تفسیر نور: سوره مائده

تفسیر نور:
سوره مائدة آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَوْفُواْ بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَکُم بَهِیمَةُ الأَنْعَامِ إِلاَّ مَا یُتْلَى عَلَیْکُمْ غَیْرَ مُحِلِّی الصَّیْدِ وَأَنتُمْ حُرُمٌ إِنَّ اللّهَ یَحْکُمُ مَا یُرِیدُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! به پیمانها و قراردادها وفا کنید ( اعمّ از عقدها و عهدهای مشروع انسان با انسان ، یا انسان با خدا . بعد از ذبح ، خوردن گوشتِ ) چهارپایان برای شما حلال است مگر آنهائی که ( در این سوره مستثنی می‌گردد ) و بر شما خوانده می‌شود . هنگامی که در حالت احرام هستید ( یا این که در سرزمین حرم بسر می‌برید ) شکار ( بَرّی ) را حلال ندانید . خداوند هرچه بخواهد ( و مصلحت بداند ) حکم می‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوْفُوا » : وفا کنید . « بَهِیمَةِ الأنْعَامِ » : چهارپایان . جنین چهارپایان . بَهیمَة به معنی گنگ و أَنْعام به معنی بز و گوسفند و شتر و گاو است . بنابه معنی نخستین ، اضافه بهیمه به انعام ، اضافه بیانیّه ، و بنا به معنی دوم اضافه لامیّه است . « غَیْرَ » : حال است . « مُحِلِّی‌ » : در اصل مُحِلِّینَ ، به معنی حلال‌کنندگان است که نون آن در حالت اضافه حذف شده است . « الصَّیْدِ » : شکار . می‌تواند به معنی اسم مفعول یا مصدر باشد . « حُرُمٌ » : جمع حَرام به معنی مُحْرِم است ، یعنی احرام‌بستگان . کسانی که در سرزمین حرم هستند ( نگا : مائده / 95 و 96 ) . « یَحْکُمُ » : حکم می‌کند . این واژه متضمّن ( یَفْعَلُ ) است ، به معنی : انجام می‌دهد .‏

سوره مائدة آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُحِلُّواْ شَعَآئِرَ اللّهِ وَلاَ الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلاَ الْهَدْیَ وَلاَ الْقَلآئِدَ وَلا آمِّینَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَاناً وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُواْ وَلاَ یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَن صَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَن تَعْتَدُواْ وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! ( حرمت‌شکنی ) شعائر ( دین ) خدا را برای خود حلال ندانید ( بدین صورت که هرگونه که بخواهید بدان دست ببرید و در آن تصرّف کنید ) و نه ماه حرام را ( بدین معنی که در آن بجنگید ) ، و نه قربانیهای بی‌نشان و نه قربانیهای نشانداری را ( که به بیت‌الله هدیّه می‌گردند ، بدین گونه که متعرّض چنین حیواناتی یا صاحبان آنها بشوید ) و نه کسانی را که آهنگِ آمدن به خانه خدا را دارند و به دنبال لطف و خوشنودی خدایند ( بدین معنی که آنان را از آمدن بدانجا بازدارید و یا این که با ایشان بجنگید ) . هر وقت که از احرام به در آمدید و از سرزمین حرم خارج شدید ، شکار کنید ( و شکار کردن برای شما بلامانع خواهد بود ) . دشمنیِ قومی که شما را از آمدن به مسجدالحرام باز داشتند ، شما را بر آن ندارد که تعدّی و تجاوز کنید . در راه نیکی و پرهیزگاری همدیگر را یاری و پشتیبانی نمائید ، و همدیگر را در راه تجاوز و ستمکاری یاری و پشتیبانی مکنید . از خدا بترسید . بیگمان خداوند دارای مجازات شدیدی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تُحِلُّوا » : حلال مکنید . مباح ندانید . « شَعَآئِرَ » : جمع شَعِیرَة ، علائم . مراد خود عبادات است که انجام آنها نشانه خوشنودی خدا از انجام‌دهندگان عبادات است ، و نشانه‌هائی هستند که بدانها راه هدایت از ضلالت باز شناخته می‌شود . از قبیل : مناسک حجّ و سائر فرائض و احکام شریعت . « الشَّهْرَ الْحَرَامَ » : ماه حرام . مراد هر چهار ماه حرام است ، یعنی : ذوالقعده ، ذوالحجّه ، محرّم ، رجب ( نگا : توبه / 36 ) . « الْهَدْیَ » : حیوانات بی‌نشانی که به بیت‌الله هدیّه می‌شود . « ءَآمِّینَ » : قصدکنندگان . روندگان . « لا یَجْرِمَنَّکُمْ » : شما را وادار نسازد . « شَنَئَانُ » : بغض . دشمنانگی . « الْعُدْوَانِ » : تعدّی و تجاوز . ظلم و ستم .‏

سوره مائدة آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةُ وَالْدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِیرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّیَةُ وَالنَّطِیحَةُ وَمَا أَکَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَکَّیْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالأَزْلاَمِ ذَلِکُمْ فِسْقٌ الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِن دِینِکُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الإِسْلاَمَ دِیناً فَمَنِ اضْطُرَّ فِی مَخْمَصَةٍ غَیْرَ مُتَجَانِفٍ لِّإِثْمٍ فَإِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مؤمنان ! ) بر شما حرام است ( خوردن گوشت ) مردار ، خون ( جاری ) ، گوشت خوک ، حیواناتی که به هنگام ذبح نام غیر خدا بر آنها برده شود و به نام دیگران سر بریده شود ، حیواناتی که خفه شده‌اند ، حیواناتی که با شکنجه و کتک کشته شده‌اند ، آنهائی که از بلندی پرت شده و مرده‌اند ، آنهائی که بر اثر شاخ‌زدن حیوانات دیگر مرده‌اند ، حیواناتی که درندگان از بدن آنها چیزی خورده و بدان سبب مرده‌اند ، مگر این که ( قبل از مرگ بدانها رسیده و ) آنها را سر بریده باشید ، حیواناتی که برای نزدیکی به بتان قربانی شده‌اند ، و بر شما حرام است که با چوبه‌های تیر به پیشگوئی پردازید و از غیب سخن گوئید ، همه اینها برای شما گناه بزرگ و خروج از فرمان یزدان است . از امروز کافران از ( نابودن کردن ) دین شما مأیوس گشته‌اند ( و می‌دانند این دین ماندگار و جاودانه است ) ، پس از آنان نترسید و از من بترسید . امروز ( احکام ) دین شما را برایتان کامل کردم و ( با عزّت بخشیدن به شما و استوار داشتن گامهایتان ) نعمت خود را بر شما تکمیل نمودم و اسلام را به عنوان آئین خداپسند برای شما برگزیدم . امّا کسی که در حال گرسنگی ناچار شود ( از محرّمات سابق چیزی بخورد تا هلاک نشود ) و متمایل به گناه نباشد ( و عمداً نخواهد چنین کند ، مانعی ندارد ) چرا که خداوند بخشنده مهربان است ( و از مضطرّ صرف نظر می‌کند و برای او مقدار نیاز را مباح می‌نماید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَآ أُهِلَّ لِغَیْرِ اللهِ بِهِ » : حیوانی که به هنگام ذبح نام جز خدا بر آن برده شود . یعنی به نام دیگران و به خاطر تقرّب بدانان سر بریده شود . ( أُهِلَّ ) از مصدر ( إهْلال ) به معنی بلندکردن صدا است به نام چیزی . مانند : لات ، عزّی ، یا به نام کسی . مانند : انبیاء و اولیاء ، به هنگام ذبح حیوان . « الْمُنْخَنِقَةُ » : خفه‌شده . « الْمَوْقُوذَةُ » : کتک‌خورده . « الْمَتَرَدِّیَةُ » : پرت‌شده . « ذَکَّیْتُمْ » : ذبح کردید . « النُّصُبِ » : جمع آن ( أَنصاب ) ، سنگهائی که در اطراف کعبه نصب کرده بودند و آنها را می‌پرستیدند و بر روی چنین سنگهائی یا در کنار آنها حیوانات خود را برای تقرّب بدانها سر می‌بریدند . « الأزْلام‌ » : جمع زَلَم ، چوبه‌های تیر . عربها وقتی که می‌خواستند راهیِ سفری یا جنگی یا تجارتی شوند ، و یا کار مهمّی - از قبیل ازدواج‌ - انجام دهند ، سه تیر برمی گرفتند و بر روی یکی : خدایم بدان فرمان داده است ، و بر روی دومی : خدایم از آن نهی کرده است ، می‌نوشتند ، و بر روی سومی چیزی نمی‌نوشتند ، آنها را بهم می‌زدند ، سپس اگر اوّلی به دستشان می‌رسید ، کار را انجام می‌دادند ، و اگر دومی بیرون می‌آمد ، کار را انجام نمی‌دادند ، و اگر سومی به دستشان می‌افتاد ، دوباره فال را از سر می‌گرفتند . امروزه به جای این چوبه‌ها ، از دانه‌های تسبیح ، مهره‌های نرد ، جام قهوه ، اوراق پاسور ، و چیزهای نامشروع دیگر استفاده می‌نمایند و فرمان قرآن را فراموش می‌کنند . « مَخْمَصَةٍ » : گرسنگی . « مُتَجَانِفٍ » : متمایل ، گراینده .‏

سوره مائدة آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ یَسْأَلُونَکَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُم مِّنَ الْجَوَارِحِ مُکَلِّبِینَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَکُمُ اللّهُ فَکُلُواْ مِمَّا أَمْسَکْنَ عَلَیْکُمْ وَاذْکُرُواْ اسْمَ اللّهِ عَلَیْهِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ سَرِیعُ الْحِسَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از تو می‌پرسند که چه چیز ( از خوردنیها و نوشیدنیها ) بر آنان حلال شده است‌ ؟ بگو : بر شما چیزهای پاکیزه حلال شده است ، و ( نیز شکاری که ) حیوانات شکاری صید می‌کنند و شما بدانها آموخته‌اید از آنچه خدا به شما آموخته است . از نخجیری که چنین حیوانانی برای شما ( شکار می‌کنند و خود از آن نمی‌خورند و سالم ) نگاه می‌دارند بخورید ، و ( به هنگام فرستادن حیوان به سوی شکار ) نام خدا را بر آن ببرید ، و از خدا بترسید ، چرا که خداوند سریع‌الحساب است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْجَوارِحِ » : جمع جارحه ، حیوانات و پرندگان شکاری . « مُکَلِّبِینَ » : تعلیم‌دهندگان سگهای شکاری و غیره . حال ضمیر ( تُمْ ) در فعل ( عَلَّمْتُمْ ) است . « فَکُلُوا مِمَّآ أَمْسَکْنَ عَلَیْکُمْ » : بخورید از نخجیری که حیوانات شکاری برای شما شکار می‌کنند و خود از آن چیزی نمی‌خورند . با این توضیح که حیوان شکاری باید تعلیم دیده باشد و به هنگام روانه‌کردن به سوی نخجیر نام خدا برده شود . در این صورت اگر نخجیر را بکشد ، کشتن آن به جای سربریدن است . اگر حیوان شکاری چیزی را از نخجیر بخورد ، باقیمانده حرام خواهد بود .‏

سوره مائدة آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ الْیَوْمَ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّبَاتُ وَطَعَامُ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ حِلٌّ لَّکُمْ وَطَعَامُکُمْ حِلُّ لَّهُمْ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ مِن قَبْلِکُمْ إِذَا آتَیْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِینَ غَیْرَ مُسَافِحِینَ وَلاَ مُتَّخِذِی أَخْدَانٍ وَمَن یَکْفُرْ بِالإِیمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَهُوَ فِی الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امروزه ( با نزول این آیه ) برای شما همه چیزهای پاکیزه ( طبع سالم پسند ) حلال گردید ، و ( ذبائح و ) خوراک اهل کتاب ( جز آنچه با آیات دیگر تحریم شده است ) برای شما حلال است و خوراک شما برای آنان حلال است ، و ( ازدواج با ) زنان پاکدامن مؤمن ، و زنان پاکدامن اهل کتاب پیش از شما ، حلال است ، هرگاه که مهریّه آنان را بپردازید و قصد ازدواج داشته باشید و منظورتان زناکاری یا انتخاب دوست نباشد . هر کس که انکار کند آنچه را که باید بدان ایمان داشته باشد ( از جمله ایمان به احکام حلال و حرام برخی از خوراکیها و ازدواجهای مذکور در اینجا ) اعمال او باطل و بیفایده می‌گردد و در آخرت از زمره زیانکاران خواهد بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُحْصَنَاتُ » : زنان پاکدامن . « أُجُور » : مهریّه‌ها . « مُحْصِنِینَ » : مردان پاکدامن . « غَیْرَ مُسَافِحِینَ » : مردانی که زناکار نیستند . « أَخْدَان‌ » : جمع خِدْن ، رفیقه ( نگا : نساء / 25 ) . « الإِیمَان‌ » : آنچه باید بدان باور داشت . مراد احکام شریعت است .‏

سوره مائدة آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فاغْسِلُواْ وُجُوهَکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُواْ بِرُؤُوسِکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ إِلَى الْکَعْبَینِ وَإِن کُنتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُواْ وَإِن کُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاء أَحَدٌ مَّنکُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاء فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَیَمَّمُواْ صَعِیداً طَیِّباً فَامْسَحُواْ بِوُجُوهِکُمْ وَأَیْدِیکُم مِّنْهُ مَا یُرِیدُ اللّهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُم مِّنْ حَرَجٍ وَلَکِن یُرِیدُ لِیُطَهَّرَکُمْ وَلِیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! هنگامی که برای نماز بپاخاستید ( و وضو نداشتید ) ، صورتها و دستهای خود را همراه با آرنجها بشوئید ، و سرهای خود ( همه یا قسمتی از آنها ) را مسح کنید ، و پاهای خود را همراه با قوزکهای آنها بشوئید . و اگر جنب بودید ( و خواستید نماز بخوانید ، همه بدن ) خود را بشوئید . و اگر بیمار بودید ( و بیماری مانع از استعمال آب بود ) یا این که مسافر باشید ( و یافتن آب برایتان دشوار بود ) یا این که یکی از شما از پیشاب برگشت ، یا با زنان مجامعه کردید ، و ( در همه این صورتها ، آب برای غسل یا وضو ) نیافتید ، با خاک پاک تیمّم کنید ، ( بدین شکل که دو بار کف دست بر خاک زده و ) با آن بر صورتها و دستهای خود ( تا مچ یا آرنج ) بکشید . خداوند نمی‌خواهد شما را به تنگ آورد و به مشقّت اندازد ، و بلکه می‌خواهد شما را ( از حیث ظاهر و باطن ) پاکیزه دارد و ( با بیان احکام اسلامی ) نعمت خود را بر شما تمام نماید ، شاید که شکر ( انعام و الطاف ) او را ( با دوام بر طاعت و عبادت ) به جای آورید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَرْجُلَکُمْ » : پاهای خود . عطف بر ( وُجُوهَ ) و ( أَیْدِیَ ) یعنی اندامهای شستنی است ، و ذکر آن بعد از ( رُؤُوسِ ) یعنی اندامی که مسح می‌شود ، به خاطر ترتیب اعضاء وضو است . « الْغَآئِطِ » : مکان گود ، مراد قضای حاجت است . « صَعِیداً » : سطح زمین . زمین . خاک ( نگا : نساء / 43 ) . « لامَسْتُمْ » : مجامعه کردید . آمیزش جنسی کردید . « حَرَجٍ » : تنگنا . مشقّت .‏

سوره مائدة آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَاذْکُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَیْکُمْ وَمِیثَاقَهُ الَّذِی وَاثَقَکُم بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( ای مؤمنان ! ) به یاد آورید نعمت ( هدایت دین ) خدای را بر خود ، و به یاد آورید پیمانی را که ( توسّط پیغمبر در عَقَبه دوم ) با شما بست ، بدان گاه که گفتید : شنیدیم و اطاعت کردیم ( و در خوشی و ناخوشی و گنج و رنج ، ای پیغمبر با تو همراهیم ! ) . و از خدا بترسید که خدا از درون سینه‌ها آگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نِعْمَةَ اللهِ » : مراد نعمت اسلام یا هر نعمت دیگری است . « مِیثَاقَهُ » : مراد پیمان عَقَبه اوّل یا دوم و یا این که بیعت رضوان است و تمام پیمانهای تکوینی و تشریعی را نیز می‌تواند شامل شود . « ذَاتِ الصُّدُورِ » : خودِ سینه‌ها . مراد اَسرار درون سینه‌ها است ، از قبیل : کینه‌ها و نیّات خوب یا بد .‏

سوره مائدة آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُونُواْ قَوَّامِینَ لِلّهِ شُهَدَاء بِالْقِسْطِ وَلاَ یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! بر ادای واجبات خدا مواظبت داشته باشید و از روی دادگری گواهی دهید ، و دشمنانگی قومی شما را بر آن ندارد که ( با ایشان ) دادگری نکنید . دادگری کنید که دادگری ( به ویژه با دشمنان ) به پرهیزگاری نزدیکتر ( و کوتاه‌ترین راه به تقوا و بهترین وسیله برای دوری از خشم خدا ) است . از خدا بترسید که خدا آگاه از هر آن چیزی است که انجام می‌دهید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَوَّامِینَ » : کسانی که مجدّانه در انجام واجبات می‌کوشند و بر آنها دوام دارند . تلاشگران راه عدل و داد . « شُهَدَآءَ بِالْقِسْطِ » : گواهانی که دادگرانه گواهی می‌دهند و از این و از آن جانبداری نمی‌کنند . « لا یَجْرِمَنَّکُمْ » : شما را بر آن ندارد . « شَنَئَانُ‌ » : دشمنانگی . بغض .‏

سوره مائدة آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ وَعَدَ اللّهُ الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند به کسانی که ایمان بیاورند و کارهای شایسته انجام دهند ، وعده می‌دهد که آمرزش ( او گناهانشان را دریابد ) و پاداش بزرگی ( و ثواب فراوانی ) از آن ایشان باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره مائدة آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ کَفَرُواْ وَکَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا أُوْلَئِکَ أَصْحَابُ الْجَحِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانی که کافر شوند و آیات ( قرآنی و جهانی ) ما را تکذیب کنند ، آنان اهل دوزخ هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْجَحِیمِ » : آتش فروزان . اسمی از اسماء دوزخ است .‏

سوره مائدة آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَن یَبْسُطُواْ إِلَیْکُمْ أَیْدِیَهُمْ فَکَفَّ أَیْدِیَهُمْ عَنکُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَعَلَى اللّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! نعمتی را که خدا به شما بخشیده است به یاد آورید . بدان گاه که جمعی خواستند به سوی شما دست‌درازی کنند ( و شما را از میان بردارند ) امّا خدا دست آنان را از شما باز داشت ( و شر آنان را از سر شما کوتاه کرد ) . از خدا بترسید ، و باید که مؤمنان تنها بر خدا تکیه کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَمَّ » : قصد کرد . خواست . « قَوْمٌ » : قومی . جمعی . شاید مراد کفّار قریش باشد که قبل از هجرت خواستند پیغمبر و بسیاری از یاران او را بکشند ( نگا : انفال / 30 ) .‏

سوره مائدة آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ أَخَذَ اللّهُ مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَبَعَثْنَا مِنهُمُ اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیباً وَقَالَ اللّهُ إِنِّی مَعَکُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلاَةَ وَآتَیْتُمُ الزَّکَاةَ وَآمَنتُم بِرُسُلِی وَعَزَّرْتُمُوهُمْ وَأَقْرَضْتُمُ اللّهَ قَرْضاً حَسَناً لَّأُکَفِّرَنَّ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَلأُدْخِلَنَّکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ فَمَن کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ مِنکُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاء السَّبِیلِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان خداوند از بنی‌اسرائیل پیمان گرفت و دوازده رهبر برای آنان تعیین کرد و بدیشان گفت : من با شمایم ( و یاری و مددتان می‌نمایم ) اگر نماز را بگزارید و زکات مال بدر کنید و به پیغمبرانم ایمان بیاورید وآنان را یاری کنید و ( با انفاق دارائی در راه خیر ، از جمله کمک به نیازمندان ) به خدا قرض نیکوئی دهید . ( با انجام همه اینها ) از گناهان شما چشم‌پوشی می‌نمایم و شما را به باغهائی ( از بهشت ) وارد می‌گردانم که رودبارها از زیر ( درختان ) آنها جاری است . امّا کسی که از شما بعد از این کافر شود ( و نقض عهد کند ) راه راست را گم کرده است ( و منحرف گشته است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَقِیباً » : سردار . رئیس . « اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیباً » : ( نگا : بقره / 136 ، و اعراف / 160 ) . « إِنِّی مَعَکُمْ » : من با شمایم . مراد : من شما را کمک و یاری می‌کنم . « عَزَّرْتُمُوهُمْ » : اگر آنان را کمک کنید و گرامیشان دارید و از دشمنان و گرفتاریها به دورشان نمائید . « أَقْرَضْتُمُ اللهَ » : به خدا قرض دادید . مراد انفاق مال در راه خیرات و دستگیری از بینوایان است . « سَوَآءَ السَّبِیل » : راستای راه . راه راست . مراد راه نجات است . یادآوری : معنی آیه بدین صورت نیز می‌تواند باشد : خدا با شما است اگر نماز بخوانید و . . . ، در این صورت خداوند گناهان شما را می‌بخشاید ، و . . .‏

سوره مائدة آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ فَبِمَا نَقْضِهِم مِّیثَاقَهُمْ لَعنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِیَةً یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ وَنَسُواْ حَظّاً مِّمَّا ذُکِّرُواْ بِهِ وَلاَ تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَىَ خَآئِنَةٍ مِّنْهُمْ إِلاَّ قَلِیلاً مِّنْهُمُ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امّا به سبب پیمان‌شکنی ایشان ، آنان را نفرین کردیم و از رحمت خود محروم داشتیم و دلهایشان را سخت نمودیم ( به گونه‌ای که دلیل و اندرز بدان راه نمی‌یافت ) . آنان سخنان را تحریف و بخش فراوانی از آنچه ( در تورات بود و ) بدیشان تذکّر داده شده بود ، ترک کردند . ( این خوی پلید هنوز هم در چنین قومی وجود دارد و تو ) همیشه می‌توانی خیانتی ( تازه ) از آنان ببینی ، مگر عدّه کمی از ایشان ( که به تو ایمان آورده‌اند و خیانت‌پیشه نیستند ) . پس از آنان درگذر و ( بدسگالیها و دوروئیهایشان را ) نادیده بگیر ، که خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَاسِیَةً » : سخت . سنگین . « الکَلِمَ » : اسم جنس جمعی کلمه ، سخنان . « یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ » : سخنان را از موارد خود منحرف می‌سازند و مطالب را دگرگون می‌سازند ( نگا : بقره / 75 و 79 ، و آل‌عمران / 78 ) . « خَآئِنَةٍ » : خیانت . « إِصْفَحْ » : صرف نظر کن . از مؤاخذه چشم‌پوشی کن ( نگا : بقره / 109 ) .‏

سوره مائدة آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنَ الَّذِینَ قَالُواْ إِنَّا نَصَارَى أَخَذْنَا مِیثَاقَهُمْ فَنَسُواْ حَظّاً مِّمَّا ذُکِّرُواْ بِهِ فَأَغْرَیْنَا بَیْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَسَوْفَ یُنَبِّئُهُمُ اللّهُ بِمَا کَانُواْ یَصْنَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و از کسانی که می‌گویند : ما مسیحی هستیم ( و ادّعا دارند که یاران مسیح می‌باشند نیز ) پیمان گرفتیم ( که به انجیل عمل کنند و خدای را به یگانگی بستایند و محمّد را پیغمبر واپسین بدانند ) امّا آنان قسمت قابل ملاحظه‌ای از آنچه بدانان تذکّر داده شده بود به دست فراموشی سپردند ؛ لذا به پاداش آن تا دامنه قیامت ، میان ( گروههای مختلف ) ایشان کینه و دشمنی افکندیم ( و تا روز رستاخیز پیوسته فرقه‌های مسیحی همدیگر را کافر و ملعون می‌نامند و یکدیگر را دشمن می‌دارند ) و خداوند ( در آن روز ) ایشان را از آنچه کرده‌اند آگاه خواهد ساخت ( و پاداش اعمالشان را خواهد داد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَغْرَیْنَا » : افکندیم . به راه انداختیم . « الْبَغْضَآءَ » : کینه‌توزی شدید . « یُنَبِّئُهُمْ » : باخبرشان می‌سازد .‏

سوره مائدة آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ قَدْ جَاءکُمْ رَسُولُنَا یُبَیِّنُ لَکُمْ کَثِیراً مِّمَّا کُنتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْکِتَابِ وَیَعْفُو عَن کَثِیرٍ قَدْ جَاءکُم مِّنَ اللّهِ نُورٌ وَکِتَابٌ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای اهل کتاب ! پیغمبر ما ( محمّد ) به سوی شما آمده است . بسیاری از چیزهائی را برایتان روشن می‌سازد که از کتاب ( تورات و انجیل ) پنهان نموده‌اید ، و از بسیاری از چیزها ( و مطالبی که پنهان ساخته‌اید و فعلاً مورد نیاز نیست ) صرف نظر می‌نماید . از سوی خدا نوری ( که پیغمبر است و بینشها را روشنی می‌بخشد ) و کتاب روشنگری ( که قرآن است و هدایت‌بخش مردمان است ) به پیش شما آمده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَعْفُو » : چشم‌پوشی می‌کند . در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی در آخر دارد . « نُورٌ » : مراد پیغمبر است که بصیرتها را روشن می‌سازد ( نگا : نساء / 174 ) یا مراد قرآن است و عطف ( کِتَابٌ ) بر ( نُورٌ ) عطفِ تفسیر است ( نگا : تغابن / 8 ) . « مُبِینٌ » : روشن . روشنگر . قرآن خود روشن است و روشنگر چیزهائی است که مردمان برای رسیدن به هدایت ، بدانها نیازمندند .‏

سوره مائدة آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ یَهْدِی بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلاَمِ وَیُخْرِجُهُم مِّنِ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَیَهْدِیهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند با آن ( کتاب ) کسانی را به راههای امن و امان ( از ترس و هراس دنیا و آخرت ) هدایت می‌کند که جویای خوشنودی او باشند ، و با مشیّت و فرمان خود ، آنان را از تاریکیهای ( کفر و جهل ) بیرون می‌آورد و به سوی نور ( ایمان و علم ) می‌برد ، و ایشان را به راه راست رهنمود می‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رِضْوَانَهُ » : خوشنودی کامل خود . « سُبُلَ السَّلامِ » : راههای امن و امان . راه نجات . « بِإِذْنِهِ » : برابر خواست و فرمان خود .‏

سوره مائدة آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ لَّقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قَآلُواْ إِنَّ اللّهَ هُوَ الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ قُلْ فَمَن یَمْلِکُ مِنَ اللّهِ شَیْئاً إِنْ أَرَادَ أَن یُهْلِکَ الْمَسِیحَ ابْنَ مَرْیَمَ وَأُمَّهُ وَمَن فِی الأَرْضِ جَمِیعاً وَلِلّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا یَخْلُقُ مَا یَشَاءُ وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به طور مسلم ، کسانی که می‌گویند : خدا ، مسیح پسر مریم است ! کافرند . بگو : اگر خداوند بخواهد مسیحِ پسرِ مریم و مادر او و همه کسانی را که در روی زمین هستند هلاک کند ، چه کسی می‌تواند ( کوچکترین ) کاری بکند ( و جلو دست خدا را بگیرد ) ؟ از آن خدا است آنچه در آسمانها و زمین و آنچه میان آن دو است . هر چه بخواهد می‌آفریند ؛ و خدا بر هر چیزی توانا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَمَن یَمْلِکُ مِنَ اللهِ شَیْئاً » : چه کسی می‌تواند در مقابل خدا کاری بکند ؟‏

سوره مائدة آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَتِ الْیَهُودُ وَالنَّصَارَى نَحْنُ أَبْنَاء اللّهِ وَأَحِبَّاؤُهُ قُلْ فَلِمَ یُعَذِّبُکُم بِذُنُوبِکُم بَلْ أَنتُم بَشَرٌ مِّمَّنْ خَلَقَ یَغْفِرُ لِمَن یَشَاءُ وَیُعَذِّبُ مَن یَشَاءُ وَلِلّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا وَإِلَیْهِ الْمَصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یهودیان و مسیحیان می‌گویند : ما پسران و عزیزان خدائیم ! بگو : پس چرا شما را در برابر گناهانتان عذاب می‌دهد ؟ بلکه شما انسانهائی همچون سائر انسانهائی هستید که خدا آنان را آفریده است . خداوند هر که را بخواهد عذاب می‌دهد . و سلطنت آسمانها و زمین و آنچه میان آن دو است ، متعلّق به خدا است ( و همه‌چیز از آن او است ) و برگشت ( همگان ) به سوی او است ( و به حساب و کتاب هرکسی رسیدگی می‌کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَصِیرُ » : سرانجام کار . برگشت .‏

سوره مائدة آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ قَدْ جَاءکُمْ رَسُولُنَا یُبَیِّنُ لَکُمْ عَلَى فَتْرَةٍ مِّنَ الرُّسُلِ أَن تَقُولُواْ مَا جَاءنَا مِن بَشِیرٍ وَلاَ نَذِیرٍ فَقَدْ جَاءکُم بَشِیرٌ وَنَذِیرٌ وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای اهل کتاب ! پیغمبر ما ( محمّد ) به سوی شما آمده است و به دنبال انقطاع مدّت زمانی که میان پیغمبران بوده است ، ( حقائق را دیگرباره ) بیان می‌کند ، تا این که ( در روز رستاخیز ) نگوئید : مژده‌دهنده و بیم‌دهنده‌ای ( از پیغمبران ) به سوی ما نیامده است ( تا فرمان خدا را به ما برسانند . هم اینک پیغمبر ) مژده‌دهنده و بیم‌دهنده‌ای ( محمّد نام ) به سوی شما آمده است ( و عذری برای شما نمانده است ) . و خداوند بر همه چیز توانا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیا فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ » : مدّت زمانی که میان ارسال پیغمبران فاصله افتاده است . « فَتْرَةٍ » : مدّت انقطاع نبوّت پیغمبری تا پیغمبری دیگر .‏

سوره مائدة آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ یَا قَوْمِ اذْکُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ جَعَلَ فِیکُمْ أَنبِیَاء وَجَعَلَکُم مُّلُوکاً وَآتَاکُم مَّا لَمْ یُؤْتِ أَحَداً مِّن الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به یاد آورید ) هنگامی را که موسی به قوم خود گفت : ای قوم من ! نعمت خدا را بر خود متذکّر شوید ، و زمانی را به یاد آورید که خداوند پیغمبرانی در میان شما برانگیخت و شاهانی از شما به سلطنت رسانید ( و در واقع همه شما را با رهائی از ظلم و ستم فرعون و فرعونیان و بخشیدن دارائی و آزادی ، شاهِ خانه خود گردانید ) ، و به شما آن داد که به کس دیگری از جهانیان نداده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَعَلَکُم مُّلُوکاً » : شما را شاه نمود . یعنی به سبب کثرت شاهان ، گوئی همه شما را شاه گردانده است . یا این که مراد رسیدن بنی‌اسرائیل به حرّیّت و ثروت و رفاه نسبی است ، و استعمال شاه جنبه مَثَل دارد ، همان گونه که درباره شخص دارا و بی‌نیازی می‌گوئیم : فلانی شاهِ زمان خود است ( نگا : غافر / 29 ) .‏

سوره مائدة آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ یَا قَوْمِ ادْخُلُوا الأَرْضَ المُقَدَّسَةَ الَّتِی کَتَبَ اللّهُ لَکُمْ وَلاَ تَرْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِکُمْ فَتَنقَلِبُوا خَاسِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای قوم من ! به سرزمین مقدّسی وارد شوید که خداوند دخول بدانجا را برای شما مقدّر کرده است ، و ( در برابر دشمنِ سرسختی که در آنجا بسر می‌برد پای به فرار نگذارید و ) پشت مکنید ، تا زیانکارانه برنگردید ( و یاری و خوشنودی خدا را از دست ندهید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأرْضَ الْمُقَدَّسَةَ » : سرزمین مقدّس که از عریش تا فرات را دربر دارد . آنجا را سرزمین پاک از آن نظر می‌گویند که انبیاء بیشماری در آن مبعوث شده‌اند و از لوث بت‌پرستی زدوده شده است . « کَتَبَ اللهُ لَکُمْ » : خداوند مقدّر کرده است که اگر مطیع فرمان او باشید ، بدانجا وارد می‌شوید و سکونت می‌کنید .‏

سوره مائدة آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا یَا مُوسَى إِنَّ فِیهَا قَوْماً جَبَّارِینَ وَإِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا حَتَّىَ یَخْرُجُواْ مِنْهَا فَإِن یَخْرُجُواْ مِنْهَا فَإِنَّا دَاخِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتند : ای موسی ! در آنجا قوم زورمند و قلدری زندگی می‌کنند و ما هرگز بدانجا وارد نمی‌شویم مادام که آنان از آنجا بیرون نروند . در صورتی که آنان از آن سرزمین بیرون رفتند ، ما بدانجا خواهیم رفت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَبَّارِینَ » : جمع جبّار ، زورمندِ بلند بالا و سرکش . قلدرِ قوی‌هیکل .‏

سوره مائدة آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَجُلاَنِ مِنَ الَّذِینَ یَخَافُونَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیْهِمَا ادْخُلُواْ عَلَیْهِمُ الْبَابَ فَإِذَا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّکُمْ غَالِبُونَ وَعَلَى اللّهِ فَتَوَکَّلُواْ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏دو نفر ( سردار ) از مردان خداترس که خداوند بدیشان نعمت ( عقل و ایمان و شهامت ) داده بود ، گفتند : شما ( از قیافه درشت این مردمان نترسید و ناگهانی یورش برید و ) از دروازه بر آنان وارد شوید . اگر وارد دروازه شوید ( به سبب دل ضعیفی که دارند ) شما پیروز خواهید شد . اگر مؤمن هستید ، بر خدا توکّل کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره مائدة آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُواْ یَا مُوسَى إِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا أَبَداً مَّا دَامُواْ فِیهَا فَاذْهَبْ أَنتَ وَرَبُّکَ فَقَاتِلا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتند : ای موسی ! ما هرگز بدان سرزمین مقدّس پای نمی‌نهیم مادام که آنان در آنجا بسر برند . پس ( دست از سر ما بردار و ) تو و پروردگارت بروید و ( با آن زورمندان قوی هیکل ) بجنگید ؛ ما در اینجا نشسته‌ایم ( و منتظر پیروزی شما هستیم ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَاعِدُونَ » : نشستگان .‏

سوره مائدة آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبِّ إِنِّی لا أَمْلِکُ إِلاَّ نَفْسِی وَأَخِی فَافْرُقْ بَیْنَنَا وَبَیْنَ الْقَوْمِ الْفَاسِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بدین هنگام موسی رو به درگاه کردگار کرد و عاجزانه ) گفت : پروردگارا ! من تنها اختیار خود و برادرم ( هارون ) را دارم‌ ؛ میان من و این قوم ستم‌پیشه ، ( با عدالت خداوندی خود ) داوری کن ( و حساب ما را از حساب ایشان جدا فرما ، و ما را به عذاب آنان گرفتار منما ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَافْرُقْ بَیْنَنَا » : میان ما فرق بگذار و حساب ما را از یکدیگر جدا بدار . ما را از همدیگر دور بدار و میان ما و ایشان فاصله بینداز . میان ما و ایشان داوری کن .‏

سوره مائدة آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَإِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَیْهِمْ أَرْبَعِینَ سَنَةً یَتِیهُونَ فِی الأَرْضِ فَلاَ تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْفَاسِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا به موسی ) گفت : این سرزمین تا چهل سال بر آنان ممنوع است ( و بدان پای نخواهند گذاشت ، و ) در سرزمین ( خشک بیابان ) سرگردان ( بدین سو و آن سو ) می‌گردند ( و راه به جائی نمی‌برند ) و بر قوم ستم‌پیشه و نافرمان غمگین مباش .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَتِیهُونَ » : راه گم می‌کنند . سرگردان می‌مانند . « فَلا تَأْسَ » : غم مخور . غمگین مباش . از ماده ( أسی ) است .‏

سوره مائدة آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَاناً فَتُقُبِّلَ مِن أَحَدِهِمَا وَلَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّکَ قَالَ إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏داستان دو پسر آدم ( قابیل و هابیل ) را چنان که هست برای یهودیان و دیگر مردمان بخوان ( تا بدانند عاقبت گناهکاری و سرانجام پرهیزگاری چیست ) . زمانی که هر کدام عملی را برای تقرّب ( به خدا ) انجام دادند . امّا از یکی ( که مخلص بود و هابیل نام داشت ) پذیرفته شد ، ولی از دیگری ( که مخلص نبود و قابیل نام داشت ) پذیرفته نشد . ( قابیل به هابیل ) گفت : بیگمان تو را خواهم کشت ! ( هابیل بدو ) گفت : ( من چه گناهی دارم ) خدا ( کار را ) تنها از پرهیزگاران می‌پذیرد ! .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَبَأَ » : خبر . « بِالْحَقِّ » : متلبّس به حق و حقیقت . این واژه می‌تواند صفت مصدر محذوف ( تِلاوَة ) ، یا حال فاعل فعل ( أُتْلُ ) ، و یا حال مفعول ( نَبَأَ ) باشد . یعنی‌ ؛ خواندن راستین ، یا تو که بر حقی ، و یا خبری که راست است و با واقعیّت وفق دارد ( نگا : اسراء / 105 ) . « قرباناً » : چیزی که بدان وسیله می‌توان به خدا نزدیک شد ؛ از قبیل حیوان قربانی و غیره ( نگا : آل عمران / 183 ) . مصدر است و مفرد و تثنیه و جمع و مذکّر و مؤنّث در آن یکسان است .‏

سوره مائدة آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ لَئِن بَسَطتَ إِلَیَّ یَدَکَ لِتَقْتُلَنِی مَا أَنَاْ بِبَاسِطٍ یَدِیَ إِلَیْکَ لَأَقْتُلَکَ إِنِّی أَخَافُ اللّهَ رَبَّ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر تو برای کشتن من دست دراز کنی ، من دست به سوی تو دراز نمی‌کنم تا تو را بکشم . آخر من از خدا ( یعنی ) پروردگار جهانیان می‌ترسم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَسَطتَّ » : گشودی . دراز کردی .‏

سوره مائدة آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ إِنِّی أُرِیدُ أَن تَبُوءَ بِإِثْمِی وَإِثْمِکَ فَتَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ وَذَلِکَ جَزَاء الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏من می‌خواهم با ( کوله‌بار ) گناه من و گناه خود ( در روز رستاخیز به سوی پروردگار ) برگردی و از دوزخیان باشی ، و این سزای ( عادلانه خدا برای ) ستمگران است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَبُوأَ » : برگردی . « تَبُوأَ بِإِثْمِی وَ إِثْمِکَ » : مراد این است که گناه کشتن مرا بر گناهان اصلی خود بیفزائی .‏

سوره مائدة آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِیهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخَاسِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس نفس ( سرکش ) او تدریجاً کشتن برادرش را در نظرش آراست و او را مصمم به کشتن کرد ، و ( عاقبت به ندای وجدان گوش فرا نداد و ) او را کشت ! و از زیانکاران شد ( و هم ایمان خود را و هم برادرش را از دست داد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَطَوَّعَتْ » : کم‌کم بیاراست و سهل و ساده جلوه داد .‏

سوره مائدة آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ فَبَعَثَ اللّهُ غُرَاباً یَبْحَثُ فِی الأَرْضِ لِیُرِیَهُ کَیْفَ یُوَارِی سَوْءةَ أَخِیهِ قَالَ یَا وَیْلَتَا أَعَجَزْتُ أَنْ أَکُونَ مِثْلَ هَذَا الْغُرَابِ فَأُوَارِیَ سَوْءةَ أَخِی فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بعد از کشتن ، نمی‌دانست جسد او را چه کار کند ) پس خداوند زاغی را فرستاد ( که زاغ دیگری را کشته بود ) تا زمین را بکاود و بدو نشان دهد چگونه جسد برادرش را دفن کند . ( هنگامی که دید که آن زاغ چگونه زاغِ مرده را در گودالی که کند پنهان کرد ) گفت : وای بر من ! آیا من نمی‌توانم مثل این کلاغ باشم و جسد برادرم را دفن کنم‌ ؟ ! پس ( سرانجام از ترس رسوائی و بر اثر فشار وجدان ، از کرده خود پشیمان شد و ) از زمره افراد پشیمان گردید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَبْحَثُ » : جستجو و تکاپو می‌کند . « یُوَارِی‌ » : پنهان می‌کند و مخفی می‌دارد . « سَوْأَةَ » : عورت . در اینجا مراد جسد انسان بعد از مرگ است . « یَا وَیْلَتَیا » : وای بر من ! دردا و حسرتا ! . « فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِینَ » : مراد این که پشیمان گردید ، امّا پشیمانی او به خاطر ترسِ از خدا و ندامتِ بر کار زشت نبود تا توبه بشمار آید ؛ بلکه پشیمانی او بدان خاطر بود که سرزنش پدر و مادر و احتمالاً برادران را پیش چشم می‌داشت ، و این که تا آنجا درمانده است که نمی‌تواند جسد برادر خود را دفن و او را از دیده دیگران پنهان دارد .‏

سوره مائدة آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ مِنْ أَجْلِ ذَلِکَ کَتَبْنَا عَلَى بَنِی إِسْرَائِیلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الأَرْضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعاً وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعاً وَلَقَدْ جَاءتْهُمْ رُسُلُنَا بِالبَیِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ کَثِیراً مِّنْهُم بَعْدَ ذَلِکَ فِی الأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به همین جهت بر بنی‌اسرائیل مقرّر داشتیم که ( متجاوز کشته شود . چرا که ) هرکس انسانی را بدون ارتکاب قتل ، یا فساد در زمین بکشد ، چنان است که گوئی همه انسانها را کشته است ، و هرکس انسانی را از مرگ رهائی بخشد ، چنان است که گوئی همه مردم را زنده کرده است‌ ؛ ( زیرا فرد نماینده جمع و عضوی از اعضاء جامعه است ) . و پیغمبران ما همراه با معجزات آشکار و آیات روشن به پیش ایشان آمدند و امّا بسیاری از آنان ( احکام خدا را نادیده گرفتند و ) پس از آن در روی زمین راه اسراف ( در قتل و جنایت ) پیش گرفتند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنْ أَجْلِ ذلِکَ » : بدان خاطر . به خاطر حادثه هابیل و قابیل . « مَن قَتَلَ نَفْساً . . . وَ مَنْ أَحْیَاهَا » : مراد این است که بدی در حق کسی ، بدی در حق جامعه است . و نیکی در حق کسی ، نیکی در حق جامعه است . و . . .‏

سوره مائدة آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا جَزَاء الَّذِینَ یُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَیَسْعَوْنَ فِی الأَرْضِ فَسَاداً أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ یُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ ذَلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیَا وَلَهُمْ فِی الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کیفر کسانی که ( بر حکومت اسلامی می‌شورند و بر احکام شریعت می‌تازند و بدین‌وسیله ) با خدا و پیغمبرش می‌جنگند ، و در روی زمین ( با تهدید امنیّت مردم و سلب حقوق انسانها ، مثلاً از راه راهزنی و غارت کاروانها ) دست به فساد می‌زنند ، این است که ( در برابر کشتن مردم ) کشته شوند ، یا ( در برابر کشتن مردم و غصب اموال ) به دار زده شوند ، یا ( در برابر راهزنی و غصب اموال ، تنها ) دست و پای آنان در جهت عکس یکدیگر بریده شود ، و یا این که ( در برابر قطع طریق و تهدید ، تنها ) از جائی به جائی تبعید گردند و یا زندانی شوند . این رسوائی آنان در دنیا است ، و برای ایشان در آخرت مجازات بزرگی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُحَارِبُونَ » : می‌جنگند . « فَسَاداً » : حال است و به جای ( مُفْسِدِینَ ) به کار رفته است و یا این که مفعولٌ‌له است . « یُصَلَّبُوا » : به دار زده شوند . « مِنْ خِلافٍ » : عکس یکدیگر ؛ یعنی دست راست و پای چپ ، و اگر جنایت تکرار شد ، دست چپ و پای راستِ باقیمانده . « یُنفَوْا » : تبعید شوند . زندانی شوند . « خِزْیٌ » : خواری . رسوائی .‏

سوره مائدة آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ إِلاَّ الَّذِینَ تَابُواْ مِن قَبْلِ أَن تَقْدِرُواْ عَلَیْهِمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر کسانی ( از این محاربین با حکومت اسلامی و راهزنان و مفسدانی ) که پیش از دست‌یافتن شما بر آنان از کرده خود پشیمان شوند و توبه کنند ( که مجازات مذکور یزدان از آنان سلب ، ولی حقوق مردمان به جای خود باقی می‌ماند ) . چه بدانید که خداوند دارای مغفرت و رحمت فراوان است ( و توبه‌کاران را می‌بخشد و بدیشان رحم می‌کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن قَبْلِ أَن تَقْدِرُوا عَلَیْهِمْ » : پیش از این که بر آنان چیره شوید و دسترسی پیدا کنید .‏

سوره مائدة آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُواْ فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! از خدا بترسید ( و از اوامر او اطاعت کنید و از نواهی او اجتناب ورزید ) و برای تقرّب به خدا وسیله بجوئید ( که عبارت از طاعت و عبادت و اعمال شایسته و بایسته است ) ، و در راه او جهاد کنید تا این که رستگار شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِبْتَغُوا » : بطلبید . « الْوَسیلَةَ » : وسیله ، هر نوع عمل صالحی است که موجب رضایت خدا و تقرّب بدو می‌گردد .‏

سوره مائدة آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ لَوْ أَنَّ لَهُم مَّا فِی الأَرْضِ جَمِیعاً وَمِثْلَهُ مَعَهُ لِیَفْتَدُواْ بِهِ مِنْ عَذَابِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ مَا تُقُبِّلَ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان اگر همه آنچه در زمین است و همانند آن ، مال کافران باشد و ( یکایک آنان در آخرت ) آن را برای نجات خود از عذاب روز قیامت بپردازند و بخواهند خویشتن را بدان بازخرید کنند ، از ایشان پذیرفته نمی‌گردد ( و راهی برای نجاتشان وجود ندارد و ) دارای عذاب دردناکی می‌باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیَفْتَدُوا بِهِ » : تا آن را فدیه خود کنند . خویشتن را با دادن آن رها کنند .‏

سوره مائدة آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ یُرِیدُونَ أَن یَخْرُجُواْ مِنَ النَّارِ وَمَا هُم بِخَارِجِینَ مِنْهَا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّقِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان پیوسته می‌خواهند از آتش دوزخ بیرون بیایند ، ولی ایشان نمی‌توانند از آن بیرون بیایند ، و دارای عذاب دائم و مستمرّند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُقِیمٌ » : دائم . ناگسستنی .‏

سوره مائدة آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُواْ أَیْدِیَهُمَا جَزَاء بِمَا کَسَبَا نَکَالاً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏دست مرد دزد و زن دزد را به کیفر عملی که انجام داده‌اند به عنوان یک مجازات الهی قطع کنید ، و خداوند ( بر کار خود ) چیره و ( در قانونگذاری خویش ) حکیم است ( و برای هر جنایتی عقوبت مناسبی وضع می‌کند تا مانع پخش آن گردد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَزَآءً » : مفعولٌ‌له است . « نَکَالاً » : عقوبت . مجازات . بدل از ( جَزَآءً ) یا مفعولٌ‌له است . یادآوری : برای قطع دست دزد شرائطی است . از جمله : دزدی برابر نقشه قبلی و با پیروی از امیال نفسانی باشد و کالا اهمّیّت داشته و در انبار یا جای محکمی گذاشته شده باشد ، و قحطی و فقر و فاقه انگیزه دزدی نبوده باشد .‏

سوره مائدة آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ فَمَن تَابَ مِن بَعْدِ ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللّهَ یَتُوبُ عَلَیْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امّا کسی که پس از ارتکاب ستم ( دزدی ) پشیمان شود و ( از دزدی ) توبه کند و ( با انجام اعمال نیکو و پس‌دادن اموال مسروقه یا قیمت آنها ) به اصلاح ( حال خود ) پردازد ، خداوند توبه او را می‌پذیرد ، بیگمان خداوند بس آمرزنده و مهربان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره مائدة آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللّهَ لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ یُعَذِّبُ مَن یَشَاءُ وَیَغْفِرُ لِمَن یَشَاءُ وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر نمی‌دانی که سلطنت آسمانها و زمین ( و هر چه در آنها است ) از آن او است ؟ هرکس را بخواهد ( برابر حکمت و قدرت خود ) مجازات می‌کند ، و هرکس را بخواهد ( برابر حکمت و رحمت خود ) می‌بخشد . و خدا بر هر چیزی توانا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلَمْ تَعْلَمْ » : مگر ای مخاطب مکلّف ندانسته‌ای و اطّلاع کامل نداری‌ ؟ . « مُلْکُ » : فرمانروائی . مملکت .‏

سوره مائدة آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ لاَ یَحْزُنکَ الَّذِینَ یُسَارِعُونَ فِی الْکُفْرِ مِنَ الَّذِینَ قَالُواْ آمَنَّا بِأَفْوَاهِهِمْ وَلَمْ تُؤْمِن قُلُوبُهُمْ وَمِنَ الَّذِینَ هِادُواْ سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ آخَرِینَ لَمْ یَأْتُوکَ یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ مِن بَعْدِ مَوَاضِعِهِ یَقُولُونَ إِنْ أُوتِیتُمْ هَذَا فَخُذُوهُ وَإِن لَّمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُواْ وَمَن یُرِدِ اللّهُ فِتْنَتَهُ فَلَن تَمْلِکَ لَهُ مِنَ اللّهِ شَیْئاً أُوْلَئِکَ الَّذِینَ لَمْ یُرِدِ اللّهُ أَن یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِی الدُّنْیَا خِزْیٌ وَلَهُمْ فِی الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای پیغمبر ! مایه اندوه تو نشود ( کار کافرانی که ) در کفر بر یکدیگر سبقت می‌گیرند . کسانی ( از منافقان گول‌خورده‌ای ) که به زبان می‌گویند مؤمن هستیم ، ولی از دل مؤمن نمی‌باشند ( و گفتارشان با کردارشان و بیرونشان با درونشان همخوانی ندارد ) ، و کسانی که خویشتن را یهودی می‌دانند و پیوسته گوش به دروغ فرا می‌دارند ( و اکاذیب و اباطیل اَحبار را باور می‌نمایند و سخنان یاوه ) گروه دیگری ( از خود ) را می‌پذیرند که ( به سبب کبر و غرور و بغض و حسد ) به پیش تو نمی‌آیند و سخنان ( آسمانی تورات ) را از جاهای خود به دور و تحریف می‌کنند ( و به پیروان خود ) می‌گویند : اگر این ( چیزهائی را که ما می‌گوئیم ، توسّط محمّد ) به شما گفته شد ، آن را بپذیرید ، و اگر چنین به شما گفته نشد ( از پذیرش هرگونه سخن دیگری ) خویشتن را برحذر دارید . اگر خداوند ( بر اثر گناهان پی در پی ) بلای کسی را بخواهد ، تو نمی‌توانی اصلاً برای او کاری بکنی . آنان کسانیند که ( در ضلال و عناد اسراف کرده‌اند و ) خداوند نمی‌خواهد دلهایشان را ( از کثافت کفر و شرک ) پاک گرداند . بهره ایشان در دنیا خواری و رسوائی ، و در آخرت عذاب بزرگی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُسَارِعُونَ » : بر همدیگر سرعت و سبقت می‌گیرند . « سَمَّاعُونَ » : شنوندگان . پذیرندگان . « سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ » : گوش به دروغ فرا می‌دارند و آن را می‌پذیرند . برای دروغ‌پردازی و یاوه‌سرائی و تکذیب حقائق ، گوش به دروغ فرا می‌دارند و آن را می‌پذیرند . برای دروغ‌پردازی و یاوه‌سرائی و تکذیب حقائق ، گوش به سخن فرا می‌دارند . « سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ ءَاخَرِینَ » : سخنان کسان دیگری را می‌شنوند و می‌پذیرند . برای کسان دیگری گوش به سخن فرا می‌دارند ، یعنی جاسوس دیگرانند و شنیدنیهای خود را به سمع آنان می‌رسانند . « فِتْنَة » : بلا و محنت . ضلالت .‏

سوره مائدة آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ أَکَّالُونَ لِلسُّحْتِ فَإِن جَآؤُوکَ فَاحْکُم بَیْنَهُم أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ وَإِن تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَن یَضُرُّوکَ شَیْئاً وَإِنْ حَکَمْتَ فَاحْکُم بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان بسی دروغ را می‌شنوند و می‌پذیرند ، و بسیار مال حرام را می‌خورند . اگر ایشان نزد تو آمدند ( و داوری از تو خواستند ) در میانشان داوری کن یا از ایشان روی بگردان و ( کاری به داوری آنان نداشته باش و مترس که ) اگر از آنان روی بگردانی ، هیچ زیانی نمی‌توانند به تو برسانند . ولی اگر در میانشان داوری کردی ، دادگرانه داوری کن . ( چرا که ) بیگمان خداوند دادگران را دوست می‌دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَکَّالُونَ » : بسیارخورندگان . « سُحْت‌ » : مال حرام . « الْقِسْطِ » : عدل و داد . « الْمُقْسِطِینَ » : دادگران .‏

سوره مائدة آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَیْفَ یُحَکِّمُونَکَ وَعِندَهُمُ التَّوْرَاةُ فِیهَا حُکْمُ اللّهِ ثُمَّ یَتَوَلَّوْنَ مِن بَعْدِ ذَلِکَ وَمَا أُوْلَئِکَ بِالْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شگفتا چگونه تو را به داوری می‌خوانند ، در حالی که تورات دارند و حکم خدا در آن ( به ویژه درباره زنا به روشنی ) آمده است ؟ ( وانگهی ) پس از داوری ، پشت می‌کنند و ( از حکم تو ) روی می‌گردانند ! ( چرا که آن را هرچند موافق با حکم کتابشان می‌دانند ، موافق با خواست دلشان نمی‌یابند ! ) و آنان مؤمن نیستند ( و حق را باور نمی‌دارند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَیْفَ یُحَکِّمُونَکَ » : چگونه شما را به داوری می‌طلبند ؟ !‏

سوره مائدة آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا أَنزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِیهَا هُدًى وَنُورٌ یَحْکُمُ بِهَا النَّبِیُّونَ الَّذِینَ أَسْلَمُواْ لِلَّذِینَ هَادُواْ وَالرَّبَّانِیُّونَ وَالأَحْبَارُ بِمَا اسْتُحْفِظُواْ مِن کِتَابِ اللّهِ وَکَانُواْ عَلَیْهِ شُهَدَاء فَلاَ تَخْشَوُاْ النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلاَ تَشْتَرُواْ بِآیَاتِی ثَمَناً قَلِیلاً وَمَن لَّمْ یَحْکُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْکَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما تورات را ( بر موسی ) نازل کردیم که در آن رهنمودی ( به سوی حق ) و نوری ( زداینده تاریکیهای جهل و نادانی ، و پرتوانداز بر احکام الهی ) بود . پیغمبرانی که تسلیم فرمان خدا بودند بدان برای یهودیان حکم می‌کردند ، و نیز خداپرستان و دانشمندانی بدان حکم می‌کردند که امانتداران و پاسداران کتاب خدا بودند . پس ( ای علماء یهودیان ، و شما ای مؤمنان ! ) از مردم نهراسید و بلکه از من بهراسید ( و همچون سلف صالح خود محافظان و مراقبان کتاب خدا و مجریان احکام آسمانی باشید ) و آیات مرا به بهای ناچیز ( دنیا ، همچون رشوه و جاه و مقام ) نفروشید و ( بدانید که ) هرکس برابر آن چیزی حکم نکند که خداوند نازل کرده است ( و قصد توهین به احکام الهی را داشته باشد ) او و امثال او بیگمان کافرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الرَّبَّانِیُّونَ » : خداپرستان پرهیزگار . مردان خدا . مراد پیشوایان دینی مسیح است ( نگا : مائده / 63 ) . « الأحْبَار » : جمع حِبْر ، فرزانگان . پیشوایان دین یهود . « بِمَا » : به سبب چیزی که . « اسْتُحْفِظُوا » : بدانان سپرده شده بود تا در حفظ آن بکوشند و پاسش دارند . « شُهَدَآءَ » : نگهبانان و پاسداران .‏

سوره مائدة آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَتَبْنَا عَلَیْهِمْ فِیهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَالأَنفَ بِالأَنفِ وَالأُذُنَ بِالأُذُنِ وَالسِّنَّ بِالسِّنِّ وَالْجُرُوحَ قِصَاصٌ فَمَن تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کَفَّارَةٌ لَّهُ وَمَن لَّمْ یَحْکُم بِمَا أنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و در آن ( کتاب آسمانی ، تورات نام ) بر آنان مقرّر داشتیم که انسان در برابر انسان ( کشته می‌شود ) و چشم در برابر چشم ( کور می‌شود ) و بینی در برابر بینی ( قطع می‌شود ) و گوش در برابر گوش ( بریده می‌شود ) و دندان در برابر دندان ( کشیده می‌شود ) و جراحتها قصاص دارد ( و جانی بدان اندازه و به همان منوال زخمی می‌گردد که جراحت وارد کرده است اگر مثل آن جراحات ممکن گردد و خوف جان در میان نباشد ) . و اگر کسی آن را ببخشد ( و از قصاص صرف نظر کند ) ، این کار باعث بخشش ( برخی از گناهان ) او می‌گردد . و کسی که بدانچه خداوند نازل کرده است حکم نکند ( اعم از قصاص و غیره ) او و امثال او ستمگر بشمارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَتَبْنَا عَلَیْهِمْ » : بر آنان واجب کردیم . « النَّفْسَ » : جان . شخص . « الْجُرُوحَ » : مفرد آن جُرْح ، زخم‌ها . جراحات .‏

