سورۀ ضحی

سورۀ ضحی

مکی است؛ ترتیب آن 93؛ شمار آیات آن 11

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ

﴿وَٱلضُّحَىٰ ١﴾.

به چاشتگاهان و صفایش سوگند یاد می‌کنم که با روشنی خود بر عالم پرتو می‌افگند، با درخشش خویش بر کائنات ارتفاع دارد و در حسن و زیبایی‌اش نشانه‌ای از نشانه‌های قدرت الهی است.

﴿وَٱلَّیۡلِ إِذَا سَجَىٰ ٢﴾.

به شب سوگند یاد می‌کنم آنگاه که با آرامش خود ساکن می‌شود، با تاریکی‌اش خیمه می‌گسترد، با چادرش جهان را زیر پوشش قرار می‌دهد، با سیاهی خود عالم کَون را می‌پوشاند و همه چیز را در زیر بالش محجوب می‌گرداند.

﴿مَا وَدَّعَکَ رَبُّکَ وَمَا قَلَىٰ ٣﴾.

ای محمّد! پروردگارت بعد از محبّت بر تو خشم نکرده، بعد از مقرّب ساختن تو را دور نرانده، بعد از برگزیدن تو را ترک نکرده، فراموش نکرده و بیرون نرانده است، بلکه تو را اختیار کرده و مأوی داده است.

﴿وَلَلۡأٓخِرَةُ خَیۡرٞ لَّکَ مِنَ ٱلۡأُولَىٰ ٤﴾.

هر آینه سرای آخرت در فردوس اعلی از دار دنیا برایت بهتر است؛ زیرا در آنجا شادمانی، مسرّت، نعمت‌های جاودانی و جایگاه راستینی میسّر است، حال آنکه در دنیا سختی و کدورت، غم و اندوه، و مشقّت و دشواری وجود دارد.

﴿وَلَسَوۡفَ یُعۡطِیکَ رَبُّکَ فَتَرۡضَىٰٓ ٥﴾.

سوگند یاد می‌کنم هر آینه خداوند عزوجل اصناف نعمت‌ها و انواع کرامت‌ها چون شادمانی نفس، شادابی دل و راحت بدن را برایت ارزانی می‌کند؛ به اندازه‌ای که تو را راضی و خورسند گرداند.

﴿أَلَمۡ یَجِدۡکَ یَتِیمٗا فَ‍َٔاوَىٰ ٦﴾.

آیا قبل از نبوّت تو را یتیمی نیافت که بعد از ‌آن برایت جایگاه بخشید، بر تو احسان نمود، تو را نگه داشت، سر‌پرستی کرد، پرورش داد، برگزید و نعمت‌هایش را بر تو کامل ساخت.

﴿وَوَجَدَکَ ضَآلّٗا فَهَدَىٰ ٧﴾.

تو را چنان یافت که نمی‌دانستی کتاب و ایمان چیست. آنگاه برایت اموری را که نمی‌دانستی آموخت و تو را به انجام اعمال نیکو، خصایل پسندیده و کار‌های شایسته توفیق بخشید، به رسالت برگزید و به نبوّت اختیار کرد.

﴿وَوَجَدَکَ عَآئِلٗا فَأَغۡنَىٰ ٨﴾.

تو را فقیر یافت، امّا روزی داد و به آنچه عطا کرد قناعت بخشید. نعمت‌های مادی و معنوی را با برکت و خوشنودی برایت عطا نمود و از معارف علمی و فتوحات الهی به اندازه‌ای برایت بخشید که تو را از دنیا بی‌نیاز گرداند.

﴿فَأَمَّا ٱلۡیَتِیمَ فَلَا تَقۡهَرۡ ٩﴾.

پس با یتیم به بدی رفتار مکن، بلکه بر ناتوانی‌اش رحمت نما، دل شکسته‌اش را به دست آر، اشکش را از چهره پاک نما، غمش را کم کن و در عوض والدینش پدر مهربانی باش؛ زیرا تو هم یتیم بودی وباید آن را به یاد داشته باشی.

﴿وَأَمَّا ٱلسَّآئِلَ فَلَا تَنۡهَرۡ ١٠﴾.

امّا سائل را تهدید مکن، بلکه طعامش بده، حاجتش را برآورده ساز، به خواسته‌اش لبّیک بگو، به وی مهربانی کن، حالش را مراعات نما، در نیازمندی معذورش دار و آزرده خاطرش مکن.

