سورۀ ذاریات

سورۀ ذاریات

مکی است؛ ترتیب آن 51؛ شمار آیات آن 60

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ

﴿وَٱلذَّٰرِیَٰتِ ذَرۡوٗا١﴾.

خداوند عزوجل به باد‌هایی که خاک‌ها را برمی‌انگیزد و ابر‌ها را پراکنده می‌سازد سوگند یاد کرده است.

﴿فَٱلۡحَٰمِلَٰتِ وِقۡرٗا ٢﴾.

سپس الله تعالی به ابر‌هایی که بار گران و زیادی از آب را برمی‌دارند سوگند یاد نمود.

﴿فَٱلۡجَٰرِیَٰتِ یُسۡرٗا ٣﴾.

باز به کشتی‌هایی که بر روی دریا به آسانی و سهولت حرکت می‌کنند سوگند یاد کرده است.

﴿فَٱلۡمُقَسِّمَٰتِ أَمۡرًا ٤﴾.

و باز به فرشتگانی که فرمان و روزی خداوند متعال را میان بندگان تقسیم می‌کنند سوگند یاد نموده است.

﴿إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَصَادِقٞ ٥﴾.

به راستی ای مردم! اموری چون زنده‌شدن بعد از مرگ و حساب اعمال که خداوند عزوجل برای شما وعده کرده خواهی نخواهی واقع‌شدنی است و در وقوع آن شکّ و شبهۀ وجود ندارد.

﴿وَإِنَّ ٱلدِّینَ لَوَٰقِعٞ ٦﴾.

و هر آینه روز جزای اعمال که انسان‌ها پاداش و سزای عملکردهای خویش را درمی‌یابند حقّ است، ‌در آن شکّی وجود ندارد و طبق وعدۀ خداوند عزوجل واقع می‌شوند.

﴿وَٱلسَّمَآءِ ذَاتِ ٱلۡحُبُکِ ٧﴾.

الله تعالی به آسمان که دارای شکل زیباست و با استواری و استحکام آفریده شده سوگند یاد کرده است.

﴿إِنَّکُمۡ لَفِی قَوۡلٖ مُّخۡتَلِفٖ ٨﴾.

ای کافران! یقیناً که شما دربارۀ کتاب الله عزوجل و پیامبرش سخنان متناقض ارائه داشتید و به یک سخن ثابت نیستید.

﴿یُؤۡفَکُ عَنۡهُ مَنۡ أُفِکَ ٩﴾.

کسی از انتفاع به قرآن باز داشته می‌شوند که حق‌تعالی دلش را از ایمان به کتاب و پیامبرش و از فهم براهین و انتفاع به حجّت‌هایش بگرداند و در نتیجه هدایت نشود.

﴿قُتِلَ ٱلۡخَرَّٰصُونَ ١٠﴾.

دروغگویان که دربارۀ حق، شکّ و پندار‌های نادرست دارند کشته شوند و مورد لعنت قرار گیرند!

﴿ٱلَّذِینَ هُمۡ فِی غَمۡرَةٖ سَاهُونَ ١١﴾.

آنان‌که در تاریکی و ظلمت کفر و تکذیب قرار دارند، در غفلت به سر می‌برند و به سرکشی ادامه می‌دهند.

﴿یَسۡ‍َٔلُونَ أَیَّانَ یَوۡمُ ٱلدِّینِ ١٢﴾.

آنان به طور تکذیب و استبعاد می‌پرسند: روز قیامت که از مردم حساب گرفته می‌شود چه وقت فرا می‌رسد؟

﴿یَوۡمَ هُمۡ عَلَى ٱلنَّارِ یُفۡتَنُونَ ١٣﴾.

روز حساب روزی است که کافران در آتش دوزخ به عذاب سختی گرفتار می‌شوند و در آن می‌سوزند.

﴿ذُوقُواْ فِتۡنَتَکُمۡ هَٰذَا ٱلَّذِی کُنتُم بِهِۦ تَسۡتَعۡجِلُونَ ١٤﴾.

برای کافران در آتش دوزخ گفته می‌شوند: از این عذاب بچشید، از عذابی که به فرا رسیدنش در دنیا عجله می‌کردید و آمدنش را دیر می‌پنداشتید.

﴿إِنَّ ٱلۡمُتَّقِینَ فِی جَنَّٰتٖ وَعُیُونٍ ١٥﴾.

یقیناً کسانی که با انجام طاعات و پرهیز از معاصی از پروردگار‌شان ترسیدند در باغ‌های دلپسند، درختستان‌های بزرگ و چشمه‌های آب خوشگوار و جاری قرار دارند.

﴿ءَاخِذِینَ مَآ ءَاتَىٰهُمۡ رَبُّهُمۡۚ إِنَّهُمۡ کَانُواْ قَبۡلَ ذَٰلِکَ مُحۡسِنِینَ ١٦﴾.

پروردگار منّان انواع امور مسرّت‌آفرین، نعمت‌های متنوّع و چیزهای دوست داشتنی را برای‌شان بخشیده است؛ زیرا ایشان در دنیا با انجام طاعات و پرهیز از محرّمات، پیش از دریافت نعمت‌ها و کرامت‌های کنونی، نیکوکار بودند.

﴿کَانُواْ قَلِیلٗا مِّنَ ٱلَّیۡلِ مَا یَهۡجَعُونَ ١٧﴾.

این نیکو‌کاران جز اندکی از شب را نمی‌خوابیدند، برای پروردگار‌شان نماز تهجّد می‌خواندند، به پیشگاهش دعا می‌کردند و از او آمرزش می‌خواستند.

﴿وَبِٱلۡأَسۡحَارِ هُمۡ یَسۡتَغۡفِرُونَ ١٨﴾.

پیش از صبح در سحرگاهان برای گناهان‌شان از خداوند عزوجل آمرزش می‌خواهند، چون سحرگاهان بهترین وقت استغفار ابرار است.

﴿وَفِیٓ أَمۡوَٰلِهِمۡ حَقّٞ لِّلسَّآئِلِ وَٱلۡمَحۡرُومِ ١٩﴾.

در اموال ایشان حق و صدقۀ نافله‌ای برای نیازمندان است؛ نیازمندانی که سؤال می‌کنند، یا حیا ایشان را از سؤال باز داشته است.

﴿وَفِی ٱلۡأَرۡضِ ءَایَٰتٞ لِّلۡمُوقِنِینَ ٢٠﴾.

در روی زمین براهین و نشانه‌های آشکاری وجود دارد که اشخاص باورمند به وسیلۀ آن‌ها به قدرت و یگانگی الله تعالی استدلال می‌کنند.

﴿وَفِیٓ أَنفُسِکُمۡۚ أَفَلَا تُبۡصِرُونَ ٢١﴾.

در آفرینش انسان براهینی است که عظمت و قدرت و صُنع با استحکام پروردگار را ثابت ساخته به یگانگی وی دلالت می‌کند؛ زیرا هر که در آفرینش اوتعالی بیندیشد از عجایب قدرتش شگفت‌زده می‌شوند و ایمانش فزونی می‌یابد.

﴿وَفِی ٱلسَّمَآءِ رِزۡقُکُمۡ وَمَا تُوعَدُونَ ٢٢﴾.

رزق و روزی مردم و همچنان اموری مانند پاداش و جزا، خیر و شرّ، و منافع و زیان‌هایی که خداوند عزوجل برای بندگانش وعده کرده در آسمان است؛ به طوری که همه در لوح محفوظ نوشته و مقدّر شده است.

