تفسیر نور: سوره فتح

تفسیر نور:
سوره فتح آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحاً مُّبِیناً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما برای تو فتح آشکاری را فراهم ساخته‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَتَحْنَا » : گشوده‌ایم و پیش آورده‌ایم . ذکر فعل به صورت ماضی ، به خاطر تحقق یا قطعیت موضوع است . « فَتْحاً مُّبِیناً » : مراد صلح حدیبیه است که به خاطر خیرات و برکات و فتوحات مترتب بر آن ، فتح آشکار نامیده شده است . یا مراد فتح مکه است که دو سال بعد از صلح حدیبیه بوقوع پیوست و انتشار اسلام و شکوه مسلمانان را بدنبال داشت .‏

سوره فتح آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ وَمَا تَأَخَّرَ وَیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَیَهْدِیَکَ صِرَاطاً مُّسْتَقِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏هدف این بود که خداوند گناهان پیشین و پسین تو را ببخشاید ، و نعمت خود را بر تو تمام نماید ، و به راه راست هدایتت فرماید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ مَا . . . » : حرف لام برای تعلیل است . فتح ، سبب غفران بحساب آمده است ، چرا که فتح ، جهاد است ، و جهاد عبادت است ، و عبادت موجب عفو و بخشش . در اصل فتح را خدا کرده است ، و جائزه‌اش را به پیغمبرش داده است . مغفرت ، تکمیل نعمت ، هدایت ، نصرت . « ذَنبِکَ » : ( نگا : یوسف‌ / 29 ، غافر / 55 ، محمد / 19 ) .‏

سوره فتح آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَنصُرَکَ اللَّهُ نَصْراً عَزِیزاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و پیروزی نادر و نایابی بهره تو گرداند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَزِیزاً » : چیزی که نادر است و کمتر به دست می‌آید . نیرومند . مایه عزت . بدون شکست .‏

سوره فتح آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ هُوَ الَّذِی أَنزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیَزْدَادُوا إِیمَاناً مَّعَ إِیمَانِهِمْ وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَکَانَ اللَّهُ عَلِیماً حَکِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا است که به دلهای مؤمنان آرامش و اطمینان خاطر داده است تا ایمانی بر ایمان خود بیفزایند ( و یقین و باور خویش را تقویت نمایند ) . لشکرهای آسمان و زمین از آن خدا است ، و خداوند بس آگاه و فرزانه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّکِینَةَ » : آرامش . قوت قلب . طمأنینه . مراد اطمینان خاطری است که هرگونه شک و تردید و وحشت را از انسان زائل می‌کند و او را در طوفان حوادث ثابت قدم می‌دارد ( نگا : توبه‌ / 26 ) . « جُنُودُ » : جمع جُنْد ، لشکرها . سپاهها . مراد همه چیزهائی است که وسیله تنفیذ اوامر خدایند ، از قبیل : فرشتگان ، انسانها ، سنگها ، زلزله‌ها ، رعد و برقها ، و . . . ( نگا : احزاب‌ / 9 ، مدثر / 31 ) . مراد از لشکرها ، همان سپاههائی است که در ( توبه‌ / 40 ) از آنان سخن رفته است .‏

سوره فتح آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ لِیُدْخِلَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَیُکَفِّرَ عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَکَانَ ذَلِکَ عِندَ اللَّهِ فَوْزاً عَظِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( چنین کرد ) تا مردان و زنان مؤمن را ( در برابر فرمانبرداری و جهادشان ) به باغهای بهشتی درآورد که در زیر ( درختان و قصرهای ) آن رودبارها روان است ، و جاودانه در آن بسر می‌برند ، و تا این که گناهان و بدیهایشان را بزداید و ببخشاید ، و این در پیشگاه ایزدی ( و در جهان ابدی ، کامیابی سترگ و ) رستگاری بزرگ بشمار است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیُدْخِلَ الْمُؤْمِنینَ . . . » : وجود لشکرهای آسمان و زمین بدان خاطر است که مؤمنین را به بهشت داخل کند ، و . . . بعضی ( لِیُدْخِلَ ) را متعلق وجود لشکرها ، و برخی عطف بر ( لِیَغْفِرَ ) و جماعتی عطف بر ( لِیَزْدَادُوا ) می‌دانند .‏