﴿وَأَمَّا بِنِعۡمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثۡ ١١﴾.

دربارۀ نعمت پروردگارت که آن را بر تو کامل ساخته سخن بگو، آثار رحمتش بر خویشتن را منتشر نما، نعمت‌های پروردگار کریم و منّان را با شکران یاد‌آوری کن و با جحود و انکار از آن‌ها چشم‌پوشی مکن.

سوره ضحی

سُورَةُ الضُّحَىٰ

بسم الله الرحمن الرحیم

﴿ وَٱلضُّحَىٰ ١ وَٱلَّیۡلِ إِذَا سَجَىٰ ٢ مَا وَدَّعَکَ رَبُّکَ وَمَا قَلَىٰ ٣ وَلَلۡأٓخِرَةُ خَیۡرٞ لَّکَ مِنَ ٱلۡأُولَىٰ ٤ وَلَسَوۡفَ یُعۡطِیکَ رَبُّکَ فَتَرۡضَىٰٓ ٥ أَلَمۡ یَجِدۡکَ یَتِیمٗا فَ‍َٔاوَىٰ ٦ وَوَجَدَکَ ضَآلّٗا فَهَدَىٰ ٧ وَوَجَدَکَ عَآئِلٗا فَأَغۡنَىٰ ٨ فَأَمَّا ٱلۡیَتِیمَ فَلَا تَقۡهَرۡ ٩ وَأَمَّا ٱلسَّآئِلَ فَلَا تَنۡهَرۡ ١٠ وَأَمَّا بِنِعۡمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثۡ ١١﴾

به نام خداوند بخشندۀ مهربان

[1270]قسم به وقت چاشت! . ﴿1﴾و قسم به شب چون بپوشد. ﴿2﴾فرو نگذاشت تو را پروردگار تو و دشمن نداشت. ﴿3﴾و هرآیینه آخرت بهتر خواهد بود تو را از دنیا. ﴿4﴾و البته نعمت خواهد داد تو را پروردگار تو، پس خوشنود خواهى شد. ﴿5﴾آیا یتیم نیافت تو را، پس جاى داد؟. ﴿6﴾و یافت تو را راه گم کرده [1271]، پس راه نمود. ﴿7﴾و یافت تو را تنگدست، پس توانگر ساخت. ﴿8﴾اما یتیم را، پس ستم مکن. ﴿9﴾و اما سائل را، پس بانگ مزن. ﴿10﴾و امّا به نعمت پروردگار خود پس خبر ده. ﴿11﴾

تفسیر نور: سوره ضحى

تفسیر نور:
سوره ضحى آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ وَالضُّحَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏سوگند به روز ( در آن زمان که آفتاب بلند می‌گردد و همه جا را فرا می‌گیرد ) !‏

‏توضیحات : ‏
‏« الضُّحَیا » : روز ( نگا : اعراف‌ / 98 ، طه‌ / 59 ) . چاشتگاه ( نگا : شمس‌ / 1 ) .‏

سوره ضحى آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ وَاللَّیْلِ إِذَا سَجَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏و سوگند به شب در آن هنگام که می‌آرامد ( و تاریک می‌شود و همه‌جا را فرا می‌گیرد ) !‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَجَیا » : آرمید . آرام یافت . آرمیدن شب ، در حقیقت آرمیدن ساکنان آن است ( نگا : المصحف المیسّر ) . تاریک گردید . پوشاند . فرا گرفت ( نگا : فرهنگ لغات قرآن . نمونه . تفهیم القرآن ) .‏

سوره ضحى آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ مَا وَدَّعَکَ رَبُّکَ وَمَا قَلَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگارت تو را رها نکرده است و دشمن نداشته است و مورد خشم قرار نداده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا وَدَّعَکَ » : تو را ترک و رها نکرده است . به ترک تو نگفته است . « مَا قَلَیا » : خشم نگرفته است و دشمن نداشته است .‏

سوره ضحى آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَلْآخِرَةُ خَیْرٌ لَّکَ مِنَ الْأُولَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏و فرجام ( کار و زندگی ) برای تو ، بهتر از آغاز ( آنها ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الآخِرَةُ » : پایان کار . اواخر زندگی . « الأُولَیا » : آغاز کار . اوائل زندگی .‏

