فِیهِم مُّنذِرِینَ ٧٢﴾.

و یقیناً خداوند عزوجل در آن قرن‌ها پیامبرانی را فرستاده بود تا آنان را از آتش دوزخ و خشم خداوند جبّار بترسانند، اما به تکذیب‌شان پرداختند.

﴿فَٱنظُرۡ کَیۡفَ کَانَ عَٰقِبَةُ ٱلۡمُنذَرِینَ ٧٣﴾.

بنگر و بیندیش که انجام سرنوشت کافران این قرن‌ها چه شد و آنگاه که کافر شدند و تکذیب نمودند چگونه به هلاکت رسیدند و ضرب المثلی برای جهانیان شدند.

﴿إِلَّا عِبَادَ ٱللَّهِ ٱلۡمُخۡلَصِینَ ٧٤﴾.

اما آن بندگانی که در عبادت اخلاص ورزیدند و تنها از خداوند پاک اطاعت نمودند، حق‌تعالی ایشان را به فضل و رحمتش مخصوص ساخت و به بهشتش کرامت بخشید.

﴿وَلَقَدۡ نَادَىٰنَا نُوحٞ فَلَنِعۡمَ ٱلۡمُجِیبُونَ ٧٥﴾.

همانان نوح علیه السلام در حالت سختی و دشواری به پروردگارش دعا کرد و از اوتعالی خواست تا او را در برابر قومش یاری کند. آری! خداوند بهترین پذیرندۀ دعاست؛ زیرا او بهترین دوست و نیکوترین یاری کننده‌ای است.

﴿وَنَجَّیۡنَٰهُ وَأَهۡلَهُۥ مِنَ ٱلۡکَرۡبِ ٱلۡعَظِیمِ ٧٦﴾.

خداوند عزوجل هم نوح علیه السلام و هم کسانی را که از اهلش مؤمن بودند، همه را از اذیت کافران و از هلاکت و تباهی نجات داد و در نتیجه به فوز و فلاح دنیا و آخرت نایل آمدند.

﴿وَجَعَلۡنَا ذُرِّیَّتَهُۥ هُمُ ٱلۡبَاقِینَ ٧٧﴾.

الله عزوجل به نوح علیه السلام احسان کرد و کرامت بخشید. به اینگونه که بعد از هلاکت قومش، تنها ذرّیه‌اش را در روی زمین باقی گذاشت.

﴿وَتَرَکۡنَا عَلَیۡهِ فِی ٱلۡأٓخِرِینَ ٧٨﴾.

پروردگار سبحان برای نوح علیه السلام در دنیا ذکر خیر و ستایش نیکویی را ماندگار ساخت؛ چنان‌چه بهترین و تیکوکارترین مردم او را می‌ستایند.

﴿سَلَٰمٌ عَلَىٰ نُوحٖ فِی ٱلۡعَٰلَمِینَ ٧٩﴾.

از جانب خداوند رحمن و پروردگار دیّان، امن و سلامتی برای نوح علیه السلام میسّر است و از اینکه توسط آیندگان به بدی یاد شود محفوظ است؛ بلکه همه جهانیان او را به خوبی ستایش می‌نمایند.

﴿إِنَّا کَذَٰلِکَ نَجۡزِی ٱلۡمُحۡسِنِینَ ٨٠﴾.

همچنان که خداوند عزوجل برای نوح علیه السلام کرامت بخشید، به همه کسانی که در طاعت مولای خویش اخلاص ورزند و در عبادت پروردگارشان راستکار باشند کرامت می‌بخشد.

﴿إِنَّهُۥ مِنۡ عِبَادِنَا ٱلۡمُؤۡمِنِینَ ٨١﴾.

به راستی که نوح علیه السلام از بندگان راستکار و اخلاصمند خداوند بزرگ بود.

﴿ثُمَّ أَغۡرَقۡنَا ٱلۡأٓخَرِینَ ٨٢﴾.

بعد از آن خداوند بزرگ کسانی را که از قوم نوح علیه السلام کافر شدند به هلاکت رساند و نابودشان ساخت.

﴿۞وَإِنَّ مِن شِیعَتِهِۦ لَإِبۡرَٰهِیمَ ٨٣﴾.

همانا ابراهیم خلیل علیه السلام از یاری کنندگان و هواداران نوح علیه السلام بود و طریقه، روش و آیین او را در پیش گرفت.

﴿إِذۡ جَآءَ رَبَّهُۥ بِقَلۡبٖ سَلِیمٍ ٨٤﴾.

آنگاه که ابراهیم علیه السلام با دلی پاک از هر اعتقاد باطل و اخلاق بد حاضر شد؛ طوری که در خاطرش جز یاد خدا و طاعت و محبتش نبود.

﴿إِذۡ قَالَ لِأَبِیهِ وَقَوۡمِهِۦ مَاذَا تَعۡبُدُونَ ٨٥﴾.

آنگاه که ابراهیم علیه السلام با انکار و عیب جویی برای پدر و قومش گفت: چه مفهومی دارد که شما این بت‌ها را عبادت می‌کنید در حالی که به شما نفع ضرری رسانده نمی‌توانند؟!

﴿أَئِفۡکًا ءَالِهَةٗ دُونَ ٱللَّهِ تُرِیدُونَ ٨٦﴾.

آیا شما خدایان ساختگی و موهومی را عبادت می‌کنید و از عبادت پروردگاری که جز او معبود بر حقّی وجود ندارد و تنها او مستحقّ عبادت است رو می‌گردانید؟

﴿فَمَا ظَنُّکُم بِرَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ٨٧﴾.

پس وقتی به خداوند پروردگار جهانیان کافر می‌شوید و جز او دیگر چیزها را پرستش می‌کنید، گمان می‌کنید که با شما چه خواهد کرد؟

﴿فَنَظَرَ نَظۡرَةٗ فِی ٱلنُّجُومِ ٨٨﴾.

ابراهیم علیه السلام با تأمّل به ستاره‌ها نظر انداخت؛ مانند کسی که ارادۀ عذر جویی را داشته باشد. او می‌خواست از بیرون رفتن با قومش در مراسم عید آنان عذر آورد.

﴿فَقَالَ إِنِّی سَقِیمٞ ٨٩﴾.

آنگاه ابراهیم علیه السلام برای قومش گفت: من بیمار هستم و این عذری بود که در آن تعریضی وجود دارد.

﴿فَتَوَلَّوۡاْ عَنۡهُ مُدۡبِرِینَ ٩٠﴾.

آنان ابراهیم علیه السلام را به عقب خویش باقی گذاشتند و همه باهم به مراسم عید خود رفتند.

﴿فَرَاغَ إِلَىٰٓ ءَالِهَتِهِمۡ فَقَالَ أَلَا تَأۡکُلُونَ ٩١﴾.

آنگاه ابراهیم علیه السلام با شتاب همراه تبرش به سوی بت‌های قومش رفت و به گونۀ استهزا برای آن‌ها گفت: چرا از این طعام‌ها که مشرکان برای شما گذاشته‌اند نمی‌خورید؟!

﴿مَا لَکُمۡ لَا تَنطِقُونَ ٩٢﴾.

به شما چه رسیده که سخن نمی‌گویید و چرا پرسش مرا پاسخ نمی‌دهید اگر توان سخن گفتن دارید؟

﴿فَرَاغَ عَلَیۡهِمۡ ضَرۡبَۢا بِٱلۡیَمِینِ ٩٣﴾.

ابراهیم علیه السلام به طرف بت‌ها آمد و آن‌ها را با دست راستش می‌زد و می‌شکست، تا برای کافران ثابت سازد که این بت‌ها نفع و ضرری نمی‌رسانند و حتی از خود هم دفاع کرده نمی‌توانند.

﴿فَأَقۡبَلُوٓاْ إِلَیۡهِ یَزِفُّونَ ٩٤﴾.

قوم ابراهیم علیه السلام شتابان و خشمناک به سویش آمدند؛ در حالی که عملکرد ابراهیم علیه السلام آنان را به هول انداخته بود.

﴿قَالَ أَتَعۡبُدُونَ مَا تَنۡحِتُونَ ٩٥﴾.

ابراهیم علیه السلام با شجاعت و ثبات از آنان پرسید: چگونه بت‌هایی را عبادت می‌کنید که خود شما آن‌ها را به دست‌های خویش ساخته‌اید و چگونه چیز خودساخته می‌تواند معبود باشد؟

﴿وَٱللَّهُ خَلَقَکُمۡ وَمَا تَعۡمَلُونَ ٩٦﴾.

شما عبادت خداوند عزوجل را ترک می‌نمایید؛ در حالی که شما و عملکرد دست‌های شما را او آفریده است.

﴿قَالُواْ ٱبۡنُواْ لَهُۥ بُنۡیَٰنٗا فَأَلۡقُوهُ فِی ٱلۡجَحِیمِ ٩٧﴾.

آنگاه که ابراهیم علیه السلام آنان را با دلیل مغلوبش ساخت به نیروی خویش رو آوردند و گفتند: برای او بنایی بسازید، سپس آن را پر از هیزم کرده آتش برافروزید و ابراهیم را در آن اندازید.

﴿فَأَرَادُواْ بِهِۦ کَیۡدٗا فَجَعَلۡنَٰهُمُ ٱلۡأَسۡفَلِینَ ٩٨﴾.

قوم ابراهیم علیه السلام تدبیری را به کار بردند تا وی را به هلاکت رسانند، اما خداوند عزوجل آنان را خوار و زیانمند ساخت، چنان‌چه آنان را با حجّت مغلوب نمود و تدبیر و حیلۀ آنان را بی‌نتیجه و بی‌اثر کرد.

﴿وَقَالَ إِنِّی ذَاهِبٌ إِلَىٰ رَبِّی سَیَهۡدِینِ ٩٩﴾.

ابراهیم علیه السلام گفت: من به سوی خداوند عزوجل هجرت می‌کنم؛ یعنی از وطن کافران به وطنی که به عبادت و طاعت اوتعالی پرداخته بتوانم هجرت می‌نمایم. سپس گفت: به یقین که پروردگارم مرا در امر دین و دنیای من به بهترین راه هدایت خواهد کرد.

این آیه به مشروعیت هجرت از دار کفر به سوی دار اسلام دلالت دارد؛ البته آنگاه که شخص مؤمن توان انجام عبادت الله عزوجل را نداشته باشد.

﴿رَبِّ هَبۡ لِی مِنَ ٱلصَّٰلِحِینَ ١٠٠﴾.

بعد از آن ابراهیم علیه السلام به حضور پروردگارش دعا کرد که برایش فرزند صالحی عطا کند تا علم و دعوت را از وی به ارث برد.

﴿فَبَشَّرۡنَٰهُ بِغُلَٰمٍ حَلِیمٖ ١٠١﴾.

خداوند عزوجل دعای ابراهیم علیه السلام را پذیرفت و اسماعیل علیه السلام را برایش عطا کرد؛ فرزندی که در خوردسالی هوشیار و در همه امورش با برکت بود.

﴿فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ ٱلسَّعۡیَ قَالَ یَٰبُنَیَّ إِنِّیٓ أَرَىٰ فِی ٱلۡمَنَامِ أَنِّیٓ أَذۡبَحُکَ فَٱنظُرۡ مَاذَا تَرَىٰۚ قَالَ یَٰٓأَبَتِ ٱفۡعَلۡ مَا تُؤۡمَرُۖ سَتَجِدُنِیٓ إِن شَآءَ ٱللَّهُ مِنَ ٱلصَّٰبِرِینَ ١٠٢﴾.

آنگاه که اسماعیل علیه السلام جوان شد و به سنّ رشد رسید، پدرش برای او گفت: از جانب خداوند عزوجل به خواب دیدم و مرا به ذبح تو مأمور ساخته است، رأی تو در این باره چیست؟ (در حالی که خواب پیامبران حق است) اسماعیل علیه السلام با تسلیم و رضا به امر پروردگار و با خوشنودی از پدرش پاسخ داد: به امر الهی در زمینۀ سربریدنم اقدام کن و قطعاً مرا در برابر حکم خدا، اطاعت از فرمانش و طلب ثواب از بارگاه وی صابر خواهی یافت.

﴿فَلَمَّآ أَسۡلَمَا وَتَلَّهُۥ لِلۡجَبِینِ ١٠٣﴾.

چون ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام هردو به امر خداوند بزرگ منقاد شدند و ابراهیم علیه السلام فرزند خود اسماعیل علیه السلام را بر جبینش بر زمین خواباند تا ذبح کند؛

﴿وَنَٰدَیۡنَٰهُ أَن یَٰٓإِبۡرَٰهِیمُ ١٠٤﴾.

خداوند متعال ابراهیم علیه السلام را در آن حالت هولناک و بزرگ مخاطب قرار داد و ندایش کرد:

﴿قَدۡ صَدَّقۡتَ ٱلرُّءۡیَآۚ إِنَّا کَذَٰلِکَ نَجۡزِی ٱلۡمُحۡسِنِینَ ١٠٥﴾.

ای ابراهیم! به راستی که آنچه را خداوند عزوجل به تو در خواب فرمان داده بود انجام دادی. حق‌تعالی همچنان که در برابر تصدیق و اطاعت امرش به تو پاداش داد، به همه کسانی که دستورش را به نیکویی بپذیرند و از وی اطاعت کنند پاداش عطا می‌کند؛ یعنی که ایشان را از سختی‌ها نجات می‌دهد و از بلاها سلامتی می‌بخشد.

﴿إِنَّ هَٰذَا لَهُوَ ٱلۡبَلَٰٓؤُاْ ٱلۡمُبِینُ ١٠٦﴾.

به یقین که فرمان الهی بر ابراهیم علیه السلام به ذبح فرزندش، بلای عظیم و امتحان بزرگی است؛ چنان‌که جز صاحبان عزم به انجام چنین کاری استقامت نمی‌کنند.

﴿وَفَدَیۡنَٰهُ بِذِبۡحٍ عَظِیمٖ ١٠٧﴾.

خداوند عزوجل به عوض اسماعیل علیه السلام گوسفند قوچ بزرگی را فدیه داد تا ابراهیم علیه السلام آن را به جای فرزندش ذبح کند و در نتیجه این امر از جملۀ سنّت‌های مؤکّد در عید قربان شد.

﴿وَتَرَکۡنَا عَلَیۡهِ فِی ٱلۡأٓخِرِینَ ١٠٨﴾.

خداوند عزوجل برای ابراهیم علیه السلام در قرن‌های بعد از وی، یاد نیکو و ستایش پسندیده‌ای را ماندگار ساخت.

﴿سَلَٰمٌ عَلَىٰٓ إِبۡرَٰهِیمَ ١٠٩﴾.

تحفۀ مبارک، سلامتی از همه آفات و امان از هر ترسناکی نثار ابراهیم علیه السلام باد که خلیل خداوند رحمان بود.

﴿کَذَٰلِکَ نَجۡزِی ٱلۡمُحۡسِنِینَ ١١٠﴾.

همچنان که خداوند متعال ابراهیم علیه السلام را به خاطر حسن پذیرش فرمانش پاداش عطا کرد، به همه بندگانی که دستورش را به وجه نیکو بپذیرند پاداش نیکو عطا می‌نماید.

﴿إِنَّهُۥ مِنۡ عِبَادِنَا ٱلۡمُؤۡمِنِینَ ١١١﴾.

به راستی که ابراهیم علیه السلام از بندگان راستکار و اخلاصمند خداوند عزوجل است؛ از بندگانی که به گونۀ شایسته از اوتعالی اطاعت کردند.

﴿وَبَشَّرۡنَٰهُ بِإِسۡحَٰقَ نَبِیّٗا مِّنَ ٱلصَّٰلِحِینَ ١١٢﴾.

خداوند بزرگ، ابراهیم علیه السلام را به فرزندش اسحق مژده داد؛ به فرزندی که وی را در نهایت از پیامبران صالح مقرّر داشت. این مژده پاداشی برای ابراهیم علیه السلام بود که در برابر پایداری، انجام اوامر پروردگار و تسلیم به حکم مولایش به وی عطا شده بود.

﴿وَبَٰرَکۡنَا عَلَیۡهِ وَعَلَىٰٓ إِسۡحَٰقَۚ وَمِن ذُرِّیَّتِهِمَا مُحۡسِنٞ وَظَالِمٞ لِّنَفۡسِهِۦ مُبِینٞ ١١٣﴾.

خداوند عزوجل برکت و شاستگی را بر ابراهیم و اسحق علیهما السلام فرود آورد و از ذرّیۀشان دو گروه را مقرّر داشت: گروهی نیکوکار که از پروردگارشان می‌ترسند و گروهی دیگر که با شرک و گناهان بر خویشتن ستم روا می‌دارند.

