تفسیر نور: سوره محمد

تفسیر نور:
سوره محمد آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوا عَن سَبِیلِ اللَّهِ أَضَلَّ أَعْمَالَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که کافر می‌گردند و مردمان را از راه خدا باز می‌دارند ، خدا همه کارهای ( نیک ) ایشان را باطل ( قلمداد و بی‌اجر ) می‌نماید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صَدُّوا » : بازداشتند . ممانعت بعمل آوردند . « أَضَلَّ » : خدا باطل کرد و سود و اجر آن را از میان برد ( نگا : فرقان‌ / 23 ) .‏

سوره محمد آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَآمَنُوا بِمَا نُزِّلَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَهُوَ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ کَفَّرَ عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَأَصْلَحَ بَالَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و اما کسانی که ایمان بیاورند و کارهای نیک و شایسته بکنند ، و چیزی را باور دارند که بر محمد نازل شده است - و آن هم حق است و از سوی پروردگارشان آمده است‌ - خداوند گناهانشان را می‌بخشاید و بدیهایشان را نادیده می‌گیرد ، و حال و وضعشان را خوب می‌سازد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ ءَامَنُوا بِمَا نُزِّلَ عَلی مُحَمَّدٍ » : عطف خاص بر عام است . یعنی خصوصاً ایمان بیاورند به چیزی که بر محمد نازل شده است که قرآن است . « وَ هُوَ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ » : جمله معترضه و برای حصر است . یعنی در حال حاضر آنچه حق است و دست نخورده مانده است و درست همان چیزی است که از جانب پروردگارشان آمده است . « بَالَ » : حال . وضع ( نگا : یوسف‌ / 50 ، طه‌ / 51 ) .‏

سوره محمد آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ بِأَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا اتَّبَعُوا الْبَاطِلَ وَأَنَّ الَّذِینَ آمَنُوا اتَّبَعُوا الْحَقَّ مِن رَّبِّهِمْ کَذَلِکَ یَضْرِبُ اللَّهُ لِلنَّاسِ أَمْثَالَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این بدان خاطر است که کافران از باطل پیروی می‌کنند و مؤمنان از حقی پیروی می‌کنند که از سوی پروردگارشان آمده است . اینگونه خدا برای مردم مثالهای ( حسنات یا سیئات ) ایشان را بیان می‌دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ » : اشاره به ابطال اعمال کافران ، و عفو سیئات و اصلاح حال مؤمنان است . « أَمْثَالَهُمْ » : ضرب‌المثلهای احوال و اوصاف دو گروه کافر و مؤمن . چرا که برای همگان روشن است که کافر دائماً از حق گریزان و به دنبال باطل روان است . و مؤمن همیشه از حق پیروی می‌کند و متمسک بدان است . سرانجام آن ، زیان و نقمت ، و سرانجام این ، سود و نعمت است .‏

سوره محمد آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ حَتَّى إِذَا أَثْخَنتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثَاقَ فَإِمَّا مَنّاً بَعْدُ وَإِمَّا فِدَاء حَتَّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا ذَلِکَ وَلَوْ یَشَاءُ اللَّهُ لَانتَصَرَ مِنْهُمْ وَلَکِن لِّیَبْلُوَ بَعْضَکُم بِبَعْضٍ وَالَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَن یُضِلَّ أَعْمَالَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که با کافران ( در میدان جنگ ) روبه‌رو می‌شوید ، گردنهایشان را بزنید ، و همچنان ادامه دهید تا به اندازه کافی دشمن را ( با کشتن و زخمی‌کردن ) ضعیف و درهم می‌کوبید . در این هنگام ( اسیران را ) محکم ببندید ، بعدها یا بر آنان منّت می‌گذارید ( و بدون عوض آزادشان می‌کنید ) و یا ( در برابر آزادی از آنان ) فدیه می‌گیرید ( خواه با معاوضه اسراء و خواه با دریافت اموال . این وضع همچنان ادامه خواهد داشت ) تا جنگ بارهای سنگین خود را بر زمین می‌نهد و نبرد پایان می‌گیرد . برنامه این است ، و اگر خدا می‌خواست خودش ( از طریقهای دیگری همچون طوفان و زلزله و سیل و غرق و به زمین فرو بردن ، و سایر بلایا و مصائب ، بدون جنگ شما ) از آنان انتقام می‌گرفت . اما خدا خواسته است بعضی از شما را با بعضی دیگر بیازماید ( و مؤمنان راستین را با جهاد با کافران امتحان نماید ) . کسانی که در راه خدا کشته می‌شوند ، خداوند هرگز کارهایشان را نادیده نمی‌گیرد و بی‌مزد نمی‌گذارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَضَرْبَ الرِّقَابِ » : مصدر در معنی امر است . یعنی گردنهایشان را بزنید و ایشان را بکشید . مفعول مطلق فعل محذوفی است . « الْوَثَاقَ » : ریسمان و طنابی که اسیران و بندیان با آن محکم بسته می‌شوند . « مَنّاً » : منّت نهادن . مراد آزاد کردن اسیر بدون عوض و تاوان و غرامت جنگی از دشمن است . مفعول مطلق فعل محذوفی است . « فِدَآءً » : فدیه . تاوان و غرامت جنگی . « أَثْخَنتُمُوهُمْ » : ایشان را با کشتن و مجروح کردن ضعیف کردید و از پای درآوردید ( نگا : انفال‌ / 67 ) . « أَوْزَار » : جمع وِزْر ، بارهای سنگین ( نگا : نحل‌ / 25 ، طه‌ / 87 ) . « حَتّی تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا » : تا جنگ به پایان می‌رسد . « ذلِکَ » : برنامه این است . به همین منوال است . « إِنتَصَرَ مِنْهُمْ » : بر آنان چیره و از ایشان انتقام گرفت . « فَلَن یُضِلَّ . . . » : ( نگا : محمد / 1 ) .‏

