تفسیر نور: سوره مزّمِّل

تفسیر نور:
سوره مزمل آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای جامه به خود پیچیده !‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُزَّمِّلُ » : جامه به خود پیچیده . گویا پیغمبر اسلام در وقت نزول وحی اغلب با جامه‌ای خود را می‌پوشاند . در اینجا پیغمبر گرامی با همان حالتی مخاطب قرار می‌گیرد که به هنگام وحی پیدا می‌کرد ، و چنین ندائی هم برای ملاطفت با او است‌ ؛ نه معاتبت . اشاره‌ای هم به این دارد که هر مؤمنی که در دل شبها جامه به خود پیچیده است ، بلند شود و خودسازی کند و اندوخته‌ای بیندوزد . صورت اصلی این واژه ( مُتَزَمِّل ) و از باب تفعّل است .‏

سوره مزّمِّل آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏شب ، جز اندکی ( از آن ) بیدار بمان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قُمْ » : پاشو ! برخیز ! مراد برخاستن از خواب و شب‌زنده‌داری و پرداختن به نماز و نیایش است . « قَلِیلاً » : مستثنی است . برابر این آیه ، حضرت تنها اندکی از شب می‌توانست بخوابد .‏

سوره مزّمِّل آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ نِصْفَهُ أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏نیمی از شب ، یا کمی از نیمه بکاه ( تا به یک سوم شب می‌رسد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنْهُ » : از نصف . برابر این آیه ، حضرت می‌توانست دست کم تا یک سوم شب بخوابد .‏

سوره مزّمِّل آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا بر نیمه آن بیفزا ( تا به دو سوم شب می‌رسد ) و قرآن را بخوان خواندنی ( همراه با دقّت و تأمّل ، و در ضمن شمرده و روشن ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیْهِ » : بر نصف . برابر این آیه ، حضرت می‌توانست تا دو سوم شب به خواب رود . « رَتِّلِ الْقُرْءَانَ تَرْتِیلاً » : مراد این است که قرآن را با تلفّظ صحیح حروف و واژه‌ها ، و با تدبّر و تفکّر در مفاهیم و معانی بخواند .‏

سوره مزّمِّل آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلاً ثَقِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما سخن ( پر مسؤولیّت و پر دردسر و لبریز از تکالیف و وظائف ) سنگینی را بر تو نازل خواهیم کرد ( که قرآن است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَوْلاً ثَقِیلاً » : سخن سنگین . مراد قرآن است . سنگین ، دو معنی دارد : الف - دارای رزانت لفظ و متانت معنی ( نگا : قاسمی ) . ب - دارای تکالیف و وظائف و اوامر و نواهی سنگین بر دلها ، و مشکل از نظر تبلیغ مقاصد و تبیین محتوا .‏

سوره مزّمِّل آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْءاً وَأَقْوَمُ قِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏عبادت شبانه ، ( افعال آن ) مؤثّرتر و ماندگارتر ، و اقوال ( آن ) درست‌تر و پابرجاتر است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَاشِئَةَ » : قیام . برخاستن . مراد عبادت شبانه است . مصدر ثلاثی مجرّدی است همچون خَاتِمَة و فَاتِحَة و عَاقِبَة . « وَطْأً » : سنگینی . ثبات . اثر ( نگا : أضواءالبیان ) .‏

سوره مزّمِّل آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ لَکَ فِی اَلنَّهَارِ سَبْحاً طَوِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏تو در روز ، تلاش فراوان و طولانی‌داری ( و به سبب اشتغال به امور زندگی و تبلیغ رسالت ، فراغتی برای پرداختن به قرائت قرآن نخواهی داشت ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَبْحاً » : تلاش و جنبش . مراد اشتغال به امور زندگی و حرکت در راه انجام کار تبلیغ و مأموریّت سنگین پیغمبری است . شنا . گوئی جامعه انسانی ، دریای بیکرانی است که گروه زیادی در آن در حال غرق شدن هستند ، و پیغمبر شناگر نیرومندی است که با کشتی قرآن ، سرگرم نجات آنان است . لذا در پرتو نیایش شبانه باید این کشتی نجات را با دقّت بنگرد و خود را برای چنین مأموریّت و رسالت بزرگی آماده سازد .‏

سوره مزّمِّل آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ وَاذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ وَتَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏نام پروردگارت را بِبَر ، و از همه چیز بِبُر و بدو بپیوند ( و در دلهای شب به نیایش و پرستش او بپرداز ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ » : نام پروردگارت را ببر و به یاد او باش . ذکر خدا بکن . « تَبَتَّلْ » : کناره‌گیری کن . مراد دوری از مردم و با تمام وجود متوجّه خدا شدن و در خلوت شبها به عبادت پرداختن است .‏