﴿وَلَقَدۡ مَنَنَّا عَلَىٰ مُوسَىٰ وَهَٰرُونَ ١١٤﴾.

به راستی که خداوند عزوجل بر موسی و هارون علیهما السلام با اعطای نبوت و رسالت، و با نصرت و تأییدش فضل و احسان کرد.

﴿وَنَجَّیۡنَٰهُمَا وَقَوۡمَهُمَا مِنَ ٱلۡکَرۡبِ ٱلۡعَظِیمِ ١١٥﴾.

حق‌تعالی موسی و هارون علیهما السلام و قوم همراه‌شان را از شرّ بنی‌اسرائیل، یعنی از غرق شدن و از بردگیی که از طرف فرعون بر ایشان تحمیل می‌شد نجات داد.

﴿وَنَصَرۡنَٰهُمۡ فَکَانُواْ هُمُ ٱلۡغَٰلِبِینَ ١١٦﴾.

پروردگار سبحان موسی و هارون علیهما السلام و قوم‌شان را یاری کرد، چنان‌که پیروزی و قدرت بر فرعون و قومش را به دست آوردند و دین‌شان تعالی حاصل کرد.

﴿وَءَاتَیۡنَٰهُمَا ٱلۡکِتَٰبَ ٱلۡمُسۡتَبِینَ ١١٧﴾.

الله عزوجل برای موسی و هارون علیهما السلام تورات را عطا کرد که عقاید و احکام به گونۀ واضح و آشکار در آن بیان شده بود.

﴿وَهَدَیۡنَٰهُمَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلۡمُسۡتَقِیمَ ١١٨﴾.

حق‌تعالی موسی و هارون علیهما السلام را به سوی راه راست رهنمایی کرد؛ آیینی که دین اسلام است و همه پیامبران به تبلیغش مبعوث شده بودند.

﴿وَتَرَکۡنَا عَلَیۡهِمَا فِی ٱلۡأٓخِرِینَ ١١٩﴾.

خداوند بزرگ برای موسی و هارون علیهما السلام در قرن‌های آینده برای همیشه ذکر خیر و ستایش نیکویی را ماندگار ساخت.

﴿سَلَٰمٌ عَلَىٰ مُوسَىٰ وَهَٰرُونَ ١٢٠﴾.

تحفۀ مبارک و پاکیزه، سلامتی از همه آفات، با رضا و کرامتی از جانب خداوند متعال نثار موسی و هارون علیهما السلام باد.

﴿إِنَّا کَذَٰلِکَ نَجۡزِی ٱلۡمُحۡسِنِینَ ١٢١﴾.

همچنان که خداوند عزوجل برای موسی و هارون علیهما السلام پاداش اعمال نیکوی‌شان را عطا کرد، به همانگونه همه بندگانی را که در طاعت‌شان اخلاص داشته باشند پاداش می‌دهد.

﴿إِنَّهُمَا مِنۡ عِبَادِنَا ٱلۡمُؤۡمِنِینَ ١٢٢﴾.

به راستی که موسی و هارون علیهما السلام از بندگان صاحب یقین پروردگار و راسخ در ایمان‌شان بودند.

﴿وَإِنَّ إِلۡیَاسَ لَمِنَ ٱلۡمُرۡسَلِینَ ١٢٣﴾.

به یقین که حضرت الیاس علیه السلام از جملۀ پیامبران الهی است. او که خداوند عزوجل به وسیلۀ رسالت و نبوّت برایش شرف و کرامت بخشید.

﴿إِذۡ قَالَ لِقَوۡمِهِۦٓ أَلَا تَتَّقُونَ ١٢٤﴾.

آنگاه که الیاس علیه السلام برای قومش که از بنی‌اسرائیل بودند گفت: با اخلاص عبادت، ترک شرک و یگانه شناختن خداوند عزوجل تقوای الهی را در پیش گیرید.

﴿أَتَدۡعُونَ بَعۡلٗا وَتَذَرُونَ أَحۡسَنَ ٱلۡخَٰلِقِینَ ١٢٥﴾.

چگونه بتی را عبادت می‌کنید که نفع و ضرری رسانده نمی‌تواند و عبادت خداوندی را کنار می‌گذارید که احسن الخالقین است، موجودات را از عدم آفریده و بعد از مردن زنده می‌گرداند، در آفرینش استحکام بخشیده و صنُع نیکو دارد؟

﴿ٱللَّهَ رَبَّکُمۡ وَرَبَّ ءَابَآئِکُمُ ٱلۡأَوَّلِینَ ١٢٦﴾.

الله عزوجل خداوندی است که تنها وی پروردگار، آفریدگار و روزی دهندۀ شماست، اوست که پدران پیشین شما را آفریده و روزی داده است. بنابراین جز او معبود بر حقّی وجود ندارد.

﴿فَکَذَّبُوهُ فَإِنَّهُمۡ لَمُحۡضَرُونَ ١٢٧﴾.

در نتیجه قوم الیاس علیه السلام پیامبر خویش را تکذیب کردند و یقیناً خداوند عزوجل آنان را در روز قیامت جمع می‌کند و موافق اعمالی که انجام دادند جزا می‌دهد.

﴿إِلَّا عِبَادَ ٱللَّهِ ٱلۡمُخۡلَصِینَ ١٢٨﴾.

مگر آن بندگانی را که در عبادت اخلاص ورزیدند و در طاعتش صداقت داشتند که خداوند عزوجل با فضل و کرمش چنین افرادی را قطعاً از عذاب نجات می‌دهد.

﴿وَتَرَکۡنَا عَلَیۡهِ فِی ٱلۡأٓخِرِینَ ١٢٩﴾.

خداوند عزوجل برای الیاس علیه السلام در جوامعی که بعد از وی می‌آیند، ذکر خیر و ستایش پسندیده‌ای را باقی گذاشت.

﴿سَلَٰمٌ عَلَىٰٓ إِلۡ یَاسِینَ ١٣٠﴾.

تحفۀ مبارک و امان از هر ترسناکی و غمگینی، از جانب خداوند متعال نثار الیاس علیه السلام باد.

﴿إِنَّا کَذَٰلِکَ نَجۡزِی ٱلۡمُحۡسِنِینَ ١٣١﴾.

همچنان که خداوند عزوجل برای الیاس علیه السلام پاداش عطا کرد و کرامت بخشید، به همه بندگانی که در طاعت‌شان اخلاص داشته باشند و از اوتعالی بترسند پاداش و کرامت می‌بخشد.

﴿إِنَّهُۥ مِنۡ عِبَادِنَا ٱلۡمُؤۡمِنِینَ ١٣٢﴾.

به یقین که الیاس علیه السلام از آن بندگان خداوند عزوجل است که در ایمان خویش راستگوی و در دین‌شان اخلاص‌مند‌ند و به پروردگار خود یقین دارند.

﴿وَإِنَّ لُوطٗا لَّمِنَ ٱلۡمُرۡسَلِینَ ١٣٣﴾.

همانا لوط علیه السلام از پیامبران است. خداوند عزوجل او را به رسالتش برگزید و به نبوّتش کرامت بخشید.

﴿إِذۡ نَجَّیۡنَٰهُ وَأَهۡلَهُۥٓ أَجۡمَعِینَ ١٣٤﴾.

خداوند عزوجل لوط علیه السلام و همه خانواده‌اش را از عذاب سختش نجات داد و از مجازاتش سالم نگه داشت.

﴿إِلَّا عَجُوزٗا فِی ٱلۡغَٰبِرِینَ ١٣٥﴾.

اما خداوند عزوجل با کسانی که عذاب شدند زن پیر و ناتوان لوط علیه السلام را هلاک ساخت؛ زیرا او در سرکشی و فساد با آن مردم شرکت داشت.

﴿ثُمَّ دَمَّرۡنَا ٱلۡأٓخَرِینَ ١٣٦﴾.

بعد از آن خداوند عزوجل تکذیب کنندگان قوم لوط را هلاک ساخت، نابودشان نمود و آنان را مایۀ عبرت جهانیان گردانید.

﴿وَإِنَّکُمۡ لَتَمُرُّونَ عَلَیۡهِم مُّصۡبِحِینَ ١٣٧﴾.

ای کافران مکّه! واقعاً شما در سفرهای خود از دیار قوم لوط علیه السلام و از جایگاه آنان در صبحگاهان می‌گذرید.

﴿وَبِٱلَّیۡلِۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ ١٣٨﴾.

همچنان از دیار آنان شب هنگام نیز می‌گذرید. پس چرا در آنچه بدان گرفتار شدند نمی‌اندیشید تا از عذاب خداوند عزوجل بترسید.

﴿وَإِنَّ یُونُسَ لَمِنَ ٱلۡمُرۡسَلِینَ ١٣٩﴾.

بدون شک یونس علیه السلام از جملۀ پیامبران الهی است که خداوند عزوجل او را به رسالتش برگزید و به نبوّتش کرامت بخشید.

﴿إِذۡ أَبَقَ إِلَى ٱلۡفُلۡکِ ٱلۡمَشۡحُونِ ١٤٠﴾.

آنگاه که یونس  علیه السلام ، پیش از آنکه خداوند عزوجل به او اجازه دهد، از دیار قومش گریخت و سپس در کشتیی که پر از مسافران و اموال بود سوار شد.

﴿فَسَاهَمَ فَکَانَ مِنَ ٱلۡمُدۡحَضِینَ ١٤١﴾.

کشتی به خطر غرق روبرو شد، اهل کشتی قرعه انداختند تا به منظور سبکساختن کشتی هر که قرعه به نامش آمد به دریا انداخته شود و قرعه به نام یونس علیه السلام بالا آمد.

﴿فَٱلۡتَقَمَهُ ٱلۡحُوتُ وَهُوَ مُلِیمٞ ١٤٢﴾.

در نتیجه یونس علیه السلام از کشتی به دریا افگنده شد و او را ماهیی بلعید. یونس علیه السلام با گریختن پیش از اجازه، عملی را انجام داده بود که قابل ملامت بود.

﴿فَلَوۡلَآ أَنَّهُۥ کَانَ مِنَ ٱلۡمُسَبِّحِینَ ١٤٣﴾.

اگر یونس علیه السلام قبلاً از اهل صلاح نمی‌بود، بسیار عبادت نمی‌کرد و نیز با تسبیحش به دوام ذکر در شکم ماهی ادامه نمی‌داد و نمی‌گفت: «لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ»،

﴿لَلَبِثَ فِی بَطۡنِهِۦٓ إِلَىٰ یَوۡمِ یُبۡعَثُونَ ١٤٤﴾.

در شکم ماهی تا زمانی که قیامت به وقوع پیوستی و مردم زنده می‌شدند ماندگار می‌شد.

﴿۞فَنَبَذۡنَٰهُ بِٱلۡعَرَآءِ وَهُوَ سَقِیمٞ ١٤٥﴾.

اما خداوند عزوجل او را از شکم ماهی بیرون آورد و در زمین صحرای بی‌آب و علفی که درخت و آبادی نداشت انداخت؛ در حالی که از هول آنچه بر او گذشته بود، بدنی ضعیف و وجود بیمار داشت.

﴿وَأَنۢبَتۡنَا عَلَیۡهِ شَجَرَةٗ مِّن یَقۡطِینٖ ١٤٦﴾.

خداوند عزوجل برای یونس علیه السلام در حالی که در صحرا بود، درخت کدو را رویاند تا در سایه‌اش قرار گیرد و از میوه‌اش بخورد.

﴿وَأَرۡسَلۡنَٰهُ إِلَىٰ مِاْئَةِ أَلۡفٍ أَوۡ یَزِیدُونَ ١٤٧﴾.

بعد از آنکه خداوند عزوجل یونس علیه السلام را نجات داد به سوی صدهزار نفر از مردم قومش فرستاد؛ بلکه از این هم بیشتر بودند.

﴿فَ‍َٔامَنُواْ فَمَتَّعۡنَٰهُمۡ إِلَىٰ حِینٖ ١٤٨﴾.

قومش او را تصدیق کردند و متابعتش نمودند. در نتیجه خداوند عزوجل ایشان را تا آخر مدّت عمرهای‌شان از نعمت‌هایش بهره مند ساخت.

﴿فَٱسۡتَفۡتِهِمۡ أَلِرَبِّکَ ٱلۡبَنَاتُ وَلَهُمُ ٱلۡبَنُونَ ١٤٩﴾.

ای پیامبر! از قومت بپرس: چگونه دختران را که از آن‌ها بد می‌برند به خداوند عزوجل و پسران را که دوست دارند به خود نسبت می‌دهند، این تحکّم باطل و بی‌عدالتی در حکم چیست؟

﴿أَمۡ خَلَقۡنَا ٱلۡمَلَٰٓئِکَةَ إِنَٰثٗا وَهُمۡ شَٰهِدُونَ ١٥٠﴾.

ای پیامبر! از کافران بپرس: آیا در روزی که خداوند عزوجل فرشتگان را (به گمان آنان) دختر آفرید حضور داشتند و اکنون بر مبنای معرفتی گواهی می‌دهند؟

﴿أَلَآ إِنَّهُم مِّنۡ إِفۡکِهِمۡ لَیَقُولُونَ ١٥١﴾.

آگاه باش که پندار و ابراز نظر کافران بر اندیشۀ دروغین، افترای بزرگ و خیال‌های ناپسندی استوار است.

﴿وَلَدَ ٱللَّهُ وَإِنَّهُمۡ لَکَٰذِبُونَ ١٥٢﴾.

می‌گویند که خداوند عزوجل فرزندی دارد، امّا الله تعالی از این امر منزّه است. آنان دروغ می‌گویند و خداوند عزوجل نه زاده شده و نه کسی را زاده است.

﴿أَصۡطَفَى ٱلۡبَنَاتِ عَلَى ٱلۡبَنِینَ ١٥٣﴾.

به چه دلیلی خداوند عزوجل برایش دخترانی را بر گزیده نه پسرانی را و چرا به گمان آنان فرشتگان را دختران مقرّر داشته است؟! خداوند متعال از این برتر است.

﴿مَا لَکُمۡ کَیۡفَ تَحۡکُمُونَ ١٥٤﴾.

این حکم و گزینش نادرست شما بسیار بد است، زیرا دختران را که خود دوست ندارید به خداوند پاک نسبت داده‌اید و پسران را که مورد پسندتان است به خویشتن نسبت می‌دهید.

﴿أَفَلَا تَذَکَّرُونَ ١٥٥﴾.

آیا نمی‌دانید که روا نیست برای خداوند عزوجل فرزندی باشد؛ زیرا او بی‌نیاز است، کسی را نزاده، از کسی زاده نشده و برایش همتایی وجود ندارد.

﴿أَمۡ لَکُمۡ سُلۡطَٰنٞ مُّبِینٞ ١٥٦﴾.

آیا برهان واضحی برای درستی ادّعای خویش به دست دارید که دختران را به خداوند عزوجل نسبت می‌دهید؟

﴿فَأۡتُواْ بِکِتَٰبِکُمۡ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ ١٥٧﴾.

اگر برهان واضحی در کتابی از جانب خداوند عزوجل دارید و راست می‌گویید پس مرا بدان آگاه سازید.

﴿وَجَعَلُواْ بَیۡنَهُۥ وَبَیۡنَ ٱلۡجِنَّةِ نَسَبٗاۚ وَلَقَدۡ عَلِمَتِ ٱلۡجِنَّةُ إِنَّهُمۡ لَمُحۡضَرُونَ ١٥٨﴾.

کافران بین خداوند عزوجل و فرشتگان رابطۀ نسبی و خویشاوندی مقرّر داشته‌اند، اما فرشتگان یقیتاً می‌دانند که خداوند متعال در روز قامت آنان را برای عذاب حاضر می‌آورد. و گفته شده که مراد از «اَلجِنَّة» گروه جنّ است، بنابراین معنی چنین است: یقیناً گروه جنّ می‌دانند که خداوند عزوجل حتماً کافران را در روز قیامت برای محاسبۀ اعمال زنده‌می‌سازد.

﴿سُبۡحَٰنَ ٱللَّهِ عَمَّا یَصِفُونَ ١٥٩﴾.

خداوند بزرگ از اوصافی که دشمنان کافرش او را بدان وصف می‌کنند منزّه و مقدّس است، بلکه اوتعالی تنها و تنها به اوصافی موصوف است که خویشتن را بدان وصف کرده یا پیامبرش او را بدان توصیف نموده است.

﴿إِلَّا عِبَادَ ٱللَّهِ ٱلۡمُخۡلَصِینَ ١٦٠﴾.