﴿فَوَرَبِّ ٱلسَّمَآءِ وَٱلۡأَرۡضِ إِنَّهُۥ لَحَقّٞ مِّثۡلَ مَآ أَنَّکُمۡ تَنطِقُونَ ٢٣﴾.

خداوند سبحان به ذات بزرگش سوگند یاد نموده که آنچه وعده نموده حقّ و واقع شدنی است، در آن شکّی وجود ندارد و هیچ‌کس آن را رد کرده نمی‌تواند. این امر در تحقّق خویش همانند سخنی است که آن را بر زبان می‌آورید و در آن شک ندارید.

﴿هَلۡ أَتَىٰکَ حَدِیثُ ضَیۡفِ إِبۡرَٰهِیمَ ٱلۡمُکۡرَمِینَ ٢٤﴾.

ای پیامبر! آیا خبر مهمانان ابراهیم علیه السلام برای تو رسیده است؛ آنان‌که در نزد الله عزوجل صاحب کرامت بودند و در نزد ابراهیم علیه السلام نیز حرمت یافتند؟

﴿إِذۡ دَخَلُواْ عَلَیۡهِ فَقَالُواْ سَلَٰمٗاۖ قَالَ سَلَٰمٞ قَوۡمٞ مُّنکَرُونَ ٢٥﴾.

آنگاه که به خانۀ ابراهیم علیه السلام و حضورش رفتند و بر او سلام دادند، ابراهیم علیه السلام سلام‌شان را جواب داد ولی ایشان را نشناخت؛ چون برایش ناشناخته بودند.

﴿فَرَاغَ إِلَىٰٓ أَهۡلِهِۦ فَجَآءَ بِعِجۡلٖ سَمِینٖ ٢٦﴾.

ابراهیم علیه السلام به سوی خانواده‌اش برگشت، گوسالۀ فربهی را گرفت و آن را برای مهمانانش ذبح و بریان کرد.

﴿فَقَرَّبَهُۥٓ إِلَیۡهِمۡ قَالَ أَلَا تَأۡکُلُونَ ٢٧﴾.

گوسالۀ بریان‌شده را آورد و در پیش روی‌شان نهاد. با مهربانی تعارف نمود و ایشان را به خوردن طعام فرا خواند و گفت: چرا نمی‌خورید؟!

﴿فَأَوۡجَسَ مِنۡهُمۡ خِیفَةٗۖ قَالُواْ لَا تَخَفۡۖ وَبَشَّرُوهُ بِغُلَٰمٍ عَلِیمٖ ٢٨﴾.

وقتی ابراهیم علیه السلام دید از طعامش نمی‌خورند از طرف‌شان در دلش ترس پدید آمد. فرشتگان برایش گفتند: از ما مترس، ما فرستادگان خداوند عزوجل هستیم و پیدایش فرزندی را برایش مژده دادند که به دین الهی عالم خواهد بود. آن فرزند، اسحق علیه السلام بود که از همسرش ساره به وجود آمد.

﴿فَأَقۡبَلَتِ ٱمۡرَأَتُهُۥ فِی صَرَّةٖ فَصَکَّتۡ وَجۡهَهَا وَقَالَتۡ عَجُوزٌ عَقِیمٞ ٢٩﴾.

چون ساره مژدۀ فرشتگان برای ابراهیم علیه السلام را شنید که فرزندی از وی به وجود می‌آید به سوی‌شان آمد، با تعجّب از این مژده آواز کشید و به رویش زد و گفت: چگونه فرزندی را به دنیا می‌آورم در حالی که پیره زنی بزرگ‌سال و نازای هستم؟

﴿قَالُواْ کَذَٰلِکِ قَالَ رَبُّکِۖ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلۡحَکِیمُ ٱلۡعَلِیمُ ٣٠﴾.

فرشتگان برای ساره گفتند: پروردگارت همچنان گفته و طوری که به شما مژده دادیم مقدّر کرده است. خداوند عزوجل بر هر چیزی تواناست و هیچ امری او را ناتوان ساخته نمی‌تواند. او یقیناً در تدبیر و تقدیرش با‌حکمت است، هر چیزی را در جایش می‌نهد و به مصالح و منافع بندگان داناست.

﴿۞قَالَ فَمَا خَطۡبُکُمۡ أَیُّهَا ٱلۡمُرۡسَلُونَ ٣١﴾.

ابراهیم علیه السلام برای فرشتگان گفت: چه خبری با خود دارید و به چه منظور به سویم فرستاده شده‌اید؟

﴿قَالُوٓاْ إِنَّآ أُرۡسِلۡنَآ إِلَىٰ قَوۡمٖ مُّجۡرِمِینَ ٣٢﴾.

فرشتگان گفتند: پروردگار، ما را به سوی قومی فرستاده که به اوتعالی کافر شده‌اند و از حدودش تجاوز کردند؛

﴿لِنُرۡسِلَ عَلَیۡهِمۡ حِجَارَةٗ مِّن طِینٖ ٣٣﴾.

تا آنان را با سنگ‌هایی از گِل پُخته که با آتش پُخته‌شده و به سنگ سختی تبدیل شده بزنیم و هدف قرار دهیم.

﴿مُّسَوَّمَةً عِندَ رَبِّکَ لِلۡمُسۡرِفِینَ ٣٤﴾.

هر یک از سنگ‌ها در نزد خداوند عزوجل نشانه‌دار شده و برای کسانی مهیّا شده که با گناهان و خطاها از حدود الهی گذشته‌اند.

﴿فَأَخۡرَجۡنَا مَن کَانَ فِیهَا مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ ٣٥﴾.

خداوند سبحان اهل ایمان به حق‌تعالی را از قریۀ قوم لوط علیه السلام بیرون ساخت تا عذاب الهی به ایشان نرسد.

﴿فَمَا وَجَدۡنَا فِیهَا غَیۡرَ بَیۡتٖ مِّنَ ٱلۡمُسۡلِمِینَ ٣٦﴾.

اما در آن قریه جز یک خانوادۀ مسلمان وجود نداشت؛ آن هم اهل خانۀ لوط علیه السلام بودند.

﴿وَتَرَکۡنَا فِیهَآ ءَایَةٗ لِّلَّذِینَ یَخَافُونَ ٱلۡعَذَابَ ٱلۡأَلِیمَ ٣٧﴾.

خداوند عزوجل در آن قریه نشانۀ آشکاری را باقی گذاشت که بر قدرت، عظمت و قهر اوتعالی بر دشمنان دلالت کند و این پندی از جانب وی بود؛ برای کسانی که از عذاب دردآورش می‌ترسند.

﴿وَفِی مُوسَىٰٓ إِذۡ أَرۡسَلۡنَٰهُ إِلَىٰ فِرۡعَوۡنَ بِسُلۡطَٰنٖ مُّبِینٖ ٣٨﴾.

در فرستادن موسی علیه السلام به سوی فرعون و اینکه آن‌حضرت براهین آشکار و معجزه‌های شگفت‌آوری را آورده پند و اندرزی است؛ برای کسانی که از عذاب خداوند عزوجل بترسند و تقوا داشته باشند.

﴿فَتَوَلَّىٰ بِرُکۡنِهِۦ وَقَالَ سَٰحِرٌ أَوۡ مَجۡنُونٞ ٣٩﴾.

فرعون با تکبّر رو گشتاند و با غروری که از نیرومندی به وی دست داده بود اعراض کرد و دربارۀ موسی علیه السلام گفت: او جادوگری است که در عقلش خلل وارد آمده یا دیوانه‌ای است که عقلش را از دست داده است.

﴿فَأَخَذۡنَٰهُ وَجُنُودَهُۥ فَنَبَذۡنَٰهُمۡ فِی ٱلۡیَمِّ وَهُوَ مُلِیمٞ ٤٠﴾.