سوره مائدة آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَفَّیْنَا عَلَى آثَارِهِم بِعَیسَى ابْنِ مَرْیَمَ مُصَدِّقاً لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَآتَیْنَاهُ الإِنجِیلَ فِیهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقاً لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و به دنبال آنان ( یعنی پیغمبران پیشین ) ، عیسی پسر مریم را بر راه و روش ایشان فرستادیم که تصدیق‌کننده توراتی بود که پیش از او فرستاده شده بود ، و برای او انجیل نازل کردیم که در آن رهنمودی ( به سوی حق ) و نوری ( زداینده تاریکیهای جهل و نادانی ، و پرتوانداز بر احکام الهی ) بود ، و تورات را تصدیق می‌کرد که پیش از آن نازل شده بود ، و برای پرهیزگاران راهنما و پنددهنده بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَفَّیْنا » : به دنبال آوردیم . در پی آوردیم . « ءَاثَارِهِمْ » : گامهایشان . راه و روش ایشان . « وَ قَفَّیْنَا عَلَیا ءَاثارِهِمْ بِعِیسَیا . . . » : به دنبال ایشان ، عیسی را فرستادیم تا راه و روش ایشان را در پیش گیرد و همچون آنان به ارشاد و راهنمائی پردازد . « بَیْنَ یَدَیْهِ » : پیش از آن . « هُدیً وَ مَوْعِظَةً » : حال بوده و معطوف بر ( مصدّقاً ) هستند .‏

سوره مائدة آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ وَلْیَحْکُمْ أَهْلُ الإِنجِیلِ بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فِیهِ وَمَن لَّمْ یَحْکُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ما پس از نزول انجیل بر عیسی ، به طرفداران او دستور دادیم که ) باید پیروان انجیل به چیزی ( از احکام ) حکم کنند که خدا در انجیل نازل کرده است ، و کسی که بدانچه خداوند نازل کرده است حکم نکند ، او و امثال او متمرّد ( از شریعت خدا ) هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَن لَّمْ یَحْکُم بِمَآ أَنزَلَ اللهُ » : کسی که بدانچه خداوند نازل کرده است حکم نکند ، اگر منکر آن باشد کافر است ، و اگر منکر نبوده و مقِرّ باشد ظالم است ، و اگر در راه حَکمیّت دادن بدان تلاش نکند و سستی ورزد فاسق است ( نگا : تفسیر واضح ) .‏

سوره مائدة آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتَابِ وَمُهَیْمِناً عَلَیْهِ فَاحْکُم بَیْنَهُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ وَلاَ تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ عَمَّا جَاءکَ مِنَ الْحَقِّ لِکُلٍّ جَعَلْنَا مِنکُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجاً وَلَوْ شَاء اللّهُ لَجَعَلَکُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَکِن لِّیَبْلُوَکُمْ فِی مَا آتَاکُم فَاسْتَبِقُوا الخَیْرَاتِ إِلَى الله مَرْجِعُکُمْ جَمِیعاً فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و بر تو ( ای پیغمبر ) کتاب ( کامل و شامل قرآن ) را نازل کردیم که ( در همه احکام و اخبار خود ) ملازم حق ، و موافق و مصدّق کتابهای پیشین ( آسمانی ) ، و شاهد ( بر صحّت و سقم ) و حافظ ( اصول مسائل ) آنها است . پس ( اگر اهل کتاب از تو داوری خواستند ) میان آنان بر طبق چیزی داوری کن که خدا بر تو نازل کرده است ، و به خاطر پیروی از امیال و آرزوهای ایشان ، از حق و حقیقتی که برای تو آمده است روی مگردان . ( ای مردم ! ) برای هر ملّتی از شما راهی ( برای رسیدن به حقائق ) و برنامه‌ای ( جهت بیان احکام ) قرار داده‌ایم . اگر خدا می‌خواست همه شما ( مردمان ) را ملّت واحدی می‌کرد ( و بر یک روال و یک سرشت می‌سرشت ، و لذا راه و برنامه ارشادی آنان در همه امکنه و ازمنه یکی می‌شد ) و امّا ( خدا چنین نکرد ) تا شما را در آنچه ( از شرائع ) به شما داده است بیازماید ( و فرمانبردار یزدان و سرکش از فرمان منّان جدا و معلوم شود ) . پس ( فرصت را دریابید و ) به سوی نیکیها بشتابید ( و به جای مشاجره در اختلافات به مسابقه در خیرات بپردازید و بدانید که ) جملگی بازگشتتان به سوی خدا خواهد بود ، و از آنچه در آن اختلاف می‌کرده‌اید آگاهتان خواهد کرد ( و هر یک را برابر کردار خوب یا بد پاداش و پادافره خواهد داد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُهَیْمِناً » : حافظ و نگهبان . گواه و دیدبان . یعنی قرآن حافظ و شاهد کتب آسمانی پیشینیان است . نگاهدار اصول مسائل ، و شاهد بر حقائق الهی و انحرافات و عقائد خرافی است . « شِرْعَةً » : شریعت . راه و روشی که خداوند برای ملّتی معیّن فرموده است ( نگا : حجّ / 34 و 67 ، جاثیه / 18 ) . « مِنْهَاجاً » : برنامه . راه و روش . عطف ( مِنْهَاجاً ) بر ( شِرْعَةً ) از قبیل عطف تفسیر است . « إسْتَبِقُوا » : مسابقه دهید . بر همدیگر پیشی جوئید .‏

سوره مائدة آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَنِ احْکُم بَیْنَهُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ وَلاَ تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ وَاحْذَرْهُمْ أَن یَفْتِنُوکَ عَن بَعْضِ مَا أَنزَلَ اللّهُ إِلَیْکَ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَاعْلَمْ أَنَّمَا یُرِیدُ اللّهُ أَن یُصِیبَهُم بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَإِنَّ کَثِیراً مِّنَ النَّاسِ لَفَاسِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( به تو ای پیغمبر فرمان می‌دهیم به این که ) در میان آنان طبق چیزی حکم کن که خدا بر تو نازل کرده است ، و از امیال و آرزوهای ایشان پیروی مکن ، و از آنان برحذر باش که ( با کذب و حق‌پوشی و خیانت و غرض‌ورزی ) تو را از برخی چیزهائی که خدا بر تو نازل کرده است به دور و منحرف نکنند ( و احکامی را پایمال هوی و هوس باطل خود نسازند ) . پس اگر ( از حکم خدا رویگردان شدند و به قانون خدا ) پشت کردند ، بدان که خدا می‌خواهد به سبب پاره‌ای از گناهانشان ایشان را دچار بلا و مصیبت سازد ( و به عذاب دنیوی ، پیش از عذاب اخروی گرفتار کند ) . بیگمان بسیاری از مردم ( از احکام شریعت ) سرپیچی و تمرّد می‌کنند ( و از حدود قوانین الهی تخطّی می‌نمایند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَن یَفْتِنُوکَ عَنْ . . . » : تو را به دور دارند از . تو را منحرف نمایند از . « أَن یُصِیبَهُمْ » : این که آنان را دچار عذاب و بلا سازد .‏

سوره مائدة آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَحُکْمَ الْجَاهِلِیَّةِ یَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللّهِ حُکْماً لِّقَوْمٍ یُوقِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ( آن فاسقان از پذیرش حکم تو بر طبق آنچه خدا نازل کرده است سرپیچی می‌کنند و ) جویای حکم جاهلیّت ( ناشی از هوی و هوس ) هستند ؟ آیا چه کسی برای افراد معتقد بهتر از خدا حکم می‌کند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَبْغُونَ » : می‌خواهند . خواستارند .‏

سوره مائدة آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ الْیَهُودَ وَالنَّصَارَى أَوْلِیَاء بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ وَمَن یَتَوَلَّهُم مِّنکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! یهودیان و مسیحیان را به دوستی نگیرید ( و به طریق اوّلی آنان را به سرپرستی نپذیرید ) . ایشان برخی دوست برخی دیگرند ( و در دشمنی با شما یکسان و برابرند ) . هرکس از شما با ایشان دوستی ورزد ( و آنان را به سرپرستی بپذیرد ) بیگمان او از زمره ایشان بشمار است . و شکّ نیست که خداوند افراد ستمگر را ( به سوی ایمان ) هدایت نمی‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أوْلِیَآءَ » : جمع ولی ، دوستان . سرپرستان . « یَآ أیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ و النَّصَارَیا أوْلِیَآءَ » : در اینجا منظور این نیست که مسلمانان هیچ گونه رابطه تجاری و اجتماعی با یهودیان و مسیحیان نداشته باشند . بلکه منظور این است که با آنان هم‌پیمان نگردند و محرم اسرارشان ندانند و در برابر دشمنان خود بر دوستی آنان تکیه نکنند و هرگز ایشان را به سرپرستی نپذیرند .‏

سوره مائدة آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ فَتَرَى الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ یُسَارِعُونَ فِیهِمْ یَقُولُونَ نَخْشَى أَن تُصِیبَنَا دَآئِرَةٌ فَعَسَى اللّهُ أَن یَأْتِیَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْرٍ مِّنْ عِندِهِ فَیُصْبِحُواْ عَلَى مَا أَسَرُّواْ فِی أَنْفُسِهِمْ نَادِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏می‌بینی کسانی که بیماری ( ضعف و شکّ و نفاق ) به دل دارند ، ( در دوستی و یاری با یهودیان و مسیحیان ) بر یکدیگر سبقت می‌گیرند و می‌گویند : می‌ترسیم که ( روزگار برگردد و ) بلائی بر سر ما آید ( و به کمک ایشان نیازمند شویم ) . امید است که خداوند فتح ( مکّه ) را پیش بیاورد یا از جانب خود کاری کند ( و دشمنان اسلام را نابود و منافقان را رسوا نماید ) و این دسته از آنچه در دل پنهان داشته‌اند ، پشیمان گردند ( و بر ضعف و شکّ و نفاق خود افسوس خورند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دَآئِرَةٌ » : مصیبت بزرگی که چرخش زمان باعث پیدایش آن شود . حادثه و بلائی که همه را در برگیرد . « الْفَتْحِ » : فتح مکّه . پیروزی و نصرت .‏

سوره مائدة آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَقُولُ الَّذِینَ آمَنُواْ أَهَؤُلاء الَّذِینَ أَقْسَمُواْ بِاللّهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ إِنَّهُمْ لَمَعَکُمْ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَأَصْبَحُواْ خَاسِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بدان گاه که فتح و پیروزی فرا رسد ) مؤمنان می‌گویند : آیا اینان همان کسانی هستند که با شدّت و با حدّت به خدا سوگند می‌خوردند و می‌گفتند : ما ( بر آئین شمائیم و همچون شما مسلمانیم و ) با شما هستیم ! ( دروغ گفتند و ) کردارشان بیهوده و تباه گشت ( و رنجشان بر باد رفت و تلاششان هدر گردید ) و زیانکار شدند ( و هم ایمان و هم یاری مؤمنان را از دست دادند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ » : با نهایت تأکید به خدا سوگند می‌خورند . « جَهْدَ » : غایت و نهایت . حال یا مفعول مطلق است ( نگا : بیضاوی ) . « أَیْمَان‌ » : جمع یمین ، سوگندها . « حَبِطَتْ » : هدر رفت . بی‌ثمر شد . « حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَأَصْبَحُوا خَاسِرِینَ » : این جمله می‌تواند مقول قول مؤمنان ، یا بیان خداوند متعال درباره سرانجام بد منافقان باشد .‏

سوره مائدة آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ مَن یَرْتَدَّ مِنکُمْ عَن دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْکَافِرِینَ یُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَلاَ یَخَافُونَ لَوْمَةَ لآئِمٍ ذَلِکَ فَضْلُ اللّهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَاءُ وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! هرکس از شما از آئین خود بازگردد ( و از ایمان به کفر گراید ، کوچکترین زیانی به خدا نمی‌رساند و در آینده ) خداوند جمعیّتی را ( به جای ایشان بر روی زمین ) خواهد آورد که خداوند دوستشان می‌دارد و آنان هم خدا را دوست می‌دارند . نسبت به مؤمنان نرم و فروتن بوده و در برابر کافران سخت و نیرومندند . در راه خدا جهاد می‌کنند و به تلاش می‌ایستند و از سرزنش هیچ سرزنش‌کننده‌ای ( در اطاعت از فرمان یزدان ) هراسی به خود راه نمی‌دهند . این هم فضل خدا است ( که کسی دارای چنین اوصافی باشد ) ؛ خداوند آن را به هرکس که بخواهد ( به خیر و خوبی نائل شود ) عطاء می‌کند . و خداوند دارای فضل فراوان و ( انعام بیشمار است ، و از مستحقّان آن ) آگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَذِلَّةٍ » : جمع ذلیل ، مراد افراد مهربان و نرم‌خو و متواضع است . « أَعِزَّةٍ » : جمع عزیز ، مراد افراد سختگیر و دلیر و بیباک است . واژه‌های ( أَذِلَّةٍ ) و ( أَعِزَّةٍ ) صفت کلمه ( قَوْمٍ ) می‌باشد . « لآئِمٍ » : سرزنش کننده . « وَاسِعٌ » : دارای فضل فراوان و انعام بیکران .‏

سوره مائدة آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تنها خدا و پیغمبر او و مؤمنانی یاور و دوست شمایند که خاشعانه و خاضعانه نماز را به جای می‌آورند و زکات مال به در می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ هُمْ رَاکِعُونَ » : و حال آن که آنان عبادات و تکالیف خود را فروتنانه و از صمیم قلب انجام می‌دهند ( نگا : آل‌عمران 43 ، و ص / 24 ) . این جمله ، حال فاعل فعلهای ( یُقِیمُونَ ) و ( یُؤْتُونَ ) است ( نگا : توبه / 54 ) . و می‌تواند جمله مستأنفه نیز باشد .‏

سوره مائدة آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَن یَتَوَلَّ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و هرکس که خدا و پیغمبر او و مؤمنان را به دوستی و یاری بپذیرد ( از زمره حزب‌الله است و ) بی‌تردید حزب‌الله پیروز است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حِزْب‌ » : جمعیّتی که دارای یک ایده و مرام باشند و به سوی هدف واحدی مردمان را فرا خوانند .‏

سوره مائدة آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ الَّذِینَ اتَّخَذُواْ دِینَکُمْ هُزُواً وَلَعِباً مِّنَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ مِن قَبْلِکُمْ وَالْکُفَّارَ أَوْلِیَاء وَاتَّقُواْ اللّهَ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! کسانی را از اهل کتاب و از کافران به دوستی نگیرید که دین شما را مسخره می‌کنند و به بازی می‌گیرند . از خدا بترسید ( و دشمنان آئین خود را دوست و یار خود ندانید ) اگر مؤمنان ( راستین واقعی ) هستید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هُزُواً » : مسخره . شوخی . اصل کلمه ( هُزُواً ) است و همزه ماقبل مضموم به واو تبدیل شده است . « لَعِباً » : بازی . واژه‌های ( هُزُواً و لَعِباً ) مصدرند و به معنی اسم مفعول به کار رفته‌اند .‏

سوره مائدة آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا نَادَیْتُمْ إِلَى الصَّلاَةِ اتَّخَذُوهَا هُزُواً وَلَعِباً ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ یَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان هنگامی که ( اذان می‌گوئید و مردمان را ) به نماز می‌خوانید ، نماز را به باد استهزاء می‌گیرند و بازیچه‌اش قرار می‌دهند ( و بدان می‌خندند و تمسخرش می‌کنند ) . این کارشان بدان خاطر است که ایشان کسانِ نفهم و بیشعوری هستند ( و ضلالت را از هدایت باز نمی‌شناسند و هدف و حکمت نماز را درک نمی‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِذَا نَادَیْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ » : هنگامی که صدا به نماز برداشتید . وقتی که برای ادای نماز اذان گفتید .‏

سوره مائدة آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ هَلْ تَنقِمُونَ مِنَّا إِلاَّ أَنْ آمَنَّا بِاللّهِ وَمَا أُنزِلَ إِلَیْنَا وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلُ وَأَنَّ أَکْثَرَکُمْ فَاسِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) بگو : ای اهل کتاب ! آیا بر ما خُرده می‌گیرید ؟ ( مگر ما چه کرده‌ایم ) جز این که به خداوند و به چیزی که بر ما نازل شده و به چیزی که پیشتر ( بر شما ) نازل شده است ایمان داریم‌ ؟ ! ( این کار شما ناشی از عدم ایمان است و هم بدان خاطر است که ) بیشتر شما فاسق ( و خارج از شریعت خدا ) هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَلْ تَنقِمُونَ مِنَّا » : آیا این را بر ما خرده می‌گیرید و زشت می‌دانید ؟ . « وَ أَنَّ أَکْثَرَکُمْ فَاسِقُونَ » : بیگمان بیشتر شما شاهراه خداشناسی را ترک گفته‌اند و از حدود آئین خدا بدر رفته‌اند . این جمله می‌تواند عطف بر ماقبل بوده و معنی چنین باشد : ما بر این باوریم که بیشتر شما فاسق هستید . یا مستأنفه بوده و بیانگر بی‌انصافی ایشان باشد .‏

سوره مائدة آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ هَلْ أُنَبِّئُکُم بِشَرٍّ مِّن ذَلِکَ مَثُوبَةً عِندَ اللّهِ مَن لَّعَنَهُ اللّهُ وَغَضِبَ عَلَیْهِ وَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَالْخَنَازِیرَ وَعَبَدَ الطَّاغُوتَ أُوْلَئِکَ شَرٌّ مَّکَاناً وَأَضَلُّ عَن سَوَاء السَّبِیلِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : آیا شما را باخبر کنم از چیزی که پاداش بدتری از آن ( چیزهائی که بر ما خرده می‌گیرید ) در پیشگاه خدا دارد ؟ ( این کردار شما است ، شما ) کسانی که خداوند آنان را نفرین و از رحمت خود به دور کرده است و بر ایشان خشم گرفته و ( با مسخ قلوبشان ) از آنان میمونها و خوکهائی را ساخته است ، و ( کسانی را پدیدار نموده است که ) شیطان را پرستیده‌اند . آنان ( از هرکس دیگری ) موقعیّت و منزلتشان بدتر و از راستای راه منحرف‌تر و گمراهترند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَثُوبَةً » : پاداش . استعمال پاداش به جای پادافره ، برای استهزاء است . ( مَثُوبَةً ) مصدر میمی و به معنی ثواب ، و تمییز ( بِشَرٍّ ) است . « عَبَدَ » : پرستش کردند . استعمال آن به صورت مفرد ، با توجّه به موصول مشترک ( مَنْ ) است . « الْقِرَدَةَ » : جمع قِرْد ، میمونها . « الْخَنَازِیرَ » : جمع خِنْزیر ، خوکها . « جَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَ الْخَنَازِیرَ » : مراد مسخ اخلاقی و معنوی است‌ ؛ نه ظاهری و مادی ( نگا : بقره / 65 ، و اعراف / 166 ) . جمهور علماء معتقد به مسخ ظاهری و مادی هستند و می‌گویند که خداوند دسته‌ای از آنان را به میمون و خوک تبدیل نموده است و نسلی از آنان به وجود نیامده است و لذا منقرض شده‌اند . « الطَّاغُوتَ » : هر معبودی جز خدا . اهریمن . هرکس و هرچیزی که اطاعت از آن ، مایه طغیان و دوری از راه حق شود ، چه آفریده‌ای که پرستیده شود ، و چه فرماندهی که در شرّ و بدی از او فرمانبرداری گردد ، و چه اهریمنی باشد که انسان را از راه به در برد .‏

سوره مائدة آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا جَآؤُوکُمْ قَالُوَاْ آمَنَّا وَقَد دَّخَلُواْ بِالْکُفْرِ وَهُمْ قَدْ خَرَجُواْ بِهِ وَاللّهُ أَعْلَمُ بِمَا کَانُواْ یَکْتُمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که ( منافقان ) نزد شما می‌آیند ( به دروغ ) می‌گویند : ایمان آورده‌ایم ! و حال آن که با کفر وارد و با کفر خارج می‌شوند ( و به هنگام ورود و به هنگام خروج راستگو و مسلمان نبوده‌اند ) و خدا از آنچه ( در دل از نفاق ) پنهان می‌کنند ( از هر کس دیگری ) آگاه‌تر است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دَخَلُوا بِالْکُفْرِ » : کافرانه به پیش تو آمدند و کافرانه از پیش تو برگشتند . حرف ( بِ ) باء ملابسه یا باء حالیّه است . همان گونه که می‌گوئیم : « خَرَجَ زَیْدٌ بِسِلاحِهِ ، ای مُتَسَلِّحاً . . . » : زید مسلّحانه بیرون رفت .‏

سوره مائدة آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَرَى کَثِیراً مِّنْهُمْ یُسَارِعُونَ فِی الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَأَکْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بسیاری از آنان را می‌بینی که در گناهکاری و ستمکاری ، و خوردن مال حرام بر یکدیگر سبقت می‌جویند ! چه کار زشتی می‌کنند !‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْعُدْوَانِ » : ظلم و ستم . تعدّی و دست‌درازی . « السُّحْتَ » : مال حرام .‏

سوره مائدة آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ لَوْلاَ یَنْهَاهُمُ الرَّبَّانِیُّونَ وَالأَحْبَارُ عَن قَوْلِهِمُ الإِثْمَ وَأَکْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا کَانُواْ یَصْنَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چرا پیشوایان مسیحی و علماء یهودی آنان را از سخنان گناه‌آلود و خوردن مال حرام نهی نمی‌کنند و باز نمی‌دارند ؟ آنان ( هم با ترک نهی و لب فروبستن از اندرز و ارشاد ) چه کار زشتی می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَوْ لا » : چرا نباید که . « الرَبَّانِیُّونَ » : پیشوایان دینی مسیحی . « الأحْبَار » : پیشوایان دینی یهودی ( نگا : مائده / 44 ) .‏

سوره مائدة آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَیْدِیهِمْ وَلُعِنُواْ بِمَا قَالُواْ بَلْ یَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ یُنفِقُ کَیْفَ یَشَاءُ وَلَیَزِیدَنَّ کَثِیراً مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ طُغْیَاناً وَکُفْراً وَأَلْقَیْنَا بَیْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ کُلَّمَا أَوْقَدُواْ نَاراً لِّلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللّهُ وَیَسْعَوْنَ فِی الأَرْضِ فَسَاداً وَاللّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُفْسِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( برخی از ) یهودیان می‌گویند : دست خدا به غل و زنجیر بسته است ! ( و بخل او را از عطاء و بخشش به ما گسسته است ! ) . دستهایشان بسته باد ! ( و بخل بهره ایشان ، و دستهایشان در دوزخ به زنجیر بسته باد ! ) و به سبب آنچه می‌گویند نفرینشان باد ( و از رحمت خدا محروم و مطرود گردند ! ) . بلکه دو دست خدا باز ( و او جواد و بخشنده است ) ، هرگونه که بخواهد ( و حکمت خداوندی اقتضاء کند ) می‌بخشد . ( به سبب تنگ‌چشمی و کینه‌توزی ) آنچه از سوی پروردگارت بر تو نازل می‌شود ( که آیات قرآن مجید است ) بر سرکشی و کفرورزی بسیاری از آنان می‌افزاید . ما در میان ( طوائف مختلف ) آنان ( به سبب انحراف عقیدتی و معیارهای غلطی که به نام خدا به آئین خود راه داده‌اند ) تا روز قیامت دشمنی و کینه‌توزی افکنده‌ایم . آنان هر زمان که آتش جنگی ( علیه پیغمبر و مؤمنان ) افروخته باشند ، خداوند آن را ( با شکست ایشان و پیروزی پیغمبر و مؤمنان ) خاموش ساخته است . آنان به خاطر ایجاد فساد در زمین می‌کوشند ( و با نیرنگ بازی و فتنه‌گری و جنگ‌افروزی در پخش فساد می‌جوشند . آنان مفسدند ) و خداوند مفسدان و تباهکاران را دوست نمی‌دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَغْلُولَةً » : بسته به غل و زنجیر . « مَبْسُوطَتَانِ » : باز . بسته‌شدن دست کنایه از بخل ، و باز بودن آن کنایه از بخشندگی است ( نگا : اسراء / 29 ) . « غُلَّتْ أَیْدِیهِمْ وَ لُعِنُوا بِمَا قَالُوا » : عبارت دعائی است . « فَسَاداً » : مفعولٌ‌له ، یا حال و به معنی ( مُفْسِدِینَ ) است .‏

سوره مائدة آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْکِتَابِ آمَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَکَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَلأدْخَلْنَاهُمْ جَنَّاتِ النَّعِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و اگر اهل کتاب ( اعم از مسیحیان و یهودیان ، به جای دشمنانگی و تباهکاری ، به اسلام بگروند و ) ایمان بیاورند و پرهیزگاری پیشه کنند ، گناهانشان را می‌زدائیم ( و زشتیها و پلشتیهای گذشته ایشان را می‌بخشیم ) و آنان را به باغهای پرنعمت بهشت داخل می‌سازیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« النَّعِیمِ » : پرناز و نعمت .‏

سوره مائدة آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُواْ التَّوْرَاةَ وَالإِنجِیلَ وَمَا أُنزِلَ إِلَیهِم مِّن رَّبِّهِمْ لأکَلُواْ مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِم مِّنْهُمْ أُمَّةٌ مُّقْتَصِدَةٌ وَکَثِیرٌ مِّنْهُمْ سَاء مَا یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و اگر آنان به تورات و انجیل ( اصلی و دست‌نخورده ) و بدانچه که از سوی پروردگارشان ( به نام قرآن ) بر آنان نازل شده است عمل بکنند ( و در میان خود قوانین الهی را پیاده کنند و برپای دارند ) از بالای سر خود و از زیرپای خود ( و از هر سو ، غرق در نعمت شده و از آسمان و زمین ) روزی خواهند خورد . ( اهل کتاب همه یکسان نیستند ) جمعی از آنان عادل و میانه‌روند ( و به اسلام می‌گروند و به محمّد ایمان می‌آورند ) ولی بسیاری از ایشان ( نااهل و کج‌روند و ) بدترین کاری را انجام می‌دهند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَقَامُوا » : پابرجا داشتند . مراد این است که اگر تورات و انجیل را محفوظ می‌داشتند و به محتوای آنها و قرآن عمل می‌کردند و . . . « مُقْتَصِدَةً » : معتدل و میانه‌رو . جماعتی که راه افراط و تفریط نمی‌پویند و جز راستای راه نمی‌جویند .‏

سوره مائدة آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای فرستاده ( خدا ، محمّد مصطفی ! ) هر آنچه از سوی پروردگارت بر تو نازل شده است ( به تمام و کمال و بدون هیچ گونه خوف و هراسی ، به مردم ) برسان ( و آنان را بدان دعوت کن ) ، و اگر چنین نکنی ، رسالت خدا را ( به مردم ) نرسانده‌ای ( و ایشان را بدان فرا نخوانده‌ای . چرا که تبلیغ جمیع اوامر و احکام بر عهده تو است ، و کتمان جزء از جانب تو ، کتمان کلّ بشمار است ) . و خداوند تو را از ( خطرات احتمالی کافران و اذیّت و آزار ) مردمان محفوظ می‌دارد ( زیرا سنّت خدا بر این جاری است که باطل بر حق پیروز نمی‌شود . و ) خداوند گروه کافران ( و مشرکانی را که درصدد اذیّت و آزار تو برمی‌آیند و می‌خواهند برابر خواست آنان دین خدا را تبلیغ کنی ، موفّق نمی‌گرداند و به راه راست ایشان ) را هدایت نمی‌نماید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَلِّغْ » : تبلیغ کن . برسان . « یَعْصِمُکَ » : محفوظ و مصونت می‌دارد . « وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ » : اگر به تمام و کمال تبلیغ نکنی . این تهدید خطاب به پیغمبر و به پیروی از او ، خطاب به همه علماء و مسلمانانی است که در کار تبلیغ چه بسا سستی کنند و برخی از حقائق را به خاطر دیگران پنهان دارند .‏

سوره مائدة آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لَسْتُمْ عَلَى شَیْءٍ حَتَّىَ تُقِیمُواْ التَّوْرَاةَ وَالإِنجِیلَ وَمَا أُنزِلَ إِلَیْکُم مِّن رَّبِّکُمْ وَلَیَزِیدَنَّ کَثِیراً مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ طُغْیَاناً وَکُفْراً فَلاَ تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای فرستاده ( خدا ، محمّد مصطفی ! ) بگو : ای اهل کتاب ! شما بر هیچ ( دین صحیحی از ادیان آسمانی پایبند ) نخواهید بود ، مگر آن که ( ادّعا را کنار بگذارید و عملاً احکام ) تورات و انجیل و آنچه از سوی پروردگارتان ( به نام قرآن ) برایتان نازل شده است برپا دارید ( و در زندگی پیاده و اجرا نمائید ) . ولی ( ای پیغمبر ! بدان که ) آنچه بر تو از سوی پروردگارت نازل شده است ، بر عصیان و طغیان و کفر و ظلم بسیاری از آنان می‌افزاید ( و این قرآن به خاطر روح لجاجت کافران در آنان تأثیر معکوس می‌نماید ! ) . بنابراین ( آسوده خاطر باش و ) بر گروه کافران غمگین مباش .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَسْتُمْ عَلَیا شَیْءٍ » : شما پایبند چیزی نیستید . شما دارای عقیده و ایمانی نیستید . « فَلا تَأْسَ » : بر عدم ایمان کافران غم مخور .‏

سوره مائدة آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَالَّذِینَ هَادُواْ وَالصَّابِؤُونَ وَالنَّصَارَى مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وعَمِلَ صَالِحاً فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان کسانی از مسلمانان و یهودیان و صابئان و مسیحیان ( اهل نجات هستند و ) خوف و هراسی ( از عذاب دوزخ در جهان جاویدان ) و غم و اندوهی ( بر عمر سپری شده در جهان گذران ) ندارند آنان که به خدا و قیامت ایمان داشته باشند و کار شایسته انجام دهند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُوا » : مسلمانان . مؤمنانی که در روزگاران گذشته به پیغمبران ایمان آورده‌اند . « الصَّابِئُونَ » : ستاره‌پرستان . خورشیدپرستان . آنان که از هر دینی قسمتی را برگرفته‌اند ، و . . . واژه ( الصَّابِئُونَ ) مبتدا است و خبر آن محذوف بوده و تقدیر چنین می‌شود : إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ الَّذِینَ هَادُوا وَ الصَّابِئُونَ وَ النَّصَارَیا کَذلِکَ . و یا خبر آن جمله ( مَنْ ءَامَنَ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الأخِرِ ) است .‏

سوره مائدة آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ أَخَذْنَا مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَأَرْسَلْنَا إِلَیْهِمْ رُسُلاً کُلَّمَا جَاءهُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنْفُسُهُمْ فَرِیقاً کَذَّبُواْ وَفَرِیقاً یَقْتُلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما از ( یهودیان ) بنی‌اسرائیل پیمان گرفتیم ( که احکام تورات را مراعات دارند ، و برای تبلیغ آن به مردمان ) پیغمبرانی به سوی ایشان فرستادیم . ( امّا آنان پیمان‌شکنی کردند و ) هر زمان که پیغمبری چیزی را می‌آورد که با هواها و هوسهای آنان سازگار نبود ، دسته‌ای ( از پیغمبران ) را تکذیب می‌کردند و گروهی را می‌کشتند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِیثَاق » : پیمان استوار . « فَرِیقاً » : دسته . گروه . ذکر فعل ( کَذَّبُوا ) به صورت ماضی ، و فعل ( یَقْتُلُونَ ) به صورت مضارع ، بیانگر پیشه ناپاک گذشته و حالِ بنی‌اسرائیل است .‏

سوره مائدة آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ وَحَسِبُواْ أَلاَّ تَکُونَ فِتْنَةٌ فَعَمُواْ وَصَمُّواْ ثُمَّ تَابَ اللّهُ عَلَیْهِمْ ثُمَّ عَمُواْ وَصَمُّواْ کَثِیرٌ مِّنْهُمْ وَاللّهُ بَصِیرٌ بِمَا یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( بنی‌اسرائیل ) گمان بردند که آزمایشی در میان نیست ( تا مؤمنان راستین را از مؤمنان دروغین ایشان جدا سازد ) و بلا و عذابی ( در برابر تکذیب و قتل انبیاء گریبانگیرشان ) نخواهد بود . لذا کور شدند ( و آزمونها و شدائد گذشتگان را نادیده گرفتند ) و کر شدند ( و سخنان حق انبیاء را نشنیدند . خداوند آنان را دچار بلاها کرد و کسانی را بر ایشان مسلّط نمود که مزه خواری و پستی بدانان چشاند . و لذا از کرده خود پشیمان شدند و ) آن گاه خداوند توبه ایشان را پذیرفت ( و عزّت و کرامت بدیشان بخشید . ولی ) دوباره بسیاری از آنان ( از راه راست منحرف و از دیدن حقائق ) کور شدند و ( از شنیدن سخنان پیغمبران و خیرخواهان ) کر شدند . خداوند اعمال ایشان را ( دیده و ) می‌بیند ( و پاداش و پادافره آنان را می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَکُونَ » : به صورت تامّه به کار رفته است . « فِتْنَةٌ » : آزمایش . بلا و عذاب . « عَمُوا » : کور شدند . « صَمُّوا » : کر شدند . « کَثِیرٌ » : بدل از ضمیر ( و ) در ( عَمُوا وَ صَمُّوا ) است .‏

سوره مائدة آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ هُوَ الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ وَقَالَ الْمَسِیحُ یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ اعْبُدُواْ اللّهَ رَبِّی وَرَبَّکُمْ إِنَّهُ مَن یُشْرِکْ بِاللّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللّهُ عَلَیهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوَاهُ النَّارُ وَمَا لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنصَارٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان کسانی کافرند که می‌گویند : ( خدا در عیسی حلول کرده است و ) خدا همان مسیح پسر مریم است . ( در صورتی که خود ) عیسی گفته است : ای بنی‌اسرائیل ! خدای یگانه‌ای را بپرستید که پروردگار من و پروردگار شما است . بیگمان هر کس انبازی برای خدا قرار دهد ، خدا بهشت را بر او حرام کرده است ( و هرگز به بهشت گام نمی‌نهد ) و جایگاه او آتش ( دوزخ ) است . و ستمکاران یار و یاوری ندارند ( تا ایشان را از عذاب جهنّم برهاند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اِنَّ اللهَ هُوَ الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ » : مراد وحدت مسیح با خدا ، و به عبارت دیگر ( توحید در تثلیث ! ) است .‏

سوره مائدة آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ لَّقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ ثَالِثُ ثَلاَثَةٍ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلاَّ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِن لَّمْ یَنتَهُواْ عَمَّا یَقُولُونَ لَیَمَسَّنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان کسانی کافرند که می‌گویند : خداوند یکی از سه خدا است ! ( در صورتی که ) معبودی جز معبود یگانه وجود ندارد ( و خدا یکی بیش نیست ) و اگر از آنچه می‌گویند دست نکشند ( و از معتقدات باطل خود برنگردند ) به کافران آنان ( که بر این اعتقاد باطل ماندگار می‌مانند ) عذاب دردناکی خواهد رسید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّ اللهَ ثالِثُ ثَلاثَةٍ » : مراد تعدّد خدایان ، یعنی ( تثلیثِ در توحید ! ) است .‏

سوره مائدة آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَلاَ یَتُوبُونَ إِلَى اللّهِ وَیَسْتَغْفِرُونَهُ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ( اینان از این عقیده منحرفانه دست نمی‌کشند و ) به سوی خدا برنمی‌گردند و از او آمرزش ( گناهان خود را ) نمی‌خواهند ؟ ! خداوند دارای مغفرت و رحمت فراوان است ( و اگر توبه نمایند و طلب آمرزش کنند ، خداوند ایشان را می‌بخشد و بدیشان رحم می‌کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَفَلا یَتُوبُونَ ؟ » : چنین پرسشی برای توبیخ است و بیانگر تعجّب از اصرار ایشان بر کفر است .‏

سوره مائدة آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ مَّا الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَأُمُّهُ صِدِّیقَةٌ کَانَا یَأْکُلاَنِ الطَّعَامَ انظُرْ کَیْفَ نُبَیِّنُ لَهُمُ الآیَاتِ ثُمَّ انظُرْ أَنَّى یُؤْفَکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مسیح پسر مریم جز پیغمبری نبود . پیش از او نیز پیغمبرانی ( چون او انسان و برگزیده یزدان بوده‌اند و به میان مردمان روانه شده‌اند و پس از روزگاری از دنیا ) رفته‌اند ، و مادرش نیز زن بسیار راستکار و راستگوئی بود . هم عیسی و هم مادرش ( از آنجا که انسان بودند ) غذا می‌خوردند . بنگر که چگونه ( نشانه‌های انسانی آن دو را برمی‌شماریم و ) آیات ( خود ) را برای آنان ( که عیسی و مادرش را خدا می‌دانند ! ) توضیح و تبیین می‌کنیم‌ ؟ دوباره بنگر که چگونه ایشان ( از حق با وجود این همه روشنی ) باز داشته می‌شوند ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلَتْ » : آمده‌اند و رفته‌اند ( نگا : بقره / 134 ، و فاطر / 24 ) . « صِدِّیقَةٌ » : بسیار راستکار و راستگو . زنی که احکام و شرائع خدا را تصدیق و به کتابهای آسمانی باور داشته است ( نگا : تحریم / 12 ) . « أَنَّیا » : چگونه . « یُؤْفَکُونَ » : بازداشته می‌شوند . منصرف گردانده می‌شوند .‏

سوره مائدة آیه 76
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ أَتَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللّهِ مَا لاَ یَمْلِکُ لَکُمْ ضَرّاً وَلاَ نَفْعاً وَاللّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : آیا جز خدا کسی و چیزی را می‌پرستید که مالک هیچ سود و زیانی برای شما نیست‌ ؟ و خدا شنوای ( اقوال و ) آگاه ( از اعمال شما ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن دُونِ » : بجز . غیر از . « مَا » : چیزی . کسی . در اینجا مراد حضرت عیسی ، یا حضرت عیسی و مادرش حضرت مریم است .‏

سوره مائدة آیه 77
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لاَ تَغْلُواْ فِی دِینِکُمْ غَیْرَ الْحَقِّ وَلاَ تَتَّبِعُواْ أَهْوَاء قَوْمٍ قَدْ ضَلُّواْ مِن قَبْلُ وَأَضَلُّواْ کَثِیراً وَضَلُّواْ عَن سَوَاء السَّبِیلِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : ای اهل کتاب ! به ناحق در دین خود راه افراط و تفریط مپوئید و از اهواء و امیال گروهی که پیش از این گمراه شده‌اند و بسیاری را گمراه کرده‌اند و از راه راست منحرف گشته‌اند ، پیروی منمائید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَغْلُوا » : غلوّ مکنید . از جمله غلوّ اهل کتاب این است که مسیحیان عیسی و مادرش را از مرتبه پیغمبری و صِدّیقیّت به مرتبه خدائی می‌رسانند ، و یهودیان عیسی و مادرش را حرامزاده و زناکار قلمداد می‌نمایند ! « غَیْرَ الْحَقِّ » : به ناحق . باطل ( نگا : نساء / 171 ، و اعراف / 146 ) . واژه ( غَیْرَ الْحَقِّ ) قید وصفی و برای تأکید است و بیانگر این واقعیّت است که غلوّ به طور کلّی نادرست و ناروا است . لفظ ( غَیْر ) می‌تواند صفت مصدر محذوف ( غُلُوّاً ) باشد . یعنی : لا تَغْلُوا فِی دِینِکُمْ غُلُوّاً غَیْرَ الْحَقِّ ، أَیْ باطِلاً . و می‌تواند حال ضمیر فاعل ( و ) در ( لا تَغْلُوا ) باشد . یعنی لا تَغْلُوا فِی دِینِکُمْ مُجَاوِزِینَ الْحَقَّ .‏

سوره مائدة آیه 78
‏متن آیه : ‏
‏ لُعِنَ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِن بَنِی إِسْرَائِیلَ عَلَى لِسَانِ دَاوُودَ وَعِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ ذَلِکَ بِمَا عَصَوا وَّکَانُواْ یَعْتَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کافران بنی‌اسرائیل بر زبان داود و عیسی پسر مریم لعن و نفرین شده‌اند . این بدان خاطر بود که آنان پیوسته ( از فرمان خدا ) سرکشی می‌کردند و ( در ظلم و فساد ) از حدّ می‌گذشتند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَانُوا یَعْتَدُونَ » : از حق تجاوز می‌کردند . ستمگری می‌کردند .‏

سوره مائدة آیه 79
‏متن آیه : ‏
‏ کَانُواْ لاَ یَتَنَاهَوْنَ عَن مُّنکَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مَا کَانُواْ یَفْعَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان از اعمال زشتی که انجام می‌دادند دست نمی‌کشیدند و همدیگر را از زشتکاریها نهی نمی‌کردند و پند نمی‌دادند . و چه کار بدی می‌کردند ! ( چرا که دسته‌ای مرتکب منکرات می‌شدند و گروهی هم سکوت می‌نمودند ، و بدین وسیله همه مجرم می‌گشتند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَتَنَاهَوْنَ » : یکدیگر را نصیحت نمی‌نمودند و از منکرات نهی نمی‌کردند . از منکرات دست نمی‌کشیدند .‏

سوره مائدة آیه 80
‏متن آیه : ‏
‏ تَرَى کَثِیراً مِّنْهُمْ یَتَوَلَّوْنَ الَّذِینَ کَفَرُواْ لَبِئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنفُسُهُمْ أَن سَخِطَ اللّهُ عَلَیْهِمْ وَفِی الْعَذَابِ هُمْ خَالِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بسیاری از آنان را می‌بینی که کافران را به دوستی می‌پذیرند ( و با مشرکان برای نبرد با اسلام همدست می‌شوند . با این کار زشت ) چه توشه بدی برای خود پیشاپیش ( به آخرت ) می‌فرستند ! توشه‌ای که موجب خشم خدا و جاودانه در عذاب ( دوزخ ) ماندن است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَرَیا کَثِیراً مِّنْهُمْ » : بسیاری از یهودیان و یا منافقان را می‌بینی که . « سَخِطَ » : خشمگین شد . « أَن سَخِطَ . . . » : این عبارت ، می‌تواند مخصوص به ذمّ باشد و معنی آن همان می‌شود که بیان شد . و هم می‌تواند علّت ذمّ بوده و مخصوص به ذمّ محذوف باشد و معنی آن چنین است : چه توشه بدی پیشاپیش برای خود می‌فرستند که خشم خدا و جاودانه در عذاب ماندن است .‏

سوره مائدة آیه 81
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ کَانُوا یُؤْمِنُونَ بِالله والنَّبِیِّ وَمَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مَا اتَّخَذُوهُمْ أَوْلِیَاء وَلَکِنَّ کَثِیراً مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر آنان به خدا و پیغمبر ( اسلام ) و آنچه بر او ( از قرآن ) نازل شده است ، ایمان می‌آوردند ، ( به سبب ایمان راستین هرگز ) کافران را به دوستی نمی‌گرفتند . ولی بسیاری از آنان فاسق و از دین خارجند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« النَّبِیِّ » : مراد پیغمبر اسلام محمّدبن عبدالّله یا موسی است . « مَآ أُنزِلَ إِلَیْهِ » : مراد قرآن یا تورات است . « فَاسِقُونَ » : بیرون‌روندگان از دین . مراد منافقان یا یهودیان بی‌ایمان است .‏

سوره مائدة آیه 82
‏متن آیه : ‏
‏ لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِّلَّذِینَ آمَنُواْ الْیَهُودَ وَالَّذِینَ أَشْرَکُواْ وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَّوَدَّةً لِّلَّذِینَ آمَنُواْ الَّذِینَ قَالُوَاْ إِنَّا نَصَارَى ذَلِکَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسِینَ وَرُهْبَاناً وَأَنَّهُمْ لاَ یَسْتَکْبِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) خواهی دید که دشمن‌ترین مردم برای مؤمنان ، یهودیان و مشرکانند ، و خواهی دید که مهربان‌ترین مردم برای مؤمنان ، کسانیند که خود را مسیحی می‌نامند ، این بدان خاطر است که در میان مسیحیان ، کشیشان و راهبانی هستند که ( به سبب آشنائی با دین خود و خوف از خدا ، از شنیدن حق سر باز نمی‌زنند و در برابر آن ) تکبّر نمی‌ورزند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَصَارَیا » : پیروان مسیح . « قِسِّیسِینَ » : کشیشان . بالاترین رتبه روحانی میان مسیحیان ، رتبه اُسْقُف و بعد رتبه کشیش و سپس رتبه شَمّاس است . « رُهْبَاناً » : جمع راهب ، پارسایان . زاهدان . دَیرنشینان .‏

سوره مائدة آیه 83
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا سَمِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْیُنَهُمْ تَفِیضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُواْ مِنَ الْحَقِّ یَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاکْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و آنان هر زمان بشنوند چیزهائی را که بر پیغمبر نازل شده است ( از شنیدن آیات قرآنی متأثّر می‌شوند و ) بر اثر شناخت حق و دریافت حقیقت ، چشمانشان را می‌بینی که پر از اشک ( شوق ) می‌گردد ( و زبانشان به دعا باز می‌شود و ) می‌گویند : پروردگارا ! ( به تو و پیغمبران تو و همه کتابهای آسمانی و بدین آیات قرآنی ) ایمان داریم ( و خویشتن را در پناه تو می‌داریم ) پس ( ایمان ما را بپذیر و ) ما را از زمره ( امّت محمّدی که ) گواهان ( بر مردم در روز رستاخیزند ) بشمار آور .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَفِیضُ » : لبریز می‌گردد . « الدَّمْعِ » : اشک . « مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ » : ناشی از پی‌بردن به حق است ( نگا : قصص / 53 ) . « الشَّاهِدِینَ » : گواهی‌دهندگان به پیغمبری محمّد و آسمانی بودن قرآن . امّت محمّد که گواهان بر مردم در روز رستاخیزند ( نگا : بقره / 143 ) .‏

سوره مائدة آیه 84
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا لَنَا لاَ نُؤْمِنُ بِاللّهِ وَمَا جَاءنَا مِنَ الْحَقِّ وَنَطْمَعُ أَن یُدْخِلَنَا رَبَّنَا مَعَ الْقَوْمِ الصَّالِحِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما چرا نباید به خدا و به حقیقتی که ( توسّط محمّد ) برای ما آمده است ، ایمان نیاوریم‌ ؟ ! و حال آن که ( راه صواب نمایان و حق بی‌پرده عیان است و ) امیدواریم که پروردگارمان ما را با صالحان ( به بهشت جاویدان ) ببرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا لَنَا » : ما چرا نباید . چه چیز ما را از آن باز می‌دارد که . « یُدْخِلَنَا » : ما را به بهشت داخل سازد . مفعول دوم ، واژه ( الْجنّة ) بوده و محذوف است .‏

سوره مائدة آیه 85
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَثَابَهُمُ اللّهُ بِمَا قَالُواْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَذَلِکَ جَزَاء الْمُحْسِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس خداوند در برابر اعترافشان ( به حق ) باغهای ( بهشت را ) به عنوان پاداش بدیشان می‌دهد که در زیر ( درختان ) آن جویبارها روان است و آنان جاودانه در آنجا می‌مانند ، و این جزای نیکوکاران ( چون ایشان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَثَابَهُمْ » : پاداششان داد . « خَالِدِینَ » : حال ضمیر ( هُمْ ) در فعل ( أَثَابَهُمْ ) می‌باشد .‏

سوره مائدة آیه 86
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ کَفَرُواْ وَکَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا أُوْلَئِکَ أَصْحَابُ الْجَحِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانی که کافر شوند و آیات ما را تکذیب کنند ، آنان دوزخیانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَصْحَابُ الْجَحِیمِ » : یاران دوزخ . دوزخیان .‏

سوره مائدة آیه 87
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُحَرِّمُواْ طَیِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللّهُ لَکُمْ وَلاَ تَعْتَدُواْ إِنَّ اللّهَ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! چیزهای پاکیزه‌ای را که خداوند برای شما حلال کرده است بر خود حرام مکنید ، و ( از حلال به حرام ) تجاوز ننمائید ( و از حدود مقرّرات الهی تخطّی مکنید ) زیرا که خداوند متجاوزان را دوست نمی‌دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَحَلَّ » : حلال کرده است . « الْمُعْتَدِینَ » : تجاوزکاران .‏

سوره مائدة آیه 88
‏متن آیه : ‏
‏ وَکُلُواْ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللّهُ حَلاَلاً طَیِّباً وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِیَ أَنتُم بِهِ مُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و از نعمتهای حلال و پاکیزه‌ای که خداوند به شما روزی داده است بخورید ، و از ( مخالفت با دستورات ) خداوندی بپرهیزید که شما بدو ایمان دارید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَلالاً » : مفعولٌ‌به یا حال است ( نگا : بقره / 168 ) .‏

سوره مائدة آیه 89
‏متن آیه : ‏
‏ لاَ یُؤَاخِذُکُمُ اللّهُ بِاللَّغْوِ فِی أَیْمَانِکُمْ وَلَکِن یُؤَاخِذُکُم بِمَا عَقَّدتُّمُ الأَیْمَانَ فَکَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاکِینَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِیکُمْ أَوْ کِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِیرُ رَقَبَةٍ فَمَن لَّمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلاَثَةِ أَیَّامٍ ذَلِکَ کَفَّارَةُ أَیْمَانِکُمْ إِذَا حَلَفْتُمْ وَاحْفَظُواْ أَیْمَانَکُمْ کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند شما را به خاطر سوگندهای بیهوده و بی‌اراده مؤاخذه نمی‌کند ، ولی شما را در برابر سوگندهائی که از روی قصد و اراده خورده‌اید مؤاخذه می‌کند . کفّاره این گونه سوگندها عبارت است از : خوراک‌دادن به ده نفر مستمند از غذاهای معمولی و متوسّطی که به خانواده خود می‌دهید ، یا جامه‌دادن به ده نفر از مستمندان ، و یا آزادکردن برده‌ای . ( میان هر یک از این سه‌کار مخیَّر هستید ) امّا اگر کسی ( هیچ یک از این سه‌کار را نتوانست و توانائی انجام آنها را ) نیافت ، ( او می‌تواند ) سه روز روزه ( بگیرد ) . این کفّاره سوگندهائی است که می‌خورید . سوگندهای خود را حفظ کنید ( و سعی کنید سوگند نخورید و اگر خوردید بدانها عمل کنید و اگر هم سوگندها را شکستید کفّاره را فراموش نکنید ) . خداوند این چنین ( روشن ) آیات ( احکام ) خود را برای شما بیان می‌کند تا ( بر اثر آشنائی با احکام الهی ) شکر ( نعمتهای او را ) به جای آورید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اللَّغْوِ » : یاوه ( نگا : بقره 225 ) . « أَوْسَطِ » : معمولی . متوسّط . « أَهْلِیکُمْ » : اهل و خانواده خود . مرکّب از ( أَهْلینَ ) و ( کُمْ ) است و نون ( أَهْلینَ ) که جمع اهل و خلاف قیاس است به علّت اضافه حذف شده است . « تَحْرِیر » : آزادکردن . « رَقَبَة » : گردن . مراد انسان است .‏

سوره مائدة آیه 90
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! میخوارگی و قماربازی و بتان ( سنگیی که در کنار آنها قربانی می‌کنید ) و تیرها ( و سنگها و اوراقی که برای بخت‌آزمائی و غیبگوئی به کار می‌برید ، همه و همه از لحاظ معنوی ) پلیدند و ( ناشی از تزیین و تلقین ) عمل شیطان می‌باشند . پس از ( این کارهای ) پلید دوری کنید تا این که رستگار شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَیْسِرُ » : قمار ( نگا : بقره / 219 ) . « الأنصَابُ » : جمع نصب ، بتان سنگی و غیره ( نگا : مائده / 3 و 90 ) . « الأزْلامُ » : جمع زَلَم ، تیرهای مخصوصی که با آن بخت‌آزمائی و فال‌بینی می‌کردند و . . . ( نگا : مائده / 3 و 90 ) . « رِجْسٌ » : پلید . مراد پلید و کثیف معنوی است .‏

سوره مائدة آیه 91
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَن یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء فِی الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّکُمْ عَن ذِکْرِ اللّهِ وَعَنِ الصَّلاَةِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اهریمن می‌خواهد از طریق میخوارگی و قماربازی در میان شما دشمنانگی و کینه‌توزی ایجاد کند و شما را از یاد خدا و خواندن نماز باز دارد . پس آیا ( از این دو چیزی که پلیدند ، و دشمنانگی و کینه‌توزی می‌پراکنند ، و بندگان را از یاد خدا غافل می‌کنند ، و ایشان را از همه عبادات ، به ویژه نماز که مهمترین آنها است ، باز می‌دارند ) دست می‌کشید و بس می‌کنید ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُوقِعَ » : بیفکند و پراکنده کند . « الْبَغْضَآءَ » : کینه‌توزی . « فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ ؟ » : پس آیا بس می‌کنید ؟ ! یعنی باید که خودداری کنید و دست از آن بردارید .‏

سوره مائدة آیه 92
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَاحْذَرُواْ فَإِن تَوَلَّیْتُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلاَغُ الْمُبِینُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از خدا و از پیغمبر فرمانبرداری کنید و ( از مخالفت فرمان خدا و پیغمبر ) خویشتن را برحذر دارید . و اگر ( از فرمان خدا و پیغمبر روی برگرداندید و ) پشت کردید ، بدانید که بر پیغمبر ما تنها تبلیغ آشکار و روشنگر ( و رساندن فرمان و توضیح کامل احکام ) است و بس .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْبَلاغُ » : تبلیغ . رساندن فرمان . « الْمُبِینُ » : واضح و روشن . توضیح‌دهنده و روشنگر .‏

سوره مائدة آیه 93
‏متن آیه : ‏
‏ لَیْسَ عَلَى الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِیمَا طَعِمُواْ إِذَا مَا اتَّقَواْ وَّآمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ ثُمَّ اتَّقَواْ وَّآمَنُواْ ثُمَّ اتَّقَواْ وَّأَحْسَنُواْ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بر کسانی که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته انجام داده‌اند ، گناهی به سبب آنچه ( از مسکرات پیش از تحریم و آگاهی از آن ) نوشیده‌اند متوجّه آنان نیست ، اگر ( از محرّمات ) بپرهیزند و ( بدانچه درباره تحریم نازل شده است ) ایمان بیاورند و کارهای شایسته انجام دهند . بعد از آن ( هم از محرّمات ) بپرهیزند و ( به احکام نازله درباره تحریم ) ایمان داشته باشند . سپس ( باز هم درجات تقوا را طی کنند و از محرّمات ) بپرهیزند و همه کارهای خود را نیکو کنند ، و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد ( و هر گروهی از آنان را به اندازه اخلاصی که دارند پاداش می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جُنَاحٌ » : گناه . « طَعِمُوا » : خورده‌اند . نوشیده‌اند ( نگا : بقره / 249 ) . « إِتَّقَوْا » : پرهیزگاری کردند . ذکر سه بار آن در این آیه بیانگر مراحل ابتدائی و متوسّط و عالی تقوا است . همچنین بیانگر این واقعیّت است که اعتقاد بیشتر به احکام الهی ، مایه ایمان بیشتر و استوارتر می‌شود ( نگا : توبه / 124 ، و فتح / 4 ) .‏

سوره مائدة آیه 94
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لَیَبْلُوَنَّکُمُ اللّهُ بِشَیْءٍ مِّنَ الصَّیْدِ تَنَالُهُ أَیْدِیکُمْ وَرِمَاحُکُمْ لِیَعْلَمَ اللّهُ مَن یَخَافُهُ بِالْغَیْبِ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِکَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! مسلّماً خداوند شما را با ( تحریم ) برخی از نخجیر ( یعنی حیوانات و طیور وحشی برّی که به آسانی در دسترس شما قرار می‌گیرند و ) دستها و نیزه‌های شما بدانها می‌رسند ، آزمایش می‌کند ، تا روشن شود چه کسی در حال نهان ( از دیدگان مردمان ، به سبب نیروی ایمان ) از خدا می‌ترسد . هرکس بعد از آن ( که حدود و احکام بیان گردید ، از آنها تخطّی و ) تجاوز کند ، مجازات دردناکی خواهد داشت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الصَّیْدِ » : حیوان شکاری . نخجیر ( نگا : مائده / 1 و 95 و 96 ) . « بَعْدَ ذلِکَ » : بعد از بیان احکام ، و این اعلام و انذار .‏

سوره مائدة آیه 95
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَقْتُلُواْ الصَّیْدَ وَأَنتُمْ حُرُمٌ وَمَن قَتَلَهُ مِنکُم مُّتَعَمِّداً فَجَزَاء مِّثْلُ مَا قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ یَحْکُمُ بِهِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنکُمْ هَدْیاً بَالِغَ الْکَعْبَةِ أَوْ کَفَّارَةٌ طَعَامُ مَسَاکِینَ أَو عَدْلُ ذَلِکَ صِیَاماً لِّیَذُوقَ وَبَالَ أَمْرِهِ عَفَا اللّهُ عَمَّا سَلَف وَمَنْ عَادَ فَیَنتَقِمُ اللّهُ مِنْهُ وَاللّهُ عَزِیزٌ ذُو انْتِقَامٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! هنگامی که در حالت احرام هستید ( و یا این که در سرزمین حرم بسر می‌برید ) نخجیر مکشید . و هرکس از شما عمداً نخجیر بکشد باید کفّاره‌ای معادل آن از چهارپایان ( اهلی ، مانند : بز و گوسفند و شتر و گاو ) بدهد ، کفّاره‌ای که دو نفر عادل از میان خودتان به معادل بودن آن قضاوت کنند و برابری آن را تصدیق نمایند . چنین حیوانی قربانی می‌گردد و به مستمندان مکّه داده می‌شود ، یا کفّاره‌ای ( معادل قیمت آن حیوان ) خوراک ( یک روزه به هر یک از ) فقراء می‌دهد ، و یا برابر آن ( خوراک‌ ؛ به عبارت دیگر به تعداد مستمندان دریافت‌کننده کفّاره ، روزهائی ) روزه می‌گیرد . تا متجاوز کیفر کار خود را بچشد . خداوند از آنچه در گذشته ( پیش از تحریم شکار ) انجام پذیرفته است ، گذشت می‌نماید . ولی هر کس ( به کشتن نخجیر ) دوباره برگردد ( و بعد از آگاهی از تحریم ، باز به شکار پردازد ) خداوند از او انتقام می‌گیرد ، و خداوند توانا و انتقام‌گیرنده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حُرُم‌ » : جمع حَرام به معنی مُحْرِم است ( نگا : مائده / 1 ) . « جَزَآءٌ » : مبتدا و خبر آن محذوف است و تقدیر چنین است : فَعَلَیْهِ جَزَآءٌ . « مِثْلُ » : صفت ( جَزَآءٌ ) است . « النَّعَمِ » : چهارپایان . مراد گاو و گوسفند و بز و شتر است . « هَدْیاً » : حیوان قربانی . حال ضمیر ( ه ) در ( بِهِ ) است . « کَفَّارَةٌ » : عطف بر ( جَزَآءٌ ) است . « صِیَاماً » : تمییز است . « وَبَالَ » : زیان و ضرر . کیفر .‏

