رهنمودهای جزء پنجم

رهنمودهای جزء پنجم

بسم الله الرحمن الرحیم

در  این  جزء  با  سورۀ  نسـاء  راه  می‌سپریم‌.  این  جزء  بیشترین  اهداف  و  موضوعات  سوره  را  دربرمیگیرد،  اهداف  و  موضوعاتی  که  در  سرآغاز  سوره  و  اوائل  بندها  و  بخشهای  آیات  آن‌،  در  جزء  چهارم‌،  چکیدۀ  آنها  را  بیان  داشته‌ایم‌.

در  این  جزء‌،  عناصر  زیادی  از  اهداف  اساسی  و  موضوعات  اصلی  سوره  را  خواهیم  یافت‌:

در  نخستین  درس  سخن  می‌رود  از  بقیّۀ  قوانین  مربوط  به:  سر  و  سامان  دادن  امور  خانواده‌،  استوار  داشتن  آن  بر اساس  ثابت  عواطف  درونی  و  الهامات  سرشتی‌،  حفظ  خانواده  از  تأثیرات  شرائط  و  تحولاتی  که  در  فضای  زندگی  زناشوئی  پیش  می‌آیند  و  رخ  می‌دهند،  مصون  داشتن  محیط  خانواده  و  جامعه  از  انشار  پلشتیها  و  زشتیها  و  بزهکاریها  و گناهکاریها  در  آن‌،  بی‌احترامی  نسبت  به  مقدّسات‌،  و  سست  شدن  روابط  افراد  خانواده  ...

همچنین  این  درس‌،  دربرگیرندۀ  بقیّۀ  قوانین  دستگاههای  اجتماعی  و  اقتصادی  است‌.  به  ارتباطات  مالی  و  تجاری  می‌پردازد،  و  برخی  از  احکام  میراث  را  بیان  می‌دارد،  و  حقوق  مالکیت  هر  یک  از  دو  جنس  زن  و  مرد  را  در  جامعه  روشن  می‌سازد.

هدف  از  این  مقرّرات  و  قوانین  -  همانگونه ‌که  در  سرآغاز  سوره‌ گفتیم  - ‌انتقال  جامعۀ  مسلمان  از  سیستم  زندگی  جاهلی  به  سیستم  زندگی  اسلامی  است‌.  همچنین  مراد  از  آن‌،  نابودی  سیماهای  جاهلیّتی  است  که  در  طول  روزگاران‌،  ته‌نشین  شده  و  ریشه  دوانده  است‌،  و  نیز  استوار  داشتن  سیماهای  اسلامی  تازه  و  نوین  است  و  بالا  بردن  جامعۀ  مسلمانی  است ‌که  برنامۀ  یزدانی‌،  ایشان  را  از  ژرفای  درّۀ  جاهلیّت  برگرفته  است‌،  و  هم  اینک  در  پرتو  رهنمودهای  آسمانی  ایشان  را  از  مراحل  تـرقّی‌،  منزل  به  منزل  فراتر  می‏‎برد  تا  به  اوج  تعالی  می‌رساند.  در  درس  دوم‌،  بازگشتی  به  بیان  اصول  جهان‌بینی  اسلامی  را  خواهیم  یافت‌،  بازگشتی ‌که  تعریف  ایمان  و  شرط  اسلام  را  روشن  می‌سازد.  این  بیان  جدید،  پایۀ  برخی  از  مقرّرات  دیگر  ضمانت  اجتماعی  مـردمان  را  پی‌ریزی  می‌کند،  ضمانت  اجتماعی‌ای  کـه  کوچکترین  افراد  خانواده  را  دربرمیگیرد،  سپس  دامنۀ  آن  گسـترده  می‌گردد  و  همۀ  نیازمندان  و  ناتوانان  جامعه  را  تحت  پوشش  قرار  می‌دهد.  درکنار  امر  به  بذل  و  بخشش  و  دستور  به  ضمانت  اجتماعی‌،  زشت  شمردن  تنگچشمی  و  آزمندی‌،  مغرور  و  منکر  شدن  بر  اثر  مال  و  ثروت  فراچنگ  آوردن‌،‌ کتمان  نعمت‌،  و  ریاکاری  در  انفاق  و  احسان  را  خواهیم  یافت‌.