خداوند قهّار فرعون و لشکریانش را به قهرش گرفت و در دریا غرق نمود. آری! فرعون اعمال کفر، تکذیب و سرکشی را به اندازه‌ای انجام داده بود که مورد ملامت قرار می‌گرفت.

﴿وَفِی عَادٍ إِذۡ أَرۡسَلۡنَا عَلَیۡهِمُ ٱلرِّیحَ ٱلۡعَقِیمَ ٤١﴾.

در سرگذشت قوم عاد و نابودی آنان اندرز‌هایی و نصایحی برای اندیشمندان وجود دارد؛ آنگاه که خداوند عزوجل بر آنان بادی را فرستاد که خیر و نفعی را با خود داشت، بارانی با به ارمغان نمی‌آورند و درختی را آبستن نمی‌کرد.

﴿مَا تَذَرُ مِن شَیۡءٍ أَتَتۡ عَلَیۡهِ إِلَّا جَعَلَتۡهُ کَٱلرَّمِیمِ ٤٢﴾.

بادی بود که بر هر‌چه گذر کردی رهایش نمی‌گذاشت؛ مگر اینکه آن را می‌خشکاند و در هم شکستاند.

﴿وَفِی ثَمُودَ إِذۡ قِیلَ لَهُمۡ تَمَتَّعُواْ حَتَّىٰ حِینٖ ٤٣﴾.

در داستان قوم ثمود و نابودی آنان نصیحتی برای پند‌پذیران است؛ آنگاه که برای آنان گفته شد: از نعمت‌هایی که خداوند منّان برای شما ارزانی نموده بهره جویید.

﴿فَعَتَوۡاْ عَنۡ أَمۡرِ رَبِّهِمۡ فَأَخَذَتۡهُمُ ٱلصَّٰعِقَةُ وَهُمۡ یَنظُرُونَ ٤٤﴾.

امّا آنان از دین خداوند عزوجل رو گشتاندند و از پیامبرش نافرمانی کردند و در نتیجه حق‌تعالی آنان را با صاعقۀ عذاب در حالی هلاک ساخت که می‌دیدند مرگ آنان را دَرَو می‌کند.

﴿فَمَا ٱسۡتَطَٰعُواْ مِن قِیَامٖ وَمَا کَانُواْ مُنتَصِرِینَ ٤٥﴾.

آنگاه که از اثر عذابی که از جانب خداوند عزوجل که به آنان رسیده بود توان برخواستن را نداشتند، نمی‌توانستند از سرنوشت خود بگریزند و از خویشتن دفاع کنند.

﴿وَقَوۡمَ نُوحٖ مِّن قَبۡلُۖ إِنَّهُمۡ کَانُواْ قَوۡمٗا فَٰسِقِینَ ٤٦﴾.

الله تعالی قوم نوح علیه السلام را پیش از امت‌های یاد شده عذاب نمود؛ زیرا آنان از حدود الهی تجاوز کردند و در عصیانگری زیاده‌روی نمودند.

﴿وَٱلسَّمَآءَ بَنَیۡنَٰهَا بِأَیۡیْدٖ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ ٤٧﴾.

خداوند سبحان آسمان را مرتفع ساخت و برابر داشت، بنایش را با توانایی و نیروی خویش استحکام بخشید و ساختمان و اطرافش را وسعت داد.

﴿وَٱلۡأَرۡضَ فَرَشۡنَٰهَا فَنِعۡمَ ٱلۡمَٰهِدُونَ ٤٨﴾.

الله عزوجل زمین را فرشی برای مخلوقات مقرّر داشت، آن را گهواره‌ای ساخت و برابر نمود تا هر مخلوقی بر روی آن استقرار یابد. آری! خداوند منّان زمین را چگونه هموار داشته و چه خوب گهواره‌ای ساخته است.

﴿وَمِن کُلِّ شَیۡءٍ خَلَقۡنَا زَوۡجَیۡنِ لَعَلَّکُمۡ تَذَکَّرُونَ ٤٩﴾.

خداوند پاک از همه انواع مخلوقات دو نوع مختلف نر و ماده را مقرّر داشت تا شما یگانگی و عظمتش را به یاد آورید. بدین‌گونه که همه مخلوقات جفت‌اند امّا حق‌تعالی یگانه است، دومی ندارد، شریکی برایش نیست و از همسر و فرزند منزّه و مبرّاست.

﴿فَفِرُّوٓاْ إِلَى ٱللَّهِۖ إِنِّی لَکُم مِّنۡهُ نَذِیرٞ مُّبِینٞ ٥٠﴾.

پس ای بندگان! از عذاب خداوند عزوجل با انجام طاعات به سوی رحمتش بگریزید. به یقین ای مردم! من یعنی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بیم دهنده‌ای هستم که با حجّتی قوی، سخنی راست و بیم‌دادنی آشکار شما را از عذاب حق‌تعالی می‌ترسانم.

﴿وَلَا تَجۡعَلُواْ مَعَ ٱللَّهِ إِلَٰهًا ءَاخَرَۖ إِنِّی لَکُم مِّنۡهُ نَذِیرٞ مُّبِینٞ ٥١﴾.

به خداوند عزوجل چیزی را شریک نیاورید و جز او خدایان دیگری را عبادت نکنید. من شما را از عذاب سختی که در پیش رویش قرار دارم بیم می‌دهم، بیم دادنم آشکار است و به دلیل کمال حجّت، بر هیچ کسی پوشیده نیست.

﴿کَذَٰلِکَ مَآ أَتَى ٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِهِم مِّن رَّسُولٍ إِلَّا قَالُواْ سَاحِرٌ أَوۡ مَجۡنُونٌ ٥٢﴾.

همچنان که کافران رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم را تکذیب کردند امت‌های زیادی پیش از آنان به تکذیب پرداختند و پیامبران خویش را جادوگران خیال‌پسند یا دیوانگان بی‌خرد دانستند؛ چنان‌که قریش با پیامبر معامله نمودند.

﴿أَتَوَاصَوۡاْ بِهِۦۚ بَلۡ هُمۡ قَوۡمٞ طَاغُونَ ٥٣﴾.

آیا پیشینیان، متأخّران را به تکذیب پیامبران وصیت کردند و از این‌رو همه آنان به تکذیب اتفاق کرده‌اند؟ چنین نیست، بلکه آنان قومی‌اند که در عصیانگری از حد گذشتند، دل‌های آنان را شبهه فرا گرفته و در اعمال خود به تکذیب و کفر توافق دارند. بنابراین سخن متأخّران مانند متقدّمان است.

﴿فَتَوَلَّ عَنۡهُمۡ فَمَآ أَنتَ بِمَلُومٖ ٥٤﴾.

پس ای پیامبر! از کافران اعراض نما تا عذابی که از آن بیم‌شان دادی فرود آید؛ زیرا تو رسالت خویش را انجام دادی و تو را کسی ملامت نمی‌کند.

﴿وَذَکِّرۡ فَإِنَّ ٱلذِّکۡرَىٰ تَنفَعُ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ ٥٥﴾.

با وجود اعراض از کافران و بی‌پروایی به تکذیب آنان بازهم به دعوت به سوی خداوند عزوجل و تبلیغ رسالتش ادامه بده؛ زیرا مؤمنان از موعظه فایده می‌گیرند و یقین و ترس‌شان افزوده می‌شوند و بر سرکشان نیز حجّت اقامه می‌شوند.

﴿وَمَا خَلَقۡتُ ٱلۡجِنَّ وَٱلۡإِنسَ إِلَّا لِیَعۡبُدُونِ ٥٦﴾.