سوره محمد آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ سَیَهْدِیهِمْ وَیُصْلِحُ بَالَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به زودی خداوند آنان را ( به سوی مقامات عالیه بهشت و گفتار نیک و کردار پسندیده ) رهنمود می‌کند و حال و وضعشان را خوب و عالی می‌نماید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَیَهْدِیهِمْ » : ( نگا : حج‌ / 23 و 24 ) .‏

سوره محمد آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ وَیُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ عَرَّفَهَا لَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و آنان را به بهشتی داخل خواهد کرد که آن را بدیشان معرفی کرده است ( واوصافش را توسط پیغمبران و کتابهای آسمانی بازگو نموده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَرَّفَهَا لَهُمْ » : توسط پیغمبران و کتابهای آسمانی بهشت را بدیشان شناسانده است . منزلها و کاخهای ویژه هر یک را با الهام بدیشان معرفی نموده است ، بگونه‌ای که هر کس جایگاه زندگی پرنعمت خود را در بهشت می‌داند ، و به هنگام ورود به بهشت یکسره به سوی مقام و مکان خود می‌رود . بهشت را برای ایشان خوشبو کرده است .‏

سوره محمد آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن تَنصُرُوا اللَّهَ یَنصُرْکُمْ وَیُثَبِّتْ أَقْدَامَکُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! اگر ( دین ) خدا را یاری کنید ، خدا شما را یاری می‌کند ( و بر دشمنانتان پیروز می‌گرداند ) و گامهایتان را استوار می‌دارد ( و کار و بارتان را استقرار می‌بخشد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُثَبِّتْ » : ( نگا : بقره‌ / 250 ، آل‌عمران‌ / 147 ، انفال‌ / 11 و 12 ) .‏

سوره محمد آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ کَفَرُوا فَتَعْساً لَّهُمْ وَأَضَلَّ أَعْمَالَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کافران ، مرگ بر آنان باد ، و خداوند اعمال ( نیک ) ایشان را باطل و بیسود گرداناد !‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِینَ » : مبتدا و خبر آن محذوف است . تقدیر چنین است : الِّذِینَ کَفَرُوا ، أتْعَسَهُمُ اللهُ . یا مفعول به مقدم است . « تَعْساً » : هلاک و نابودی . مفعول مطلق فعل محذوف ( أَتْعَسَ ) است . « أَضَلَّ » : ( نگا : محمد / 1 ) . عطف بر فعل محذوف ( أَتْعَسَ ) است . جمله دعائی است . یا این که ( فَتَعْساً لَّهُمْ ) انشائی ، و ( أَضَلَّ أَعْمَالَهُمْ ) اخباری است ، و معنی آیه چنین می‌شود : کافران ، مرگ بر آنان باد ، و خداوند اعمال ( نیک ) ایشان را باطل و بیسود می‌گرداند .‏

سوره محمد آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ کَرِهُوا مَا أَنزَلَ اللَّهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَالَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این بدان خاطر است که چیزی را که خداوند فرو فرستاده است دوست نمی‌دارند ، و لذا خدا کارهای ( نیک ) ایشان را هم باطل و بیسود می‌گرداند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ » : این هلاک کافران و پوچ شدن اعمال ایشان . « مَا » : قرآن و تکالیف آسمانی .‏

سوره محمد آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ دَمَّرَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَلِلْکَافِرِینَ أَمْثَالُهَا ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا در زمین به گشت و گذار نپرداخته‌اند تا ببینند عاقبت کسانی که پیش از ایشان بوده‌اند به کجا کشیده و چه شده است‌ ؟ خداوند آنان را نابود ساخته است ( و دمار از روزگارشان را بدر آورده است ) ، و برای کافران امثال این عواقب و مجازاتها خواهد بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دَمَّرَ » : هلاک و نابود ساخته است ( نگا : اعراف‌ / 137 ، شعراء / 172 ، نمل‌ / 51 ) . « أَمْثَالُهَا » : امثال چنین عاقبت یا عقوبتی . ضمیر ( هَا ) به ( عَاقِبَة ) برمی‌گردد .‏