سوره فتح آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ وَیُعَذِّبَ الْمُنَافِقِینَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِکِینَ وَالْمُشْرِکَاتِ الظَّانِّینَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَیْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَلَعَنَهُمْ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَسَاءتْ مَصِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و تا این که مردان و زنان منافق ، و مردان و زنان مشرکی را عذاب کند که به خدا گمان بد می‌برند . بدیها و بلاها تنها ایشان را در برمی‌گیرد ( و فقط بر آنان چنبره می‌زند ) و خداوند بر ایشان خشمگین می‌گردد ، و آنان را نفرین می‌کند ( و از رحمت خود محروم می‌سازد ) و دوزخ را برای ایشان آماده ساخته است ، و دوزخ چه جایگاه نهائی بدی است !‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُعَذِّبَ » : عطف بر ( لِیُدْخِلَ ) است . « الظّآنِّینَ » : گمان‌برندگان ( نگا : آیه 12 ) . « ظَنَّ السَّوْءِ » : گمان بد . اضافه موصوف به صفت خود است . « دَآئِرَةُ » : در اصل به معنی چنبر و چنبره است که بعد به بلای فراگیر گفته شده است . اسم فاعل یا مصدر است . « دَآئِرَةُ السَّوْءِ » . بلای فراگیر و همه‌جانبه . اضافه موصوف به صفت خود است . « مَصِیراً » : سرمنزل . مکان پایانی . جایگاه نهائی ( نگا : نساء / 97 و 115 ) . « عَلَیْهِمْ دَآئِرَةُ السَّوْءِ . . . وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ » : این عبارت می‌تواند دعائی هم باشد . یعنی : بلای فراگیر و همه‌جانبه بهره ایشان باد ، و خدا بر آنان خشمناک شود و نفرینشان کند ، و دوزخ را برایشان آماده سازد .‏

سوره فتح آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَکَانَ اللَّهُ عَزِیزاً حَکِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏لشکرهای آسمانها و زمین از آن خدا است ، و خدا مقتدری شکست‌ناپذیر و حکیمی فرزانه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ ِللهِ جُنُودُ . . . » : ( نگا : آیه 4 ) .‏

سوره فتح آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ شَاهِداً وَمُبَشِّراً وَنَذِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما تو را به عنوان گواه و مژده‌رسان و بیم‌دهنده فرستاده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّآ أَرْسَلْنَاکَ . . . » : ( نگا : احزاب‌ / 45 ) .‏

سوره فتح آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُعَزِّرُوهُ وَتُوَقِّرُوهُ وَتُسَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَأَصِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ما محمد را به سوی شما مردمان فرستاده‌ایم ) تا به خدا و پیغمبرش ایمان بیاورید ، و خدا را ( با یاری دادن دینش ) یاری کنید ، و او را بزرگ دارید ، و سحرگاهان و شامگاهان به تسبیح و تقدیسش بپردازید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تُعَزِّرُوهُ » : تا خدا را یاری کنید . یاری دادن خدا هم با یاری دادن دین او میسر است . « تُوَقِّرُوهُ » : تا خدا را بزرگ دارید و تعظیمش کنید . « بُکْرَةً وَ أَصِیلاً » : ( نگا : فرقان‌ / 5 ، احزاب‌ / 42 ) .‏

سوره فتح آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ یُبَایِعُونَکَ إِنَّمَا یُبَایِعُونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَن نَّکَثَ فَإِنَّمَا یَنکُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَیْهُ اللَّهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بی‌گمان کسانی که ( در بیعة‌الرضوانِ حدیبیّه ) با تو پیمان ( جان ) می‌بندند ، در حقیقت با خدا پیمان می‌بندند ، و در اصل ( دست خود را که در دست پیشوا و رهبرشان پیغمبر می‌گذارند ، و دست رسول بالای دست ایشان قرار می‌گیرد ، این دست به منزله دست خدا است و ) دست خدا بالای دست آنان است ! هر کس پیمان‌شکنی کند به زیان خود پیمان‌شکنی می‌کند ، و آن کس که در برابر پیمانی که با خدا بسته است وفادار بماند و آن را رعایت بدارد ، خدا پاداش بسیار بزرگی به او عطاء می‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّ الَّذِینَ یُبَایِعُونَکَ . . . » : اشاره به تجدید بیعت اصحاب کرام - رَضِیَ اللهُ عَنْهُمْ‌ - با پیغمبر ( ص ) است . مسلمانان در حدیبیه دست خود را در دست رهبرشان محمد ( گذاشتند و با او پیمان بذل جان و فداکاری و وفاداری بستند . چنین پیمانی را خداوند پیمان بستن با خود نامیده است و به « بیعة‌الرضوان‌ » مشهور گشته است . « یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ » : این تعبیر کنایه از آن است که بیعت با پیغمبر یک بیعت الهی است . انگار دست خدا بالای دست آنان قرار گرفته است و در دست ایشان گذارده شده است . یعنی نه تنها با پیغمبرش که با خدا بیعت می‌کنند . « نَکَثَ » : پیمان‌شکنی کرد .‏