خداوند سبحان جنّیان و انسان‌ها را نیافریده است،‌ مگر برای اینکه تنها وی را عبادت نمایند و به او چیزی را شریک نیاورند. آری! دعوت همه پیامبران الهی همین بوده است.

﴿مَآ أُرِیدُ مِنۡهُم مِّن رِّزۡقٖ وَمَآ أُرِیدُ أَن یُطۡعِمُونِ ٥٧﴾.

حق‌تعالی جنیّان و انسان‌ها را برای این نیافریده تا به او روزی دهند؛ زیرا الله عزوجل روزی دهندۀ همه مخلوقات است. همچنان اراده ندارد که برایش طعام دهند؛ چون او برای دیگران طعام می‌دهد و به طعام نیازی ندارد. اوتعالی از مخلوقات بی‌نیاز است و همه خلق به او نیازمند‌اند.

﴿إِنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلرَّزَّاقُ ذُو ٱلۡقُوَّةِ ٱلۡمَتِینُ ٥٨﴾.

به راستی که تنها خداوند منّان برای همه مخلوقات روزی می‌دهد و روزی‌شان را ضمانت کرده است. اوتعالی صاحب نیروی متین است، هر که با وی مقابله نماید قهرش می‌کند و هر که با او زور‌آزمایی نماید شکستش می‌دهد. او خداوند توانایی است که هیچ چیزی ناتوانش ساخته نمی‌تواند و ذات نیرومندی است که مقهور و مغلوب کسی واقع نمی‌شود.

﴿فَإِنَّ لِلَّذِینَ ظَلَمُواْ ذَنُوبٗا مِّثۡلَ ذَنُوبِ أَصۡحَٰبِهِمۡ فَلَا یَسۡتَعۡجِلُونِ ٥٩﴾.

هر آینه برای کسانی که با کفر ورزیدن به خداوند عزوجل و تکذیب پیامبرش بر خویشتن ستم روا داشته‌اند حصه‌ای از عذاب الهی رسیدنی است و حتماً آنان را خواهد گرفت؛ همچنان که برای موافقان آنان از امّت‌های تکذیب‌کنندۀ پیشین بخشی از عذاب رسید. بنابراین در عذاب عجله نکنند و آمدنش را دیر ندانند؛ زیرا بدون شک بر آنان فرود می‌آید.

﴿فَوَیۡلٞ لِّلَّذِینَ کَفَرُواْ مِن یَوۡمِهِمُ ٱلَّذِی یُوعَدُونَ ٦٠﴾.

پس هلاکت و تباهی،‌ عاقبت ناپسند و احوال ناخوشایند روز قیامت بر کافران باد؛ احوالی که خداوند عزوجل در دنیا برای آنان وعده کرده بود!

تفسیر نور: سوره ذاریات

تفسیر نور:
سوره ذاریات آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ وَالذَّارِیَاتِ ذَرْواً ‏

‏ترجمه : ‏
‏سوگند به بادها ! که ( ابرها را برمی‌انگیزند و به این سو و آن سو برابر فرمان یزدان می‌برند و ) به سرعت پراکنده می‌دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الذَّارِیَاتِ » : جمع ذَارِیَة ، بادهائی که ابرها را به حرکت درمی‌آورند و گرده گیاهان و چیزهای دیگر را اینجا و آنجا پراکنده می‌دارند . ( نگا : کهف‌ / 45 ) . « ذَرْواً » : پراکندن . پخش کردن . واژه ( ذرو ) از صفات ویژه بادها است ( نگا : أضواءالبیان ) و به معنی اسم فاعل ، یعنی ( ذَارِیَة ) است و در اصل چنین است : وَالْذَّارِیَاتِ ذَارِیَة ( نگا : التفسیر القرآنی للقرآن ) .‏

سوره ذاریات آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ فَالْحَامِلَاتِ وِقْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و سوگند به ابرهائی که بار سنگینی ( از باران ) را با خود برمی‌دارند !‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَامِلاتِ » : جمع حَامِلَة ، ابرهائی که آبستن به آب و بردارندگان آن هستند . « وِقْراً » : بار سنگین . مراد ابرهای سنگین و متراکم است ( نگا : اعراف‌ / 57 ) .‏

سوره ذاریات آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ فَالْجَارِیَاتِ یُسْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و سوگند به کشتیهائی که ساده و آسان ( در آبهای رودخانه‌ها و دریاها و اقیانوسها ) روان و در حرکتند !‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْجَارِیَاتِ » : جمع جَارِیَة ، کشتیها . ( نگا : شوری‌ / 32 ، رحمن‌ / 24 ، حاقه‌ / 11 ) . « یُسْراً » : ساده و آسان . حال است و در تقدیر چنین است . فَالْجَارِیَاتِ فِی حَالِ کَوْنِهَا مُیَسَّرَةً مُسَخَّراً لَهَا الْبَحْرُ .‏

سوره ذاریات آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ فَالْمُقَسِّمَاتِ أَمْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و سوگند به فرشتگانی که کارها را ( میان خود برابر فرمان یزدان ) تقسیم کرده‌اند !‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُقَسِّمَاتِ » : تقسیم‌کنندگان . مراد فرشتگان است که هر یک عهده‌دار کاری از کارهای جهان هستند . رابطه ذاریات ، حاملات ، جاریات ، و مقسمات در این است که تا بادها ابرها را به حرکت در نیاورند و آنها را بارور و تلقیح نسازند ، آبی در میان نخواهد بود ، و اگر آب نباشد ، کشتیها از حرکت می‌ایستند ، و دنیای زندگان کره زمین هم نابود می‌شود ، و هنگامی که جانداران و بویژه انسان بر کره زمین نباشند ، کار فرشتگان راجع به انسان تعطیل می‌گردد ( نگا : التفسیر القرآنی للقرآن ) .‏

سوره ذاریات آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَصَادِقٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مسلّماً چیزی که بدان وعده داده می‌شوید و از آن ترسانیده می‌شوید ، راست و قطعی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تُوعَدُونَ » : وعد و وعید داده می‌شوید .‏

سوره ذاریات آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّ الدِّینَ لَوَاقِعٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و روز جزا ، حتماً وقوع پیدا می‌کند و می‌آید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الدِّینَ » : جزا و سزا . ( نگا : فاتحه‌ / 4 ، حجر / 35 ، شعراء / 82 ) .‏

سوره ذاریات آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَالسَّمَاء ذَاتِ الْحُبُکِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سوگند به آسمان ! که دارای راهها است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحُبُکِ » : جمع حَبیکَة ، راهها . هم‌وزن و هم‌معنی طرائق ، جمع طَریقة است . مراد مسیرهای ستارگان و سیّارگان است .‏

سوره ذاریات آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّکُمْ لَفِی قَوْلٍ مُّخْتَلِفٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای کفار ! هر لحظه ) شما سخن و گفتار دیگری دارید . ( گاه فرستاده ما را مجنون ، گاه شاعر ، گاه ساحر ، و . . . می‌نامید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَوْلٍ مُّخْتَلِفٍ » : سخنان گوناگون و گفتارهای جوراجور .‏