اما بندگان اخلاصمند خداوند عزوجل از اوصافی که کافران مشرک اوتعالی را بدان وصف می‌کنند برائت می‌جویند.

﴿فَإِنَّکُمۡ وَمَا تَعۡبُدُونَ ١٦١﴾.

ای کافران! به راستی که شما با بت‌ها و تماثل‌هایی که به عبادت و پرستش آن‌ها مصروف هستید.

﴿مَآ أَنتُمۡ عَلَیۡهِ بِفَٰتِنِینَ ١٦٢﴾.

بدون اینکه خداوند عزوجل بخواهد توانایی ندارید که کسی را گمراه سازید؛

﴿إِلَّا مَنۡ هُوَ صَالِ ٱلۡجَحِیمِ ١٦٣﴾.

مگر کسی را که خداوند متعال او را از اهل دوزخ مقدّر کرده باشد و خودش از گمراهان پیروی‌کند.

﴿وَمَا مِنَّآ إِلَّا لَهُۥ مَقَامٞ مَّعۡلُومٞ ١٦٤﴾.

فرشتگان می‌گویند: هیچ فرشته‌ای موجود نیست مگر اینکه جایگاه ویژه و معلومی در آسمان دارد و برای هر کدام وظفه‌ای است.

﴿وَإِنَّا لَنَحۡنُ ٱلصَّآفُّونَ ١٦٥﴾.

و همانا ما فرشتگان در عبادت و طاعت پروردگار خویش با نظم و ترتیبی ویژه صف می‌زنیم.

﴿وَإِنَّا لَنَحۡنُ ٱلۡمُسَبِّحُونَ ١٦٦﴾.

و ما گروه فرشتگان از اموری که سزاوار شأن خداوند عزوجل نیست، به تقدیس و تنزیه اوتعالی می‌پردازیم و وی را به اوصاف بزرگ ستایش می‌نماییم؛

﴿وَإِن کَانُواْ لَیَقُولُونَ ١٦٧﴾.

اگر چه کافران پیش از آنکه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم به رسالت مبعوث شوند بدون علم و دانشی می‌گفتند:

﴿لَوۡ أَنَّ عِندَنَا ذِکۡرٗا مِّنَ ٱلۡأَوَّلِینَ ١٦٨﴾.

اگر مانند اهل قرن‌های پیشین، برای ما کتاب‌هایی می‌آمد و پیامبرانی برای هدایت ما مبعوث می‌شد؛

﴿لَکُنَّا عِبَادَ ٱللَّهِ ٱلۡمُخۡلَصِینَ ١٦٩﴾.

ما به پروردگار خویش ایمان می‌آوردیم و در عبادت و طاعت مولای خویش اخلاص می‌ورزیدیم؛

﴿فَکَفَرُواْ بِهِۦۖ فَسَوۡفَ یَعۡلَمُونَ ١٧٠﴾.

اما وقتی آیات کتاب حکیم و پیامبری کریم آمد و آنان به راه راست هدایت نمود، به خدای بزرگ کافر شدند. در نهایت قطعاً خواهند دانست که در آتش دوزخ چه عذابی برای آنان آماده شده است.

﴿وَلَقَدۡ سَبَقَتۡ کَلِمَتُنَا لِعِبَادِنَا ٱلۡمُرۡسَلِینَ ١٧١﴾.

به یقین که حکم خداوند عزوجل که وقوعش حتمی است و رد شدنی نیست، به نفع پیامبران الهی از پیش صدور یافته است؛

﴿إِنَّهُمۡ لَهُمُ ٱلۡمَنصُورُونَ ١٧٢﴾.

بر اینکه سرانجام نیکو از آن ایشان است. توفیق الهی، کامیابی و رستگاری همراه‌شان است و خداوند عزوجل آنان را با حجّت و قوّت نیرومند می‌سازد.

﴿وَإِنَّ جُندَنَا لَهُمُ ٱلۡغَٰلِبُونَ ١٧٣﴾.

و همانا فتح و پیروزی از نگاه غلبۀ معنوی و ظاهری در هر جایی که باشد، به ارادۀ خداوند عزوجل نصیب لشکریان الهی است؛ یعنی نصیب مجاهدانی است که در راه خدا و برای بلند بردن دینش جهاد می‌کنند؛ زیرا سرانجام نیکو برای پرهیزگاران است.

﴿فَتَوَلَّ عَنۡهُمۡ حَتَّىٰ حِینٖ ١٧٤﴾.

ای پیامبر! اکنون از کسانی که کافر شدند و از انقیاد امر الهی ابا آوردند، صرف نظر کن تا مهلتی که خداوند بزرگ برای آنان داده بگذرد و هنگام عذاب و گرفتاری آنان فرا رسد.

﴿وَأَبۡصِرۡهُمۡ فَسَوۡفَ یُبۡصِرُونَ ١٧٥﴾.

انتظار بکش و مراقب باش که به زودی خداوند عزوجل با آنان چه می‌کند. خود آنان نیز حتماً انجام اعمال و جزای کفر خویش را خواهند دید.

﴿أَفَبِعَذَابِنَا یَسۡتَعۡجِلُونَ ١٧٦﴾.

آیا در نزول عذاب خداوند عزوجل بر خویشتن عجله می‌کنند و عذابی را که خواهی نخواهی بر آنان فرود می‌آید و برمی‌شمارند؟

﴿فَإِذَا نَزَلَ بِسَاحَتِهِمۡ فَسَآءَ صَبَاحُ ٱلۡمُنذَرِینَ ١٧٧﴾.

اما آنگاه که عذاب خداوند عزوجل بر دشمنانش فرود آید، به صبحگاه بدی مواجه می‌شوند که بسیار نا پسند است.

﴿وَتَوَلَّ عَنۡهُمۡ حَتَّىٰ حِینٖ ١٧٨﴾.

ای پیامبر! از کافران صرف نظر کن تا مهلتی که برای آنان داده شده بگذرد و هنگام عذاب‌شان فرا رسد.

﴿وَأَبۡصِرۡ فَسَوۡفَ یُبۡصِرُونَ ١٧٩﴾.

انتظار بکش و مراقب باش که خداوند بزرگ به زودی با آنان چه می‌کند، خود آنان نیز عاقبت کارها و نتیجۀ اعمال خویش را خواهند دید.

﴿سُبۡحَٰنَ رَبِّکَ رَبِّ ٱلۡعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ ١٨٠﴾.

خداوند با نام‌هایش پاک و منزّه است. او صاحب عزّت است و از هر وصف ناشایسته‌ای که دشمنانش او را بدان وصف کنند بلندتر و پاکتر است.

﴿وَسَلَٰمٌ عَلَى ٱلۡمُرۡسَلِینَ ١٨١﴾.

ستایش بزرگ خداوند سبحان، تحفۀ جاودانی و امان الهی نثار پیامبرانش باد که بزرگوار و بر گزیده‌اند.

﴿وَٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ١٨٢﴾.

و حمد و سپاس از ابتدا تا انتها مخصوص پروردگار جهانیان است، تنها او مستحقّ ستایش و حمد است، از آن‌رو که صفات قایل مدح و کمال برای اوست و به دلیل اینکه نعمت‌های بزرگ و بخش‌های پسندیده‌اش بسیار است و او شکر گزاری در دنیا و آخرت سزاوار است.

تفسیر نور: سوره صافات

تفسیر نور:
سوره صافات آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ وَالصَّافَّاتِ صَفّاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏قسم به آنان که ( در مقام عبودیّت و انقیاد ) محکم صف کشیده‌اند !‏

‏توضیحات : ‏
‏« الصَّآفَّاتِ » : جمع صَآفَّة ، دسته و گروهی که به صف ایستاده‌اند . واژه ( صافّات ) از نظر معنی ، جمع الجمع است . مراد فرشتگان است که برای اجرا اوامر و بندگی خدا صف کشیده‌اند ( نگا : صافّات‌ / 165 و 166 ) . چه بسا مراد صفوف رزمندگان اسلام ، و یا صفوف نماز جماعت ، و یا این که صفهای داعیان و عالمان ، در برابر کافران و منافقان و بزهکاران باشد .‏

سوره صافات آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ فَالزَّاجِرَاتِ زَجْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و قسم به آنان که سخت باز می‌دارند !‏

‏توضیحات : ‏
‏« الزَّاجِرَاتِ » : بازدارندگان . منع کنندگان . مراد فرشتگان است که شیاطین را از استراق سمع باز می‌دارند و ابرها را بدینجا و آنجا می‌رانند . و یا این که مراد رزمندگانی است که دشمنان را از تجاوز به حریم اسلام باز می‌دارند ، و یا این که مراد داعیان و عالمانی است که بی‌دینان را از تجاوز به قرآن و قوانین اسلام به دور می‌دارند و مردمان را از منکرات نهی می‌کنند .‏

سوره صافات آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ فَالتَّالِیَاتِ ذِکْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و قسم به آنان که پیاپی ( آیات خدا را ) تلاوت می‌کنند !‏

‏توضیحات : ‏
‏« التَّالِیَاتِ » : تلاوت کنندگان . مراد فرشتگانی است که کتابهای آسمانی را بر پیغمبران خدا تلاوت می‌نموده‌اند . یا رزمندگان جهادگری است که قلب و جان خویش را به نور تلاوت آیات خدا روشن می‌سازند . و یا این که داعیان و عالمانی مراد است که آیات آسمانی را بر مردم تلاوت و ایشان را به سوی خدا می‌خوانند . « ذِکْراً » : مراد کتابهای آسمانی و از جمله قرآن است ( نگا : نحل‌ / 43 و 44 ، انبیاء / 48 و 105 ) . یادآوری : سه آیه پیشین ، می‌تواند درباره یک گروه ، و یا این که گروههای مختلف باشد .‏

سوره صافات آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ إِلَهَکُمْ لَوَاحِدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قطعاً معبود شما یکی است ( نه بیشتر ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّ إِلهَکُمْ » : سوگندهای سه آیه پیشین ، برای همین امر مهم بود که « الوهیّت‌ » تنها متعلّق به یکی است که صاحب آسمانها و زمین و همه گستره هستی است .‏

سوره صافات آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا وَرَبُّ الْمَشَارِقِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن کسی که خداوند آسمانها و زمین و همه چیزهائی است که در میان آن دو قرار دارد ، و خداوند مشرقها است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَبُّ » : خبر دوم ( إِنَّ ) و یا خبر مبتدای محذوف است . « الْمَشَارِِِق » : جمع مشرِق ، مکان طلوع . مراد خاستگاههای خورشید در ایّام سال است که به خاطر کروی بودن زمین هر نقطه‌ای از آن نسبت به نقطه دیگر مشرِق یا مغرب محسوب می‌شود ، و یا مراد مشرقهای همه ستارگان جهان بوده و ذکر خاصّ بعد از عامّ است و به خاطر اهمّیّت ویژه ، بدانها اشاره شده است . از آنجا که ذکر مشارِق و مغارب پیوسته با هم بوده ، در اینجا مغارب به قرینه مشارِق حذف شده است ( نگا : معارج‌ / 40 ) .‏

سوره صافات آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا زَیَّنَّا السَّمَاء الدُّنْیَا بِزِینَةٍ الْکَوَاکِبِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما نزدیکترین آسمان ( به شما ) را با زینت ستارگان آراسته‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الدُّنْیَا » : از لحاظ صرفی ، اسم تفضیل و مؤنّث ( أَدْنی ) و به معنی نزدیکتر و نزدیکترین است . از لحاظ نحوی صفت ( السَّمَآءُ ) است . مراد نزدیکترین آسمان به ما ساکنان کره زمین است . ذکر این نکته خالی از فایده نیست که همه ستارگانی که فضای بالای سر ما را آراسته‌اند و با چشم خود آنها را می‌بینیم ، از نظر قرآن آسمان اوّل ما است . « الْکَواکِبِ » : بدل ( زِینَةٍ ) است .‏

سوره صافات آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَحِفْظاً مِّن کُلِّ شَیْطَانٍ مَّارِدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما آن را از هر شیطان متمرّدی ، کاملاً حفظ کرده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حِفْظاً » : مفعول مطلق فعل محذوفی است و در اصل چنین است : وَ حَفِظْنَاهَا حِفْظاً . « مَارِدٍ » : متمرّد . سرکش . بی‌خیر و بی‌همه‌چیز . « حِفْظاً مِّنْ . . . » : مراد پاسداری آسمان از نفوذ شیاطین است که هر گاه بخواهند به عالم فرشتگان نزدیک شوند و اخبار حوادث این جهان را بدانند که پیش از وقوع در زمین ، در آسمانهای نزدیک و دوردست منعکس است ، مورد اصابت شهابها قرار می‌گیرند ( نگا : حجر / 17 و 18 ، ملک‌ / 5 ) .‏

سوره صافات آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ لَا یَسَّمَّعُونَ إِلَى الْمَلَإِ الْأَعْلَى وَیُقْذَفُونَ مِن کُلِّ جَانِبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان نمی‌توانند به گروه والامقام ( و صدرنشینان عالم ملکوت ، که فرشتگان کبارند ) دزدکی گوش فرا دهند ( و اسرار غیب را بشنوند ) چرا که از هر سو به سویشان ( تیرهای شهاب ) نشانه می‌رود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَسَّمَّعُونَ » : در اصل ( لا یَتَسَمَّعُونَ ) است . نمی‌توانند دزدکی گوش فرا دهند . یعنی آنان می‌خواهند اخبار ملأ اعلی را بشنوند ، امّا به آنها اجازه داده نمی‌شود . « الْمَلإِ الأعْلی‌ » : گروه برتر . مراد ملائکه کرام و فرشتگان والا مقام عالم بالا است . « یُقْذَفُونَ » : به سویشان تیراندازی می‌شود . رجم می‌گردند .‏

سوره صافات آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ دُحُوراً وَلَهُمْ عَذَابٌ وَاصِبٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان سخت ( به عقب رانده می‌شوند و از صحنه آسمان ) طرد می‌گردند ، و عذاب به تمام و کمالی ( در دنیا ) و دائمی و سرمدی ( در آخرت ) دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دُحُوراً » : طرد . راندن . مفعول مطلق فعل محذوفی است : « یُدْحَرُونَ دُحُوراً » . « وَاصِبٌ » : تامّ و خالص . همیشگی و دائمی . ( نگا : نحل‌ / 52 ) .‏

سوره صافات آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ ثَاقِبٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و امّا از آنان هر که با سرعت استراق سمعی کند ، فوراً آذرخشی سوراخ کننده ( جو آسمان و بدن آن شیطان ) به دنبال او روان می‌گردد ( و وی را می‌سوزاند و نابودش می‌گرداند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلاّ مَنْ . . . » : استثناء از ضمیر ( و ) در ( لا یَسَّمَّعُونَ ) و ( مَنْ ) بدل از آن و یا منصوب و مستثنی است . « خَطِفَ » : ربود . با سرعت برگرفت . معنی مجازی خَطِفَ ، استماع خبر و استراق سمع است . « أَتْبَعَ » : به معنی ( تَبِعَ ) ، یعنی دنبال کرد . تعقیب کرد . « شِهَابٌ » : آذرخش آسمان . « ثَاقِبٌ » : سوراخ کننده . مراد سوزاننده است . یعنی شهابی که دل فضای ظلمانی و بدن شیطان متمرّد را سوراخ سوراخ می‌کند . یا این که جوّ را می‌سوزاند و شیطان متمرّد را آتش می‌زند . یادآوری : آیات پیشین بر اعتقاد جمعی از مشرکان قلم بطلان می‌کشد که شیاطین و اجنّه را مطّلع از غیب می‌دانستند و معبود خویش قرار می‌دادند ( نگا : جنّ‌ / 6 ) .‏

سوره صافات آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ فَاسْتَفْتِهِمْ أَهُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَم مَّنْ خَلَقْنَا إِنَّا خَلَقْنَاهُم مِّن طِینٍ لَّازِبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به منکران بعث و قیامت بگو و ) از ایشان پرس و جو کن که آیا آفرینش ( دوباره ) ایشان سخت‌تر و دشوارتر است یا آفرینش ( آسمانها و زمین و فرشتگان و سایر ) چیزهائی که آفریده‌ایم‌ ؟ ما که ایشان را از گِل چسبنده ناچیزی ( در آغاز خلقت انسان ) آفریده‌ایم ( و بر آفرینش آنان توانا بوده‌ایم . لذا سهل و ساده ایشان را بازآفرینی می‌کنیم و مشکلی در این امر نمی‌بینیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَاسْتَفْتِهِمْ » : از ایشان نظر بخواه . مراد از استفتاء در اینجا تنها اطّلاع از دیدگاه ایشان است و بس . والاّ رأی آنان فاقد ارزش است . « أَهُمْ أَشَدُّ خَلْقاً » : ( نگا : شوری‌ / 29 ، احقاف‌ / 33 ) . « مَنْ » : کسانی که . چیزهائی که . استعمال ( مَنْ ) بدان خاطر است که با اجرام سماوی ذوی‌العقول همچون فرشتگان و پریان وجود دارد و تغلیب است . « أَهُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمْ مَنْ . . . » : مراد از ( مَنْ ) شاید گذشتگان باشد که بسی از اینها قوی‌تر بوده‌اند ( نگا : توبه‌ / 69 ، قصص‌ / 78 ، روم‌ / 9 ، فاطر / 44 ، غافر / 21 و 82 ، محمّد / 13 ، ِ / 36 ) . « لازِبٍ » : چسبنده .‏