سوره فتح آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ سَیَقُولُ لَکَ الْمُخَلَّفُونَ مِنَ الْأَعْرَابِ شَغَلَتْنَا أَمْوَالُنَا وَأَهْلُونَا فَاسْتَغْفِرْ لَنَا یَقُولُونَ بِأَلْسِنَتِهِم مَّا لَیْسَ فِی قُلُوبِهِمْ قُلْ فَمَن یَمْلِکُ لَکُم مِّنَ اللَّهِ شَیْئاً إِنْ أَرَادَ بِکُمْ ضَرّاً أَوْ أَرَادَ بِکُمْ نَفْعاً بَلْ کَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏باز پس‌ماندگان عربهای بادیه‌نشین ( که در سفر حدیبیه ، پیغمبر و اصحاب را همراهی نکرده‌اند ) خواهند گفت : اموال و خانواده ، ما را به خود سرگرم و مشغول داشت . برای ما آمرزش بخواه . آنان با زبانهایشان چیزی را می‌گویند که در دلهایشان نمی‌باشد . ( در دل نفاق دارند و بر زبان ایمان ) . بگو : چه کسی می‌تواند کمترین کمکی در برابر خدا به شما بکند ، اگر بخواهد به شما زیانی یا سودی برساند ؟ ( آن چنان نیست که گمان می‌برید و می‌گوئید ) بلکه خدا آگاه از هر آن چیزی است که انجام می‌دهید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُخَلَّفُونَ » : بازپس‌ماندگان . واپس‌زدگان . مراد کسانی است که ایشان از همراهی با پیغمبر و اصحاب در سفر حدیبیه سرباز زدند و بگمان خود مؤمنان را مغلوب و مقهور و بلکه مقتول دست قریش می‌دیدند و به بهانه‌های مختلف از خانه و کاشانه خود بیرون نیامدند . « الأعْرابِ » : بادیه‌نشینان ( نگا : توبه‌ / 90 ) . « شَغَلَتْنَا » : مشغولمان داشت . ما را به خود سرگرم کرد . وقت فراغی برای ما باقی نگذاشت . « فَمَن یَمْلِکُ مِنَ اللهِ شَیْئاً » : ( نگا : مائده‌ / 17 ) .‏

سوره فتح آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ ظَنَنتُمْ أَن لَّن یَنقَلِبَ الرَّسُولُ وَالْمُؤْمِنُونَ إِلَى أَهْلِیهِمْ أَبَداً وَزُیِّنَ ذَلِکَ فِی قُلُوبِکُمْ وَظَنَنتُمْ ظَنَّ السَّوْءِ وَکُنتُمْ قَوْماً بُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بلکه شما گمان می‌بردید که پیغمبر و مؤمنان هرگز به سوی خانواده خود برنمی‌گردند ( و قطعاً قتل عام خواهند شد ! آری ) این ( پندار غلط و این وسوسه‌های شیطانی ) در دلهایتان آراسته گشته بود . و گمانهای بدی می‌کردید و مردمان تباه و بیسودی بودید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَن یَنقَلِبَ » : هرگز برنمی‌گردد . « بُوراً » : ( نگا : فرقان‌ / 18 )‏

سوره فتح آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَن لَّمْ یُؤْمِن بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ فَإِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ سَعِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که به خدا و پیغمبرش ایمان نداشته باشند ( کافرند و ) ما برای کافران آتش سوزان و فروزانی را تهیه دیده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنْ » : این واژه مبتدا است و می‌تواند شرطیه یا موصوله باشد . اگر شرطیه باشد ، جواب شرط محذوف است که ( فَإِنَّهُ کَافِرٌ . . . فَهُوَ کَافِرٌ ) است . خبر مبتدا ( فَإِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ سَعِیراً ) است .‏

سوره فتح آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ وَلِلَّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ یَغْفِرُ لِمَن یَشَاءُ وَیُعَذِّبُ مَن یَشَاءُ وَکَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏مملکت و شاهی آسمانها و زمین از آن خدا است . هر که را بخواهد می‌بخشد و هر که را که بخواهد عذاب می‌دهد . خداوند دارای مغفرت عظیم و صاحب مهر فراخ است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ِللهِ مُلْکُ . . . » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 189 ، مائده‌ / 17 و 18 و 120 ) .‏

