تفسیر نور: سوره علق

تفسیر نور:
سوره علق آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای محمّد ! بخوان چیزی را که به تو وحی می‌شود . آن را بیاغاز و ) بخوان به نام پروردگارت . آن که ( همه جهان را ) آفریده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِقْرَأْ . . . » : از اوّل این سوره تا آخر آیه پنجم ، نخستین آیاتی است که در غار حراء بر پیغمبر نازل شده است و با تابش اشعّه جدید وحی ، فصل تازه‌ای در تاریخ بشریّت گشوده گشته است . برابر فرمان الهی پیغمبر « قاری‌ » شد ( نگا : بیّنه‌ / 2 ) ولی « کاتب‌ » نشد ( نگا : جزء عمّ شیخ محمّد عبده ) .‏

سوره علق آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏انسان را از خون بسته آفریده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلَقَ » : هر چند فعل ( خَلَقَ ) در آیه نخست ، آفرینش انسان را هم در بر دارد ، ولی برای اهمّیّت مقام او مجدّدا از انسان سخن به میان آمده است . « عَلَقٍ » : جمع عَلَقَة ، خون بسته و دَلَمه گونه ( نگا : حجّ‌ / 5 ، مؤمنون‌ / 14 ، غافر / 67 ، قیامه‌ / 38 ) .‏

سوره علق آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ اقْرَأْ وَرَبُّکَ الْأَکْرَمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بخوان ! پروردگار تو بزرگوارتر و بخشنده‌تر است ( از آنچه تو می‌انگاری . بعد از این ، بزرگواریها و بخشندگیها از او خواهی دید که تعلیم قرائت در برابر آنها ساده و ناچیز است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ رَبُّکَ الأکْرَمُ » : حرف واو استئنافیه است . واژه أکرم ، افزایش ربوبیّت و کرامت را می‌رساند .‏

سوره علق آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همان خدائی که به وسیله قلم ( انسان را تعلیم داد و چیزها به او ) آموخت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَّمَ » : تعلیم داد . یاد داد . « بِالْقَلَمِ » : به وسیله قلم . به واسطه قلم .‏

سوره علق آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بدو چیزهائی را آموخت که نمی‌دانست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا لَمْ یَعْلَمْ » : ( نگا : نحل‌ / 78 ) .‏

سوره علق آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ کَلَّا إِنَّ الْإِنسَانَ لَیَطْغَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏قطعاً ( اغلب ) انسانها سرکشی و تمرّد می‌آغازند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَلاّ » : حَقّا . قطعاً . این واژه را نباید همواره به معنی زجر و ردع بدانیم . بلکه می‌تواند حرف تحقیق و تنبیه و جواب باشد و ( به راستی ) و ( حقّا ) و ( هان ) و ( آری ) معنی شود ( نگا : نوین ) . « الإِنسَانَ » : غالب انسانها مراد است .‏

سوره علق آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ أَن رَّآهُ اسْتَغْنَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر خود را دارا و بی‌نیاز ببینند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَن رَّءَاهُ » : وقتی خود را ببیند و بداند . واژه ( أَنْ ) از حروف ناصبه است . جمله ( أَن رَّءَاهُ اسْتَغْنَیا ) مفعولٌ‌له است . « إِسْتَغْنَیا‌ » : احساس قدرت و ثروت کرد . دارا شد و بی‌نیاز گردید ( نگا : عبس‌ / 5 ، لیل‌ / 8 ) .‏

سوره علق آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ إِلَى رَبِّکَ الرُّجْعَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏مسلّماً بازگشت ( همگان در آن جهان ) به سوی پروردگار تو خواهد بود ( و او سرکشان و متمرّدان را به کیفر اعمالشان می‌رساند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الرُّجْعَیا‌ » : رجوع و بازگشت . مصدر ثلاثی مجرّد است .‏

سوره علق آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ أَرَأَیْتَ الَّذِی یَنْهَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا دیده‌ای کسی را که نهی می‌کند و باز می‌دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَرَأَیْتَ ؟ » : آیا دیده‌ای‌ ؟ آیا خبر داری‌ ؟ به من بگو ( نگا : کهف‌ / 63 ، مریم‌ / 77 ، فرقان‌ / 43 ) .‏

سوره علق آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ عَبْداً إِذَا صَلَّى ‏

‏ترجمه : ‏
‏بنده‌ای را چون به نماز ایستد ؟ ( آیا چنین بازدارنده‌ای مستحقّ عذاب الهی نیست‌ ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِذَا . . . » : جواب شرط محذوف است .‏

سوره علق آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ أَرَأَیْتَ إِن کَانَ عَلَى الْهُدَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏به من بگو : اگر ( این طاغی یاغی بر راه راست و ) بر طریق هدایت بود . ( چه مقام و منزلتی در پیش خدا می‌داشت‌ ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنْ » : جواب شرط محذوف است .‏