سوره صافات آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ عَجِبْتَ وَیَسْخَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امّا تو ( آن قدر مسأله معاد را مسلّم و واضح می‌بینی که از ناباوری ایشان ) تعجّب می‌کنی ، و ایشان ( آن قدر مسأله معاد را محال و ناممکن می‌دانند که هم تو و هم معاد را ) مسخره می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَجِبْتَ وَ یَسْخَرُونَ » : تو در پرتو دلائل بیشمار ، بر قدرت خدای متعال برای ایجاد معاد ، در شگفتی ، و ایشان معاد را مسخره می‌دانند و صحبت تو درباره معاد و شگفت تو از کارشان را به تمسخر می‌گیرند .‏

سوره صافات آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا ذُکِّرُوا لَا یَذْکُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و هنگامی که بدانان ( قدرت خدا و ادلّه قیامت ) تذکّر داده شود ، متذکّر و پندپذیر نمی‌گردند . ( و به کفر و شرک و زشتکاریهای خود ادامه می‌دهند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذُکِّرُوا » : پند داده شدند ( کهف‌ / 57 ، مائده‌ / 13 ، فرقان‌ / 73 ) . « لا یَذْکُرُونَ » : یادآور نمی‌گردند . متذکّر و منتفع نمی‌شوند .‏

سوره صافات آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا رَأَوْا آیَةً یَسْتَسْخِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و هر گاه معجزه‌ای ( از معجزات ) یا دلیلی ( از دلائل دالّ بر قدرت خدا ) را ببینند ، ( نه تنها خود به تمسخر می‌پردازند ، بلکه ) دیگران را به مسخره کردن فرا می‌خوانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَةً » : دلیل و برهان . معجزه . « یَسْتَسْخِرُونَ » : دیگران را به مسخره کردن دعوت می‌کنند . در سخریّه مبالغه و زیاده‌روی می‌کنند .‏

سوره صافات آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و خواهند گفت : این ( چیزی که ما می‌بینیم ) جز جادوی آشکار و روشنی نیست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنْ هذا . . . » : ( نگا : مائده‌ / 110 ، انعام‌ / 7 ، یونس‌ / 76 ، هود / 7 ، نمل‌ / 13 ، سبأ / 43 ) .‏

سوره صافات آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ أَئِذَا مِتْنَا وَکُنَّا تُرَاباً وَعِظَاماً أَئِنَّا لَمَبْعُوثُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا هنگامی که مردیم و خاک و استخوان گشتیم ، ما زنده گردانده می‌شویم‌ ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَإِذَا مِتْنَا . . . » : ( نگا : مؤمنون‌ / 35 و 82 ) .‏

سوره صافات آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ أَوَآبَاؤُنَا الْأَوَّلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا پدران و نیاکان گذشته ما نیز ( زنده می‌گردند که سالیان سال است مرده‌اند و ذرّات وجودشان در پهنه زمین پراکنده و نابود شده است‌ ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَابَاؤُنَا الأوَّلُونَ » : ( نگا : مؤمنون‌ / 24 و 68 ، شعراء / 26 ، قصص‌ / 36 ) .‏

سوره صافات آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ نَعَمْ وَأَنتُمْ دَاخِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : بلی ! ( همه شما زنده می‌شوید ) در حالی که خوار و پست خواهید بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دَاخِرُونَ » : جمع داخر ، خوار و پست . ذلیل و فرمانبردار ( نگا : نحل‌ / 48 ، نمل‌ / 87 ، غافر / 60 ) .‏

سوره صافات آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِنَّمَا هِیَ زَجْرَةٌ وَاحِدَةٌ فَإِذَا هُمْ یَنظُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تنها یک صدا خواهد بود و به ناگاه آنان ( سر از گورها به در آورده و به چیزی که بدیشان وعده داده شده خیره می‌شوند و ) می‌نگرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« زَجْرَةٌ » : فریاد و صدا . مراد نفخه دوم است ( نگا : نازعات‌ / 13 ) . « یَنظُرُونَ » : می‌نگرند . انتظار می‌کشند .‏

سوره صافات آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا یَا وَیْلَنَا هَذَا یَوْمُ الدِّینِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و خواهند گفت : ای وای بر ما ! این ، روز جزا است !‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَا وَیْلَنَا » : ( نگا : انبیاء / 14 و 46 و 97 ، یس‌ / 52 ) .‏

سوره صافات آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ هَذَا یَوْمُ الْفَصْلِ الَّذِی کُنتُمْ بِهِ تُکَذِّبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( و بدیشان پاسخ داده می‌شود : ) این ، روز داوری و حسابرسی است ، همان روزی که در دنیا دروغش می‌نامیدید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْفَصْلِ » : قضاوت و داوری . سخن قاطعانه و نهائی در حل و فصل کشمکش و دشمنانگی . جدائی میان حق و باطل . « یَوْمُ الْفَصْلِ » : مراد روز قیامت است .‏

سوره صافات آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ احْشُرُوا الَّذِینَ ظَلَمُوا وَأَزْوَاجَهُمْ وَمَا کَانُوا یَعْبُدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای فرشتگان من ! ) کسانی را که ( با کفر و زندقه ) به خود ستم کرده‌اند ، همراه با همسران ( کفر پیشه ) آنان ، به همراه آنچه می‌پرستیده‌اند ، جمع‌آوری کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا » : آنچه . مراد بتها است .‏

سوره صافات آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ مِن دُونِ اللَّهِ فَاهْدُوهُمْ إِلَى صِرَاطِ الْجَحِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏غیر از خدا ( هر چه را پرستش می‌کرده‌اند ، همه را یکجا گرد آورید و ) آن گاه آنان را به راه دوزخ راهنمائی کنید ( تا بدان در آیند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن دُونِ اللهِ » : غیر از خدا .‏

سوره صافات آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ وَقِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسْئُولُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان را نگاه دارید که باید بازپرسی شوند ( و از عقائد و اعمالشان پرسیده شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قِفُوهُمْ » : نگاهشان دارید . « مَسْؤُولُونَ » : پرسیدگان . بازخواست شوندگان .‏

سوره صافات آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ مَا لَکُمْ لَا تَنَاصَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مشرکان ! ) شما چرا همدیگر را یاری نمی‌دهید ( و در نجات هم نمی‌کوشید ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَنَاصَرُونَ » : همدیگر را یاری نمی‌دهید . اصل آن ( لا تَتَنَاصَرُونَ ) است .‏

سوره صافات آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ هُمُ الْیَوْمَ مُسْتَسْلِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بلکه آنان امروز کاملاً مطیع و تسلیمند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُسْتَسْلِمُونَ » : افراد منقاد و مطیع .‏

سوره صافات آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ یَتَسَاءلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( در این حال ) بعضی رو به بعضی می‌نمایند و همدیگر را بازخواست می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَتَسَآءَلُونَ » : از همدیگر بازخواست می‌کنند . به گونه کشمکش و سرزنش از یکدیگر سؤالاتی می‌کنند و همدیگر را مقصّر وضع موجود قلمداد می‌نمایند .‏

سوره صافات آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا إِنَّکُمْ کُنتُمْ تَأْتُونَنَا عَنِ الْیَمِینِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مستضعفان به مستکبران ) می‌گویند : شما از راه خیرخواهی به سوی ما می‌آمدید ( تا به ما ضربه بزنید و گمراهمان سازید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَنِ الْیَمِینِ » : از طریق خیرخواهی و دلسوزی . از راه دین . از راه قدرت . مراد این است که شما گفتید : ما خیرخواه شما هستیم ، و آئینی که دارید حق است ، و با زور وادار به گمراهیمان کردید .‏

سوره صافات آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا بَل لَّمْ تَکُونُوا مُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مستکبران به مستضعفان در پاسخ ) می‌گویند : بلکه خودتان بی‌ایمان و بی‌باور بودید ( گناه ما چیست . بروید و خویشتن را سرزنش و نفرین کنید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره صافات آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا کَانَ لَنَا عَلَیْکُم مِّن سُلْطَانٍ بَلْ کُنتُمْ قَوْماً طَاغِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما که هیچ گونه سلطه و قدرتی بر شما نداشتیم ( تا از شما سلب اختیار کنیم ) بلکه خودتان مردمان سرکش و نافرمانی بودید ( و بر حق و حقیقت شوریدید و به چنین روزی افتادید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُلْطَانٍ » : سلطه و قدرت . مراد زور و اجبار است .‏

سوره صافات آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ فَحَقَّ عَلَیْنَا قَوْلُ رَبِّنَا إِنَّا لَذَائِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس عذاب پروردگارمان گریبانگیرمان شد ، و ما باید آن را بچشیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَحَقَّ عَلَیْنَا . . . » : فرمان خدا درباره ما محقّق گشت که ما گمراهان باید روز قیامت عذاب را بچشیم .‏

سوره صافات آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَغْوَیْنَاکُمْ إِنَّا کُنَّا غَاوِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما خودمان گمراه بودیم و شما را هم گمراه کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَاوِینَ » : گمراهان ( نگا : اعراف‌ / 175 ، حجر / 42 ، شعراء / 91 و 94 ) .‏

سوره صافات آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِنَّهُمْ یَوْمَئِذٍ فِی الْعَذَابِ مُشْتَرِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در نتیجه آنان ( همگی ، اعم از راهبران و پیروان ) در عذاب ، با یکدیگر و مشترکند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُشْتَرِکُونَ » : با یکدیگر اشتراک دارند . با همدیگرند .‏

سوره صافات آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا کَذَلِکَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما این گونه با بزهکاران رفتار می‌کنیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِینَ » : با همه بزهکاران تاریخ چنین می‌کنیم .‏

سوره صافات آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّهُمْ کَانُوا إِذَا قِیلَ لَهُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ یَسْتَکْبِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( چرا که ) وقتی که بدانان گفته می‌شد : جز خدا معبودی نیست ، بزرگی می‌نمودند ( و خویشتن را بالاتر از آن می‌دیدند که یکتاپرستی را بپذیرند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَسْتَکْبِرُونَ » : ( نگا : بقره‌ / 34 و 87 ، نساء / 173 ) .‏

سوره صافات آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَقُولُونَ أَئِنَّا لَتَارِکُوا آلِهَتِنَا لِشَاعِرٍ مَّجْنُونٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و می‌گفتند : آیا ما برای ( سخن ) چکامه‌سرای دیوانه‌ای ، معبودهای خویش را رها سازیم‌ ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَاعِرٍ » : مرادشان - زَادَهُمُ اللهُ عَذاباً - پیغمبر گرامی اسلام بود . « شَاعِرٍ مَّجْنُونٍ » : این سخن ، ضدّ و نقیض است . چرا که شاعر برعکس دیوانه از روی اندیشه که زاده خرد است سخن می‌گوید .‏

سوره صافات آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ جَاء بِالْحَقِّ وَصَدَّقَ الْمُرْسَلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( امّا او شاعر و مجنّون نیست و ) بلکه حق را آورده و پیغمبران را تصدیق کرده است . ( محتوای دعوت محمّد و هماهنگی آن با دعوت انبیاء ، دلیل صدق گفتار او است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَقِّ » : مراد آئین اسلام است که عین حقیقت است .‏

سوره صافات آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّکُمْ لَذَائِقُو الْعَذَابِ الْأَلِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شما ( ای مشرکان کوردل ! ) قطعاً عذاب دردناک ( الهی ) را خواهید چشید .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره صافات آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و جز در برابر کارهائی که می‌کرده‌اید کیفر داده نمی‌شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا تُجْزَوْنَ . . . » : ( نگا : یس‌ / 54 ) .‏

سوره صافات آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر بندگان مخلص خدا ( که پروردگارشان از کیفر لغزشهایشان می‌گذرد ، و پاداش مضاعف ده تا هفت صد برابر کردار نیکشان و گاهی افزون بر آن ، بدیشان عطاء می‌فرماید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُخْلَصِینَ » : افراد پاک و بی‌آلایش . کسانی که خداوند ایشان را از نقائص پاکیزه و پالوده کرده است و تمام همّ و غمّ خود را صرف طاعت خدا نموده‌اند ( نگا : یوسف‌ / 24 ، ص‌ / 46 ) .‏

سوره صافات آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ أُوْلَئِکَ لَهُمْ رِزْقٌ مَّعْلُومٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ایشان را روزیِ ویژه و معیّنی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَعْلُومٌ » : مشخّص . ویژه . یعنی دارای صفات مخصوص به خود . مراد مواهب توصیف ناشدنی و غیرقابل درک بهشت است .‏

سوره صافات آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ فَوَاکِهُ وَهُم مُّکْرَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یعنی میوه‌های رنگارنگ . و آنان مکرّم و معزّزند ( و با نهایت احترام از ایشان پذیرائی می‌گردد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَوَاکِهُ » : بدل از ( رزق ) است . تنکیر آن دالّ بر وفور و مرغوبیّت است . « مُکْرَمُونَ » : اشاره به این است که همچون حیوانات ، آذوقه در مقابل آنان ریخته نمی‌شود ، بلکه همچون مهمانان عزیزی ، از ایشان پذیرائی می‌گردد .‏

سوره صافات آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در میان باغها و بوستانهای پر نعمت بهشت بسر می‌برند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَنَّاتِ النَّعِیمِ » : ( نگا : مائده‌ / 65 ، یونس‌ / 9 ، حجّ‌ / 56 ، لقمان‌ / 8 ) .‏

سوره صافات آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ عَلَى سُرُرٍ مُّتَقَابِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بالای تختهای آراسته و مزیّن ، روبه‌روی یکدیگر می‌نشینند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُرُرٍ » : جمع سَریر ، تختها . « مُتَقَابِلِینَ » : روبه‌روی همدیگر . حال ( هُمْ ) است .‏

سوره صافات آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ یُطَافُ عَلَیْهِم بِکَأْسٍ مِن مَّعِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قدحهای می برگرفته از رودبار جاری شراب ، گرداگرد آنان در گردش است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَأْسٍ » : قدح شراب . مراد از واژه کأس در قرآن ، خود شراب است . « مَعِین » : جاری . رودبار روان . مراد چشمه‌سار جاری شراب است که بیانگر فراوانی و بی‌دردسری نگاهداری در خُمره‌ها و بی‌زحمتِ تهیّه و خرید و فروش ، و مصون از کهنگی و تباهی است ( نگا : واقعه‌ / 18 ) .‏

سوره صافات آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ بَیْضَاء لَذَّةٍ لِّلشَّارِبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏می سفیدرنگ و خوشگواری برای نوشندگان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَیْضَآءُ » : سفید رنگ . صفت ( کَأْسٍ ) است . « لَذَّةٍ » : لذیذ . خوشگوار . این واژه مؤنّث ( لَذّ ) به معنی ( لذیذ ) و یا این که مصدر است و برای مبالغه به عنوان وصف به کار رفته است . صفتِ دوم ( کَأْسٍ ) است .‏

سوره صافات آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ لَا فِیهَا غَوْلٌ وَلَا هُمْ عَنْهَا یُنزَفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏نه در آن تباهیها و گرفتاریهائی ( همچون بیهوشی و سردرد و سایر مضرّات و مفاسد ) است ، و نه میخواران از آن به حالت تهوّع ( و استفراغ و عرق و کثرت بول ) در می‌آیند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَوْلٌ » : گرفتاریها و تباهیهائی همچون بیهوشی و خمار و زوال عقل . « عَنْهَا » : به سبب آن . واژه ( عَنْ ) مفید سببیّت است ( نگا : توبه‌ / 114 ، هود / 53 ) . « یُنزَفُونَ » : نَزْف ، به معنی بیرون کشیدن آب از چاه و مانند این است . در اینجا مراد تخلیه بدن از راه استفراغ و عرق کردن و بول زیاد است که میخواره دچار آن می‌شود ( نگا : واقعه‌ / 19 ) .‏