سوره ذاریات آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ یُؤْفَکُ عَنْهُ مَنْ أُفِکَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی ( از ایمان به سزا و جزا ) منحرف می‌شوند که ( از مسیر دلیل عقل و منطق حق‌طلبی ، به سبب پیروی از اهریمن و هوا و هوس ) منحرف شده باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُؤْفَکُ » : بازگردانده می‌شود . بدور داشته می‌شود . « عَنْهُ » : از ایمان به سزا و جزا در قیامت . « مَنْ أُفِکَ » : هر کس که اهریمن و هواها و هوسها او را بازداشته باشد . « یُؤْفَکُ عَنْهُ مَنْ أُفِکَ » : این جمله بدان می‌ماند که برای بیان شدت جنگ گفته شود : جنگ درگرفت و هر که کشته شد ، کشته شد ، و هر که نجات یافت ، نجات یافت . یعنی : از ایمان به سزا و جزا بازگردانده می‌شود هرکه باز گردانده می‌شود .‏

سوره ذاریات آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ قُتِلَ الْخَرَّاصُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مرگ بر دروغگویان !‏

‏توضیحات : ‏
‏« قُتِلَ » : نفرین و نابود باد ! ( نگا : عبس‌ / 17 ) . « الْخَرَّاصُونَ » : دروغگویان . کسانی که حرفهای بی‌پایه و بی سر و ته می‌زنند . کسانی که از روی گمان و تخمین سخن می‌گویند .‏

سوره ذاریات آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ هُمْ فِی غَمْرَةٍ سَاهُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همان کسانی که در گرداب ضلالت و جهالت ، غافل و سرگشته‌اند ( و راه بجائی نمی‌برند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَمْرَةٍ » : گرداب . ورطه . مراد گرداب و ورطه غفلت و بی‌خبری و نادانی است . « سَاهُونَ » : جمع ساهی ، غافل . دچار اشتباه . مراد غافل از ادلّه و براهین یقینی و قطعی است .‏

سوره ذاریات آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ یَسْأَلُونَ أَیَّانَ یَوْمُ الدِّینِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( با تمسخر پیوسته ) می‌پرسند : روز ( حساب و کتاب و ) سزا و جزا کی خواهد آمد ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَیَّانَ » : کی‌ ؟ چه وقت‌ ؟ پرسش کفار هم جنبه استهزاء دارد و هم جنبه بعید به نظر رسیدن وقوع قیامت .‏

سوره ذاریات آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ هُمْ عَلَى النَّارِ یُفْتَنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن روز ، روزی است که ایشان روی آتش گداخته می‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُفْتَنُونَ » : ذوب و گداخته می‌شوند . عذاب می‌گردند . مراد تعذیب ایشان با دوزخ است .‏

سوره ذاریات آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ ذُوقُوا فِتْنَتَکُمْ هَذَا الَّذِی کُنتُم بِهِ تَسْتَعْجِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بدیشان گفته می‌شود : ) بچشید عذاب خود را . این همان چیزی است که در فرا رسیدن آن شتاب می‌ورزیدید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِتْنَتَکُمْ » : عذاب خود را .‏

سوره ذاریات آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پرهیزگاران در میان باغهای بهشت و چشمه‌ساران خواهند بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّ الْمُتَّقِینَ . . . » : ( حجر / 45 ) .‏

سوره ذاریات آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ آخِذِینَ مَا آتَاهُمْ رَبُّهُمْ إِنَّهُمْ کَانُوا قَبْلَ ذَلِکَ مُحْسِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏دریافت می‌دارند چیزهائی را که پروردگارشان بدیشان مرحمت فرموده باشد . چرا که آنان پیش از آن ( در سرای جهان ) از زمره نیکوکاران بوده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَاخِذِینَ » : دریافت‌کنندگان و خوشنودشوندگان .‏

سوره ذاریات آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ کَانُوا قَلِیلاً مِّنَ اللَّیْلِ مَا یَهْجَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان اندکی از شب می‌خفتند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَلِیلاً » : کمی ، پاسی . مفعول فیه یا صفت ظرف یا مصدر محذوف است : زَمَاناً قَلِیلاً . یا هُجُوعاً قَلِیلاً . « مَا » : حرف زائد و برای تأکید قلّت است‌ ؛ یا این که مصدریه و فاعل ( قَلِیلاً ) است . « یَهْجَعُونَ » : می‌خوابیدند . می‌خفتند . از مصدر هُجُوع . آیه اشاره به عظمت سربرداشتن از خواب گرم و بستر نرم ، و سر نهادن بر آستانه آفریدگار در دل شبها ، و برداشتن دست دعا به درگاه خدا است .‏

سوره ذاریات آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و در سحرگاهان درخواست آمرزش می‌کردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِالأسْحَارِ » : در بامدادان . در سحرگاهان . یعنی تنها پاسی از شب می‌خوابیدند و در آخر شب هم طلب مغفرت می‌کردند .‏

سوره ذاریات آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ وَفِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در اموال و دارائیشان حقی و سهمی ( جز زکات ) برای گدایان و بینوایان تهی‌دست بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّآئِلِ » : گدا . فقیری که طلب صدقه و احسان می‌کند . « الَْمُحْرُومِ » : بی‌چیز . مراد فقیری است که روی گدائی را ندارد و درخواست چیزی از مردم نمی‌کند .‏

سوره ذاریات آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ وَفِی الْأَرْضِ آیَاتٌ لِّلْمُوقِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در زمین دلائل و نشانه‌های فراوانی است برای کسانی که می‌خواهند به یقین برسند ( و از روی دلیل خدای را بشناسند و آثار قدرت او را ببینند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَاتٌ » : دلائل روشن . نشانه‌های آشکار . « لِلْمُوقِنِینَ » : برای افرادی که خواهان یقین هستند . کسانی که اهل یقین هستند .‏

سوره ذاریات آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَفِی أَنفُسِکُمْ أَفَلَا تُبْصِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و در خودِ وجود شما ( انسانها ، نشانه‌های روشن و دلائل متقن برای شناخت خدا و پی بردن به قدرت او ) است . مگر نمی‌بینید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِی أَنفُسِکُمْ » : دستگاههائی که در بدن انسان است ، مانند : قلب ، کلیه ، ریه ، دهها هزار کیلومتر رگهای درشت و باریک ، ده میلیون میلیارد سلول ، حواسی همچون بینائی و شنوائی و . . . هر یک آیتی از عظمت است . « أَفَلا تُبْصِرُونَ ؟ » : مگر غافل شده‌اید و نمی‌بینید ؟ ( نگا : قصص‌ / 72 ، زخرف‌ / 51 ) .‏

سوره ذاریات آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ وَفِی السَّمَاء رِزْقُکُمْ وَمَا تُوعَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آسمان ، روزی شما است و نیز چیزهائی که بدان وعد و وعید داده می‌شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رِزْقُکُمْ » : ( نگا : هود / 6 ) . « مَا تُوعَدُونَ » : آنچه به آن وعده داده می‌شوید و آنچه از آن بیم داده می‌شوید . اشاره به هرگونه خیر و برکت یا بلا و عذابی است که خدا به انسانها مژده داده ، و یا انسانها را از آن ترسانده است ، از جمله بهشت ( نگا : نجم‌ / 15 ) .‏

سوره ذاریات آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ فَوَرَبِّ السَّمَاء وَالْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِّثْلَ مَا أَنَّکُمْ تَنطِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به خدای آسمان و زمین سوگند که این ( مطلب ، یعنی وقوع رستاخیز ، حساب و کتاب ، جزا و سزا ، بهشت برای دینداران ، و دوزخ برای بی‌دینان ) حق است ، درست همان گونه که شما سخن می‌گوئید ( و سخن گفتن کاملاً برایتان محسوس است و درباره آن شک و تردیدی ندارید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِثْلَ مَآ أَنَّکُمْ تَنطِقُونَ » : مراد این است که وقوع رستاخیز و وجود بهشت و دوزخ و سعادت و شقاوت در آخرت ، محقق و بدور از شک و گمان است ، بدان گونه که سخن گفتن خودتان برایتان محسوس است و واقعیت دارد و درباره آن شک و تردید ندارید .‏