سوره فتح آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ سَیَقُولُ الْمُخَلَّفُونَ إِذَا انطَلَقْتُمْ إِلَى مَغَانِمَ لِتَأْخُذُوهَا ذَرُونَا نَتَّبِعْکُمْ یُرِیدُونَ أَن یُبَدِّلُوا کَلَامَ اللَّهِ قُل لَّن تَتَّبِعُونَا کَذَلِکُمْ قَالَ اللَّهُ مِن قَبْلُ فَسَیَقُولُونَ بَلْ تَحْسُدُونَنَا بَلْ کَانُوا لَا یَفْقَهُونَ إِلَّا قَلِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بازپس‌ماندگان ، هنگامی که برای به دست آوردن غنائمی ( که خدا به شما داده است ) بیرون رفتید ، خواهند گفت : بگذارید ما هم همراه شما شویم ( و در این جهاد شرکت کنیم ) . آنان می‌خواهند سخن خدا را دگرگون کنند ! ( خدا وعده غنائم خیبر را تنها به شرکت‌کنندگان سفر حدیبیه اختصاص داده است و بس ) . بگو : شما هرگز همراه ما نخواهید شد . پروردگارتان پیش از این ( مراجعت به مدینه ) چنین فرموده است . خواهند گفت : ( این را خدا نگفته است و ) بلکه شما نسبت به ما حسد می‌ورزید ( و نمی‌گذارید از چنین غنائم نفیس و بی‌دردسری بهره ببریم . چنین نیست که گمان می‌برند ) بلکه ( از قانونگذاری خدا ) جز مقدار اندکی را فهم نکرده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِذا » : ظرف ماقبل خود است‌ ؛ نه شرط مابعد ( نگا : روح المعانی ) . « مَغَانِمَ » : مراد غنائم جنگ خیبر است که قبل از مراجعت به مدینه به مؤمنان وعده داده شده بود . « کَلامَ اللهِ » : مراد وعده مذکور در آیه‌های 18 و 19 است . « بَلْ کَانُوا لا یَفْقَهُونَ إِلاّ قَلِیلاً » : درباره امور دین چندان نمی‌فهمند . بلکه معلومات ایشان مربوط به ظواهری از امور دنیوی است ( نگا : روم‌ / 7 ) .‏

سوره فتح آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ قُل لِّلْمُخَلَّفِینَ مِنَ الْأَعْرَابِ سَتُدْعَوْنَ إِلَى قَوْمٍ أُوْلِی بَأْسٍ شَدِیدٍ تُقَاتِلُونَهُمْ أَوْ یُسْلِمُونَ فَإِن تُطِیعُوا یُؤْتِکُمُ اللَّهُ أَجْراً حَسَناً وَإِن تَتَوَلَّوْا کَمَا تَوَلَّیْتُم مِّن قَبْلُ یُعَذِّبْکُمْ عَذَاباً أَلِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏به بازپس‌ماندگان عربهای بادیه‌نشین بگو : از شما دعوت خواهد شد که به سوی قومی جنگجو و پرقدرت بیرون روید . با آنان پیکار می‌کنید یا این که مسلمان می‌شوند . ( یعنی دو راه بیشتر در پیش نخواهند داشت : رزم با مسلمانان ، یا پذیرش دین آنان ) . اگر فرمانبرداری کنید ، خداوند پاداش خوبی به شما خواهد داد ، و اگر سرپیچی کنید ، همان گونه که قبلاً نیز سرپیچی کرده‌اید ، خداوند با عذاب دردناکی عذابتان خواهد داد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَوْمٍ » : مراد بنوحنیفه ، قوم مُسَیْلمه کذّاب ، یعنی اهل رِدّه است که چهار سال بعد از نزول این آیات در زمان ابوبکر میان ایشان و مؤمنان جنگ سختی درگرفت . ( نگا : التفسیر القرآنی للقرآن ) . « أُوْلِی بَأْسٍ » : ( نگا : اسراء / 5 ، نمل‌ / 33 ) . « تُقَاتِلُونَهُمْ أَوْ یُسْلِمُونَ » : با آنان می‌جنگید یا مسلمان می‌شوند . یعنی باید با آنان بجنگید تا اسلام را می‌پذیرند . راه دیگری از ایشان پذیرفته نمی‌گردد .‏