سوره محمد آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ مَوْلَى الَّذِینَ آمَنُوا وَأَنَّ الْکَافِرِینَ لَا مَوْلَى لَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( عاقبت نیک مؤمنان و عاقبت سوء کافران ) بدان خاطر است که خداوند سرپرست و یاور مؤمنان است ، ولیکن کافران هیچ گونه سرپرست و یاوری ندارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَوْلی‌ » : ( نگا : انفال‌ / 40 ، حج‌ / 13 و 78 ، دخان‌ / 41 ) .‏

سوره محمد آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَالَّذِینَ کَفَرُوا یَتَمَتَّعُونَ وَیَأْکُلُونَ کَمَا تَأْکُلُ الْأَنْعَامُ وَالنَّارُ مَثْوًى لَّهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند کسانی را که ایمان بیاورند و کارهای شایسته و بایسته بکنند ، به باغهائی از بهشت داخل می‌گرداند که رودبارها و چشمه‌سارها در زیر ( کاخها و درختهای ) آن روان است . در حالی که کافران ( چند روزی از نعمتهای زودگذر جهان ) بهره و لذت می‌برند و همچون چهارپایان ( بی‌خبر و غافل از سرانجام کار ) می‌چرند و می‌خورند ، و ( پس از بدرود حیات و گام نهادن به آخرت ) آتش دوزخ جایگاه ایشان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَتَمَتَّعُونَ » : بهره‌مند می‌شوند . لذت می‌برند و خوش می‌گذرانند .‏

سوره محمد آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَأَیِّن مِّن قَرْیَةٍ هِیَ أَشَدُّ قُوَّةً مِّن قَرْیَتِکَ الَّتِی أَخْرَجَتْکَ أَهْلَکْنَاهُمْ فَلَا نَاصِرَ لَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چه شهرهای زیادی که ( اهالی ) آنها از ( اهالی ) شهری که تو را از آن بیرون کرده‌اند ، قدرتمندتر و پرزورتر بوده‌اند ، و ما آنان را هلاک و نابود کرده‌ایم ، و هیچ یار و یاوری نداشته‌اند ( که بدیشان کمک کند و آنان را از دست قهر ما برهاند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَأَیِّن مِّن قَرْیَةٍ » : ( نگا : حج‌ / 45 و 48 ) . « قَرْیَتِکَ » : شهر تو ای محمد که مکه است .‏

سوره محمد آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَمَن کَانَ عَلَى بَیِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ کَمَن زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ وَاتَّبَعُوا أَهْوَاءهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا کسانی که از دلائل روشن و براهین قطعی پروردگارشان برخوردارند ، همسان کسانیند که اعمال زشتشان در نظرشان آراسته و پیراسته شده است و از هواها و هوسهای خود پیروی می‌کنند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلی بَیِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ » : شناخت کامل و صحیحی از پروردگار خود دارد . دلائل و براهین قوی از سوی پروردگار خود دارد که رهنمودهای آسمانی است .‏

سوره محمد آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فِیهَا أَنْهَارٌ مِّن مَّاء غَیْرِ آسِنٍ وَأَنْهَارٌ مِن لَّبَنٍ لَّمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَأَنْهَارٌ مِّنْ خَمْرٍ لَّذَّةٍ لِّلشَّارِبِینَ وَأَنْهَارٌ مِّنْ عَسَلٍ مُّصَفًّى وَلَهُمْ فِیهَا مِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ وَمَغْفِرَةٌ مِّن رَّبِّهِمْ کَمَنْ هُوَ خَالِدٌ فِی النَّارِ وَسُقُوا مَاء حَمِیماً فَقَطَّعَ أَمْعَاءهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏وصف بهشتی که به پرهیزگاران وعده داده شده است ( چنین است که ) در آن رودبارهائی از آبی ( زلال و خالص ) است که گندیده و بدبو نگشته است ، و رودبارهائی از شیری است که طعم و مزه آن متغیر نشده است ، و رودبارهائی از شرابی است که سراپا لذت برای نوشندگان است ، و رودبارهائی از عسلی است که خالص و پالوده است ، و در آنجا آنان هرگونه میوه‌ای دارند ، و ( از همه بالاتر ) از آمرزش پروردگارشان برخوردارند ( آیا چنین کسانی ) همانند کسانیند که در آتش دوزخ جاویدان می‌مانند و از آب داغ و جوشان نوشانده می‌شوند ، ( آبی که به محض نوشیدن ) اندرونه و روده‌های ایشان را پاره پاره می‌کند و از هم می‌گسلد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَثَلُ » : وصف . صفت . توصیف ( نگا : رعد / 35 ) . « غَیْرِ ءَاسِنٍ » : غیر متغیر . فاسد نشده . « لَذَّةٍ » : متلذذ . لذیذ . مصدر است و به معنی اسم فاعل است ، و یا این که مؤنث ( لَذّ ) به معنی لذیذ است . « مُصَفّیً » : خالص . پالوده . عسل بدون موم و لِرد و خاشاک . « أَمْعَآءَ » : جمع مِعیً ، روده . اندرونه .‏