سوره صافات آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ وَعِنْدَهُمْ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ عِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همسرانی دارند با چشمانی درشت و خمارآلود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ » : دارای چشمانی نیم نگاه . دارای چشمانی که تنها با آنها به شوهران زیبای خود نگاه می‌کنند و نه به دیگران ، که کنایه از این است که آنان تنها به شوهران صاحب جمال خود عشق می‌ورزند و جز مهر ایشان را در دل ندارند . دارای چشمانی خمارآلود . « عِینٌ » : جمع عَیْناء ، زنان درشت چشم .‏

سوره صافات آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ کَأَنَّهُنَّ بَیْضٌ مَّکْنُونٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏انگار آنان تخمهای ( شترمرغ ) هستند که ( در زیر بال و پر شترمرغ ) پنهان ( از دید مردمان و گرد و غبار ) باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَیْضٌ » : جمع بَیْضَة ، تخم‌مرغ ( البتّه هر گونه تخم‌مرغی ) . ولی در اینجا شاید مراد تخم شترمرغ است که عربها زنان زیبای سفیدپوست را از لحاظ صفا و شفّافیّت بدان تشبیه می‌کنند . « مَکْنُونٌ » : مستور و پنهان . مراد دور از دسترس بیگانگان و پوشیده در زیر بال و پر و زدوده از گرد و غبار . که اشاره به سفیدی و درخشندگی است .‏

سوره صافات آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ یَتَسَاءلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بعضی ( از این افراد مخلص ) رو به بعضی دیگرمی‌کنند و از یگدیگر می‌پرسند ( که حال چه احوالی دارند ، و در دنیا چه می‌کردند و چه می‌دیدند ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَقْبَلَ بَعْضُهُمْ . . . » : بعضی از بهشتیان رو به بعضی دیگر کنند و . . .‏

سوره صافات آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ قَائِلٌ مِّنْهُمْ إِنِّی کَانَ لِی قَرِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یکی از آنان می‌گوید : من همنشینی ( در دنیا ) داشتم ( که با من درباره دین و قوانین آسمانی مجادله می‌کرد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَرِینٌ » : همنشین . دوست .‏

سوره صافات آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ یَقُولُ أَئِنَّکَ لَمِنْ الْمُصَدِّقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏می‌گفت : آیا تو از زمره کسانی هستی که باور می‌کنند ( به این که بعد از مرگ ، زندگی و رستاخیزی ، و حساب و کتابی ، و سزا و جزائی در میان است‌ ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُصَدِّقِینَ » : تصدیق کنندگان . مؤمنان .‏

سوره صافات آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ أَئِذَا مِتْنَا وَکُنَّا تُرَاباً وَعِظَاماً أَئِنَّا لَمَدِینُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا زمانی که مُردیم و خاک و استخوان شدیم ، آیا ما مورد بازخواست ( از اعمال و اقوال خود ) قرار می‌گیریم و سزا و جزا می‌بینیم‌ ؟ ! .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَمَدِینُونَ » : جمع مَدِین ، بازخواست و بازجوئی شدگان . پاداش و پادافره داده شدگان ( نگا : واقعه‌ / 86 ) .‏

سوره صافات آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ هَلْ أَنتُم مُّطَّلِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( سپس آن بهشتی ، رو به دوستان بهشتی خود کرده ) می‌گوید : آیا شما می‌توانید نگاهی ( به دوزخ ) بیندازید و او را بنگرید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُطَّلِعُونَ » : کسانی که از بالا به پائین بنگرند و دیده‌ور شوند . افراد مشرِف بر چیزی .‏

سوره صافات آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ فَاطَّلَعَ فَرَآهُ فِی سَوَاء الْجَحِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس آن گاه خودش دیده‌ور می‌شود ( و به دوزخ می‌نگرد ) و او را در وسط دوزخ می‌بیند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَوَآءِ » : وسط . ( نگا : دخان‌ / 47 ) . این آیه و آیات دیگری در قرآن بیانگر این واقعیّت است که در قیامت قدرت دید فوق‌العاده‌ای به بهشتیان عطاء می‌شود که فاصله مکانی برای ایشان چندان مطرح نیست ( نگا : اعراف‌ / 44 ) و مطالب و مقاصد هم بدون ثغور و حدود است ( نگا : انبیاء / 102 ، فصّلت‌ / 31 ، زخرف‌ / 71 ، واقعه‌ / 21 ، مرسلات‌ / 42 ) .‏

سوره صافات آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ تَاللَّهِ إِنْ کِدتَّ لَتُرْدِینِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏می‌گوید : به خدا سوگند ! نزدیک بود ( با نیرنگ خود ) مرا پرت کنی و هلاکم سازی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن کِدْتَ » : نزدیک بود که تو . « لَتُرْدینِ » : اصل آن لَتُرْدینی ، از مصدر إرْداء و ماده ( ردی ) ( نگا : طه‌ / 16 ، فصّلت‌ / 23 ) ، مرا پرت کنی . مرا هلاک سازی .‏

سوره صافات آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْلَا نِعْمَةُ رَبِّی لَکُنتُ مِنَ الْمُحْضَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر نعمت ( هدایت و توفیق ) پروردگارم ( دستگیرم ) نبود ، من هم ( هم اینک ) از احضار شدگان ( در دوزخ ) بودم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُحْضَرِینَ » : کسانی که فرشتگان ایشان را در میان دوزخ گرد آورده‌اند ( نگا : روم‌ / 16 ، سبأ / 38 ، یس‌ / 32 و 53 و 75 ، قصص‌ / 61 ) .‏

سوره صافات آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَمَا نَحْنُ بِمَیِّتِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ما دیگر نمی‌میریم‌ ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَفَمَا نَحْنُ . . . » : وقتی که آن بهشتی ، عذاب دوزخ را می‌بیند ، و این همه نعمت و خوشی وصف‌ناشدنی بهشت را هم می‌نگرد ، به گونه تجاهل العارف و انگار که خواب می‌بیند ، سؤال می‌کند : آیا واقعاً ما دیگر نمی‌میریم و جاودانه هستیم‌ ؟ یا این که تحدّث به نعمت می‌کند .‏

سوره صافات آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا مَوْتَتَنَا الْأُولَى وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر مرگ نخستینی که داشتیم ( و بعد از آن برانگیخته شدیم ) و ما هرگز عذاب داده نمی‌شویم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَوْتَتَنَا الأُولی‌ » : مرگ پیشین ما . گاهی عربها - مثل اینجا - واژه اوّل را به کار می‌برند و دومی به دنبال ندارد . لذا مراد همان مرگ بعد از پایان عمر و فرا رسیدن اجل است ( نگا : دخان‌ / 35 و 56 ) .‏

سوره صافات آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( نعمت و کرامتی که خدا به ما روا دیده است ) واقعاً پیروزی بزرگی است ( که به دست آورده‌ایم ، و رستگاری سترگی است از عقاب و عذاب اخرویی که در دنیا از آن می‌ترسیدیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْفَوْزُ الْعَظِیمُ » : پیروزی بزرگ . رستگاری سترگ .‏

سوره صافات آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ لِمِثْلِ هَذَا فَلْیَعْمَلْ الْعَامِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏برای رسیدن به چنین چیزی ، کارکنان باید کار کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذا » : این سعادت عُظمی و نعمت کُبری .‏

سوره صافات آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ أَذَلِکَ خَیْرٌ نُّزُلاً أَمْ شَجَرَةُ الزَّقُّومِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا آن ( همه نعمتهای بیکران و جاویدانی ) که بهشتیان را با آن پذیرائی می‌کنند بهتر است ، یا درخت زقّوم ( نفرت‌انگیز که از آن به دوزخیان می‌دهند ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُزُلاً » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 198 ، کهف‌ / 102 و 107 ، سجده‌ / 19 ) . « الزَّقُّومِ » : نام درختچه بدبو و تلخ مزه‌ای است که در سرزمین تهامه می‌روید و شیره‌ای دارد که اگر به بدن انسان بخورد ، ورم می‌کند .‏

سوره صافات آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا جَعَلْنَاهَا فِتْنَةً لِّلظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما آن را مایه رنج و محنت ستمگران کرده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِتْنَةً » : زحمت و محنت . رنج و عذاب . مراد این است که دوزخیان وادار به خوردن چنین درخت بدبو و تلخی می‌شوند که به جای این که وسیله راحت باشد ، باعث عذاب و رنج بیشتر می‌گردد . ممکن است ( فِتْنَةً ) را به معنی آزمایش دانست . در این صورت اشاره به این است که زقّوم در دنیا وسیله آزمایش ستمگران کفرپیشه است . چرا که کافران گفته و می‌گویند : مگر درخت در آتش می‌روید ؟ !‏

سوره صافات آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّهَا شَجَرَةٌ تَخْرُجُ فِی أَصْلِ الْجَحِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏زقّوم درختی است که در ته دوزخ می‌روید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَخْرُجُ » : بیرون می‌دمد . می‌روید . « أَصْل‌ » : قعر . ته .‏

سوره صافات آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ طَلْعُهَا کَأَنَّهُ رُؤُوسُ الشَّیَاطِینِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شکوفه و میوه آن انگار کلّه‌های شیاطین است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« طَلْعُهَا » : طلع ، شکوفه . نخستین میوه‌ای که بر درخت ظاهر می‌شود ( نگا : انعام‌ / 99 ، شعراء / 148 ) . « رُؤُوسُ الشَّیَاطِینِ » : نماد نهایت زشتی قیافه است که بر اساس انعکاسات ذهنی انسانها ترسیم می‌گردد .‏

سوره صافات آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِنَّهُمْ لَآکِلُونَ مِنْهَا فَمَالِؤُونَ مِنْهَا الْبُطُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏دوزخیان از آن می‌خورند و شکمها را از آن پر و آکنده می‌سازند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَالِئُونَ » : پُر کُنندگان .‏

سوره صافات آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ إِنَّ لَهُمْ عَلَیْهَا لَشَوْباً مِّنْ حَمِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس آب داغ کثیف و آلوده‌ای را بر آن می‌نوشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَشَوباً » : شَوب ، آلوده . آمیخته . مراد آلوده به زردابه و خونابه است ( نگا : ص‌ / 57 ، نبأ / 25 ، حاقّه‌ / 36 ) . « حَمِیمٍ » : آب داغ و جوشان . ( نگا : انعام‌ / 70 ، یونس‌ / 4 ، حجّ‌ / 19 ) .‏

سوره صافات آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ إِنَّ مَرْجِعَهُمْ لَإِلَى الْجَحِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن گاه ( که از زقّوم خوردند و از آب داغِ آلوده نوشیدند ) به دوزخ برمی‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَرْجِعُهُمْ » : رجوع و برگشت ایشان . مراد این است که دوزخیان برای خوردن زقّوم به قعر دوزخ برده می‌شوند ( نگا : صافّات‌ / 64 ) و برای نوشاندن آب داغ و سوزان به مکان دیگری که قرآن روشن نفرموده است ( نگا : رحمن‌ / 44 ) ، سپس هر کسی را به جایگاه عذابش برمی‌گردانند .‏

سوره صافات آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّهُمْ أَلْفَوْا آبَاءهُمْ ضَالِّینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آنان شایسته چنین عذابی هستند . چرا که ) پدران خود را در گمراهی یافته‌اند ( و به دنبال ایشان کورکورانه روان گشته‌اند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلْفَوْا » : ( نگا : بقره‌ / 170 ، یوسف‌ / 25 ) .‏

سوره صافات آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ فَهُمْ عَلَى آثَارِهِمْ یُهْرَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( چنان دل و دین به تقلید نیاکان داده‌اند که انگار ) آنان را به دنبال نیاکانشان به شتاب می‌رانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلی ءَاثَارِهِمْ » : در راه ایشان . به دنبال آنان ( نگا : مائده‌ / 46 ، کهف‌ / 6 ) . « یُهْرَعُونَ » : به شتاب رانده می‌شوند . به سرعت روانه می‌گردند . ( نگا : هود / 78 ) .‏

سوره صافات آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ ضَلَّ قَبْلَهُمْ أَکْثَرُ الْأَوَّلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قبل از اینان هم ، اکثر پیشینیان گمراه بوده‌اند ( چون مثل همین مشرکان از نیاکانشان تقلید کرده‌اند و کورکورانه مسیر ایشان را پیموده‌اند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأوَّلِینَ » : پیشینیان . گذشتگان .‏

سوره صافات آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا فِیهِم مُّنذِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ما در میانشان بیم‌دهندگانی ( برانگیختیم و به سویشان ) روانه کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُنذِرِینَ » : بیم دهندگان . مراد پیغمبرانی است که آنان را به مسؤولیّتهایشان آشنا می‌کردند و ایشان را از فرجام شرک و کفر و بدکرداری و بیدادگری و تقلید کورکورانه از دیگران بیم می‌دادند .‏

سوره صافات آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُنذَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بنگر که فرجام کار بیم داده شدگان چه شده است‌ ؟ ! ( همه نابود شده‌اند و عبرت تاریخ گشته‌اند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُنذَرِینَ » : بیم داده شدگان . یعنی آن کسانی که پیغمبران الهی ، ایشان را از تباهی و گمراهی می‌ترساندند .‏

سوره صافات آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر بندگان پاکیزه و برگزیده خدا ، ( که از این مهلکه جان به در برده‌اند و به بهشت نعیم و فوز عظیم رسیده‌اند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلاّ عِبَادَ اللهِ الْمُخْلَصِینَ » : ( نگا : صافّات‌ / 40 ) .‏

سوره صافات آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ نَادَانَا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِیبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏نوح ما را به فریاد خواند و ما بهترین پاسخ دهندگان ( برای او ) بودیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَقَدْ نَادَانَا . . . » : ( نگا : قمر / 10 ، مؤمنون‌ / 29 ، نوح‌ / 26 و 27 ) .‏

سوره صافات آیه 76
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَجَّیْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْکَرْبِ الْعَظِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما او را و خانواده و پیروان او را از اندوه بزرگ ( تمسخر و آزار قومش ، و طوفان و غرق شدن در امواج کوه پیکر آب ) نجات دادیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَجَّیْنَاهُ . . . » : ( نگا : یونس‌ / 73 ، اعراف‌ / 64 ، شعراء / 119 ، انبیاء / 76 و 77 ) . « الْکَرْبِ » : غم و اندوه ( نگا : انعام‌ / 64 ، انبیاء / 76 ) .‏

سوره صافات آیه 77
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلْنَا ذُرِّیَّتَهُ هُمْ الْبَاقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و نژاد او را بازماندگان ( روی زمین ) کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذُرِّیَّتَهُ . . . » : برخی ، از این آیه چنین برداشت کرده‌اند که تمام نسل بشر بعد از نوح ، از دودمان او به وجود آمده و تمام نژادهای روی زمین به فرزندان وی منتهی می‌شوند . امّا مؤمنان دیگری در خدمت نوح بودند ، و قاعدةً از ایشان هم فرزندانی باقی مانده است ( نگا : هود / 40 ) . همچنین چه بسا طوفان نوح بخش بزرگی از معموره زمین را فرا گرفته باشد ( نگا : التفسیر القرآنی للقرآن ) مگر در بخشهای دیگر مردمانی نبوده‌اند و زاد و ولد نداشته‌اند ؟ به هر حال ، چه این باشد و چه آن ، مسأله مهمّی نیست .‏

سوره صافات آیه 78
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَرَکْنَا عَلَیْهِ فِی الْآخِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و نام نیک او را در میان ملّتهای بعدی باقی گذاردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَرَکْنَا عَلَیْهِ . . . » : مفعول ( تَرَکْنا ) ثَناءً محذوف است . یا این که سَلامٌ عَلی نُوحٍ فِی الْعَالَمِینَ است . ( نگا : صافّات‌ / 108 و 119 و 129 ) . « الآخِرِینَ » : آیندگان . مراد ذکر جمیل و نام نیک و دعای خیر برای او است که بر زبان همه پیروان ادیان آسمانی جاری می‌گردد ( نگا : مریم‌ / 50 ، شعراء / 84 ) .‏