سوره مائدة آیه 96
‏متن آیه : ‏
‏ أُحِلَّ لَکُمْ صَیْدُ الْبَحْرِ وَطَعَامُهُ مَتَاعاً لَّکُمْ وَلِلسَّیَّارَةِ وَحُرِّمَ عَلَیْکُمْ صَیْدُ الْبَرِّ مَا دُمْتُمْ حُرُماً وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِیَ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏نخجیر ( آبزی ، یعنی حیوانی که در رودخانه یا در آبگیر زندگی می‌کند و یا در ) دریا ، و خوردن از ( گوشت ) آن ، برای شما ( مقیمان مؤمن که آن را تازه به تازه می‌خورید ) و برای ( شما ) مسافران ( مؤمن که آن را خشکیده یا یخ‌زده و یا به صورت کنسرو می‌خورید ) حلال است ، ولی مادام که در حال احرام هستید نخجیر خشکزی ( یعنی حیوانی که در بیابانها و دشتها و کوهها زندگی می‌کند و معمولاً اهلی نمی‌گردد ) برای شما حرام است . از خدائی بترسید که به سوی او برگردانده می‌شوید و درپیشگاه او گردآورده می‌شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صَیْدُ الْبَحْرِ وَ طَعَامُهُ » : عطف ( طَعَامُ ) بر ( صَیْدُ ) عطف خاصّ بر عام است . « مَتَاعاً » : بهره‌مند شدن . مفعولٌ‌له است . « السَّیَّارَة » : جماعت مسافران . « تُحْشَرُونَ » : گردآورده می‌شوید .‏

سوره مائدة آیه 97
‏متن آیه : ‏
‏ جَعَلَ اللّهُ الْکَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ قِیَاماً لِّلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْیَ وَالْقَلاَئِدَ ذَلِکَ لِتَعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ یَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأَرْضِ وَأَنَّ اللّهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند ، کعبه ، ( یعنی ) بیت‌الحرام ، و ماههای حرام ، و قربانیهای بی‌نشان و نشاندار را وسیله‌ای برای سامان بخشیدن ( به کار دنیوی و اخروی ) مردم قرار داده است . این بدان خاطر است که بدانید که خداوند مطّلع از هر آن چیزی است که در آسمانها و زمین است ، و بدانید که خداوند همه‌چیز را می‌داند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْبَیْتَ الْحَرَامَ » : عطف بیانِ کعبه و مراد همه حَرَم است . « قِیَاماً » : قوام . وسیله پایداری و مایه پابرجائی . « الشَّهْرَ الْحَرَامَ » : ماه حرام ، که مراد جنس آن ، یعنی : ذُوالقعده و ذوالحجّه و المحرّم و رجب است ( نگا : مائده / 2 ، و توبه / 36 ) . « الْهَدْیَ » : و « الْقَلآئِدَ » : ( نگا : مائده / 2 ) . « ذلِکَ » : این احترام بدان خاطر است که .‏

سوره مائدة آیه 98
‏متن آیه : ‏
‏ اعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ وَأَنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بدانید که خداوند دارای مجازات شدید است ، و در عین حال بس آمرزنده و مهربان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره مائدة آیه 99
‏متن آیه : ‏
‏ مَّا عَلَى الرَّسُولِ إِلاَّ الْبَلاَغُ وَاللّهُ یَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَکْتُمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پیغمبر وظیفه‌ای جز تبلیغ ( و رساندن پیام آسمانی ) ندارد . خداوند آگاه از چیزی است که آشکار می‌سازید و باخبر از چیزی است که پنهان می‌نمائید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْبَلاغُ » : تبلیغ . رساندن . « تُبْدُونَ » : ظاهر و آشکار می‌دارید .‏

سوره مائدة آیه 100
‏متن آیه : ‏
‏ قُل لاَّ یَسْتَوِی الْخَبِیثُ وَالطَّیِّبُ وَلَوْ أَعْجَبَکَ کَثْرَةُ الْخَبِیثِ فَاتَّقُواْ اللّهَ یَا أُوْلِی الأَلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! به مردم ) بگو : ناپاک و پاک ( و حرام و حلال ) مساوی نیستند ، هر چند که فراوانی ناپاک ( و حرام ) شما را به شگفت اندازد . پس ای خردمندان ! ( با امتثال اوامر و اجتناب نواهی یزدان ) خویشتن را از ( خشم ) خدا برحذر دارید تا این که رستگار شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَسْتَوِی‌ » : برابر و یکسان نیست . « الْخَبِیثُ » : کثیف ، ناپاک . مراد افکار و اعمال و اموال حرام است . « الطَّیِّبُ » : پاک و پاکیزه . مراد افکار و اعمال و اموال حلال است . « أُوْلِی الألْبَابِ » : صاحبان خرد . عاقلان .‏

سوره مائدة آیه 101
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَسْأَلُواْ عَنْ أَشْیَاء إِن تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ وَإِن تَسْأَلُواْ عَنْهَا حِینَ یُنَزَّلُ الْقُرْآنُ تُبْدَ لَکُمْ عَفَا اللّهُ عَنْهَا وَاللّهُ غَفُورٌ حَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! از مسائلی سؤال مکنید ( که خداوند از راه لطف از آنها سخن نگفته است ، و چه بسا به شما مربوط نبوده ، و چندان سودی برای زندگی شما نداشته باشند ، و ) اگر فاش گردند و آشکار شوند شما را ناراحت و بدحال کنند . چنان که به هنگام نزول قرآن ( در زمان حیات پیغمبر ، از او ) راجع بدانها پرس و جو کنید ، برای شما ( با وحی آسمانی ) بیان و روشن می‌شوند ( و آن گاه دچار مشقّات و مشکلات فراوانی می‌گردید و از عهده انجام تکالیف و وظائف بیشمار برنمی‌آئید . پس شما را به ناگفته‌ها و نانموده‌ها چه کار ؟ مگر نه این است که ) خداوند از این مسائل گذشته است ( و پرسشهای قبلی شما را نادیده گرفته است و از مجازات اخروی آنها صرف نظر فرموده است‌ ؟ ) و خداوند بس آمرزگار و بردبار است . ( این است که از شما می‌گذرد و در مجازات شما شتاب نمی‌ورزد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَسْئََلُوا عَنْ أَشْیَآءَ . . . » : هنگامی که آیه ( أَلْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ ) نازل گردید ، اصحاب پیغمبر فهمیدند که اجل آن حضرت نزدیک شده است . لذا شتابزده سؤالاتی درباره چیزهائی می‌کردند که به وقوع پیوسته و از آنها سخن نرفته بود . پیغمبر ترسید که این پرسشها باعث نزول احکام و ایجاد تکالیف فراوان و باعث دردسر آنان شود . این بود ایشان را از این امر بازداشت ، و به دنبال آن نهی آسمانی نیز شرف نزول یافت . آیه فوق به هیچ وجه راه سؤالات منطقی و آموزنده و سازنده را به روی مردم نمی‌بندد ( نگا : نحل / 43 ) بلکه منحصراً مربوط به سؤالات نابجا و جستجو از اموری است که نه تنها مورد نیاز نیست ، بلکه مکتوم‌ماندن آنها بهتر و حتّی گاهی لازم است ( نگا : بقره / 108 ) از قبیل : نقشه‌های جنگی ، طرحهای مبارزات اجتماعی ، نقطه‌ضعفهای مردم ، پنهان‌داشتن بیماریهای سخت و هراسناک از شخص بیمار ، مخفی‌ماندن اوضاع و احوال مردگان و سرنوشت آینده ما و دیگران و . . .‏

سوره مائدة آیه 102
‏متن آیه : ‏
‏ قَدْ سَأَلَهَا قَوْمٌ مِّن قَبْلِکُمْ ثُمَّ أَصْبَحُواْ بِهَا کَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏جمعی از پیشینیان از ( اموری همانند ) آنها ( که شما می‌پرسید ) سؤال کردند و بعد از آن ( که توسّط پیغمبران از آنها اطّلاع یافتند و موظّف به رعایت احکام مربوطه شدند ) نسبت بدانها به مخالفت برخاستند و منکر ( حقّانیّت پاسخ ) آنها ( و بالطبع صلاحیّت گویندگان آن سخنها ، یعنی انبیاء ) شدند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَصْبَحُوا بِهَا کَافِرِینَ » : نسبت بدانها کافر شدند . نسبت بدانها بنای مخالفت گذاشتند و راه عصیان در پیش گرفتند . مراد از کفر در اینجا عصیان و مخالفت است ، و یا کفر به معنی معروف خود .‏

سوره مائدة آیه 103
‏متن آیه : ‏
‏ مَا جَعَلَ اللّهُ مِن بَحِیرَةٍ وَلاَ سَآئِبَةٍ وَلاَ وَصِیلَةٍ وَلاَ حَامٍ وَلَکِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ یَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الْکَذِبَ وَأَکْثَرُهُمْ لاَ یَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند بَحیره ، سائبه ، وصیله ، و حامی را مشروع و مقرّر نداشته است . ولیکن کافران ( از پیش خود چیزهائی سرهم می‌کنند و ) برخدا دروغ می‌بندند ، و بیشتر آنان نمی‌فهمند ( که این کارها ناروا است و عذاب سختی به دنبال دارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَحِیرَةٍ » : در لغت به معنی گوش شکافته ، و در اصطلاح به شتر ماده‌ای می‌گفتند که پنج شکم می‌زائید و پنجمین آنها نرینه بود . در این صورت گوشش را می‌شکافتند و بارکردن و سوارشدن و خوردن گوشت آن را حرام می‌دانستند و از هیچ گونه چراگاه و آبی آن را باز نمی‌داشتند . « سَآئِبَةٍ » : در لغت به معنی رها ، و در اصطلاح به شتر ماده‌ای می‌گفتند که صاحبش نذر می‌کرد که اگر به سلامت از سفر برگردد ، آن را رها کند . چنین شتری مانند بَحِیرَة برای وفای به نذر معاف و آزاد می‌شد . « وَصِیلَةٍ » : در لغت به معنی واصله یعنی رسیده و پیوسته ، و در اصطلاح به برّه مادینه‌ای گفته می‌شد که به صورت دوقلو همراه نرینه‌ای متولّد می‌گردید و به خادمان بتان داده می‌شد . « حَامٍ » : در لغت به معنی حامی و حافظ ، و در اصطلاح به شتر نری گفته می‌شد که از نژاد آن ده نسل متولّد می‌گردید و در این صورت همچون بَحِیرَة و سَآئِبَة آزادانه می‌چرید و از باربری و سواری و خوردن معاف می‌شد . البتّه درباره بَحیرة و سائبة و وصیلة و حامی سخنان دیگری گفته‌اند که همه و همه بیانگر فرهنگ منحطّ جاهلیّت پیش از اسلام است .‏

سوره مائدة آیه 104
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ تَعَالَوْاْ إِلَى مَا أَنزَلَ اللّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُواْ حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَیْهِ آبَاءنَا أَوَلَوْ کَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ شَیْئاً وَلاَ یَهْتَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که بدانان ( که از قوانین دل و اهواء درونشان پیروی می‌کنند ) گفته شود که بیائید به سوی آنچه خدا نازل کرده و ( آنچه ) پیغمبر ( بیان نموده است برگردیم ، تا هدایت بیابیم ) می‌گویند : چیزی ما را بسنده است که پدران و نیاکان خویش را بر آن یافته‌ایم ( و تا چشم گشوده‌ایم چنین و چنان در میان قوم و فامیل خود دیده‌ایم ! دیگر قرآن و سخنان پیغمبر ، ما را چه کار ؟ ) آیا اگر پدران و نیاکانشان چیزی ندانسته باشند و ( به سوی حق ) راه نیافته باشند ( باز هم باید چنین گویند و کنند ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوَ لَوْ کَانَ » : آیا اگر پدران و نیاکان آنان کافر و گمراه بوده باشند ، باید فرزندان ایشان هم کورکورانه کافر و گمراه شوند و به دنبال خرافات روان گردند و گذشتگان خود را الگوی خوبی و نیکی بدانند ؟ !‏

سوره مائدة آیه 105
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ عَلَیْکُمْ أَنفُسَکُمْ لاَ یَضُرُّکُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ إِلَى اللّهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعاً فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! مواظب خود باشید ( و خویشتن را از معاصی و گناهان به دور دارید و هوشیار باشید که آلودگیهای جامعه شما را نیالاید ) . هنگامی که شما هدایت یافتید ( و راه خداشناسی را در پیش گرفتید و دیگران را نیز به کار نیک خواندید و از کار بد بازداشتید ) گمراهی گمراهان به شما زیانی نمی‌رساند ( و نافرمانی دیگران شما را به دوزخ نمی‌کشاند . چرا که حساب هر کس جدا است و ) بازگشت همه شما به سوی خدا است ، و شما را از آنچه ( در دنیا ) می‌کرده‌اید آگاه می‌سازد ( و هرکسی آن درود عاقبت کار که کشت ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیْکُمْ أَنفُسَکُمْ » : خویشتن را بپائید . مراقب خود باشید . ( عَلَیْکُمْ ) اسم‌الفعل است و ( أَنفُسَکُمْ ) مفعولٌ‌به است . جمله به صورت اغراء به کار رفته است و تقدیر چنین است : إِلْزَمُوا أَنفُسَکُمْ وَ احْفَظُوها مِن مُّلابَسَةِ الْمَعَاصِی وَ الإِصْرَارِ عَلَی الذُّنُوبِ . یادآوری این نکته لازم است که مراد آیه می‌تواند این باشد که : ای جماعت مؤمنان ! اگر عالمان ، جاهلان را راهنمائی کنند و مسلمانان فریضه امر به معروف و نهی از منکر را در میان خود فراموش نکنند ، کفر کافران و گمراهی گمراهان زیان و ضرری بدیشان نمی‌رساند و . . .‏

سوره مائدة آیه 106
‏متن آیه : ‏
‏ یِا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ شَهَادَةُ بَیْنِکُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ حِینَ الْوَصِیَّةِ اثْنَانِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنکُمْ أَوْ آخَرَانِ مِنْ غَیْرِکُمْ إِنْ أَنتُمْ ضَرَبْتُمْ فِی الأَرْضِ فَأَصَابَتْکُم مُّصِیبَةُ الْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُمَا مِن بَعْدِ الصَّلاَةِ فَیُقْسِمَانِ بِاللّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لاَ نَشْتَرِی بِهِ ثَمَناً وَلَوْ کَانَ ذَا قُرْبَى وَلاَ نَکْتُمُ شَهَادَةَ اللّهِ إِنَّا إِذاً لَّمِنَ الآثِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! هنگامی که ( علائم و قرائن ) مرگ یکی از شما فرا رسید ( و خواست درباره چیزی وصیّت کند ) باید در موقع وصیّت دو نفر دادگر از میان خودتان ، یا اگر در سفر بودید و بلای مرگ دامنگیرتان شد ( و به مسلمانان دسترسی نبود ) از میان دیگران به گواهی گرفته شوند . اگر ( به هنگام شهادت در صدق آن دو ) شکّ کردید ، بعد از نماز ( عصر یا نماز دیگری که مردم در آن گرد می‌آیند ) آن دو را نگاه دارید . آنان باید به خدا سوگند بخورند که ( حاضر نیستیم حق را برای چیزی زیر پا نهیم و ) سوگندمان را ( به مال دنیا ) نمی‌فروشیم ( و جز حق چیزی نمی‌جوئیم و برای کسی دروغ نمی‌گوئیم و از کسی جانبداری نمی‌کنیم ) اگر هم آن کس خویشاوند ما باشد ؛ و گواهی الهی را ( که به ادای آن دستور داده شده‌ایم ) کتمان نمی‌کنیم‌ ؛ چرا که اگر چنین کنیم ما از زمره گناهکاران خواهیم بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَهَادَةُ » : گواهی . مبتدا است و ( إثْنانِ ) خبر است . در این صورت مضافی پیش از ( إثْنانِ ) محذوف است و تقدیر چنین است : شَهَادَةُ بَیْنِکُمْ إذا . . . شَهَادَةُ اثْنَیْنِ . یا این که ( شَهادَةُ ) مصدر است و به معنی شُهُود ، یعنی گواهان است و نیازی به حذف نیست . برخی هم ( شَهادَةُ ) را مبتدا و خبر آن را ( شَهادَةُ ) محذوف دانسته و ( إِثْنانِ ) را فاعل مبتدا گرفته‌اند . « مِنکُمْ » : از خودتان‌ ؛ یعنی از مسلمانان یا از نزدیکان خود . « مِنْ غَیْرِکُمْ » : از دیگران‌ ؛ یعنی از کافران یا از بیگانگان . « ضَرَبْتُمْ فِی الأرْضِ » : مسافرت کردید . « تَحْبِسُونَهُمَا » : نگاهشان می‌دارید . « إرْتَبْتُمْ » : شکّ کردید .‏

سوره مائدة آیه 107
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِنْ عُثِرَ عَلَى أَنَّهُمَا اسْتَحَقَّا إِثْماً فَآخَرَانِ یِقُومَانُ مَقَامَهُمَا مِنَ الَّذِینَ اسْتَحَقَّ عَلَیْهِمُ الأَوْلَیَانِ فَیُقْسِمَانِ بِاللّهِ لَشَهَادَتُنَا أَحَقُّ مِن شَهَادَتِهِمَا وَمَا اعْتَدَیْنَا إِنَّا إِذاً لَّمِنَ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر اطّلاع حاصل شد که ( آن دو شاهد با دروغ و خیانت ) مرتکب گناهی شده‌اند ، باید که دو نفر دیگری جای ایشان ( برای ادای سوگند ) قرار بگیرند که جزو وارثان بوده و از همه ایشان برای دریافت ترکه مستحقّ‌تر باشند . ( این دو نفر جدید ) باید به خدا سوگند بخورند که گواهی ایشان درست‌تر و راست‌تر از گواهی آن دو ( گواه ) است ، و ( با تهمت و افتراء بر آن دو گواه ) مرتکب تجاوزی نشده‌ایم ( و در سوگند خود از حق منحرف نگشته‌ایم ، که اگر چنین کرده باشیم ) ما در این صورت از زمره ستمکاران خواهیم بود ( و به خود و دیگران ستم روا خواهیم داشت ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عُثِرَ » : اطّلاع یافته شد . « إسْتَحَقَّا » : مرتکب شده‌اند . « إِسْتَحَقَّ » : مرتکب شده است . استحقاق پیدا کرده است . « الأوْلَیَانِ » : مثنی أَوْلَی است به معنی احقّ و اقرب ، یعنی : شایسته‌تر ( از دیگر وارثان برای ترکه ) و نزدیکتر ( از آنان به متوفّی ) . فاعل فعل ( إِسْتَحَقَّ ) است . « إِسْتَحَقَّ . . . عَلَیْهِمُ الأوْلَیَانِ » : دو نفری که از دیگر وارثان برحق‌تر و به متوفّی نزدیکتر باشند . دو نفر از میان وارثانی که گواهان نخست بر آنان ستم کرده‌اند . با توجّه به معنی اخیر ، ( إِسْتَحَقَّ عَلَیْهِمْ ) یعنی بر آنان ستم کرده‌اند ، و ( أوْلَیَانِ ) در معنی ( اوّلانِ ) به کار رفته است . یعنی دو شاهدی که قبلاً سوگند یاد کردند و برای ادای شهادت أوْلَی و احقّ بودند . « عَلَیْهِمْ » : حرف ( عَلی ) در اینجا در معنی معمولی خود یعنی ( بر ) و به معنی ( از ) به کار رفته است ( نگا : مطفّفین / 2 ) .‏

سوره مائدة آیه 108
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ أَدْنَى أَن یَأْتُواْ بِالشَّهَادَةِ عَلَى وَجْهِهَا أَوْ یَخَافُواْ أَن تُرَدَّ أَیْمَانٌ بَعْدَ أَیْمَانِهِمْ وَاتَّقُوا اللّهَ وَاسْمَعُواْ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( کار که بدین منوال ذکر شد ) بیشتر سبب می‌شود که ( شاهدان در بیان حقیقت دقیق‌تر شوند و تغییر و تبدیلی در آن ندهند و بلکه ) چنان که باید گواهی دهند یا بترسند ( از عذاب اخروی دردناکی که سوگند دروغ سبب آن می‌گردد ، و یا بترسند ) از این که ( دروغشان فاش گردد و حق سوگندخوردن به ورثه واگذار گردد و ) سوگندهائی پس از سوگندهایشان خورده شود ( و در پیشگاه خدا و مردم رسوا شوند ) . از خدا بترسید و ( با احکام او مخالفت نکنید و اوامر او را به گوش جان ) بشنوید و ( بپذیرید و بدانید که ) خداوند بیرون‌روندگان از زیر فرمان خود را ( مورد عنایت قرار نمی‌دهد و به سوی نعمت جنّت ) رهنمود نمی‌گرداند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَدْنی‌ » : نزدیک‌تر است . « أَوْ » : یا . و . . . « تُرَدَّ » : ارجاع شود . واگذار شود .‏

سوره مائدة آیه 109
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ یَجْمَعُ اللّهُ الرُّسُلَ فَیَقُولُ مَاذَا أُجِبْتُمْ قَالُواْ لاَ عِلْمَ لَنَا إِنَّکَ أَنتَ عَلاَّمُ الْغُیُوبِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن روزی ( را خاطرنشان ساز ) که خداوند پیغمبران را ( در پیشگاه خود ) گرد می‌آورد و بدیشان می‌گوید : به ( دعوت ) شما چه پاسخی داده شده است‌ ؟ ( آیا ملّتهائی که به سوی آنان فرستاده شده‌اید چگونه از دعوت شما استقبال کرده‌اند و به چه راهی رفته‌اند ؟ راه ایمان یا راه انکار پیموده‌اند ؟ ) . می‌گویند : ما را هیچ گونه آگاهی و دانشی نیست ( مگر آنچه از راه وحی آموخته‌ایم و ظواهری که در روزگار حیات خود از مردم مشاهده کرده‌ایم ) تو خود ( علاوه از ظواهر ) از تمام خفایا آگاهی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَوْمَ » : در آن روزی که . به یاد داشته باشید روزی را که . واژه ( یَوْمَ ) مفعولٌ‌فیه فعل ( لا یَهْدی ) در آیه قبل یا مفعولٌ‌به فعل محذوفی همچون ( تذکّروا ) یا ( إِتَّقُوا ) است . « مَاذَا اُجِبْتُمْ » : پاسخ مردم به شما چه بوده است‌ ؟ « لا عِلْمَ لَنَا » : ما چیزی نمی‌دانیم . ما را چه رسد که در پیشگاه باری از آگاهی دم زنیم و درباره ایمان یا الحاد مردم اظهارنظر کنیم‌ ؟ !‏

سوره مائدة آیه 110
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ قَالَ اللّهُ یَا عِیسى ابْنَ مَرْیَمَ اذْکُرْ نِعْمَتِی عَلَیْکَ وَعَلَى وَالِدَتِکَ إِذْ أَیَّدتُّکَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُکَلِّمُ النَّاسَ فِی الْمَهْدِ وَکَهْلاً وَإِذْ عَلَّمْتُکَ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالإِنجِیلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّینِ کَهَیْئَةِ الطَّیْرِ بِإِذْنِی فَتَنفُخُ فِیهَا فَتَکُونُ طَیْراً بِإِذْنِی وَتُبْرِئُ الأَکْمَهَ وَالأَبْرَصَ بِإِذْنِی وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوتَى بِإِذْنِی وَإِذْ کَفَفْتُ بَنِی إِسْرَائِیلَ عَنکَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَیِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِنْهُمْ إِنْ هَذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن هنگام خداوند ( از میان پیغمبران خطاب به عیسی می‌گوید : ) ای عیسی پسر مریم ! به یاد آور نعمت مرا که بر تو و مادرت ارزانی داشتم‌ ؛ بدان گاه که توسّط جبرئیل ( پیام آسمانی را به تو رساندم و ) تو را نیرو بخشیدم و یاری دادم ( و بر اثر تأیید آسمانی به عنوان کودک ) میان گهواره با مردم سخن می‌گفتی و در ( سنّ پختگی و ) میانه‌سالی ( به عنوان پیغمبر با ایشان صحبت می‌نمودی . و به یاد بیاور ) آن گاه را که نوشتن و دانش سودمند و تورات و انجیل را ( بدون آموزگار ) به تو آموختم . و ( به یاد بیاور ) آن گاه را که ( از توان بشر فراتر می‌رفتی ) و به دستور من چیزی از گِل به شکل پرنده می‌ساختی و بدان می‌دمیدی و به فرمان من پرنده‌ای ( زنده ) می‌شد ، و کورمادرزاد و مبتلای به بیماری پیسی را به فرمان و قدرت من شفا می‌دادی ، و ( به یاد بیاور ) آن گاه را که مردگان را به فرمان من ( زنده می‌کردی و از گورها ) بیرون می‌آوردی ، و ( به یاد بیاور ) آن گاه را که شرّ بنی‌اسرائیل را از سر تو کوتاه کردم در آن موقع که دلائل و معجزات بدانان می‌نمودی و کافران ایشان می‌گفتند : اینها جز جادوی آشکار ، چیز دیگری نمی‌تواند باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَیَّدتُّکَ » : تو را تقویت کردم و یاری دادم . « رُوحِ‌الْقُدُس‌ » : جبرئیل . « الْمَهْدِ » : گهواره . « کَهْلاً » : کهولت و میان‌سالی . حال است . « إِذْن‌ » : فرمان . اجازه . تکرار واژه اذن ، بیانگر این واقعیّت است که این کارها به خواست و فرمان خدا ؛ نه با قدرت شخصی عیسی انجام می‌پذیرفت ، و هر وقت خدا می‌خواست این امور به عنوان معجزاتی بر دست عیسی انجام می‌گرفت . « الْکِتَابَ » : خطّ و کتابت . مصدری از مصادر ثلاثی مجرّد ( کَتَبَ یَکْتُبُ ) است . « الْحِکْمَةَ » : دانش راستین . « تُبْرِئُ » : بهبودی می‌بخشیدی . « الأکْمَهَ » : کور مادرزاد . « ا لأبْرَصَ » : مبتلا به بیماری پیسی . « کَفَفْتُ بَنِی إِسْرَآئیِلَ عَنکَ » : نگذاشتم بنی‌اسرائیل تو را بکشند یا به دار زنند . « جِئْتَهُم بِالْبَیِّنَاتِ » : برای آنان معجزات آوردی و نمودی .‏

سوره مائدة آیه 111
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ أَوْحَیْتُ إِلَى الْحَوَارِیِّینَ أَنْ آمِنُواْ بِی وَبِرَسُولِی قَالُوَاْ آمَنَّا وَاشْهَدْ بِأَنَّنَا مُسْلِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( خاطرنشان ساز ) آن گاه را که به حواریّون الهام کردیم که به من و فرستاده من ( عیسی ) ایمان بیاورید . ( آنان پذیرفتند و ) گفتند : ایمان آورده‌ایم و ( پروردگارا ! ) گواه باش که ما مخلص و منقاد ( اوامر تو ) هستیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوْحَیْتُ » : الهام کردم . به دل آنان انداختم . توسّط عیسی بدیشان اعلام و ابلاغ کردم . ( وحی ) منحصر به وحی اصطلاحی بر پیغمبران نیست ، بلکه الهاماتی که به قلب انسانها و دیگر جانداران می‌شود از مصداقهای آن است ( نگا : نحل / 68 ، و قصص / 7 ) . « الْحَوَارِیُّون » : جمع حواری ، گزیدگان یاران عیسی . « مُسْلِمُونَ » : مخلصان در ایمان ، و خاضعان اوامر رحمان .‏

سوره مائدة آیه 112
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ قَالَ الْحَوَارِیُّونَ یَا عِیسَى ابْنَ مَرْیَمَ هَلْ یَسْتَطِیعُ رَبُّکَ أَن یُنَزِّلَ عَلَیْنَا مَآئِدَةً مِّنَ السَّمَاءِ قَالَ اتَّقُواْ اللّهَ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( خاطرنشان ساز ) آن گاه را که حواریّون ( به عیسی ) گفتند : ای عیسی پسر مریم ! آیا پروردگار تو می‌تواند سفره‌ای از آسمان برای ما فرو فرستد ( و با پذیرش این درخواست تو ، بر ما منّت نهد ؟ عیسی بدیشان ) گفت : اگر مؤمن ( به خدا ) هستید از خدا بترسید ( و مطیع اوامر و نواهی او باشید ، و درخواستهای نابجا و ناروا نکنید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَلْ یَسْتَطِیعُ » : آیا اجابت می‌کند و می‌پذیرد ؟ آیا می‌تواند ؟ اگر مراد معنی اخیر باشد ، یا باید چنین پرسشی پیش از ریشه‌دار و استوار شدن ایمان در اندرون حواریّون مطرح شده باشد ، و یا پرسش ایشان جنبه استخبار داشته و خواسته‌اند بدانند که خداوند چنین چیزی را می‌پذیرد یا خیر . در اینجا ( توانستن ) به معنی ( خواستن ) است . وقتی که ما به دوستمان می‌گوئیم : آیا می‌توانی کتاب خود را به ما بدهی‌ ؟ او بگوید : خیر نمی‌توانم . منظور از این نتوانستن ، نخواستن است . « مَآئِدَة » : خوان . سفره . خوراک .‏

سوره مائدة آیه 113
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُواْ نُرِیدُ أَن نَّأْکُلَ مِنْهَا وَتَطْمَئِنَّ قُلُوبُنَا وَنَعْلَمَ أَن قَدْ صَدَقْتَنَا وَنَکُونَ عَلَیْهَا مِنَ الشَّاهِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتند : می‌خواهیم ( به عنوان تبرّک ) از آن ( خوان یغما چیزی ) بخوریم و دلهایمان ( با زیادت یقین به قدرت ربّ‌العالمین ) آرامش یابد و ( به عین‌الیقین ) بدانیم که تو ( در رسالت خود ) به ما راست گفته‌ای و ( با تبدیل استدلالات نظری به مشاهدات تجربی و بصری ، وسوسه‌ها از زوایای دلها زدوده شود و در پیش آنان که چنین معجزه‌ای را نمی‌بینند ) جزو گواهان بر آن باشیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صَدَقْتَنَا » : با ما راست بوده‌ای و راست گفته‌ای . « الشَّاهِدِینَ » : گواهان در پیش دیگران ، یا گواهان بر قدرت یزدان و صدق نبوّت عیسی .‏

سوره مائدة آیه 114
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنزِلْ عَلَیْنَا مَآئِدَةً مِّنَ السَّمَاءِ تَکُونُ لَنَا عِیداً لِّأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا وَآیَةً مِّنکَ وَارْزُقْنَا وَأَنتَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏عیسی پسر مریم ( هنگامی که دید درخواست ایشان برای اطمینان بیشتر است‌ ؛ نه امتحان او و شکّ در قدرت خدا ، درخواست ایشان را پذیرفت و ) گفت : آفریدگارا و پروردگارا ! خوانی از آسمان ( برای ما بندگان ) فرو فرست تا ( روز نزول آن ) جشنی برای ما ( مؤمنانِ ) متقدّمین و ( دیگر مؤمنانِ ) متأخّرین شود و معجزه‌ای از جانب تو ( بر صدق نبوّت من ) باشد . و ما را ( نه فقط امروز ، بلکه همیشه ) روزی برسان ، و تو بهترین روزی‌دهندگانی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوَّلِنَا وَ ءَاخِرِنَا » : ما مؤمنان متقدّم و دیگر مؤمنان متأخّر . یعنی روز نزول مائده روز عید ما معاصران و آیندگان باشد . یا این که : همه ما از نخستین فرد تا آخرین فرد از خوان بخوریم .‏

سوره مائدة آیه 115
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ اللّهُ إِنِّی مُنَزِّلُهَا عَلَیْکُمْ فَمَن یَکْفُرْ بَعْدُ مِنکُمْ فَإِنِّی أُعَذِّبُهُ عَذَاباً لاَّ أُعَذِّبُهُ أَحَداً مِّنَ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند ( دعای عیسی را پذیرفت و بدو ) گفت : من آن را برای شما فرو می‌فرستم ، ولی هرکس از شما از آن به بعد ( که نزول مائده و گام نهادن به مرحله شهود و عین‌الیقین تحقّق یافت ، چون مسؤولیّت بیشتری پیدا می‌کند ) اگر کافر گردد ( و راه الحاد و انکار پوید ) او را چنان مجازاتی می‌کنم که کس دیگری از جهانیان را بدان گونه مجازات نکرده باشم !‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُنَزِّلُهَا » : نازل‌کننده آن .‏

سوره مائدة آیه 116
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ قَالَ اللّهُ یَا عِیسَى ابْنَ مَرْیَمَ أَأَنتَ قُلتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَأُمِّیَ إِلَهَیْنِ مِن دُونِ اللّهِ قَالَ سُبْحَانَکَ مَا یَکُونُ لِی أَنْ أَقُولَ مَا لَیْسَ لِی بِحَقٍّ إِن کُنتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ مَا فِی نَفْسِی وَلاَ أَعْلَمُ مَا فِی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنتَ عَلاَّمُ الْغُیُوبِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( خاطرنشان ساز ) آن گاه را که خداوند می‌گوید : ای عیسی پسر مریم ! آیا تو به مردم گفته‌ای که جز الله ، من و مادرم را هم دو خدای دیگر بدانید ( و ما دو نفر را نیز پرستش کنید ؟ ) . عیسی می‌گوید : تو را منزّه از آن می‌دانم که دارای شریک و انباز باشی . مرا نسزد که چیزی را بگویم ( و بطلبم که وظیفه و ) حق من نیست . اگر آن را گفته باشم بیگمان تو از آن آگاهی . تو ( علاوه از ظاهر گفتار من ) از راز درون من هم باخبری ، ولی من ( چون انسانی بیش نیستم ) از آنچه بر من پنهان می‌داری بی‌خبرم . زیرا تو داننده رازها و نهانیهائی ( و از خفایا و نوایای امور باخبری ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن دُونِ » : سوای . غیراز . « نَفْس‌ » : ذات . دل و جان . « علاّمُ » : بس آگاه .‏

سوره مائدة آیه 117
‏متن آیه : ‏
‏ مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلاَّ مَا أَمَرْتَنِی بِهِ أَنِ اعْبُدُواْ اللّهَ رَبِّی وَرَبَّکُمْ وَکُنتُ عَلَیْهِمْ شَهِیداً مَّا دُمْتُ فِیهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّیْتَنِی کُنتَ أَنتَ الرَّقِیبَ عَلَیْهِمْ وَأَنتَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏من به آنان چیزی نگفته‌ام مگر آنچه را که مرا به گفتن آن فرمان داده‌ای ( و آن ) این که جز خدا را نپرستید که پروردگار من و پروردگار شما است ( و همو مرا و شما را آفریده است و همه بندگان اوئیم ) . من تا آن زمان که در میان آنان بودم از وضع ( اطاعت و عصیان ) ایشان اطّلاع داشتم ، و هنگامی که مرا میراندی ، تنها تو مراقب و ناظر ایشان بوده‌ای ( و اعمال و افکارشان را پائیده‌ای ) و تو بر هر چیزی مطّلع هستی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَهِیداً » : مطلّع و آگاه . « الرَّقِیبَ » : مراقب و مواظب . « شَهِیدٌ » : حاضر و ناظر . آگاه و باخبر .‏

سوره مائدة آیه 118
‏متن آیه : ‏
‏ إِن تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُکَ وَإِن تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّکَ أَنتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر آنان را مجازات کنی ، بندگان تو هستند ( و هرگونه که بخواهی درباره ایشان می‌توانی عمل کنی ) و اگر از ایشان گذشت کنی ( تو خود دانی و توانی ) چرا که تو چیره و توانا و حکیمی ( لذا نه بخشش تو نشانه ضعف ، و نه مجازات تو بدون حکمت است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن تَغْفِرْ لَهُمْ . . . » : این شیوه ادب انبیاء با خدا است ( نگا : ابراهیم / 36 ) .‏

سوره مائدة آیه 119
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ اللّهُ هَذَا یَوْمُ یَنفَعُ الصَّادِقِینَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَداً رَّضِیَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( در روز قیامت ) خداوند می‌گوید : امروز روزی است که تنها درستی کردار و درستی گفتار راستگویان ( در دنیا ، هم اینک در عقبی ) بدیشان سود می‌رساند . برای آنان باغهائی ( از بهشت ) است که در زیر درختان آن جویبارها روان است . ایشان در آنجا جاودانه می‌مانند . خداوند ( به سبب اعمال گذشته ایشان ) از آنان خوشنود ، و ایشان هم ( به سبب اجر و پاداش فراوان و بی‌پایانی که دریافت داشته‌اند ) از خدا خوشنودند . این است پیروزی بزرگ ( و نعمت سترگ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صِدْقُهُمْ » : راستی در ایمان و اقرار و سائر اقوال و احوال ایشان .‏

سوره مائدة آیه 120
‏متن آیه : ‏
‏ لِلّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا فِیهِنَّ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏حکومت آسمانها و زمین و آنچه در آنها است ، از آن خدا است ، و او بر هر چیزی توانا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُلْک‌ » : شاهی . کشور . عزّت و قدرت .‏

تفسیر نور: سوره انعام

تفسیر نور:
سوره أنعام آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ ثُمَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ بِرَبِّهِم یَعْدِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ستایش خداوندی را سزا است که آسمانها و زمین را آفریده است و تاریکیها و روشنائی را ایجاد کرده است ( که هر یک سود ویژه‌ای و حکمت خاصّی در بردارند و دلائل باهر و براهین قاطعی بر وجود خدایند ) ولی با این وصف ، کسانی که منکر وجود پروردگار خویشند ( برای آفریدگار خود بتان را ) انباز می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَعَلَ » : ایجاد کرده است . پدید آورده است ( نگا : نحل / 72 ، و فرقان / 61 ) . « یَعْدِلُونَ » : برابر قرار می‌دهند . یعنی کافران بتان را در پرستش و درخواست حاجت از آنها با خدا همتا و همبر می‌کنند .‏

سوره أنعام آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ هُوَ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن طِینٍ ثُمَّ قَضَى أَجَلاً وَأَجَلٌ مُّسمًّى عِندَهُ ثُمَّ أَنتُمْ تَمْتَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا آن ذاتی است که شما را از گِل آفریده است‌ ؛ سپس ( برای زندگی هر یک از شما ) زمانی را تعیین کرده است ( و با مرگ شخص پایان می‌پذیرد ) و زمان معیّن ( فرا رسیدن رستاخیز ) را تنها خدا می‌داند و بس . سپس شما ( افراد مشرک ، درباره آفریننده‌ای که انسان را از این اصل ناچیز یعنی گِل آفریده است و او را تکامل بخشیده است ) شکّ و تردید به خود راه می‌دهید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« طِینٍ » : گِل . مراد خلق آدم یعنی ابوالبشر از گِل و به تبع او خلق همه آدمیزادگان از آن است ( نگا : آل‌عمران / 59 ، اسراء / 61 ) . یا این که مراد این است که جسم انسان متشکّل از عناصر خاک به نسبتهای خاصّ است ( نگا : مؤمنون / 12 ، حجّ / 5 ) . « قَضَیا » : مقدّر کرد . تعیین نمود . « اَجَلاً » : نهایت زمان عمر ( نگا : اعراف / 34 ) . « أَجَلٌ مُسَمّیً » : مدّت معیّن و مشخّص . مراد فرا رسیدن رستاخیز و زنده‌شدن دوباره و سر برآوردن از گورها است ( نگا : فاطر / 45 ، احقاف / 3 ) . برخی واژه ( أَجَلاً ) را به معنی مرگ معلّق یعنی ناگهانی و زودرس که در گروِ رُخدادها و پیشامدها و مشروط به شرائط و مقتضیات است دانسته‌اند ، و واژه ( اجل ) را مرگ طبیعی معنی کرده‌اند . « تَمْتَرُونَ » : شکّ می‌کنید . فعل مضارع باب افتعال از ماده ( مری ) است .‏

سوره أنعام آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ اللّهُ فِی السَّمَاوَاتِ وَفِی الأَرْضِ یَعْلَمُ سِرَّکُمْ وَجَهرَکُمْ وَیَعْلَمُ مَا تَکْسِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آسمانها و زمین تنها او خدا است ( و پرستش را سزا است . او ) پنهان و آشکار شما را می‌داند و از آنچه ( از خوبی و بدی انجام می‌دهید و ) فراچنگ می‌آورید آگاه است ( و جزا و سزای شما را می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هُوَ اللهُ فِی السَّمَاوَاتِ . . . » : تنها او معبود و متصرّف است در آسمانها و . . . « سِرّ » : راز . اقوال و افعال نهانی . « جَهْر » : آشکار . اقوال و افعال ظاهری .‏

سوره أنعام آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا تَأْتِیهِم مِّنْ آیَةٍ مِّنْ آیَاتِ رَبِّهِمْ إِلاَّ کَانُواْ عَنْهَا مُعْرِضِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هیچ دلیلی از دلائل ( دالّ بر وجود ) پروردگارشان بدانان نمی‌رسد مگر آن که از آن روی می‌گردانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَةٍ مِّنْ ءَایَاتِ » : دلیلی از دلائل . معجزه‌ای از معجزات . آیه‌ای از آیات قرآن . « مُعْرِضِینَ » : رویگردانان .‏

سوره أنعام آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ فَقَدْ کَذَّبُواْ بِالْحَقِّ لَمَّا جَاءهُمْ فَسَوْفَ یَأْتِیهِمْ أَنبَاء مَا کَانُواْ بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که قرآن بدانان رسید ، آن را تکذیب کردند ، پس اخبار آن چیزی که ( در قرآن راجع به مکافات دنیا و مجازات آخرت بدیشان گوشزد شده است و ) به مسخره‌اش گرفته‌اند به سراغشان خواهد آمد و دامنگیرشان خواهد گردید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَقِّ » : مراد قرآن و شریعت و هدایت است ( نگا : نساء / 170 ، مائده / 83 و 84 ، قصص / 48 ) . « أَنبَآءُ » : اخبار .‏

سوره أنعام آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ یَرَوْاْ کَمْ أَهْلَکْنَا مِن قَبْلِهِم مِّن قَرْنٍ مَّکَّنَّاهُمْ فِی الأَرْضِ مَا لَمْ نُمَکِّن لَّکُمْ وَأَرْسَلْنَا السَّمَاء عَلَیْهِم مِّدْرَاراً وَجَعَلْنَا الأَنْهَارَ تَجْرِی مِن تَحْتِهِمْ فَأَهْلَکْنَاهُم بِذُنُوبِهِمْ وَأَنْشَأْنَا مِن بَعْدِهِمْ قَرْناً آخَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ندیده‌اند ( و آگاهی پیدا نکرده‌اند ) که پیش از ایشان چقدر از اقوام و ملّتها را هلاک کرده‌ایم‌ ؟ اقوام و ملّتهائی که در زمین ( اسباب و ابزار ) قدرت و نعمت بدیشان دادیم ، قدرت و نعمتی که آن را به شما نداده‌ایم ، و بارانهای پیاپی برای آنان باراندیم و رودبارها در زیر ( منازل و کاخهای ) ایشان روان کردیم . امّا ( هنگامی که سرکشی و نافرمانی کردند و شکر نعمت به جای نیاوردند ، به پاس گناهانشان ) آنان را نابود ساختیم و اقوام و ملّتهای دیگری را پس از ایشان پدیدار کردیم ( و زمام امور را به دستشان سپردیم . پس از گذشتگان پند گیرید و از خواب غفلت بیدار شوید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَرْنٍ » : مردمان هم‌عصر . مردمان هم‌عصر پیغمبری یا شاهی ، مانند قوم نوح و هود و عاد . « مَکَّنَّاهُمْ » : قدرت و نعمتشان دادیم . بدیشان قوّت و سلطه بخشیدیم ( نگا : توبه / 69 ، قصص / 78 ) . « مِدْراراً » : بسیار ریزان . صیغه مبالغه از ماده ( درّ ) و حال برای ( السَّمَآءَ ) است . « أَنشَأْنَا » : آفریدیم . پدیدار کردیم .‏

سوره أنعام آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ نَزَّلْنَا عَلَیْکَ کِتَاباً فِی قِرْطَاسٍ فَلَمَسُوهُ بِأَیْدِیهِمْ لَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُواْ إِنْ هَذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) اگر نامه‌ای نوشته در صفحه کاغذی بر تو نازل کنیم ( و در آن حقّانیّت رسالت تو نگاشته شده باشد ) و آن را ( علاوه از دیدن ) با دستهای خود لمس کنند ( که در این صورت جای شکّ و گمانی باقی نمی‌ماند ) باز هم کافران ( دشمن حق و ناباوران ستیزه‌گر ) می‌گویند : این ، چیزی جز جادوگری نیست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کِتَاباً » : مصدر است و به معنی مکتوب . نوشته . کتاب . نامه . « قِرْطاسٍ » : کاغذ . صفحه‌ای که روی آن بنویسند ، اعم از کاغذ و پوست و الواح . « إِنْ » : نیست . نمی‌باشد .‏

سوره أنعام آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُواْ لَوْلا أُنزِلَ عَلَیْهِ مَلَکٌ وَلَوْ أَنزَلْنَا مَلَکاً لَّقُضِیَ الأمْرُ ثُمَّ لاَ یُنظَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏می‌گویند : چه می‌شد اگر فرشته‌ای به پیش او بیاید ( و در حضور ما بر نبوّت و صدق گفتارش گواهی دهد تا بدو ایمان بیاوریم‌ ؟ بگو : ) اگر فرشته‌ای به پیش او بفرستیم ( و موضوع جنبه حسی و شهود پیدا کند ، برابر سنّت همیشگی خدا درباره آنان که طلب معجزه کرده‌اند و پس از مشاهده معجزه سر برتافته‌اند و نابود گشته‌اند ) ، کار از کار می‌گذرد ( و فرمان هلاک ایشان صادر می‌گردد ) و دیگر مهلت ( زنده ماندن ) بدیشان داده نمی‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَوْ لا » : حرفی است که دلالت بر طلب حصول مابعد خود دارد . « لَقُضِیَ الأمْرُ » : کار نابودی ایشان تمام می‌شد . « لا یُنظَرُونَ » : مهلت داده نمی‌شوند .‏

سوره أنعام آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ جَعَلْنَاهُ مَلَکاً لَّجَعَلْنَاهُ رَجُلاً وَلَلَبَسْنَا عَلَیْهِم مَّا یَلْبِسُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر هم فرشته‌ای را ( مؤیّد پیغمبر ) می‌کردیم ، او را به شکل انسان در می‌آوردیم ( تا آنان بتوانند او را ببینند و سخنانش را فهم کنند . در این صورت باز هم اشکال برطرف نمی‌شد ) و ایشان را دچار همان اشتباهی می‌کردیم که قبلاً در آن بودند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَجُلاً » : مرد . در اینجا مراد شخص ، یعنی انسان و بشر است . « لَبَسْنا » : مشتبه کردیم . « ما » : همان طور که . همان چیزی که . « یَلْبِسُونَ » : در آن مشتبه می‌شوند .‏

سوره أنعام آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِّن قَبْلِکَ فَحَاقَ بِالَّذِینَ سَخِرُواْ مِنْهُم مَّا کَانُواْ بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان پیغمبرانی پیش از تو مورد استهزاء قرار گرفته‌اند ، و همان چیزی که پیغمبران را بدان سبب مسخره می‌کرده‌اند ، مسخره‌کنندگان را فرا گرفته است ( و عذابی که بازیچه‌اش شمرده‌اند دامنگیرشان شده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَاقَ » : فرا گرفت . فرو گرفت . از ماده ( حیق ) . « سَخِرُوا مِنْهُمْ » : آنان را مسخره کردند . سَخِرَ مِنْهُ و سَخِرَ بِهِ ، او را مسخره کرد .‏

سوره أنعام آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ سِیرُواْ فِی الأَرْضِ ثُمَّ انظُرُواْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُکَذِّبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : در زمین بگردید و سپس بنگرید و دقّت کنید که سرانجام آنان که ( پیغمبران خود را ) تکذیب می‌کرده‌اند چه شده است‌ ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُنْظُرُوا » : بنگرید . بیندیشید . « کَیْفَ کَانَ عاقِبَةُ . . . » : ( عاقِبَةُ ) اسم کان ، و ( کَیْفَ ) خبر کانَ است .‏

سوره أنعام آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ قُل لِّمَن مَّا فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ قُل لِلّهِ کَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ لَیَجْمَعَنَّکُمْ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ لاَ رَیْبَ فِیهِ الَّذِینَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ فَهُمْ لاَ یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : آنچه در آسمانها و زمین است از آن کیست‌ ؟ ( از زبان فطرتِ آنان ) بگو : از آن خدا است . ( همو از روی تفضّل و تلطّف ) رحمت ( به بندگان را ) بر عهده خود گرفته است ( و هرکه از روی ایمان دست دعا به سوی رحمان بردارد از آستان یزدان ناامید برنمی‌گردد ) . بدون هیچ گونه شکّ و گمانی شما را در روز قیامت گرد می‌آورد ( و آن گاه پاداش و پادافره همگان را می‌دهد ) . تنها کسانی که ( سرمایه ) وجود خود را از دست داده‌اند ( و هستی خویشتن را باخته‌اند ) ایمان نمی‌آورند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَتَبَ » : واجب کرده است . « إِلی‌ » : در . برای . « لَیَجْمَعَنَّکُمْ إِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ . . . » : شما را در روز قیامت گرد می‌آورد . شما را از گورها برای روز قیامت برمی‌انگیزد و گرد می‌آورد ( نگا : هود / 103 ) . « الَّذِینَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ . . . » : آنان که وجود خود را ضایع کرده‌اند و خویشتن را در روز قیامت گرفتار عذاب نموده‌اند ، کسانیند که به خدا و حساب و کتاب آخرت باور ندارند .‏

سوره أنعام آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَهُ مَا سَکَنَ فِی اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و از آن او است آنچه در شب و روز قرار دارد ( یعنی همان گونه که هرچه در هر مکانی است از آن خدا است ، هرچه در هر زمانی هم که باشد متعلّق بدو است ) و او شنوای ( همه اصوات و ) آگاه ( از همه موجودات ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَکَنَ » : آرمیده است . قرار گرفته است . وجود دارد . « الَّیْلِ وَ النَّهارِ » : مراد همه ازمنه است .‏

سوره أنعام آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ أَغَیْرَ اللّهِ أَتَّخِذُ وَلِیّاً فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَهُوَ یُطْعِمُ وَلاَ یُطْعَمُ قُلْ إِنِّیَ أُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ وَلاَ تَکُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِکَینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : آیا غیر خدا را معبود و یاور خود بگیرم‌ ؟ ! در صورتی که او آفریننده آسمانها و زمین است و او روزی می‌دهد ( و رازق همگان او است و همه بدو نیازمندند ) و به او روزی داده نمی‌شود ( و نیازمند کسی نیست ) . بگو : به من دستور داده شده است که نخستین کسی باشم که ( از این امّت ، خویشتن را خالصانه تسلیم فرمان خدا کند و ) مسلمان باشد ( و نیز خداوند به من دستور داده است که ) از زمره مشرکان مباش .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَلِیّ » : سرپرست . یاور . « فَاطِرِ » : آفریننده . جداکننده کهکشانها و کرات از هم ( نگا : انبیاء / 30 ) صفت ( اللهِ ) یا بدل از آن است . « أَسْلَمَ » : خویشتن را خالصانه تسلیم فرمان خدا کرد . مسلمان گردید .‏

سوره أنعام آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِنِّیَ أَخَافُ إِنْ عَصَیْتُ رَبِّی عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : من ( هم مانند سائر انسانهای مال‌اندیش ) اگر نافرمانی پروردگار کنم از عذاب روز بزرگ ( قیامت ) می‌ترسم .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره أنعام آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ مَّن یُصْرَفْ عَنْهُ یَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمَهُ وَذَلِکَ الْفَوْزُ الْمُبِینُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسی که ( چنین عذابی ) بدان هنگام از او به دور داشته شود ، به حقیقت خدا بدو رحم کرده است ، و این پیروزی آشکاری است .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره أنعام آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن یَمْسَسْکَ اللّهُ بِضُرٍّ فَلاَ کَاشِفَ لَهُ إِلاَّ هُوَ وَإِن یَمْسَسْکَ بِخَیْرٍ فَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدُیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر خداوند زیانی به تو برساند ، هیچ کس جز او نمی‌تواند آن را برطرف سازد ، و اگر خیری به تو برساند ( هیچ کس نمی‌تواند از آن جلوگیری کند ) ، چرا که او بر هر چیزی توانا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَاشِفَ » : برطرف کننده . « وَ إِن یَمْسَسْکَ بِخَیْرٍ . . . » : جواب ( إِنْ ) محذوف است . تقدیر چنین است : فَلا رَآدَّ لِفَضْلِهِ ( نگا : یونس 107 ) .‏

سوره أنعام آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَهُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او بر سر بندگان خود مسلّط است و او حکیم ( است و کارهایش را از روی حکمت انجام می‌دهد ، و از احوال و اوضاع ) بس آگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْقَاهِرُ » : غالب . مسلّط . « فَوْقَ » : اسمی است به معنی ( عَلی ) یعنی بر ( نگا : اعراف / 127 ) .‏

سوره أنعام آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ أَیُّ شَیْءٍ أَکْبَرُ شَهَادةً قُلِ اللّهِ شَهِیدٌ بِیْنِی وَبَیْنَکُمْ وَأُوحِیَ إِلَیَّ هَذَا الْقُرْآنُ لأُنذِرَکُم بِهِ وَمَن بَلَغَ أَئِنَّکُمْ لَتَشْهَدُونَ أَنَّ مَعَ اللّهِ آلِهَةً أُخْرَى قُل لاَّ أَشْهَدُ قُلْ إِنَّمَا هُوَ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِنَّنِی بَرِیءٌ مِّمَّا تُشْرِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! به کسانی که بر رسالت تو گواهی می‌خواهند ) بگو : بالاترین گواهی ، گواهی کیست ( تا او بر صدق نبوّت من گواهی دهد ؟ ) بگو : خدا میان من و شما گواه است ! ( بهترین دلیل آن این است که ) این قرآن به من وحی شده است تا شما و تمام کسانی را که این قرآن بدانها می‌رسد بدان بیم دهم . ( قرآنی که هیچ کس و هیچ گروهی نمی‌تواند سوره‌ای همانند آن را بسازد و ارائه دهد ) . آیا به راستی شما گواهی می‌دهید که خدایان دیگری با خدایند ؟ ! بگو : من گواهی نمی‌دهم ( و هرگز کسی و چیزی را انباز خدا نمی‌دانم و نمی‌کنم ) . بگو : او خدای یگانه یکتا است ، و من از بتان ( جاندار و بی‌جانی که ) انباز خدا می‌کنید بیزارم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَهَادَةٌ » : گواهی . تمییز است . « قُلِ اللهُ » : بگو : خدا است . با توجّه بدین معنی ، واژه ( اللهُ ) مبتدا و خبر آن محذوف است و تقدیر چنین است : اللهُ أَکْبَرُ شَهادَةً . « شَهِیدٌ » : گواه . خبر ( اللهُ ) یا ( هُوَ ) محذوف است . « مَن بَلَغَ » : هر که قرآن بدو برسد . واژه ( مَنْ ) عطف بر ضمیر ( کُمْ ) و فاعل ( بَلَغَ ) هُوَ است که به قرآن برمی‌گردد و عائد محذوف است . تقدیر چنین است : وَ مَن بَلَغَهُ الْقُرْءَانُ . « ءَالِهَةً » : جمع إِله ، خدایان . « بَرِی‌ءٌ » : بیزار .‏

سوره أنعام آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَعْرِفُونَهُ کَمَا یَعْرِفُونَ أَبْنَاءهُمُ الَّذِینَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ فَهُمْ لاَ یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که کتاب آسمانی بدانان داده‌ایم ( یعنی یهودیان و مسیحیان ) او را ( که محمّد نام و پیغمبر خاتم است و صفات او در کتابهایشان مذکور است ، خوب ) می‌شناسند ، همان گونه که فرزندان خود را می‌شناسند . کسانی که ( سرمایه وجود ) خود را از دست داده‌اند ( زیانکارند و بدانچه پی می‌برند اقرار نمی‌کنند و ) ایمان نمی‌آورند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَعرِفُونَهُ » : پیغمبر را از روی صفات مذکور او در کتابهای آسمانی ، و بینش و نگرش عقلانی می‌شناسند .‏

سوره أنعام آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ کَذِباً أَوْ کَذَّبَ بِآیَاتِهِ إِنَّهُ لاَ یُفْلِحُ الظَّالِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چه کسی ستمکارتر از کسی است که بر خدا دروغ می‌بندد ( و فرزند و انباز برای او قرار می‌دهد و چیزهای ناروای دیگر بدو نسبت می‌دهد ؟ ) یا دلائل ( دالّ بر یگانگی خدا و صدق انبیاء ) او را تکذیب می‌نماید ( و آیات قرآن و معجزات پیغمبران را باور نمی‌دارد و نادیده می‌انگارد ؟ ) . مسلّماً ستمکاران رستگار نمی‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِفْتَرَیا » : به هم بافت . دروغ بست . « ءَایَاتِ » : دلائل . معجزات . آیات قرآن .‏

سوره أنعام آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِیعاً ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِینَ أَشْرَکُواْ أَیْنَ شُرَکَآؤُکُمُ الَّذِینَ کُنتُمْ تَزْعُمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( برای آنان بیان کن چیزی را که در روز قیامت رخ می‌دهد ) . آن روزی که همه آنان را جمع می‌کنیم و سپس به کسانی که ( انبازانی برای خدا قرار داده‌اند و بدو ) شرک ورزیده‌اند می‌گوئیم : انبازانی که گمان می‌بردید کجایند ( تا چنین معبودهای دروغین در این عرصه وحشتناک به فریادتان رسند ) ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَحْشُرُهُمْ » : ایشان را گرد می‌آوریم .‏