در  همین  درس‌،  گو‌شه‌ای  از  تربیت  نفسانی  به  وسیلۀ  عبادت  را  خواهیم  یافت‌ که  این  درس  با  آن  آغاز  می‌گردد.  همچنین  دربارۀ  پاکیزگی‌،  جهت  ادای  عبادت  سخن  به  میان  می‌آید،  و  از  نجس  بودن  خمر  سخن  می‌رود،  و  از  ناهمآهنگی  آن  با  عبادت  بحث  می‌شود.  این‌، نخستین‌ گـام  در  راه تحریم  خمر  است‌.  برنامۀ  تربیتی  حکیمانۀ  اسلام  هم  در  هر  چیزی به  همین  منوال  گام به‌گام  و  آهسته  و  آرام  است‌.

در  درس  سوم‌،  از  میان  موضوعات  اساسی  سوره‌،  موضعگیری  با  اهل‌ کتاب  را  خواهیم  یافت‌.  در  اینجا  اهداف  ناپاک  و  نیّات  نیرنگباز  ایشان  در  حق  مسلمانان  را  خواهیم  دید،  و  توضیحاتی  دربارۀ  سرشت  مکّارانه  و  حقّه‌بازانۀ  ایشان  را  خواهیم  شنید،  و  تعجّب  از کارشان  و  حالشان  را  خواهیم  یافت‌. بالاخره  خواهیم  دید که  خداوند  ایشان  را  دشمن  مسلمانان  می‌شمارد،  و  آنان  را  تهدید  به  سرانجام  بد  و  عذاب  الیم  می‌نماید.

درس  چهارم  با  بیان  قاطعانه‌ای  معنی  دین  و  شرط  ایمان  و  تعریف  اسلام  را  روشن  می‌سازد.  و  در  پرتو  آن  پرده

برمی‏دارد  از  سـرشت  سـیستم  اسلامی‌،  و  برنامۀ  مسلمانان  در  فرمانبرداری  و  پیروی  و  دریافت  قوانین  از  خدای  یکتا،  و  پـیروی  از  فرمان  پـیغمبر  خدا  و  فرمانبرداری  از  دسـتورات  او.  همچنین  در  ایـن  درس  سخن  می‌رود  از  تکالیف  و  وظائف  مسلمانان‌ کرۀ  زمین  در  رساندن  امانات  به  صاحبان  امانات‌،  و  داوری  کردن  دادگرانه  در  بین  مردم‌،  و  پا  بر  جا  داشتن  برنامۀ  خدا  در  زندگی  مردمان  -  البتّه  همۀ  اینها  شرط  وجود  ایـمان  بشمارند  -  همچنین  در  این  درس  اظهار  تعجّب  خواهد  شد  از کسانی ‌که  ادّعاء  ایمان  را  دارند  و  شرط  نخستین  ایمان  را  فراهم  نمی‌آرند که  داوری  بردن  به  پیشگاه  خدا  و  فرستادۀ  او،  همراه  با  رضا  به  قـضای  ایشان  و  تسـلیم  محض  در  برابر  فرمان  آنان  است‌.  همچنین  در  این  درس  کاملاً  جدّی  و  قاطع  تاکید  می‌شود که  ایمانی  در  مـیان  نیست  -  هر  چند که  مدّعیان  ادّعای  ایمان ‌کنند  -  مگر  با  حصول  این  شرط  روشن  و  صریح‌.