سوره محمد آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنْهُم مَّن یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ حَتَّى إِذَا خَرَجُوا مِنْ عِندِکَ قَالُوا لِلَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ مَاذَا قَالَ آنِفاً أُوْلَئِکَ الَّذِینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَاتَّبَعُوا أَهْوَاءهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در میان منافقان کسانی هستند که به سخنانت گوش فرا می‌دهند ، اما هنگامی که از نزد تو بیرون می‌روند ، به کسانی ( از علمای صحابه ) که ( از سوی خدا ) بدیشان علم و دانش بخشیده شده است ، می‌گویند : این مرد الآن چه گفت‌ ؟ ! ( آنچه می‌گوید بی‌ارزش و یاوه است ! ) آنان کسانیند که خداوند بر دلهایشان مهر نهاده است ، و از هواها و هوسهایشان پیروی می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَن یَسْتَمِعُ » : مراد منافقانی است که در آیه 20 از آنان سخن می‌رود . « الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ » : مراد علمای صحابه کرام ، از قبیل : ابن‌عباس و ابن مسعود است . « هذَا . . . » : مراد محمد است . « ءَانِفاً » : چند لحظه پیش . اکنون . « طَبَعَ اللهُ عَلی قُلُوبِهِمْ » : ( نگا : توبه‌ / 93 ، نحل‌ / 108 ) .‏

سوره محمد آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ اهْتَدَوْا زَادَهُمْ هُدًى وَآتَاهُمْ تَقْواهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که راهیاب شده‌اند ، خداوند بر راهیابی ایشان می‌افزاید و تقوای لازم را بدیشان عطاء می‌نماید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَقْوَاهُمْ » : تقوائی که برای نجات ایشان از دوزخ و رسیدن آنان به بهشت لازم است .‏

سوره محمد آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ فَهَلْ یَنظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَن تَأْتِیَهُم بَغْتَةً فَقَدْ جَاء أَشْرَاطُهَا فَأَنَّى لَهُمْ إِذَا جَاءتْهُمْ ذِکْرَاهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏انگار ( کافران و منافقان تا قیامت فرا نرسد ایمان نمی‌آورند ، و برای ایمان آوردن خود ) قیامت را چشم می‌دارند که ناگهان برپا می‌شود ؟ ! هم‌اکنون علائم و نشانه‌های آن ظاهر شده است ( که از جمله آنها بعثت خاتم‌الانبیاء است ) . اما وقتی که قیامت فرا رسید ، دیگر باور داشتن و اندرز گرفتن چه سودی به حالشان دارد ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَلْ یَنظُرُونَ ؟ » : آیا چشم می‌دارند ؟ مگر انتظاری جز این دارند ؟ « أَشْرَاطُهَا » : اشراط ، جمع شَرَط ، علامتها و نشانه‌ها « فَأَنّی لَهُمْ » : ( نگا : دخان‌ / 13 ) . « ذِکْری‌ » : بیدار شدن و اندرز گرفتن . یادآور گشتن و به خود آمدن ( نگا : زمر / 54 - 59 ) .‏

سوره محمد آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِکَ وَلِلْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مُتَقَلَّبَکُمْ وَمَثْوَاکُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بدان که قطعاً هیچ معبودی جز الله وجود ندارد . برای گناهان خود و مردان و زنان مؤمن آمرزش بخواه . خدا از حرکات و سکناتتان کاملاً آگاه است ( و می‌داند به کجا می‌روید و در کجا زندگی می‌کنید و چه می‌کنید و چه نمی‌کنید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إسْتَغْفِرْ لِذَنبِکَ » : ( نگا : غافر / 55 ) . « مُتَقَلَّبَ » : جایگاه گشت و گذار و مسیر حرکت . جنبش و حرکت . رفت و آمد . سیر و سیاحت . حال به حال شدن . این واژه می‌تواند اسم مکان ، و یا مصدر میمی باشد . « مَثْوی‌ » : جایگاه . اقامت گزیدن ( نگا : یوسف‌ / 21 و 23 ) . « مُتَقَلَّبَکُمْ وَ مَثْوَاکُمْ » : جا و مکان ، ظاهر و آشکار ، درون و بیرون ، راز و نجوا ، نیت و اندیشه ، رفت و آمد ، سفر و حضر ، کردار و رفتار ، و بالاخره همه حرکات و سکنات شما .‏