سوره أنعام آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ لَمْ تَکُن فِتْنَتُهُمْ إِلاَّ أَن قَالُواْ وَاللّهِ رَبِّنَا مَا کُنَّا مُشْرِکِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس عاقبت کفر آنان چیزی جز این نیست که می‌گویند : به خداوندی که پروردگار ما است سوگند که ما مشرک نبوده‌ایم ! ( و هرگز جز تو را نپرستیده‌ایم ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِتْنةُ » : کفر . آزمایش . عذاب . مراد سرانجام کفر ، نتیجه آزمایش ، و پایان محنت شدیدشان در قیامت است .‏

سوره أنعام آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ انظُرْ کَیْفَ کَذَبُواْ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا کَانُواْ یَفْتَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بنگر که چگونه با خویشتن نیز دروغ می‌گویند ، و نشانی از شرکاء و انبازانی نماند که آنان به هم می‌بافتند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُنظُرْ » : بنگر . مراد این است که دقّت کن و با چشم عقل ببین . « ضَلَّ عَنْهُمْ » : از ایشان ناپدید گردید . ( ضَلَّ ) در اینجا به معنی ( غابَ ) است .‏

سوره أنعام آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنْهُم مَّن یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ وَجَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَن یَفْقَهُوهُ وَفِی آذَانِهِمْ وَقْراً وَإِن یَرَوْاْ کُلَّ آیَةٍ لاَّ یُؤْمِنُواْ بِهَا حَتَّى إِذَا جَآؤُوکَ یُجَادِلُونَکَ یَقُولُ الَّذِینَ کَفَرُواْ إِنْ هَذَا إِلاَّ أَسَاطِیرُ الأَوَّلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏برخی از آنان ( به هنگام تلاوت قرآن ) به تو گوش فرا می‌دهند ولی ( نه برای فهمیدن آن و هدایت بدان ، بلکه برای طعنه‌زدن و ریشخند کردن آن . بدین سبب ایشان را از فایده عقل و گوش محروم کرده‌ایم و گوئی که ) ما بر دلهایشان پرده‌ها افکنده‌ایم تا آن را نفهمند و در گوشهایشان کری قرار داده‌ایم ( تا ندای آسمانی قرآن را نشنوند ) . اگر آنان همه دلائل و نشانه‌های حق را هم ببینند بدان باور نمی‌دارند و ایمان نمی‌آورند . تا آنجا که وقتی برای مجادله به پیش تو می‌آیند می‌گویند : اینها ( که تو بر ما می‌خوانی ) جز افسانه‌های پیشینیان چیز دیگری نیست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَکِنَّةً » : جمع کِنان ، پرده‌ها . « أَن یَفْقَهُوهُ » : این که آن را بفهمند و درک کنند . « وَقْراً » : سنگینی . کری . « ءَایَةٍ » : دلیل . معجزه . نشانه . « یُجَادِلُونَکَ » : با تو مجادله می‌کنند . حال است و به معنی ( مُجادِلینَ ) است . « أَسَاطِیرُ » : جمع أُسْطُورَة ، افسانه‌ها . مراد خرافات و اباطیل است ( نگا : فرقان / 5 ) .‏

سوره أنعام آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُمْ یَنْهَوْنَ عَنْهُ وَیَنْأَوْنَ عَنْهُ وَإِن یُهْلِکُونَ إِلاَّ أَنفُسَهُمْ وَمَا یَشْعُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان ( دیگران را ) از قرآن باز می‌دارند و خود نیز از آن دوری می‌گزینند ( و لذا نه خودشان از قرآن سود می‌برند و نه می‌گذارند مردم از آن سود ببرند ! به سبب چنین کاری ) آنان جز خویشتن را هلاک نمی‌نمایند ( و تنها خودشان زیان می‌بینند ) ولی ( زشتی عمل خود و فرجام بد آن را ) درک نمی‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَنْهَوْنَ » باز می‌دارند . « یَنْأَوْنَ » : دوری می‌گزینند .‏

سوره أنعام آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ تَرَىَ إِذْ وُقِفُواْ عَلَى النَّارِ فَقَالُواْ یَا لَیْتَنَا نُرَدُّ وَلاَ نُکَذِّبَ بِآیَاتِ رَبِّنَا وَنَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر تو ( ای محمّد ! ) آنان را مشاهده کنی بدان گاه که ایشان را ( در کنار ) آتش دوزخ نگاه می‌دارند ( و هراس جهنّم ایشان را برداشته است ، منظره‌های وحشت‌انگیزی را می‌بینی و سخنهای شگفت‌انگیزی را می‌شنوی ! ) آنان می‌گویند : ای کاش ! ( برای نجات از این سرنوشت شوم ، بار دیگر ) به دنیا برمی‌گشتیم و ( در آنجا دیگر ) آیات پروردگارمان را تکذیب نمی‌کردیم و از زمره مؤمنان می‌شدیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ لَوْ تَرَیا‌ » : اگر ببینی . جواب ( لَوْ ) محذوف است و تقدیر چنین است : لَرَأَیْتَ مَا لا یُحِیطُ بِهِ نِطَاقَُ التَّعْبیرِ . « وُقِفُوا » : نگاه داشته شده‌اند . « نُرَدُّ » : برگردانده شویم .‏

سوره أنعام آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ بَدَا لَهُم مَّا کَانُواْ یُخْفُونَ مِن قَبْلُ وَلَوْ رُدُّواْ لَعَادُواْ لِمَا نُهُواْ عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این تمنّا ، آرزوی دروغینی بیش نیست ) بلکه ( به خاطر آن است که در آن جهان ، عیوب ) کارهائی که قبلاً ( در این دنیا انجام می‌داده‌اند و از خود و دیگران ) پنهان می‌کرده‌اند ، برای آنان آشکار گشته است . اگر هم ( به فرض محال به دنیا ) برگردانده شوند ، به سراغ همان چیزی می‌روند که از آن نهی شده‌اند . ایشان ( در وعده ایمان ) دروغگویند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَلْ » : بلکه . حرفی است که برای ابطال ماقبل به کار می‌رود . « بَدَا » : آشکار شد . « مَا کَانُوا یُخْفُونَ » : آنچه را که پنهان می‌کردند . مراد از آن ، عیبها و زشتیهائی است که می‌کرده‌اند . یا مراد اعتقاد به خدا و پیغمبران و حقائق دیگر است که در دل مخفی می‌داشتند و وجدان و مردم را فریب می‌دادند و بر فطرت خویش سرپوش می‌گذاشتند . ولی به هنگام مشاهده صحنه‌های رستاخیز از کرده خود پشیمان شده‌اند ( نگا : عنکبوت / 65 ) .‏

سوره أنعام آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُواْ إِنْ هِیَ إِلاَّ حَیَاتُنَا الدُّنْیَا وَمَا نَحْنُ بِمَبْعُوثِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و آنان ( اگر هم به دنیا برگردند ، دیگرباره ) می‌گویند : زندگی تنها همین زندگی دنیای ما است و ما هرگز برانگیخته نمی‌شویم ( و قیامت و دوزخ و بهشتی در میان نیست ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَالُوا » : یعنی مشرکان قبلاً در دنیا می‌گفتند ؛ یا این که اگر هم به دنیا برگردند می‌گویند . « إِنْ هِیَ » : ( إِنْ ) به معنی نیست ، و ( هِیَ ) به معنی او که مراد حیات دنیا است . « حَیَاتُنَا الدُّنْیَا » : زندگی نزدیک‌تر ما . مراد زندگی این جهان است که مقابل زندگی آن جهان است . « الدُّنْیَا » : مؤنّث ( أَدْنی ) است به معنی اقرب یعنی نزدیکتر . « مَبْعُوثِینَ » : برانگیخته‌شدگان . زنده‌شدگان .‏

سوره أنعام آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ تَرَى إِذْ وُقِفُواْ عَلَى رَبِّهِمْ قَالَ أَلَیْسَ هَذَا بِالْحَقِّ قَالُواْ بَلَى وَرَبِّنَا قَالَ فَذُوقُواْ العَذَابَ بِمَا کُنتُمْ تَکْفُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر آنان را ببینی بدان هنگام که در پیشگاه ( دادگاه عدل ) پروردگارشان نگاه داشته شده‌اند ( خواهی دید که چه حال بد و وضع تباهی دارند ، و خداوند بدیشان ) می‌گوید : آیا این ( چیزهائی را که می‌بینید و دامنگیرتان است ) حق نیست‌ ؟ ! می‌گویند : آری به پروردگارمان سوگند ! ( حق است . آن گاه خداوند باز بدیشان ) می‌گوید : پس به سبب کفری که می‌ورزیدید عذاب ( دوزخ ) را بچشید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیا رَبِّهِمْ » : در پیشگاه دادگاه پروردگارشان . مضاف محذوف است و تقدیر چنین است : عَلیا قَضآءِ وَ جَزآءِ رَبِّهِمْ . « بَلَیا » : ( نگا : بقره / 81 ) . « بِمَا » : به سبب . در عوض . در مقابل . به همان چیزی که . واژه ( ما ) می‌تواند مصدریّه یا موصول باشد ، ولی مصدریّه بهتر است .‏

سوره أنعام آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ قَدْ خَسِرَ الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِلِقَاء اللّهِ حَتَّى إِذَا جَاءتْهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً قَالُواْ یَا حَسْرَتَنَا عَلَى مَا فَرَّطْنَا فِیهَا وَهُمْ یَحْمِلُونَ أَوْزَارَهُمْ عَلَى ظُهُورِهِمْ أَلاَ سَاء مَا یَزِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مسلّماً آنان که ملاقات با خدا را دروغ می‌پندارند ( و حساب و کتاب و مجازات و مکافات آخرت را باور نمی‌دارند و به انکار خود ادامه می‌دهند ) تا آن گاه که ناگهان قیامت فرا می‌رسد ، زیان می‌بینند ( و در هنگامه رستاخیز سخت پشیمان می‌شوند و ) می‌گویند : افسوسا و دریغا ! ( چرا غافل بودیم و ) در دنیا کوتاهی کردیم و ( توشه و زاد آخرت را تهیّه ننمودیم . آنان در آن روز بار ) گناهان را بر دوش خود می‌کشند . هان ! چه بد چیزی بر دوش می‌کشند !‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِقَآءِ » : ملاقات . دیدار . مصدر باب مفاعله است . « السَّاعَةُ » : روز قیامت ( نگا : روم / 55 ، لقمان / 34 ) . دم مرگ . چرا که پیغمبر فرموده است : مَن مَّاتَ فَقَدْ قَامَتْ قِیَامَتُهُ . « بَغْتَةً » : ناگهانی . سرزده . مصدر است و حال فاعل فعل ( جَآءَتْهُمْ ) یا مفعول ( هُمْ ) می‌باشد . « فِیهَا » : در آن . مرجع ( ها ) می‌تواند دنیا ، یا السَّاعَةُ ، و یا ( مَا ) به معنی اعمال باشد . معنی چنین می‌شود : در دنیا ، درباره قیامت ، در انجام اعمال . « أَوْزَار » : جمع وِزْر ، بارهای سنگین . گناهان . در اینجا به معنی گناهان است که به بارهای سنگین تشبیه شده است . « أَلا » : هان ! حرفی است که برای آگاه‌کردن شنونده از مابعد خود به کار می‌رود . « یَزِرُونَ » : حمل می‌کنند . برمی‌دارند .‏

سوره أنعام آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا إِلاَّ لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَلَلدَّارُ الآخِرَةُ خَیْرٌ لِّلَّذِینَ یَتَّقُونَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏زندگی دنیا ( که کافران تنها آن را زندگی می‌دانند ) سرگرمی و بازیچه‌ای بیش نیست ، و سرای آخرت ( جهان حقیقی است و ) برای پرهیزگاران بهتر ( از این جهان فانی ) است . آیا ( این امر بدیهی را ) نمی‌فهمید ( و سود و زیان خود را نمی‌دانید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَعِبٌ » : بازی . کاری که انجام‌دهنده ، مقصودش از آن جلب نفع یا دفع شرّ نمی‌باشد . « لَهْوٌ » : سرگرمی . کاری که انسان را به خود مشغول دارد و او را از انجام امور مهمّ غافل سازد .‏

سوره أنعام آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَیَحْزُنُکَ الَّذِی یَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لاَ یُکَذِّبُونَکَ وَلَکِنَّ الظَّالِمِینَ بِآیَاتِ اللّهِ یَجْحَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) ما می‌دانیم که آنچه ( کفّار مکّه ) می‌گویند تو را غمگین می‌سازد . ( ناراحت مباش ) چرا که آنان ( از ته دل به صدق تو ایمان دارند و در حقیقت ) تو را تکذیب نمی‌کنند . بلکه ستمکاران ( چون ایشان ، از روی عناد ) آیات خدا را انکار می‌نمایند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِئَایَاتِ اللهِ یَجْحَدُونَ » : آیات خدا را از روی عناد انکار می‌کنند . مصدر این فعل جحود است که عبارت از این است که انسان چیزی را که از دل بدان ایمان دارد با زبان تکذیب کند ( نگا : انعام / 20 ، نمل / 14 ) . حرف باء متعلّق به ( یَجْحَدُونَ ) است و تقدیم جار و مجرور بر آن به خاطر رعایت رؤوس آیه‌ها است .‏

سوره أنعام آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِّن قَبْلِکَ فَصَبَرُواْ عَلَى مَا کُذِّبُواْ وَأُوذُواْ حَتَّى أَتَاهُمْ نَصْرُنَا وَلاَ مُبَدِّلَ لِکَلِمَاتِ اللّهِ وَلَقدْ جَاءکَ مِن نَّبَإِ الْمُرْسَلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پیغمبران فراوانی پیش از تو تکذیب شده‌اند ( و مورد اذیّت و آزار قرار گرفته‌اند ) و در برابر تکذیبها ( و اذیّت و آزارها ) شکیبائی کرده‌اند ( و بر عقیده خود ماندگار مانده‌اند و سنگر را خالی نکرده‌اند ) و اذیّت و آزار شده‌اند ( و گرفتاریها و شکنجه‌ها را تحمّل کرده‌اند ) تا یاری ما ایشان را دریافته است ( و در مبارزه حق و باطل پیروز شده‌اند . تو نیز چنین باش . این سخن خداوند است و مبتنی بر وعده پیروزی است ) و هیچ‌چیز نمی‌تواند سخنان خدا را دگرگون سازد . به تو اخبار و سرگذشت پیغمبران رسیده است ( و می‌دانی که رسالت با شدائد همراه است و سرانجام سختیها پیروزی در دنیا و آن گاه جَنَّةُ‌الْمَأْوی است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُوذُوا » : اذیّت شده‌اند . « مبدّل » : تغییردهنده . دگرگون کننده . در اینجا مراد تغییر دهنده وعده پیروزی خدا به پیغمبران است ( نگا : غافر / 51 ) . « کلماتِ » : سخنان . احکام و شرائع . سُنَن . « نَبَأ » : خبر . مراد قصص و سرگذشت است .‏

سوره أنعام آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن کَانَ کَبُرَ عَلَیْکَ إِعْرَاضُهُمْ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَن تَبْتَغِیَ نَفَقاً فِی الأَرْضِ أَوْ سُلَّماً فِی السَّمَاء فَتَأْتِیَهُم بِآیَةٍ وَلَوْ شَاء اللّهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدَى فَلاَ تَکُونَنَّ مِنَ الْجَاهِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر روگردانی ایشان از ( دعوت ) تو برای تو سخت و سنگین است ، چنان که می‌توانی ( جهت اقناع آنان راهی پیدا کنی و مثلاً ) نقبی در زمین بزنی و یا نردبانی به سوی آسمان بگذاری ( و اعماق زمین و بالای آسمانها را بگردی ) و دلیلی برای ( ایمان آوردن ) ایشان بیاوری ( چنین کن . امّا بدان که این لجوجان تو را تصدیق نمی‌کنند و ایمان نمی‌آورند ) . ولی اگر خدا بخواهد آنان را ( قهراً و جبراً ) بر هدایت جمع خواهد کرد ( و ایمان را بدیشان تلقین خواهد نمود . امّا هدایت اجباری و ایمان زورکی چه سودی دارد ؟ لذا ایشان را به خود وا می‌گذارد تا با اراده و اختیار خود اگر خواستند ایمان بیاورند و اگر نخواستند ایمان نیاورند ) . پس از زمره کسانی مباش که ( حکم خدا و سنّت او را درباره مردم ) نمی‌دانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَبُرَ عَلَیْکَ » : برای تو سخت و دشوار است . برای تو سنگین است . « إِعْرَاضُ » : روگردانی . دوری . « نَفَقاً » : نقب . دالان . دهلیز . « سُلَّماً » : نردبان . « ءَایَةٍ‌ » : دلیل . معجزه حسی ، همچون معجزات موسی و عیسی . « الْجَاهِلِینَ » : ناآشنایان . مراد از جهل در اینجا ضدّ علم است و منظور جهلی است که انسان در آن معذور است . از قبیل جهل به حکمت و مشیّت خدا .‏

سوره أنعام آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا یَسْتَجِیبُ الَّذِینَ یَسْمَعُونَ وَالْمَوْتَى یَبْعَثُهُمُ اللّهُ ثُمَّ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تنها کسانی ( دعوت تو را ) می‌پذیرند که گوش شنوا دارند ( و از روی تدبیر و تفکّر سخنان را می‌شنوند . امّا اینان مردگان زنده‌نما هستند ) و خداوند مردگان ( چون ایشان را به هنگام رستاخیز از گورها ) برمی انگیزد . و پس از زنده‌شدن به سوی او برگردانده می‌شوند ( و مورد بازخواست قرار می‌گیرند و سزا و جزای خود را می‌بینند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَسْتَجِیبُ » : اجابت می‌کند . می‌پذیرد . « یَسْمَعُونَ » : می‌شنوند . می‌فهمند . « الْمَوْتَیا » : جمع میّت ، مردگان . مراد مردگان معنوی است‌ ؛ نه مردگان جسمانی . « یَبْعَثُهُمْ » : آنان را زنده می‌کند .‏

سوره أنعام آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُواْ لَوْلاَ نُزِّلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِّن رَّبِّهِ قُلْ إِنَّ اللّهَ قَادِرٌ عَلَى أَن یُنَزِّلٍ آیَةً وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( آنان از روی تمسخر ) می‌گویند : چرا دلیل مادی و معجزه‌ای از سوی پروردگارش بر او نازل نمی‌گردد ( تا گواه بر صدق دعوت او باشد ؟ ! ) بگو : خداوند می‌تواند ( هرگونه ) دلیل و معجزه‌ای نازل کند ، ولی آنان نمی‌دانند ( که برابر سنّت الهی اگر به درخواست ایشان پاسخ گفته شود و ایمان نیاورند نابود می‌گردند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَةً » : دلیل حسی . معجزه . « لا یَعْلَمُونَ » : حکمت انزال آیات را نمی‌دانند و متوجّه نیستند که برابر سنّت خدا تکذیب مشاهده عیان مایه هلاک آنان می‌گردد ( نگا : انعام / 8 ) .‏

سوره أنعام آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا مِن دَآبَّةٍ فِی الأَرْضِ وَلاَ طَائِرٍ یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ إِلاَّ أُمَمٌ أَمْثَالُکُم مَّا فَرَّطْنَا فِی الکِتَابِ مِن شَیْءٍ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( یکی از دلائل قوی قدرت خدا و حکمت و رحمتش این است که او همه چیز را آفریده است ) و هیچ جنبنده‌ای در زمین و هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز می‌کند وجود ندارد مگر این که گروههائی همچون شمایند ( و هر یک دارای خصائص و ممیّزات و نظام حیات خاصّ خود می‌باشند ) . در کتاب ( کائنات ) هیچ چیز را فروگذار نکرده‌ایم ( و همه‌چیز را ضبط و به همه چیز پرداخته‌ایم . بگذار تکذیب‌کنندگان هرچه می‌خواهند بکنند ) پس ( از گذشت این چند روزه زندگی دنیوی ) آنان ( همراه همه گروهها و دسته‌های حیوانات موجود ) در پیشگاه پروردگارشان جمع‌آورده می‌شوند ( و به حساب و کتابشان می‌رسیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دَآبَّةٍ » : جنبنده . حیوان . « طَآئِرٍ » : پرنده . « یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ » : با دو بال خود می‌پرد . ذکر این قید برای تأکید است . همان گونه که می‌گوئیم : با گوشهایمان شنیدیم . با چشمهایمان دیدیم . « أُمَمٌ » : ملّتها . گروههائی که دارای صفات و خصائص و طبائع ممیّزه باشند . « مَا فَرَّطْنا » : کوتاهی نکرده‌ایم . غفلت نورزیده‌ایم . فروگذار نکرده‌ایم . « الْکِتَابِ » : لوح محفوظ ، که نمی‌دانیم چیست ( نگا : انعام / 59 ، یس / 12 ، بروج / 22 ) . جهان هستی ، که کتاب دیدنی خدا است . قرآن ، که کتاب خواندنی خدا است و تمام اموری که مردم برای تربیت و هدایت بدان نیاز دارند و همه چیزهائی که از احکام اسلامی و مسائل اخلاقی باید بدانند ، در آن به گونه مجمل یا مفصّل وجود دارد . علم خدا .‏

سوره أنعام آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا صُمٌّ وَبُکْمٌ فِی الظُّلُمَاتِ مَن یَشَإِ اللّهُ یُضْلِلْهُ وَمَن یَشَأْ یَجْعَلْهُ عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان که آیات ( جهانی و قرآنی ) ما را تکذیب می‌دارند ( و از حواسّ خود برای شناخت حق سود نمی‌برند و هرگز حق نمی‌شنوند و حق نمی‌گویند ، گوئی ) کرانند و لالانند و در تاریکیها ( ی گوناگون کفر و جهل و تعصّب و تقلید ) قرار دارند . خداوند ( برابر نظم و نظام و قوانین و سننی که دارد ) هر که را بخواهد گمراه می‌سازد ، و هر که را بخواهد بر جاده مستقیم ( ایمان ) قرار می‌دهد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صُمٌّ » : کران . « بُکْمٌ » : لالان . « مَن یَشَإِ اللهُ . . . » : هر کس که دارای قصد بد و سوء نیّت باشد ، خدا او را به حال خود رها می‌سازد تا سرگشته شود و سپس به دوزخ رود ، و هر کس که دارای قصد خوب و نیّت پاک باشد ، خدا او را هدایت می‌بخشد و در راه راست رهنمودش می‌نماید و سرانجام بهشت را بدو عطاء می‌فرماید .‏

سوره أنعام آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ أَرَأَیْتُکُم إِنْ أَتَاکُمْ عَذَابُ اللّهِ أَوْ أَتَتْکُمُ السَّاعَةُ أَغَیْرَ اللّهِ تَدْعُونَ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : به من بگوئید که اگر عذاب خدا شما را فرا گیرد ( همان گونه که قبلاً ملّتهای پیشین را فرا گرفته است ) یا این که قیامت شما ( با فرا رسیدن مرگتان و یا از هم پاشیدن جهان ) فراز آید ، آیا ( برای نجات از عذاب دنیوی یا اخروی ) غیر خدا را به یاری می‌طلبید ؟ ( و اگر بطلبید سودی به شما می‌رسانند و شما را می‌رهانند ؟ ! ) اگر شما راستگوئید ( در این که بتها و انبازها سودی برای شما دارند و پرستش را سزاوارند ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَرَأَیْتَکُمْ » : مراد عربها از چنین ترکیب و شیوه‌ای این است که : آیا هیچ فکر کرده‌اید که‌ ؟ مرا خبر دهید که آیا ؟ مرا آگاه سازید که آیا ؟ ( نگا : اسراء / 62 ) . « السَّاعَةُ » : قیامت . هنگام مرگ .‏

سوره أنعام آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ إِیَّاهُ تَدْعُونَ فَیَکْشِفُ مَا تَدْعُونَ إِلَیْهِ إِنْ شَاء وَتَنسَوْنَ مَا تُشْرِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( نه ، در وقت رخدادهای بزرگ ، و در هنگامه رستاخیز به کسی جز خدا متوسّل نمی‌شوید و پناه نمی‌برید و ) بلکه تنها خدا را به یاری می‌طلبید ، و او اگر خواست آن چیزی را برطرف می‌سازد که وی را برای رفع آن به فریاد می‌خوانید ، و ( دیگر آن روز ) چیزهائی را که ( امروز ) شریک خدا می‌سازید فراموش می‌نمائید ( و از خاطر می‌زدائید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَدْعُونَ » : فرا می‌خوانید . استمداد می‌جوئید . « تَنسَوْنَ » : فراموش می‌کنید . از یاد می‌برید .‏

سوره أنعام آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ أَرْسَلنَا إِلَى أُمَمٍ مِّن قَبْلِکَ فَأَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَاء وَالضَّرَّاء لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ناراحت مباش که پیغمبران زیادی را ) ما به سوی ملّتهائی که پیش از تو بوده‌اند گسیل داشته‌ایم ( و هنگامی که علم طغیان برافراشته و سرپیچی ورزیده‌اند ) آنان را به سختیها و زیانها گرفتار و به شدائد و بلایا دچار ساخته‌ایم تا بلکه خشوع و خضوع نمایند ( و توبه کنند و به سوی خدای خود برگردند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْبَأْسَآءِ » : بلا و مصیبت خارج از جسم شخص ، مانند : تنگدستی ، زیان مالی ، مرگ فرزندان . « الضَّرَّآءِ » : بلا و مصیبت مربوط به جسم شخص . مانند : بیماری ، رنجوری ، غم و اندوه . « یَتَضَرَّعُونَ » : خشوع و خضوع کنند . فروتنی و فرمانبرداری کنند . توبه و انابت کنند .‏

سوره أنعام آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَوْلا إِذْ جَاءهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُواْ وَلَکِن قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَزَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان چرا نباید هنگامی که به عذاب ما گرفتار می‌آیند ، خشوع و خضوع کنند ( و بیدار شوند و اندرز گیرند و با تضرّع و زاری دست دعا به سوی باری بلند کنند و آمرزش خواهند ؟ ) ولی دلهایشان سخت شده است و ( نرود میخ آهنین بر سنگ ! و علاوه از قساوت قلب ) اهریمن ( هم ) اعمالی را که انجام می‌دهند برایشان آراسته و پیراسته است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَأْس‌ » : قوّت و شدّت . در اینجا مراد عذاب است ( نگا : انعام / 147 ، اعراف / 98 ) . « قَسَتْ » : قساوت پیدا کرد . سخت و سنگین شد .‏

سوره أنعام آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُکِّرُواْ بِهِ فَتَحْنَا عَلَیْهِمْ أَبْوَابَ کُلِّ شَیْءٍ حَتَّى إِذَا فَرِحُواْ بِمَا أُوتُواْ أَخَذْنَاهُم بَغْتَةً فَإِذَا هُم مُّبْلِسُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که آنان فراموش کردند آنچه را که بدان متذکّر و متّعظ شده بودند ( و آزمون ناداری و بیماری کارگر نیفتاد ، آزمون دیگری جهت بیداری ایشان به کار بردیم و ) درهای همه چیز ( از نعمتها ) را به رویشان گشودیم تا آن گاه که ( کاملاً در فراخی نعمت غوطه‌ور شدند و ) بدانچه بدیشان داده شد ، شاد و مسرور گشتند ( و باده ثروت و قدرت ایشان را گرفت و سرمست و مغرور شدند و ناشکری کردند و ) ما به ناگاه ایشان را بگرفتیم ( و به عذاب خود مبتلا کردیم ) و آنان مأیوس و متحیّر ماندند ( و به سوی نجات راه نبردند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا ذُکِّرُوا بِهِ » : آنچه بدان پند و اندرز داده شدند که بَأْسَآء در اموال و ضَرَّآء در ابدان بود . « مُبْلِسُونَ » : ناامیدان و سرگشتگان و غمگینان .‏

سوره أنعام آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ فَقُطِعَ دَابِرُ الْقَوْمِ الَّذِینَ ظَلَمُواْ وَالْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بدین ترتیب ) نسل ستمکاران ریشه‌کن شد ، و ستایش تنها پروردگار جهانیان را سزا است ( که با نقمت و نعمت مردمان را تربیت می‌کند ، و روی زمین را از فساد ظالمان پاک می‌سازد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دَابِرُ » : تابع . خلف . قطْعِ دابر ، کنایه از ریشه‌کن کردن است .‏

سوره أنعام آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِنْ أَخَذَ اللّهُ سَمْعَکُمْ وَأَبْصَارَکُمْ وَخَتَمَ عَلَى قُلُوبِکُم مَّنْ إِلَهٌ غَیْرُ اللّهِ یَأْتِیکُم بِهِ انظُرْ کَیْفَ نُصَرِّفُ الآیَاتِ ثُمَّ هُمْ یَصْدِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : به من بگوئید که اگر خداوند گوش و چشمهایتان را ( از شما بازپس ) بگیرد و بر دلهایتان مهر نهد ( بدان گونه که چیزی را نشنوید و نبینید و نفهمید ) ، غیر از الله خدائی هست که آنها را به شما برگرداند ؟ ! بنگر که ما چگونه دلائل و براهین را به گونه‌های مختلف ذکر می‌کنیم و آنان پس ( از شنیدن ، به جای پذیرفتن و راه حق گرفتن ) روی می‌گردانند !‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُصَرِّفُ » : به شیوه‌ها و گونه‌های مختلف بیان می‌کنیم و توضیح می‌دهیم . « یَصْدِفُونَ » : اعراض و انصراف می‌نمایند . پشت می‌کنند و روی می‌گردانند .‏

سوره أنعام آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ أَرَأَیْتَکُمْ إِنْ أَتَاکُمْ عَذَابُ اللّهِ بَغْتَةً أَوْ جَهْرَةً هَلْ یُهْلَکُ إِلاَّ الْقَوْمُ الظَّالِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : به من بگوئید که اگر عذاب خدا به ناگاه یا این که آشکارا ( و بدون انتظار قبلی یا با انتظار قبلی ) به شما در رسید ، مگر جز گروه ستمکاران هلاک می‌گردند ؟ ! ( بگذار عذاب خدا مشرکان و گمراهان چون شما را در بر گیرد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَغْتَةً أَوْ جَهْرَةً » : ناگهان و بدون انتظار . مانند : عذاب قوم لوط . یا آشکارا و با انتظار . مانند : عذاب قوم نوح و فرعون .‏

سوره أنعام آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِینَ إِلاَّ مُبَشِّرِینَ وَمُنذِرِینَ فَمَنْ آمَنَ وَأَصْلَحَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما پیغمبران را جز به عنوان بشارت‌دهندگان ( مؤمنان به خیر و ثواب ) و بیم‌دهندگان ( کافران از عقاب و عذاب ) نمی‌فرستیم . پس کسانی که ( به دعوت پیغمبران ) ایمان آورند و کار شایسته کنند ، نه ترسی دارند ( از شر و بلائی که بدانان می‌رسد ) و نه غمگین می‌شوند ( از خیر و نعمتی که از دست می‌دهند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُبَشِّرینَ وَ مُنذِرِینَ » : مژده‌دهندگان و بیم‌دهندگان . حال ( مُرْسَلین ) هستند . « أَصْلَحَ » : زشتیها را زدود و بر خوبیها فزود .‏

سوره أنعام آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا یَمَسُّهُمُ الْعَذَابُ بِمَا کَانُواْ یَفْسُقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان که آیات ( قرآنی و دلائل جهانی ) ما را تکذیب می‌دارند ، عذاب ( دردناک یزدانی ) به خاطر نافرمانی ( و خروج از برنامه ایمانی ) بدانان می‌رسد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِمَا » : به سبب . به خاطر . « کَانُوا یَفْسُقُونَ » : به طور مستمر از دائره ایمان و اطاعت به در می‌رفتند و از التزام احکام شانه خالی می‌کردند .‏

سوره أنعام آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ قُل لاَّ أَقُولُ لَکُمْ عِندِی خَزَآئِنُ اللّهِ وَلا أَعْلَمُ الْغَیْبَ وَلا أَقُولُ لَکُمْ إِنِّی مَلَکٌ إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ مَا یُوحَى إِلَیَّ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الأَعْمَى وَالْبَصِیرُ أَفَلاَ تَتَفَکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! بدین کافران ) بگو : من نمی‌گویم گنجینه‌های ( ارزاق و اسرار جهان ) یزدان در تصرّف من است ( چرا که الوهیّت و مالکیّت جهان تنها و تنها از آن خدای سبحان است و بس ) و من نمی‌گویم که من غیب می‌دانم ( چرا که کسی از غیب جهان باخبر است که در همه مکانها و زمانها حاضر و ناظر باشد که خدا است ) و من به شما نمی‌گویم که من فرشته‌ام . ( بلکه من انسانی همچون شمایم . این است عوارض بشری از قبیل : خوردن و خفتن و در کوچه و بازار راه رفتن ، در من دیده می‌شود ، جز این که به من وحی می‌شود و ) من جز از آنچه به من وحی می‌شود پیروی نمی‌کنم ( و سخن کسی جز سخن خدا را نمی‌شنوم و تنها به فرمان او راه می‌روم ) . بگو : آیا نابینا و بینا ( و کافر سرگشته و مؤمن راه یافته ، در شناخت این حقائق ) یکسانند ؟ ( و هر دو مساوی در پیشگاه یزدانند ؟ ) مگر نمی‌اندیشید ( تا در پرتو عقل ، حق برایتان نمودار و آشکار شود ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَزَآئِنُ » : جمع خزینه ، گنجینه‌ها . انبارهای نفائس اموال . مراد از ( خَزَآئِنُ اللهِ ) مقدّراتی است که جز خدا کسی از آنها آگاه نیست . « مَلَک‌ » : فرشته . « الأعْمَیا » : کور . مراد شخص گمراه است که با چراغ عقل حقائق را پیدا نمی‌کند . « الْبَصِیرُ » : بینا . مراد شخص ایمانداری است که در پرتو اندیشه به حقائق راه می‌یابد .‏

سوره أنعام آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَنذِرْ بِهِ الَّذِینَ یَخَافُونَ أَن یُحْشَرُواْ إِلَى رَبِّهِمْ لَیْسَ لَهُم مِّن دُونِهِ وَلِیٌّ وَلاَ شَفِیعٌ لَّعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏با آن ( چیزهائی که در قرآن آمده است ) کسانی را بترسان که ( چون به جهان دیگر ایمان دارند ، از هول و هراس رستاخیز بیمناکند و ) می‌ترسند از این که در پیشگاه پروردگارشان ( برای حساب و کتاب ) گردآورده می‌شوند . ( آنجائی که در آن ) برای آنان جز خدا یاور و میانجیگری ( که بتواند ایشان را از عذاب دوزخ برهاند ) وجود ندارد . آنان ( را از آن روز بترسان ، تا امروز که فرصت باقی است ) شاید پرهیزگاری پیشه کنند ( و آن وقت به بهشت روند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنذِرْ » : بترسان . بیم ده . « بِهِ » : به آن ، یعنی قرآن . « الَّذِینَ یَخَافُونَ » : کسانی که می‌ترسند . مراد مؤمنان است ( نگا : فاطر / 18 ، یس / 11 ، ذاریات / 55 ) . « مِن دُونِهِ » : سوای او . غیر از او .‏

سوره أنعام آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ وَلاَ تَطْرُدِ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ مَا عَلَیْکَ مِنْ حِسَابِهِم مِّن شَیْءٍ وَمَا مِنْ حِسَابِکَ عَلَیْهِم مِّن شَیْءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَکُونَ مِنَ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی را ( از پیش خود ) مران که سحرگاهان و شامگاهان خدای را به فریاد می‌خوانند ( و همه‌وقت به عبادت و پرستش خدا مشغولند و ) منظورشان ( تنها رضایت ) او است . نه حساب ایشان بر تو است و نه حساب تو بر آنان است ( و هرکس در گرو عمل خویش است ، چه شاه چه درویش است ) . اگر ( به حرف مشرکان درباره این گونه مؤمنان گوش دهی و از خود ) آنان را برانی ، از زمره ستمگران خواهی بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَطْرُدِ » : طرد مکن . مران . « الْغَدَاةِ » : سحرگاهان . « الْعَشِیِّ » : شامگاهان . « بِالْغَدَاةِ وَ الْعَشِیِّ » : در سحرگاهان و شامگاهان . مراد ، در همه اوقات است . « مِنْ شَیْءٍ » : حرف ( مِنْ ) زائد است و ( شَیْءٍ ) در موضع رفع است و اسم ( ما ) است . « فَتَطْرُدَهُمْ » : منصوب است ، چون جواب نهی است . تقدیر چنین است : لا تَطْرُدِ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ . . . فَتَکُونَ مِنَ الظَّالِمِینَ ، وَ مَا عَلَیْکَ مِنْ حِسَابِهِمْ مِن شَیْءٍ فَتَطْرُدَهُمْ .‏

سوره أنعام آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ فَتَنَّا بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لِّیَقُولواْ أَهَؤُلاء مَنَّ اللّهُ عَلَیْهِم مِّن بَیْنِنَا أَلَیْسَ اللّهُ بِأَعْلَمَ بِالشَّاکِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این چنین ( با پیشی‌گرفتن مستمندان در پذیرش دین و دخول بدان بر توانگران ، سنّت ما جاری و ساری بوده است و ) برخی را ( که ثروتمندان متکبّرند ) با برخی دیگر ( که تنگدستان فقیرند ) آزموده‌ایم تا ( متکبّران ، تمسخرکنان ) بگویند : آیا اینان همان کسانیند که خداوند از میان ما ( برگزیده است و با اعطاء نعمت ایمان ) بر ایشان منّت نهاده است‌ ؟ آیا خداوند سپاسگزاران را بهتر نمی‌شناسد ( تا این کافران سرکش مغرور ) ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَتَنَّا » : امتحان کردیم . آزمودیم . « مَنَّ . . . عَلَیا » : نعمت داد . نیکی نمود .‏

سوره أنعام آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا جَاءکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِآیَاتِنَا فَقُلْ سَلاَمٌ عَلَیْکُمْ کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَن عَمِلَ مِنکُمْ سُوءاً بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِن بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرگاه مؤمنان به آیات ( قرآن ) ما به پیش تو آمدند ( برای احترامشان ) بدیشان بگو : درودتان باد ! ( شما را مژده باد که ) خداوند شما ( از روی لطف ) بر خویشتن رحمت واجب نموده است ( و رحمت فراوان و بیکرانش مقتضی آن است ) که هرکس از شما از روی نادانی ( انسانی ) دچار لغزشی شد ، ولی بعد از آن توبه کرد ( و نادمانه به آستانه کریمانه خدا برگشت و اعمال زشت خود را جبران ) و اصلاح کرد ( خداوند عذر تقصیر او را می‌پذیرد ) چرا که او آمرزگار ( بندگان و ) مهربان ( در حق همگان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أنَّهُ مَنْ عَمِلَ . . . » : جمله بدل ( الرَّحْمَةَ ) یا مفعولٌ‌به ( کَتَبَ ) است . جواب شرطِ ( مَنْ ) محذوف است و تقدیر چنین است : فَلَهُ غُفْرانُ رَبِّهِ . « بِجَهالَةٍ » : از روی نادانی . مراد این است که کسی که آگاهانه یا ناآگاهانه مرتکب گناه می‌شود ، از زمره جاهلان بشمار است . یا این که گناهکار مطلقاً نادان است .‏

سوره أنعام آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ نفَصِّلُ الآیَاتِ وَلِتَسْتَبِینَ سَبِیلُ الْمُجْرِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این چنین ( روشن و آشکار ) آیات ( قرآنی و دلائل جهانی ) را توضیح می‌دهیم ، تا راه ( نادرست ) گناهکاران ( از راه درست مؤمنان ) پیدا و نمودار شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُفَصِّلُ » : از هم جدا می‌سازیم . نمودار و آشکار می‌کنیم . توضیح و تبیین می‌نمائیم . « وَ لِتَسْتَبِینَ » : تا این که روشن و هویدا شود . واو حرف عطف است و فعل ( لِتَسْتَبِینَ ) را بر فعل مقدّری مانند ( لِیَفْهَمُوا ) عطف می‌کند . تقدیر چنین است : لِیَفْهَمُوا وَ لِتَسْتَبینَ . « سَبِیلُ » : راه . این واژه به صورت مذکّر و مؤنّث به کار می‌رود .‏

سوره أنعام آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِنِّی نُهِیتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ قُل لاَّ أَتَّبِعُ أَهْوَاءکُمْ قَدْ ضَلَلْتُ إِذاً وَمَا أَنَاْ مِنَ الْمُهْتَدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : من نهی شده‌ام از این که پرستش کنم آنهائی را که سوای خدا به فریاد می‌خوانید ( و عبادتشان می‌نمائید ) . بگو : من از هوی و هوسهای شما پیروی نمی‌کنم ، که ( اگر چنین کنم ، همچون شما ) در آن وقت گمراه می‌شوم و از زمره راه‌یافتگان نخواهم بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُهِیتُ » : نهی شده‌ام . بازداشته شده‌ام . « أَهْوَآءَ » : خواستهای ناروا و آرزوهای پوچ .‏

سوره أنعام آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِنِّی عَلَى بَیِّنَةٍ مِّن رَّبِّی وَکَذَّبْتُم بِهِ مَا عِندِی مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلّهِ یَقُصُّ الْحَقَّ وَهُوَ خَیْرُ الْفَاصِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : من بر شریعت واضحی هستم که از سوی پروردگارم نازل شده است و شما قرآن را تکذیب می‌کنید ( که در برگیرنده شریعت غرّا و آشکارا است . بدانید عذاب و کیفری ) که در ( نزول و وقوع ) آن شتاب می‌ورزید در قدرت من نیست . فرمان جز در دست خدا نیست . خدا به دنبال حق می‌رود ( و کارهایش برابر حکمت انجام می‌شود . لذا اگر خواست عذاب واقع می‌گردد و اگر نخواست عذاب واقع نمی‌شود ) و او بهترین ( قاضی میان من و شما و ) جدا کننده ( حق از باطل ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَیِّنَةٍ » : دلیل . شریعت . مراد قرآن است . « کَذَّبْتُم بِهِ » : آن را تکذیب می‌کنید . ضمیر ( ه ) به ( بیّنه ) برمی‌گردد و مذکّر آوردن آن به خاطر معنیِ مراد است که قرآن است . « یَقُصُّ الْحَقَّ » : حق را می‌گوید . حق را از باطل جدا می‌سازد . از حق پیروی می‌کند . « الْفَاصِلِینَ » : جداسازندگان . داوری‌کنندگان . روشنگران .‏

سوره أنعام آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ قُل لَّوْ أَنَّ عِندِی مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ لَقُضِیَ الأَمْرُ بَیْنِی وَبَیْنَکُمْ وَاللّهُ أَعْلَمُ بِالظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : اگر آنچه که در وقوع آن ( که عذاب خدا است و از روی استهزاء ) شتاب می‌ورزید ، در قدرت من بود ( در وقوع آن شتاب می‌کردم و از شر شما خلاص می‌شدم و ) کار من با شما پایان می‌پذیرفت ، ولیکن ( کار در دست خدا است و ) خدا آگاه‌تر از ( هر کسی بدان چیزی است که در دنیا یا آخرت در خور ) ستمکاران است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَقُضِیَ الأمْرُ » : کار خاتمه می‌پذیرفت . کار یکسره می‌شد و فیصله پیدا می‌کرد .‏

سوره أنعام آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَیْبِ لاَ یَعْلَمُهَا إِلاَّ هُوَ وَیَعْلَمُ مَا فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلاَّ یَعْلَمُهَا وَلاَ حَبَّةٍ فِی ظُلُمَاتِ الأَرْضِ وَلاَ رَطْبٍ وَلاَ یَابِسٍ إِلاَّ فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گنجینه‌های غیب و کلید آنها در دست خدا است و کسی جز او از آنها آگاه نیست . و خداوند از آنچه در خشکی و دریا است آگاه است . و هیچ برگی ( از گیاهی و درختی ) فرو نمی‌افتد مگر این که از آن خبردار است . و هیچ دانه‌ای در تاریکیهای ( درون ) زمین ، و هیچ‌چیز تر و یا خشکی نیست که فرو افتد ، مگر این که ( خدا از آن آگاه ، و در علم خدا پیدا است و ) در لوح محفوظ ضبط و ثبت است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَفَاتِح‌ » : جمع مَفْتَح ، گنجینه‌ها ، جمع مِفْتَح ، کلیدها . « وَ مَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ . . . » . حرف ( مِنْ ) زائد است و واژه ( وَرَقَةٍ ) در موضع رفع و فاعل ( تَسْقُطُ ) است ، و واژه‌های ( حَبَّة ، رَطب ، یابِسٍ ) عطف بر آن هستند ( نگا : سبأ / 3 ) . « رَطَب » : تر . « یَابِسٍ » : خشک . « کِتَابٍ مُّبِینٍ » : علم خدا . لوح محفوظ .‏

سوره أنعام آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی یَتَوَفَّاکُم بِاللَّیْلِ وَیَعْلَمُ مَا جَرَحْتُم بِالنَّهَارِ ثُمَّ یَبْعَثُکُمْ فِیهِ لِیُقْضَى أَجَلٌ مُّسَمًّى ثُمَّ إِلَیْهِ مَرْجِعُکُمْ ثُمَّ یُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا است که در شب شما را می‌میراند و در روز شما را برمی انگیزاند و او می‌داند که در روز ( که زمان عمده جنب و جوش و تلاش و کوشش است ) چه می‌کنید و چه فراچنگ می‌آورید ( و این مرگ و زندگیِ خواب و بیداری نام ، پیوسته ادامه دارد ) تا مهلت معیّن ( زندگی هرکس با فرا رسیدن مرگ او ) بسر آید . سپس ( در روز رستاخیز همگان ) به سوی خدا برمی‌گردید و آن گاه شما را بدانچه ( از خوب و بد در دنیا ) می‌کردید باخبر می‌گرداند ( و پاداش و پادافره اعمال را به صاحبان آنها می‌رساند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَتَوَفَّاکُمْ » : شما را می‌میراند . مراد از میراندن در اینجا خواباندن است ( نگا : زمر / 42 ) . « جَرَحْتُمْ » : فراچنگ آوردید . انجام دادید . گناه ورزیدید . « یَبْعَثُکُمْ » : شما را زنده می‌گرداند . مراد از زنده‌گرداندن در اینجا بیدارکردن است ( نگا : زمر / 42 ) . « لِیُقْضَِی‌ » : تا این که پایان داده شود ( نگا : بقره / 200 ) . تا این که به اتمام رسانده شود ( نگا : طه / 114 ) تا آن گاه که مقدّر شود ( نگا : سبأ / 14 ) . « أَجَلٌ مُّسَمّیً » : مدّت معیّن . مراد پایان زندگی یا مدّت زندگانی است ( نگا : انعام / 2 ) . « مَرْجِعُکُمْ » : رجوع و برگشت شما .‏

سوره أنعام آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَیُرْسِلُ عَلَیْکُم حَفَظَةً حَتَّىَ إِذَا جَاء أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا وَهُمْ لاَ یُفَرِّطُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند بر بندگان خود کاملاً چیره است . او مراقبانی ( از فرشتگان را برای حسابرسی و نگارش اعمال شما ) بر شما می‌فرستد و می‌گمارد ( و آنان به کار خود با دقّت تمام تا دم مرگِ یکایک شما ، مشغول می‌گردند ) و چون مرگ یکی از شما فرا رسید ، فرستادگان ما ( از میان فرشتگان دیگر به سراغ او می‌آیند و ) جان او را می‌گیرند ، و ( فرشتگان گروه اوّل و فرشتگان گروه دوم هیچ کدام در مأموریّت خود ) کوتاهی نمی‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ هُوَ الْقَاهِرُ . . . » : ( نگا : انعام / 18 ) . « حَفَظَةً » : جمع حافظ ، مراقبان . مراد فرشتگان ( الکِرام الْکاتِبون ) است ( نگا : زخرف / 80 ، انفطار / 10 و 11 ) . « رُسُلُنَا » : فرستادگان ما . مراد فرشتگان همدست مَلَک‌الْموت است ( نگا : سجده / 11 ) . « وَهُمْ لا یُفَرِّطُونَ » : وحال آن که آنان کوتاهی نمی‌کنند . این جمله می‌تواند حال ( رُسُلُنا ) یا ( حَفَظَةً و رُسُلُنا ) باشد ؛ چرا که در کارِ حفظ و توفّی کوتاهی نمی‌کنند .‏

سوره أنعام آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ رُدُّواْ إِلَى اللّهِ مَوْلاَهُمُ الْحَقِّ أَلاَ لَهُ الْحُکْمُ وَهُوَ أَسْرَعُ الْحَاسِبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس ( همه مردگان در روز قیامت زنده می‌گردند و ) به سوی خدا ، یعنی سَرور حقیقی ایشان برگردانده می‌شوند . هان ! ( بدانید که در چنین روزی ) فرمان و داوری از آن خدا است و بس ، و او سریعترینِ حسابگران است ( و در کوتاه‌ترین مدّت به حساب یکایک خلائق می‌رسد و پاداش و پادافره آنان را می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رُدُّوا » : برگردانده شدند . « مَوْلَیا » : سَرور . مالک . متصرّف . واژه ( مَوْلَیا ) مجرور است و بدل ( اللهِ ) است . و واژه ( الْحَقِّ ) صفت ( مَوْلَیا ) است . « الْحُکْمُ » : فرمان . داوری . « الْحَاسِبِینَ » : حسابگران . حسابرسان .‏

سوره أنعام آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ مَن یُنَجِّیکُم مِّن ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعاً وَخُفْیَةً لَّئِنْ أَنجَانَا مِنْ هَذِهِ لَنَکُونَنَّ مِنَ الشَّاکِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : چه کسی شما را از اهوال و شدائد خشکی و دریا رهائی می‌بخشد ، در آن حال که ( دشواریها و گرفتاریهای بزرگ به شما رو می‌کند و ) او را فروتنانه عَلَنی و نهانی به فریاد می‌خوانید ( و می‌گوئید : ) اگر خدا ما را از این اهوال برهاند ، سوگند می‌خوریم که از سپاسگزاران ( نعمت و فضیلت او ) باشیم‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« ظُلُمَات‌ » : تاریکیها . مراد اهوال و شدائد است . « تَدْعُونَهُ » : او را به فریاد می‌خوانید . این جمله حال ضمیر ( کُمْ ) در فعل ( یُنَجِّیکُمْ ) می‌باشد . « تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً » : آشکارا و پنهان . مفعول مطلق یا منصوب به نزع خافضند ، و یا این که حال بوده و به معنی مُعْلِنینَ وَ مُسِرّینَ می‌باشد .‏

سوره أنعام آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ قُلِ اللّهُ یُنَجِّیکُم مِّنْهَا وَمِن کُلِّ کَرْبٍ ثُمَّ أَنتُمْ تُشْرِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : خدا شما را از آن ( اهوال و شدائد ) و از هر غم و اندوهی می‌رهاند . سپس ( با این وجود برای او ) شما شریک و انباز می‌سازید ! ( شریک و انبازی که می‌دانید کاری از دست آنها ساخته نیست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَرْبٍ » : غم و اندوه .‏

سوره أنعام آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَى أَن یَبْعَثَ عَلَیْکُمْ عَذَاباً مِّن فَوْقِکُمْ أَوْ مِن تَحْتِ أَرْجُلِکُمْ أَوْ یَلْبِسَکُمْ شِیَعاً وَیُذِیقَ بَعْضَکُم بَأْسَ بَعْضٍ انظُرْ کَیْفَ نُصَرِّفُ الآیَاتِ لَعَلَّهُمْ یَفْقَهُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : خدا می‌تواند که عذاب بزرگی از بالای سرتان و یا از زیر پاهایتان بر شما بگمارد ( و شما را دچار بلاهای آسمانی و بمبارانهای هوائی یا بلاهای زمینی همچون زلزله‌ها و آتشفشانیها و انفجارهای مینها و دیگر موادّ منفجره جنگها سازد ) و یا این که کار را بر شما به هم آمیزد ( و در نتیجه حقیقت امر بر شما مشتبه شود ) و دسته‌دسته و پراکنده گردید ( و جنگها در میانتان برپا گرداند ) و برخی از شما را به جان برخی دیگر اندازد و گرفتار همدیگر سازد . بنگر که چگونه آیات ( قرآنی و دلائل جهانی خود ) را بیان و روشن می‌گردانیم تا بلکه ( بیندیشند و به خود بازگردند و حقیقت را ) بفهمند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَبْعَثَ » : بفرستد . برانگیزد . « یَلْبِسَکُمْ » : شما را به هم اندازد . شما را گروه گروه و دسته دسته سازد . کار را بر شما مشوّش و آمیخته کند . شما را دارای خواستها و آرزوهای مختلف و متناقض کند . « شِیَعاً » : جمع شیعه ، گروهها و دسته‌ها . حال ضمیر ( کُمْ ) یا مفعول مطلق ( یَلْبِسَ ) از غیر لفظ خود می‌باشد . « بَأْسَ » : جنگ . عذاب .‏

سوره أنعام آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَّبَ بِهِ قَوْمُکَ وَهُوَ الْحَقُّ قُل لَّسْتُ عَلَیْکُم بِوَکِیلٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قوم تو ( یعنی قریش و مردمان مکّه قرآن را باور نمی‌دارند و ) آن را تکذیب می‌نمایند ، و حال آن که قرآن حق است ( و جای تکذیب کردن ندارد ) . بگو : من حافظ و مسلّط بر شما نیستم ( و مأمور بررسی اعمال و مجازات شما نمی‌باشم و بلکه سر و کارتان با خدا است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَسْتُ عَلَیْکُم بِوَکیلٍ » : حافظ شما و مسؤول کردار و رفتارتان نمی‌باشم .‏

سوره أنعام آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ لِّکُلِّ نَبَإٍ مُّسْتَقَرٌّ وَسَوْفَ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر خبری ( که خداوند در قرآن بیان کرده است ) موعد خود دارد ( و در هنگام مقرّر و جای معیّن تحقّق می‌پذیرد ) و ( صدق این اخبار را به هنگام وقوع ) خواهید دانست ( و خواهید دید به چه عذابی گرفتار می‌آئید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَبَأٍ » : خبر . « مُسْتَقَرٌّ » : مکان استقرار و هنگام وقوع . مکان استقرار و جایگاه وقوع .‏

سوره أنعام آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا رَأَیْتَ الَّذِینَ یَخُوضُونَ فِی آیَاتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى یَخُوضُواْ فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ وَإِمَّا یُنسِیَنَّکَ الشَّیْطَانُ فَلاَ تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْرَى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرگاه دیدی کسانی به تمسخر و طعن در آیات ( قرآنیِ ) ما می‌پردازند ، از آنان روی بگردان ( و مجلس ایشان را ترک کن و با آنان منشین ) تا آن گاه که به سخن دیگری می‌پردازند . اگر شیطان ( چنین فرمانی را ) از یاد تو برد ( و دستور الهی را فراموش کردی ) ، پس از به خاطر آوردن ( و یاد کردن فرمان ، از پیش ایشان برخیز و ) با قوم ستمکار منشین .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَخُوضُونَ » : فرو می‌روند . یاوه‌سرائی می‌کنند . در اینجا مراد تمسخر قرآن و استهزاء دین و ایمان است ( نگا : نساء 140 و انعام / 70 ) . « امَّا یُنسِیَنَّکَ الشَّیْطَانُ » : اگر اهریمن آن را از یاد تو برد . در اینجا هر چند روی سخن به پیغمبر است ، ولی در حقیقت منظور پیروان او است . نسیان پیغمبران در اموری بوده است که مربوط به کار تبلیغ احکام دین و مقام رسالت نبوده و بلکه غفلت در موضوعات عادی از قبیل سهو در نماز بوده است و چنین فراموشی و غفلتی موجب اضاعه فریضه‌ای یا تحریم حلال و تحلیل حرام نگشته است ( نگا : کهف / 63 و 73 ، یوسف / 42 ) . « الذِّکْرَیا » : به یاد آوردن . متوجّه شدن . تذکّر .‏

سوره أنعام آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا عَلَى الَّذِینَ یَتَّقُونَ مِنْ حِسَابِهِم مِّن شَیْءٍ وَلَکِن ذِکْرَى لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کمترین چیزی از حساب آنان ( که درباره قرآن یاوه‌سرائی می‌کنند ) به حساب پرهیزگاران گرفته نمی‌شود ولیکن ( باید پرهیزگاران نشست و برخاستشان با چنین بزهکارانی برای پند و اندرز و ) تذکّر و ارشاد باشد ، تا این که ( از بیهوده‌گوئی دست بردارند و از عذاب خدا خویشتن را به دور داشته و ) پرهیزگاری کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذِکْرَیا » : پند و اندرزدادن . تذکیر و ارشاد . مرفوع است و مبتدای مؤخّر است : عَلَیْهِمْ ذِکْرَیا . یا منصوب است و مفعول مطلق فعل محذوف : عَلَیْهِمْ أَن یُذَکِّرُوهُمْ تَذْکِیراً .‏

سوره أنعام آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ وَذَرِ الَّذِینَ اتَّخَذُواْ دِینَهُمْ لَعِباً وَلَهْواً وَغَرَّتْهُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَذَکِّرْ بِهِ أَن تُبْسَلَ نَفْسٌ بِمَا کَسَبَتْ لَیْسَ لَهَا مِن دُونِ اللّهِ وَلِیٌّ وَلاَ شَفِیعٌ وَإِن تَعْدِلْ کُلَّ عَدْلٍ لاَّ یُؤْخَذْ مِنْهَا أُوْلَئِکَ الَّذِینَ أُبْسِلُواْ بِمَا کَسَبُواْ لَهُمْ شَرَابٌ مِّنْ حَمِیمٍ وَعَذَابٌ أَلِیمٌ بِمَا کَانُواْ یَکْفُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی را ترک کن که آئین ( فطری و آسمانی ) خود را به بازی و شوخی گرفته‌اند و زندگی دنیا آنان را گول زده است ( و آخرت را از یادشان برده است ) . و به آن ( زمزمه جاویدان قرآن ، پیوسته ایشان را ) پند و اندرز بده ( و بدانان بگو که در روز قیامت ) هرکسی در گرو اعمالی است که انجام داده است و مسؤول چیزهائی است که فراچنگ آورده است ، و بجز خدا برای ایشان یار و یاوری و میانجی و واسطه‌ای نیست ( تا مردمان را از عذاب دوزخ برهاند و به بهشت وارد گرداند ) . و اگر چنین کسی هرگونه فدیه و تاوانی ( که تو می‌دانی ، برای نجات خود ) بپردازد ، از او دریافت نمی‌گردد ( و پذیرفته نمی‌شود ) . آنان کسانی هستند که گرفتار اعمالی شده‌اند که کرده‌اند ( و به زندان چیزهائی دربندند که فراچنگ آورده‌اند ) . برای آنان به سبب کفری که می‌ورزیده‌اند ، نوشیدنی بسیار داغ و عذاب بس دردناکی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذَرْ » : ترک کن . رها کن . از ماده ( وذر ) . « غَرَّتْهُمْ » : گولشان زده است . فریبشان داده است . « ذَکِّرْ بِهِ » : بدان پند ده . مردمان را به قرآن راهنمائی و ارشاد کن . « أَن تُبْسَلَ » : تا دچار هلاکت نشود . تا هلاک نگردد . این که مرهون و محبوس شود . جمله مفعول لَهُ است و تقدیر چنین است : لِئَلاّ تُبْسَلَ ؛ مَخَافَةَ أَن تُبْسَلَ ؛ یا این که مفعولٌ‌بِهِ فعل ( ذَکِّرْ ) است . واژه ( تُبْسَلَ ) از ماده ( بَسْل ) به معنی حبس ، و هلاک است . « تَعْدِلْ » : فدیه دهد . تاوان و عوض دهد . « عَدْل‌ » : فدیه . عوض . قیمت . « أُبْسِلُوا بِمَا » : در گروِ چیزی هستند که . گرفتار چیزی هستند که . هلاک می‌گردند به سبب چیزی که . به زندان دوزخ گرفتار می‌آیند به سبب چیزی که . « شَرَابٌ » : نوشیدنی . نوشابه . « حَمِیمٍ » : آب داغ . آب بسیار گرم .‏