سوره فتح آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ لَیْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِیضِ حَرَجٌ وَمَن یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَن یَتَوَلَّ یُعَذِّبْهُ عَذَاباً أَلِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بر نابینا و لنگ و بیمار گناهی نیست ( اگر در میدان جهاد شرکت نکنند ) . هر کس از خدا و فرستاده‌اش فرانبرداری کند ، خدا او را به باغهای بهشتی وارد می‌سازد که رودبارها در زیر ( کاخها و درختان ) آن روان است ، و هر کس که سرپیچی کند ، خدا او را به عذاب دردناکی گرفتار می‌سازد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَرَجُ » : گناه ( نگا : توبه‌ / 91 ، نور / 61 ) .‏

سوره فتح آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ رَضِیَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِی قُلُوبِهِمْ فَأَنزَلَ السَّکِینَةَ عَلَیْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحاً قَرِیباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند از مؤمنان راضی گردید همان دم که در زیر درخت با تو بیعت کردند . خدا می‌دانست آنچه را که در درون دلهایشان ( از صداقت و ایمان و اخلاص و وفاداری به اسلام ) نهفته بود ، لذا اطمینان خاطری به دلهایشان داد ، و فتح نزدیکی را ( گذشته از نعمت سرمدی آخرت ) پاداششان کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِذْ » : آن دم . بدانگاه . « الشَّجَرَةِ » : مراد درخت بزرگ و گشنی است که در حدیبیه بود و مؤمنان در زیر سایه آن با پیغمبر تجدید بیعت کردند و این پیمان به سبب خوشنودی خدا از آن مؤمنان « بَیْعَةُالرِّضْوان‌ » نام گرفت . « السَّکِینَةَ » : ( نگا : آیه 4 ) . « أَثَابَهُمْ » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 153 ، مائده‌ / 85 ) . « فَتْحاً قَرِیباً » : مراد صلح حدیبیه است که منشأ آزادی دعوت اسلام و فتوحات بیشمار گردید . برخی هم آن را فتح خیبر ، و گروهی نیز فتح مکه می‌دانند .‏

سوره فتح آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَغَانِمَ کَثِیرَةً یَأْخُذُونَهَا وَکَانَ اللَّهُ عَزِیزاً حَکِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏همراه با غنیمتهای بسیاری که آن را بدست خواهند آورد . خداوند چیره شکست‌ناپذیر و فرزانه‌ای است که کارهایش بر اساس حکمت است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَغَانِمَ کَثِیرةً » : مراد همه غنیمتهائی است که تا روز آخرت مسلمانان بدست می‌آورند ( نگا : المصحف المیسر ) .‏

سوره فتح آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ وَعَدَکُمُ اللَّهُ مَغَانِمَ کَثِیرَةً تَأْخُذُونَهَا فَعَجَّلَ لَکُمْ هَذِهِ وَکَفَّ أَیْدِیَ النَّاسِ عَنکُمْ وَلِتَکُونَ آیَةً لِّلْمُؤْمِنِینَ وَیَهْدِیَکُمْ صِرَاطاً مُّسْتَقِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند غنیمتهای فراوانی را به شما وعده داده است که آنها را به چنگ می‌آورید ، ولی این یکی را ( که غنائم خیبر است ) زودتر برایتان فراهم ساخت ، و دست تعدی مردمان ( کینه‌توز و بدنهاد یهودی پیرامون مدینه ) را از شما بازداشت ، تا نشانه‌ای ( بر وفای به عهد پروردگار ) برای مؤمنان باشد ، و شما را به راه راست رهنمود کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَغَانِمَ کَثِیرةً » : ( نگا : آیه 19 ) . « هذِهِ » : غنیمتهای فتح خیبر مراد است که در سال هفتم هجری بعد از رجوع از حدیبیه دست داد ( نگا : المصحف المیسر ) . « النَّاسِ » : مراد یهودیان اطراف مدینه است که خداوند در دلهایشان رعب و هراس افکند ، و لذا جرأت نکردند در غیبت مسلمانان به هنگام حرکت به سوی مکه و انجام عمره در حدیبیه ، آزاری به زنان و کودکان مسلمانان برسانند . « ءَایَةً » : علامت و نشانه صدق وعده خدا به مسلمانان . « وَ لِتَکُونَ ءَایَةً . . . » . حرف واو عاطفه است و مابعد خود را عطف بر مقدر مفهوم از مقام می‌کند . یعنی : عَجَّلَ لَکُمُ الْمَغَانِمَ وَ کَفَّ الْیَهُودَ ، لِتَشْکُرُوهُ سُبْحانَهُ ، وَ لِیَکُونَ ذلِکَ ءَایَةً . أَیْ دَلیلاً عَلی صِدْقِِ وَعْدِهِ سُبْحانَهُ .‏