سوره صافات آیه 79
‏متن آیه : ‏
‏ سَلَامٌ عَلَى نُوحٍ فِی الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و آن درود بر نوح ، در میان جهانیان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَلامٌ عَلی نُوحٍ . . . » : اگر واژه ( سَلامٌ ) خبر مبتدای محذوف ( هُوَ ) باشد ، جمله اخباری است و معنی آن در بالا گذشت . و اگر ( سَلامٌ ) مبتدا بشمار آید ، جمله انشائی و برای دعا است و معنی چنین است : درود خدا تا قیامت بر نوح باد . « فِی الْعَالَمِینَ » : در میان همه جهانیان . مراد تا پایان عمر انسانها و نهایت دنیا است .‏

سوره صافات آیه 80
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما این گونه نیکوکاران را پاداش خواهیم داد .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره صافات آیه 81
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چرا که او از بندگان با ایمان ما بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره صافات آیه 82
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ أَغْرَقْنَا الْآخَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس دیگران را غرق کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ثُمَّ » : بعد از نجات نوح و همراهان . « الآخَرِینَ » : دیگران . مراد قوم کافر نوح است .‏

سوره صافات آیه 83
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّ مِن شِیعَتِهِ لَإِبْرَاهِیمَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از زمره دنباله‌روان نوح ( در اصول دین ، و پیمودن راه او در دعوت به توحید و خداشناسی ) ابراهیم بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شِیعَةِ » : پیرو . دنباله‌رو . مراد از پیروی و دنباله‌روی ، تداوم خطّ فکری و مکتبی است . به عبارت دیگر : انبیاء ، همه مبلّغان یک مکتب و استادان یک دانشگاه هستند ، و توحید و عدل و تقوا و اخلاص و بسیاری دیگر از کردارهای پسندیده و خصال حمیده ، تغییرناپذیر و شیوه متّبع همه فرستادگان خدا بوده است .‏

سوره صافات آیه 84
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ جَاء رَبَّهُ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏وقتی که با قلب سالم ( زدوده از شرک ) رو به پروردگارش آورد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَلِیمٍ » : سالم . پاک از شرک . « قَلْبٍ سَلِیمٍ » : ( نگا : شعراء / 89 ) .‏

سوره صافات آیه 85
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ قَالَ لِأَبِیهِ وَقَوْمِهِ مَاذَا تَعْبُدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏زمانی به پدر و قوم خود گفت : اینها چه چیزند که می‌پرستید ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَاذَا » : اینها چه چیزند ؟ سؤال ، جنبه تحقیر بتها و ناپسند شمردن کار پدر را دارد .‏

سوره صافات آیه 86
‏متن آیه : ‏
‏ أَئِفْکاً آلِهَةً دُونَ اللَّهِ تُرِیدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا غیر از خدا ، خواستار معبودهای سراپا دروغ هستید ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِفْکاً » : دروغ محض . کثیف‌ترین دروغ ( نگا : نور / 11 و 12 ، فرقان‌ / 4 ، سبأ / 43 ، احقاف‌ / 11 ، عنکبوت‌ / 17 ) . « أَإِفْکاً ءَالِهَةً » : همزه برای استفهام توبیخی است . واژه ( إِفْکاً ) می‌تواند مفعول به و واژه ( ءَالِهَةً ) بدل ، و یا این که ( إِفْکاً ) مفعول له و ( ءَالِهَةً ) مفعول به باشد . در صورت اخیر ، معنی آیه چنین می‌شود : آیا محض دروغ ، معبودهائی جز خدا را خواستارید ؟‏

سوره صافات آیه 87
‏متن آیه : ‏
‏ فَمَا ظَنُّکُم بِرَبِّ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آخر ، شما درباره پروردگار جهانیان چگونه می‌اندیشید ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَمَا ظَنُّکُمْ . . . » : آیا گمان می‌برید خدای جهانیان نیاز به انبازهائی برای اداره جهان هستی دارد ؟ آیا اگر افرادی یا بتهائی را همچون خدا منشأ اثر بدانید ، فردای قیامت ، خدا به شما چه خواهد گفت و چه خواهد کرد و شما چه پاسخی دارید که بدو بدهید ؟‏

سوره صافات آیه 88
‏متن آیه : ‏
‏ فَنَظَرَ نَظْرَةً فِی النُّجُومِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس نگاهی به ستارگان انداخت . ( انگار می‌خواهد از اوضاع کواکب ، حوادث آینده را پیش‌بینی کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَظَرَ نَظْرَةً . . . » : نگاه ابراهیم به ستارگان آسمانی ، جنبه مطالعه در اسرار آفرینش بود ، هر چند ایشان آن را نگاه منجّمانه می‌پنداشتند .‏

سوره صافات آیه 89
‏متن آیه : ‏
‏ فَقَالَ إِنِّی سَقِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفت : من ناخوش هستم . ( روحم از این کفر و شرک و ظلم بیمار است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَقِیمٌ » : بیمار . « إِنِّی سَقِیمٌ » : مرادِ ابراهیم ، بیماری روح و آزار دل از پندارگرائی و اوهام‌پرستی مردم ، و برداشت ایشان از سخن او بیماری ظاهری بود . به این ترتیب عذر خود را از عدم شرکت در جشن سالیانه ایشان خواست . گویا سحرگاهان غذاهائی در کنار بتها می‌نهادند تا متبرّک شود ، و خودشان از شهر بیرون می‌رفتند . شامگاهان از مراسم صحرا برمی‌گشتند و از آن خوراکیها می‌خوردند .‏

سوره صافات آیه 90
‏متن آیه : ‏
‏ فَتَوَلَّوْا عَنْهُ مُدْبِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان بدو پشت کردند و ( به دنبال مراسم خود ) رفتند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَتَوَلَّوْا عَنْهُ مُدْبِرِینَ » : ( نگا : توبه‌ / 25 ، انبیاء / 57 ، نمل‌ / 80 ، روم‌ / 52 ) .‏

سوره صافات آیه 91
‏متن آیه : ‏
‏ فَرَاغَ إِلَى آلِهَتِهِمْ فَقَالَ أَلَا تَأْکُلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شتابان و نهان ، به سراغ معبودهای ایشان رفت ( و تمسخرکنان فریاد زد ) و گفت : آیا ( از غذاهای رنگارنگ ) نمی‌خورید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَاغَ » : مخفیانه و شتابان رفت . به نهانی رو کرد به .‏

سوره صافات آیه 92
‏متن آیه : ‏
‏ مَا لَکُمْ لَا تَنطِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شما را چه شده است که حرف نمی‌زنید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا لَکُمْ » : شما را چه شده است‌ ؟‏

سوره صافات آیه 93
‏متن آیه : ‏
‏ فَرَاغَ عَلَیْهِمْ ضَرْباً بِالْیَمِینِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏با قدرت هر چه بیشتر ضربه‌های سخت و پیاپی بر آنها فرو کوفت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَاغَ عَلَیْهِمْ » : از بالا بر آنها فرو کوفت . « بِالْیَمِینِ » : با دست راست . با قدرت و قوّت ( نگا : زمر / 67 ) . « رَاغَ عَلَیْهِمْ ضَرْباً » : واژه ( ضَرْباً ) می‌تواند مفعول مطلق ( رَاغَ ) به اعتبار معنی باشد . چرا که معنی چنین است : ضَرَبَهُمْ ضَرْباً . یا این که مصدر است و در معنی اسم فاعل است : رَاغَ عَلَیْهِمْ ضَارِباً . و یا این که مفعول له و معنی آن چنین است : برای زدن به سراغشان رفت .‏

سوره صافات آیه 94
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَقْبَلُوا إِلَیْهِ یَزِفُّونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به طرف ابراهیم دوان دوان آمدند ( و همچون شترمرغ بال گرفتند ، و او را فرو کوفتند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَزِفُّونَ » : می‌شتافتند . به تک ایستادند . حال ضمیر ( و ) در فعل ( أَقْبَلُوا ) است . زَفّ و زَفیف ، دویدن شترمرغ را می‌گویند ، بدان گاه که رفتن و پرواز را آمیزه یکدیگر می‌سازد .‏

سوره صافات آیه 95
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ أَتَعْبُدُونَ مَا تَنْحِتُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ابراهیم بدیشان ) گفت : آیا چیزهائی را می‌پرستید که خودتان می‌تراشید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَنْحِتُونَ » : می‌تراشید ( نگا : اعراف‌ / 74 ، شعراء / 149 ) .‏

سوره صافات آیه 96
‏متن آیه : ‏
‏ وَاللَّهُ خَلَقَکُمْ وَمَا تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند هم شما را آفریده است ، و هم بتهائی را که می‌سازید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مََا تَعْمَلُونَ » : اگر واژه ( ما ) موصوله به شمار آید ، معنی چنین است : خدا هم شما را آفریده است ، و هم ساخته‌هایتان را که بتها است . و اگر ( مَا ) مصدریّه به حساب آید ، مفهوم این می‌شود که خداوند هم شما را آفریده است و هم اعمال شما را . از آنجا که بحث از بتها است‌ ؛ نه از اعمال آدمی ، آیه مورد نظر ، ناظر به این معنی نیست . تازه اگر چنین هم باشد ، بیانگر این واقعیّت است که اعمال انسانها هر چند به اراده آنان انجام می‌گیرد ، امّا اراده و قدرت بر تصمیم‌گیری و نیروهای دیگری که افعال خود را با آن انجام می‌دهند ، همه از ناحیه خدا است . اگر هم بر بتها « ساخته‌های انسان‌ » اطلاق می‌شود ، به خاطر شکلی است که انسان بدانها می‌دهد ، وگرنه ماده آنها را خدا آفریده است . این سخن درست به آن می‌ماند که می‌گویند : این فرش ، آن خانه ، و آن اتومبیل ، ساخته انسان است . مسلّماً منظور این نیست که انسان موادّ آنها را ساخته است . بلکه مراد این است که صورت آنها با دست انسان شکل می‌پذیرد و تغییر ظاهر می‌دهد .‏

سوره صافات آیه 97
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا ابْنُوا لَهُ بُنْیَاناً فَأَلْقُوهُ فِی الْجَحِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مشرکان فریاد زدند و به یکدیگر ) گفتند : برای او چهاردیواری بزرگی بسازید ( و در میان آن آتش بیفروزید ) و او را به میان آتش سوزان و پر اخگر بیفکنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بُنْیَاناً » : ساختمان ( نگا : توبه‌ / 109 و 110 ، نحل‌ / 26 ، کهف‌ / 21 ) . در اینجا مراد چهار دیواری است . « الْجَحِیمِ » : آتش عظیم و سوزان و پر اخگر . نامی از نامهای دوزخ .‏

سوره صافات آیه 98
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَرَادُوا بِهِ کَیْداً فَجَعَلْنَاهُمُ الْأَسْفَلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خلاصه ، آنان ) برای نابودی ابراهیم نقشه‌ای پی افکندند و نیرنگی اندیشیدند ، ولی ما ( او را نجات دادیم و والایش کردیم ، و ) آنان را پست و حقیر و مغلوب و ذلیل نمودیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَیْداً » : نیرنگ . چاره‌اندیشی . در اینجا طرح نابودی ابراهیم و نقشه برچیدن اثرات تبلیغ قولی و عملی او مراد است . « الأسْفَلِینَ » : پستان و خواران . به زیر افتادگان و شکست خوردگان .‏

سوره صافات آیه 99
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ إِنِّی ذَاهِبٌ إِلَى رَبِّی سَیَهْدِینِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ابراهیم گفت : من به سوی پروردگارم می‌روم ، او مرا رهنمود می‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنِّی ذَاهِبٌ إِلی رَبِّی‌ » : بدیهی است خداوند مکانی ندارد . پس مراد مهاجرت از محیط آلوده به محیط پاک است . ابراهیم به دستور خدا به سرزمین انبیاء و کانون وحی الهی ، یعنی شام مهاجرت فرمود ، و راهنمایش در همه جا خدا بود . لذا سفر إِلیَ الله داشت .‏

سوره صافات آیه 100
‏متن آیه : ‏
‏ رَبِّ هَبْ لِی مِنَ الصَّالِحِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگارا ! فرزندان شایسته‌ای به من عطاء کن . ( فرزندانی که بتوانند کار دعوت را به دست گیرند و برنامه مرا تداوم بخشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الصَّالِحِینَ » : شایستگان ( نگا : انبیاء / 72 و 86 ) .‏

سوره صافات آیه 101
‏متن آیه : ‏
‏ فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلَامٍ حَلِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما او را به پسری بردبار و خردمند مژده دادیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غُلامٍ » : پسر نوجوان ( نگا : آل‌عمران‌ / 40 ، کهف‌ / 74 و 80 و 82 ) . « حَلیمٍ » : شکیبا . خردمند .‏

سوره صافات آیه 102
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْیَ قَالَ یَا بُنَیَّ إِنِّی أَرَى فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ فَانظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ یَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏وقتی که ( او متولّد شد و بزرگ گردید و ) به سنّی رسید که بتواند با او به تلاش ( در پی معاش ) ایستد ، ابراهیم بدو گفت : فرزندم ! من در خواب چنان می‌بینم که باید تو را سر ببرم ( و قربانیّت کنم ) . بنگر نظرت چیست‌ ؟ گفت : ای پدر ! کاری که به تو دستور داده می‌شود بکن . به خواست خدا مرا از زمره شکیبایان خواهی یافت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَری فِی الْمَنَامِ » : در خواب می‌بینم . مراد این است که در خواب به من فرمان داده شده است . چرا که خواب انبیاء وحی بشمار است ( نگا : صفوه التفاسیر ) .‏

سوره صافات آیه 103
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِینِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که ( پدر و پسر ) هر دو تسلیم ( فرمان خدا ) شدند ( و ابراهیم پسر را روی شنها دراز کشاند ) و رخساره او را بر خاک انداخت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَسْلَمَا » : تن در دادند . تسلیم قضا و قدر الهی شدند . منقاد فرمان یزدان شدند . « تَلَّهُ » : او را بر خاک انداخت . « لِلْجَبِینِ » : بر رخساره . واژه ( لِ ) به معنی ( عَلی ) ، و ( جَبِین ) به معنی رخساره است .‏

سوره صافات آیه 104
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَادَیْنَاهُ أَنْ یَا إِبْرَاهِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏فریادش زدیم که : ای ابراهیم !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنْ » : حرف تفسیریّه است . چرا که ما بعد آن ، تفسیر و توضیح ماقبل آن است ( نگا : یونس‌ / 2 ) .‏

سوره صافات آیه 105
‏متن آیه : ‏
‏ قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْیَا إِنَّا کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تو خواب را راست دیدی و دانستی ( و برابر فرمان آن عمل کردی و مأموریّت خود را به جای آوردی . دست نگهدار که در این آزمایش بزرگ موفّق شدی . بیش از این رنج تو و فرزندت را نمی‌خواهیم ) ، ما این گونه به نیکوکاران سزا و جزا می‌دهیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صَدَّقْتَ » : باور کردی و راست انگاشتی . یعنی آنچه در خواب دیده بودی ، بدان عمل کردی .‏

سوره صافات آیه 106
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَاء الْمُبِینُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( آزمایش بزرگ که ذبح فرزند با دست پدر است ) مسلّماً آزمایشی است که بیانگر ( ایمان کامل و یقین صادق به خداوند هستی ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْبَلآءُ » : امتحان . آزمون . « الْمُبِینُ » : روشن و آشکار . روشنگر و بیانگر .‏

سوره صافات آیه 107
‏متن آیه : ‏
‏ وَفَدَیْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما قربانی بزرگ و ارزشمندی را فدا و بلاگردان او کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَدَیْنَاهُ » : فدای جان او و بلاگردان عمر وی کردیم . « ذِبْحٍ » : حیوانی که سر بریده می‌شود . مصدر است و به معنی اسم مفعول ، یعنی مذبوح است . مراد قوچ بزرگ و ارزشمندی است که خداوند فرو فرستاد تا به جای فرزند قربانی شود . « عَظِیمٍ » : عظمت این قربانی بیشتر در دو چیز است : یکی این که به فرمان خدا و بلاگردان یکی از انبیاء بود . دیگر این که سنّت و شیوه‌ای شد که تا پایان جهان به صورت برنامه هر ساله مؤمنان بر جای است .‏

سوره صافات آیه 108
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَرَکْنَا عَلَیْهِ فِی الْآخِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و نام نیک او را در میان ملّتهای بعدی باقی گذاردیم ( و اسوه آیندگان با ایمان و قدوه پاکبازان جهانش کردیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَرَکْنَا عَلَیْهِ . . . » : ( نگا : صافّات‌ / 78 و 119 و 129 ) .‏