سوره أنعام آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ أَنَدْعُو مِن دُونِ اللّهِ مَا لاَ یَنفَعُنَا وَلاَ یَضُرُّنَا وَنُرَدُّ عَلَى أَعْقَابِنَا بَعْدَ إِذْ هَدَانَا اللّهُ کَالَّذِی اسْتَهْوَتْهُ الشَّیَاطِینُ فِی الأَرْضِ حَیْرَانَ لَهُ أَصْحَابٌ یَدْعُونَهُ إِلَى الْهُدَى ائْتِنَا قُلْ إِنَّ هُدَى اللّهِ هُوَ الْهُدَىَ وَأُمِرْنَا لِنُسْلِمَ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : آیا چیزی غیر از خدا را بخوانیم ( و عبادت و پرستش کنیم ) که نه سودی به حال ما دارد و نه زیانی‌ ؟ و آیا پس از آن که خداوند ما را هدایت بخشیده است ( و به سوی خود رهنمون کرده است ) به عقب بازگشت کنیم ( و از ایمان دست بکشیم و دیگر بار به کفر برگردیم‌ ؟ و ) بسان کسی ( باشیم و کنیم ) که شیاطین او را در زمین ( بیابانهای برهوت ) ویلان و سرگردان به دنبال خود کشند ، و دوستانی داشته باشد که او را به راه راست خوانند و به سوی خود فریاد دارند ( امّا او بدیشان گوش نکند و به دنبال شیاطین رود و گمراه‌تر و گمراه‌تر شود ؟ ) بگو : هدایت خداوند ، هدایت است و ( بجز اسلام ، ضلالت است ، و از سوی خدا ) به ما دستور داده شده است که فرمانبردار پروردگار جهانیان باشیم ( و منقاد او شویم و به فرمان او رویم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنَدْعُو » : آیا به فریاد خوانیم‌ ؟ آیا پرستش نمائیم‌ ؟ در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی به دنبال دارد . « إِسْتَهْوَتْهُ الشَّیَاطِینُ » : شیاطین او را وادار به رفتن و شتاب ورزیدن کنند . شیاطین او را سرگردان و ویلان کنند . شیاطین او را از راه به در برند و در جهان آواره و دربه در کنند . فعل ( إِسْتَهْوَتْ ) از ماده ( هوی ) است ، به معنی : رفتن . گمراه شدن . فرو افتادن . « حَیْرَانَ » : آواره و سرگردان . حال ضمیر ( هُ ) است و به دلیل وصفیّت غیرمنصرف بوده و مؤنّث آن ( حَیْری ) است . « لِنُسْلِمَ » : این است که تسلیم و منقاد شویم .‏

سوره أنعام آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَنْ أَقِیمُواْ الصَّلاةَ وَاتَّقُوهُ وَهُوَ الَّذِیَ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( از سوی خدا به ما دستور داده شده است ) این که نماز را به گونه شایسته بخوانید و از خدا بترسید و ( اوامر او را اجرا کنید ؛ چه ) او است که در پیشگاهش گردآورده می‌شوید ( و حساب و کتاب پس می‌دهید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ أَنْ أَقِیمُوا . . . » : این جمله عطف بر ( أُمِرْنَا لِنُسْلِمَ ) است ، و تقدیر چنین است : أُمِرْنا ِلاَنْ نُسْلِمَ وَ ِلاَنْ نُقیمَ .‏

سوره أنعام آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ بِالْحَقِّ وَیَوْمَ یَقُولُ کُن فَیَکُونُ قَوْلُهُ الْحَقُّ وَلَهُ الْمُلْکُ یَوْمَ یُنفَخُ فِی الصُّوَرِ عَالِمُ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ وَهُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او آن کسی است که آسمانها و زمین را به حق آفریده است ( و آنها را بیهوده نیافریده است و بلکه از روی حکمت و هدف ساخته است ) و هر وقت ( اراده خدا بر پیدایش چیزی قرار گیرد ، بدان ) می‌گوید : باش ! پس می‌شود . سخن او حق است ( و فرمان او شدنی ) و مالکیّت ( مطلق و تصرّف همه‌جانبه ) از آن او است ، در آن روزی که ( برای اعلان رستاخیز ) در صور دمیده شود . دانای آشکار و پنهان است ( و در کار او گذشته و حال و آینده یکسان است . او آگاه از همه چیزهائی است که نهان از حواسّ و ابصار ، یا قابل رؤیت در لیل و نهار است ) و او حکیم ( در کردار و ) آگاه ( از احوال انسان ، و مطّلع از بواطن و ظواهر جهان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِالْحَقِّ » : به حق نه باطل و بیهوده . آفرینش همه موجودات به اندازه و از روی آگاهی و برابر حکمت انجام گرفته است‌ ؛ نه از روی تصادف و بیهوده و عبث ( نگا : دخان / 38 و 39 ، مؤمنون / 115 و 116 ، آل‌عمران / 191 ) . « یَوْمَ یَقُولُ . . . » : روزی که می‌گوید . در اینجا مراد از روز ، وقت و زمان است . « الصُّورِ » : بوق . طرز و نوع صور و چگونگی دمیدن در آن جزو غیب است . « الْغَیْبِ » : آنچه نهان از دیدگان و به دور از دائره علم و نیروی روح مردمان است . « الشَّهَادَةِ » : آنچه آشکار و محسوس و دیدنی و فهمیدنی است و علم بشر بدان احاطه پیدا می‌کند ، و یا روح آدمی بدان دسترسی می‌یابد .‏

سوره أنعام آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ لأَبِیهِ آزَرَ أَتَتَّخِذُ أَصْنَاماً آلِهَةً إِنِّی أَرَاکَ وَقَوْمَکَ فِی ضَلاَلٍ مُّبِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( برای مردمان بیان کن چیزهائی را که رخ داد ) بدان گاه که ابراهیم به پدر خود آزر گفت : آیا بتهائی را به خدائی می‌گیری ! ! ( مگر زشت نیست که انسان عاقل ، سنگهای بی‌جان را پرستش و عبادت کند و در برابر تراشیده‌های دست خود کرنش برد ؟ ! ) . به حقیقت من تو را و قوم تو را در گمراهی آشکار ( و به دور از راه پروردگار ) می‌بینم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أبِیهِ ءَازَرَ » : پدرش که آزر نام داشت ( نگا : مریم / 41 - 45 ، توبه / 114 ، انبیاء / 52 ، شعراء / 70 ، زخرف / 26 ، ممتحنه / 4 ) . برخی واژه ( أَب ) را کنایه از عمو می‌دانند ، همان گونه که در سوره بقره آیه 133 آباء به معنی اجداد به کار رفته است . واژه ( ءَازَرَ ) عطف بیان است . « أَصْنَاماً » : جمع صنم . بتها . « ءَالِهَةً » : جمع إِله ، خدایان . مفعول دوم فعل ( تَتَّخِذُ ) است .‏

سوره أنعام آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ نُرِی إِبْرَاهِیمَ مَلَکُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلِیَکُونَ مِنَ الْمُوقِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و همان گونه ( که گمراهی قوم ابراهیم را در امر پرستش بتها به او نمودیم ، بارها و بارها نیز ) مُلک عظیم آسمانها و زمین را به ابراهیم نشان دادیم ، تا از زمره باورمندان راستین شود ( و بر راستای خداشناسی رود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُرِی‌ » : نشان می‌دهیم . در اینجا به معنی : نشان می‌دادیم . از مصدر ( إرائه ) باب افعال . « مَلَکُوتَ » : ملک عظیم . وزن ( فَعَلوت ) برای مبالغه به کار می‌رود . مانند : ( رحَمُوت ) : رحمت فراوان . ( رَهَبُوت ) : رهبت شدید و هراس زیاد . « وَلِیَکُونَ » : تا باشد . برخی حرف واو را زائد دانسته و برخی ( لِیَکُونَ ) را عطف بر فعل محذوفی شمرده‌اند و تقدیر را چنین دانسته‌اند : لِیَسْتَدِلَّ وَ لِیَکُونَ .‏

سوره أنعام آیه 76
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا جَنَّ عَلَیْهِ اللَّیْلُ رَأَى کَوْکَباً قَالَ هَذَا رَبِّی فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لا أُحِبُّ الآفِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( از جمله ) هنگامی که شب او را در برگرفت ( و تاریکی شب همه‌جا را پوشاند ) ستاره‌ای ( درخشان به نام مشتری یا زهره ) را دید ( بر سبیل فرض و إرخاءالْعِنان ) گفت : این پروردگار من است ! امّا هنگامی که غروب کرد ( برای ابطال عقیده ستاره‌پرستان موجود در آن محیط ) گفت : من غروب‌کنندگان را دوست نمی‌دارم ( و به عبادت چیزهای تغییرپذیر و زوال‌پذیر نمی‌گرایم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَنَّ عَلَیْهِ » : او را فرا گرفت . « اَفَلَ » : غروب کرد . « اْلآفِلِینَ » : غروب‌کنندگان .‏

سوره أنعام آیه 77
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا رَأَى الْقَمَرَ بَازِغاً قَالَ هَذَا رَبِّی فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَئِن لَّمْ یَهْدِنِی رَبِّی لأکُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و هنگامی که ماه را در حال طلوع ( در کرانه افق ) دید ( باز هم بر سبیل فرض و ارخاءالعنان ) گفت : این پروردگار من است ! ولی هنگامی که ( آن هم ) غروب کرد ، گفت : اگر پروردگارم مرا راهنمائی نکند ، بدون شکّ از زمره قوم گمراه ( و جمعیّت سرگشته در وادی کفر و ضلال ) خواهم بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَازِغاً » : طلوع‌کنان . حال ( قَمَر ) است .‏

سوره أنعام آیه 78
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا رَأَى الشَّمْسَ بَازِغَةً قَالَ هَذَا رَبِّی هَذَا أَکْبَرُ فَلَمَّا أَفَلَتْ قَالَ یَا قَوْمِ إِنِّی بَرِیءٌ مِّمَّا تُشْرِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و هنگامی که خورشید را در حال طلوع ( در کرانه افق ) دید ( دوباره بر سبیل فرض و ارخاءالعنان ) گفت : این پروردگار من است ( چرا که ) این بزرگتر ( از ستاره و ماه ) است ! امّا هنگامی که غروب کرد ، گفت : ای قوم من ! بیگمان من از آنچه انباز خدا می‌کنید بیزارم ( و تنها رو به خدا می‌دارم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذا » : این . ذکر ( هذا ) به صورت مذکّر بدین سبب است که مُشَارٌإِلَیْه ( شَیْء ) یا ( طالِع ) است . یعنی : هذا الشَّیْءُ . هذَا الطّالِعُ . « هذا رَبِّی‌ » : این جمله در هر سه آیه می‌تواند به صورت استفهام انکاری خوانده شود . یعنی : هذا رَبّی‌ ؟ ! آیا این خدای من است‌ ؟ ! ممکن نیست .‏

سوره أنعام آیه 79
‏متن آیه : ‏
‏ إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ حَنِیفاً وَمَا أَنَاْ مِنَ الْمُشْرِکِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان من رو به سوی کسی می‌کنم که آسمانها و زمین را آفریده است ، و من ( از هر راهی جز راه او ) به کنارم و از زمره مشرکان نیستم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَجْهِیَ » : رویم را . مراد از روکردنِ رو ، قصد پرستش و انجام عبادت است . « فَطَرَ » : آفریده است . پدیدار کرده است . « حَنیفاً » : حقّگرای برکنار از ادیان باطله و عقائد منحرفه . این واژه حال فاعل ضمیر ( تُ ) در فعل ( وَجَّهْتُ ) است ( نگا : بقره / 135 ) .‏

سوره أنعام آیه 80
‏متن آیه : ‏
‏ وَحَآجَّهُ قَوْمُهُ قَالَ أَتُحَاجُّونِّی فِی اللّهِ وَقَدْ هَدَانِ وَلاَ أَخَافُ مَا تُشْرِکُونَ بِهِ إِلاَّ أَن یَشَاءَ رَبِّی شَیْئاً وَسِعَ رَبِّی کُلَّ شَیْءٍ عِلْماً أَفَلاَ تَتَذَکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( با وجود این ) قوم ابراهیم با او به ستیزه پرداختند ( و وی را از خشم خدایان خود ترساندند . ابراهیم ) گفت : آیا شما را سزد که درباره خدا با من بستیزید ، و حال آن که مرا ( خداوند با دلائل روشن به سوی حق راهنمائی کرده و ) هدایت بخشیده است‌ ؟ من از آن چیزهائی که انباز خدا می‌کنید نمی‌ترسم ( چرا که می‌دانم از سوی آنها و از جانب کسی زیانی به من نمی‌رسد ) امّا اگر خدا بخواهد ضرر و زیان ( به کسی برسد ، بیگمان بدو ) می‌رسد . دانش پروردگارم همه‌چیز را در برگرفته است ( و خدای من از هر چیز آگاه است ، ولی خدایان شما از چیزی آگاهی ندارند ) . آیا یادآور نمی‌شوید ( و از خواب غفلت بیدار نمی‌گردید و متوجّه نیستید که چیزهای عاجز و درمانده مستحقّ پرستش نمی‌باشند ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَآجَّهُ » : با او مجادله کردند ( نگا : انبیاء / 51 - 70 و شعراء / 69 - 82 ) . « لآ أَخَافُ مَا تُشْرِکُونَ بِهِ » : از چیزی که آن را انباز خدا می‌کنید نمی‌ترسم . یعنی من هرگز از بتهای شما نمی‌ترسم ، زیرا آنها قدرتی ندارند که به کسی زیانی برسانند . « إِلاّ أَن یَشآءَ رَبِّی شَیْئاً » : مگر آن چیزی که خدا بخواهد . لیکن اگر خدا بخواهد زیانی به کسی برساند می‌تواند . واژه ( شَیْئاً ) مفعولٌ‌به است و یا مفعول مطلق است و به جای ( مَشیئَةً ) به کار رفته است و تقدیر چنین است : إِلاّ أَن یَشآءَ مَشِیئَةً . « عِلْماً » : تمییز است .‏

سوره أنعام آیه 81
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَیْفَ أَخَافُ مَا أَشْرَکْتُمْ وَلاَ تَخَافُونَ أَنَّکُمْ أَشْرَکْتُم بِاللّهِ مَا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ عَلَیْکُمْ سُلْطَاناً فَأَیُّ الْفَرِیقَیْنِ أَحَقُّ بِالأَمْنِ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چگونه من از چیزی که ( بی‌جان است و بت نام دارد و از روی نادانی ) آن را انباز ( خدا ) می‌سازید می‌ترسم‌ ؟ و حال آن که شما از این نمی‌ترسید که برای خداوند ( جهان که همه کائنات گواه بر یگانگی او است ) چیزی را انباز می‌سازید که خداوند دلیلی بر ( حقّانیّت پرستش ) آن برای شما نفرستاده است‌ ؟ پس کدام یک از دو گروه ( بت‌پرست و خداپرست ) شایسته‌تر به امن و امان ( و نترسیدن از مجازات یزدان ) است ، اگر می‌دانید ( که درست کدام و نادرست کدام است ) ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُلْطَاناً » : دلیل . برهان . « الْفَرِیقَیْنِ » : دو گروه . « أَحَقُّ » : شایسته‌تر . درخورتر . « الأمْنِ » : امنیّت . آرامش .‏

سوره أنعام آیه 82
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ آمَنُواْ وَلَمْ یَلْبِسُواْ إِیمَانَهُم بِظُلْمٍ أُوْلَئِکَ لَهُمُ الأَمْنُ وَهُم مُّهْتَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که ایمان آورده باشند و ایمان خود را با شرک ( پرستش چیزی با خدا ) نیامیخته باشند ، امن و امان ایشان را سزا است ، و آنان راه‌یافتگان ( راه حق و حقیقت ) هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَمْ یَلْبِسُوا » : آمیخته نکرده‌اند . « ظُلْم‌ » : شرک ( نگا : لقمان / 13 ) . « لَمْ یَلْبِسُوا إِیمَانَهُم بِظُلْمٍ » : مراد این که همراه ایمان به خدا ، در برابر دیگران نیز کرنش نمی‌برند و برای آنها قربانی و نذر نمی‌کنند و جلب منافع و دفع بلایا نمی‌خواهند و . . . ( نگا : یوسف / 106 ، عنکبوت / 61 - 65 ، زمر / 3 ) .‏

سوره أنعام آیه 83
‏متن آیه : ‏
‏ وَتِلْکَ حُجَّتُنَا آتَیْنَاهَا إِبْرَاهِیمَ عَلَى قَوْمِهِ نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مَّن نَّشَاء إِنَّ رَبَّکَ حَکِیمٌ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اینها دلائل ما بود که آنها را به ابراهیم عطاء کردیم ( تا ) در برابر قوم خود ( به کارشان گیرد ، و غروب ستارگان و خورشید و ماه را دلیل بر الوهیّت و وحدانیّت ما داند . او با همین دلائلِ کَوْنی بر آنان پیروز شد و برتری یافت ، و این سنّت ما است که با علم و حکمت ) هر کس را بخواهیم او را درجاتی بالا می‌بریم . ( ای پیغمبر ! ) پروردگار تو حکیم ( است و هر چیزی را در جای خود قرار می‌دهد و به جای خود می‌کند ، و ) آگاه است ( و می‌داند چه کسی مستحقّ رفعت است و چه کسی مستوجب ذلّت ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تِلْکَ » : این حُجَجِ باهره‌ی گذشته که ابراهیم از آنها سود جست .‏

سوره أنعام آیه 84
‏متن آیه : ‏
‏ وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ کُلاًّ هَدَیْنَا وَنُوحاً هَدَیْنَا مِن قَبْلُ وَمِن ذُرِّیَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَیْمَانَ وَأَیُّوبَ وَیُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَکَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به ابراهیم ، اسحاق و یعقوب ( فرزند اسحاق ) را عطاء نمودیم ( و افتخار این دو تن هم تنها در جنبه پیغمبرزادگی نبود ، بلکه مانند پدرشان ) آن دو را ( به سوی حقیقت و خوبی ) رهنمود کردیم . پیشتر نیز نوح را ( دستگیری و به سوی حق و نیکی ) ارشاد نمودیم . و از نژاد نوح ( هم کسانی همچون ) داود ، سلیمان ، ایّوب ، یوسف ، موسی و هارون را ( قبلاً هدایت و ارشاد کردیم ) و همان گونه ( که ابراهیم و همه این پیغمبران را پاداش دادیم ) محسنان را ( نیز بدانچه مستحقّ باشند ) پاداش می‌دهیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَلاًّ » و « نُوحاً » : منصوب به فعلهای ( هَدَیْنا ) هستند . « مِنْ ذُرِّیَّتِهِ » : از تبار و نژاد او . برخی مرجع ضمیر ( ه ) را ابراهیم و برخی نوح می‌دانند .‏

سوره أنعام آیه 85
‏متن آیه : ‏
‏ وَزَکَرِیَّا وَیَحْیَى وَعِیسَى وَإِلْیَاسَ کُلٌّ مِّنَ الصَّالِحِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و زکریّا ، یحیی ، عیسی ، و الیاس را ( نیز هدایت دادیم و ) همه آنان از زمره صالحان ( و بندگان شایسته ما ) بودند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« زَکَرِیَّا » : عطف بر ( هَارُونَ ) است .‏

سوره أنعام آیه 86
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِسْمَاعِیلَ وَالْیَسَعَ وَیُونُسَ وَلُوطاً وَکُلاًّ فضَّلْنَا عَلَى الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و اسماعیل ، الیَسَع ، یونس ، و لوط را ( نیز رهنمود کردیم ) و هر کدام ( از اینان ) را بر جهانیان ( زمان خود ) برتری دادیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُلاًّ » : هر کدام . منصوب به ( فَضَّلْنَا ) است .‏

سوره أنعام آیه 87
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنْ آبَائِهِمْ وَذُرِّیَّاتِهِمْ وَإِخْوَانِهِمْ وَاجْتَبَیْنَاهُمْ وَهَدَیْنَاهُمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و از میان پدران و فرزندان و برادرانشان ( گروه زیادی را رهنمود نمودیم و ) آنان را برگزیدیم و به راه راست ارشاد کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إجْتَبَیْنَاهُمْ » : آنان را برگزیدیم و برای رسالت خویش گلچین کردیم .‏

سوره أنعام آیه 88
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ هُدَى اللّهِ یَهْدِی بِهِ مَن یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَلَوْ أَشْرَکُواْ لَحَبِطَ عَنْهُم مَّا کَانُواْ یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( توفیق بزرگی که چنین شایستگان و برگزیدگانی بدان نائل آمدند ) توفیق خدائی است و خداوند هر کس از بندگانش را بخواهد بدان نائل می‌سازد . اگر ( این چنین شایستگانی - چه رسد به دیگران‌ - ) شرک می‌ورزیدند ، هر آنچه می‌کردند هدر می‌رفت ( و اعمال خیرشان ضائع می‌شد و خرمن طاعتشان به آتش شرک می‌سوخت ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَبِطَ » : باطل و پوچ گردید . بیهوده و بی‌نتیجه ماند . هدر رفت و ضائع شد .‏

سوره أنعام آیه 89
‏متن آیه : ‏
‏ أُوْلَئِکَ الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ وَالْحُکْمَ وَالنُّبُوَّةَ فَإِن یَکْفُرْ بِهَا هَؤُلاء فَقَدْ وَکَّلْنَا بِهَا قَوْماً لَّیْسُواْ بِهَا بِکَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان کسانیند که کتاب ( آسمانی ) و حکمت ( ربّانی ) و نبوّت ( یزدانی ) بدیشان دادیم . اگر ( این مشرکان مکّه و کافران معاصر تو ) نسبت بدان ( سه چیز ) کفر ورزند ( مهمّ نیست . زیرا ) ما کسانی را عهده‌دار ( حفظ و سودبردن از ) آن ( سه چیز ) می‌سازیم که نسبت بدان کفر نمی‌ورزند ( و بلکه همچون اهل مدینه به جان در راه آن می‌کوشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حُکْم‌ » : حکمت ، و آن شناخت اسرار شریعت و قراردادن هر چیز در جای خود و انجام کارها در جای مناسب است . دانش و بینش سودمند . قضاوت و داوری . « هؤُلآءِ » : اینان . مراد اهل مکّه و دیگر کافران هم‌عصر پیغمبر و همه کسانی است که همچون ایشان باشند . « قَوْماً لَیْسُوا . . . » : منظور اهل مدینه و انصار و همه کسانی است که طریق ایشان جویند و راه آنان پویند . « وَکَّلْنَا بِهَا » : عهده‌دار حفظ و بهره‌مند شدن از آن کردیم .‏

سوره أنعام آیه 90
‏متن آیه : ‏
‏ أُوْلَئِکَ الَّذِینَ هَدَى اللّهُ فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِهْ قُل لاَّ أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِکْرَى لِلْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان کسانیند که خداوند ایشان را هدایت داده است ( و توفیق رسیدن به راه حق و نیکی عطاء نموده است ) پس از هدایت ایشان پیروی کن ( و به راه ایشان برو . ای پیغمبر ! همان گونه که این پیغمبران به پیروان خود گفته‌اند ، تو نیز به پیروان خود ) بگو : من در برابر ( تبلیغ رسالت آسمانی و ابلاغ فرمان یزدانی ) پاداش و مزدی از شما نمی‌طلبم . این قرآن ( که تبلیغ آن وظیفه من است ) چیزی جز یادآوری و اندرز برای جهانیان نیست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِقْتَدِهْ » : اقتداء کن . پیروی کن . دنباله‌روی کن . حرف ( هْ ) در آخر آن ، هاء سکته است ( نگا : حاقّه / 19 و 20 و 25 و 26 و 29 ) . عربها این حرف را به واژه اضافه می‌کنند اگر بخواهند بر آن سکوت کنند و بایستند . « فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِهْ » : از هدایت ایشان پیروی و به راه آنان برو . مراد پیروی رسول از اصول دین و فضائل اخلاقی این بزرگان است‌ ؛ نه پیروی از فروع و قوانینی که قابل نسخ هستند . « ذِکْرَیا » : یادآوری و اندرز . تذکیر و ارشاد . این مصدر می‌تواند به جای اسم فاعل ، یعنی ( مذکّر ) گرفته شود و معنی : یادآوری کننده و اندرز دهنده داشته باشد .‏

سوره أنعام آیه 91
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا قَدَرُواْ اللّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قَالُواْ مَا أَنزَلَ اللّهُ عَلَى بَشَرٍ مِّن شَیْءٍ قُلْ مَنْ أَنزَلَ الْکِتَابَ الَّذِی جَاء بِهِ مُوسَى نُوراً وَهُدًى لِّلنَّاسِ تَجْعَلُونَهُ قَرَاطِیسَ تُبْدُونَهَا وَتُخْفُونَ کَثِیراً وَعُلِّمْتُم مَّا لَمْ تَعْلَمُواْ أَنتُمْ وَلاَ آبَاؤُکُمْ قُلِ اللّهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِی خَوْضِهِمْ یَلْعَبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کافران ، خدا ( و رحمت و حکمت او ) را چنان که باید نشناخته‌اند ، وقتی که می‌گویند : خداوند هیچ چیزی بر هیچ کسی فرو نفرستاده است ( و انسانی را به پیغمبری برنگزیده است ! ای پیغمبر ! به مشرکان و یهودیانی که با آنان هم‌رأی و هم‌صدا می‌گردند ، ) بگو : چه کسی کتابی را نازل کرده است که موسی آن را برای مردم آورده است و نوری ( رخشا ) و هدایتی ( راهنما ) بوده است‌ ؟ ( شما ای یهودیان ! ) آن را در کاغذهای ( پراکنده و صفحات جداگانه ) می نویسید و آن قسمت را ( که به مصلحت شما است و با آرزوهایتان می‌خواند ) نشان می‌دهید ، و بسیاری از آن را ( که شما را وادار به تصدیق قرآن و ایمان به نبوّت محمّد می‌دارد ) پنهان می‌کنید . و به شما ( ای یهودیان ! توسّط این قرآن ، از آئین یزدان و هدایت خدای منّان ) چیزهائی آموخته شده است که شما و پدران شما از آن باخبر نبوده‌اید . ( در پاسخِ پیشین ایشان ) بگو : خدا ( این قرآن را نازل کرده است ) و بگذار در باطل ( و یاوه‌سرائی ) خود ( فرو روند و ) به بازیچه پردازند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا قَدَرُوا اللهَ » : چنان که باید منزلت و عظمت خدا را نشناخته‌اند . به گونه لازم به قدر و شأن خدا پی نبرده‌اند . « نُوراً وَ هُدیً » : مُنوِّر و هادی . پرتوانداز و راهنما . حال ( الْکِتَابَ ) یا ضمیر ( ه ) در ( جَآءَ بِهِ ) است . « قَرَاطِیسَ » : جمع قِرْطاس ، کاغذ پاره ، صفحاتی که در آن کتابت و نگارش انجام گیرد ، اعم از کاغذ و غیره . « عُلِّمْتُم مَّا . . . » : آنچه توسّط قرآن به شما یاد داده شده است ( نگا : مائده / 15 و نمل / 76 ) . « قُلِ اللهُ » : واژه مبارک ( اللهُ ) فاعل فعل مقدّر یا مبتدای خبر محذوفی است . یعنی : أَنزَلَهُ اللهُ . أَللهُ أَنزَلَهُ . « ذَرْ » : ترک کن . رها کن . بگذار . از ماده ( وذر ) . « خَوْض‌ » : فرو رفتن در باطل مراد است .‏

سوره أنعام آیه 92
‏متن آیه : ‏
‏ وَهَذَا کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ مُبَارَکٌ مُّصَدِّقُ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَلِتُنذِرَ أُمَّ الْقُرَى وَمَنْ حَوْلَهَا وَالَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَهُمْ عَلَى صَلاَتِهِمْ یُحَافِظُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( قرآن ) کتابی است که ما آن را فرو فرستاده‌ایم ( همان گونه که تورات را قبلاً فرو فرستاده‌ایم ) . پرخیر و برکت است ( و تا به قیامت ماندگار می‌ماند ) . تصدیق‌کننده همه کتابهای ( آسمانی از قبیل تورات و انجیل ) است که پیش از آن نازل شده‌اند . ( آن را فرو فرستاده‌ایم ) تا با آن ( اهل ) مکّه و کسان دور و بر آن ( یعنی همه مردمان جهان ) را ( از خشم خدا ) بترسانی . کسانی که به آخرت ایمان دارند بدان ایمان می‌آورند ( چرا که امید به ثواب و هراس از عقاب ایشان را بدین امر وا می‌دارد . و هم بدان سبب ) آنان بر ( ادای به موقع و به گونه شایسته ) نماز خود ، محافظت می‌ورزند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُبَارَکٌ » : پرخیر و برکت . دراز آهنگ و دیرپای . « مَا بَیْنَ یَدَیْهِ » : مراد همه کتابهای آسمانی پیش از قرآن است . « أُمَّ الْقُرَیا » : مراد مکّه است که از هر سو مسلمانان رو بدان می‌دارند و به سوی آن نماز می‌خوانند . « مَنْ حَوْلَهَا » : کسانی که در پیرامون مکّه در همه اقطار زمین زندگی کرده و می‌کنند ( نگا : انعام / 19 و 90 ، فرقان / 1 ، سبأ / 28 ) .‏

سوره أنعام آیه 93
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ کَذِباً أَوْ قَالَ أُوْحِیَ إِلَیَّ وَلَمْ یُوحَ إِلَیْهِ شَیْءٌ وَمَن قَالَ سَأُنزِلُ مِثْلَ مَا أَنَزلَ اللّهُ وَلَوْ تَرَى إِذِ الظَّالِمُونَ فِی غَمَرَاتِ الْمَوْتِ وَالْمَلآئِکَةُ بَاسِطُواْ أَیْدِیهِمْ أَخْرِجُواْ أَنفُسَکُمُ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا کُنتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللّهِ غَیْرَ الْحَقِّ وَکُنتُمْ عَنْ آیَاتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چه کسی ستمکارتر است از کسی که دروغی بر خدا ببندد ( و بگوید که کتابی بر کسی نازل نشده است . یا این که بگوید : خدا را فرزند و انباز است ) یا این که بگوید : به من وحی شده است ، و بدو اصلاً وحی نشده باشد ( از قبیل : مُسَیْلمه کذّاب و أَسْوَد عَنسی و طُلَیْحه أَسَدی . ) و یا کسی که بگوید : من هم همانند آنچه خدا ( بر محمّد ) نازل کرده است خواهم آورد ! ( چرا که قرآن افسانه‌های گذشتگان است و شعری بیش نیست ، اگر بخواهم مثل آن را می‌گویم و می‌سرایم ! ) . اگر ( حال همه ستمگران ، از جمله این ) ستمکاران را ببینی ( و بدانی که چه وضع نابهنجار و دور از گفتاری دارند ) در آن هنگام که در شدائد مرگ فرو رفته‌اند و فرشتگان دستهای خود را ( به سوی آنان ) دراز کرده‌اند ( و بر بناگوششان تپانچه و بر پشتشان تازیانه می‌زنند و بدیشان می‌گویند : اگر می‌توانید از این عذاب الهی ) خویشتن را برهانید . این زمان به سبب دروغهائی که بر خدا می‌بستید و از ( پذیرش ) آیات او سرپیچی می‌کردید ، عذاب خوارکننده‌ای می‌بینید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إفْتَرَیا » : سرهم کرد . به هم بافت . « لَوْ تَرَیا » : اگر می‌دیدی . اگر می‌دانستی . « غَمَرَاتِ » : جمع غَمْرَة ، شدائد . « أَخْرِجُوا أَنفُسَکُمْ » : جان بدهید . قالب تهی کنید . خویشتن را برهانید . خود را از این عذاب به در کشید . « أَلْیَوْمَ » : امروز . مراد زمان است که هنگام جان کندن است و سرآغاز عذاب آخرت می‌باشد ؛ و یا منظور روز قیامت است . « الْهُونِ » : ذلّت و خواری . در اینجا به معنی پست‌کننده و خوارکننده است . « تَسْتَکْبِرُونَ » : خویشتن را بزرگتر از آن می‌دیدید که آیات خدا را بپذیرید . از روی دشمنانگی خود را فراتر می‌گرفتید از این که .‏

سوره أنعام آیه 94
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ جِئْتُمُونَا فُرَادَى کَمَا خَلَقْنَاکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَتَرَکْتُم مَّا خَوَّلْنَاکُمْ وَرَاء ظُهُورِکُمْ وَمَا نَرَى مَعَکُمْ شُفَعَاءکُمُ الَّذِینَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فِیکُمْ شُرَکَاء لَقَد تَّقَطَّعَ بَیْنَکُمْ وَضَلَّ عَنکُم مَّا کُنتُمْ تَزْعُمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( روز رستاخیز پروردگار به مردم می‌فرماید : اکنون ) شما تک و تنها ( و به دور از خویشان و یاران و مال دنیا ، حیات دوباره یافته‌اید و برای حساب و کتاب ، یک‌یک و لخت و عور ) به سوی ما برگشته‌اید ؛ همان گونه که روز نخست شما را آفریدیم ( و برهنه و عریان و بدون هیچ گونه توشه و توان ، به صحنه جهان گسیل داشتیم ) و هرچه به شما داده بودیم ، از خود به جای گذاشته‌اید ( و دست خالی بدینجا آمده‌اید ) و میانجیگرانی را با شما نمی‌بینیم که گمان می‌بردید ( در نزد خدا به یاریتان می‌شتابند و ) آنان در خودِ ( پرستش و عبادت ) شما شریک ( و سهیم با خدا ) هستند ! دیگر پیوند شما گسیخته است ( و روابط خویشی و دوستی و پدری و فرزندی و فرمانبری و فرماندهی پاک بریده است و تمام پندارها و تکیه‌گاهها ) و چیزهائی که گمان می‌بردید ( که کاری از آنها ساخته است ) از ( دید ) شما گم و ناپدید گشته است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فُرَادَیا » : جمع فَرْد یا فَرید ، یک‌یک . تک و تنها . بریده و جدای از یاران و بتان و اموال و اولاد . حال ضمیر ( و ) است . « خَوَّلْنَاکُمْ » : به شما داده‌ایم . بهره شما کرده‌ایم . « شُفَعَآءَ » : میانجیگران . مراد اشخاص و چیزهائی است که در بزرگ‌داشتشان می‌کوشیدند و به نامشان قربانی می‌کردند و برایشان نذر و نذور می‌نمودند ، تا در پیشگاه خدا برای آنان شفاعت کنند و ایشان را به خدا نزدیک گردانند . ( نگا : انعام / 136 ، یونس / 18 ، زمر / 43 ) . « زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فِیکُمْ شُرَکَآءُ » : گمان می‌بردید که آنان در اداره امور و پرورش نفوس شما با خدا شریک و سهیمند ، و لذا مستحق عبادت و پرستش می‌باشند . « تَقَطَّعَ بَیْنَکُمْ » : میانتان جدائی افتاد . فاعل ( تَقَطَّعَ ) از سیاق کلام مفهوم است که ( ما ) است . تقدیر چنین است : تَقَطَّعَ ما بَیْنَکُمْ مِنَ الرَّوابِطِ .‏

سوره أنعام آیه 95
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ اللّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَى یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَیِّتِ مِنَ الْحَیِّ ذَلِکُمُ اللّهُ فَأَنَّى تُؤْفَکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این خدا است که دانه و هسته را می‌شکافد ( و گیاه و درخت از آنها می‌رویاند . همو است که ) زنده را از مرده ، و مرده را از زنده بیرون می‌آورد ( از قبیل آفریدن انسان از خاک ، و تولید شیر از حیوان ) . این ( چنین قادر توانائی ) خدای شما است . پس چگونه ( پس از این بیان ، از عبادت یزدان به عبادت دیگران می‌گرائید ، و از حق ) منحرف می‌شوید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَالِقُ » : شکافنده . پدیدآورنده . « الْحَبِّ » : دانه . « النَّوَیا » : هسته . « مُخْرِجُ » : بیرون آورنده . « أَنَّیا » : چگونه‌ ؟ « تُؤْفَکُونَ » : منصرف و منحرف می‌گردید . برگردانده می‌شوید .‏

سوره أنعام آیه 96
‏متن آیه : ‏
‏ فَالِقُ الإِصْبَاحِ وَجَعَلَ اللَّیْلَ سَکَناً وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ حُسْبَاناً ذَلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او است که صبح ( سیمین را از شب قیرین ) پدیدار ساخته است ( تا زندگان برای کسب معاش به تلاش ایستند ) و شب را مایه آرامش ( و آسایش جسم و جان ، ) و خورشید و ماه را وسیله حساب ( مردمان در امور روزمرّه عبادی و تجاری خود ) کرده است . این ( نظم بدیع و نظام استوار ) سنجش دقیق و تدبیر محکّم ( دادار متعالی است که ) چیره ( بر جهان و ) آگاه ( از همه چیز آن ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الإِصْبَاحِ » : صبح . بامداد . مصدری است که بامداد بدان نامگذاری شده است . « حُسْبَاناً » : شمارش . حساب . همچون کُفران و شکران ، مصدر ثلاثی مجرّد است . « تَقْدِیر » : اندازه‌گیری . سنجش . تدبیر استوار .‏

سوره أنعام آیه 97
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُواْ بِهَا فِی ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و او آن کسی است که ستارگان را برای شما آفریده است تا ( در شبهای سفر ) در تاریکیهای خشکی و دریا بدانها رهنمود شوید . ما آیات ( قرآنی و نشانه‌های جهانی خود ) را برای کسانی بیان داشته‌ایم که ( معانی آیات قرآنی و نشانه‌های جهانی را ) می‌دانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَعَلَ » : آفریده است . « فَصَّلْنَا » : بیان داشته‌ایم . روشن ساخته‌ایم .‏

سوره أنعام آیه 98
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِیَ أَنشَأَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَمُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَفْقَهُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و او کسی است که شما را از یک شخص آفریده است که ( آدم است و او هم از خاک زمین است و زمین هم در مدّت حیات ) محلّ استقرار و ( پس از مرگ ) محلّ تسلیم ( به خاک شما ) است . ما آیات ( قرآنی و نشانه‌های جهانی خود ) را برای کسانی بیان داشته‌ایم که ( آیات قرآنی و نشانه‌های جهانی را چنان که باید ) می‌فهمند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَفْسٍ وَاحِدَةٍ » : یک کس . مراد آدم‌ ( ع ) است . « مُسْتَقَرٌ » : محلّ استقرار و زندگی آدمیان در روی زمین . « مُسْتَوْدَعٌ » : محلّ به امانت سپردن آدمیان پس از مرگ . مراد گور است که تا روز رستاخیز آرامگاه آدمیان است . « فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ » : مراد این که اصل انسانها که خاک است ، محلّ حیات و ممات مردمان است . یا این که انسانها که از آدم پدیدار گشته‌اند ، گروهی از نطفه‌ها در پشت آنان استقرار می‌پذیرد ، و گروهی از نطفه‌ها در رحم ایشان به ودیعت نهاده می‌شود . در این صورت مراد از ( مستقرّ ) مرد ، و مراد از ( مستودَع ) زن خواهد بود .‏

سوره أنعام آیه 99
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِیَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ کُلِّ شَیْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِراً نُّخْرِجُ مِنْهُ حَبّاً مُّتَرَاکِباً وَمِنَ النَّخْلِ مِن طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِیَةٌ وَجَنَّاتٍ مِّنْ أَعْنَابٍ وَالزَّیْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهاً وَغَیْرَ مُتَشَابِهٍ انظُرُواْ إِلِى ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَیَنْعِهِ إِنَّ فِی ذَلِکُمْ لآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و او کسی است که از ( ابرِ ) آسمان ، آب ( باران ) فرو می‌فرستد ، و ما ( که خدائیم ، با قدرت سترگ خود ) به وسیله آن آب ، همه رُستنیها را می‌رویانیم و از رُستنیها سبزینه بیرون می‌آوریم ، و از آن سبزینه ، دانه‌های تنگاتنگ یکدیگر ، و از شکوفه‌های درخت خرما خوشه‌های آویزان نزدیک بهم و در دسترس ، و باغهای انگور و زیتون و انار پدید می‌سازیم که ( در شکل و مزه و بو و سود ) همگون و یا غیرهمگونند . بنگرید به میوه نارس و رسیده یکایک آنها ، آن گاه که میوه دادند . بیگمان در این ( گوناگونی درونی و بیرونی و تغییر آغاز و انجام میوه‌ها ) نشانه‌ها و دلائل ( خداشناسی ) است برای کسانی که ( حق را می‌پذیرند و بدان ) ایمان می‌آورند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّمَآءِ » : آسمان . بالای سر . مراد ابر است ( نگا : نور / 43 ، واقعه / 69 ) . « فَأَخْرَجْنَا » : عطف متکلّم بر غائب برای التفات است . « نَبَاتَ کُلِّ شَیْءٍ » : گیاهان و رُستنیهای گوناگون . گیاهان و رُستنیهای مورد نیاز همه‌چیز ، اعم از انسان و حیوان و اشیاء . « خَضِراً » : سبز و تازه . سبزینه یا کلروفیل که منشأ اصلی دانه‌ها و میوه‌ها است ( نگا : قصّة‌الایمان ، صفحه 345 ) . « مُتَرَاکِباً » : تنگاتنگ یکدیگر . متراکم . « طَلْع‌ » : شکوفه خرما . میوه کال خرما . « مِن طَلْعِهَا » : این عبارت بدل جزء از کلّ ( مِنَ الْنَّخْلِ ) است و در آن عامل تکرار شده است . « قِنْوَانٌ » : جمع قِنْو ، خوشه‌های خرما . « دَانِیَةٌ » : در دسترس . نزدیک . « یَنْع‌ » : رسیده . « أُنظُروا إِلَیا ثَمَرِهِ . . . » : نگریستن به معنی دقّت و وارسی است و چه بسا خداوند بزرگوار خواسته باشد مؤمنان را متوجّه این نکته فرماید که گیاهان نیز دارای نر و ماده هستند . ضمیر ( ه ) به جمیع درختان و همچنین یکایک آنها برمی‌گردد .‏

سوره أنعام آیه 100
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلُواْ لِلّهِ شُرَکَاء الْجِنَّ وَخَلَقَهُمْ وَخَرَقُواْ لَهُ بَنِینَ وَبَنَاتٍ بِغَیْرِ عِلْمٍ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا یَصِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( کافران با این همه دلائل روشن ) فرشتگان و اهریمنان را شرکاء خدا می‌سازند ؛ در حالی که خداوند خودِ آنان و همه ملائکه و شیاطین را آفریده است . ( لذا با اطّلاع از این موضوع ، سزاوار نیست جز آفریدگار را بپرستند و آفریدگانی همچون خود را عبادت کنند ) . کافران از روی نادانی ، پسران و دخترانی برای خدا به هم می‌بافند ( و مسیحیان گمان می‌برند که مسیح پسر خدا است ، و یهودیان عُزَیر را پسر خدا می‌دانند ، و برخی از مشرکان عرب نیز فرشتگان را دختران خدا می‌دانستند ! ) . خداوند منزّه ( از همه این نقصها و عیبها ) و به دور از این صفاتی است که او را بدانها توصیف می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْجِنَّ » : موجودات ناپیدا و پوشیده از حسّ انسان ، که مراد اهریمنان و یا فرشتگان است . جنّ که آفریدگانی نهان از دیدگانند . این واژه می‌تواند مفعول اوّل فعل ( جَعَلوا ) و ( شُرَکآءَ ) مفعول دوم آن باشد و برعکس . یا این که ( شُرَکاءَ ) مفعول اوّل و ( لِلّهِ ) مفعول دوم ، و ( الْجنّ ) بدل بشمار آید . « خَلَقَهُمْ » : آنان را آفریده است . مراد از ( هُمْ ) کافران ، یا فرشتگان و اهریمنان و جنّیان است . « خَرَقُوا » : از پیش خود ساخته‌اند . سرهم کرده‌اند . به هم بافته‌اند .‏

سوره أنعام آیه 101
‏متن آیه : ‏
‏ بَدِیعُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَنَّى یَکُونُ لَهُ وَلَدٌ وَلَمْ تَکُن لَّهُ صَاحِبَةٌ وَخَلَقَ کُلَّ شَیْءٍ وهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا کسی است که آسمانها و زمین را از نیستی به هستی آورده است . چگونه ممکن است فرزندی داشته باشد ، در حالی که او همسری ندارد ؟ ( همسر و فرزند باید از جنس شوهر باشد و خدا یگانه و بی‌همتا است ) و همه چیز را او آفریده است ( از جمله اشخاص و اشیائی را که شریک او می‌سازند ) و او آگاه از هر چیز است ( و آنچه گویند و کنند از چشم خدا پوشیده نمی‌ماند و بی‌پاداش و پادافره نمی‌گردد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَدِیعُ » : کسی که چیزها را بدون مُدِل و نمونه قبلی پدید می‌آورد . نوآفرین . « أَنّیا » : چگونه ؟ « صَاحِبَةٌ » : همسر .‏

سوره أنعام آیه 102
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکُمُ اللّهُ رَبُّکُمْ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ خَالِقُ کُلِّ شَیْءٍ فَاعْبُدُوهُ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ وَکِیلٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن ( متّصف به صفات کمال است که ) خدا و پروردگار شما است . جز او خدائی نیست‌ ؛ و او آفریننده همه چیز است . پس وی را باید بپرستید ( و بس‌ ؛ چرا که تنها او مستحقّ پرستش است ) و حافظ و مدبّر همه چیز است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَکِیل‌ » : محافظ و مدبّر . سرپرست و مراقب .‏

سوره أنعام آیه 103
‏متن آیه : ‏
‏ لاَّ تُدْرِکُهُ الأَبْصَارُ وَهُوَ یُدْرِکُ الأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چشمها ( کُنْهِ ذات ) او را درنمی‌یابند ، و او چشمها را درمی‌یابد ( و به همه دقائق و رموز آنها آشنا است ) و او دقیق ( است و با علم کامل و اراده شامل خود به همه ریزه‌کاریها آشنا ، و از همه چیزها ) آگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَصَآئِرُ » : جمع بَصیرة ، بینش درون . دلائل متقن و براهین روشن . در اینجا مراد قرآن و حجّتهای واضح موجود در آن است . « أَبْصَرَ » : دید . با چشم بصیرت به تأمّل و دقّت پرداخت . آگاه گردید ( نگا : اعراف / 201 ) . « عَمِیَ » : کور و نابینا گردید . از دید او پنهان ماند . مراد این است که از مشاهده حق چشمان خود را بست و بدان پشت کرد . « حَفِیظ‌ » : حافظ . مراقب .‏

سوره أنعام آیه 104
‏متن آیه : ‏
‏ قَدْ جَاءکُم بَصَآئِرُ مِن رَّبِّکُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ عَمِیَ فَعَلَیْهَا وَمَا أَنَاْ عَلَیْکُم بِحَفِیظٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! بگو به مردمان : ) بیگمان دلائل روشنی و حجّتهای مبرهنی از سوی پروردگارتان ( در قرآن ) برایتان آمده است ( و راه حق را برایتان پیدا و هویدا ساخته است ) . پس هر که ( از آنها سود جوید و در پرتو آنها حق را ) ببیند ( سود آن ) برای خودش بوده ، و هرکه کور شود ( و چشم دیدن حق را نداشته باشد و در پرتو دلائل و براهین ، راه حق نپوید ) به زیان خود کار می‌کند ، و من حافظ و مراقب ( رفتار و کردار ) شما نمی‌باشم . ( بلکه من تنها پیغمبرم و وظیفه من تبلیغ اوامر و نواهی یزدان جهان است . این خداوند است که اعمال شما را می‌پاید و سزا و جزای همگان را می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُصَرِّفُ » : به شیوه‌ها و گونه‌های مختلف بیان می‌کنیم و توضیح می‌دهیم . « لِیَقُولُوا » : بگذار بگویند که . تا بگویند که . این واژه ، عطف بر فعل مقدّری است و تقدیر چنین می‌شود : لِیَجْحَدُوا وَ لِیَقُولُوا . حرف لام در اینجا لام عاقبت یا صَیْرورت نام دارد ( نگا : قصص / 8 ) . « دَرَسْتَ » : درس‌خوانده‌ای . مراد این است که کافران می‌گویند : تو کتابهای آسمانی گذشته را فرا گرفته‌ای و قرآن را از روی آنها و در پیش مردمان آموخته‌ای ( نگا : نحل / 103 و فرقان / 4 و 5 ) . « لِنُبَیِّنَهُ » : تا آن را بیان داریم . مرجع ضمیر ( هُ ) واژه ( الْقُرءَانِ ) محذوف است که از سیاق کلام پیدا است و یا ( الآیاتِ ) به اعتبار تأویل به ( الْکِتاب ) است .‏

سوره أنعام آیه 105
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ نُصَرِّفُ الآیَاتِ وَلِیَقُولُواْ دَرَسْتَ وَلِنُبَیِّنَهُ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همان گونه ( که بیشتر نشانه‌های جهانی و آیه‌های قرآنی را به صورتهای مختلف بیان داشتیم ، دیگر ) آیات ( قرآنی ) را به شکلهای گوناگون بیان می‌داریم ( تا گروهی از مردمان از آنها درس خداشناسی بیاموزند و گروه دیگری راه انکار در پیش گیرند ) و بگویند : تو درس خوانده‌ای ( و قرآن را از دیگران نه از خدا آموخته‌ای . هدف ما این است که ) آن را برای کسانی روشن سازیم که علم و آگاهی دارند ( و حق را از ناحق تشخیص می‌دهند و حقیقت را می‌پذیرند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَعْرِضْ » : اعتناء مکن . اهمّیّت مده ( نگا : المراغی ) .‏

سوره أنعام آیه 106
‏متن آیه : ‏
‏ اتَّبِعْ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) پیروی کن از آنچه از سوی پروردگارت به تو وحی شده است . هیچ خدائی جز او وجود ندارد . به مشرکان اعتناء مکن ( و دشمنانگیِ آنان و سخنان ایشان را ناچیز انگار ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَکِیل‌ » : مراقب احوال و مسؤول اعمال .‏

سوره أنعام آیه 107
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ شَاء اللّهُ مَا أَشْرَکُواْ وَمَا جَعَلْنَاکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظاً وَمَا أَنتَ عَلَیْهِم بِوَکِیلٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر خدا می‌خواست ( که او را به یگانگی بپرستند ، ایشان را با قدرت و قوت خویش وادار به این کار می‌کرد و از خود اختیاری نمی‌داشتند ، و هرگز ) شرک نمی‌ورزیدند ( ولیکن آنان را به خود واگذاشته است تا به اختیار نه به اجبار راه یزدان یا راه شیطان را در پیش گیرند ) و ما تو را مراقب ( اعمال و مسؤول افعال ) ایشان نکرده‌ایم و ما تو را مکلّف نساخته‌ایم که احوال آنان را اصلاح و امور ایشان را روبراه سازی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَسُبُّوا » : دشنام ندهید . « الَّذِینَ » : کسانی را که . اگر مراد از ( الَّذِینَ ) خود مشرکان باشد ، معنی چنین می‌شود که دشنام به معبودها و بتهای مشرکان در اصل دشنام به خود آنان است . معبودها و بتهائی که . با توجّه بدین معنی ، به کار رفتن ( الَّذِینَ ) بنابر عقیده مشرکان است که معبودها و بتهای خود را متصرّف در امور می‌بینند و همچون ذوی‌العقول می‌پندارند . یا بر اثر تغلیب ذوی‌العقولی است از قبیل : فرشتگان ، عیسی ، عُزَیر و غیره که با دیگر چیزها پرستش می‌کنند . « یَدْعُونَ » : می‌پرستند . « عَدْواً » : تجاوزکردن از حق و گرائیدن به باطل . حال یا مفعولٌ‌له است .‏

سوره أنعام آیه 108
‏متن آیه : ‏
‏ وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَیَسُبُّواْ اللّهَ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذَلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِم مَّرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مؤمنان ! ) به معبودها و بتهائی که مشرکان بجز خدا می‌پرستند دشنام ندهید تا آنان ( مبادا خشمگین شوند و ) تجاوزکارانه و جاهلانه خدای را دشنام دهند . همان گونه ( که معبودها و بتها را در نظر اینان آراسته‌ایم ) برای هر ملّتی و گروهی کردارشان را آراسته‌ایم . ( هرکسی کار خود را زیبا می‌بیند . بزهکار بر اثر تکرار گناه قبح آن در نظرش زدوده می‌شود و بر اثر وسوسه شیطانی و نفسانی زشت زیبا جلوه‌گر می‌گردد . به هر حال ) عاقبت بازگشتشان به سوی خدایشان است و خدا آنان را از آنچه کرده‌اند آگاه می‌سازد ( و پاداش و پادافره نیکان و بدان را خواهد داد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَقْسَمُوا » : قسم یاد کردند . « جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ » : با همه تاب و توان خود در مؤکّد کردن سوگندهایشان . ( جَهْدَ ) مصدر است و به عنوان حال به کار رفته و به معنیِ ( جاهِدینَ ) است . یا منصوب به نزع خافض است و تقدیر چنین می‌شود : أَقْسَمُوا بِجَهْدِ أَیْمانِهِم ، أَیْ : أَوْکَدِها . . . « بِهَا » : به آن معجزات . چرا که ایمان بدانها ایمان به پیغمبر است . به سبب آن معجزات . « مَا یُشْعِرُکُمْ ؟ » : شما چه می‌دانید ؟ واژه ( ما ) استفهام انکاری است . یعنی شما این امر ثابت در نزد خدا و مکنون در عالم غیب را نمی‌دانید و خدا می‌داند که اگر چنین معجزاتی بیاید باز هم ایمان نمی‌آورند .‏

سوره أنعام آیه 109
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَقْسَمُواْ بِاللّهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ لَئِن جَاءتْهُمْ آیَةٌ لَّیُؤْمِنُنَّ بِهَا قُلْ إِنَّمَا الآیَاتُ عِندَ اللّهِ وَمَا یُشْعِرُکُمْ أَنَّهَا إِذَا جَاءتْ لاَ یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مشرکان با همه توان و با تأکید هر چه بیشتر ، به خدا سوگند می‌خورند که اگر معجزه‌ای ( از نوع آن معجزاتی که در سوره اسراء : آیه‌های 92 و 93 خواسته‌اند ) برای آنان آورده شود به سبب آن ایمان می‌آورند . بگو : معجزات از سوی خدا است و ( برابر میل او انجام می‌پذیرد و در اختیار من نیست . ای مؤمنان ! ) شما چه می‌دانید ؟ اگر ( این معجزاتی که خواسته‌اند ) بدیشان نموده شود ( باز هم ) ایمان نمی‌آورند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّطِیفُ » : دقیق . آشنا به ریزه‌کاریها و دقائق اشیاء .‏

سوره أنعام آیه 110
‏متن آیه : ‏
‏ وَنُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَأَبْصَارَهُمْ کَمَا لَمْ یُؤْمِنُواْ بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَنَذَرُهُمْ فِی طُغْیَانِهِمْ یَعْمَهُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( شما ای مؤمنان ! نمی‌دانید که به هنگام وقوع معجزات حسّی ) ما دلها و چشمهای آنان را ( در دریای تخیّلات و توهمات و در میان امواج تأویلات و احتمالات ) واژگونه و حیران می‌گردانیم ( و بعد از نزول معجزات ) همان گونه خواهند بود که در آغاز بودند ، و ایشان را به خود وا می‌گذاریم تا در طغیان و سرکشی خود سرگردان و ویلان شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُقَلِّبُ » : غوطه‌ور می‌کنیم و زیر و رو می‌نمائیم . واژگونه و سرگشته می‌نمائیم . « نَذَرْهُمْ » : آنان را ترک می‌گوئیم و به حال خود وامی‌گذاریم . از ماده ( وذر ) است . « یَعْمَهُونَ » : سرگشته شوند . از ماده ( عَمَه ) به معنی کوردلی و سرگردانی . ( عَمَه ) و ( عَمیً ) هر دو در اصل به معنی کوری است‌ ؛ جز این که اوّلی برای ( بَصیرت ) و دومی برای ( بَصَر ) است . ( نگا : حجر / 14و15 )‏