سوره فتح آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَأُخْرَى لَمْ تَقْدِرُوا عَلَیْهَا قَدْ أَحَاطَ اللَّهُ بِهَا وَکَانَ اللَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و غنیمتهای دیگری که شما قدرت بر آن را نداشته و ندارید ، ولی خداوند قدرتش بر آن احاطه دارد ( و آن را بهره شما می‌گرداند ) و او بر هر چیزی توانا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُخْری‌ » : مراد غنائم بیشماری است که بعد از فتح مکه ، در جنگ حنین از قبائل ثقیف و هوازن گرفته می‌شود ( نگا : توبه‌ / 25 ) .‏

سوره فتح آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ قَاتَلَکُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوَلَّوُا الْأَدْبَارَ ثُمَّ لَا یَجِدُونَ وَلِیّاً وَلَا نَصِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر کافران ( قریش ، در سرزمین حدیبیه ) با شما بجنگند ، ( از ترس شما ) پشت می‌کنند و می‌گریزند ، سپس سرپرستی ( که کار و بار ایشان را بدست گیرد ) و یاوری ( که ایشان را کمک کند ) پیدا نخواهند کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَاتَلَکُمْ » : با شما پیکار کنند و بجنگند . « الَّذِینَ کَفَرُوا » : مراد کفار مکه است . « وَلَّوُا الأَدْبَارَ » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 111 ، انفال‌ / 15 ، احزاب‌ / 15 ) .‏

سوره فتح آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ سُنَّةَ اللَّهِ الَّتِی قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلُ وَلَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏این سنت الهی است که در گذشته نیز بوده است ، و هرگز برای سنت الهی تغییر و تبدیلی نخواهی یافت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُنَّةَ اللهِ الَّتِی . . . » : عادت خدا است که ( نگا : احزاب / 38 و 62 ، غافر / 85 ) .‏

سوره فتح آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی کَفَّ أَیْدِیَهُمْ عَنکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ عَنْهُم بِبَطْنِ مَکَّةَ مِن بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَکُمْ عَلَیْهِمْ وَکَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏او همان کسی است که در درون مکه ( و در زیر پنجه دشمن ) دست کافران را از شما ، و دست شما را از ایشان کوتاه کرد ، بعد از آنکه ( در جنگهای قبلی ) شما را بر آنان پیروز گردانیده بود ، و خداوند می‌بیند هرچیزی را که بکنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَطْنِ مَکَّةَ » : وسط مکه . درون مکه . مراد سرزمین حدیبیه است که نزدیک مکه است . « أَظْفَرَکُمْ » : شما را پیروز گرداند .‏