سوره صافات آیه 109
‏متن آیه : ‏
‏ سَلَامٌ عَلَى إِبْرَاهِیمَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏درود بر ابراهیم !‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَلامٌ . . . » : ( نگا : صافّات‌ / 79 ) .‏

سوره صافات آیه 110
‏متن آیه : ‏
‏ کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما این گونه نیکوکاران را پاداش خیر خواهیم داد .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره صافات آیه 111
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چرا که او از بندگان با ایمان ما بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره صافات آیه 112
‏متن آیه : ‏
‏ وَبَشَّرْنَاهُ بِإِسْحَاقَ نَبِیّاً مِّنَ الصَّالِحِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما او را به ( تولّد ) اسحاق که پیغمبر و از زمره صالحان بود ، مژده دادیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَبِیّاً . . . » : مراد این است که مقدّر بود پیغمبر گردد و از زمره شایستگان شود .‏

سوره صافات آیه 113
‏متن آیه : ‏
‏ وَبَارَکْنَا عَلَیْهِ وَعَلَى إِسْحَاقَ وَمِن ذُرِّیَّتِهِمَا مُحْسِنٌ وَظَالِمٌ لِّنَفْسِهِ مُبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به ابراهیم و ( فرزندش ) اسحاق خیر و برکت دادیم ( در عمر و زندگی ، در نسلهای آینده ، در مکتب و ایمان ، و . . . ) از دودمان این دو ، افرادی نیکوکار به وجود آمدند ، و هم افرادی که ( به خاطر عدم ایمان ) آشکارا به خود ستم کردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُحْسِنٌ » : نیکوکار . مراد مؤمن و مطیع فرمان خدا است . « ظَالِمٌ » : ستمگر . مراد کافر و منافق و گنهکار است .‏

سوره صافات آیه 114
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ مَنَنَّا عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به موسی و هارون واقعاً نعمتهای گرانبهائی بخشیدیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَقَدْ مَنَنَّا . . . » : واقعاً نعمتهای گرانبها و ارزشمندی دادیم ، منّت ، اگر جنبه عملی داشته باشد ، زیبا و پسندیده است و مراد نعمتهای بزرگ و سنگین است . و اگر با لفظ و سخن باشد ، زشت و بدنما است .‏

سوره صافات آیه 115
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَجَّیْنَاهُمَا وَقَوْمَهُمَا مِنَ الْکَرْبِ الْعَظِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان و قوم ایشان را از غم و اندوه بزرگ ( اذیّت و آزار فرعون و فرعونیان ) نجات دادیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْکَرْبِ الْعَظِیمِ » : ( نگا : انبیاء / 76 ، صافّات‌ / 76 ) .‏

سوره صافات آیه 116
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَصَرْنَاهُمْ فَکَانُوا هُمُ الْغَالِبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و آنان را یاری کردیم تا ( بر دشمنانشان ) پیروز شدند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَصَرْنَاهُمْ » : ایشان را یاری دادیم . یعنی موسی و هارون و قوم بنی‌اسرائیل را .‏

سوره صافات آیه 117
‏متن آیه : ‏
‏ وَآتَیْنَاهُمَا الْکِتَابَ الْمُسْتَبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و به آن دو ، کتاب روشنگر ( احکام دین ، و بیانگر رهنمودهای امور زندگی آن روزی ) عطاء کردیم ( که تورات است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُسْتَبِینَ » : واضح و روشن . روشنگر و بیانگر ( نگا : انعام‌ / 55 ) .‏

سوره صافات آیه 118
‏متن آیه : ‏
‏ وَهَدَیْنَاهُمَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و آن دو را به راه راست رهنمود کردیم ( که راه انبیاء و اولیاء است ، و خطر انحراف و گمراهی و سقوط در آن وجود ندارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ » : ( نگا : فاتحه‌ / 6 ) .‏

سوره صافات آیه 119
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَرَکْنَا عَلَیْهِمَا فِی الْآخِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و نام نیک آنان را در اقوام بعد باقی گذاردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ تَرَکْنا عَلَیْها . . . » : ( نگا : صافّات‌ / 78 و 108 ) .‏

سوره صافات آیه 120
‏متن آیه : ‏
‏ سَلَامٌ عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏درود بر موسی و هارون !‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَلامٌ عَلی . . . » : ( نگا : صافّات‌ / 78 و 108 ) .‏

سوره صافات آیه 121
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما این گونه نیکوکاران را پاداش می‌دهیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنّا کَذلِکَ . . . » : ( نگا : انعام‌ / 84 ، یوسف‌ / 22 ، قصص‌ / 14 ) .‏

سوره صافات آیه 122
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّهُمَا مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن دو نفر ، از زمره بندگان مؤمن ما بودند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا » : آنچه . مراد بت است .‏

سوره صافات آیه 123
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّ إِلْیَاسَ لَمِنْ الْمُرْسَلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏الیاس از پیغمبران بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلْیَاسَ » : یکی از پیغمبران بنی‌اسرائیل و از نسل هارون 7 بود .‏

سوره صافات آیه 124
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ أَلَا تَتَّقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏زمانی به قوم خود گفت : آیا پرهیزگاری پیشه خود نمی‌کنید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره صافات آیه 125
‏متن آیه : ‏
‏ أَتَدْعُونَ بَعْلاً وَتَذَرُونَ أَحْسَنَ الْخَالِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا بت بعل را به فریاد می‌خوانید ( و نیازمندیهای خود را از او می‌خواهید ) و آیا بهترین آفرینندگان را رها می‌سازید ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَدْعُونَ » : به فریاد می‌خوانید ( نگا : انعام‌ / 40 و 41 ) . « بَعْلاً » : نام بت معیّنی در بعلبک . هر نوع معبودی که به وسیله آن به خدا تقرّب جویند . جمع آن بُعول است . « أَحْسَنَ الْخَالِقِینَ » : ( نگا : مؤمنون‌ / 14 ) . خالق به معنی مقدّر و اندازه گیرنده ، و یا به معنی آفریدگار است . بت‌پرستان معتقد بودند که بتهایشان آفریننده بوده و در کار آفرینش دست دارند ( نگا : مجمع‌البیان الحدیث ) . « تَذَرُونَ » : ( نگا : بقره‌ / 234 ، شعراء / 166 ) .‏

سوره صافات آیه 126
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهَ رَبَّکُمْ وَرَبَّ آبَائِکُمُ الْأَوَّلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا ، که معبود شما و معبود نیاکان پیشین شما است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أللهَ » : بدل ( أَحْسَنَ ) است . « رَبَّکُمْ » : عطف بیان یا بدل ( اللهَ ) یا صفت آن است . یا این که ( اللهَ ) بدل اوّل و ( رَبَّکُمْ ) بدل دوم ( أَحْسَنَ ) است .‏

سوره صافات آیه 127
‏متن آیه : ‏
‏ فَکَذَّبُوهُ فَإِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان الیاس را تکذیب کردند ، پس ایشان ( توسّط فرشتگان در دوزخ ) گرد آورده می‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَمُحْضَرُونَ » : ( نگا : قصص‌ / 61 ، روم‌ / 16 ، سبأ / 38 ) .‏

سوره صافات آیه 128
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر بندگان مخلص خدا ( که ایشان رستگار و کامگارند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلاّ عِبَادَ . . . » : ( نگا : صافّات‌ / 40 و 74 ) .‏

سوره صافات آیه 129
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَرَکْنَا عَلَیْهِ فِی الْآخِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و نام نیک او را در میان ملّتهای بعدی باقی گذاردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَرَکْنَا عَلَیْهِ . . . » : ( نگا : صافّات‌ / 78 و 108 و 119 ) .‏

سوره صافات آیه 130
‏متن آیه : ‏
‏ سَلَامٌ عَلَى إِلْ یَاسِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏درود بر الیاس !‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلْ یَاسِینَ » : تلفّظ دیگر إلیاس است . همچون سَیْناء و سِینِینَ که هر دو نام سرزمین معیّنی است . یا إبراهیم و أبراهام ، میکال و میکائیل و . . . دیگر این که در آیه 132 که می‌فرماید : إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنینَ . ضمیر مفرد به کار رفته است که مرجع آن إِلْ یاسینَ است . از سوی دیگر ، در همین سوره ، در آیات : سَلامٌ عَلی نُوحٍ ( 79 ) سَلامٌ عَلی إِبْرَاهِیمَ ( 109 ) سَلامٌ عَلی مُوسی وَ هَارُونَ ( 120 ) سلام صدر سخن آیه‌ها به همان پیغمبری برمی‌گردد که مذکور است . بنابراین در اینجا هم سلام بر الیاس است و بس نه پیروان الیاس ، یعنی الیاسیها . به عبارت دیگر ال یاسین ، جمع الیاسی نبوده تا بعد از تخفیف « الیاسین‌ » شده باشد ، همان گونه که برخی معتقدند .‏

سوره صافات آیه 131
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما این چنین پاداش نیکوکاران را خواهیم داد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنّا کَذلِکَ . . . » : ( نگا : صافّات‌ / 80 و 105 و 110 و 121 ) .‏

سوره صافات آیه 132
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏إلیاس از زمره بندگانِ با ایمان ما بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره صافات آیه 133
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّ لُوطاً لَّمِنَ الْمُرْسَلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قطعاً لوط از زمره پیغمبران بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره صافات آیه 134
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ نَجَّیْنَاهُ وَأَهْلَهُ أَجْمَعِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏زمانی ، او و جملگی خاندان و پیروان او را نجات دادیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَهْلَهُ » : خاندان او و پیروان او ( نگا : نمل‌ / 56 ، قمر / 34 ) .‏

سوره صافات آیه 135
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا عَجُوزاً فِی الْغَابِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏نمگر پیرزنی ( که همسر لوط بود و با کافران در اذیّت و آزار مؤمنان همکاری می‌کرد ، و بدین سبب ) از زمره هلاک شدگان گردید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْغَابِرِینَ » : هالکین . نابود شوندگان ( نگا : اعراف‌ / 83 ، حجر / 60 ) .‏

سوره صافات آیه 136
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ دَمَّرْنَا الْآخَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن گاه ( که لوط و مؤمنان را نجات دادیم ) دیگران را درهم کوبیدیم و نابود کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دَمَّرْنَا » : هلاک و نابود کردیم . در هم کوبیدیم ( نگا : اعراف‌ / 137 ، شعراء / 172 ) .‏

سوره صافات آیه 137
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّکُمْ لَتَمُرُّونَ عَلَیْهِم مُّصْبِحِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و شما ( ای اهل مکّه ! در سَفَر تجارتی خود به سرزمین شام ) بامدادان از سرزمین ایشان عبور می‌کنید ( و پیوسته آثار ویران آنان را دید می‌زنید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُصْبِحِینَ » : به روز رسندگان . وارد صبح شدگان . حال است ( نگا : حجر / 66 و 83 ) .‏

سوره صافات آیه 138
‏متن آیه : ‏
‏ وَبِاللَّیْلِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و شامگاهان هم ( مخروبه‌های شهر ایشان سدوم را می‌بینید ) . آیا نمی‌اندیشید و متوجّه نیستید ( که بدکرداری و تباهکاری ایشان ، موجب ویرانی سرزمینشان و بدفرجامی خودشان شده است‌ ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِالَّیْلِ » : حرف ( ب ) به معنی ( فی ) است . مراد از مُصْبِحِینَ و بِالَّیْلِ ، رویهم ، یعنی پیوسته و دائم .‏

سوره صافات آیه 139
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّ یُونُسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مسلّماً یونس هم از زمره پیغمبران بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره صافات آیه 140
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ أَبَقَ إِلَى الْفُلْکِ الْمَشْحُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏زمانی ، او به سوی کشتی پر ( از مسافر و کالا ، بدون اجازه پروردگارش ، از میان قوم خود ) گریخت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَبَقَ » : گریخت . این واژه بیشتر برای گریختن بندگان از پیش صاحبانشان به کار می‌رود . اینجا مراد ترک کردن قوم و قبیله بدون اجازه پروردگار است .‏

سوره صافات آیه 141
‏متن آیه : ‏
‏ فَسَاهَمَ فَکَانَ مِنْ الْمُدْحَضِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( کشتی دچار سانحه شد و می‌بایست بر طبق قرعه ، افرادی از سرنشینان به دریا انداخته شوند ) . یونس در قرعه‌کشی شرکت کرد و از جمله کسانی شد که قرعه به نام ایشان درآمد . ( پس برابر عرف آن روز به دریا انداخته شد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَاهَمَ » : در قرعه‌کشی شرکت کرد . « الْمُدْحَضِینَ » : مغلوبان . قرعه به نام ایشان درآمدگان . فرو انداختگان .‏

سوره صافات آیه 142
‏متن آیه : ‏
‏ فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ وَهُوَ مُلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ماهی او را بلعید ، در حالی که مستحقّ ملامت بود ( و می‌بایست در برابر کاری که کرده بود ، زندانی شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحُوتُ » : نوعی ماهی بزرگ . « مُلِیمٌ » : گناهکار . مستحقّ سرزنش . کسی که کاری کند یا حرفی بزند که سزاوار سرزنش و درخور لومه شود .‏

سوره صافات آیه 143
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَوْلَا أَنَّهُ کَانَ مِنْ الْمُسَبِّحِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر او قبلاً از زمره پرستشگران نمی‌بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُسَبِّحِینَ » : عبادت کنندگان ( نگا : صافّات‌ / 166 ) . دعا کنندگان ( نگا : انبیاء / 79 ، نور / 41 ، سجده‌ / 15 ) .‏

سوره صافات آیه 144
‏متن آیه : ‏
‏ لَلَبِثَ فِی بَطْنِهِ إِلَى یَوْمِ یُبْعَثُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او در شکم ماهی تا روز رستاخیز می‌ماند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَبِثَ » : ماند . « إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ » : تا روزی که برانگیخته شوند . مراد مدفون شدن برای همیشه است . چرا که او در دل ماهی و ماهی در دل زمین تا روز رستاخیز دفن می‌شوند .‏

سوره صافات آیه 145
‏متن آیه : ‏
‏ فَنَبَذْنَاهُ بِالْعَرَاء وَهُوَ سَقِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما او را در یک سرزمین برهوت خالی ( ازدرخت و گیاه ) افکندیم ، در حالی که بیمار و نزار بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَبَذْنَاهُ » : او را انداختیم . او را افکندیم . مراد این است که کاری کردیم که ماهی او را از دهان خود پرت کند . « الْعَرَآءِ » : سرزمین برهوت و خالی از درخت و گیاه و ساختمان . « سَقِیمٌ » : بیمار . ناخوش .‏

سوره صافات آیه 146
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَنبَتْنَا عَلَیْهِ شَجَرَةً مِّن یَقْطِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما کدوبُنی بر بالای او رویانیدیم ( تا در سایه برگهای پهن و مرطوب آن بیارامد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَجَرَةً » : گیاه . بوته . « یَقْطِینٍ » : کدو . کدوبُن بدان خاطر انتخاب شده تا برگهایش روی یونس بیفتد و او را از گزند حوادث در امان دارد .‏

سوره صافات آیه 147
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَرْسَلْنَاهُ إِلَى مِئَةِ أَلْفٍ أَوْ یَزِیدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( یونس کم‌کم بهبودی یافت ) و او را به سوی جمعیّت یک صد هزار نفری یا بیشتر فرستادیم ( تا ایشان را به ایمان آوردن و توبه کردن از بدیها و انجام نیکیها دعوت کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِائَةِ أَلْفٍ » : صد هزار ، مراد قوم خودش است ( نگا : یونس‌ / 98 ) . « أَوْ » : بلکه . یا . عربها چنین حرفی را برای تأکید مطلب پیشین به کار می‌برند .‏

سوره صافات آیه 148
‏متن آیه : ‏
‏ فَآمَنُوا فَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَى حِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان همه ایمان آوردند و ما ایشان را از مواهب فراوان و نعمتهای فراخ زندگی تا مدّت مشخّصی بهره‌مند ساختیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَمَتَّعْنَاهُمْ إِلی حِینٍ » : ( نگا : یونس‌ / 98 ) . مدّت معیّن . یعنی فرا رسیدن اجل آنان و زمان مقدّر ایشان در حیات دنیوی .‏