سوره أنعام آیه 111
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ أَنَّنَا نَزَّلْنَا إِلَیْهِمُ الْمَلآئِکَةَ وَکَلَّمَهُمُ الْمَوْتَى وَحَشَرْنَا عَلَیْهِمْ کُلَّ شَیْءٍ قُبُلاً مَّا کَانُواْ لِیُؤْمِنُواْ إِلاَّ أَن یَشَاءَ اللّهُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ یَجْهَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ما ( درباره درخواست مشرکان کوتاهی نمی‌کردیم و مثلاً ) فرشتگانی را به پیش ایشان می‌فرستادیم ( و با چشم سر آنان را می‌دیدند ) و مردگانی ( را زنده می‌کردیم و در برابر دیدگانشان سر از گورها بدر می‌آوردند و درباره صدق محمّد ) با ایشان سخن می‌گفتند ، و همه‌چیز را آشکارا در برابر آنان گرد می‌آوردیم ( تا جملگی حق را رویاروی برای ایشان بیان و بر آن گواهی دهند ) آنان ایمان نمی‌آوردند مگر این که خدا می‌خواست ( و خدا هم سنّت خود را برای کسانی تغییر نمی‌دهد که زنگ جاهلیّت بر دل آنان نشسته است و بینش ایشان را تباه کرده است ) ولیکن بیشتر آنان ( از این واقعیّت که سنّت خدا درباره انسانها تغییر ناپذیر است بی‌خبرند و حقیقت امر را ) نمی‌دانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَشَرْنَا » : جمع کردیم . گرد آوردیم . « قُبُلاً » : مصدر است و به معنی مقابل و رویاروی . یا جمع ( قَبیل ) است به معنی کفیل و ضامن . در این صورت معنی چنین می‌شود : اگر همه چیز را دوروبر آنان جمع کنیم و بر حقّانیّت دین شهادت دهند و صداقت آن را ضمانت کنند . یا جمع ( قَبیل ) است و به معنی گروه و جماعت . در این صورت معنی چنین می‌شود : اگر همه چیز را گروه گروه به پیش ایشان گسیل داریم و در برابر آنان گرد آوریم . منصوب است چون حال ( کلّ شَیْءٍ ) است .‏

سوره أنعام آیه 112
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ جَعَلْنَا لِکُلِّ نِبِیٍّ عَدُوّاً شَیَاطِینَ الإِنسِ وَالْجِنِّ یُوحِی بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً وَلَوْ شَاء رَبُّکَ مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَمَا یَفْتَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همان گونه ( که اینان که در صدد هدایت ایشان هستی با تو دشمنی و ستیزه می‌ورزند ) دشمنانی از انسانهای متمرّد و جنّیان سرکش را در برابر هر پیغمبری عَلَم کرده‌ایم . گروهی از آنها سخنان فریبنده بی‌اساسی را نهانی به گروه دیگری پیام می‌داده‌اند تا ایشان را ( با یاوه‌سرائیهای رنگین و وسوسه‌های دروغین ) بفریبند . اگر پروردگار تو می‌خواست ، چنین کاری را نمی‌کردند ( ولی همه اینها برابر تقدیر و مشیّت خدا انجام گرفته و انجام می‌گیرد ) . پس بگذار دروغها به هم بافند ( و خویشتن را گرفتار کفر و ضلال کنند . بر تو تبلیغ است و بر ما هم حساب ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَدُوّاً » : دشمن . دشمنان . صفتی است بر وزن ( فَعُول ) ، مفرد و مثنّی و جمع و مذکّر و مؤنّث در آن یکسان است و آن را جمع می‌بندند و ( أَعْداء ) می‌گویند . « شَیاطینَ » : متمرّدان . سرکشان . « شَیَاطینَ الإِنسِ وَ الْجنّ » : اضافه صفت به موصوف است . « زُخْرُفَ الْقَوْلِ » : سخنان آراسته بی‌اساس . سخنان به ظاهر زیبا و فریبا ولی بی‌حقیقت و ناروا . بدل ( عَدُوّاً ) یا مفعول دوم ( جَعَلْنا ) است . « غُرُوراً » : گول‌زدن . فریب‌دادن . مفعول‌له ، یا بدل از ( زُخْرُفَ ) ، و یا حال است و به معنی ( غارّینَ ) است . « وَ ما یَفْتَرُونَ » : واژه ( ما ) مفعول‌معه یا عطف بر ضمیر ( هُمْ ) است .‏

سوره أنعام آیه 113
‏متن آیه : ‏
‏ وَلِتَصْغَى إِلَیْهِ أَفْئِدَةُ الَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ وَلِیَرْضَوْهُ وَلِیَقْتَرِفُواْ مَا هُم مُّقْتَرِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بگذار آنان سخنان باطل را بیارایند تا خویشتن را بدان گول زنند و بفریبند ) و تا دلهای کسانی که به آخرت عقیده ندارند بدان ( مزخرفات ) گرایش یابد ، و از آن راضی و بدان خشنود گردند ، و مرتکب هرچیزی شوند که می‌خواهند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَصْغیا » : متمایل گردد . گرایش یابد . از ماده ( صَغْو ) یا ( صَغْی ) منصوب به ( أَنْ ) مقدّر است . عطف بر محلّ ( غُرُوراً ) است که تقدیر چنین می‌شود : لِیَغْتَرُّوا وَ لِتَصْغی . « لِیَقْتَرِفُوا » : اقتراف به معنی اکتساب ، یعنی : فراچنگ آوردن است ( نگا : توبه / 24 و شوری / 23 ) . در اینجا به معنی ارتکاب گناه است . « مُقْتَرِفُونَ » : فراچنگ آورندگان . مرتکبان بزه و گناه .‏

سوره أنعام آیه 114
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَغَیْرَ اللّهِ أَبْتَغِی حَکَماً وَهُوَ الَّذِی أَنَزَلَ إِلَیْکُمُ الْکِتَابَ مُفَصَّلاً وَالَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَعْلَمُونَ أَنَّهُ مُنَزَّلٌ مِّن رَّبِّکَ بِالْحَقِّ فَلاَ تَکُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! بدیشان بگو : این داوری خدا درباره حق و حقیقت است ) آیا جز خدا را ( میان خود و شما ) قاضی کنم‌ ؟ و حال آن که او است که کتاب ( آسمانی قرآن ) را برای شما نازل کرده است و ( حلال و حرام و حق و باطل و هدایت و ضلالت ، در آن ) تفصیل و توضیح شده است . کسانی که کتاب ( های آسمانی را پیشتر ) برای آنان فرستاده‌ایم می‌دانند که این ( قرآن ) حقیقه از سوی خدا آمده است و مشتمل بر حق است ( چرا که کتابهای آسمانی خودشان بدان بشارت داده است و تصدیق‌کننده آن است ) . پس تو از تردیدکنندگان مباش ( و پیروان تو نیز درباره حقّانیّت قرآن کمترین تردیدی به خود راه ندهند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَبْتَغَیا » : بطلبم . جویا شوم . « حَکَماً » : قاضی . داور . واژه ( غَیْرَ ) مفعول است و ( حَکَماً ) حال یا تمییز آن است . « مُفَصَّلاً » : به صورت مفصّل و مبیّن . به گونه مشروح و روشن . « لا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِینَ » : از زمره متردّدان مباش . مراد بازداشتن پیغمبر از شکّ و تردید نیست . زیرا پیغمبر درباره قرآن شکّ و تردیدی نداشت . بلکه مراد تشویق و ترغیب آن حضرت است بر ماندگاری و ثبات برحق ( نگا : انعام / 14 و یونس / 105 و قصص / 87 ) .‏

سوره أنعام آیه 115
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ صِدْقاً وَعَدْلاً لاَّ مُبَدِّلِ لِکَلِمَاتِهِ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏فرمان پروردگار تو صادقانه و دادگرانه انجام می‌پذیرد . هیچ کسی نمی‌تواند فرمانهای او را دگرگونه کند ( و جلو دستورات او را بگیرد ) . خدا شنوا ( ی سخن آنان ) و دانا ( ی کردار ایشان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَمَّتْ » : تمام شد . انجام پذیرفت . مراد این است که فرمان خدا انجام می‌پذیرد و جامه عمل به خود می‌گیرد . « کَلِمَةٌ » : فرمان . مراد تحقّق وعد و وعید خدا است ( نگا : اعراف / 136 ، هود / 119 ، صافّات / 171 و 172 ) . « صِدْقاً وَ عَدْلاً » : صادقانه و دادگرانه . مراد این است که مضمون آن حتماً تحقّق می‌یابد و عادلانه پاداش نیکان و پادافره بدان داده می‌شود . مصدرند و حال بوده و به معنی ( صَادِقَةً وَ عَادِلَةً ) می‌باشند . « کَلِمَات‌ » : فرمانها . سنن ( نگا : احزاب‌ / 62 ) . یادآوری : می‌توان در این آیه شریفه ، واژه ( کَلِمَة ) را کلام‌الله یعنی قرآن ، و واژه ( کلمات ) کلمه‌ها و جملات و احکام آن بشمار آورد . در این صورت معنی چنین می‌شود : قرآن پروردگارت در منتهای کمال است . در آنچه از آن خبر می‌دهد صادق ، و درباره آنچه حکم صادر می‌کند عادل می‌باشد . هیچ کسی نمی‌تواند آن را تباه و دگرگون کند ( زیرا خدا حافظ آن است . نگا : حجر / 9 ) و خدا اقوال مردمان را می‌شنود و از افعال همگان آگاه است . « صِدْقاً وَ عَدْلاً » : این دو واژه می‌توانند تمییز باشند . در این صورت معنی چنین می‌شود : قرآن پروردگارت ، صداقت و عدالت در آن به تمام و کمال است . و . . .‏

سوره أنعام آیه 116
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن تُطِعْ أَکْثَرَ مَن فِی الأَرْضِ یُضِلُّوکَ عَن سَبِیلِ اللّهِ إِن یَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلاَّ یَخْرُصُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر از بیشتر مردم ( که کافران و منافقانند ) پیروی کنی ، تو را از راه خدا دور می‌سازند . چرا که آنان جز از ظنّ و گمان پیروی نمی‌کنند و آنان جز به دروغ و گزاف سخن نمی‌گویند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَخْرُصُونَ » : گزاف می‌گویند . از روی ظنّ و تخمین ، نه علم و یقین سخن می‌گویند . یاوه‌سرائی می‌کنند و دروغ می‌گویند .‏

سوره أنعام آیه 117
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ مَن یَضِلُّ عَن سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان پروردگارت ( از تو و از هر کس دیگری ) آگاه‌تر است از حال کسانی که ( گمراه گشته و ) از راه او به در می‌روند ، و از حال کسانی که هدایت می‌یابند ( و راه او را در پیش می‌گیرند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَعْلَمُ مَنْ » : در اینجا حرف ( ب ) مقدّر است . یعنی ( أَعْلَمُ بِمَنْ ) . ( نگا : تفسیرالمنار ، روح‌المعانی ) .‏

سوره أنعام آیه 118
‏متن آیه : ‏
‏ فَکُلُواْ مِمَّا ذُکِرَ اسْمُ اللّهِ عَلَیْهِ إِن کُنتُمْ بِآیَاتِهِ مُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس ( از آنجا که خدا راه‌یافتگان و گمراهان را بهتر از هرکسی می‌شناسد ، به ضلالت مشرکان در تحریم برخی از چهارپایان گوش فرا ندهید و ) از گوشت چهارپائی بخورید که به هنگام ذبح نام خدا را بر آن برده‌اند ( و آن را به نام الله ، نه به نام کسی یا چیزی جز او سر بریده‌اند ) اگر به آیات خدا ( و از جمله به آیات وارده در این‌باره ) ایمان دارید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَکُلُوا » : ذکر حرف ( فَ ) در اوّل آیه بیانگر این واقعیّت است که مؤمنان در امر تحلیل و تحریم باید از فرمان یزدان نه مشرکان پیروی‌کنند .‏

سوره أنعام آیه 119
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا لَکُمْ أَلاَّ تَأْکُلُواْ مِمَّا ذُکِرَ اسْمُ اللّهِ عَلَیْهِ وَقَدْ فَصَّلَ لَکُم مَّا حَرَّمَ عَلَیْکُمْ إِلاَّ مَا اضْطُرِرْتُمْ إِلَیْهِ وَإِنَّ کَثِیراً لَّیُضِلُّونَ بِأَهْوَائِهِم بِغَیْرِ عِلْمٍ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُعْتَدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شما چرا باید از گوشت حیوانی نخورید که به هنگام ذبح نام خدا بر آن رفته است‌ ؟ و حال آن که خداوند گوشت حیواناتی را که بر شما حرام است ( در همین سوره / 145 و مائده / 3 ) بیان کرده است ( و دستور داده است که از آنها نخورید ) مگر ناچار و درمانده شوید ( که در این صورت می‌توانید به اندازه‌ای که رفع ضرورت و دفع هلاک کند از گوشت حرام آنها بخورید ) . بسیاری از مردم ، با هواها و هوسهای ( کج و نادرست ) خود ، بدون آگاهی ( از صحّت آنچه که می‌گویند و بدون دلیلی بر آنچه در راه آن می‌کوشند ، دیگران را ) سرگشته و گمراه می‌سازند . بیگمان پروردگارت ( از تو و از همه بندگان ) آگاهتر از حال تجاوزکاران است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا لَکُمْ أَلاّ تَأْکُلُوا » : چرا باید نخورید ؟ یعنی مانعی برای خوردن در میان نیست . « الْمُعْتَدِینَ » : متجاوزین از حدود خدا با تحریم چیز حلال .‏

سوره أنعام آیه 120
‏متن آیه : ‏
‏ وَذَرُواْ ظَاهِرَ الإِثْمِ وَبَاطِنَهُ إِنَّ الَّذِینَ یَکْسِبُونَ الإِثْمَ سَیُجْزَوْنَ بِمَا کَانُواْ یَقْتَرِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گناهان آشکار و بزهکاریهای پنهان را ترک کنید ( و در هیچ حال خویشتن را به معصیت نیالائید ) . بیگمان کسانی که به دنبال گناه راه می‌افتند ، هرچه زودتر کیفر ارتکاب معاصی ایشان داده می‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ظَاهِرَ الإِثْمِ » : گناه آشکار . گناهی که با اندام ظاهری بدن انجام می‌پذیرد . مانند : زدن ، دشنام‌دادن ، دزدی ، زنا . « بَاطِنَهُ » : گناه پنهان . گناهی که به قلب و درون مربوط می‌گردد . مانند : حسد . مکر و کید . سوءظنّ . مراد از گناه آشکار و گناه پنهان ، همه گناهان است‌ ؛ چرا که گناه از این دو قسم خارج نیست .‏

سوره أنعام آیه 121
‏متن آیه : ‏
‏ وَلاَ تَأْکُلُواْ مِمَّا لَمْ یُذْکَرِ اسْمُ اللّهِ عَلَیْهِ وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ وَإِنَّ الشَّیَاطِینَ لَیُوحُونَ إِلَى أَوْلِیَآئِهِمْ لِیُجَادِلُوکُمْ وَإِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّکُمْ لَمُشْرِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از گوشت حیوانی نخورید که ( به هنگام ذبح عمداً ) نام خدا بر آن برده نشده است ( و یا به نام دیگران و یا به خاطر بتان سر بریده شده است ) . چرا که خوردن از چنین گوشتی ، نافرمانی ( از دستور خدا ) است . بیگمان اهریمنان و شیاطین صفتان ، مطالب وسوسه‌انگیزی به طور مخفیانه به دوستان خود القاء می‌کنند تا این که با شما منازعه و مجادله کنند ( و بکوشند که شما را به تحریم آنچه خدا حلال کرده است وادارند ) . اگر از آنان اطاعت کنید بیگمان شما ( مثل ایشان ) مشرک خواهید بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِسْقٌ » : نافرمانی . گناه .‏

سوره أنعام آیه 122
‏متن آیه : ‏
‏ أَوَ مَن کَانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُوراً یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ کَمَن مَّثَلُهُ فِی الظُّلُمَاتِ لَیْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا کَذَلِکَ زُیِّنَ لِلْکَافِرِینَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا کسی که ( به سبب کفر و ضلال همچون ) مرده‌ای بوده است و ما او را ( با اعطاء ایمان در پرتو قرآن ) زنده کرده‌ایم و نوری ( از مناره ایمان ) فرا راه او داشته‌ایم که در پرتو آن ، میان مردمان راه می‌رود ( و چشم او را روشنائی ، گوش او را شنوائی ، زبان او را توان گفتار ، و دست و پای او را قدرت انجام کار می‌بخشد ) مانند کسی است که به مَثَل‌گوئی در تاریکیها فرو رفته است ( و توده‌های انباشته ظلمتکده کفر او را در خود بلعیده است و شبح بی‌جان و بی‌اندیشه و بی‌تکانی از او برجای نهاده است ) و از آن تاریکیها نمی‌تواند بیرون بیاید ؟ همان گونه ( که خداوند ایمان را در دل ایمانداران آراسته است ، کفر و ضلال را در دل ناباوران پیراسته است و ) اعمال کافران در نظرشان زیبا جلوه داده شده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَیْتاً » : مرده . مراد کافر و گمراه است . مخفّف ( مَیّت ) است . « نُوراً » : مراد نور دانش و بینش قرآن است که مؤیّد به دلیل و برهان است و مسلمان در پرتو هدایت آن می زید . « مَثَلُهُ » : صفت و نعت او . « الظُّلُمَاتِ » : تاریکیها . مراد تاریکیهای جهل و کفر و ضلال است .‏

سوره أنعام آیه 123
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ جَعَلْنَا فِی کُلِّ قَرْیَةٍ أَکَابِرَ مُجَرِمِیهَا لِیَمْکُرُواْ فِیهَا وَمَا یَمْکُرُونَ إِلاَّ بِأَنفُسِهِمْ وَمَا یَشْعُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همان گونه ( که در مکّه سردمداران آنجا را فاسقان و گناه‌پیشگان تشکیل می‌دادند . همیشه هم ) در هر شهری ( که تا اندازه‌ای بزرگ و پرجمعیّت باشد ) سردمداران آنجا را از بزهکاران فراهم می‌سازیم تا در آنجا به نیرنگ پردازند ( و عاقبت وسیله خرابی شهر و انحراف مردمان را فراهم سازند . همه باید بدانند که ) اینان جز به خویشتن نیرنگ نمی‌زنند ولی خودشان نمی‌دانند ( که سرمایه‌های وجود خود ، اعم از فکر و هوش و ابتکار و عمر و وقت و مال خویش را به جای صرف سعادت صرف شقاوت می‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَکَابِرَ » : بزرگان . سردمداران . « مُجْرِمیها » : مجرمین آنجا . « جَعَلْنا . . . أَکابِرَ مُجْرِمِیهَا » : ( أَکابِرَ ) مفعول اوّل و ( مُجْرِمیها ) مفعول دوم است و برعکس . یا این که ( أَکابِرَ ) مفعول اوّل و ( فِی کُلِّ قَرْیَة ) مفعول دوم و ( مُجْرِمِیهَا ) مضاف‌الیه است . و یا این که ( جَعَلْنَا ) را به معنی : مکانت‌دادن و منزلت بخشیدن گرفت ، که در این صورت تنها به یک مفعول نیازمند است که ( أَکَابِرَ ) است . به هر حال معنی چنین می‌شود : بزرگان آن شهر را به لهو و لعب و فساد و تباهی می کشانیم . گناهکاران آن شهر را بزرگان آنجا می‌گردانیم . بزرگان گناه‌پیشه آن شهر را در آنجا مکانت و منزلت می‌دهیم و ریاست و قدرت می‌بخشیم . « لِیَمْکُرُوا » : لام آن لام عاقبت است . مراد این است که مفاسد و بدبختیهای اجتماع از سردمداران بی‌دین و ناپرهیزگار سرچشمه می‌گیرد ، و ایشانند که مردمان را از راه حق منحرف می‌سازند .‏

سوره أنعام آیه 124
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا جَاءتْهُمْ آیَةٌ قَالُواْ لَن نُّؤْمِنَ حَتَّى نُؤْتَى مِثْلَ مَا أُوتِیَ رُسُلُ اللّهِ اللّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسَالَتَهُ سَیُصِیبُ الَّذِینَ أَجْرَمُواْ صَغَارٌ عِندَ اللّهِ وَعَذَابٌ شَدِیدٌ بِمَا کَانُواْ یَمْکُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این سردمداران به مردمان حسادت می‌ورزند در این که دانش و نبوّت و هدایتی خدا بدیشان عطاء کند . و لذا ) هنگامی که دلیل و برهان روشنی برای اینان می‌آید ( و وحی آسمانی بدیشان می‌رسد ) می‌گویند : ( حق را ) باور نمی‌داریم مگر این که همانند آنچه به پیغمبران خدا داده شده است به ما نیز داده شود ( و همچون ایشان به ما وحی شود ) . خداوند بهتر می‌داند که ( چه کسی را برای پیامبری انتخاب و ) رسالت خویش را به چه کسی حوالت می‌دارد . از سوی خدا هرچه زودتر خواری و رسوائی ( در دنیا ) نصیب کسانی می‌گردد که بزهکاری پیش می‌گیرند ، و عذاب سختی ( در آخرت ) به سبب نیرنگی که می‌ورزند بهره ایشان می‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَةٌ » : آیه‌ای از قرآن . حجّت و برهانی بر صدق محمّد . « لَن نُّؤْمِنَ حَتَّیا نُؤْتَیا مِثْلَ مَآ أُوتِیَ رُسُلُ اللهِ » : ایمان نمی‌آوریم تا این که چیزی که به پیغمبران وحی می‌شود ، به ما نیز وحی گردد و همانند ایشان پیغمبر شویم . یا این که : به شما ایمان نمی‌آوریم تا این که معجزاتی که بر دست پیغمبران انجام گرفته است ، از سوی شما به ما نموده نشود . « حَیْثُ » : جائی که . به گونه‌ای که . مراد این است که تنها خدا می‌داند که چه کسی را پیغمبر می‌کند و چگونه بدو وحی آسمانی را می‌رساند . « صَغارٌ » : کوچکی و حقارت . خواری و رسوائی . « عِندَ اللهِ » : از سوی خدا . در نزد خدا .‏

سوره أنعام آیه 125
‏متن آیه : ‏
‏ فَمَن یُرِدِ اللّهُ أَن یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلإِسْلاَمِ وَمَن یُرِدْ أَن یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّمَا یَصَّعَّدُ فِی السَّمَاء کَذَلِکَ یَجْعَلُ اللّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن کس را که خدا بخواهد هدایت کند ، سینه‌اش را ( با پرتو نور ایمان باز و ) گشاده برای ( پذیرش ) اسلام می‌سازد ، و آن کس را که خدا بخواهد گمراه و سرگشته کند ، سینه‌اش را به گونه‌ای تنگ می‌سازد که گوئی به سوی آسمان صعود می‌کند ( و به سبب رقیق شدن هوا و کمبود اکسیژن ، تنفّس کردن هر لحظه مشکل و مشکلتر می‌شود . کافر لجوج نیز با پیروی از تقالید پوسیده ، هر دم بیش از پیش از هدایت آسمانی دورتر و کینه‌اش نسبت به حق و حقیقت بیشتر و پذیرش اسلام برای وی دشوارتر می‌شود ) . بدین منوال خداوند عذاب را بهره کسانی می‌سازد که ایمان نمی‌آورند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَشْرَحْ صَدْرَهُ » : مراد از شرح صدر ، بر سر شوق و شور آوردن انسان است برای پذیرش اسلام و تابش ایمان در زوایای دل او . « ضَیِّقاً » : تنگ . « حَرَجاً » : بسیار تنگ . مصدر است و به عنوان صفت مشبّهه به کار رفته است . « الرِّجْسَ » : پلیدی . در اینجا مراد خشم و عذاب است ( نگا : اعراف / 71 ، یونس / 100 ) .‏

سوره أنعام آیه 126
‏متن آیه : ‏
‏ وَهَذَا صِرَاطُ رَبِّکَ مُسْتَقِیماً قَدْ فَصَّلْنَا الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَذَّکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( مطلب که مددهای الهی شامل حال حق‌طلبان می‌گردد و عذاب الهی به سراغ دشمنان حق می‌رود ، سنّت ثابت خدا است و بخشی از راستای ) راه مستقیم پروردگار تو است . ما آیات ( قرآنی و نشانه‌های جهانی و دلائل عقلانی ) را برای کسانی تشریح و توضیح داده‌ایم که ( دلی پذیرا و گوشی شنوا دارند و ) پند می‌گیرند و اندرز می‌پذیرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذا » : این . مراد اسلام یا قرآن است ، و یا این که مراد سرافرازی و خوشبختی مؤمنان و سیه‌روزی و بدبختی کافران در این جهان و آن جهان است . « مُسْتَقِیماً » : راست . حال مؤکّد برای ( صِراطُ ) است . چرا که راه خدا پیوسته مستقیم است .‏

سوره أنعام آیه 127
‏متن آیه : ‏
‏ لَهُمْ دَارُ السَّلاَمِ عِندَ رَبِّهِمْ وَهُوَ وَلِیُّهُمْ بِمَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏برای آنان ( که پندپذیر و بیدارند ) دارالسلام است که ( بهشت یزدان است و زدوده از آفات و بلایا بوده و غم و اندوه به ساحت آن راه ندارد و ) از سوی پروردگارشان بدیشان تعلّق می‌گیرد ، و خداوند به سبب کاری که ( در دنیا ) انجام می‌داده‌اند ، سرپرست و یاور آنان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دارُ السَّلام‌ » : خانه امن و امان . سرزمین سلام و درود ( نگا : مریم / 62 ، واقعه / 26 ) . مراد بهشت است که جای شادی است و غم و اندوه و بلا و مصیبتی در آن نیست .‏

سوره أنعام آیه 128
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَوْمَ یِحْشُرُهُمْ جَمِیعاً یَا مَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَکْثَرْتُم مِّنَ الإِنسِ وَقَالَ أَوْلِیَآؤُهُم مِّنَ الإِنسِ رَبَّنَا اسْتَمْتَعَ بَعْضُنَا بِبَعْضٍ وَبَلَغْنَا أَجَلَنَا الَّذِیَ أَجَّلْتَ لَنَا قَالَ النَّارُ مَثْوَاکُمْ خَالِدِینَ فِیهَا إِلاَّ مَا شَاء اللّهُ إِنَّ رَبَّکَ حَکِیمٌ عَلیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به یاد بیاور آن ) روزی را که در آن همه آنان را در کنار هم گرد می‌آوریم ( و خطاب به گناهکاران می‌گوئیم : ) ای گروه جنّیان ! شما افراد فراوانی از انسانها را گمراه ساختید . ( بدین هنگام با افسوس و دریغ ) پیروان ایشان از میان انسانها ( فریاد برمی‌آورند و ) می‌گویند : پروردگارا ! برخی از ما از برخی دیگر سود بردیم . ( جنّیان با وسوسه شیطانی بر ما ریاست کردند و از ما بهره گرفتند ، و ما انسانها به وسوسه ایشان دچار شهوات و لذّات زودگذر شدیم ، تا آن گاه که مدّت معلوم زندگی را سپری کردیم ) و به مرگی گرفتار آمدیم که برای ما معیّن و مقدّر فرموده بودی . ( هم‌اینک با کوله‌بار کفر و ضلال در پیشگاه ذوالجلال ایستاده‌ایم . وای بر ما ! خداوند بدیشان ) می‌گوید : آتش ( دوزخ ) جایگاه شما است و همیشه در آن ماندگارید مگر مدّت زمانی که خدا بخواهد . بیگمان پروردگار تو حکیم ( است و کارهایش از روی حکمت انجام می‌گیرد و ) آگاه است ( و می‌داند چه کسانی را از دست دوزخ رها کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَعْشَرَ » : گروه . دسته . جمعیّت . « إِسْتَکْثَرْتُمْ » : بسیاری را وسوسه کردید و گول زدید . « أَجَّلْتَ لَنَا » : برای ما معیّن و مقرّر کردی . « مَثْوَیا » : مقرّ . جایگاه . « إِلاّ مَا » : جز مدّت زمانی که . جز کسانی که . این استثناء بیانگر این واقعیّت است که قادر مطلق خدا است و هرچه خواهد کند . و چه بسا این استثناء تعلیق به محال باشد ( نگا : هود / 107 و 108 ) .‏

سوره أنعام آیه 129
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ نُوَلِّی بَعْضَ الظَّالِمِینَ بَعْضاً بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و همان گونه ( که ستمگران ، در این جهان پشتیبان یکدیگر و رهبر و راهنمای هم هستند ، در جهان دیگر نیز آنان را به یکدیگر وامی‌گذاریم و ) برخی از ستمگران را همنشین برخی دیگر می‌گردانیم ، و این به خاطر اعمالی است که ( در جهان گذران ) انجام می‌داده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُوَلِّی » : دوست و یاور می‌سازیم . سرپرست و پیشوا می‌کنیم . « نُوَلِّی بَعْضَ » : ستمگران را همدم و همنشین یکدیگر می‌سازیم . در این جهان ، ستمگرانی را بر ستمگران دیگری مسلّط می‌نمائیم و امارت می‌بخشیم ( نگا : اسراء / 16 ) .‏

سوره أنعام آیه 130
‏متن آیه : ‏
‏ یَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالإِنسِ أَلَمْ یَأْتِکُمْ رُسُلٌ مِّنکُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْکُمْ آیَاتِی وَیُنذِرُونَکُمْ لِقَاء یَوْمِکُمْ هَذَا قَالُواْ شَهِدْنَا عَلَى أَنفُسِنَا وَغَرَّتْهُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَشَهِدُواْ عَلَى أَنفُسِهِمْ أَنَّهُمْ کَانُواْ کَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( در آن روز خداوند بدیشان می‌گوید : ) ای جنّیان و ای انسانها ! آیا پیغمبرانی از خودتان به سوی شما نیامدند و آیات ( کتابهای آسمانی ) مرا برایتان بازگو نکردند و شما را از رسیدن بدین روز ( و روبرو شدن در آن با خدا ) بیم ندادند ؟ ( پس چگونه این روز را فراموش کردید و در تکذیب آن کوشیدید ؟ در پاسخ ) می‌گویند : ما علیه خود گواهی می‌دهیم ( و اقرار می‌کنیم که پیغمبران آمدند و آئین خدا را تبلیغ کردند و ما را از قیامت ترساندند ، ولی ما ایشان را تکذیب کردیم و گفتیم : خداوند چیزی را از سوی خود نفرستاده است و جز زندگی این جهان ، زندگی دیگری وجود ندارد . آری ) زندگی جهان ، آنان را گول زد و ( به خود مشغول داشت و امروز جز اعتراف چاره‌ای ندارند و ) علیه خود گواهی می‌دهند ( و می‌گویند ) که ایشان کافر بوده‌اند ( و مستحقّ عذاب جاویدان و خوفناک یزدانند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رُسُلٌ مِّنکُمْ » : پیغمبرانی از خودتان . برخی این آیه را دلیل بر آن می‌دانند که پیغمبران جنّیان از جنس خودشان می‌باشند . ولی مراد از ( مِنکُمْ ) مجموع آنان است و پیغمبران در زمین تنها از اولاد آدم هستند . قرآن و اسلام برای هر دو دسته است و چه بسا تنها نمایندگانی از خود جنّیان مأمور تبلیغ قرآن و رساندن احکام به همنوعان خود باشند ( نگا : احقاف / 29 - 31 ، جنّ / 1 - 17 ) . در اینجا از راه تغلیب دسته‌ای بر دسته دیگر واژه ( مِنکُمْ ) به کار رفته است . همان گونه که می‌گوئیم : ( اَکَلْتُ الْخُبْزَ وَ اللَّبَنَ ) : نان و شیر خوردم . در صورتی که نان خوردنی و شیر نوشیدنی است .‏

سوره أنعام آیه 131
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ أَن لَّمْ یَکُن رَّبُّکَ مُهْلِکَ الْقُرَى بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا غَافِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( ارسال رسل ) به خاطر آن است که پروردگارت هیچ گاه مردمان شهرها و آبادیها را به سبب ستمهایشان هلاک نمی‌کند ، در حالی که اهل آنجا ( به سبب نیامدن پیغمبران به میانشان و نبودن راهنمایان و عدم تبلیغ مبلّغان ، از حق ) غافل و بی‌خبر باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَمْ یَکُنْ . . . بِظُلْمٍ » : خدا کسی را به سبب ستمهایش مجازات نمی‌کند در حالی که .‏

سوره أنعام آیه 132
‏متن آیه : ‏
‏ وَلِکُلٍّ دَرَجَاتٌ مِّمَّا عَمِلُواْ وَمَا رَبُّکَ بِغَافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و هر یک ( از نیکوکاران و بدکاران ) دارای درجاتی ( و درکاتی از پاداش و عزّت و پادافره و ذلّت در جهان دیگر ) بر طبق اعمال خود هستند ، و پروردگارت ( هیچ گاه ) از کارهائی که مردمان می‌کنند غافل و بی‌خبر نیست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِمَّا » : از آنچه . به خاطر آنچه .‏

سوره أنعام آیه 133
‏متن آیه : ‏
‏ وَرَبُّکَ الْغَنِیُّ ذُو الرَّحْمَةِ إِن یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَیَسْتَخْلِفْ مِن بَعْدِکُم مَّا یَشَاءُ کَمَا أَنشَأَکُم مِّن ذُرِّیَّةِ قَوْمٍ آخَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگار تو بی‌نیاز ( از بندگان و عبادت ایشان ) و مهربان ( نسبت به همه مردمان ) است . اگر بخواهد همه شما را از میان می‌برد و کسانی را که خود بخواهد جایگزین شما می‌سازد ، همان گونه که شما را از دودمان انسانهای دیگری آفریده است ( و بر جای دیگرانتان نشانده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذُوالرَّحْمَةِ » : مهربان . خبر دوم است . « مِن ذُرِّیَّةِ قَوْمٍ ءَاخَرِینَ » : از نژاد کسان دیگری . به جای فرزندان کسان دیگری ( نگا : توبه / 39 ) .‏

سوره أنعام آیه 134
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ مَا تُوعَدُونَ لآتٍ وَمَا أَنتُم بِمُعْجِزِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان آنچه ( از قیامت و حساب و عقاب و ثواب و اختلاف درجات و درکات ) به شما وعده داده می‌شود خواهد آمد ، و شما نمی‌توانید ( خدا را ) درمانده کنید ( و از دست عدالت و کیفر او بگریزید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُعْجِزِینَ » : درمانده و ناتوان‌کنندگان .‏

سوره أنعام آیه 135
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ یَا قَوْمِ اعْمَلُواْ عَلَى مَکَانَتِکُمْ إِنِّی عَامِلٌ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَن تَکُونُ لَهُ عَاقِبَةُ الدِّارِ إِنَّهُ لاَ یُفْلِحُ الظَّالِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) بگو : ای قوم من ! ( بر کفر خود و دشمنانگیتان نسبت به من ماندگار باشید و ) هرچه در قدرت دارید بکنید . من هم ( بر جای خود ایستاده‌ام و تا می‌توانم شکیبائی ) می‌کنم ( و در دفاع از اسلام می کوشم ) . بالاخره خواهید دانست که چه کسی سرانجامِ نیک خواهد داشت ( و پیروزی در این جهان و سعادت در آن جهان مال چه کسی خواهد شد ) . بیگمان ستمکاران موفّق و رستگار نخواهند شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیا مَکانَتِکُمْ » : به اندازه قدرت و استطاعتی که دارید . در جائی که هستید . به گونه‌ای که هستید و وضع و حالتی که دارید . « عَاقِبَةُ الدَّارِ » : سرانجام جهان . پیروزی نهائی . حُسنِ خاتِمت و عاقبت . مراد پیروزی در این دنیا ، یا سرافرازی در آن سرا است . « الظَّالِمُونَ » : ستمکاران . کافران .‏

سوره أنعام آیه 136
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلُواْ لِلّهِ مِمِّا ذَرَأَ مِنَ الْحَرْثِ وَالأَنْعَامِ نَصِیباً فَقَالُواْ هَذَا لِلّهِ بِزَعْمِهِمْ وَهَذَا لِشُرَکَآئِنَا فَمَا کَانَ لِشُرَکَآئِهِمْ فَلاَ یَصِلُ إِلَى اللّهِ وَمَا کَانَ لِلّهِ فَهُوَ یَصِلُ إِلَى شُرَکَآئِهِمْ سَاء مَا یَحْکُمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بت‌پرستان همیشه دچار اوهام خرافاتند . مثلاً این گونه ) مشرکان سهمی از زراعت و چهارپایانی را که خدا آنها را آفریده است برای خدا قرار می‌دهند و به گمان خود می‌گویند : این برای خدا است ( و با این سهم به خدا تقرّب می‌جوئیم و بدین منظور آن را به مهمانان و ناتوانان می‌دهیم ) و این برای شرکاء ( و معبودهای ) ما است ( و با این سهم نیز به بتها و اصنام تقرّب می‌جوئیم و بدین منظور آن را صرف رؤسا و پرده‌داران و خادمان بتکده‌ها و معابد می‌نمائیم ) . امّا آنچه به شرکاء ( و معبودهای ) ایشان تعلّق می‌گیرد به خدا نمی‌رسد ( و صرف آن در راه او ممنوع است ) و آنچه متعلّق به خدا می‌باشد به شرکاء ( و معبودهای ) ایشان می‌رسد ( و می‌تواند صرف آنها گردد و به سرپرستان و خدمتگذاران اصنام ایشان داده شود ) . چه بد داوری می‌کنند !‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذَرَأَ » : آفرید . از نیستی به هستی آورد و افزون و پراکنده کرد . « الْحَرْثِ » : کِشت . زراعت . « الأنْعَامِ » : جمع نَعَم ، چهارپایان ( شتر ، گاو ، بز و گوسفند ) . « بِزَعْمِهِم » : به گمان خود . مراد این است که چنین پیشه و اندیشه‌ای ساخته و پرداخته خود ایشان است . « شُرَکَآئِهِمْ » : مراد بتهای بت‌پرستان است که آنها را شریک خدا می‌دانستند . یا مراد رؤسای معابد و پرده‌داران و خدمتکاران است که آنان را در اموال خود شریک می‌دانستند .‏

سوره أنعام آیه 137
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ زَیَّنَ لِکَثِیرٍ مِّنَ الْمُشْرِکِینَ قَتْلَ أَوْلاَدِهِمْ شُرَکَآؤُهُمْ لِیُرْدُوهُمْ وَلِیَلْبِسُواْ عَلَیْهِمْ دِینَهُمْ وَلَوْ شَاء اللّهُ مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَمَا یَفْتَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همان گونه ( که اوهام و خیالبافیهایشان تقسیم‌بندی ستمگرانه فوق را در نظرشان آراسته بود ، گمانهای نادرستی که درباره بتهایشان داشتند کار را بدانجا کشانده بود که ) بتهایشان کشتن فرزندانشان را در نظر بسیاری از مشرکان زیبا جلوه داده بود ( و دسته‌ای فرزندانشان را قربانی بتان می‌کردند و دسته‌ای دخترانشان را زنده بگور می‌نمودند ) تا سرانجام آنان را هلاک گردانند و آئین ایشان را بر آنان مشتبه کنند ( و یگانه‌پرستی را با خرافه‌پرستی بیآمیزند و راه را از چاه باز نشناسند ) . اگر خدا می‌خواست آنان چنین نمی‌کردند . ( حال که مشیّت خدا چنین می‌خواهد ) پس بگذار آنان ( بر خدا و رسول او ) دروغ بندند ( چرا که عقاب و عذاب در انتظار ایشان است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیُرْدُوهُمْ » : تا این که آنان را به هلاکت اندازند . از ماده ( رَدی ) به معنی هلاک . « لِیَلْبِسُوا » : تا مشتبه کنند . تا این که به هم آمیزند و مخلوط سازند .‏

سوره أنعام آیه 138
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُواْ هَذِهِ أَنْعَامٌ وَحَرْثٌ حِجْرٌ لاَّ یَطْعَمُهَا إِلاَّ مَن نّشَاء بِزَعْمِهِمْ وَأَنْعَامٌ حُرِّمَتْ ظُهُورُهَا وَأَنْعَامٌ لاَّ یَذْکُرُونَ اسْمَ اللّهِ عَلَیْهَا افْتِرَاء عَلَیْهِ سَیَجْزِیهِم بِمَا کَانُواْ یَفْتَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( از جمله خرافات ایشان این است که ) می‌گویند : این ( قسمت از ) چهارپایان و کشت و زرع ممنوع است ( و مخصوص بتها می‌باشد ) و جز کسانی ( از خدمتکاران اصنامی ) که ما بخواهیم از آن نمی‌خورند ، و این ( قاعده ناروا ساخته آنان و ناشی از ) گمان ایشان است ( نه ناشی از فرمان یزدان ، و همچنین می‌گفتند : اینها ) حیواناتی هستند که سوار شدن بر آنها حرام است و ( کسی نباید سوار آنها شود . و اینها ) حیواناتی هستند که به هنگام ذبح نام خدا را بر آنها نمی‌رانند ( بلکه نام بتان را بر آنها می‌رانند و این را دستور خدا می‌دانند و ) بر خدا دروغ می‌بندند . هرچه زودتر کیفر افتراهای آنان را خواهیم داد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حِجْرٌ » : ممنوع . قدغن . حرام . مصدری است به معنی اسم مفعول ، یعنی محجور ، مانند ( ذِبْح ) که به معنی مَذبوح است ( نگا : صافّات / 107 ) . مفرد و مثنّی و جمع و مذکّر و مؤنّث در آن یکسان است . « بِزَعْمِهِمْ » : به گمان ایشان . یعنی چنین می‌انگارند که خدا بدیشان اجازه داده است چنین کنند ( نگا : اعراف / 28 و یونس / 59 ) . « إفْتِرَآءً عَلَیْهِ » : مراد این است که این نوع تقسیم‌بندی بی‌اساس و ناروا است و دروغ‌گفتن بر زبان خدا است . ( إِفْتِرآءً ) حال و به معنی ( مُفْتِرینَ ) و یا مفعولٌ‌له است .‏

سوره أنعام آیه 139
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُواْ مَا فِی بُطُونِ هَذِهِ الأَنْعَامِ خَالِصَةٌ لِّذُکُورِنَا وَمُحَرَّمٌ عَلَى أَزْوَاجِنَا وَإِن یَکُن مَّیْتَةً فَهُمْ فِیهِ شُرَکَاء سَیَجْزِیهِمْ وَصْفَهُمْ إِنَّهُ حِکِیمٌ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( یکی دیگر از انواع قبائح و احکام خرافی ایشان این است که در مورد گوشت حیواناتی که ذبح‌کردن و سوارشدن و بارکشیدن از آنها را قدغن و حرام اعلام کرده‌اند ) می‌گویند : جنینی که در شکم این حیوانات است ویژه مردان ما است و بر زنان ما حرام است ( پس اگر زنده متولّد شود ، تنها باید مردان از گوشت آن بخورند و زنان از آن محرومند ) و اگر جنین مرده متولّد بشود ، همه در آن شریک هستند ( و مردان و زنان می‌توانند از گوشت آن استفاده کنند ) . هرچه زودتر خداوند کیفر این توصیف ( افعال و احکام دروغین ) ایشان را خواهد داد . چه او حکیم ( است و کارهایش به مقتضی حکمت انجام می‌گیرد و ) آگاه است ( و از هر چیز باخبر است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَالِصَةٌ » : پاک و دربست . ذکر تاء در آخر آن برای مبالغه است و همچون تاء در واژه‌های : راویة ، نسّابة ، علاّمة می‌باشد . و یا این که ذکر تاء به اعتبار معنی ( ما ) است که ( أَجِنَّة ) است و ذکرنکردن تاء در آخر ( مُحَرَّم ) به اعتبار لفظ است . همان گونه که در سوره طلاق آیه 11 لفظ ( خالِدینَ ) به اعتبار معنی ( مَنْ ) و ضمیر ( هُ ) در ( لَهُ ) به اعتبار لفظ ( مَنْ ) است .‏

سوره أنعام آیه 140
‏متن آیه : ‏
‏ قَدْ خَسِرَ الَّذِینَ قَتَلُواْ أَوْلاَدَهُمْ سَفَهاً بِغَیْرِ عِلْمٍ وَحَرَّمُواْ مَا رَزَقَهُمُ اللّهُ افْتِرَاء عَلَى اللّهِ قَدْ ضَلُّواْ وَمَا کَانُواْ مُهْتَدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مسلّماً زیان می‌بینند کسانی که فرزندان خود را از روی سفاهت و نادانی می‌کشند و چیزی را که خدا بدیشان می‌دهد با دروغ گفتن از زبان خدا بر خویشتن حرام می‌کنند . ( به سبب چنین دروغ و افترائی و تحریم ناروا و نابه‌جائی ) بیگمان گمراه می‌شوند و راهیاب نمی‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَفَهاً » : سفاهت . نادانی . مفعول‌له است و یا حال فاعل است و به معنی ( سُفَهآءَ ) است .‏

سوره أنعام آیه 141
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی أَنشَأَ جَنَّاتٍ مَّعْرُوشَاتٍ وَغَیْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفاً أُکُلُهُ وَالزَّیْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهاً وَغَیْرَ مُتَشَابِهٍ کُلُواْ مِن ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُواْ حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا است که آفریده است باغهائی را که بر پایه استوار می‌گردند ( و درختانش با قلاّبهای ویژه به اشیاء اطراف می‌چسبند و کمر راست می‌کنند و روی داربستها قرار می‌گیرند ) و باغهائی را که چنین نیستند و ( نیازی به پایه و داربست و پیچیدن به اطراف ندارند و بر سر پای خود می‌ایستند و گردن می‌افرازند . بلی این خدا است که انواع ) خرمابُنها و کشتزارها را آفریده است که ثمره آنها ( در رنگ و طعم و بو و شکل و غیره ) گوناگون است ، و نیز درختان زیتون و انار را آفریده است که ( در برخی صفات ) همگونند و ( در برخی صفات ) متفاوتند . هنگامی که به بار آمدند از میوه آنها بخورید و به هنگام رسیدن و چیدن و درو کردنشان از آنها ( به فقراء و مساکین ) ببخشید و زکات لازم آنها را بدهید ، و ( در خوردن و یا بخشیدن از آنها ) اسراف نکنید ، زیرا که خداوند اسراف‌کنندگان را دوست نمی‌دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَنَّاتٍ » : باغها . « مَعْرُوشَاتٍ » : درختانی که همچون مَو به اطراف اشیاء دوروبر خود می‌پیچند و از آنها بالا می‌روند و بر روی پایه‌ها و داربستها قرار می‌گیرند . « اُکُل » : میوه . ثمره . آنچه خورده می‌شود . « الرُمَّانَ » : انار . « حَصَاد » : درو . چیدن میوه . برداشت محصول . یادآوری : واژه‌های ( مَعْرُوشَات ) و ( مُخْتَلِفاً ) و ( مُتَشَابِهاً ) حال هستند . ضمیر ( هُ ) در واژه‌های ( أُکُلُهُ ) و ( ثَمَرِهِ ) و ( حَقَّهُ ) بر یکایک کلمات پیش از خود بر سبیل بدلیّت برمی‌گردد .‏

سوره أنعام آیه 142
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنَ الأَنْعَامِ حَمُولَةً وَفَرْشاً کُلُواْ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللّهُ وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این خدا است که برای شما ) از چهارپایان ( یعنی : شتر و گاو و بز و گوسفند ) حیواناتی ( را آفریده است که بزرگ و ) باربرند ، و حیواناتی ( را آفریده است ) که کوچکند ( و از پشم و موی آنها فرشها و گستردنیها تهیّه می‌کنید . اینها روزی خدا برای شمایند و ) از آنچه خدا نصیب شما کرده است ( و برای شما حلال نموده است ) بخورید و از گامهای اهریمن پیروی مکنید ( و با افتراء تحلیل و تحریم ، در راه او گام برندارید ) بیگمان اهریمن دشمن آشکار شما است ( و هرگز خیر و خوبی شما را نمی‌خواهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَمُولَةً » : چهارپایان باربر . چهارپایان بزرگ‌ ؛ از قبیل : گاو و شتر . عطف بر واژه ( جنَّاتٍ ) است . « فَرْشاً » : چهارپایانی که کوچکند و از پشم و موی آنها فرشها و گستردنیها تهیّه می‌گردد . از قبیل : بز و گوسفند ( نگا : نحل / 80 ) . « خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ » : گامهای اهریمن . مراد راههای شیطان است .‏

سوره أنعام آیه 143
‏متن آیه : ‏
‏ ثَمَانِیَةَ أَزْوَاجٍ مِّنَ الضَّأْنِ اثْنَیْنِ وَمِنَ الْمَعْزِ اثْنَیْنِ قُلْ آلذَّکَرَیْنِ حَرَّمَ أَمِ الأُنثَیَیْنِ أَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَیْهِ أَرْحَامُ الأُنثَیَیْنِ نَبِّؤُونِی بِعِلْمٍ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خداوند از هر نوعی از چهارپایان ، یعنی : شتر و گاو و بز و گوسفند ، نر و ماده آفریده است که رویهم ) هشت جفت آفریده است : از گوسفند دو جفت و از بز دو جفت . ( ای محمّد : به کسانی که از پیش خود در تحلیل و تحریم چهارپایان به میل خود سخن می‌رانند ) بگو : آیا خداوند نرهای آنها را حرام کرده است‌ ؟ ( که چنین نیست‌ ؛ زیرا گاهی نرها را حلال می‌دانید ) یا ماده‌های آنها را ؟ ( که چنین هم نیست‌ ؛ چه گاهی ماده‌ها را حلال می‌دانید ) یا این که آنچه ماده‌ها در شکم دارند ؟ ( که چنین هم نیست‌ ؛ زیرا که شما همیشه جنینها را حرام نمی‌دانید ! پس این چه تحلیل و تحریمی است که می‌انگارید و هردم به گونه‌ای بیان می‌دارید ؟ ! ) اگر ( در تحلیل و تحریم خود مستند و دلیلی دارید و ) راست می‌گوئید مرا از روی علم و دانش ( از آن حجّت و برهان ) بیاگاهانید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ثَمَانِیَةَ أَزْوَاجٍ » : هشت صنف . مراد چهار نوع حیوان نر و چهار نوع حیوان ماده از میان چهارپایان اهلی : گاو و شتر و بز و گوسفند است . « الضَّأْنِ » : جمع ضائِن و ضائِنَة ، گوسفندان . « الْمَعْزِ » : جمع ماعِز ، بزها . « ءَآلذَّکَرَیْنِ » : آیا دوتا نر . فراهم آمده است از : ( أَ ) همزه استفهام ، و ( الذَّکَرَیْنِ ) . « نَبِّئُونِی‌ » : مرا باخبر سازید ، مرا آگاه کنید .‏

سوره أنعام آیه 144
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنَ الإِبْلِ اثْنَیْنِ وَمِنَ الْبَقَرِ اثْنَیْنِ قُلْ آلذَّکَرَیْنِ حَرَّمَ أَمِ الأُنثَیَیْنِ أَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَیْهِ أَرْحَامُ الأُنثَیَیْنِ أَمْ کُنتُمْ شُهَدَاء إِذْ وَصَّاکُمُ اللّهُ بِهَذَا فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ کَذِباً لِیُضِلَّ النَّاسَ بِغَیْرِ عِلْمٍ إِنَّ اللّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( خداوند آفریده است ) از شترانْ ، نر و ماده را و از گاوْ ، نر و ماده را . بگو : آیا خداوند دو نر را حرام کرده است‌ ؟ ( که چنین نیست‌ ؛ زیرا گاهی نرها را حلال می‌دانید ) یا دو ماده را ؟ ( که چنین هم نیست‌ ؛ چه گاهی ماده‌ها را حلال می‌دانید ) یا این که آنچه در شکم ماده‌ها است‌ ؟ ( که چنین هم نیست‌ ؛ زیرا که شما پیوسته جنینها را حرام نمی‌دانید . شما گمان می‌برید که این تحلیل و تحریمِ خاصّ شما به فرمان ایزد بوده است ! ) آیا شما بدان هنگام ( که فرمان خدا درباره این تحریم صادر شد ) حاضر بودید ( و با گوش خود شنیدید ) که خداوند آن را به شما سفارش کرد ؟ ( هرگز چنین نبوده است . پس از این کارهای ناشایستی که می‌کنید دست بکشید ؛ چرا که ظلم است ) و چه کسی ظالم‌تر از کسی است که بر خدا دروغ بندد تا مردمان را از روی جهل گمراه سازد ؟ خداوند هیچ گاه ستمکاران را ( به راه راست و به سوی چیزی که خیر و صلاح دنیا و آخرتشان در آن باشد ) هدایت نخواهد کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الإِبِلِ » : شتران . از لفظ خود دارای مفرد نیست . « الْبَقَرِ » : گاو . اسم جنس است و یکی از آن را ( بقرة ) می‌گویند . این واژه شامل گاو میش نیز می‌گردد .‏

سوره أنعام آیه 145
‏متن آیه : ‏
‏ قُل لاَّ أَجِدُ فِی مَا أُوْحِیَ إِلَیَّ مُحَرَّماً عَلَى طَاعِمٍ یَطْعَمُهُ إِلاَّ أَن یَکُونَ مَیْتَةً أَوْ دَماً مَّسْفُوحاً أَوْ لَحْمَ خِنزِیرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقاً أُهِلَّ لِغَیْرِ اللّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَلاَ عَادٍ فَإِنَّ رَبَّکَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) بگو : در آنچه به من وحی شده است ، چیزی را بر خورنده‌ای حرام نمی‌یابم ، مگر ( چهار چیز و آنها عبارتند از : ) مردار ، ( همچون حیوان خفه شده ، پرت‌گشته ، شاخ‌زده ، درنده خورنده ، ذبح شرعی نشده . ) و خون روان ( نه بسته همچون جگر و سپرز و خون مانده در میان عروق ، که مباح است ) ، و گوشت خوک که همه اینها ناپاک ( و مضرّ برای بدن ) هستند ، و گوشت حیوانی که ( در وقت ذبح به نام خدا سربریده نشده باشد و بلکه ) به نام ( بتی یا معبودی ) جز خدا سربریده شده باشد ( که مایه خروج از عقیده صحیح است ) . ولی اگر کسی ( به سبب قحطی و نیافتن چیزی برای خوردن ) وادار ( به استفاده از این محرّمات ) گردد بدون آن که علاقه‌مند ( بدانها ) باشد و ( از سدّ جوع و اندازه ضرورت ) تجاوز کند ( گناهی براو نیست ) . چه پروردگار تو بس آمرزگار و مهربان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَسْفُوحاً » : ریخته شده . مراد خون جاری و روان از بدن حیوان به هنگام ذبح و جز آن است . با این قید خون جامد ، از قبیل : سپرز و جگر ، خارج می‌شود . « فَإِنَّهُ رِجْسٌ » : چه جمیع آنها کثیف و ناپاک هستند . چه گوشت خوک کثیف و ناپاک است . مرجع ضمیر می‌تواند سه چیز مذکور بوده و ( رِجْسٌ ) وصف همه باشد ؛ یا این که مرجع ( لَحْم ) ، و ( رِجْس ) تنها وصف آن باشد . « فِسْقاً » : عصیان . خروج از فرمان یزدان . در اینجا مراد چیزی است که سبب نافرمانی از دستور خدا و خروج از عقیده صحیح الله می‌گردد . « غَیْرَ باغٍ وَ لا عَادٍ » : ( به بقره / 173 و مائده / 3 ) مراجعه شود . برای اطّلاع بیشتر از خوراکیهای حلال و حرام در اسلام به تفسیرالمنار سوره انعام آیه 145 مراجعه گردد .‏

سوره أنعام آیه 146
‏متن آیه : ‏
‏ وَعَلَى الَّذِینَ هَادُواْ حَرَّمْنَا کُلَّ ذِی ظُفُرٍ وَمِنَ الْبَقَرِ وَالْغَنَمِ حَرَّمْنَا عَلَیْهِمْ شُحُومَهُمَا إِلاَّ مَا حَمَلَتْ ظُهُورُهُمَا أَوِ الْحَوَایَا أَوْ مَا اخْتَلَطَ بِعَظْمٍ ذَلِکَ جَزَیْنَاهُم بِبَغْیِهِمْ وِإِنَّا لَصَادِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این چیزهائی بود که بر شما حرام کرده‌ایم ) و بر یهودیان هر ( حیوان ) ناخنداری ( یعنی : درندگان که دارای پنجه‌های قوی ، و پرندگان شکّاری که از چنگال نیرومند برخوردارند ) حرام کرده بودیم ، و از گاو و گوسفند ( تنها ) پیه‌ها و چربیهای آنها را بر آنان حرام نموده بودیم ، مگر پیه‌ها و چربیهائی که بر پشت اینها یا در اندرونه ( و لابلای احشاء و امعاء ) قرار دارد و یا پیه‌ها و چربیهائی که آمیزه استخوان گردیده است . این هم پادافره ایشان در برابر ستمگریشان بود که بدانان دادیم ( تا از غوطه‌ور شدن در گناهان و پیروی از شهوات خویشتن را به دور دارند ) و ما ( در همه اخبارمان و از جمله این خبر ) راستگوئیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذِی ظُفُرٍ » : ناخندار . مراد درندگان دارای پنجه و پرندگان دارای چنگال است ( نگا : تفسیرالمنار ، سوره نساء / 160 و سوره انعام / 140 ) . برخی ( ذی ظُفُر ) را شامل حیواناتی می‌دانند که دارای سم یکپارچه باشند ، و پرندگانی که انگشتهای پایشان با پرده به هم پیوسته باشد . « الْحَوایَا » : جمع حاوِیَة و حَوِیّة ، مجموعه محتویات شکم حیوان است که به صورت یک کره می‌باشد و اَمْعاء در درون آن قرار دارد . « بِبَغْیِهِمْ » : به سبب ستمگری آنان . ( نگا : نساء / 160 ، اعراف / 138 ، یونس / 83 ، طه / 87 - 91 ) .‏

سوره أنعام آیه 147
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِن کَذَّبُوکَ فَقُل رَّبُّکُمْ ذُو رَحْمَةٍ وَاسِعَةٍ وَلاَ یُرَدُّ بَأْسُهُ عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر تو را تکذیب کردند ( و این حقائق را که از جانب خدا به تو وحی می‌شود نپذیرفتند ) بدیشان بگو : پروردگار شما دارای رحمت گسترده و مهر فراوان است و ( در این جهان مؤمنان و کافران را در بر می‌گیرد . اگر خدا در مجازات ناباوران و بزهکاران شتاب روا نمی‌دارد ، شما را نفریبد ، چرا که کیفر طاغی و یاغی چون شما حتمی است و ) عذاب او از رسیدن به گناهکاران ردخور ندارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَأْس‌ » : عذاب و عِقاب .‏