سوره فتح آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ هُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَالْهَدْیَ مَعْکُوفاً أَن یَبْلُغَ مَحِلَّهُ وَلَوْلَا رِجَالٌ مُّؤْمِنُونَ وَنِسَاء مُّؤْمِنَاتٌ لَّمْ تَعْلَمُوهُمْ أَن تَطَؤُوهُمْ فَتُصِیبَکُم مِّنْهُم مَّعَرَّةٌ بِغَیْرِ عِلْمٍ لِیُدْخِلَ اللَّهُ فِی رَحْمَتِهِ مَن یَشَاءُ لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَاباً أَلِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان همانهائی هستند که کفر ورزیده‌اند ، و از ورود شما به مسجدالحرام جلوگیری کرده‌اند ، و نگذاشته‌اند قربانیهائی که با خود نگاه داشته‌اید به قربانگاه برسد . اگر مردان و زنان مؤمنی را لگدمال نمی‌کردید که ( در میان آنان هستند و ) شما ایشان را نمی‌شناسید و از این راه عیب و عار و زیان و ضرری ناآگاهانه به شما نمی‌رسید ( خداوند هرگز مانع این جنگ نمی‌شد . دست شما را از ایشان کوتاه کرد ) تا خدا هر که را بخواهد غرق رحمت خود سازد ( و جامه ایمانِ به اسلام را به تن او کند ) . اگر ( کافران و مؤمنان ضعیفی که در مکه نهانی ایمان آورده‌اند ) از یکدیگر جدا می‌بودند ، کافران ایشان را ( با غلبه شما بر آنان ) به عذاب دردناکی گرفتار می‌کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْهَدْیَ » : ( نگا : بقره‌ / 196 ، مائده‌ / 2 و 95 و 97 ) . « مَعْکُوفاً » : محبوس و ممنوع . در اینجا مراد نگاه داشته شده و اختصاص یافته به فقرای بیت‌الله است . « مَحِلَّهُ » : قربانگاه . محل ذبح ( نگا : بقره‌ / 196 ، حج‌ / 33 ) . « لَوْ لا . . . » : جواب آن محذوف و تقدیر چنین است : لَأَذِنَ لَکُمْ فِی دُخُولِ مَکَّةَ ، وَ لَسَلَّطَکُمْ عَلَی الْمُشْرِکینَ . . . لَأَذِنَ لَکُمْ فِی الْفَتْحِ لَما کَفَّ أَیْدِیَکُمْ عَنْهُمْ . « رِجَالٌ . . . وَ نِسَآءٌ . . . » : مراد مردان و زنان مؤمن ضعیف و ناتوانی است که در مکه نهانی ایمان آورده بودند و در آنجا می‌زیستند . یا چه بسا مراد کسانی باشد که از خود قریشیان بعدها ایمان آوردند و در راه اسلام فداکاریها و جان‌نثاریها کردند . « أَن تَطَؤُوهُمْ » : اگر بیم آن نبود این که ایشان را لگدمال و نابود کنید . جمله بدل از رِجَالٌ وَ نِسَآءٌ یا بدل از ضمیر ( هُمْ ) در فعل ( لَمْ تَعْلَمُوهُمْ ) است . « مَعَرَّةٌ » : ننگ و عار . زیان و ضرر . در اینجا مراد کار ناپسندی است که موجب تأسف شود . « لِیُدْخِلَ . . . » : علت برای چیزی است که جواب محذوف ( لَوْ لا ) دالّ بر آن است . یعنی : هدف این بود که داخل سازد به . « تَزَیَّلُوا » : جدا شده بودند . یعنی اگر مؤمنان و کافران جدا از هم می‌زیستند و قابل تشخیص از هم بودند .‏

سوره فتح آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ جَعَلَ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی قُلُوبِهِمُ الْحَمِیَّةَ حَمِیَّةَ الْجَاهِلِیَّةِ فَأَنزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِینَ وَأَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوَى وَکَانُوا أَحَقَّ بِهَا وَأَهْلَهَا وَکَانَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنگاه که کافران تعصب و نخوت جاهلیت را در دلهایشان جای دادند ( و تصمیم گرفتند که مؤمنان را به مکه راه ندهند ) ، خدا اطمینان خاطری بهره پیغمبرش و بهره مؤمنان کرد ( و آرامشی خوش به دلهایشان راه داد ، تا در پرتو آن ، طوفان خشم و ناراحتی خویش را فرو نشانند ، و راضی به قضای خدا ، و گوش به فرمان پیشوای خود باشند ، و سر به شورش برندارند ) . همچنین خدا ایشان را بر روح ایمان ماندگار کرد و ( به حقیقت از هر کس دیگری ) سزاوارتر برای روح ایمان و برازنده آن بودند ، و خدا از هر چیزی آگاه و بر هر کاری توانا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَمِیَّةَ » : تعصب و جانبداری . سر باز زدن . غیرت . « حَمِیَّةَ الْجَاهِلِیَّةِ » : تعصب ناشی از جهالت و نادانی . جانبداری جاهلانه و بدون دلیل و برهان . غیرت غیرمنطقی و تعصب بیجا . بدل از ( الْحَمِیَّةَ ) است . « کَلِمَةَ التَّقْوی‌ » : سخن پرهیزگارانه . سخنی که با گفتن آن ، انسان خویشتن را از عذاب می‌رهاند که سخن توحید یعنی : لآ إِلهَ إِلاَّ اللهُ است . روحیه پرهیزگاری ( نگا : تفسیر نمونه ) . روح ایمان ( نگا : مجادله‌ / 22 ، نساء / 171 ، همچنین : تفسیر المیزان ) . « أَحَقَّ » : سزاوارتر و شایسته‌تر . « أَهْلَهَا » : درخور و برازنده آن . مستحق آن .‏