سوره ذاریات آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ هَلْ أَتَاکَ حَدِیثُ ضَیْفِ إِبْرَاهِیمَ الْمُکْرَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا خبر مهمانهای بزرگوار ابراهیم به تو رسیده است‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« ضَیْفِ » : مهمانها . این واژه برای مفرد و مثنی و جمع و مذکر و مؤنث بکار می‌رود ( نگا : حجر / 51 و 68 ، هود / 78 ) . مراد فرشتگانی است که به صورت انسان به پیش حضرت ابراهیم آمدند . « الْمُکْرَمِینَ » : بزرگواران .‏

سوره ذاریات آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ دَخَلُوا عَلَیْهِ فَقَالُوا سَلَاماً قَالَ سَلَامٌ قَوْمٌ مُّنکَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن زمانی که بر او وارد شدند و گفتند : سلام ( بر تو ! ) گفت : سلام بر شما ! ( شما مهمانان ، برایم ) مردمان ناآشنا و ناشناسی هستید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُنکِرُونَ » : افراد ناآشنا و ناشناس ( نگا : حجر / 62 ) .‏

سوره ذاریات آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ فَرَاغَ إِلَى أَهْلِهِ فَجَاء بِعِجْلٍ سَمِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به دنبال آن ، پنهانی به سوی خانواده خود رفت ، و گوساله فربه‌ای را ( که بریان کرده بودند ، برای ایشان ) آورد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَاغَ‌ » : پنهانی و یواشکی رفت ( نگا : صافات‌ / 91 و 93 ) . « عِجْلٍ » : گوساله . « سَمِینٍ » : چاق و فربه .‏

سوره ذاریات آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ فَقَرَّبَهُ إِلَیْهِمْ قَالَ أَلَا تَأْکُلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و آن را نزدیک ایشان گذارد . ( ولی با تعجب دید دست به سوی غذا نمی‌برند و از آن چیزی نمی‌خورند ! ) گفت : آیا نمی‌خورید ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلا تَأْکُلُونَ ؟ ! » : مگر نمی‌خورید ؟ ! چرا نمی‌خورید ؟ !‏

سوره ذاریات آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَوْجَسَ مِنْهُمْ خِیفَةً قَالُوا لَا تَخَفْ وَبَشَّرُوهُ بِغُلَامٍ عَلِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( هنگامی که دید دست به سوی غذا نمی‌برند ) در دل از ایشان احساس ترس و وحشت کرد . گفتند : مترس ! سپس او را به تولد پسری دانا و آگاه بشارت دادند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوْجَسَ » : احساس ترس کرد . خوف و هراس به دلش راه یافت . البته حضرت ابراهیم این ترس و خوف را بدیشان می‌گوید ( نگا : حجر / 52 ) . علت خوف ابراهیم این بوده که برابر عرف آن زمان ، اگر مهمان غذای مهماندار را نمی‌خورد ، نشانه این بود که برای دشمنی و کار خطرناکی آمده است ( نگا : هود / 69 و 70 ) . « غُلامٍ » : پسر . مراد حضرت اسحاق است .‏

سوره ذاریات آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَقْبَلَتِ امْرَأَتُهُ فِی صَرَّةٍ فَصَکَّتْ وَجْهَهَا وَقَالَتْ عَجُوزٌ عَقِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همسرش جلو آمد ، در حالی که ( از تعجب ) فریاد می‌کشید و به صورت خود می‌زد و می‌گفت : من پیرزنی نازا هستم ( مگر می‌شود در این سن و سال بزایم و فرزندی به دنیا بیاورم‌ ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صَرَّةٍ » : فریاد . واویلا ( نگا : هود / 72 ) . « صَکَّتْ » : سیلی زد . چک زد . « عَجُوزٌ عَقِیمٌ » : ( نگا : هود / 72 ) .‏

سوره ذاریات آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا کَذَلِکَ قَالَ رَبُّکِ إِنَّهُ هُوَ الْحَکِیمُ الْعَلِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏فرشتگان گفتند : همان گونه خواهد بود که گفتیم . پروردگارت دستور فرموده است ( و قطعاً چنین خواهد شد ) . او ( کارهایش ) دارای حکمت ، و آگاه ( از هر چیز ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکِ » : همان گونه خواهد شد که گفتیم . جار و مجرور است و در موضع نصب است و صفت مصدر محذوفی است و تقدیر چنین است : قَوْلاً مِّثْلَ ذلِکَ الَّذِی قُلْنَا .‏

سوره ذاریات آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَمَا خَطْبُکُمْ أَیُّهَا الْمُرْسَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ابراهیم گفت : ای فرستادگان ! ( بعد از مژده ، مأموریت شما چیست و ) چه کار مهمی‌دارید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَطْبُ » : کار مهم ( نگا : طه‌ / 95 ، حجر / 57 ، قصص‌ / 23 ، یوسف‌ / 51 ) .‏

سوره ذاریات آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا إِنَّا أُرْسِلْنَا إِلَى قَوْمٍ مُّجْرِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتند : ما به سوی مردمان بزهکاری فرستاده شده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَوْمٍ مُّجْرِمِینَ » : قوم لوط است .‏

سوره ذاریات آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ لِنُرْسِلَ عَلَیْهِمْ حِجَارَةً مِّن طِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تا بارانی از سنگ گِلی برآنان ببارانیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حِجَارَةِ مِّن طِینٍ » : سنگی از گِل . همان چیزی است که در ( هود / 82 ، حجر / 74 ) با واژه ( سِجّیل‌= سنگ گِل ) بیان شده است و کیفیّت آن بر ما معلوم نیست .‏

سوره ذاریات آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ مُسَوَّمَةً عِندَ رَبِّکَ لِلْمُسْرِفِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این سنگها ، از جانب پروردگارت ، برای اسرافکاران ( در فسق و فجور ) نشاندار شده بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُسَوَّمَةً » : دارای علامت و نشانه ، نشاندار ( نگا : آل‌عمران‌ / 14 ، هود / 83 ) .‏

سوره ذاریات آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَخْرَجْنَا مَن کَانَ فِیهَا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما تمام مؤمنانی را که در شهرهای قوم لوط زندگی می‌کردند ( قبل از نزول بلا از شهرها ) بیرون بردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِیهَا » : در شهرهای قوم لوط . مرجع ضمیر حذف شده و براثر شهرت از سیاق کلام پیدا است . همچون ( ارض ) در ( فاطر / 45 ) . « الْمُؤْمِنِینَ » : کسانی که ایمان داشته باشند ، و آن عقائد است .‏

سوره ذاریات آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ فَمَا وَجَدْنَا فِیهَا غَیْرَ بَیْتٍ مِّنَ الْمُسْلِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن مناطق جز یک خانواده مسلمان ( راستین ) نیافتیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَیْتٍ » : اهل یک خانواده یا خاندان . مراد خانواده یا خاندان لوط ( ع ) است . « الْمُسْلِمِینَ » : کسانی که اسلام داشته باشند ، و آن اعمال است ، از قبیل : نماز و روزه . مراد از این خانواده و یا خاندان ، کسانی است که ایمان و اسلام را یکجا در خود گرد آورده و در گفتار و کردار فرمانبردار آفریدگار بوده‌اند .‏