با  توجّه  بدین  مطلب  است ‌که  در  درس  پنجم  می‌بینیم‌:  گروه  مسلمانان  رهنمود  می‌شوند  برای  حفظ  این  برنامۀ  واضح  و  هویدا  بجنگند  و  در  راه  آن  فداکاری ‌کنند.  سرباز  زنندگان  از  جهاد  و  منافقانی‌ که  از  رفتن  به  جهاد  کناره‌گیری  می‌کنند،  سخت  تهدید  می‌گردند.  دلهای  مؤمن  به  جوش  و  خروش  انداخته  می‌شود  با  بیان  اهداف  جنگ  برای  نجات  مؤمنان  ضعیف  و  ناتوانی‌ که  در  سرزمین‌ کفر  بسر  می‏‎برند  و  می‌خواهند  به  سرزمین  دین  اسلام  پای  نهند،  و  در  سایۀ  برنامۀ  والا  و  بزرگوار  اسلام  بغنوند  و  از  زندگانی  لذّت  ببرند.  همچنین  سخن  از  حقیقت  اجل  و  واقعیّت  قضا  و  قدر  می‌رود،  تا  دلها  از  خوف  و  هراس  پاک  شوند.  درس  پنجم  با  فرمانی ‌که  به  پیغمبر(ص)  ‌داده  می‌شود  تا  به  سوی  جهاد  رود،  هـر  چند  هم  جز  خود‌ش‌ کسی‌، با  او  همراه  نشود! آخر  باید  این  دین  در کرۀ  زمین  مستقر گردد،  و  با  برنامۀ  راست  و  درست  یزدانی  جهان  ا‌داره  شود.

به  مناسبت  جنگ‌،  در  درس  ششم  توضیحاتی  دربارۀ  بسیاری  از  ارکان  و  اصول  معاملات  بین‌المللی  به  میان  می‌آید،  و گفته  می‌شود،  اردوگاه  اسلامی  با  اردوگاههای  دشمن  چگونه  رفتار کند،  و  صلح  با  آنها  به  چه  صورتی  باید  باشد،  و  پیمان  با  آنها کی  و  چگونه  انجام ‌گیرد  و  رعایت  آن  به  چه  شکلی  باشد.  ا‌لبتّه  مراد  این  نیست ‌که  نیرو  و  تاخت  و تاز  و  غلبه  و  چیرگی  در  مدّ  نظر  باشد  و  دنبال  شود، بلکه  در  حین  رعایت  حدود  و  مقرّرات  منظّم  و  مرتّب  انسانی  با  اردوگاههای  مختلف  و  دارای  دیدگاههای  متفاوت‌،  آمادگی  برای  رویاروئی  با  واقعیّت  به  هنگام  ضرورت  در  مدّ  نظر  است‌.

در  درس  هفتم  سخن  از  جهاد  با  مـال  و  جان  می‌رود، آنگاه  که  ساکنان  سرزمین ‌کفر  از  هجرت  سر  باز  می‌زنند  و  مورد  تهدید  واقع  می‌شوند.  سرزمین‌ کفری  که  مسلمانان  در  آنجا  از  دین  برگردانده  مـی‌شوند، در  حالی‌ که  سرزمین  اسلام  موجود  است  و  پرچم  دیـن  در  آنجا  در  اهتزار  بوده  و  عزیز  و  محترم  است  ...  این  درس  به  پایان  می‌رسد  با  تشویق  و  تحریک  مؤمنان  به  جنگ‌،  و  تعقیب  دشمنانشان‌،  و  اینکه  در  طلبیدن  ایشان  و  دست  یافتن  بر  آنان  نباید  سستی به خود  راه  دهند.  همچنین  با  بیان  حقیقت  موقعیّت  مؤمنان  و  موضعگری  دشمنانشان‌،  و  بیان  اختلاف  مسیر  و  دیدگاه  و  سرانجام  و  جزا  و  سزایشان، این  درس  خاتمه  می‌پذیرد.