سوره فتح آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِن شَاء اللَّهُ آمِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُؤُوسَکُمْ وَمُقَصِّرِینَ لَا تَخَافُونَ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِن دُونِ ذَلِکَ فَتْحاً قَرِیباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند خواب را راست و درست به پیغمبر خود نشان داده است . به خواست خدا همه شما حتماً در امن و امان و سر تراشیده و مو کوتاه کرده و بدون ترس ، داخل مسجدالحرام خواهید شد ، ولی خداوند چیزهائی را می‌دانست که شما نمی‌دانستید ، و به همین جهت ( قبل از فتح مکه ) فتح نزدیکی ( که صلح حدیبیه است ) پیش آورد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الرُّؤْیَا » : خواب . مراد خوابی است که پیغمبر در مدینه دیده بود . و آن این که پیغمبر قبل از عزیمت به حدیبیه ، در خواب دید که او و اصحاب داخل مکه شده‌اند و کعبه را طواف می‌کنند ، سپس سرها را تراشیده و موها را کوتاه نموده‌اند . « ءَامِنِینَ » : جمع ءَامِن ، در امن و امان . « مُحَلِّقِینَ » : سرتراشیدگان . « مُقَصِّرِینَ » : مو کوتاه‌کردگان . حاجیان پس از فراغت از انجام مناسک حج ، با تراشیدن موی سر یا کوتاه کردن موی سر ، از احرام بدر می‌آیند . « مَا » : مراد مصلحت نهفته در صلح حدیبیه که ورود به مکه است . « مِن دُونِ ذلِکَ » : پیش از آن ، یعنی قبل از ورود شما به مکه . « فَتْحاً قَرِیباً » : مراد فتح خیبر ، یا صلح حدیبیه ، و یا هردوی آنها است . ( نگا : صفوة البیان ، لمعانی القرآن ) .‏

سوره فتح آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَکَفَى بِاللَّهِ شَهِیداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا است که پیغمبر خود را همراه با رهنمون و آئین راستین ( اسلام به سوی جملگی مردمان ) روانه کرده است تا آن را بر همه آئینها پیروز گرداند . کافی است که خدا گواه ( این چنین سخن و مسأله‌ای ) باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ . . . » : ( نگا : توبه‌ / 33 ، صف‌ / 9 ) . « کَفی بِاللهِ شَهِیداً » : ( نگا : نساء / 79 و 166 ، عنکبوت‌ / 52 ) .‏

سوره فتح آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاء بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَاناً سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِی الْإِنجِیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْراً عَظِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏محمد فرستاده خدا است ، و کسانی که با او هستند در برابر کافران تند و سرسخت ، و نسبت به یکدیگر مهربان و دلسوزند . ایشان را در حال رکوع و سجود می‌بینی . آنان همواره فضل خدای را می‌جویند و رضای او را می‌طلبند . نشانه ایشان بر اثر سجده در پیشانیهایشان نمایان است . این ، توصیف آنان در تورات است ، و اما توصیف ایشان در انجیل چنین است که همانند کشتزاری هستند که جوانه‌های ( خوشه‌های ) خود را بیرون زده ، و آنها را نیرو داده و سخت نموده و بر ساقه‌های خویش راست ایستاده باشد ، بگونه‌ای که برزگران را به شگفت می‌آورد . ( مؤمنان نیز همین گونه‌اند . آنی از حرکت بازنمی‌ایستند ، و همواره جوانه می‌زنند ، و جوانه‌ها پرورش می‌یابند و بارور می‌شوند ، و باغبانانِ بشریت را بشگفت می‌آورند . این پیشرفت و قوّت و قدرت را خدا نصیب مؤمنان می‌کند ) تا کافران را به سبب آنان خشمگین کند . خداوند به کسانی از ایشان که ایمان بیاورند و کارهای شایسته بکنند آمرزش و پاداش بزرگی را وعده می‌دهد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَشِدَّآءُ » : جمع شَدید ، تند و سرسخت . قوی و نیرومند . « رُحَمَآءُ » : جمع رَحیم ، مهربان و دلسوز . « سِیمَا » : نشانه . علامت . « شَطْأَ » : جوانه . مراد سنبل و خوشه است . « إِسْتَوی‌ » : راست ایستاد و پابرجا گردید . « سُوقِ » : جمع ساق ، تنه . « ءَازَرَ » : یاری داد . نیرو داد . « إسْتَغْلَظَ » : سخت و سفت گردید . یعنی خوشه‌های نازک و ضعیف سخت و سفت شد . « الزُّرَّاعَ » : جمع زارِع ، برزگران .‏