سوره ذاریات آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَرَکْنَا فِیهَا آیَةً لِّلَّذِینَ یَخَافُونَ الْعَذَابَ الْأَلِیمَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن سرزمین نشانه‌ای ( دالّ بر هلاک کفار ) برای کسانی برجای گذاشتیم که از عذاب دردناک ( دنیوی و اخروی خدا ) می‌ترسند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَرَکْنَا » : باقی گذاشتیم . « ءَایَةً » : اثر و نشانه‌ای که به وسیله آن ، خداپرستان در آینده پند و عبرت بگیرند .‏

سوره ذاریات آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ وَفِی مُوسَى إِذْ أَرْسَلْنَاهُ إِلَى فِرْعَوْنَ بِسُلْطَانٍ مُّبِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در ( داستان زندگی ) موسی نیز پند و عبرت وجود دارد . آنگاه که او را مجهز به نیروی آشکاری ( از معجزات که عصا و ید بیضا بود ) به سوی فرعون فرستادیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُلْطَانٍ مُّبِینٍ » : قدرت آشکار . مراد معجزات موسی ( ع ) است ، از قبیل عصا و ید بیضاء ( نگا : هود / 96 ، مؤمنون‌ / 45 ، غافر / 23 ) .‏

سوره ذاریات آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ فَتَوَلَّى بِرُکْنِهِ وَقَالَ سَاحِرٌ أَوْ مَجْنُونٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او همراه با نیروهای ( نظامی و انتظامی ) خود از ( پیام حق و از ایمان به ) موسی رویگردان شد و گفت : او جادوگر یا دیوانه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِرُکْنِهِ » : اگر حرف ( ب ) باء مصاحبت باشد ، معنی چنین است : فرعون و هم ارکان حکومت و لشکریانش از فرمان خدا و اطاعت از موسی رویگردان شدند . اگر باء سببیه باشد ، معنی چنین است : او به سبب تکیه بر ارکان حکومت و لشکریانش از فرمان خدا ، رویگردان شد . یا این که او با تمام وجود متکبرانه روی برتافت . اگر حرف تعدیه باشد ، معنی چنین است : او هم خودش از فرمان خدا روی برتافت و هم ارکان حکومت و لشکریان خود را از حق منحرف ساخت . « رُکْنٍ » : جانب ، مراد ارکان بدن ، یعنی تمام وجود است . تکیه‌گاه مادی ، از قبیل لشکر و سپاه و اموال و اولاد .‏

سوره ذاریات آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَخَذْنَاهُ وَجُنُودَهُ فَنَبَذْنَاهُمْ فِی الْیَمِّ وَهُوَ مُلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما او را و لشکریانش را گرفتار کردیم و به دریایشان انداختیم ، و او سزاوار سرزنش بود ( و لذا تاریخ ، نام ننگین و رفتار و کردار شرم‌آورش را همیشه به خاطر خواهد داشت ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَأَخَذْنَاهُ وَ جُنُودَهُ . . . » : ( نگا : قصص‌ / 40 ) . « مُلِیمٌ » : مستحق لومه و سزاوار سرزنش . کسی که کاری کند که به سبب آن درخور ملامت باشد ( نگا : صافات‌ / 142 ) .‏

سوره ذاریات آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ وَفِی عَادٍ إِذْ أَرْسَلْنَا عَلَیْهِمُ الرِّیحَ الْعَقِیمَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در سرگذشت قوم عاد نیز پند و عبرتی است . بدانگاه که تندباد بی‌خیر و برکتی ( که مرگ و نابودی ایشان را به همراه داشت ) به سوی ایشان وزان کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الرِّیحَ الْعَقِیمَ » : باد نازا و بی‌باران . باد بیفایده و بی‌برکت . مراد بادی است که خیر و خوبی به همراه ندارد ، و بلکه هلاک و نابودی با خود می‌آرد ( نگا : احقاف‌ / 24 و 25 ) .‏

سوره ذاریات آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ مَا تَذَرُ مِن شَیْءٍ أَتَتْ عَلَیْهِ إِلَّا جَعَلَتْهُ کَالرَّمِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به هر چیزی که برمی‌خورد بر جایش نمی‌گذاشت ، مگر این که همچون استخوانهای پوسیده و پودر شده‌اش می‌کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا تَذَرُ » : رها نمی‌کرد . برجا نمی‌گذاشت . ترک نمی‌گفت . « الرَّمِیمِ » : استخوان پوسیده و متلاشی شده ( نگا : یس‌ / 78 ) .‏

سوره ذاریات آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ وَفِی ثَمُودَ إِذْ قِیلَ لَهُمْ تَمَتَّعُوا حَتَّى حِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در سرگذشت قوم ثمود نیز پند و عبرت است . بدان هنگام که بدیشان گفته شد : مدت کوتاهی از زندگی تمتع برگیرید و بهره ببرید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَتّی حِینٍ » : تا مدت ناچیزی . تا زمان کوتاهی . مراد تا پایان عمر و فرارسیدن مرگ است . یا مراد سه روز مذکور در ( هود / 65 ) می‌باشد ( نگا : زاد المسیر ) .‏

سوره ذاریات آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ فَعَتَوْا عَنْ أَمْرِ رَبِّهِمْ فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ وَهُمْ یَنظُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان از فرمان پروردگارشان سر باز زدند و صاعقه ایشان را فرا گرفت و آنان خیره خیره بدان نگاه می‌کردند ( و نابودی خویش را می‌دیدند و قدرتی بر دفاع از خویشتن نداشتند ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَتَوْا » : سرکشی کردند . از پذیرش فرمان سرباز زدند ( نگا : فرقان‌ / 21 ) . « وَ هُمْ یَنظُرُونَ » : در حالی که ایشان صاعقه را می‌نگریستند که دارد ایشان را هلاک می‌سازد .‏

سوره ذاریات آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ فَمَا اسْتَطَاعُوا مِن قِیَامٍ وَمَا کَانُوا مُنتَصِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان ( چنان نقش زمین شدند که ) نتوانستند برخیزند و نتوانستند ( از کسی یاری بطلبند و ) خویشتن را کمک کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُنتَصِرِینَ » : یاری‌دهندگان . کمک‌کنندگان .‏

سوره ذاریات آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَوْمَ نُوحٍ مِّن قَبْلُ إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْماً فَاسِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پیش از آنان ، ما قوم نوح را هلاک ساخته بودیم . چرا که ایشان قوم فاسقی بوده و ( با انجام کفر و معاصی ) از فرمان خدا خارج شده بودند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَانُوا قَوْماً فَاسِقِینَ » : ( نگا : نمل‌ / 12 ، زخرف‌ / 54 ) .‏

سوره ذاریات آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ وَالسَّمَاء بَنَیْنَاهَا بِأَیْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما آسمان را با قدرت بنا ساخته‌ایم و همواره آن را وسعت می‌بخشیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَیْدٍ » : قدرت و قوت ( نگا : ص‌ / 17 ) . در رسم‌الخط قرآنی با دو یاء نوشته شده است . « لَمُوسِعُونَ » : جمع مُوسِع ، دارای قدرت و توانائی . گسترش‌دهنده . « إِنَّا لَمُوسِعُونَ » : این بخش از آیه ، اشاره به نظریه گسترش جهان دارد . علم امروز ثابت کرده است که نه تنها کره زمین ، بر اثر مواد آسمانی تدریجاً فربه و سنگین‌تر می‌شود ، بلکه آسمانها نیز در حال گسترش هستند . ستارگانی که در یک کهکشان قرار دارند ، به سرعت از مرکز کهکشان دور می‌شوند ، و میلیاردها کهکشان در فضای جهان از یکدیگر دور می‌گردند ، و بالاخره جهان پیوسته در حال انبساط و توسعه است . حتی دانشمندان می‌گویند : تمام کرات آسمانی و کهکشانها در آغاز در مرکز واحدی جمع بوده - با وزن مخصوص فوق‌العاده سنگین‌ - سپس انفجار عظیم و بسیار وحشتناکی در آن رخ داده ، و به دنبال آن ، اجزای جهان متلاشی شده ، و به صورت کرات درآمده است ، و به سرعت در حال عقب‌نشینی و توسعه است ( نگا : المنتخب . نمونه ) .‏