سوره ضحى آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏و پروردگارت به تو ( بهروزی و پیروزی و نعمت و قدرت ) عطاء خواهد کرد ، و تو خوشنود خواهی شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَسَوْفَ یُعْطِیکَ » : مراد نزول وحی ، ظهور دین ، تنفیذ فرمان ، خوشبختی و پیروزی بر ملّتهای دیگر است .‏

سوره ضحى آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ یَجِدْکَ یَتِیماً فَآوَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا خدا تو را یتیم نیافت و پناهت داد ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَتِیماً » : پیغمبر هنوز طفل شش ماهه‌ای در شکم مادر بود که پدرش از دنیا رفت . در عمر شش سالگی مادرش آمنه هم وفات کرد . در هشت سالگی پدر بزرگش عبدالمطّلب که سرپرستی او را به عهده داشت دار فانی را وداع گفت . از آن به بعد تحت سرپرستی عمویش ابوطالب قرار گرفت . « ءَاوَیا » : منزل و مأوی داد . پناه داد .‏

سوره ضحى آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَوَجَدَکَ ضَالّاً فَهَدَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏و تو را سرگشته و حیران ( در میان شرکِ بت‌پرستان و یهودیان و مسیحیان ، کفر کافران ، فسق و فجور فاسقان و فاجران ، ظلم و زور قلدران ، کشت و کشتار قبائل به فرمان جاهلان ، و خرافه‌پرستی اینان و آنان ) نیافت و ( در پرتوِ وحی آسمانی به یکتاپرستی یزدانی ) رهنمودت کرد ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« ضَآلاًّ » : گمراه و سرگشته . پیغمبر قبل از نبوّت ، دریای موّاج کفر و شرک و ظلم و فسق و جهل و خرافات محیط را می‌دید و غرق‌شدگان در آن را نظاره می‌کرد ، امّا راه به جائی نمی‌برد . نمی‌دانست چگونه خالق جهان را بپرستد و بدو نزدیک بشود ، و از بارگاه یزدان نجات مردمان را بطلبد . به غار حراء پناه می‌برد و شبها و شبها با خود خلوت می‌کرد و سرگشته در تفکّرات و حیرت‌زده از مشاهده اوضاع به دنبال نجات می‌گشت ، تا در دل غار حراء نور وحی پرتو افکند و او را به حق رهنمود کرد ( نگا : شوری‌ / 52 ، یوسف‌ / 3 ) .‏

سوره ضحى آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ وَوَجَدَکَ عَائِلاً فَأَغْنَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏و تو را فقیر و بی‌چیز نیافت و ثروتمند و دارایت کرد ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَآئِلاً » : فقیر و بی‌چیز ( نگا : توبه‌ / 28 ) . چیزهائی که پیغمبر از پدر به ارث برد ، شتر ماده‌ای و کنیزکی بود ( نگا : جزء عمّ شیخ محمّد عبده ) . خدا او را با سود تجارت ، و ثروت خدیجه ، و غنائم جنگی دارا و بی‌نیاز کرد . آیات گذشته ، بیانگر الطاف و عنایات خاصّ الهی در حق پیغمبر است .‏

سوره ضحى آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَمَّا الْیَتِیمَ فَلَا تَقْهَرْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏حال که چنین است ، یتیم را زبون مدار ( و اموال و دارائی ایشان را با قهر و زور مگیر و تصرّف مکن ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَقْهَرْ » : خوار و زبون مدار . اموال و دارائیشان را با زور مگیر و تصرّف مکن .‏

سوره ضحى آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و گدا را با خشونت مران .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَنْهَرْ » : با خشونت مران . برخی سائل را خواهان دانش و پرسش کننده از مسائل علمی شمرده‌اند .‏

سوره ضحى آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بلکه نعمتهای پروردگارت را بازگو کن ( و از آنها صحبت بدار ، و شکر آنها را با بذل و بخشش بگزار ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَدِّثْ » : صحبت بدار . بازگو کن . بازگو کردن نعمت ، شکرگزاری از آن با قول و فعل ، امکان‌پذیر است . سپاس با زبان ، و بذل و بخشش از آن . ذکر ثروت و قدرت برای تفاخر ، مراد نیست .‏