سوره علق آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ أَوْ أَمَرَ بِالتَّقْوَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا این که ( دیگران را به جای بازداشتن از نماز و سایر عبادات ) به تقوا و پرهیزگاری دستور می‌داد ( آیا این برایش بهتر نمی‌بود ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوْ . . . » : جواب شرط محذوف است .‏

سوره علق آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ أَرَأَیْتَ إِن کَذَّبَ وَتَوَلَّى ‏

‏ترجمه : ‏
‏به من بگو : اگر تکذیب کند ( قرآن و همه کتابها و چیزهائی را که پیغمبران با خود آورده‌اند ) و پشت کند ( به ایمان و همه کارهای خوب و پسندیده ، آیا سزاوار چه کیفری خواهد بود ، و حال و وضعش در قیامت چگونه خواهد شد ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن کَذَّبَ وَ تَوَلَّیا‌ » : ( نگا : قیامه‌ / 32 ، لیل‌ / 16 ) . جواب شرط باز هم محذوف است .‏

سوره علق آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یَرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا او ندانسته است که خداوند ( همه احوال او را می‌پاید ، و همه اعمال وی را ) می‌بیند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلَمْ یَعْلَمْ . . . یَرَیا‌ » : اشاره به این واقعیّت است که : عالَم هستی محضر خدا است .‏

سوره علق آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ کَلَّا لَئِن لَّمْ یَنتَهِ لَنَسْفَعاً بِالنَّاصِیَةِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرگزا هرگز ! ( آن چنان نیست که او می‌پندارد ) . اگر او ( از کارهای خود دست برندارد و به اعمال زشت خویش ) پایان ندهد ، موی پیشانیش را می‌گیریم و ( او را به سوی آتش دوزخ ) کشان کشان می‌بریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَنَسْفَعَنْ » : می‌گیریم و به شدّت می‌کشیم . از ماده سَفْع ، به معنی گرفتن و به شدّت کشیدن است . نون تأکید این فعل در رسم‌الخطّ قرآنی با تنوین نوشته شده است . « نَاصِیَةِ‌ » : موی پیشانی ( نگا : هود / 56 ، رحمن‌ / 41 ) .‏

سوره علق آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ نَاصِیَةٍ کَاذِبَةٍ خَاطِئَةٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏موی پیشانی دروغگوی بزهکار .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَاصِیَةٍ » : بدل است . « خَاطِئَةٍ » : بزهکار . مراد از موی پیشانی دروغگوی بزهکار ، صاحب آن است . واژه ( نَاصِیَةٍ ) به خود پیشانی هم گفته می‌شود . در این صورت معنی آیه چنین است : پیشانیی که نشانه دروغگوئی و بزهکاری در آن جلوه‌گر و پیدا است ( نگا : المنتخب ) .‏

سوره علق آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ فَلْیَدْعُ نَادِیَه ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگذار او همنشینان و هم‌مجلسان خود را صدا بزند و به کمک بطلبد ( تا او را در جنگ با مؤمنان ، یاری بدهند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَادِیَ » : باشگاه . مجلس . در اینجا مراد اهل باشگاه و مجلس است . ذکر محل است و مراد حال .‏

سوره علق آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ سَنَدْعُ الزَّبَانِیَةَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما هم به زودی فرشتگان مأمور دوزخ را صدا می‌زنیم ( تا او را به دوزخ ببرند و به ژرفای آن بیندازند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَنَدْعُو » : در رسم‌الخطّ قرآنی واو آخر آن حذف شده است . در قرآن هر جا که واو ساکن به لام ساکن برسد ، واو برداشته شده است ( نگا : اعراب القرآن درویش ) . « الزَّبَانِیَةَ » : جمع زِبْنِیّ ، زِبْنِیَة ، زَبانِیّ ، و زابِن دانسته‌اند ( نگا : معجم الفاظ القرآن الکریم ) . در اصل به معنی هُل‌دهندگان است . پاسبانان را بدین نام نامیده‌اند ، چون دیگران را هُل می‌دهند و می‌رانند . در اینجا مراد فرشتگان مأمور دوزخ است که دوزخیان را هُل می‌دهند و می‌رانند ( نگا : تحریم‌ / 6 ) .‏

سوره علق آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ کَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرگزا هرگز ! از او اطاعت مکن و ( به نماز خواندن خود ادامه بده و در برابر آفریدگار خویش ) سجده ببر و ( بدین وسیله به پروردگارت ) نزدیک شو .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أسْجُدْ » : سجده ببر . مراد از سجده بردن ، مداومت و مواظبت بر ادای نماز است . « إِقْتَرِبْ » : با طاعات و عباداتِ بسیار به پروردگار دادار تقرّب حاصل کن و بدو نزدیک شو .‏