در  درس  هشتم  قلّۀ  سربفلک‌ کشیدۀ  عدالت  اسلامی  را  می‌نگریم ‌که  در  داستان  یک  یهودی  شکل  پـذیرفته  است‌.  یهودیی‌ که  ستمگرانه  مورد  اتّهام  واقع  می‌شود  و  گواهیهای  دروغین  برای  مـحکوم کردنش‌، ساخته  و  پرداخته  می‌گردد  و  سر  هم  می‌شود.  ولیکن  قرآن  از  فراز  آسمان  نازل  مـی‌گردد  و  او  را  تبرئه  می‌کند! اگرچه  یهودیان  پیوسته  بر  ضدّ  اسلام  نـیرنگ  می‌کردند  و  همیشه  بر  ضدّ  مسلمانان  به  دوز  و کلک  می‌نشستند. امّا  دادگری  یزدانی  اسلامی‌،  عدالتی  است ‌که  از  مودّت  یا  دشمنانگی  مـتأثّر  نـمی‌گردد.  ایـن  قلّۀ  والائی  و  اوج  فلکسائی  است‌ که  بشریّت  هرگز  بدان  نمی‌رسد،  مگر  در  پرتو  این  برنامۀ  رفیع  و  یگانۀ  اسلام‌[1].

درس  نهم‌،‌ گشت  وگذاری  با  شرک  و  مشرکان  در  پیش  است‌،  و  از  خرافاف  شرک  و  تأثـیرات  آن  در  پـیدایش  شعائر  و  مراسم  گمراهسـاز،  و  جـهان‌بینی‌های  یـاوه  و  بی‌ارزش، سخن  می‌رود،  و  اوهام  و  خرافات  زدوده  می‌گردد  و  آرزوهای ‌کج  و کژ  و  دور  از  دادگسری  خدا  تصحیح  می شود،  و  بیان  می‌گردد که  سزا  و  جزا، طبق کردارها  و  رفتارها  است‌،  نه  برابر  آرزوهـا  و  خیال  پردازیها.  در  این  درس  همچنین  تأکید  می‌گردد که  تنها  اسلام  آئین  است‌،  و  آن  هم  آئین  ابراهیم  است‌.

درس  دهم  باز  می‌گردد  به  قضیّۀ  زنان  و  حقوق  ایشان‌،  بویژه  حقوق  یتیمان  آنان‌،  و  حقوق‌ کودکان  مسـتضعف‌.  این  خود  موضوعی است ‌که  سوره  با  آن  آغاز گشـته  است‌.  این  درس  بیانگر  مقرّراتی  است‌ که  با  آنها  شوهر  می‌توانـد  نشوز  و گریز  همسر  را  چاره‌جوئی  کند.  همچنین  بیان  می‌شود که  حدود  و  ثغو‌ر  عدالت  مطلوب  در  معاشرت  با  همسران  کدام  و  چگونه  است‌؟  عدالتی‌ که  زندگی  زناشوئی  جز  در  پرتو  آن  سر  و  سامان  نمی‌گیرد،  و  بدون  آن  جدا  شدن  از  همدیگر  بر  بودن  با  یکـدیگر  برتری  دارد،  چرا که  بدین  هنگام  صلح  و  صفا  ناممکن  و  اصلاح  حال  دشوار  و  چه  بسا  محال  است‌.

وقتی ‌که  می‏‎بینیم  پـی‌نوشت  ایـن  احکام  مـتعلّق  به  خانواده‌،  و  دادگری  در  زندگی  زناشوئی‌،  این  حکمها  و  رهنمودها  را  به  خدا ، و  به  مالکیّت  آسمانها  و  زمین  خدا،  و  به  قدرت  آفریدگار  بر  از  میان  بردن  اینان  و  بر  جای  ایشان  قرار  دادن  دیگران‌،  ارتباط  می دهد،  عظمت  این کار  پدیدار  می‌آید،  و  پیوند  آن  با  حقیقت  بس  والای  الوهیّت  آشکار  می‌گردد  ... با  توجّه  بدین  واقعیّت‌،  طوفان  هراس  از  خدا  در دلها  به جوش و  خروش  درمی‌آید،  و  مؤمنان  را  به  سوی  عدالت  مطلق  در  همۀ  معاملاتشان  می‌راند،  و  به  دادگری  کامل  در  جملگی  احکام  مربوط  بدیشان  فرا  می‌خواند  ...  این  شیوۀ  قرآن  است  که  از  باریکۀ  تنگ  خاصّ‌،  به  سوی  اقیانوس  فراخ  عامّ  روان  است‌.