سوره ذاریات آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ وَالْأَرْضَ فَرَشْنَاهَا فَنِعْمَ الْمَاهِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و زمین را پهن کرده‌ایم ( و برای زندگی مردمان آماده ساخته‌ایم ) و چه آماده‌کنندگان خوبی بوده‌ایم !‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَرَشْنَاهَا » : زمین را پهن کرده‌ایم . « الْمَاهِدُونَ » : جمع ماهِد ، آماده سازنده . خدای مهربان زمین را برای زندگی مردمان همچون گهواره آماده فرموده است و چنانکه باید برای آسایش ایشان فراهم آورده است ( نگا : طه‌ / 53 ، زخرف‌ / 10 ) .‏

سوره ذاریات آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِن کُلِّ شَیْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما از هر چیز جفتی را آفریده‌ایم ، تا این که شما ( عظمت آفریدگار را ) یاد کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« زَوْجَیْنِ » : یک جفت نر و ماده در جهان جانداران و گیاهان و جمادات و غیره ( نگا : شعراء / 7 ، یس‌ / 36 ، زخرف‌ / 12 ، طه‌ / 53 ) .‏

سوره ذاریات آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ إِنِّی لَکُم مِّنْهُ نَذِیرٌ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به سوی ( عبادت ) خدا بشتابید . من بیم‌دهنده آشکاری از سوی او برای شما هستم ( و پیغمبری من با دلائل و معجزات ، برای شما روشن است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِرُّوا » : بگریزید . مراد گریختن از کفر و بت‌پرستی ، به سوی خداشناسی و یکتاپرستی ، و از گناهان و سیئات ، به سوی عبادات و حسنات است . خلاصه گریز از موجبات عذاب و شقاوت ، به سوی موجبات نعمت و سعادت . « مُبِینٌ » : آشکار . یعنی پیغمبری من با دلائل و معجزات ، روشن است ، و برای شما ناشناخته نیست .‏

سوره ذاریات آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَا تَجْعَلُوا مَعَ اللَّهِ إِلَهاً آخَرَ إِنِّی لَکُم مِّنْهُ نَذِیرٌ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏با خدا ، معبود دیگری را انباز مسازید . من بیم‌دهنده و بیانگر ( عاقبت وحشتناک شرک و بت‌پرستی ) از سوی خدا برای شما می‌باشم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُبِینٌ » : بیانگر . یعنی عاقبت دردناک بت‌پرستی و شرک را برایتان بیان میدارم و کژراهه شقاوت را از شاهراه سعادت برایتان جدا می‌سازم .‏

سوره ذاریات آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ کَذَلِکَ مَا أَتَى الَّذِینَ مِن قَبْلِهِم مِّن رَّسُولٍ إِلَّا قَالُوا سَاحِرٌ أَوْ مَجْنُونٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همین گونه ( که اینان شما را تکذیب می‌دارند ) هیچ پیغمبری به سوی مردمان پیش از ایشان نرفته است ، مگر این که گفته‌اند : او جادوگر یا دیوانه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ » : بهمین صورت . کار به همین منوال است . خبر مبتدای محذوف است و تقدیر چنین است : أَلأََمْرُ کَذلِکَ .‏

سوره ذاریات آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ أَتَوَاصَوْا بِهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ طَاغُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر همدیگر را ( به گفتن چنین سخنی ) سفارش کرده‌اند ؟ ! نه ، بلکه آنان مردمان طغیانگریند ( و عامل وحدت عمل ایشان همان روحیه واحد خبیث طغیانگریشان است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَ تَوَاصَوْا بِهِ » : همزه استفهام برای تعجب است و مراد این است که ای مردم ! مایه تعجب است که بی‌دینان انگار یکدیگر را به تکذیب انبیاء سفارش کرده‌اند .‏

سوره ذاریات آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ فَتَوَلَّ عَنْهُمْ فَمَا أَنتَ بِمَلُومٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از ستیزه با آنان روی بگردان ، چون تو سرزنش نمیگردی ( که چرا ایشان ایمان نمی‌آورند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَوَلَّ عَنْهُمْ » : از ستیزه با آنان روی بگردان ، چرا که ایشان متکبر و ستیزه‌جویند « مَلُومٍ » : لومه شده . سزاوار سرزنش .‏

سوره ذاریات آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ وَذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرَى تَنفَعُ الْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پند و اندرز بده ، چرا که پند و اندرز به مؤمنان سود می‌رساند ( و کاری می‌کند که خدا را فراموش نکنند ، و پیوسته بر ایمان و یقینشان بیفزایند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الذِّکْری‌ » : موعظه حسنه . پند و اندرزی که انسان را به یاد خدا می‌اندازد و موجب تقویت ایمان و افزایش تقوا می‌گردد .‏

سوره ذاریات آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏من پریها و انسانها را جز برای پرستش خود نیافریده‌ام .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیَعْبُدُونِ » : تا مرا پرستش و بندگی کنند ( نگا : بینه‌ / 5 ) .‏

سوره ذاریات آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ مَا أُرِیدُ مِنْهُم مِّن رِّزْقٍ وَمَا أُرِیدُ أَن یُطْعِمُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏من از آنان نه درخواست هیچ گونه رزق و روزی می‌کنم ، و نه می‌خواهم که مرا خوراک دهند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَآ أُرِیدُ مِنْهُمْ . . . » : من بی‌نیاز از جهانیانم و روزی‌ده ایشانم‌ ؛ نه روزیخوار آنان .‏

سوره ذاریات آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِینُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تنها خدا روزی‌رسان و صاحب قدرت و نیرومند است و بس .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذُوالْقُوَّةِ » : دارای نیرو . « الْمَتِینُ » : دارای نیروی فراوان . تأکید ( ذُوالْقُوَّةِ ) است .‏

سوره ذاریات آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِنَّ لِلَّذِینَ ظَلَمُوا ذَنُوباً مِّثْلَ ذَنُوبِ أَصْحَابِهِمْ فَلَا یَسْتَعْجِلُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که ستم می‌کنند ، سهم بزرگی از عذاب دارند ، همانند سهم بزرگ یارانشان ( از اقوام ستمگر پیشین ! ) . بنابراین ، از من به شتاب وقوع عذاب را مخواهید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذَنُوباً » : سطل بزرگ ، دلوهای بزرگی که دنباله دارند . « فَلا یَسْتَعْجِلُونِ » : ( نگا : انبیاء / 37 ) .‏

سوره ذاریات آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ فَوَیْلٌ لِّلَّذِینَ کَفَرُوا مِن یَوْمِهِمُ الَّذِی یُوعَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏واویلا بر کافران ! از دست آن روزی که ایشان بدان وعده داده می‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ . . . » : ( نگا : ابراهیم‌ / 2 ، مریم‌ / 37 ، ص‌ / 27 ، زخرف‌ / 65 ) .‏