سوره أنعام آیه 148
‏متن آیه : ‏
‏ سَیَقُولُ الَّذِینَ أَشْرَکُواْ لَوْ شَاء اللّهُ مَا أَشْرَکْنَا وَلاَ آبَاؤُنَا وَلاَ حَرَّمْنَا مِن شَیْءٍ کَذَلِکَ کَذَّبَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِم حَتَّى ذَاقُواْ بَأْسَنَا قُلْ هَلْ عِندَکُم مِّنْ عِلْمٍ فَتُخْرِجُوهُ لَنَا إِن تَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَإِنْ أَنتُمْ إَلاَّ تَخْرُصُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مشرکان ( برای اعتذار از کفر و معذرت‌خواهی از تحریم خوراکیهای حلال ) خواهند گفت : ( شرک ما و تحریم چیزهای حلال از سوی ما ، برابر مشیّت خدا است ! ) اگر خدا می‌خواست ، ما و پدران ما مشرک نمی‌شدیم ، و چیزی را ( از اشیاء حلال بر خود ) تحریم نمی‌کردیم . کسانی که پیش از آنان بوده‌اند نیز همین گونه ( که به تو دروغ می‌گویند و تو را تکذیب می‌دارند ، به پیغمبران ما دروغ می‌گفتند و آنان را ) تکذیب می‌نمودند تا ( سرانجام طعم ) عذاب ما را چشیدند ( و کیفر اعمال بد خود را دیدند ) . بگو : آیا دلیل قاطعی ( و سند درستی برای رضایت خدا از شرک خود و تحریم چیزهای حلال ، در دست ) دارید تا آن را به ما ارائه دهید ؟ ! شما فقط از پندارهای بی‌اساس پیروی می‌کنید و ( حجّت و برهانی بر گفتار و کردار خود ندارید . شما نه از روی علم و یقین ، بلکه ) از روی ظنّ و تخمین کار می‌کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَلْ عِندَکُم مِّنْ عِلْمٍ » : آیا حجّت و برهان و سند درستی دارید ؟ نه ندارید . « تَخْرُصُونَ » : گزاف می‌گوئید . ناسنجیده عمل می‌کنید . دروغ می‌گوئید . از ماده ( خَرْص ) به معنی : تخمین .‏

سوره أنعام آیه 149
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ فَلِلّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ فَلَوْ شَاء لَهَدَاکُمْ أَجْمَعِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) بگو : خدا دارای دلیل روشن و رسا است ( بر این که گفتار و کردارتان بی‌پایه و بی‌مایه است ، و شما اصلاً دلیل قطعی بر صدق گفتار و درستی کردار خود ندارید در این که می‌گوئید : خدا به کفر و شرک ما راضی و به تحلیل و تحریم ما خوشنود است ! آری ) اگر خدا می‌خواست همگی شما را ( از راه اجبار به سوی حق و حقیقت ) هدایت می‌نمود ( امّا هدایت اجباری بیسود است و راهیابی اختیاری پسندیده و ستوده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ » : دلیل رسائی که به نهایتِ قوّت و استواری خود رسیده است . برهان گویا و روشن .‏

سوره أنعام آیه 150
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ هَلُمَّ شُهَدَاءکُمُ الَّذِینَ یَشْهَدُونَ أَنَّ اللّهَ حَرَّمَ هَذَا فَإِن شَهِدُواْ فَلاَ تَشْهَدْ مَعَهُمْ وَلاَ تَتَّبِعْ أَهْوَاء الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَالَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ وَهُم بِرَبِّهِمْ یَعْدِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) بگو : گواهان خود را بیاورید که گواهی می‌دهند بر این که خداوند این چیزها را حرام کرده است ( که شما قائل به تحریم آنها هستید ) . در صورتی که ( حاضر آمدند و به دروغ ) گواهی دادند ، با آنان ( هم‌صدا مشو و ) گواهی مده . ( چرا که دروغگویند و شایسته تصدیق نیستند . ) و از هوی و هوس کسانی پیروی مکن که آیات ( قرآنی و جهانی ) ما را تکذیب می‌نمایند و به آخرت ایمان نمی‌آورند و برای پروردگار خود ( بتان و معبودهای باطلی را ) همتا و همطراز می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَلُمَّ » : بیاورید . اسم‌الفعل و مفرد و مثنّی و جمع و مذکّر و مؤنّث در آن یکسان است . « یَعْدِلُونَ » : معادل قرار می‌دهند . شریک و انباز درست می‌کنند . ( نگا : انعام / 1 ) .‏

سوره أنعام آیه 151
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ تَعَالَوْاْ أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ أَلاَّ تُشْرِکُواْ بِهِ شَیْئاً وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً وَلاَ تَقْتُلُواْ أَوْلاَدَکُم مِّنْ إمْلاَقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَإِیَّاهُمْ وَلاَ تَقْرَبُواْ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَلاَ تَقْتُلُواْ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذَلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : بیائید چیزهائی را برایتان بیان کنم که پروردگارتان بر شما حرام نموده است . این که هیچ چیزی را شریک خدا نکنید ، و به پدر و مادر ( بدی نکنید و بلکه تا آنجا که ممکن است بدیشان ) نیکی کنید ، و فرزندانتان را از ترس فقر و تنگدستی ( کنونی یا آینده ) مکشید ( چرا که ) ما به شما و ایشان روزی می‌دهیم ( و روزی‌رسان همگان مائیم‌ ؛ نه شما ) ، و به گناهان کبیره ( از جمله زنا ) نزدیک نشوید ، خواه ( آنها در وقت انجام برای مردم ) آشکار باشد و خواه پنهان ، و کسی را بدون حق ( قصاص و اجرا فرمان الهی ) مکشید که خداوند آن را حرام کرده است . اینها اموری هستند که خدا به گونه مؤکّد شما را بدانها توصیه می‌کند تا آنها را بفهمید و خردمندانه عمل کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَعَالَوْا » : بیائید . « أَتْلُ » : بخوانم . بیان دارم . « إِمْلاق » : فقر و تنگدستی . بی‌چیزی و نداری . « الْفَوَاحِشَ » : گناهان کبیره . زنا . جمع‌آمدن در معنی زنا برای مبالغه است یا به اعتبار تعدّد زناکاران یا نهی از انواع آن است . « مَا ظَهَرَ » : آنچه توسّط اندامها انجام می‌پذیرد . مانند : کشتن . زنا . دزدی . « مَا بَطَنَ » : آنچه مربوط به دل باشد . مانند : حسد . سوءنیّت .‏

سوره أنعام آیه 152
‏متن آیه : ‏
‏ وَلاَ تَقْرَبُواْ مَالَ الْیَتِیمِ إِلاَّ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّى یَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُواْ الْکَیْلَ وَالْمِیزَانَ بِالْقِسْطِ لاَ نُکَلِّفُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَهَا وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُواْ وَلَوْ کَانَ ذَا قُرْبَى وَبِعَهْدِ اللّهِ أَوْفُواْ ذَلِکُمْ وَصَّاکُم بِهِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به مال یتیم جز به نحو احسن ( و بهترین راهی که باعث حفظ و ازدیاد آن گردد ) نزدیک مشوید ( و بدین شیوه خداپسندانه ادامه دهید ) تا آن گاه که یتیم به رُشد کامل خود می‌رسد ( و در آن هنگام به گونه شایسته می‌تواند در مال خویش تصرّف کند . در این وقت اموالش را به خودش تسلیم کنید ) ، و پیمانه و ترازو را به تمام و کمال و دادگرانه مراعات دارید و ( نه کم و زیاد بدهید و نه کم و زیاد دریافت کنید . در حدّ توانائی انسانی خود در این‌باره بکوشید و بدانید که ) ما هیچ کسی را به انجام چیزی جز به اندازه تاب و توانش موظّف نمی‌سازیم . و هنگامی که سخنی ( در کار داوری یا گواهی و یا راجع به روایت و خبری ) گفتید ، دادگری کنید ( و از حق منحرف نشوید ) هر چند ( کسی که سخن به نفع یا به زیان او گفته می‌شود ) از خویشاوندان باشد . و به عهد و پیمان خدا ( که برای انجام تکالیف از شما گرفته است ، و عهد و پیمان فیمابین خود درباره مسائل و مصالح مشروع ) وفا کنید . اینها چیزهائی هستند که خداوند شما را به رعایت آنها توصیه می‌کند ، تا این که متذکّر شوید و پند گیرید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِالَّتی‌ » : با خصلت یا خصالی که . با کار یا کارهائی که . « أَشُدَّ » : قوّت . مفرد است ، یا جمعی است که دارای مفرد نمی‌باشد . مراد از ( أَشُدَّ ) رشد مذکور در ( نساء / 6 ) است . « أَوْفُوا » : به تمام و کمال بپردازید . « عَهْدِ اللهِ » : پیمان خدا . مراد از آن ، همه چیزهائی است که خداوند از بندگان خود خواسته است . همچنین همه عهدها و پیمانهائی است که مردمان با یکدیگر می‌بندند . در این صورت نسبت آن به خدا بدین سبب است که خداوند به حفظ و وفای بدان امر نموده است .‏

سوره أنعام آیه 153
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِی مُسْتَقِیماً فَاتَّبِعُوهُ وَلاَ تَتَّبِعُواْ السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَن سَبِیلِهِ ذَلِکُمْ وَصَّاکُم بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این راه ( که من آن را برایتان ترسیم و بیان کردم ) راه مستقیم من است ( و منتهی به سعادت هر دو جهان می‌گردد . پس ) از آن پیروی کنید و از راههای ( باطلی که شما را از آن نهی کرده‌ام ) پیروی نکنید که شما را از راه خدا ( منحرف و ) پراکنده می‌سازد . اینها چیزهائی است که خداوند شما را بدان توصیه می‌کند تا پرهیزگار شوید ( و از مخالفت با آنها بپرهیزید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُسْتَقِیماً » : حال است . « إِتَّبِعُوهُ » : در آن گام بردارید . بدان عمل کنید .‏

سوره أنعام آیه 154
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ آتَیْنَا مُوسَى الْکِتَابَ تَمَاماً عَلَى الَّذِیَ أَحْسَنَ وَتَفْصِیلاً لِّکُلِّ شَیْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لَّعَلَّهُم بِلِقَاء رَبِّهِمْ یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بعد ( از بیان فرمانهای دهگانه ، شما را باخبر می‌سازم که پروردگار می‌فرماید : ) ما کتاب ( تورات ) را برای موسی فرستادیم تا بر کسی که ( امور دینی خود را خوب انجام دهد و ) نیکی و خوبی ورزد اتمام ( کرامت و نعمت ) باشد و بیانگر همه‌چیز ( از تعالیم لازم جهت بنی‌اسرائیل ) بوده و ( آنان را به سوی راه راست ) هدایت و ( برای کسانی که از آن پیروی کنند ، مایه ) رحمت شود . بلکه ( در پرتو ارشادات و رهنمودهای این کتاب مقدّس ، بنی‌اسرائیل ) به ملاقات با پروردگار خود ایمان بیاورند ( و بدانند که در روز قیامت برای حساب و کتاب در پیشگاه خدا حاضر خواهند شد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ثُمَّ » : سپس . در اینجا برای ترتیب زمانی و عطف معنی بر معنی نیست . بلکه برای عطف خبر بر خبر است . مانند شعر زیر : وَ لَقَدْ سادَ ثُمَّ سادَ أَبُوهُ‏

سوره أنعام آیه 155
‏متن آیه : ‏
‏ وَهَذَا کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ مُبَارَکٌ فَاتَّبِعُوهُ وَاتَّقُواْ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( قرآن ) کتاب مبارکی است که ما آن را فرو فرستاده‌ایم . پس از آن پیروی کنید و ( از مخالفت با آن ) بپرهیزید تا مورد رحم خدا قرار گیرید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُبَارَکٌ » : پرخیر و برکت . مشتمل بر فوائد دینی و دنیوی . صفت ( کِتابٌ ) است .‏

سوره أنعام آیه 156
‏متن آیه : ‏
‏ أَن تَقُولُواْ إِنَّمَا أُنزِلَ الْکِتَابُ عَلَى طَآئِفَتَیْنِ مِن قَبْلِنَا وَإِن کُنَّا عَن دِرَاسَتِهِمْ لَغَافِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آن را فرو فرستاده‌ایم ) تا نگوئید کتاب ( آسمانی ) تنها بر دو گروه ( یهود و نصاری ) پیش از ما فرو فرستاده شده است ، و ( ما اصلاً از آنها آگاهی نداشته‌ایم و ) از بحث و بررسی آنها بی‌خبر بوده‌ایم ( و لذا از انجام گناه و دوری از راه خدا معذوریم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَن تَقُولُوا » : تا نگوئید . متعلّق به ( أَنزَلْنَاهُ ) است و تقدیر چنین است : لِئَلاّ تَقُولُوا . « إِن کُنَّا » : ما بوده‌ایم . ( إِنْ ) مخفّف از مثقّله است و عمل نمی‌کند . « دِراسَة » : قرائت مکرّر . خواندن و فهم کردن ( نگا : آل‌عمران . 79 ، اعراف / 169 ، سبأ / 44 ) .‏

سوره أنعام آیه 157
‏متن آیه : ‏
‏ أَوْ تَقُولُواْ لَوْ أَنَّا أُنزِلَ عَلَیْنَا الْکِتَابُ لَکُنَّا أَهْدَى مِنْهُمْ فَقَدْ جَاءکُم بَیِّنَةٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن کَذَّبَ بِآیَاتِ اللّهِ وَصَدَفَ عَنْهَا سَنَجْزِی الَّذِینَ یَصْدِفُونَ عَنْ آیَاتِنَا سُوءَ الْعَذَابِ بِمَا کَانُواْ یَصْدِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا این که بگوئید : اگر کتابی بر ما نازل می‌شد ، راه یافته‌تر ( و خوبتر و بهتر ) از آنان می‌گشتیم . بیگمان از سوی پروردگارتان برایتان قرآنی آمده است ( که بیانگر حلال و حرام ) و راهنمای ( مردمان به سوی خیر و صلاح دو جهان ) و رحمت ( خدا برای بندگان ) است . پس چه کسی ستمکارتر از کسی خواهد بود که آیات ( قرآن ) خدا را تکذیب کند و بی‌دلیل و بی‌جهت از آنها رویگردان شود ؟ کسانی را که از آیات ما رویگردان شوند بدترین عذاب خواهیم داد ، و سزای رویگردانی ایشان را هرچه زودتر بدانان خواهیم رساند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَیِّنَةٌ » : دلیل و برهان . در اینجا مراد قرآن است . « صَدَفَ عَنْ » : رویگردان و منصرف شد . رویگردان و منصرف کرد . « سُوءَ الْعَذَابِ » : بدترین و سخت‌ترین عذاب . اضافه صفت به موصوف است .‏

سوره أنعام آیه 158
‏متن آیه : ‏
‏ هَلْ یَنظُرُونَ إِلاَّ أَن تَأْتِیهُمُ الْمَلآئِکَةُ أَوْ یَأْتِیَ رَبُّکَ أَوْ یَأْتِیَ بَعْضُ آیَاتِ رَبِّکَ یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ آیَاتِ رَبِّکَ لاَ یَنفَعُ نَفْساً إِیمَانُهَا لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِن قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمَانِهَا خَیْراً قُلِ انتَظِرُواْ إِنَّا مُنتَظِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( دلائل متقن بر وجوب ایمان بیان گردیده‌است . پس چرا ایمان نمی‌آورند ؟ ) آیا انتظار دارند که فرشتگان ( قبض ارواح ) به سراغشان بیایند ؟ یا این که پروردگارت ( خودش ) به سوی آنان بیاید ؟ یا پاره‌ای از نشانه‌های پروردگارت که ( دالّ بر شروع رستاخیز باشد ) برای آنان نمودار شود ؟ روزی پاره‌ای از نشانه‌های پرودگارت فرا می‌رسد ( و آنان را به ایمان اجباری وادار می‌نماید ) امّا ایمان آوردن افرادی که قبل از آن ایمان نیاورده‌اند ، یا این که با وجود داشتن ایمان ( کارهای پسندیده نکرده‌اند و ) خیری نیندوخته‌اند ، سودی به حالشان نخواهد داشت . بگو : منتظر ( یکی از این امور سه‌گانه ) باشید و ما هم منتظر ( نتیجه وعده خدا درباره خود و وعید او درباره شما ) هستیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَنظُرُونَ » : انتظار می‌کشند . « أَن تَأْتِیَهُمُ الْمَلائِکَةُ » : مراد آمدن فرشتگان قبض ارواح ( نگا : انعام / 93 ) ، یا آمدن فرشتگان به عنوان پیغمبرانی برای مردم ( نگا : مؤمنون / 24 ) یا برای شهادت بر صدق رسالت پیغمبر است ( نگا : حجر / 7 ) . « یَأْتِیَ رَبُّکَ » : مراد صدور فرمان خدا درباره عذاب کافران ( نگا : توبه / 24 ، نحل / 33 ) یا حضور پیداکردن خدا - بنا به عقیده ایشان‌ - برای گواهی بر صدق رسالت پیغمبر یا برای دیدن ذات ذوالجلال ( نگا : بقره / 55 ، اسراء / 92 ) یا فرا رسیدن رستاخیز و حضور خدا در آن برای دادگاهی بندگان است ( نگا : یونس / 93 ) . « بَعْضُ ءَایَاتِ . . . » : از جمله چنین علاماتی که ایمان و عمل صالح با ظهور آنها پذیرفته نیست : دم احتضار و هنگام خروج روح از بدن ، یا زمانی که انسان به مجازات و قصاص و عذاب عظیم خدا گرفتار می‌آید و در انتخابِ راهِ خوبی یا بدی از او سلب اختیار می‌شود ، یا هنگام پدیدار شدن علائم تخریب جهان و به هم‌خوردن شیرازه کون و مکان است . چرا که در همه این اوقات ایمان اضطراری و اجباری است . در صورتی که زمان پذیرش ایمان و توبه و طاعت وقتی است که انسان دارای اراده و اختیار بوده و فرصت انتخابِ کفر یا دین ، و انجام اعمالِ خیر یا شر را داشته باشد . « أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمَانِهَا خَیْراً » : این جمله عطف بر ( ءَامَنَتْ ) است و نفی متوجّه آن می‌گردد و معنی چنین است : یا مؤمن باشد و اعمال نیک انجام نداده باشد و کارهای خداپسندانه نکرده باشد .‏

سوره أنعام آیه 159
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ فَرَّقُواْ دِینَهُمْ وَکَانُواْ شِیَعاً لَّسْتَ مِنْهُمْ فِی شَیْءٍ إِنَّمَا أَمْرُهُمْ إِلَى اللّهِ ثُمَّ یُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُواْ یَفْعَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان کسانی که آئین ( یکتاپرستی راستین ) خود را پراکنده می‌دارند ( و آن را با عقائد منحرف و معتقدات باطل به هم می‌آمیزند ) و دسته دسته و گروه گروه می‌شوند ( و هر دسته و گروهی از مکتبی و مذهبی پیروی می‌کنند ) تو به هیچ وجه از آنان نیستی و ( حساب تو از آنان جدا و ) سروکارشان با خدا است و خدا ایشان را از آنچه می‌کنند باخبر می‌سازد ( و سزای آنان را خواهد داد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شِیَعاً » : جمع شیعه ، گروهها و دسته‌ها . « لَسْتَ مِنْهُمْ فِی شَیْءٍ » : تو اصلاً از آنان نیستی و مسؤول رستگاری یا زشتکاری ایشان نمی‌باشی و راه تو از راه آنان جدا است .‏

سوره أنعام آیه 160
‏متن آیه : ‏
‏ مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَن جَاء بِالسَّیِّئَةِ فَلاَ یُجْزَى إِلاَّ مِثْلَهَا وَهُمْ لاَ یُظْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرکس کار نیکی انجام دهد ( پاداش مضاعف ، دست‌کم از دریای جود و کرم خداوند معظّم ) ده برابر دارد ، و هرکس کار بدی کند ، پادافره او ( به سبب عدل و داد یزدان ) جز هم‌سنگ و هم‌سان آن داده نمی‌شود و به ( اینان با افزایش کیفر ، و به آنان با کاهش پاداش از ) ایشان ظلم و ستم نمی‌گردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَشْرُ أَمْثَالِهَا » : ده برابر . چندین برابر . برخی لفظ ( عَشْرُ ) را برای کثرت می‌دانند ؛ نه حصر ( نگا : بقره / 245 ، زمر / 10 ) .‏

سوره أنعام آیه 161
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِنَّنِی هَدَانِی رَبِّی إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ دِیناً قِیَماً مِّلَّةَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفاً وَمَا کَانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : بیگمان پروردگارم ( با وحی آسمانی و نشان دادن آیات قرآنی و گسترده جهانی ) مرا به راه راست رهنمود کرده است . و آن دین راست و استوار و پابرجا ، یعنی دین ابراهیم است . همان کسی که حقّگرا ( و از آئینهای انحرافی محیط خود رویگردان ) بود و از زمره مشرکان نبود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دِیناً » : بدل از محلّ ( إِلی صِرَاطٍ ) در معنی است . چرا که ( هَدانی إِلی صِراطٍ ) و ( هَدانی صِراطاً ) یکی است و در سوره فتح آیه دوم فرموده است : ( وَ یَهْدِیَکَ صِرَاطاً مُّسْتَقِیماً ) . یا مفعول فعل محذوفی‌است که فعل مذکور ( هَدانی ) دالّ بر آن است . مثل : هَدانِی ، أَعْطانِی ، أَعْرَفَنِی . « قِیَماً » : باارزش . پابرجا و ثابت و غیرقابل نسخ . راست و استوار . صفت است و مصدری است از ریشه ( قوم ) . « حَنِیفاً » : حقّگرا . مخلص . حال ابراهیم است .‏

سوره أنعام آیه 162
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِنَّ صَلاَتِی وَنُسُکِی وَمَحْیَایَ وَمَمَاتِی لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : نماز و عبادت و زیستن و مردن من از آن خدا است که پروردگار جهانیان است ( و این است که تنها خدا را پرستش می‌کنم و کارهای این جهان خود را در مسیر رضایت او می‌اندازم و بر بذل مال و جان در راه یزدان می‌کوشم و در این راه می‌میرم ، تا حیاتم ذخیره مماتم شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُسُک‌ » : عبادت . حجّ . قربانی . عطف ( نُسُک ) - اگر به معنی مطلق عبادت باشد - بر ( صَلاة ) عطف عام بر خاصّ است . « مَحْیَا » : زندگی . زیستن . « مَمَاة‌ » : مرگ . مردن . « مَحْیَایَ وَ مَمَاتِی » : مراد اعمال و اقوالی است که مربوط و مقرون به زندگی و مرگ ، یعنی کارهای دنیا و آخرت است یا خود زیستن و مردن .‏

سوره أنعام آیه 163
‏متن آیه : ‏
‏ لاَ شَرِیکَ لَهُ وَبِذَلِکَ أُمِرْتُ وَأَنَاْ أَوَّلُ الْمُسْلِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا را هیچ شریکی نیست ، و به همین دستور داده شده‌ام ، و من اوّلین مسلمان ( در میان امت خود ، و مخلص‌ترین فرد در میان همه انسانها برای خدا ) هستم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أوَّلُ الْمُسْلِمِینَ » : مراد نخستین مسلمان در میان امّت محمّدی ، یا مخلص‌ترین و مطیع‌ترین کس در میان تمام اهل جهان از آغاز تا پایان آن است .‏

سوره أنعام آیه 164
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ أَغَیْرَ اللّهِ أَبْغِی رَبّاً وَهُوَ رَبُّ کُلِّ شَیْءٍ وَلاَ تَکْسِبُ کُلُّ نَفْسٍ إِلاَّ عَلَیْهَا وَلاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى ثُمَّ إِلَى رَبِّکُم مَّرْجِعُکُمْ فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! به کسانی که تو را همچون خود به شرک‌ورزی می‌خوانند ) بگو : آیا ( سزاوار است که ) پروردگاری جز خدا را بطلبم ( و معبودی جز او را پرستش بکنم ) و حال آن که خدا پروردگار هر چیزی است‌ ؟ هیچ کسی جز برای خود کار نمی‌کند ، و هیچ کسی گناه دیگری را بر دوش نمی‌کشد . سرانجام همه شما به سوی خدا باز می‌گردید و شما را از آنچه در آن اختلاف می‌ورزید آگاه می‌سازد ( و میانتان درباره راه و روش و ادیان و عقائدتان داوری می‌کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَبْغی‌ » : بطلبم . بجویم . « لا تَزِرُ » : برنمی‌دارد . کسی به گناه دیگری گرفتار نمی‌آید و گناه او را به عهده نمی‌گیرد . « وازِرَةٌ » : حمل‌کننده . بردارنده . « وِزْر » : بار . مراد بَزَه و گناه و همچنین سزای بَزَه و گناه است . « مَرْجِع‌ » : رجوع و بازگشت .‏

سوره أنعام آیه 165
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی جَعَلَکُمْ خَلاَئِفَ الأَرْضِ وَرَفَعَ بَعْضَکُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِّیَبْلُوَکُمْ فِی مَا آتَاکُمْ إِنَّ رَبَّکَ سَرِیعُ الْعِقَابِ وَإِنَّهُ لَغَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا است که شما را جانشینان ( دیگران برای آبادانی جهان در کره ) زمین گردانید ، و ( در استعدادهای ذاتی و مواهب آسمانی و اموال کسبی ) برخی را بر برخی ، درجاتی بالاتر برد ( و در کمال مادی و معنوی به نسبت استفاده شخص از اسباب و سنن یزدان و گسترده در پهنه جهان ، کسانی را بیشتر از کسانی ترقّی و تعالی داد ) تا شما را در آنچه به شما داده است بیازماید ( و در عمل مشخّص شود چه کسی به شرائع آسمانی مؤمن یا کافر و در نعمتهای خدادادی سپاسگزار و یا ناسپاس است ) . بیگمان پروردگارت زود رساننده عقاب ( به مخالفان ) است و او دارای مغفرت بیکران و رحمت فراوان ( در حق پشیمان‌شوندگان از گناهان و برگردندگان به آستان یزدان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلآئِفَ » : جمع خلیفه ، جانشینان . مراد جانشینان خدا در اجرای احکام و تنفیذ اراده او در امر آبادانی و اداره کره زمین است‌ ؛ و یا مراد این است که هر گروهی جانشین گروه دیگری در این زمین می‌گردد و امانتداری او در مواهب مادی و معنوی و اجرا قوانین دین الهی مورد آزمایش قرار می‌گیرد .‏

تفسیر نور: سوره اعراف

تفسیر نور:
سوره أعراف آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ المص ‏

‏ترجمه : ‏
‏الف . لام . میم . صاد .‏

‏توضیحات : ‏
‏ذکر حروف مقطّعه در اوائل برخی از سوره‌ها ، علاوه از جلب توجّه شنوندگان ، و دعوت آنان به سکوت و استماع ، عربها را فریاد می‌دارد که این قرآن از همان حروف هجائی فراهم آمده است که شما گفتار و نوشتار خود را بدان اداء می‌کنید . پس اگر درباره آسمانی‌بودن قرآن دچار شکّ و تردیدید ، سوره‌ای همچون یکی از سوره‌های آن را بسازید و ارائه دهید ، و . . . ( نگا : بقره / 23 ) .‏

سوره أعراف آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ کِتَابٌ أُنزِلَ إِلَیْکَ فَلاَ یَکُن فِی صَدْرِکَ حَرَجٌ مِّنْهُ لِتُنذِرَ بِهِ وَذِکْرَى لِلْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این قرآن ) کتابی است که از ( سوی یزدان جهان ) بر تو نازل شده است و نباید از ناحیه آن هیچ گونه نگرانی و ناراحتی به خود راه دهی . ( نه نگرانی از ناحیه بار سنگین رسالتی که بر دوش داری و نه از جانب عکس‌العملهائی که دشمنان سرسخت در برابر آن نشان می‌دهند ، و نه از سوی نتیجه و برداشتی که از تبلیغ این رسالت انتظار می‌رود . چرا که هدف از نزول این قرآن این است ) که بدان ( کافران را از عواقب شوم افکار و اعمالشان ) بترسانی ، و مؤمنان را پند و اندرز دهی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِتُنذِرَ » : متعلّق به ( أُنزِلَ ) است . « ذِکْرَیا » : پند و اندرز دادن . پنددهنده و اندرزگو . این واژه مصدر و به معنی ( تذکیر ) است . مجرور بوده و عطف بر محلّ ( لِتُنذِرَ ) است . تقدیر چنین می‌شود : لِلإِنذَارِ وَ التَّذْکِیرِ . یا این که ( ذِکْری ) به معنی اسم فاعل یعنی ( مذکّر ) است . مرفوع بوده و خبر مبتدای محذوف است . تقدیر چنین می‌شود : وَ هُوَ ذِکْری لِلْمُؤْمِنینَ . و . . .‏

سوره أعراف آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ اتَّبِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکُم مِّن رَّبِّکُمْ وَلاَ تَتَّبِعُواْ مِن دُونِهِ أَوْلِیَاء قَلِیلاً مَّا تَذَکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از چیزی پیروی کنید که از سوی پروردگارتان بر شما نازل شده است ، و جز خدا از اولیاء و سرپرستان دیگری پیروی مکنید ( و فرمان مپذیرید ) . کمتر متوجّه ( اوامر و نواهی خدا ) هستید ( و کمتر پند می‌گیرید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن دُونِهِ » : بجز او . به جای او . ضمیر ( هِ ) به ( رَبِّ ) برمی‌گردد . اگر مرجع آن ( ما ) باشد ، پیش از ( اَوْلِیَآءَ ) مضافی چون ( أَباطیل ) محذوف است . در این صورت معنی چنین می‌شود : جز از وحی آسمان ، از یاوه‌سرائی سرپرستان دیگری پیروی مکنید . « قَلِیلاً مَّا تَذَکَّرُونَ » : کمتر پند می‌گیرید و متذکّر می‌گردید . راجع به قوانین و احکام الهی چندان چیزی نمی‌دانید . گاه‌گاهی یادآور و پندپذیر می‌گردید . ( قَلِیلاً ) صفت موصوف محذوفی چون ( زَمَاناً ) یا ( تذکّراً ) است و ( ما ) زائد و برای تأکید قلّت است .‏

سوره أعراف آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَم مِّن قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا فَجَاءهَا بَأْسُنَا بَیَاتاً أَوْ هُمْ قَآئِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چه بسیار شهرها و آبادیهائی که آنها را ( به سبب گناهان فراوان ساکنان آنجاها ) ویران کرده‌ایم و عذاب ما مردمان آنجاها را در برگرفته است ، در شبانگاهان ( که در خواب ناز بوده‌اند ، مانند قوم لوط ) یا در چاشتگاهان که به استراحت پرداخته‌اند ( مانند قوم شعیب ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَمْ » : چه بسیار . « قَرْیَةٍ » : شهر . روستا . در اینجا مراد ساکنان شهر یا روستا است . « بَأْس‌ » : عذاب . « بَیَاتاً » : شب هنگام . در حالی که شب را می‌گذراندند . این واژه می‌تواند مفعول‌فیه بوده و یا این که مصدر و به معنی ( بائِتینَ ) و حال باشد . « قَآئِلُونَ » : خفتگان در نیمروز . استراحت‌کنندگان در چاشتگاه . از ماده ( قَیْل ) .‏

سوره أعراف آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ فَمَا کَانَ دَعْوَاهُمْ إِذْ جَاءهُمْ بَأْسُنَا إِلاَّ أَن قَالُواْ إِنَّا کُنَّا ظَالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن موقع که عذاب ما به سراغ ایشان آمده است ، دعا و استغاثه‌ای جز این نداشته‌اند که گفته‌اند : واقعاً ما ستمکار بوده‌ایم ( و با دست خود بر خود ستم کرده‌ایم و هم اینک پشیمانیم و چشم به راه عفو یزدانیم ! امّا بدین هنگام پشیمانی را چه سود ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دَعْوَاهُمْ » : دعای ایشان . استغاثه آنان .‏

سوره أعراف آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَنَسْأَلَنَّ الَّذِینَ أُرْسِلَ إِلَیْهِمْ وَلَنَسْأَلَنَّ الْمُرْسَلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( در روز قیامت ) به طور قطع از کسانی که پیغمبران به سوی آنان روانه شده‌اند می‌پرسیم ( که آیا پیام آسمانی به شما رسانده شده است یا خیر و چگونه بدان پاسخ داده‌اید ؟ ) و حتماً از پیغمبران هم می‌پرسیم ( که آیا پیام آسمانی را رسانده‌اید و از مردمان در قبال فرمان یزدان چه شنیده و چه دیده‌اید ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُرْسَلِینَ » : فرستادگان . پیغمبران .‏

سوره أعراف آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَنَقُصَّنَّ عَلَیْهِم بِعِلْمٍ وَمَا کُنَّا غَآئِبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مسلّماً ( اعمال همه را مو به مو و ) آگاهانه برای آنان شرح می‌دهیم‌ ؛ چرا که ما از آنان به دور نشده‌ایم ( و همه‌جا حاضر و ناظر کردار و رفتارشان بوده‌ایم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیْهِمْ » : برای همه مردمان . برای پیغمبران ، در توضیح پاسخ ایشان به خدا : لا عِلْمَ لَنا ( نگا : مائده / 109 ) . « بِعِلْمٍ » : آگاهانه . از روی علم . « مَا کُنَّا غَآئِبِینَ » : غائب نبوده‌ایم . غافل و بی‌خبر نبوده‌ایم .‏

سوره أعراف آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ وَالْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَن ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سنجش درست ( و دقیق اعمال ) در آن روز انجام می‌گیرد . پس هر که ( کفّه حسنات ) ترازوی او سنگین شود ( و بر کفّه سیّئات او رجحان پذیرد ) این چنین کسانی رستگارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْوَزْنُ » : وزن‌کردن . سنجش . مبتدا است و خبر آن ( یَوْمَئِذٍ ) است . « الْحَقُّ » : صحیح . درست . صفت ( الْوَزْنُ ) است . این صفت و موصوف ، معنی مبتدا و خبر نیز می‌دهند . یعنی : وزن‌کردن اعمال در آن روز صحیح است . « مَوَازِین‌ » : جمع میزان : ترازوها . و جمع موزون : سنجیده‌ها .‏

سوره أعراف آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ فَأُوْلَئِکَ الَّذِینَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُم بِمَا کَانُواْ بِآیَاتِنَا یِظْلِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسی که ( کفّه حسنات او از کفّه سیّئات ) ترازوی او سبک شود ، این چنین کسانی به سبب پیوسته انکار کردن آیات ما ( سرمایه وجود ) خود را از دست داده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَسِرُوا » : از دست داده‌اند . زیانکار و بی‌بهره نموده‌اند . « یَظْلِمُونَ » : ظلم در اینجا در معنی تکذیب و انکار به کار رفته است .‏

سوره أعراف آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ مَکَّنَّاکُمْ فِی الأَرْضِ وَجَعَلْنَا لَکُمْ فِیهَا مَعَایِشَ قَلِیلاً مَّا تَشْکُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شما را در زمین مقیم کرده‌ایم و قدرت و نعمتتان داده‌ایم ، و وسائل زندگیتان را در آن مهیّا نموده‌ایم ، ( امّا شما در برابر نعمتهای فراوان ) بسیار کم سپاسگزاری می‌کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَکَّنَّاکُمْ » : شما را قدرت و نعمت دادیم . و قوّه و سلطه بخشیدیم . به شما مکان و مأوی دادیم . « مَعَایِشَ » : جمع مَعیشة و مَعاش ، وسائل زندگی و مایه بقاء . از قبیل : خوردنیها و نوشیدنیها .‏

سوره أعراف آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ خَلَقْنَاکُمْ ثُمَّ صَوَّرْنَاکُمْ ثُمَّ قُلْنَا لِلْمَلآئِکَةِ اسْجُدُواْ لآدَمَ فَسَجَدُواْ إِلاَّ إِبْلِیسَ لَمْ یَکُن مِّنَ السَّاجِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آدم ، جدّ نخستین ) شما را آفریدیم و سپس صورتگری کردیم . بعد از آن به فرشتگان ( و از جمله ابلیس که در صف آنان قرار داشت ، ولی از ایشان نبود ) گفتیم : برای آدم سجده ( خضوع و تواضع ) کنید ( و بزرگ و گرامیش دارید ) . پس ( همه فرشتگان به فرمان یزدان ) سجده کردند ( و تعظیم و تکریم به جای آوردند ) مگر ابلیس که ( از جنّیان بود و فرمان نبرد و ) سجده نکرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلَقْنَاکُمْ » : شما را آفریدیم . در اینجا مراد این است که : اصل شما یعنی نیای نخستینتان را آفریدیم ( نگا : حجر / 28 - 33 ) . صیغه جمع برای تعظیم آدم است که ابوالبشر است . « صَوَّرْنا » : صورت‌بندی و صورتگری کردیم . آدم را از خاک آفریدیم و جان به کالبدش دمیدیم و پیکر زیبا و قامت رعنا و اندیشه والا بدو دادیم . « إِلآّ إِبْلِیسَ » : مگر اهریمن . مستثنی منقطع است . زیرا که ابلیس از جنس فرشتگان نیست ( نگا : کهف / 50 و حجر / 27 ) .‏

سوره أعراف آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ مَا مَنَعَکَ أَلاَّ تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُکَ قَالَ أَنَاْ خَیْرٌ مِّنْهُ خَلَقْتَنِی مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خداوند به او ) گفت : چه چیز تو را بازداشت از این که سجده ببری ، وقتی که من به تو دستور ( تعظیم و تواضع برای آدم ) داده‌ام‌ ؟ ( ابلیس از روی عناد و تکبّر پاسخ ) گفت : من از او بهترم . چرا که مرا از آتش آفریده‌ای و او را از خاک . ( و آتش کجا و خاک کجا ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا مَنَعَکَ ؟ » : چه چیز تو را باز داشت‌ ؟ چه چیز مانع شد ؟ « طِینٍ » : گِل ( نگا : صافّات / 11 ) . خاک ( نگا : آل‌عمران / 59 ) . زیرا خاک عام است و بر گِل و غیرگِل اطلاق می‌شود . استعمال ( طین ) در اینجا چه بسا اشاره به مرحله‌ای از مراحل تدریجی خِلقت آدم باشد .‏

سوره أعراف آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا یَکُونُ لَکَ أَن تَتَکَبَّرَ فِیهَا فَاخْرُجْ إِنَّکَ مِنَ الصَّاغِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خداوند بدو ) گفت : پس از این ( بهشت آسمانی یا بهشت زمینی ، یا از میان فرشتگان ، و یا از این منزلت و مرتبت ) فرود آی ! تو را نرسد که در این ( مکان دل‌آرا ، و جایگاه والا ، نافرمانی کنی و ) تکبّر ورزی . پس بیرون رو ، تو از زمره خوارانی ( و جای تو در میان اشرار است ، نه در میان اخیار ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إهْبِطْ » : فرود آی . پائین رو . تنزّل کن . « مِنْها » : از آن . مرجع ( ها ) واژه ( جَنَّة ) مفهوم از مقام است ، همان گونه که در آیه 61 سوره نحل ، ( ها ) به ( أَرْضِ ) مفهوم از مقام برمی‌گردد : وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِم مَّا تَرَکَ عَلَیْها مِن دآبَّةٍ . مراد از ( جَنَّة ) بهشت موعود ، یا بهشت موجود در زمین است . یا این که مرجع ( ها ) منزلت و مرتبت و یا ( مَلائِکَة ) در آیه 11 است . « الصَّاغِرینَ » : خواران ، افراد پست و حقیر . از مصدر ( صَغار ) به معنی ذُلّ ( نگا : انعام / 124 ) .‏

سوره أعراف آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ أَنظِرْنِی إِلَى یَوْمِ یُبْعَثُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( اهریمن ) گفت : مرا تا روزی مهلت ده و زنده بدار که ( قیامت نام است و مردمان در آن زنده می‌شوند و از گورها ) برانگیخته می‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنظِرْنی‌ » : مرا مهلت ده . مراد این که مرا زنده بدار و ممیران .‏

سوره أعراف آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ إِنَّکَ مِنَ المُنظَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خداوند ) گفت : شما از زمره مهلت یافتگانی ( و مدّتهای مدید در زمین ماندگار می‌مانی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُنظَرِینَ » : مهلت‌یافتگان . مهلت داده‌شدگان .‏

سوره أعراف آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَبِمَا أَغْوَیْتَنِی لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( اهریمن ) گفت : بدان سبب که مرا گمراه داشتی ، من بر سر راه مستقیم تو در کمین آنان می‌نشینم ( و با هرگونه وسائل ممکن در گمراهی ایشان می‌کوشم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَغْوَیْتَنِی‌ » : مرا گمراه ساختی . حکم گمراهی درباره‌ام صادر کردی . « صِرَاط‌ » : راه . منصوب به نزع خافض است و در اصل ( عَلی صِراطِکَ ) است . می‌تواند مفعول‌فیه نیز باشد .‏

سوره أعراف آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ لآتِیَنَّهُم مِّن بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَیْمَانِهِمْ وَعَن شَمَآئِلِهِمْ وَلاَ تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شَاکِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس از پیش‌رو و از پشت سر و از طرف راست و از طرف چپ ( و از هر جهت که بتوانم ) به سراغ ایشان می‌روم و ( گمراهشان می‌سازم و از راه حق منحرفشان می‌نمایم . تا بدانجا که ) بیشتر آنان را ( مؤمن به خود و ) سپاسگزار نخواهی یافت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَیْمان » : جمع یَمین ، طرف راست . « شَمَآئِل‌ » : جمع شِمال ، طرف چپ .‏

سوره أعراف آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ اخْرُجْ مِنْهَا مَذْؤُوماً مَّدْحُوراً لَّمَن تَبِعَکَ مِنْهُمْ لأَمْلأنَّ جَهَنَّمَ مِنکُمْ أَجْمَعِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خداوند ) گفت : خوار و حقیر و رانده و ذلیل از این ( جایگاه قدس و قدسیان ) بیرون رو . سوگند می‌خورم ، دوزخ را از تو و از همه کسانی پر می‌سازم که از تو پیروی کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَذْؤُوماً » : مذموم . ننگین . حقیر . حال اوّل برای ضمیر مستتر در فعل ( أُخْرُجْ ) است . « مَدْحُوراً » : مطرود . رانده شده . حال دوم است . « مِنکُمْ » : از شما . در اصل : ( مِنکَ وَ مِنْهُمْ ) است و از راه تغلیب ضمیر مخاطب به کار رفته است .‏

سوره أعراف آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَا آدَمُ اسْکُنْ أَنتَ وَزَوْجُکَ الْجَنَّةَ فَکُلاَ مِنْ حَیْثُ شِئْتُمَا وَلاَ تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَکُونَا مِنَ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای آدم ! تو و همسرت در بهشت ساکن شوید و در هر کجا که خواستید ( بگردید و از نعمتهای آن ) بخورید ، ولی به این درخت ، نزدیک نشوید ( و از آن نخورید ، که اگر چنین کنید ) از زمره ستمکاران خواهید شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَیْثُ » : هرجا . « الشَّجَرَةَ » : درخت . بوته گیاه ( نگا : صافّات / 146 ) . خداوند نوع درخت یا گیاه مورد نظر را مشخّص نفرموده است .‏

سوره أعراف آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّیْطَانُ لِیُبْدِیَ لَهُمَا مَا وُورِیَ عَنْهُمَا مِن سَوْءَاتِهِمَا وَقَالَ مَا نَهَاکُمَا رَبُّکُمَا عَنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ إِلاَّ أَن تَکُونَا مَلَکَیْنِ أَوْ تَکُونَا مِنَ الْخَالِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس اهریمن آنان را وسوسه کرد تا ( مخالفت با فرمان خدا را در نظرشان بیاراید و لباسهایشان را از تن به در آورد و برهنه و عریانشان سازد ) و عورات نهان از دیده آنان را بدیشان نماید ، و ( بدین منظور ) گفت : پروردگارتان شما را از این درخت باز نداشته است ، مگر بدان خاطر که ( اگر از این درخت بخورید ) دو فرشته می‌شوید ، و یا این که ( جاودانه می‌گردید و ) از زمره جاویدانان ( در این سرا ) خواهید شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیُبْدِیَ » : تا ظاهر و آشکار سازد . « وُورِیَ » : مستور شده است . پوشیده گشته است . مجهول فعل ماضی ( واری ) از مصدر ( مُواراه ) است . « سَوْءَات‌ » : جمع ( سَوْءَة ) ، عورت . شرمگاه .‏

سوره أعراف آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَاسَمَهُمَا إِنِّی لَکُمَا لَمِنَ النَّاصِحِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و برای آنان بارها سوگند خورد که من خیرخواه شما هستم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَاسَمَ » : سوگند خورد . بارها سوگند خورد . « النَّاصِحِینَ » : خیرخواهان . مخلصان .‏

سوره أعراف آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ فَدَلاَّهُمَا بِغُرُورٍ فَلَمَّا ذَاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُمَا سَوْءَاتُهُمَا وَطَفِقَا یَخْصِفَانِ عَلَیْهِمَا مِن وَرَقِ الْجَنَّةِ وَنَادَاهُمَا رَبُّهُمَا أَلَمْ أَنْهَکُمَا عَن تِلْکُمَا الشَّجَرَةِ وَأَقُل لَّکُمَا إِنَّ الشَّیْطَآنَ لَکُمَا عَدُوٌّ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس آرام آرام آنان را با مکر و فریب ( به سوی نافرمانی و خوردن از آن درخت ) کشید . هنگامی که از آن درخت چشیدند ، عورات خویش بدیدند ، و ( برای پوشاندن شرمگاه‌های خود ) شروع به جمع‌آوری برگهای ( درختان ) بهشت کردند و آنها را بر خود افکندند . پروردگارشان ( به سرزنش ایشان پرداخت و خطاکاری آنان را متذکّر شد و ) فریادشان زد که آیا شما را از آن درخت نهی نکردم و به شما نگفتم که اهریمن دشمن آشکارتان است ( و خیر شما را نمی‌خواهد ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَدَلاّهُمَا » : فعل ( دَلّی ) از ماده ( دلو ) ، یعنی : اهریمن آن دو را آهسته آهسته از درجه و مقام والایشان فرود آورد و از شاخسار اطاعت به چاهسار معصیت انداخت . یا فعل ( دَلّی ) در اصل ( دلل ) و مضاعف بوده و لام دوم به یاء تبدیل شده است . در این صورت معنی چنین می‌شود : اهریمن آن دو را بر انجام کار ناشایست دل و جرأت بخشید . « بِغُرُورٍ » : با نیرنگ و فریب . « طَفِقَا » : شروع کردند . از افعال مقاربه است . « یَخْصِفَانِ » : از ماده ( خصف ) به معنی : الصاق . چسباندن . پینه‌کردن . یعنی : برگ درختان را بر اندام خود می‌انداختند و عورت خویشتن را با آن می‌پوشاندند .‏

سوره أعراف آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ قَالاَ رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آدم و همسرش ، دست دعا به سوی خدا برداشتند و ) گفتند : پروردگارا ! ما ( با نافرمانی از تو ) بر خویشتن ستم کرده‌ایم و اگر ما را نبخشی و بر ما رحم نکنی از زیانکاران خواهیم بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره أعراف آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ اهْبِطُواْ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَکُمْ فِی الأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَى حِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خداوند خطاب به آدم و حوّاء و ابلیس ) گفت : ( از این جایگاه والا ) پائین روید . برخی دشمن برخی خواهید بود . در زمین تا روزگاری استقرار خواهید داشت و ( از نعمتهای آن ) بهره‌مند خواهید شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ » : مراد این است که شما مردمان با اهریمنان دشمن خواهید بود . یا این که فرزندان آدم و حوّاء برخی دشمن برخی خواهند بود . « مستقرّ » : قرارگاه . استقرار . « مَتَاعٌ » : تمتّع . بهره‌مندی . کالا و قُوت زندگی . « إِلیا حِینٍ » : تا زمانی که مرگتان فرا می‌رسد . تا وقتی که روزگارتان به پایان می‌رسد و قیامت بپا می‌شود .‏

سوره أعراف آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فِیهَا تَحْیَوْنَ وَفِیهَا تَمُوتُونَ وَمِنْهَا تُخْرَجُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خداوند ) گفت : در زمین ( تولید نسل می‌کنید و ) زندگی بسر می‌برید و در آن می‌میرید ( و دفن می‌شوید ) و از آنْ ( هنگام رستاخیز زنده می‌گردید و ) بیرون می‌آئید .‏

‏توضیحات : ‏
‏در « فِیهَا » و « مِنْهَا » مرجع ضمیرِ ( ها ) أَرْض است .‏

سوره أعراف آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ یَا بَنِی آدَمَ قَدْ أَنزَلْنَا عَلَیْکُمْ لِبَاساً یُوَارِی سَوْءَاتِکُمْ وَرِیشاً وَلِبَاسُ التَّقْوَىَ ذَلِکَ خَیْرٌ ذَلِکَ مِنْ آیَاتِ اللّهِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای آدمیزادگان ! ما لباسی برای شما درست کرده‌ایم که عورات شما را می‌پوشاند ، و لباس زینتی را ( برایتان ساخته‌ایم که خود را بدان می‌آرائید . امّا باید بدانید که ) لباس تقوا و ترس از خدا ، بهترین لباس است ( که انسان خود را بدان می‌آراید و خویشتن را از عذاب آخرت می‌رهاند ) . این ( آفرینش لباسهای ظاهری و باطنی ) از نشانه‌های ( فضل و رحمت ) خدا است تا بندگان متذکّر ( نعمتهای پروردگار ) شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنزَلْنَا » : آفریدیم . درست کردیم . ( نگا : زمر / 6 ، حدید / 25 ) . « یُوارِی‌ » : می‌پوشاند . پنهان می‌دارد . « رِیشاً » : پر . در اینجا مراد لباس زینت و وسائل آرایش است . « ذلِکَ » : آن آفرینش لباس به طور مطلق ، یا آن آفرینش لباس تقوا .‏

سوره أعراف آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ یَا بَنِی آدَمَ لاَ یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطَانُ کَمَا أَخْرَجَ أَبَوَیْکُم مِّنَ الْجَنَّةِ یَنزِعُ عَنْهُمَا لِبَاسَهُمَا لِیُرِیَهُمَا سَوْءَاتِهِمَا إِنَّهُ یَرَاکُمْ هُوَ وَقَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لاَ تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّیَاطِینَ أَوْلِیَاء لِلَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای آدمیزادگان ! شیطان شما را نفریبد ، همان گونه که پدر و مادرتان را ( فریفت و ) از بهشت بیرونشان کرد و لباسشان را از ( تن ) ایشان بیرون ساخت تا عوراتشان را بدیشان نماید . شیطان و همدستانش شما را می‌بینند ، در صورتی که شما آنها را نمی‌بینید ( لذا از راههای گوناگون و به شیوه‌های مختلفی که نهان از دید شما است بر شما یورش می‌آورند . باید چنین دشمنانی را پائید و از کید و مکرشان ترسید . با این توضیح که آنان بر مؤمنان تسلّط ندارند و بلکه ) ما شیاطین را دوستان و یاران کسانی ساخته‌ایم که ایمان نمی‌آورند ( یعنی اهریمنان تنها بر غیر مؤمنان تسلّط دارند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَفْتِنَنَّکُمْ » : شما را گول نزند و نفریبد . « یَنزِعُ » : به در می‌آورد . می‌کند . « قَبِیل‌ » : اعوان . یاران و همدستان . « مِنْ حَیْثُ » : از راهی که . به گونه‌ای که . « جَعَلْناَ الشَّیَاطِینَ » : مراد این است که شیطان و یارانش تنها بر افراد بی‌ایمان و بر کسانی که ایمان سستی دارند مسلّط هستند ( نگا : حجر / 42 ، نحل / 99 و 100 ) .‏

سوره أعراف آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا فَعَلُواْ فَاحِشَةً قَالُواْ وَجَدْنَا عَلَیْهَا آبَاءنَا وَاللّهُ أَمَرَنَا بِهَا قُلْ إِنَّ اللّهَ لاَ یَأْمُرُ بِالْفَحْشَاء أَتَقُولُونَ عَلَى اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( کافران ) وقتی که کار زشتی ( همچون شرک و طواف کعبه را در حال برهنگی ) انجام می‌دهند ، می‌گویند : پدران خود را بر این کار دیده‌ایم ( و نیاکانمان را بر این روش و برنامه یافته‌ایم و ما به دنبال آنان رفته و از ایشان پیروی می‌کنیم ) و خدا ما را بدان دستور داده است ! بگو ( ای پیغمبر ! ) : خداوند به کار زشت دستور نمی‌دهد . آیا چیزی را به خدا نسبت می‌دهید که ( مستند و دلیل صحّت آن را ) نمی‌دانید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَاحِشَةً » : عمل قبیح . گناه بسیار زشت . « الْفَحْشَآء » : عمل قبیح . گناه بسیار زشت .‏

سوره أعراف آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ أَمَرَ رَبِّی بِالْقِسْطِ وَأَقِیمُواْ وُجُوهَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ کَمَا بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : پروردگارم ( همگان را در هر زمان و مکانی ) به دادگری فرمان داده است ، و ( دستور او ) این ( است ) که در هر عبادتی رو به خدا کنید و از وی مخلصانه اطاعت نمائید و او را صادقانه بپرستید . خداوند همان گونه که شما را در آغاز آفریده است ، ( به همان سادگی پس از مرگ شما را زنده می‌کند و به سوی او ) برمی‌گردید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْقِسْطِ » : دادگری . میانه‌روی . « وُجُوهٌ » : جمع وجه . چهره . ذات . « عِندَ » : در . « مَسْجِد » : مکان عبادت . زمان عبادت . سجود که مراد از آن نماز است . « أَقِیمُوا وُجُوهَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ » : در هر مسجدی به نماز ایستید و دل خود را متوجّه خدا کنید . در هر زمان و مکان عبادتی خالصانه به خدا رو کنید و تنها او را در نظر داشته باشید . در هر سجده و کرنشی رو به سوی خدا دارید و عبادتتان تنها برای او باشد . « أُدْعُوهُ » : او را عبادت کنید و بپرستید . دعاء در اینجا به معنی عبادت است . « الدِّینَ » : اطاعت . عبادت . انقیاد .‏

سوره أعراف آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ فَرِیقاً هَدَى وَفَرِیقاً حَقَّ عَلَیْهِمُ الضَّلاَلَةُ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّیَاطِینَ أَوْلِیَاء مِن دُونِ اللّهِ وَیَحْسَبُونَ أَنَّهُم مُّهْتَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( در آن وقت که به سوی او برمی‌گردید ، دو گروه خواهید بود : ) گروهی که ( خداوند ایشان را موفّق گردانده است و به سبب پیروی از رهنمود پیغمبران ) هدایتشان بخشیده است ، و گروهی که درخور گمراهی گردیده و سرگشته شده‌اند ، چرا که به جای یزدان شیاطین را به دوستی و سروری گرفته‌اند و خویشتن را راه‌یافته پنداشته‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَرِیقاً » : گروه . دسته . واژه نخست ، مفعولٌ‌به مقدّم فعل ( هَدی ) است ، و واژه دوم مفعول به فعل محذوفی چون ( أَضَلَّ ) است . « مِن دُونِ اللهِ » : به جای خدا .‏

سوره أعراف آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ یَا بَنِی آدَمَ خُذُواْ زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ وکُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای آدمیزادگان ! در هر نماز گاه و عبادتگاهی ، خود را ( با لباس مادی که عورت شما را بپوشاند ، و با لباس معنوی که تقوا نام دارد ) بیارائید ، و بخورید و بنوشید ولی اسراف و زیاده‌روی مکنید که خداوند مسرفان و زیاده‌روی کنندگان را دوست نمی‌دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خُذُوا زِینَتَکُمْ » : مراد این است که به هنگام نماز و انجام عبادت لباسهای زیبا و مؤدّبانه و پاکیزه بپوشید و به نام پرهیزگاری از لباسهای کثیف و مندرس و یا ناشایست و جلف استفاده نکنید ، و نیز تقوا و اخلاص داشته باشید . « الْمُسْرِفِینَ » : متجاوزین از حدود حرام و حلال خدا .‏

سوره أعراف آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللّهِ الَّتِیَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالْطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِی لِلَّذِینَ آمَنُواْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا خَالِصَةً یَوْمَ الْقِیَامَةِ کَذَلِکَ نُفَصِّلُ الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای محمّد ! زشتی کارِ افتراء تحلیل و تحریم را بدیشان خاطرنشان ساز و به آنان ) بگو : چه کسی زینتهای الهی را که برای بندگانش آفریده است و همچنین مواهب و روزیهای پاکیزه را تحریم کرده است‌ ؟ بگو : این ( نعمتها و موهبتهای حلال و ) چیزهای پاکیزه ، برای افراد باایمان در این جهان آفریده شده است ( و دیگران نمی‌بایست از آن استفاده کنند . ولی در این دنیا بر این خوان یغما چه دشمن چه دوست ، و این هم از رحمت واسعه خدا و لطف او است . امّا ) در روز قیامت اینها همه در اختیار مؤمنان قرار می‌گیرد ( و دیگران به کلّی از آن محروم می‌گردند ) . این چنین آیات ( خود را درباره احکام حلال و حرام ) برای کسانی توضیح و تشریح می‌کنیم که آگاهند و می‌فهمند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَخْرَجَ » : بیرون آورده است . در اینجا مراد این است که : آفریده است و به مرحله ظهور رسانده است . « خَالِصَةً » : دربست . به تمام و کمال . حال است .‏

سوره أعراف آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالإِثْمَ وَالْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَأَن تُشْرِکُواْ بِاللّهِ مَا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَاناً وَأَن تَقُولُواْ عَلَى اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : خداوند حرام کرده است کارهای نابهنجار ( چون زنا ) را ، خواه آن چیزی که آشکارا انجام پذیرد و ظاهر گردد ، و خواه آن چیزی که پوشیده انجام گیرد و پنهان ماند ، و ( هر نوع ) بزهکاری را و ستمگری ( بر مردم ) را که به هیچ وجه درست نیست ، و این که چیزی را شریک خدا کنید بدون دلیل و برهانی که از سوی خدا مبنی بر حقّانیّت آن خبر در دست باشد ، و این که به دروغ از زبان خدا چیزی را ( درباره تحلیل و تحریم و غیره ) بیان دارید که ( صحّت و سقم آن را ) نمی‌دانید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَطَنَ » : پنهان ماند . مخفی گردید . « الإِثْمَ » : گناه . بزهکاری . عطف عام بر خاصّ است . « الْبَغْیَ » : ظلم و ستم . تعدّی . عطف خاصّ بر عام است . « بِغَیْرِ الْحَقِّ » : باطل . نادرست . ذکر این قید برای توضیح و تأکید است‌ ؛ چرا که هر نوع ظلم و ستمی باطل و نادرست است . یا این که معنی آن چنین است : به ناحق . یعنی تعدّی و تجاوزی که حق است و از روی مُشاکله تعدّی و تجاوز نامیده می‌شود ، بلامانع است ( نگا : بقره‌ / 194 ) . « سُلْطَاناً » : دلیل و برهان .‏