سوره محمد آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَقُولُ الَّذِینَ آمَنُوا لَوْلَا نُزِّلَتْ سُورَةٌ فَإِذَا أُنزِلَتْ سُورَةٌ مُّحْکَمَةٌ وَذُکِرَ فِیهَا الْقِتَالُ رَأَیْتَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ یَنظُرُونَ إِلَیْکَ نَظَرَ الْمَغْشِیِّ عَلَیْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَأَوْلَى لَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مؤمنان می‌گویند : کاش ! سوره‌ای فرود می‌آمد ( و ما را به جنگ با دشمنان می‌خواند ) . زمانی که سوره محکمی نازل می‌گردد و جنگ در آن ذکر می‌شود ( و روشن و آشکار به جنگ دستور می‌دهد ) منافقان بیماردل را می‌بینی همچون کسی به تو نگاه می‌کنند که ( در آستانه مرگ قرار گرفته است و ) به سبب ( سکرات ) موت بیهوش افتاده است . پس مرگشان باد !‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَوْلا » : حرفی است که دالّ بر رغبت حصول بعد از خود است . « مُحْکَمَةٌ » : استوار و تغییرناپذیر . مراد روشن و بیانگر مقصود است‌ ؛ بگونه‌ای که توجیه و تفسیری جز جنگ را ندارد . « الْمَغْشِیِّ عَلَیْهِ » : بیهوش ( نگا : احزاب‌ / 19 ) . « نَظَرَ الْمَغْشِیِّ عَلَیْهِ » : مراد خیره نگاه کردن و زل زدن با چشمانی است که حدقه‌ها و پلکها از کار ایستاده و باز و بی‌حرکت مانده باشد . « أَوْلی لَهُمْ » : مرگشان باد ! عربها به هنگام تهدید کسی بدو می‌گویند : أَوْلی لَکَ ! مرگت باد ( نگا : قیامت‌ / 34 و 35 ) . « أَوْلی‌ » : اسم تفضیل از ماده ( ولی ) به معنی قرب و نزدیکی است ، در مقام دعا ، برای تهدید به مرگ زودرس و نابودی قریب‌الوقوع بکار می‌رود .‏

سوره محمد آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ طَاعَةٌ وَقَوْلٌ مَّعْرُوفٌ فَإِذَا عَزَمَ الْأَمْرُ فَلَوْ صَدَقُوا اللَّهَ لَکَانَ خَیْراً لَّهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اطاعت ( از خدا و پیغمبر ) و بیان سخنان نیک ( و سنجیده‌ای که شرع‌پسند باشد ، برای آنان بهتر و به حالشان سودمندتر است ) . هنگامی که کار جدی می‌شود ( و جهادگران آماده حرکت به سوی رزمگاه می‌گردند ) اگر با خدا راست باشند ( و ایمان صادقانه و فرمانبرداری مخلصانه داشته باشند ، از دوروئی و بزدلی ) برای ایشان بهتر خواهد بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« طَاعَةٌ » : مبتدا و خبر آن محذوف که ( خَیْرٌ لَّهُمْ ) است و ملفوظ آن یعنی ( لَکَانَ خَیْراً لَّهُمْ ) در آخر آیه بیانگر این امر است . « عَزَمَ » : جدّی شد .‏

سوره محمد آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِن تَوَلَّیْتُمْ أَن تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَکُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا اگر ( از قرآن و برنامه اسلام ) روی‌گردان شوید ، جز این انتظار دارید که در زمین فساد کنید و پیوند خویشاوندی میان خویش را بگسلید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَسَیْتُمْ » : کلمه‌ای است که بیانگر انتظار حصول بعد از خود است . یعنی توقع و انتظار جز این را دارید . « فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِن تَوَلَّیْتُمْ . . . » : ( تَوَلَّیْتُمْ ) فعل شرط ، جواب شرط محذوف و یا ( عَسَیْتُمْ ) مقدم است ، و ( أَن تُفْسِدُوا فِی‌الأرْضِ ) خبر ( عَسَیْتُمْ ) است . بعضی هم مجموع جمله ( فَهَلْ عَسَیْتُمْ أَن تُفْسِدُوا فِی الأرْضِ ) را جزای شرط می‌دانند .‏

سوره محمد آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ أُوْلَئِکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَأَعْمَى أَبْصَارَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان کسانیند که خداوند ایشان را نفرین و از رحمت خویش بدور داشته است ، لذا گوشهایشان را ( از شنیدن حق ) کر ، و چشمانشان را ( از دیدن راه هدایت و سعادت ) کور کرده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَصَمَّهُمْ » : ایشان را کر کرده است . « أَعْمی‌ » : کور کرده است .‏