سوره صافات آیه 149
‏متن آیه : ‏
‏ فَاسْتَفْتِهِمْ أَلِرَبِّکَ الْبَنَاتُ وَلَهُمُ الْبَنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از آنان ( که ساکن مکّه بوده و به دنبال خرافات راه افتاده و معتقدند که فرشتگان دختران خدایند ) بپرس که آیا دختران از آنِ پروردگار تو باشند و پسران از آنِ خودشان‌ ؟ ( آیا این عادلانه است‌ ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْبَنَاتُ » : مراد فرشتگان است که بنا به عقیده تباه خود می‌گفتند : فرشتگان دختران خدایند ( نگا : بقره‌ / 116 ، نحل‌ / 57 ، نجم‌ / 27 ) . البتّه پسر و دختر در پیشگاه خدا ارزش یکسان دارند و معیار شخصیّت هر دو پاکی و تقوا است . ولی استدلال قرآن در اینجا به اصطلاح از باب « ذکر مسلّماتِ خصم‌ » است که مطالب طرف را بگیرند و به خود او باز گردانند . نظیر این معنی ( نگا : نجم‌ / 22 ) .‏

سوره صافات آیه 150
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ خَلَقْنَا الْمَلَائِکَةَ إِنَاثاً وَهُمْ شَاهِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا این که ( وقتی که ) ما فرشتگان را به صورت ماده می‌آفریدیم ، ایشان ناظر ( بر خلقت فرشتگان ) بوده‌اند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَاهِدُونَ » : جمع شاهد ، حاضر و ناظر ( نگا : کهف‌ / 51 ، زخرف‌ / 19 ) .‏

سوره صافات آیه 151
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَا إِنَّهُم مِّنْ إِفْکِهِمْ لَیَقُولُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هان ! آنان تنها از روی دروغها و تهمتهای به هم بافته خود می‌گویند :‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنْ إِفْکِهِمْ » : بنا به دروغهای زشت خود . تنها از روی به هم بافته‌ها و خیال‌پردازیهای خود . « لَیَقُولُونَ » : مقول قول در آیه بعدی است که ( وَلَدَ اللهُ ) است .‏

سوره صافات آیه 152
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَدَ اللَّهُ وَإِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند فرزند زاده است ! قطعاً ایشان دروغگویند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَلَدَ » : زاد . فرزند به دنیاآورد . صاحب فرزند شد .‏

سوره صافات آیه 153
‏متن آیه : ‏
‏ أَصْطَفَى الْبَنَاتِ عَلَى الْبَنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا خدا دختران را بر پسران ترجیح داده است ( در صورتی که به گمان شما پسران از دختران بهترند ؟ تازه اگر برابر اندیشه تباه شما هم بود ، می‌بایست خدا پسران را نصیب خود کند ؛ نه دختران را ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَصْطَفی‌ » : آیا برگزیده است‌ ؟ در اصل ( أَإِصْطَفی ) است . همزه فعل برای تخفیف حذف شده است .‏

سوره صافات آیه 154
‏متن آیه : ‏
‏ مَا لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چه چیزتان شده است ، چگونه داوری می‌کنید ؟ ( هیچ می‌فهمید چه می‌گوئید ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا لَکُمْ . . . » : ( نگا : یونس‌ / 35 ) .‏

سوره صافات آیه 155
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا یادآور نمی‌گردید ( و از این بی‌خبریها به خود نمی‌آئید ، و از این بیهوده‌گوئیها دست بر نمی‌دارید ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَفَلا تَذَکَّرُونَ » : ( نگا : انعام‌ / 80 ، سجده‌ / 4 ، یونس‌ / 3 ) .‏

سوره صافات آیه 156
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ لَکُمْ سُلْطَانٌ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا این که شما دلیل روشن و روشنگری ( در این زمینه ) دارید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُلْطَانٌ » : دلیل و برهان ( نگا : آل‌عمران‌ / 151 ، نساء / 91 و 144 و 153 ، انعام‌ / 81 ) . مراد وحی آسمانی است .‏

سوره صافات آیه 157
‏متن آیه : ‏
‏ فَأْتُوا بِکِتَابِکُمْ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر راست می‌گوئید ( که دلیل و برهانی دارید ) کتاب خود را بیاورید و بنمائید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِکِتَابِکُمْ » : مراد از کتاب ، کتاب آسمانی است . ( نگا : زخرف‌ / 21 ، فاطر / 40 ) .‏

سوره صافات آیه 158
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلُوا بَیْنَهُ وَبَیْنَ الْجِنَّةِ نَسَباً وَلَقَدْ عَلِمَتِ الْجِنَّةُ إِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان معتقد به خویشاوندی و نزدیکی میان خدا و جنّیان هستند . در صورتی که جنّیان می‌دانند که مشرکان ( و هم خودشان ، اگر شرک بورزند ، در میان دوزخ ) حاضر آورده می‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَعَلُوا » : مراد از ضمیر ( و ) مشرکان عرب است . « الْجِنَّةِ » : جنّیان . مراد شیاطین است . « إِنَّهُمْ » : که ایشان . مراد مشرکان عرب ، یا جنّیان است . « لَمُحْضَرُونَ » : ( نگا : روم‌ / 16 ، سبأ / 38 ، یس‌ / 32 و 53 ، صافّات‌ / 127 ) . « نَسَباً » : خویشی و خویشاوندی . قرابت و نسبت . مثلاً می‌گفتند : اهریمن و یزدان دو برادر یکدیگرند . اهریمن شَرور و لئیم ، و یزدان بزرگوار و کریم است . اهریمن و یزدان شریک همدیگرند . اهریمن خالق شرّ و یزدان خالق خیر است .‏

سوره صافات آیه 159
‏متن آیه : ‏
‏ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا یَصِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند ، پاک و منزّه است از توصیفهائی که ( این گروه مشرک و خرافه‌پرست ) می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُبْحَانَ . . . » : ( نگا : انبیاء / 22 ، مؤمنون‌ / 91 ) .‏

سوره صافات آیه 160
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر بندگان مخلص خدا ( که در دوزخ گرد آورده نمی‌شوند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلاّ عِبَادَ . . . » : برخی آنان را مستثنی از حضور در آتش می‌دانند و معنی آن در بالا گذشت . بعضی هم آنان را مستثنی می‌دانند از آنچه مشرکان توصیف می‌کنند . یعنی : جز توصیف بندگان مخلص خدا ، هیچ توصیفی شایسته ذات مقدّس خدا نمی‌باشد . « الْمُخْلَصِینَ » : ( نگا : صافّات‌ / 40 و 74 و 128 ) .‏

سوره صافات آیه 161
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِنَّکُمْ وَمَا تَعْبُدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شما و چیزهائی که پرستش می‌کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَإِنَّکُمْ وَ مَا تَعْبُدُونَ » : اگر واژه ( ما ) موصوله بشمار آید ، معنی چنین خواهد بود : شما و چیزهائی که می‌پرستید . شما با معبودهایتان بمانید . اگر هم واژه ( ما ) مصدریّه به حساب آید ، معنی چنین می‌شود : شما و عبادتی که می‌کنید . شما در گرو عبادتی هستید که می‌کنید .‏

سوره صافات آیه 162
‏متن آیه : ‏
‏ مَا أَنتُمْ عَلَیْهِ بِفَاتِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرگز نمی‌توانید کسی را با فتنه و فساد از خداپرستی منحرف سازید ( و به بت‌پرستی بکشانید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَآ أَنتُمْ » : واژه ( ما ) نافیه است . « عَلَیْهِ » : ضمیر ( ه ) به خداوند بر می‌گردد و جار و مجرور متعلّق به ( فَاتِنِینَ ) است . « فَاتِنِینَ » : گول زنندگان . منحرف کنندگان . مفسدین . حرف ( ب ) زائد و برای تأکید نفی نسبت ما بعد خود از ما قبل خود به کار می‌رود . « مَآ أَنتُمْ عَلَیْهِ بِفَآتِنِینَ » : ای کفّار مکّه ! شما و بتهائی که می‌پرستید یا شما و عبادتی که می‌کنید ، هرگز نمی‌توانید بندگان شایسته خدا را تباه و منحرف سازید ، و گول زنید و فریب دهید .‏

سوره صافات آیه 163
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا مَنْ هُوَ صَالِ الْجَحِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر کسی را که مایل باشد به آتش دوزخ بسوزد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صَالِ » : مخفّف صالی ، کسی که با آتش بسوزد . از ماده ( صلی ) که سوختن با آتش است ( نگا : مریم‌ / 70 ، انشقاق / 12 ) .‏

سوره صافات آیه 164
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُومٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر یک از ما مقام مشخّص و جایگاه جداگانه‌ای داریم ( و در آنجا و در آن پُست به انجام وظیفه مشغول و گوش به فرمان یزدانیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا مِنَّا إِلاّ . . . » : گویندگان کلام فرشتگانند که بت‌پرستان ایشان را دختران خدا می‌پنداشتند .‏

سوره صافات آیه 165
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ما جملگی ( برای اطاعت یزدان و اجرا فرمان خداوند سبحان ) به صف ایستاده‌ایم ( و کسی از ما جرأت حرکت از جای خود ، و گام بیرون نهادن از دائره حوزه کارش را ندارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الصَّآفُّونَ » : به صف ایستادگان ( نگا : صافّات‌ / 1 ) .‏

سوره صافات آیه 166
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ما جملگی ، به تسبیح و تقدیس خدا مشغولیم ( و ستایشگران ایزد بیچونیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُسَبِّحُونَ » : تسبیح گویان ( نگا : انبیاء / 20 و 26 و 27 ) .‏

سوره صافات آیه 167
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنْ کَانُوا لَیَقُولُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر چند مشرکان ( پیش از بعثت ) می‌گفتند :‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنْ » : مخفّف از مثقّله است . اصل آن « إِنَّ » است .‏

سوره صافات آیه 168
‏متن آیه : ‏
‏ لَوْ أَنَّ عِندَنَا ذِکْراً مِّنْ الْأَوَّلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر کتابی همچون کتابهای ( آسمانی ) پیشینیان می‌داشتیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذِکْراً » : مراد کتابی ، همچون کتابهای آسمانی انبیاء است ( نگا : اعراف‌ / 63 و 69 ، حجر / 6 و 9 ، انبیاء / 2 و 24 و 50 ) . « الأوَّلِینَ » : ( نگا : حجر / 10 و 13 ، فاطر / 43 ، شعراء / 26 و 137 و 184 و 196 ) .‏

سوره صافات آیه 169
‏متن آیه : ‏
‏ لَکُنَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما قطعاً بندگان مخلص خدا می‌شدیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُخْلَصِینَ » : ( نگا : صافّات‌ / 40 و 74 و 128 ) .‏

سوره صافات آیه 170
‏متن آیه : ‏
‏ فَکَفَرُوا بِهِ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آرزوی آنان جامه عمل به خود پوشید و بزرگترین کتاب آسمانی قرآن برای ایشان فرو فرستاده شد ) و ایشان بدان کفر ورزیدند ، و فرجام کار خود را خواهند دانست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِهِ » : به آن کتاب آسمانی که قرآن است .‏

سوره صافات آیه 171
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ سَبَقَتْ کَلِمَتُنَا لِعِبَادِنَا الْمُرْسَلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏وعده ما راجع به بندگان فرستاده ما قبلاً ( در لوح محفوظ ) ثبت و ضبط گشته است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَقَدْ سَبَقَتْ کَلِمَتُنَا . . . » : ( نگا : یونس / 19 ، انبیاء / 101 ) .‏

سوره صافات آیه 172
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنصُورُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و آن این که ایشان قطعاً یاری می‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَنصُورُونَ » : یاری شوندگان ( نگا : روم‌ / 47 ، حجّ‌ / 40 ، غافر / 51 ) .‏

سوره صافات آیه 173
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّ جُندَنَا لَهُمُ الْغَالِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و لشکر ما حتماً پیروز می‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْغَالِبُونَ » : چیره شوندگان . پیروزمندان . ( نگا : مجادله‌ / 21 ) . یادآوری : وعده خداوند مبنی بر پیروزی لشکر اسلام و غلبه مؤمنان ، یک وعده مشروط است‌ ؛ نه مطلق . مشروط به بندگان حقیقی و لشکریان راستین خدا بودن و تلاش در مسیر الهی با افکار و برنامه‌های آسمانی .‏

سوره صافات آیه 174
‏متن آیه : ‏
‏ فَتَوَلَّ عَنْهُمْ حَتَّى حِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از آنان دست بدار و ایشان را تا مدّت زمانی معیّن به حال خود واگذار .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَتَوَلَّ عَنْهُمْ » : ایشان را به حال خود بگذار . از آنان روی بگردان و صبر داشته باش ( نگا : نساء / 81 ، انعام‌ / 91 ) . « حَتّی حِینٍ » : تا زمانی . مراد تا زمانی که به تو اجازه جنگ می‌دهیم و تو را بر آنان چیره و پیروز می‌گردانیم و ننگ شکست و رسوائی بدیشان می‌چشانیم .‏

سوره صافات آیه 175
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَبْصِرْهُمْ فَسَوْفَ یُبْصِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آن وقت ) نگاهشان کن ( که چه بلائی بر سرشان می‌آید ) و آنان خود بالاخره خواهند دید ( هزیمت خویش را و نصرت شما را ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَبْصِرْ بِهِمْ » : نگاهشان کن . بنگرشان .‏

سوره صافات آیه 176
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَبِعَذَابِنَا یَسْتَعْجِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا عذاب ما را بشتاب می‌خواهند ؟ ! ( مگر خِرد ندارند ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَسْتَعْجِلُونَ » : بشتاب می‌خواهند . زود فرا رسیدن را می‌خواهند مراد از عذاب مذکور در آیه ، عذاب دنیوی ( نگا : سجده‌ / 28 ) و عذاب اخروی است ( نگا : یونس‌ / 48 ، انبیاء / 38 ، نمل‌ / 71 ، سبأ / 29 ، یس‌ / 48 ) .‏

سوره صافات آیه 177
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِذَا نَزَلَ بِسَاحَتِهِمْ فَسَاء صَبَاحُ الْمُنذَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که عذاب ما در حیاط منازلشان ( و در میدان زندگیشان ) فرود آمد ، بیم‌شدگان چه بامداد بدی خواهند داشت !‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِسَاحَتِهِمْ » : در حیاط ایشان . در میدان زندگی آنان . « سَاحَة‌ » : حیاط ، میدان . « صَبَاحُ » : بامداد . صبح . مراد بامداد بیداری از خواب غفلت ، یا صبح معمولی است که عذاب در چنین وقتی به سراغ ایشان می‌آید .‏

سوره صافات آیه 178
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَوَلَّ عَنْهُمْ حَتَّى حِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏دست از آنان بدار و ایشان را تا مدّت زمانی معیّن به حال خود واگذار .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَوَلَّ . . . » : ( نگا : صافّات‌ / 174 ) . تکرار آیه ، برای تأکید بیشتر است .‏

سوره صافات آیه 179
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَبْصِرْ فَسَوْفَ یُبْصِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آن وقت ، کار آشفته و وضع پریشان ایشان را ) تو ببین ، و آنان خودشان هم ( فرجام بد و حال تباه خویش را ) خواهند دید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَبْصِرْ . . . » : ( نگا : صافّات‌ / 175 ) . تکرار به خاطر تأکید است . یا این که آیه‌های 174 و 175 اشاره به شکست و رسوائی حتمی دنیوی کافران ، و پیروزی و والائی قطعی دنیوی مؤمنان دارد ، و آیه‌های 178 و 179 بیانگر مجازات و کیفر سخت الهی و ناکامی و بدبختی قطعی اخروی افراد بی‌دین و ایمان است .‏

سوره صافات آیه 180
‏متن آیه : ‏
‏ سُبْحَانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پاک و منزّه است خداوندگار تو از توصیفهائی که ( مشرکان درباره خدا به هم می‌بافند و سر هم ) می‌کنند ، خداوندگار عزّت و قدرت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَبُّ الْعِزَّةِ » : خداوند عزّت . صاحب قدرت و قوّت . « الْعِزَّةِ » : غلبه . قوّه .‏

سوره صافات آیه 181
‏متن آیه : ‏
‏ وَسَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏درود بر پیغمبران !‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَلامٌ . . . » : در این سوره بر بسیاری از پیغمبران ، جداگانه درود فرستاده شده است ( نگا : 109 و 130 ) . خدا در اینجا به گونه جمع‌بندی بر همه پیغمبران درود فرستاده و جملگی ایشان را مورد لطف و مرحمت قرار داده است .‏

سوره صافات آیه 182
‏متن آیه : ‏
‏ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ستایش ، یزدان را سزا است که خداوندگار جهانیان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَمْدُ لِلّهِ . . . » : ( نگا : فاتحه‌ / 2 ) .‏