سپس  آخرین  درس  این  جزء  فرا  می‌رسد.  ایـن  درس  تقریباً  سراسر  آن  مربوط  است  به : تـهدید  منافقان  و  حملۀ  به ‌کار  نفاق‌،  و  دعوت  مؤمنان  به  ایمان  جدّی  و  روشن  و  راستین‌، و  بر  حذر  داشتن  مؤمنان  از  دوستی  با  غیر مؤمنان  و  به  ییشوائی  پذیرفتن  رهبرانی  سوای  رهبران  خاصّ  خود،  و  بیم  دادنشان از سستی  ورزیدن  و  شل  و  ول  بودن  در  آئینشان‌،  به  خاطر  سازش  با  دیگران  یا  مراعات  روابط  جامعه  یا  مصحلت  جویی  با  منافقان  و  دشمنان  این  دین‌.  چرا  که  این  نشانه‌ای  از  نشانه‌های  نفاق  و  دوروئی  است‌،  و  مـنافقان  و  دورویـان  هـم  در  ژرفای  دوزخ  و  در  پائین‌ترین  جای  آن  هستند  ...  ایـن‌،  منافقانند که‌ کافران  را  به  دوستی  و  سرپرستی  می‌گیرند.  این  درس  و  این  جزء  هر  دو  با  همدیگر،  پایان  می‌پذیرند  با  حقیقت  مؤثّری  از  صفات  خداوند  متعال‌،  و  ارتباط  ذات  ذوالجلال  با  بندگانش،  و  فلسفۀ  عقاب  و  عـذاب  کژراهه‌روان  و گمراهان  توسّط  یزدان  سبحان‌.  همچنین  با  ذکر  این  مطلب‌ که  اگر  بندگان  ایـمان  بیاورند  و  سپاسگزاری ‌کنند،  خداوند  نیازی  به  عقاب  و  عذاب  آفریدگان  خود  ندارد:

(ما یَفْعَلُ اللهُ بِعَذابِکُمْ إنْ شَکَرْتُمْ وَآمَنْتُمْ ؟ وَکانَ اللهُ شاکِراً عَلیماً).

خداونـد  چه  نیازی  بـه  عذاب  دادن  شما  دارد،  اگر  شکرگزاری  کنید  و  ایمان  بیاورید؟  پروردگار  شکرگزار  (‌طاعت  و  عبادت  بندگان  و)  آگاه  (‌از  اعمال  و  نیّات  همگان‌)  است‌.  (‌نـساء  /  47‌1)

 این‌،  تعبیر  شگفتی  است‌.  رحمت  خدا  را  به  دل  الهـام  می‌دارد،  و  بی‏نیازی  یزدان  سبحان  از  عذاب  بندگان  را  اعلام  می‌نماید،  وقتی‌ که  بر  راستای  راه  بوده  و  به  برنامۀ  الهی  چنگ  زده  باشند،  و  سپاسگزار  فضل  و  لطف  خدا  در  اعطای  این  برنامه  بوده،  و  منّتی  را  سپاس  دارند  که  بر  ایشان  نهاده  است‌.  اما  بندگان  ناسپاسی  یـافته  می‌شوند که  باکفر  و  انکار،  و  با  فسادی‌ که  در  زمین و  در نفس و در زندگی  پدید  می‌آورند،  عذاب  را  برای  خود  خریداری  می‌نمایند!

---

[1] داستان  این یهودی را  در  دیباچۀ  سورۀ  نساء در جزء  چهارم بخوانید.