سوره محمد آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا درباره قرآن نمی‌اندیشند ( و مطالب و نکات آن را بررسی و وارسی نمی‌کنند ؟ ) یا این که بر دلهائی قفلهای ویژه‌ای زده‌اند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْءَانَ ؟ » : آیات مختلفی با صراحت فریاد می‌دارند که قرآن کتاب اندیشه و عمل است و باید آن را بررسی و وارسی کرد و تنها به تلاوت ظاهری اکتفاء نکرد ( نگا : نساء / 82 ، اسراء / 89 ، فرقان‌ / 30 ، ق / 45 ، قمر / 17 و 22 و 32 ، یوسف‌ / 2 ) « أَمْ » یا این که . بلکه . با توجه به معنی دوم این واژه ، مفهوم آیه چنین است : آیا درباره قرآن نمی‌اندیشند و به بررسی و وارسی آن نمی‌پردازند ؟ بلکه بر دلهائی قفلهای ویژه است .‏

سوره محمد آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِهِم مِّن بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَى الشَّیْطَانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَأَمْلَى لَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که بعد از روشن شدن ( راه حقیقت و ) هدایت ، به کفر و ضلال پیشین خود برمی‌گردند ، بدان خاطر است که اهریمن کارهایشان را در نظرشان می‌آراید و ایشان را با آرزوهای طولانی فریفته می‌دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِرْتَدُّوا عَلی أَدْبَارِهِمْ » : عقب عقب برمی‌گردند . مراد این است که مرتد و کافر می‌گردند . « سَوَّلَ » : زینت داد . خوش‌آیند نمود ( نگا : یوسف‌ / 18 و 83 ، طه‌ / 96 ) . « أَمْلی لَهُمْ » : زندگی را طولانی و جاویدان در نظرشان جلوه داد . افسار آرزوها را برایشان شل کرد و به آرزوهای فراوانی آنان را سرگرم نمود .‏

سوره محمد آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا لِلَّذِینَ کَرِهُوا مَا نَزَّلَ اللَّهُ سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ إِسْرَارَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( چرخ زدن و از دین برگشتن ) بدان خاطر است که به کسانی که دشمن چیزی هستند که خدا فرو فرستاده است ، گفته بودند : در برخی از کارها از شما اطاعت و پیروی می‌کنیم ! خدا آگاه از پنهان‌کاری ایشان می‌باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِینَ کَرِهُوا . . . » : مراد یهودیان بنی‌قریظه و بنی‌نضیر است ( نگا : احزاب‌ / 26 و 27 ) . « کَرِهُوا » : دشمن داشته‌اند . نپسندیده‌اند . « بَعْضِ الأمْرِ » : ( نگا : حشر / 11 و 12 ) . « إِسرَار » : پنهانکاری . مراد پنهان کردن و مخفی داشتن مکر و کید است .‏

سوره محمد آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ فَکَیْفَ إِذَا تَوَفَّتْهُمْ الْمَلَائِکَةُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏حال آنان چگونه خواهد بود بدان هنگام که فرشتگان مأمور قبض ارواح به سراغشان می‌آیند و چهره‌ها و پشتها ( و سایر اندامهای ) ایشان را به زیر ضربات خود می‌گیرند ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَوَفَّتْهُمْ » : ایشان را دریابند و قبض روح کنند . ایشان را از جهان برمی‌گیرند ( نگا : نساء / 97 ، انعام‌ / 61 ، اعراف‌ / 37 ، نحل‌ / 28 و 32 ) . « یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ » : ( نگا : انفال‌ / 50 ) .‏

سوره محمد آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا مَا أَسْخَطَ اللَّهَ وَکَرِهُوا رِضْوَانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَالَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این گونه ( جان برگرفتن ایشان ) بدان خاطر است که آنان بدنبال چیزی می‌روند که خدای را بر سر خشم می‌آورد ، و از چیزی که موجب خوشنودی او است بدشان می‌آید ، و لذا خداوند کارهای ( نیک ) ایشان را باطل و بیسود می‌گرداند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَسْخَطَ » : خشمگین گرداند . « رِضْوانَهُ » : رضایت و خوشنودی او .‏

سوره محمد آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ أَن لَّن یُخْرِجَ اللَّهُ أَضْغَانَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا کسانی که در دلهایشان بیماری ( نفاق و کینه‌توزی اسلام ) است ، گمان می‌برند خدا کینه‌ها و دشمنانگیهای ایشان را ( که از اسلام و مسلمین در دل دارند ) ظاهر و برملا نمی‌گرداند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَضْغان‌ » : جمع ضِعْن ، حقد و کینه‌های شدید . « لَن یُخْرِجَ . . . » : ( نگا : توبه‌ / 64 ) .‏

سوره محمد آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ نَشَاء لَأَرَیْنَاکَهُمْ فَلَعَرَفْتَهُم بِسِیمَاهُمْ وَلَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ أَعْمَالَکُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ما می‌خواستیم آنان را به تو نشان می‌دادیم و تو از روی قیافه و علامتشان ایشان را می‌شناختی . تو قطعاً آنان را از روی طرز سخن و نحوه گفتار می‌شناسی . خداوند آگاه از کارهایتان می‌باشد ( و حقیقت پندار و گفتار و رفتارتان را می‌داند و همگان را خوب می‌شناسد و پاداش و پادافره لازم را به هر کسی خواهد داد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِسِیمَاهُمْ » : سیما ، قیافه . علامت . « لَحْنِ الْقَوْلِ » : شیوه سخن . طرز سخن .‏