سوره مزّمِّل آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَکِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏یزدان ، خداوندگار مشرِق و مغرب ( و همه جهان هستی ) است ، و جز او معبودی نیست ، پس تنها او را به عنوان کارساز و یاور برگیر و برگزین ( و کار و بار خویش را بدو واگذار کن ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَکِیلاً » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 173 ، نساء / 81 ) .‏

سوره مزّمِّل آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ وَاصْبِرْ عَلَى مَا یَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در برابر چیزهائی که می‌گویند شکیبائی کن ، و به گونه پسندیده از ایشان دوری کن .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا یَقُولُونَ » : مراد یاوه‌سرائیهای کافران و مشرکان است . « أُهْجُرْهُمْ » : به ترک ایشان بگوی . از آنان دوری کن . « هَجْراً جَمِیلاً » : دوری و رویگردانی زیبا و پسندیده . یعنی در مسیر دعوت گاهی لازم است به گونه محترمانه و شایسته ، از بدگوئی دشمنان رویگردان شد ، و بدون عتاب و انتقام موقّتاً به ترک ایشان گفت .‏

سوره مزّمِّل آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ وَذَرْنِی وَالْمُکَذِّبِینَ أُولِی النَّعْمَةِ وَمَهِّلْهُمْ قَلِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏مرا با ثروتمندانی واگذار که ( تو را و رسالت آسمانی را دروغ می‌نامند و ) تکذیب می‌دارند ، و با آسودگی خاطر آنان را اندکی مهلت بده . ( خود دانم و ایشان ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُوْلِی‌النَّعْمَةِ » : صاحبان نعمت . اشخاص دارا . « مَهِّلْهُمْ » : ایشان را به آرامی و بدون دغدغه خاطر ، مهلت و فرصت بده ، و آنان را به خود واگذار .‏

سوره مزّمِّل آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ لَدَیْنَا أَنکَالاً وَجَحِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏نزد ما غل و زنجیرها و آتش سوزان دوزخ است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنکَالاً » : جمع نِکلْ ، هر نوع غل و زنجیر سنگین و بند گران .‏

سوره مزّمِّل آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ وَطَعَاماً ذَا غُصَّةٍ وَعَذَاباً أَلِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و همچنین خوراک گلوگیری و عذاب دردناکی موجود است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غُصَّةٍ » : هرچیزی که در گلو گیر کند و نه بیرون بیاید و نه درون برود . همچون استخوان و خار ( نگا : ابراهیم‌ / 17 ، دخان‌ / 43 - 46 ، غاشیه‌ / 6 ) .‏

سوره مزّمِّل آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَالْجِبَالُ وَکَانَتِ الْجِبَالُ کَثِیباً مَّهِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی ، زمین و کوهها سخت به لرزش و جنبش درمی‌آید و ( چنان کوهها در هم کوبیده می‌شود که ) کوهها به توده‌های پراکنده و تپه‌های ریگ روان تبدیل می‌گردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَرْجُفُ » : می‌لرزد و می‌جنبد ( نگا : اعراف‌ / 78 و 91 و 155 ، عنکبوت / 37 ) . « کَثِیباً » : توده شن . تپه ریگ . « مَهِیلاً » : پراکنده . روان . اسم مفعول از ماده ( هیل ) .‏

سوره مزّمِّل آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا أَرْسَلْنَا إِلَیْکُمْ رَسُولاً شَاهِداً عَلَیْکُمْ کَمَا أَرْسَلْنَا إِلَى فِرْعَوْنَ رَسُولاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای اهل مکّه ! ) ما پیغمبری را به سوی شما فرستاده‌ایم که ( در روز قیامت ) گواه بر شما است ، همان گونه که به سوی فرعون پیغمبری را فرستاده بودیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَسُولاً » : مراد حضرت محمّد ( ص ) است . « شَاهِداً » : ( نگا : نساء / 41 ) .‏

سوره مزّمِّل آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ فَعَصَى فِرْعَوْنُ الرَّسُولَ فَأَخَذْنَاهُ أَخْذاً وَبِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏فرعون با آن پیغمبر به مخالفت برخاست ، و ما هم او را به سختی فرو گرفتیم ( و به مجازات شدیدی گرفتار ساختیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَبِیلاً » : سخت و شدید . سنگین . « فَأَخَذْنَاهُ » : ( نگا : اعراف‌ / 130 ، عنکبوت‌ / 40 ) .‏

سوره مزّمِّل آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ فَکَیْفَ تَتَّقُونَ إِن کَفَرْتُمْ یَوْماً یَجْعَلُ الْوِلْدَانَ شِیباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر کافر شوید ، چگونه خود را از ( عذاب شدید ) روزی برکنار می‌دارید که ( ترس و هراس آن ) کودکان را پیر می‌سازد ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْوِلْدَانَ » : جمع وَلید ، کودکان ( نگا : نساء / 75 ، شعراء / 18 ) . نوجوانان ( نگا : انسان‌ / 19 ) . « شِیباً » : جمع أَشْیَب ، پیران مو سپید .‏