سوره محمد آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِینَ مِنکُمْ وَالصَّابِرِینَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَکُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما همه شما را ( با وجود آگاهی از اعمالتان ) قطعاً آزمایش می‌کنیم ، تا معلوم شود مجاهدان ( واقعی ) و صابران شما کیانند ( و مجاهدنماها و ناشکیبایان سست‌عنصر کیان ) . و اخبار شما را بیازمائیم ( که آیا در راه اسلام صادقانه سخن گفته‌اید یا خیر . دعوت مستمر و خستگی‌ناپذیر داشته‌اید و از اسلحه گفتار در قلع و قمع کفار سود برده‌اید ، یا از لوم لائم ترسیده‌اید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَتّی نَعْلَمَ » : ( نگا : بقره‌ / 143 ، آل‌عمران‌ / 140 ، سبأ / 21 ) . « نَبْلُوَ » : الف زائدی در رسم‌الخط قرآنی در آخر دارد . « أَخْبَارَکُمْ » : مراد از اخبار ، هنرنمائی در شیوه بیان در کار تبلیغ و دعوت مردم به راه حق ، و ضعف و قوت در این امر ، و دوام و یا عدم دوام و فداکاری و یا عدم فداکاری در راه نشر دین است ( نگا : تفسیر قاسمی ) . خبرهای اطاعت یا عدم اطاعت در جهاد . یا این که مراد از اخبار ، اعمال بطور کلی است ، اعم از خوب و بد .‏

سوره محمد آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوا عَن سَبِیلِ اللَّهِ وَشَاقُّوا الرَّسُولَ مِن بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الهُدَى لَن یَضُرُّوا اللَّهَ شَیْئاً وَسَیُحْبِطُ أَعْمَالَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که کافر می‌شوند ، و مردمان را از راه خدا بازمی‌دارند ، و بدنبال آن که هدایت برایشان شناخته و روشن می‌گردد با پیغمبر به مخالفت و دشمنانگی می‌پردازند ، هرگز کمترین زیانی به خدا نمی‌رسانند ، و بلکه خدا کارهای ( نیک ) ایشان را هم باطل و بیسود می‌گرداند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَآقُّوا » : دشمنانگی کردند . به مخالفت پرداختند . « سَیُحْبِطُ أَعْمَالَهُمْ » : کارهای نیکشان را باطل می‌گرداند و فایده‌ای در آخرت عائدشان نمی‌نماید . کارهائی را که در راه جلوگیری از اسلام می‌کنند ، خدا آنها را بی‌اثر می‌گرداند ، و موانع ایشان را از سر راه اسلام برمی‌دارد .‏

سوره محمد آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَلَا تُبْطِلُوا أَعْمَالَکُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! از خدا و پیغمبر اطاعت کنید ، و کارهای خود را ( با انجام معاصی ) باطل مگردانید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تُبْطِلُوا أَعْمَالَکُمْ » : کارهایتان را با انجام پلشتیها و زشتیها ضایع نگردانید .‏

سوره محمد آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوا عَن سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ مَاتُوا وَهُمْ کُفَّارٌ فَلَن یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که کافر گردند و مردمان را از راه خدا بازدارند و سپس بمیرند در حالی که کافر باشند ، هرگز خداوند ایشان را نخواهد بخشید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَاتُوا وَ هُمْ کُفَّارٌ » : در حال کفر از جهان بروند و بمیرند . « لَن یَغْفِرَ اللهُ لَهُمْ » : خداوند ایشان را به سبب شرک و کفرشان هرگز نخواهد بخشید ( نگا : نساء / 48 ) .‏

سوره محمد آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَا تَهِنُوا وَتَدْعُوا إِلَى السَّلْمِ وَأَنتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَاللَّهُ مَعَکُمْ وَلَن یَتِرَکُمْ أَعْمَالَکُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سست مشوید ، و ( کافران را ) به صلح مخوانید ، چرا که شما برترید و خدا با شما است ، و هرگز از ( اجر و ثواب ) اعمالتان نمی‌کاهد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّلْمِ » : صلح . « تَدْعُوا إِلَی السَّلْمِ » : از کافران طلب صلح مکنید و ایشان را به صلح مخوانید . ( تَدْعُوا ) مجزوم و عطف بر ( لاتَهِنُوا ) می‌باشد . در اصل چنین است . لا تَهِنُوا وَ لا تَدْعُوا إِلَی السَّلْمِ . « الأعْلَوْنَ » : برتران . چیرگان . « لَن یَتِرَکُمْ » : از شما نمی‌کاهد . از ماده ( وتر ) . این آیه مخالف با آیه 61 سوره انفال نیست که می‌فرماید : وَ إِن جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا . چرا که مراد از آیه سوره محمد ، درخواست صلح بی‌هنگام و بیجا از سوی مسلمانان است در زمانی که همه عوامل پیروزی در دست ایشان است ، و مراد از آیه سوره انفال درخواست صلح از طرف دشمنان است و صلحی در میان است که منافع مسلمانان را در حال یا در آینده تأمین می‌کند . « وَ أَنتُمُ الأعْلَوْنَ » : در حالی که شما برتر و چیره‌اید ، و خدا با شما است و هرگز از اجر و پاداش کارهایتان نمی‌کاهد . یا این که : سستی نکنید تا مجبور شوید دعوت به مصالحه کنید . شما برتر هستید و خدا با شما است و از پاداشهایتان نمی‌کاهد .‏

سوره محمد آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا الحَیَاةُ الدُّنْیَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَإِن تُؤْمِنُوا وَتَتَّقُوا یُؤْتِکُمْ أُجُورَکُمْ وَلَا یَسْأَلْکُمْ أَمْوَالَکُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏زندگی دنیا بازی و سرگرمی بیش نیست ، و اگر ایمان بیاورید و پرهیزگاری کنید ، خداوند پاداش شما را ( به نحو کامل ) می‌دهد و دارائی شما را هم نمی‌خواهد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَعِبٌ وَ لَهْوٌ » : ( نگا : انعام‌ / 32 و 70 ، عنکبوت‌ / 64 ) . « لا یَسْأَلْکُمْ أَمْوَالَکُمْ » : خداوند بی‌نیاز است و اموال شما را از شما درخواست نمی‌کند . اموالی که به صورت زکات و صدقه می‌دهید و یا در راه جهاد خرج می‌کنید و به نام حقوق شرعی دیگر مصرف می‌نمائید ، برای دفاع از امنیت و استقلال کشور اسلامی و برای کمک به مستمندان همنوع خود و تأمین نیازمندیها و آبادانی مملکت خودتان بوده و سود چنین اموالی عائد خودتان می‌گردد .‏

سوره محمد آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ إِن یَسْأَلْکُمُوهَا فَیُحْفِکُمْ تَبْخَلُوا وَیُخْرِجْ أَضْغَانَکُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر خدا از شما اموالتان را درخواست کند ، و حتی اصرار هم بورزد ، شما ( به خاطر دلبستگی شدید و مال‌دوستی سرشتی انسان ) بخل نشان خواهید داد و تنگچشمی‌خواهید کرد ، و باعث بروز کینه‌هایتان می‌شود . ( پس خدا که شما را می‌شناسد ، چنین کاری را نمی‌کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُحْفِکُمْ » : از شما اصرار بکند و مصرانه بخواهد . از مصدر ( إحفاء ) به معنی إلحاح و إصرار . « یُخْرِجْ أَضْغَانَکُمْ » : اشاره به دلبستگی شدید بسیاری از مردم به مسائل مالی است ، و در حقیقت یک نوع ملامت و سرزنش آنان ، و در عین حال تشویق به ترک این وابستگی است . همچنین بیانگر این واقعیت که دوستی اموال و عشق به دارائی ، خمیره ذاتی و یک صفت سرشتی انسان است ، تا آنجا که اگر خدا نیز از بسیاری از انسانها اموالشان را مطالبه کند ، خشم و کینه او را به دل می‌گیرند !‏

سوره محمد آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ هَاأَنتُمْ هَؤُلَاء تُدْعَوْنَ لِتُنفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَمِنکُم مَّن یَبْخَلُ وَمَن یَبْخَلْ فَإِنَّمَا یَبْخَلُ عَن نَّفْسِهِ وَاللَّهُ الْغَنِیُّ وَأَنتُمُ الْفُقَرَاء وَإِن تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لَا یَکُونُوا أَمْثَالَکُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آگاه باشید که شما ( از سوی آفریدگارتان ) دعوت به انفاق در راه خدا می‌شوید . بعضی از شما بخل می‌ورزند . هر کس هم بخل بورزد ، در حق خود بخل می‌ورزد ( و زیان آن متوجه خودش می‌گردد ) . زیرا خدا بی‌نیاز است و شما نیازمندید . اگر شما ( از فرمان خدا سرپیچی کنید و ) روی برتابید ، مردمان دیگری را جایگزین شما می‌گرداند ( و این مأموریت را به گروه دیگری می‌سپارد ) که هرگز همسان شما نخواهند بود ( و از ایثار و فداکاری و بذل جان و مال خودداری نخواهند کرد و از فرمان یزدان روی‌گردان نخواهند شد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَآ أَنتُمْ هؤُلآءِ » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 66 و 119 ، نساء / 109 ) . « عَن نَّفْسِهِ » : در حق خود . « أَمْثَالَکُمْ » : همچون شما . همسان شما . ( نگا : معارج‌ / 41 ) .‏