سوره مزّمِّل آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ السَّمَاء مُنفَطِرٌ بِهِ کَانَ وَعْدُهُ مَفْعُولاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن روز آسمان ( با همه قوت و عظمتی که دارد ، از خوف و هول قیامت ) از هم شکافته می‌گردد . وعده خدا قطعاً به وقوع می‌پیوندد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُنفَطِرٌ » : شکافته . « وَعْدُهُ » : مراد حوادث روز قیامت است که خدا از آنها خبر داده است . « مَفْعُولاً » : انجام پذیرفته ( نگا : نساء / 47 ، انفال‌ / 42 و 44 ، اسراء / 5 و 108 ، احزاب‌ / 37 ) .‏

سوره مزّمِّل آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ هَذِهِ تَذْکِرَةٌ فَمَن شَاء اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏اینها اندرز و یادآوری است ، هرکس که خواستار ( استفاده از آنها ) است ، او راهی را به سوی پروردگار خود برمی‌گزیند ( و خویشتن را به سعادت ابدی می‌رساند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَذْکِرَةٌ » : پند و اندرز . تذکّر و یادآوری . « فَمَن شَآءَ . . . » : مردمان در انتخاب راه یا چاه آزادند ( نگا : کهف‌ / 29 ) . مفعول ( شَآءَ ) محذوف است و می‌تواند از جنس جواب و مقدّر باشد . یعنی : فَمَن شَآءَ اتِّخَاذَ سَبِیلٍ إِلی رَبِّهِ تَعَالیَ اتَّخَذَ . یا این که به مناسبت ماقبل ، پند گرفتن مقدّر شود . یعنی : فَمَن شَآءَ الإِتِّعَاظَ اتَّخَذَ إِلی رَبِّهِ سَبِیلاً . بدین مفهوم که هر که قصد دارد که پند گیرد ، با ایمان و طاعت ، به خدا خود را نزدیک سازد .‏

سوره مزّمِّل آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنَى مِن ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطَائِفَةٌ مِّنَ الَّذِینَ مَعَکَ وَاللَّهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ عَلِمَ أَن لَّن تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَیْکُمْ فَاقْرَؤُوا مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلِمَ أَن سَیَکُونُ مِنکُم مَّرْضَى وَآخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ یَبْتَغُونَ مِن فَضْلِ اللَّهِ وَآخَرُونَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَاقْرَؤُوا مَا تَیَسَّرَ مِنْهُ وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَأَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنفُسِکُم مِّنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ هُوَ خَیْراً وَأَعْظَمَ أَجْراً وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگارت می‌داند که تو و گروهی از کسانی که با تو هستند ، نزدیک به دو سوم شب ، یا نصف ، و یا یک سوم آن را ( نمی‌خوابید و به عبادت می‌پردازید و ) به نماز می‌ایستید . خدا است که اوقات شب و روز را می‌داند و دقیقاً تعیین می‌کند . او می‌داند که شما نمی‌توانید ( ساعات شب و روز را دقیقاً تعیین کنید و ) حساب آن را داشته باشید ، لذا ( برای شما تخفیف قائل شد و ) بر شما بخشید . پس آن مقدار از قرآن را ( در نماز ) بخوانید که برایتان میسّر است . خدا می‌داند که کسانی از شما بیمار می‌شوند ، و گروهی دیگر برای جستجوی روزی و به دست آوردن نعمت خدا در زمین مسافرت می‌کنند ، و دسته دیگر در راه خدا می‌جنگند . لذا آن مقدار که برایتان ممکن است و توانائی دارید ( در نماز شبانه ) قرآن بخوانید . نماز بگزارید ، و زکات مال به در کنید ، و قرض‌الحسنه به خدا دهید . هر خوبی و خیری را که برای خود پیشاپیش می‌فرستید ، آن را نزد خداوند بهتر و با پاداش بیشتری خواهید یافت . از خدا آمرزش بخواهید ، چرا که خدا آمرزگار و مهربان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَدْنی‌ » : کمتر . « یُقَدِّرُ الَّیْلَ وَ النَّهَارَ » : شب و روز را تعیین و اندازه‌گیری می‌کند . حساب شب و روز را دارد . « یَضْرِبُونَ » : به سفر می‌پردازند ( نگا : مائده‌ / 106 ) . « أَقْرِضُوا اللهَ قَرْضاً حَسَناً » : ( نگا : بقره‌ / 245 ، مائده‌ / 12 ، حدید / 11 و 18 ، تغابن‌ / 17 ) . « هُوَ خَیْراً » : واژه ( هُوَ ) ضمیر فصل و یا تأکید ضمیر ( ه ) در ( تَجِدُوهُ ) است ( نگا : آلوسی ) . واژه ( خَیْراً ) مفعولٌ‌به دوم ( تَجِدُوهُ ) است .‏