سوره أعراف آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَلِکُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ فَإِذَا جَاء أَجَلُهُمْ لاَ یَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلاَ یَسْتَقْدِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر گروهی دارای مدّت زمانی ( مشخّص و معلوم ) است ، و هنگامی که زمان ( محدود ) آنان به سر رسید ، نه لحظه‌ای ( از آن ) تأخیر خواهند کرد و نه لحظه‌ای ( بر آن ) پیشی می‌گیرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَجَلٌ » : مدّت . زمان . وقت سررسید . « سَاعَةً » : مراد کمترین وقت ممکن است . « لا یَسْتَأْخِرُونَ » : درنگ نمی‌کنند . « لا یَسْتَقْدِمُونَ » : پیشی نمی‌گیرند و جلو نمی‌افتند .‏

سوره أعراف آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ یَا بَنِی آدَمَ إِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ رُسُلٌ مِّنکُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْکُمْ آیَاتِی فَمَنِ اتَّقَى وَأَصْلَحَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای آدمیزادگان ! اگر پیغمبرانی از جنس خود شما انسانها به نزدتان بیایند و آیات مرا برای شما بازگو بنمایند ، ( شما دو گروه خواهید شد . گروهی حق را می‌پذیرد ، و گروهی حق را تکذیب می‌دارد ) پس کسانی که پرهیزگاری کنند ( و با انجام طاعات و ترک محرّمات ، خویشتن را از عذاب خدا در امان دارند ) و به اصلاح ( حال خود و دیگران ) بپردازند ، ( در آخرت ) نه ترسی بر آنان است و نه غمگین می‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِمَّا » : اگر . این واژه فراهم آمده است از : ( إِنْ ) شرطیّه و ( ما ) زائد که برای تأکید شرط ذکر شده است .‏

سوره أعراف آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَاسْتَکْبَرُواْ عَنْهَا أُوْلََئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانی که آیات مرا تکذیب کنند و از ( پیروی آیات و دریافت رهنمود از ) آنها ، خویشتن را فراتر گیرند و سرپیچی کنند ، آنان دوزخیانند و جاودانه در آن می‌مانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِسْتَکْبَرُوا عَنْهَا » : خویشتن را بالاتر از آن می‌دانند که آیات خدا را بپذیرند و از آنها رهنمود گیرند .‏

سوره أعراف آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ کَذِباً أَوْ کَذَّبَ بِآیَاتِهِ أُوْلَئِکَ یَنَالُهُمْ نَصِیبُهُم مِّنَ الْکِتَابِ حَتَّى إِذَا جَاءتْهُمْ رُسُلُنَا یَتَوَفَّوْنَهُمْ قَالُواْ أَیْنَ مَا کُنتُمْ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ قَالُواْ ضَلُّواْ عَنَّا وَشَهِدُواْ عَلَى أَنفُسِهِمْ أَنَّهُمْ کَانُواْ کَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آخر چه کسی ستمکارتر از کسانی است که بر خدا دروغ می‌بندند یا این که آیات او را تکذیب می‌نمایند ؟ نصیب مقدّرشان بدیشان می‌رسد ( و در جهان روزگار معیّن خود را بسر می‌برند و روزیِ مشخّص خویش را می‌خورند ) تا آن گاه که فرستادگان ما ( یعنی فرشتگان قبض ارواح ) به سراغشان می‌آیند تا جانشان را بگیرند . ( بدین هنگام بدیشان ) می‌گویند : معبودهائی که جز خدا می‌پرستیدید کجایند ؟ ( بدیشان بگوئید بیایند و شما را از چنگال مرگ بربایند ! ) . می‌گویند : از ما نهان و ناپیدا شده‌اند و به ترک ما گفته‌اند ( و امید نفع و خیری بدانان نداریم . در اینجا است که ) آنان علیه خود گواهی می‌دهند و اعتراف می‌کنند که کافر بوده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَصِیبَهُمْ مِنَ الْکِتَابِ » : قسمت مقدّر روزی . مدّت معیّن عمر . « الْکِتَابِ » : مقدّر . نوشته شده . مصدر است و به معنی اسم مفعول یعنی مکتوب است . « یَتَوَفَّوْنَهُمْ » : آنان را می‌میرانند . جان آنان را می‌گیرند . « کُنتُمْ تَدْعُونَ » : عبادت می‌کردید . به فریاد می‌خواندید و استمداد می طلبیدید . « ضَلُّوا عَنَّا » : از ما نهان و ناپیدا شده‌اند و به ترک ما گفته‌اند . ( ضَلُّوا ) در اینجا به معنی ( غابُوا ) است . « شَهِدُوا » : گواهی دادند . اعتراف نمودند .‏

سوره أعراف آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ ادْخُلُواْ فِی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِکُم مِّن الْجِنِّ وَالإِنسِ فِی النَّارِ کُلَّمَا دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَّعَنَتْ أُخْتَهَا حَتَّى إِذَا ادَّارَکُواْ فِیهَا جَمِیعاً قَالَتْ أُخْرَاهُمْ لأُولاَهُمْ رَبَّنَا هَؤُلاء أَضَلُّونَا فَآتِهِمْ عَذَاباً ضِعْفاً مِّنَ النَّارِ قَالَ لِکُلٍّ ضِعْفٌ وَلَکِن لاَّ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( در روز قیامت خداوند به این کافران ) می‌گوید : به همراه گروهها و دسته‌هائی از کافران انس و جنّی که پیش از شما ( در دنیا مدّتی زندگی کرده‌اند و آن گاه از جهان ) رفته‌اند وارد آتش دوزخ شوید ! ( در این هنگام ) هر وقت گروهی داخل آتش شود ، گروه همجنس ( پیشین ) خود را نفرین می‌فرستد ، تا آن گاه که همه به هم می‌رسند و پیش هم گرد می‌آیند ، آن وقت پسینیان خطاب به پیشینیان می‌گویند : پروردگارا ! اینان ما را گمراه کرده‌اند ( زیرا که پیش از ما بوده‌اند و ما را به سوی کفر رهبری نموده‌اند ) پس آتش آنان را چندین برابر ( تیزتر و عذابشان را بیشتر ) گردان . ( پروردگار خطاب بدیشان ) می‌گوید : عذاب هر یک از شما ( پیروان و پسروان و بالادستان و زیردستان ، به سبب کفر و ضلال و تقلید کورکورانه از همدیگر ) چندین برابر است ، ولی ( به علّت عذاب سخت خود ، اندازه عذاب دیگران را ) نمی‌دانید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أدْخُلُوا فِی‌ » : واژه ( فی ) در اینجا به معنی ( مَعَ ) است . یعنی . همراه با . « خَلَتْ » : رفته‌اند . گذشته‌اند . « أُخْتَهَا » : خواهرش . در اینجا مراد همجنس و همکیش است که اینان بر اثر آنان رفته‌اند و از ایشان تقلید نموده‌اند . « إدَّارَکُوا » : به هم رسیدند . با هم گرد آمدند . اصل این فعل ( تَدارَکُوا ) و از باب تفاعُل است . « أُخْرَاهُمْ » : پسینیان . مراد پیروان و تقلیدکنندگان است . « اُولاهُمْ » : پیشینیان . مراد پیشوایان و تقلیدشدگان است . « ضِعْفاً » : دو چندان . چند برابر .‏

سوره أعراف آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَتْ أُولاَهُمْ لأُخْرَاهُمْ فَمَا کَانَ لَکُمْ عَلَیْنَا مِن فَضْلٍ فَذُوقُواْ الْعَذَابَ بِمَا کُنتُمْ تَکْسِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و رؤساء و پیشینیان به پیروان و پسینیان می‌گویند : شما هیچ گونه امتیازی بر ما ندارید ( و تخفیفی از عقاب نه شما را است و نه ما را ؛ چاره‌ای نیست جز واویلا و مدارا ! ) پس بچشید عذاب را به سبب کاری که خود کرده‌اید ( و خود کرده را چاره نیست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَضْلٍ » : برتری . مراد برتری از لحاظ تخفیف عذاب است .‏

سوره أعراف آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَاسْتَکْبَرُواْ عَنْهَا لاَ تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاء وَلاَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى یَلِجَ الْجَمَلُ فِی سَمِّ الْخِیَاطِ وَکَذَلِکَ نَجْزِی الْمُجْرِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان کسانی که آیات ( کتابهای آسمانی و نشانه‌های گسترده جهانی ) ما را تکذیب می‌کنند و خویشتن را بالاتر از آن می‌دانند که بدانها گردن نهند ، درهای آسمان بر روی آنان باز نمی‌گردد ( و خودشان بی‌ارج و اعمالشان بی‌ارزش می‌ماند ) و به بهشت وارد نمی‌شوند مگر این که شتر از سوراخ سوزن خیاطی بگذرد ( که به هیچ وجه امکان ندارد ، و لذا ایشان هرگز به بهشت داخل نمی‌گردند ) . این چنین ما گناهکاران را جزا و سزا می‌دهیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوابُ السَّمَآءِ » : مراد این است که دعاها و اعمالشان پذیرفته نمی‌شود . اعمالشان به سوی خدا اوج نمی‌گیرد ( نگا : فاطر / 10 ) و به سوی ( علّیّین ) بالا نمی‌رود و بلکه در ( سِجّین ) ثبت و ضبط می‌شود ( نگا : مطفّفین / 7 و 19 ) . ارواح آنان به سوی بهشت پر نمی‌کشد که در آسمانها و آن بالا بالاها قرار دارد ( نگا : نجم / 15 ) . « یَلِجَ » : داخل شود . « سَمِّ » : سوراخ . « الْخِیَاطِ » : سوزن . « حَتَّیا یَلِجَ الْجَمَلُ فِی سَمِّ الْخِیَاطِ » : تا آن گاه که شتر از سوراخ سوزن بگذرد . این سخن بر سبیل ضرب‌المثل است و بیانگر چیز ناممکن و ناشدنی است .‏

سوره أعراف آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ لَهُم مِّن جَهَنَّمَ مِهَادٌ وَمِن فَوْقِهِمْ غَوَاشٍ وَکَذَلِکَ نَجْزِی الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏برای آنان ( در دوزخ ) بستری از آتش و بالاپوشهائی از آتش است . ما این چنین جزا و سزای ستمکاران ( گمراه و کفرپیشه ) را می‌دهیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِهَادٌ » : بستر . زیرانداز . « غَوَاشٍ » : جمع غاشِیَة ، بالاپوش . پوشش . مراد آتش است که از هر سو ایشان را احاطه می‌کند ( نگا : زمر / 16 ) ( غَواشٍ ) مبتدای مؤخّر و ( مِن فَوْقِهِمْ ) خبر مقدم آن است .‏

سوره أعراف آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لاَ نُکَلِّفُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَهَا أُوْلَئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که ایمان بیاورند و کارهای شایسته انجام دهند - به هیچ کس ( از آنان ) جز به اندازه تاب و توانش تکلیف نمی‌کنیم‌ - ایشان بهشتیانند و جاودانه در آن می‌مانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ألَّذِینَ » : مبتدا است ، و ( أولئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ ) خبر آن است . « لا نُکَلِّفُ نَفْساً إِلاّ وُسْعَهَا » : به هیچ کسی جز به اندازه تاب و توانش تکلّیف نمی‌کنیم و جز به اندازه استعداد فکری و جسمی و امکاناتش انتظار نداریم . جمله معترضه است .‏

سوره أعراف آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَزَعْنَا مَا فِی صُدُورِهِم مِّنْ غِلٍّ تَجْرِی مِن تَحْتِهِمُ الأَنْهَارُ وَقَالُواْ الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِی هَدَانَا لِهَذَا وَمَا کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْلا أَنْ هَدَانَا اللّهُ لَقَدْ جَاءتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ وَنُودُواْ أَن تِلْکُمُ الْجَنَّةُ أُورِثْتُمُوهَا بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرگونه کینه‌ای را از دلهایشان می‌زدائیم ( تا برادرانه در کمال صفا و صمیمیّت در بهشت بسر برند ) . در زیر ( قصرها و درختان ) آنان رودبارها جاری می‌گردد . ( خرّم و خندان خدای را سپاس می‌گذارند ) و می‌گویند : خدائی را سپاسگزاریم که ما را بدین ( نعمت جاویدان و بی‌پایان ) رهنمود فرمود و اگر ( لطف عمیم و فضل کریم ) خدا ( نبود و توسّط پیغمبران ما را توفیق عنایت نمی‌فرمود و ) رهنمودمان نمی‌نمود ، هدایت فراچنگ نمی‌آوردیم . واقعاً پیغمبرانِ پروردگارمان حق آوردند ( و حق گفتند و به سوی حق همگان را رهبری نمودند . در اینجا از سوی فرشتگان خدا ) ندا داده می‌شود که : این بهشت شما است ( که در جهان به شما وعده داده شده بود ، و هم اینک ) آن را به خاطر اعمالی ( بایسته و کردارهای شایسته‌ای ) که انجام داده‌اید به ارث می‌برید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَزَعْنَا » : بیرون کشیدیم . « غِلٍّ » : کینه . دشمنی .‏

سوره أعراف آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَادَى أَصْحَابُ الْجَنَّةِ أَصْحَابَ النَّارِ أَن قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقّاً فَهَلْ وَجَدتُّم مَّا وَعَدَ رَبُّکُمْ حَقّاً قَالُواْ نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ أَن لَّعْنَةُ اللّهِ عَلَى الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( پس از استقرار بهشتیان در بهشت ، و دوزخیان در دوزخ ) بهشتیان دوزخیان را صدا می‌زنند که ما آنچه را پروردگارمان ( توسّط پیغمبران ) به ما وعده داده بود همه را حق یافته‌ایم ( و به نعمت و کرامت خدای خود رسیده‌ایم ) ، آیا شما هم آنچه را پروردگارتان به شما وعده داده بود حق یافته‌اید ( و به عقاب و عذاب خدا گرفتار آمده‌اید ؟ ) . می‌گویند : بلی ! ( همه را عین حقیقت دیده‌ایم و به عقاب هولناک و عذاب دردناکی دچار آمده‌ایم . دریغا و فسوسا ! در این هنگام ، میان بهشت و دوزخ ) ندادهنده‌ای در میانشان ندا درمی‌دهد که نفرین خدا بر ستمگران باد !‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَقّاً » : حال یا مفعول دوم است . « أَذَّنَ » : صدا زد . ندا در داد . « مُوَذِّنٌ » : ندا دهنده . این ندا دهنده شاید فرشته‌ای یا انسانی باشد .‏

سوره أعراف آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ یَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللّهِ وَیَبْغُونَهَا عِوَجاً وَهُم بِالآخِرَةِ کَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن ستمگرانی که ( مردمان را ) از راه خدا باز می‌داشتند ، و ( بر راستای خداشناسی سدها و مانعها ایجاد می‌کردند ، و در دلهای مردمان شکّها و گمانها می‌انداختند تا آنان را منحرف سازند و بدیشان ) راه خدا را کج و نادرست نشان دهند ، و آنانی که به آخرت کفر می‌ورزیدند ( و به جهان دیگر ایمان نداشتند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلَّذِینَ » : صفت ( الظَّالِمِینَ ) است . « یَبْغُونَهَا عِوَجاً » : آن را کج می‌خواهند . یعنی همیشه در صدد آن هستند که جاده مستقیم الهی را کج نشان دهند و نادرست جلوه بنمایند .‏

سوره أعراف آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ وَبَیْنَهُمَا حِجَابٌ وَعَلَى الأَعْرَافِ رِجَالٌ یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیمَاهُمْ وَنَادَوْاْ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَن سَلاَمٌ عَلَیْکُمْ لَمْ یَدْخُلُوهَا وَهُمْ یَطْمَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در میان بهشتیان و دوزخیان مانعی وجود دارد ( اَعراف نام ) و بالای اعراف مردانی ( از بهترینِ مؤمنان و برگزیده‌ترینِ ایشان ) قرار دارند و ( از آنجا همه مردمان را می‌نگرند و نیکان و بدان ) جملگی را از روی سیمای ( سعادت یا شقاوتِ ) ایشان می‌شناسند . بهشتیان را بدان گاه که هنوز وارد بهشت نشده‌اند و می‌خواهند بدان داخل شوند فریاد می‌دارند که درودتان باد ! ( مژده باد که شما را که خوفی و هراسی ندارید و جاودانه در بهشت ماندگارید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حِجَابٌ » : سِتر . مانع . مراد دیواری است که دروازه‌ای دارد و عرض و طول و چگونگی آن بر ما مجهول است ( نگا : حدید / 13 ) . « الأعْرَافِ » : جمع عُرْف ، بلندیها ، در اینجا مراد بلندیهای ( سُور ) مذکور در ( حدید / 13 ) است . « رِجالٌ » : مردانی که بر اعراف قرار دارند که برخی آنان را از زبدگان مؤمنان می‌دانند ، و برخی ایشان را کسانی می‌دانند که حسنات و سیّئات ایشان مساوی است و هنوز تکلیفشان روشن نگشته است ، ولی امیدوارند که به بهشت روند . « لَمْ یَدْخُلُوهَا . . . » : مرجع ضمیر ( و ) می‌تواند واژه ( رِجالٌ ) یا ( أَصْحاب ) باشد .‏

سوره أعراف آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا صُرِفَتْ أَبْصَارُهُمْ تِلْقَاء أَصْحَابِ النَّارِ قَالُواْ رَبَّنَا لاَ تَجْعَلْنَا مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که چشمان ( مؤمنان مستقرّ در اعراف ) متوجّه دوزخیان می‌شود ، ( آنچه نادیدنی است آن بینند ، و از هراس آتش دوزخ ) می‌گویند : پروردگارا ! ما را با ( این ) گروه ستمگر همراه مگردان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صُرِفَتْ » : متوجّه گردانده شد . « تِلْقَآءَ » : جهت . سو . مصدر ( لَقِیَ ) است .‏

سوره أعراف آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَادَى أَصْحَابُ الأَعْرَافِ رِجَالاً یَعْرِفُونَهُمْ بِسِیمَاهُمْ قَالُواْ مَا أَغْنَى عَنکُمْ جَمْعُکُمْ وَمَا کُنتُمْ تَسْتَکْبِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و آنان که بر اعراف جایگزینند ، مردانی ( از دوزخیان ) را که از سیمایشان آنان را می‌شناسند ، صدا می‌زنند و می‌گویند : آیا گردآوری ( مال و ثروت و سپاه و حشم ) شما ، و چیزهائی که ( می‌پرستیدید و ) بدانها می‌نازیدید و بزرگ می‌داشتید ، چه سودی به حالتان داشت‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَآ أَغْنَیا عَنکُمْ » : چه سودی به حالتان داشت‌ ؟ چه سودی برایتان نداشت . « جَمْعُکُمْ » : گردآوری مال و ثروت و سپاه و غیره . جمعیّت . تعداد افراد . « مَا کُنتُمْ تَسْتَکْبِرُونَ » : چیزهائی که بزرگشان می‌داشتید و بتانی که می‌پرستید . چیزی که همیشه بدان تکبّر می‌کردید . خود را بزرگتر از آن می‌دیدید که حق را بپذیرید .‏

سوره أعراف آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ أَهَؤُلاء الَّذِینَ أَقْسَمْتُمْ لاَ یَنَالُهُمُ اللّهُ بِرَحْمَةٍ ادْخُلُواْ الْجَنَّةَ لاَ خَوْفٌ عَلَیْکُمْ وَلاَ أَنتُمْ تَحْزَنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا اینان ( که هم اکنون به بهشت می‌روند و غرق نعمت جاوید یزدان می‌شوند ) همان کسانی نیستند که ( در دنیا ) سوگند می‌خوردید : ممکن نیست خداوند رحمی بدیشان کند ( و آنان را به بهشت نائل گرداند ؟ ای مؤمنان ! به کوری چشم کافران ) به بهشت درآئید . نه ترسی متوجّه شما می‌گردد و نه به غم و اندوهی گرفتار می‌آئید . ( چرا که بهشت جای سعادت و سرور و شادمانی و نعمت جاویدان یزدانی است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَقْسَمْتُمْ » : سوگند خوردید . « أُدْخُلُوا الْجَنَّةَ . . . » : این عبارت می‌تواند فرموده خدا خطاب به اصحاب اعراف یا سائر مؤمنان باشد ؛ و یا گفته اصحاب اعراف خطاب به مؤمنان بشمار آید .‏

سوره أعراف آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَادَى أَصْحَابُ النَّارِ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفِیضُواْ عَلَیْنَا مِنَ الْمَاء أَوْ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللّهُ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ حَرَّمَهُمَا عَلَى الْکَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏دوزخیان بهشتیان را صدا می‌زنند که مقداری از آب یا از چیزهائی که خداوند قسمت شما فرموده است به ما عطاء کنید . بهشتیان می‌گویند : خداوند آب و چیزهای بهشت را بر کافران قدغن کرده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَادَی‌ » : صدا زد . چگونگی صدازدن بر ما مجهول است ، جز این که چنین صدازدنی دلیل بر قرب مکانی بهشت و دوزخ نمی‌باشد . امروزه در دنیا به وسیله دستگاهها با هم صحبت‌کردن و یکدیگر را از مسافت دور دیدن چیز عادی است . « أََفِیضُوا » : عطاء کنید .‏

سوره أعراف آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ اتَّخَذُواْ دِینَهُمْ لَهْواً وَلَعِباً وَغَرَّتْهُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا فَالْیَوْمَ نَنسَاهُمْ کَمَا نَسُواْ لِقَاء یَوْمِهِمْ هَذَا وَمَا کَانُواْ بِآیَاتِنَا یَجْحَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن کسانی که ( به دنبال دین حق راه نیفتادند و بلکه ) خوشگذرانی و بازی را آئین خود کردند ( و دین را مسخره پنداشتند و به بازیچه گرفتند ) و زندگی دنیا آنان را گول زد ( و جهان عاجل ، ایشان را از جهان آجل بازداشت ) ، پس امروز ایشان را ( از برخورداری از الطاف و انعام خود بی‌نصیب و آنان را ) از یاد می‌بریم ، چون که ایشان رسیدن به چنین روزی را از یاد بردند و آیات ( دیدنیِ جهان و خواندنیِ قرآن و سائر کتابهای آسمانی ) ما را انکار کردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِتَّخَذُوا دینَهُمْ لَهْواً وَ لَعِباً » : لَهْو و لعب را آئین خود کردند . دین خود را به بازی و شوخی گرفتند . « کَمَا » : همان گونه که . چون که . زیرا که . حرف ( ک ) می‌تواند برای تشبیه یا تعلیل باشد . واژه ( ما ) در ( کَما ) و در ( وَ ما کانُوا . . . ) مصدری است و بعد از تأویل به مصدر چنین می‌شود : کَنِسْیَانِهِمْ وَ جُحُودِهِمْ . لِنِسْیانِهِمْ وَ جُحُودِهِمْ .‏

سوره أعراف آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ جِئْنَاهُم بِکِتَابٍ فَصَّلْنَاهُ عَلَى عِلْمٍ هُدًى وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان کتاب بزرگی ( به نام قرآن ) را برای ایشان فرستاده‌ایم که با آگاهی ( کامل و شامل خدایانه خود از فطرت انسان و سرشت جهان ، احکام و معانی ) آن را توضیح داده و تبیین کرده‌ایم تا مایه هدایت ( ایشان به سوی سعادت ) و رحمت ( خدا در هر دو سرا ) برای کسانی باشد که مؤمنین ( بدان ) باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَصَّلْناهُ » : معانی و مفاهیم آن را اعم از عقائد و احکام و مواعظ ، مفصّلاً و مشروحاً بیان داشته‌ایم و روشن نموده‌ایم . « عَلی عِلْمِ » : آگاهانه . مشتمل بر دانش بسیار . حال ضمیر فاعلی ( نا ) و به معنی ( عالِمینَ ) و یا حال ضمیر مفعولی ( هُ ) و به معنی ( مُشْتَمِلاً عَلی عِلْمٍ کَثیرٍ ) است . « هُدیً وَ رَحْمَةً » : مفعولٌ‌له یا حال ( کِتابٍ ) یا ضمیر ( هُ ) است .‏

سوره أعراف آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ هَلْ یَنظُرُونَ إِلاَّ تَأْوِیلَهُ یَوْمَ یَأْتِی تَأْوِیلُهُ یَقُولُ الَّذِینَ نَسُوهُ مِن قَبْلُ قَدْ جَاءتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ فَهَل لَّنَا مِن شُفَعَاء فَیَشْفَعُواْ لَنَا أَوْ نُرَدُّ فَنَعْمَلَ غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ قَدْ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا کَانُواْ یَفْتَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ( افراد بی‌باور ) انتظار جز این را دارند که سرانجام تهدیدهای کتاب خدا را مشاهده کنند ( و عقاب و عذاب موعود او را هم اینک ببینند ؟ ) . روزی چنین سرانجامی فرا می‌رسد ( و عقاب و عذاب خدا گریبانگیرشان می‌گردد . در آن روز ) آنان که در دنیا آن را فراموش کرده‌اند و پشت گوش انداخته‌اند ، می‌گویند : بیگمان پیغمبرانِ پروردگارمان آمدند و حق را با خود آوردند ( و ما و دیگران را به سوی آن دعوت کردند ، ولی ما بدان کافر شدیم و اکنون پشیمانیم و راه چاره‌ای برای خود نمی‌دانیم ) آیا میانجیگرانی داریم که برای ما میانجیگری کنند ( و ما را از دست عذاب برهانند ؟ ) یا ( کاری کنند که مجدّدا به جهان ) برگردانده شویم تا اعمالی انجام دهیم جدای از اعمالی که قبلاً می‌کردیم‌ ؟ ( ولی مگر ممکن است چنین شود ؟ ! آنان پاسخی برای خود نمی‌شنوند . چرا که با غرور بیجا در دنیا ) ایشان خویشتن را زیانبار کرده‌اند و هستی خود را باخته‌اند ، و معبودهائی را که به دروغ ساخته بودند همگی گم گشته‌اند و ناپدید شده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَأْوِیلَهُ » : سرانجام و عاقبت آن . مراد عقاب و عذابی است که وعده داده می‌شود . « مِن قَبْلُ » : قبلاً . در دنیا .‏

سوره أعراف آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ رَبَّکُمُ اللّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثاً وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلاَ لَهُ الْخَلْقُ وَالأَمْرُ تَبَارَکَ اللّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگار شما خداوندی است که آسمانها و زمین را در شش دوره بیافرید ، سپس بر تخت ( مرکز فرماندهی جهان ) چیره شد ( و به اداره جهان هستی پرداخت ) . با ( پرده تاریک ) شب ، روز را می‌پوشاند و شب شتابان به دنبال روز روان است . خورشید و ماه و ستارگان را بیافریده است و جملگی مسخّر فرمان او هستند . آگاه باشید که تنها او می‌آفریند و تنها او فرمان می‌دهد . بزرگوار و جاویدان و دارای خیرات فراوان ، خداوندی است که پروردگار جهانیان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سِتَّةِ أیَّامٍ » : شش روز . مراد شش دوره از زمان است که مقدار آنها را کسی جز خدا نمی‌داند . « إسْتَوَیا » : مستولی شد . استقرار یافت . چگونگی آن بر ما مجهول است و آنچه از آن می‌فهمیم این است که خداوند به فرمانروائی و اداره جهان پرداخت . « الْعَرْش‌ » : تخت سلطنت . آفریده سترگی است که چگونگی آن بر ما مجهول است . « إِسْتَوی عَلی الْعَرْشِ » : کاملاً چیره شد و فرماندهی را به دست گرفت . « حَثِیثاً » : با سرعت . شتابان . حال فاعل ( یَطْلُبُهُ ) است . یا صفت مصدر محذوف است و تقدیر چنین است : یَطْلُبُهُ طَلَباً حَثیثاً . « مُسَخَّرَاتٍ » : فرمانبرداران . فرمانبران . حال است . « الْخَلْقُ » : آفرینش . همه مخلوقات . « الأمْرُ » : فرماندهی . رهبری و گرداندن کار و بار مخلوقات و نظارت بر احوال و اوضاع آنها . « تَبَارَکَ اللهُ » : مقدّس و منزّه خدا است . خیر و برکت مادی و معنوی خدا افزون و فراوان است . جاوید و بزرگوار خدا است . فعل ( تَبارَکَ ) از مصدر ( بَرَکَة ) به معنی کثرت و زیادت یا به معنی ثبوت و ماندگاری است .‏

سوره أعراف آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْیَةً إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگارِ خود را فروتنانه و پنهانی به کمک بخواهید ( و در دعا با بلندگرداندن صدا یا درخواست چیز ناروا از حدّ اعتدال تجاوز مکنید که ) او تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَضَرُّعاً » : متواضعانه و خاشعانه . علنی و آشکارا . حال ضمیر ( و ) در فعل ( أُدْعُوا ) است و به معنی مُتَضَرِّعِینَ است . « خُفْیَةً » : پنهانی . نهانی .‏

سوره أعراف آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ وَلاَ تُفْسِدُواْ فِی الأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاَحِهَا وَادْعُوهُ خَوْفاً وَطَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللّهِ قَرِیبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در زمین بعد از اصلاح آن ( توسّط خدا یا بر دست انبیاء علی‌الخصوص محمّد مصطفی ) فساد و تباهی مکنید . و خدا را بیمناکانه و امیدوارانه به فریاد خوانید ؛ ( بیم از عدم پذیرش ، و امید به رحمتش ) . بیگمان رحمت یزدان به نیکوکاران نزدیک است . ( پس نیکوکار باشید تا دعای شما پذیرفته گردد و رحمت خدا شامل شما شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَوْفاً وَ طَمَعاً » : در حال خوف و رجا . از ترس عقاب و امید به ثواب . هر دو واژه حال و به معنی : خَآئِفِینَ وَ طَامِعِین می‌باشند . « قَرِیبٌ » : مذکّر آمدنِ ( قَریبٌ ) به سبب کسب تذکیر مضاف یعنی ( رَحْمَةَ ) از مضاف‌الیه‌یعنی ( اللهِ ) است . یا حمل فَعیل به معنی فاعِل بر فَعیل به معنی مَفْعُول است . ( نگا : روح‌المعانی ، اعراف / 56 ) .‏

سوره أعراف آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی یُرْسِلُ الرِّیَاحَ بُشْراً بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ حَتَّى إِذَا أَقَلَّتْ سَحَاباً ثِقَالاً سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَّیِّتٍ فَأَنزَلْنَا بِهِ الْمَاء فَأَخْرَجْنَا بِهِ مِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ کَذَلِکَ نُخْرِجُ الْموْتَى لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او کسی است که بادها را به عنوان مژده‌رسانهای رحمت خود پیشاپیش می‌فرستد ( تا مردمان را به باریدن باران که مایه حیات و بیانگر لطف یزدان است مژده دهند ) . هنگامی که بادها ابرهای سنگین ( و پر آب را بر دوش خود ) برداشتند ، آنها را به خاطر ( آبیاری ) زمینی ( بی‌جنب و جوش و خشکیده همچون ) مرده می‌رانیم و آب را در آنجا می‌بارانیم و با آن هر نوع میوه و محصولی را ( از خاک تیره ) پدید می‌آوریم . و همان گونه ( که زمین مرده را پرجنب و جوش و زنده می‌کنیم ) مردگان را ( نیز از دل خاک ) بیرون می‌آوریم ( و زندگی دوباره می‌بخشیم . درباره این امثال که بیانگر نمونه معاد در این دنیا است بیندیشید ) تا شما متذکّر شوید و عبرت گیرید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بُشْراً » : جمع بَشیر ، مژده‌دهندگان . « بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ » : پیشاپیش باران رحمت خود . « أَقَلَّتْ » : برداشت . « سَحاباً » : ابرها . جمع سَحابَة . « ثِقَالاً » : جمع ثَقیلَة ، سنگین از آب فراوان . « سُقْنَا » : راندیم .‏

سوره أعراف آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ وَالْبَلَدُ الطَّیِّبُ یَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَالَّذِی خَبُثَ لاَ یَخْرُجُ إِلاَّ نَکِداً کَذَلِکَ نُصَرِّفُ الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَشْکُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏زمین خوب ( و دارای خاک مرغوب ) ، گیاه آن به فرمان پروردگارش می‌روید و بالا می‌گیرد ، امّا زمین بد ( و شوره‌زار ) از آن جز گیاه ناچیز و کم‌سود نمی‌روید . ( این مثلی است در تأثیرِ وراثت ، تفاوتِ قابلیّت در افراد ، نجابتِ خانوادگی ، و تأثیر ایمان و کفر دودمان در زندگی زناشوئی . مردمان در فهم و ادراک ، همچون زمین خوب و بدند ) و ما برای شکرگزاران این چنین آیات را بیان می‌کنیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَکِداً » : پر درد سر و کم سود . حال ضمیر مستتر در ( یَخْرُجُ ) است .‏

سوره أعراف آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحاً إِلَى قَوْمِهِ فَقَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللَّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ إِنِّیَ أَخَافُ عَلَیْکُمْ عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( پیوسته مشرکان ، دشمنان حق بوده‌اند ، و کافران با پیغمبران جنگیده‌اند . از جمله ) ما نوح را به سوی قوم خود ( که در میانشان برانگیخته شده بود ) فرستادیم . او بدیشان گفت : ای قوم من ! برای شما جز خدا معبودی نیست . پس تنها خدا را بپرستید . من ( از شما و دلسوزتان می‌باشم . قیامت و حساب و کتابی در میان است و اگر نافرمانی کنید ) می‌ترسم دچار عذاب آن روزِ بزرگ شوید ( و به دوزخ روید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَوْمٍ عَظِیمٍ » : روز بزرگ که قیامت است .‏

سوره أعراف آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ الْمَلأُ مِن قَوْمِهِ إِنَّا لَنَرَاکَ فِی ضَلاَلٍ مُّبِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اشراف و رؤسای قوم او گفتند : ما شما را ( دور از حق و ) در گمراهی و سرگشتگیِ آشکاری می‌بینیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَلأُ » : اشراف رؤساء و زعماء .‏

سوره أعراف آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ یَا قَوْمِ لَیْسَ بِی ضَلاَلَةٌ وَلَکِنِّی رَسُولٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفت : ای قوم من ! هیچ گونه گمراهی در من نیست و دچار سرگشتگی هم نیستم . ولی من فرستاده‌ای از سوی پرودرگار جهانیانم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ضَلالَةٌ » : کمترین گمراهی .‏

سوره أعراف آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ أُبَلِّغُکُمْ رِسَالاَتِ رَبِّی وَأَنصَحُ لَکُمْ وَأَعْلَمُ مِنَ اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏من مأموریّتهای ( محولّه از سوی ) پروردگارم را به شما ابلاغ می‌کنم و شما را پند و اندرز می‌دهم و از جانب خدا چیزهائی ( به من وحی می‌گردد و ) می‌دانم که شما نمی‌دانید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رِسَالات‌ » : جمع رسالت ، چیزهائی که پیغمبران را مأمور تبلیغ آنها می‌کنند .‏

سوره أعراف آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ أَوَعَجِبْتُمْ أَن جَاءکُمْ ذِکْرٌ مِّن رَّبِّکُمْ عَلَى رَجُلٍ مِّنکُمْ لِیُنذِرَکُمْ وَلِتَتَّقُواْ وَلَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا تعجّب می‌کنید از این که ( کتاب آسمانی پر ) اندرزی از سوی پروردگارتان بر زبان مردی از خودتان به شما برسد تا شما را بیم دهد و پرهیزگار شوید و ( در پرتو هراس از عذاب و عقاب ، و پرهیز از موجبات خشم خدا ) امید آن باشد که مشمول رحمت و رأفت گردید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذِکْرٌ » : پند و اندرز . در اینجا مراد کتاب آسمانی است ( نگا : یوسف / 104 ، انبیاء / 50 ) .‏

سوره أعراف آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ فَکَذَّبُوهُ فَأَنجَیْنَاهُ وَالَّذِینَ مَعَهُ فِی الْفُلْکِ وَأَغْرَقْنَا الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا إِنَّهُمْ کَانُواْ قَوْماً عَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امّا آنان ( با وجود این همه دلائل روشن ایمان نیاوردند و ) او را تکذیب کردند . پس ما او و کسانی را که با وی در کشتی بودند نجات دادیم ، و کسانی را که آیات ( خواندنی و دیدنی ) ما را تکذیب نمودند ، غرق کردیم ، چرا که آنان مردمان ( کور دل و ) نابینائی بودند ( و حق را نمی‌دیدند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلَّذِینَ مَعَهُ » : کسانی که با او بودند . کسانی که پیروان او بودند . « فِی الْفُلْکِ » : در کشتی . با کشتی . « عَمِینَ » : جمع عَمی ، نابینایان . کوردلان .‏

سوره أعراف آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِلَى عَادٍ أَخَاهُمْ هُوداً قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ أَفَلاَ تَتَّقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( همان گونه که نوح را برای دعوت به توحید به سوی قوم خود فرستادیم ، ) هود را هم به سوی قوم عاد که خودش از آنان بود روانه کردیم . هود به قوم عاد گفت : ای قوم من ! خدای را بپرستید و ( بدانید ) جز او معبودی ندارید . آیا پرهیزگاری نمی‌ورزید ؟ ( و نمی‌خواهید با یکتاپرستی خویشتن را از شرّ و فساد در امان دارید ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَخَاهُمْ » : برادرشان . مراد اخوّت در جنس است . در میان عربها رسم است که خطاب به هم می‌گویند : یا أَخا الْعَرَبِ . واژه ( أَخا ) مفعول فعل محذوف ( أَرْسَلْنا ) است .‏

سوره أعراف آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ الْمَلأُ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِن قَوْمِهِ إِنَّا لَنَرَاکَ فِی سَفَاهَةٍ وِإِنَّا لَنَظُنُّکَ مِنَ الْکَاذِبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏رؤساء و اشراف کفرپیشه قوم او گفتند : ما شما را ابله می‌دانیم‌ ؛ ( آخر این چه دعوتی است که راه انداخته‌ای و این چه چیز است که ما را بدان می‌خوانی‌ ؟ ! ) و ما شما را از زمره دروغگویان می‌پنداریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَفاهَة » : کم‌خردی . ابلهی . « مِنَ الْکَاذِبِینَ » : از زمره دروغگویان . این سخن بیانگر این است که پیغمبران پیشین را هم دروغگو پنداشته‌اند و آنان را نیز تکذیب نموده‌اند .‏

سوره أعراف آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ یَا قَوْمِ لَیْسَ بِی سَفَاهَةٌ وَلَکِنِّی رَسُولٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هود گفت : ای قوم من ! من ابله نیستم . بلکه من فرستاده‌ای از سوی پروردگار جهانیانم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَیْسَ بِی سَفَاهَة » : هیچ گونه سبک‌مغزی و کم‌خردی در من نیست .‏

سوره أعراف آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ أُبَلِّغُکُمْ رِسَالاتِ رَبِّی وَأَنَاْ لَکُمْ نَاصِحٌ أَمِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏من احکام و اوامر پروردگار خود را به شما می‌رسانم و من اندرزگوی امینی برای شما هستم ( و در آنچه می‌گویم یکرنگ و راستگویم و از خود چیزی نمی‌گویم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَاصِحٌ » : نصیحت‌کننده . دلسوز . مخلص .‏

سوره أعراف آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ أَوَعَجِبْتُمْ أَن جَاءکُمْ ذِکْرٌ مِّن رَّبِّکُمْ عَلَى رَجُلٍ مِّنکُمْ لِیُنذِرَکُمْ وَاذکُرُواْ إِذْ جَعَلَکُمْ خُلَفَاء مِن بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ وَزَادَکُمْ فِی الْخَلْقِ بَسْطَةً فَاذْکُرُواْ آلاء اللّهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا تعجّب می‌کنید از این که ( کتاب آسمانی پر ) اندرزی از سوی پروردگارتان بر زبان مردی از خودتان به شما برسد تا شما را بیم دهد . به یاد آورید آن زمانی را که شما را بعد از قوم نوح وارثان زمین کرد و شما را در میان مردمان از سلطنت شکوهمندتر و از مملکت فراختر و از قدرت جسمانی بیشتری برخوردار کرد . پس نعمتهای خدا را به یاد آورید ( و شکر آنها را بگزارید ) باشد که رستگار شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْخَلْقِ » : مردمان ، آفریدگان . خلقت ، بنیه . « فِی الْخَلْقِ » : در میان مردمان . از لحاظ بدنی . « بَصْطَةً » = « بَسْطَةً » : توسعه ، گسترش . مفعول‌به یا تمییز است . « ءَالآءَ » : جمع إِلی ، نعمتها .‏

سوره أعراف آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُواْ أَجِئْتَنَا لِنَعْبُدَ اللّهَ وَحْدَهُ وَنَذَرَ مَا کَانَ یَعْبُدُ آبَاؤُنَا فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِن کُنتَ مِنَ الصَّادِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتند : آیا به پیش ما آمده‌ای ( و دست‌اندر کار تبلیغ شده‌ای ) تا ما را بر آن داری که بُتانی را رها سازیم که پدرانمان آنها را پرستیده‌اند و تنها خدا را بپرستیم و بس‌ ؟ ! ( ما هرگز چنین نخواهیم کرد . ) پس چیزی را بر سر ما بیاور که ( در برابر نافرمانیِ از خود ) به ما وعده می‌دهی ، اگر از راستگویانی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَحْدَهُ » : تنها . یگانه . حال است . « نَذَرَ » : ترک کنیم . رها سازیم .‏

سوره أعراف آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ قَدْ وَقَعَ عَلَیْکُم مِّن رَّبِّکُمْ رِجْسٌ وَغَضَبٌ أَتُجَادِلُونَنِی فِی أَسْمَاء سَمَّیْتُمُوهَا أَنتُمْ وَآبَآؤکُم مَّا نَزَّلَ اللّهُ بِهَا مِن سُلْطَانٍ فَانتَظِرُواْ إِنِّی مَعَکُم مِّنَ الْمُنتَظِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هود گفت : ( به سبب نافرمانی و دشمنانگیتان با حق ) مسلّماً عذاب بزرگی و خشم سترگی از سوی پروردگارتان بر شما واقع می‌شود و بیگمان دامنگیرتان می‌گردد . آیا با من درباره بتهائی ستیزه می‌کنید که از الوهیّت جز نامی ندارند و شما و نیاکان شما بر آنها نام خدا گذارده‌اید و معبودشان نامیده‌اید ، و هیچ گونه حجّتی ( که دالّ بر الوهیّت آنها باشد ) از جانب خدا در حقّ آنها نازل نشده است . ( اکنون که چنین است ) در انتظار ( عذاب خدا ) باشید و من هم با منتظرانِ ( شما چشم به راه نزول عذاب ) می‌مانم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَقَعَ » : رخ داد . ثابت و واجب گردید . « رِجْسٌ » : عذاب . « سُلْطَانٍ » : دلیل و برهان .‏

سوره أعراف آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَنجَیْنَاهُ وَالَّذِینَ مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِّنَّا وَقَطَعْنَا دَابِرَ الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَمَا کَانُواْ مُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس ( عذاب طوفانِ باد دامنگیرشان گردید ، و ما ) هود و مؤمنانی را که با او بودند در پرتو لطف و مرحمت خود رهائی بخشیدیم ، و کسانی را که آیات ( خواندنی و دیدنی ) ما را تکذیب کردند و از زمره مؤمنان نشدند ، نابود و مستأصل گرداندیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنجَیْنَا » : نجات دادیم . « دَابِرَ » : آخر . تابع . قطعِ دابِر ، کنایه از استیصال و نابودکردن است ( نگا : انعام / 45 ) .‏

سوره أعراف آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحاً قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ قَدْ جَاءتْکُم بَیِّنَةٌ مِّن رَّبِّکُمْ هَذِهِ نَاقَةُ اللّهِ لَکُمْ آیَةً فَذَرُوهَا تَأْکُلْ فِی أَرْضِ اللّهِ وَلاَ تَمَسُّوهَا بِسُوَءٍ فَیَأْخُذَکُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( از زمره پیغمبران یکی هم ) صالح را به سوی قوم ثمود که خودش از آنان بود فرستادیم . صالح بدیشان گفت : ای قوم من ! خدای را بپرستید ( و بدانید که ) جز او معبودی ندارید . هم اینک معجزه بزرگی ( بر صدق پیغمبری من ) از سوی پروردگارتان برایتان آمده است و ( آن ) این شتر خدا است ( با ویژگیهای خاصّ خود ) که به عنوان معجزه‌ای برای شما آمده است ( و یک شتر عادی و معمولی نیست ) . پس آن را به حال خود واگذارید تا در زمین هر کجا خواست بچرد ، و بدان آزاری مرسانید که ( اگر آزاری برسانید ) عذاب دردناکی دچارتان می‌گردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَیِّنَةٌ » : دلیل . معجزه بزرگ و روشن . « ءَایَةً » : نشانه . معجزه . حال ناقه است . عامل آن معنی اشاره است که عامل معنوی است .‏

سوره أعراف آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ وَاذْکُرُواْ إِذْ جَعَلَکُمْ خُلَفَاء مِن بَعْدِ عَادٍ وَبَوَّأَکُمْ فِی الأَرْضِ تَتَّخِذُونَ مِن سُهُولِهَا قُصُوراً وَتَنْحِتُونَ الْجِبَالَ بُیُوتاً فَاذْکُرُواْ آلاء اللّهِ وَلاَ تَعْثَوْا فِی الأَرْضِ مُفْسِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و به یاد داشته باشید که خداوند شما را جانشینان قوم عاد کرده است و در سرزمین ( حجر ، میان حجاز و شام ) استقرار بخشیده است . ( سرزمینی با دشتهای مسطّح و حاصلخیز ، و با کوهستانهای مستحکم و مستعدّی که می‌توانید ) در دشتهای آن کاخها برافرازید و در کوههای آن خانه‌ها بتراشید و بسازید . پس نعمتهای خدا را به یاد داشته باشید و در زمین ، تباهکارانه فساد راه می‌ندازید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَوَّأَ » : استقرار بخشید . منزل و مأوی داد . « تَنْحِتُونَ » : می‌تراشید . « سُهُول‌ » : جمع سَهْل ، دشتها . « الْجِبَالَ بُیُوتاً » : واژه ( الْجِبالَ ) می‌تواند مفعول باشد و ( بُیُوتاً ) حال بوده و تأویل به مشتقّ شود ؛ یعنی انگار به معنی ( مَسْکُونَةً ) باشد . یا این که ( الْجِبَالَ ) منصوب به نزع خافض بوده و ( بُیُوتاً ) مفعول بشمار آید . « لا تَعْثَوْا » : فساد و تباهی مکنید . « مُفْسِدِینَ » : حال است و برای تأکید معنی ( لا تَعْثَوْا ) به کار رفته است .‏

سوره أعراف آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ الْمَلأُ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُواْ مِن قَوْمِهِ لِلَّذِینَ اسْتُضْعِفُواْ لِمَنْ آمَنَ مِنْهُمْ أَتَعْلَمُونَ أَنَّ صَالِحاً مُّرْسَلٌ مِّن رَّبِّهِ قَالُواْ إِنَّا بِمَا أُرْسِلَ بِهِ مُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اشراف و رؤسای متکبّر قوم او به مستضعفانی که ایمان آورده بودند گفتند : آیا واقعاً می‌دانید که صالح فرستاده‌ای از جانب پروردگار خدا است‌ ؟ ( مستضعفان پاسخ دادند و ) گفتند : ما بدانچه او بدان مأموریّت یافته است ایمان داریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِسْتَکْبَرُوا » : تکبّر نمودند و بزرگی فروختند و حقّ را نپذیرفتند . « اسْتُضْعِفُوا » : ضعیف بشمار آمده بودند . مراد کسانی است که استثمار شده بودند . « لِمَنْ ءَامَنَ » : بدل جزء از کلّ برای ( لِلَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا ) است .‏

سوره أعراف آیه 76
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُواْ إِنَّا بِالَّذِیَ آمَنتُمْ بِهِ کَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مستکبران ( به مستضعفان ) گفتند : ولی ما بدانچه شما بدان ایمان دارید ، ایمان نداریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره أعراف آیه 77
‏متن آیه : ‏
‏ فَعَقَرُواْ النَّاقَةَ وَعَتَوْاْ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِمْ وَقَالُواْ یَا صَالِحُ ائْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِن کُنتَ مِنَ الْمُرْسَلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس شتر را پی کردند و از فرمان پروردگار خود سرکشی نمودند و گفتند : ای صالح ! اگر ( راست می‌گوئی ) از زمره پیغمبرانی ، آنچه را که به ما وعده می‌دهی ( و عذابی را که ما را از آن می‌ترسانی ) بر سر ما بیاور !‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَقَرُوا » : پی‌کردند . شتر را ذبح کردند . « عَتَوْا » : سرکشی کردند .‏

سوره أعراف آیه 78
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُواْ فِی دَارِهِمْ جَاثِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( در نتیجه ستیزه‌جوئی و طغیانگری ) زلزله‌ای ( قصرها و خانه‌های مستحکم ) ایشان را در برگرفت ( و زندگی پرزرق و برق آنان را در هم کوبید ) و در شهر و دیار خود خشکیدند و مردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الرَّجْفَةُ » : زلزله . « جَاثِمِینَ » : بر زانوها افتادگان . پیکرهای خشکیده و بی‌جان . « فَأَصْبَحُوا فِی دَارِهِمْ جَاثِمِینَ » : صبحگاهان در خانه‌های خود اجسام بی‌جانی شدند و نقش بر زمین گشتند . با توجّه بدین معنی ، ( أَصْبَحُوا ) تامّه است و ( جَاثِمِینَ ) حال است .‏

سوره أعراف آیه 79
‏متن آیه : ‏
‏ فَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَقَالَ یَا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُکُمْ رِسَالَةَ رَبِّی وَنَصَحْتُ لَکُمْ وَلَکِن لاَّ تُحِبُّونَ النَّاصِحِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس ( صالح با دلی پر اندوه ) از آنان روی برتافت و گفت : ای قوم من ! من پیام پروردگارم را به شما رساندم و شما را پند دادم ، ولی شما اندرزگویان را دوست نمی‌دارید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَوَلَّیا » : روی برتافت . ایشان را ترک کرد و رفت . ترک‌کردن آنان و سخن‌گفتن با ایشان ، می‌تواند پیش از نزول بلا باشد ، و یا این که بعد از نزول بلا بوده و خطاب برای عبرت بازماندگان و اظهار تأسّف از وضع رقّت‌بار مردگان باشد . « رِسالَةَ » : پیام . آنچه پیغمبران برای تبلیغ آن فرستاده می‌شوند .‏

سوره أعراف آیه 80
‏متن آیه : ‏
‏ وَلُوطاً إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ أَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ مَا سَبَقَکُم بِهَا مِنْ أَحَدٍ مِّن الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏لوط را هم فرستادیم و او به قوم خود گفت : آیا کار بسیار زشت و پلشتی را انجام می‌دهید که کسی از جهانیان پیش از شما مرتکب آن نشده است‌ ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِذْ » : ظرف است برای ( أَرْسَلْنا ) و امتداد زمانی دارد و مظروف می‌تواند در برخی از اجزاء آن انجام گیرد . یا این که ( لُوطاً ) منصوب به فعل محذوف ( أُذْکُرْ ) است و . . .‏

سوره أعراف آیه 81
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ شَهْوَةً مِّن دُونِ النِّسَاء بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ مُّسْرِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( جای شگفت است که ) شما به جای زنان به مردان دل می‌بازید و با آنان می‌آمیزید ! اصلاً شما مردمان تجاوزپیشه‌اید ( و به انگیزه شهوت‌رانی و هواپرستی از مرز فطرت در می‌گذرید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَهْوَةً » : از روی شهوت . مفعول‌له است . « مِن دُونِ » به جای .‏

سوره أعراف آیه 82
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا کَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلاَّ أَن قَالُواْ أَخْرِجُوهُم مِّن قَرْیَتِکُمْ إِنَّهُمْ أُنَاسٌ یَتَطَهَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پاسخ قوم او جز این نبود که گفتند : اینان را از شهر و دیار خود بیرون کنید . آخر اینان مردمان پاک و پرهیزگاری هستند !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُنَاسٌ » : مردمان . « یَتَطَهَّرُونَ » : پاکی را دوست می‌دارند . زاهد و پرهیزگارند . البتّه این سخن را برای تمسخر مؤمنان می‌گفتند ، همان گونه که عادت فاسقان و کافران مقتدر و ستم‌پیشه است ( نگا : هود / 87 ) .‏

سوره أعراف آیه 83
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَنجَیْنَاهُ وَأَهْلَهُ إِلاَّ امْرَأَتَهُ کَانَتْ مِنَ الْغَابِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس ما لوط و مؤمنان بدو و خانواده او را نجات دادیم ، مگر همسرش را که او ( از خانواده خود گسیخته بود و به گمراهان پیوسته بود و لذا ) از جمله نابودشوندگان گردید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أهْلَهُ » : خانواده و خویشاوندان لوط . گروندگان بدو . « الْغَابِرِینَ » : ماندگاران . هلاک‌شدگان . واژه ( غابر ) به کسی گفته می‌شود که همراهانش بروند و از ایشان بگسلد و باقی بماند . یا به معنی رونده است و مراد از دنیارونده و هلاک‌شونده است .‏

سوره أعراف آیه 84
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَمْطَرْنَا عَلَیْهِم مَّطَراً فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُجْرِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بر آنان بارانی ( از سنگ ) باراندیم ( و ایشان را سنگباران کردیم ) بنگر که سرانجام گناهکاران به کجا کشید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أمْطَرْنَا عَلَیْهِمْ » : مراد باران غضب است‌ ؛ نه رحمت . و آن این که ، پس از زیرورو شدن شهر و دیارشان ، گدازه‌هائی از سنگ بر سرشان باریدن گرفت ( نگا : هود / 82 ، فرقان / 40 ) .‏

سوره أعراف آیه 85
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِلَى مَدْیَنَ أَخَاهُمْ شُعَیْباً قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ قَدْ جَاءتْکُم بَیِّنَةٌ مِّن رَّبِّکُمْ فَأَوْفُواْ الْکَیْلَ وَالْمِیزَانَ وَلاَ تَبْخَسُواْ النَّاسَ أَشْیَاءهُمْ وَلاَ تُفْسِدُواْ فِی الأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاَحِهَا ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شعیب را هم به سوی اهل مدین که خود از آنان بود فرستادیم بدیشان گفت : ای قوم من ! خدا را بپرستید ( و بدانید ) که جز او معبودی ندارید . معجزه‌ای از سوی پروردگارتان ( بر صحّت پیغمبری من ) برایتان آمده است . ( پیام آسمانی این است که در زندگی به ویژه در تجارت و معامله با دیگران راست و درست باشید و ) ترازو و پیمانه را به تمام و کمال بکشید و بپردازید و از حقوق مردم چیزی نکاهید ، و در زمین بعد از اصلاح آن ( توسّط خدا ، یا بر دست انبیاء ) فساد و تباهی مکنید . این کار به سود شما است اگر ( به خدا و به حقیقت ، ) ایمان دارید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَدْیَن‌ » : اسم قبیله‌ای است که از نسل مَدْیان یکی از فرزندان ابراهیم می‌باشند . این نام به مسکن ایشان هم اطلاق شده است ( نگا : قصص / 45 ) . « بَیِّنَةٌ » : دلیل . معجزه . نوع این معجزه مانند بسیاری از معجزات دیگر روشن نشده است . « لا تَبْخَسُوا » : کم مکنید . نکاهید .‏

سوره أعراف آیه 86
‏متن آیه : ‏
‏ وَلاَ تَقْعُدُواْ بِکُلِّ صِرَاطٍ تُوعِدُونَ وَتَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِهِ وَتَبْغُونَهَا عِوَجاً وَاذْکُرُواْ إِذْ کُنتُمْ قَلِیلاً فَکَثَّرَکُمْ وَانظُرُواْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شما بر سر راهها ( ی منتهی به حق و هدایت و عمل صالح ) منشینید تا مؤمنان به خدا را بترسانید و از راه الله بازدارید و آن ( راه مستقیم ) را کج بنمائید ( و خود به راه معوجّ منحرف گردید ) . به خاطر آورید آن زمانی را که اندک بودید و خداوند ( بر اثر تلاش شبانه‌روزی خودتان نیروی انسانی و قدرت مالی ) شما را افزون کرد . و نیز بنگرید که سرانجام کار مفسدان ( همیشه به کجا انجامیده و عاقبت ) چگونه گشته است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تُوعِدُونَ » : می‌ترسانید . « تَبْغُونَها عِوَجاً » : آن راه را کج می‌خواهید . مراد این است که راه خدا را در نظر مردم کج نشان می‌دهید ، و خودتان نیز راهی جدا از راه راست را در پیش می‌گیرید .‏

سوره أعراف آیه 87
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن کَانَ طَآئِفَةٌ مِّنکُمْ آمَنُواْ بِالَّذِی أُرْسِلْتُ بِهِ وَطَآئِفَةٌ لَّمْ یْؤْمِنُواْ فَاصْبِرُواْ حَتَّى یَحْکُمَ اللّهُ بَیْنَنَا وَهُوَ خَیْرُ الْحَاکِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و اگر دسته‌ای از شما بدانچه مأمور بدان هستم ایمان بیاورد ( و پیغمبری مرا بپذیرد ) ، و دسته‌ای ایمان نیاورد ( و تنها به زندگی این جهان بچسبد ) منتظر باشید تا خداوند میان ما داوری‌کند ، و او بهترینِ داوران است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَاکِمِینَ » : داوران . قضات .‏

سوره أعراف آیه 88
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ الْمَلأُ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُواْ مِن قَوْمِهِ لَنُخْرِجَنَّکَ یَا شُعَیْبُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ مَعَکَ مِن قَرْیَتِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِی مِلَّتِنَا قَالَ أَوَلَوْ کُنَّا کَارِهِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اشراف و سران متکبّر قوم شعیب ( که خویشتن را بالاتر از آن می‌دانستند که دین خدا را بپذیرند ، بدو ) گفتند : ای شعیب ! حتماً تو و کسانی را که با تو ایمان آورده‌اند از شهر و آبادی خود بیرون می‌کنیم مگر این که به آئین ما درآئید . شعیب گفت : آیا ما به آئین شما در می‌آئیم در حالی که ( آن را به سبب باطل و نادرست بودن ) دوست نمی‌داریم و نمی‌پسندیم‌ ؟ ! ( هرگز چنین کاری ممکن نیست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوْ » : یا این که . مگر این که . « لَتَعُودُنَّ » : در می‌آئید و می‌پذیرید . برمی‌گردید . فعل ( لَتَعُودُنَّ ) می‌تواند از افعال ناقصه و به معنی ( لَتَصِیرُنَّ ) بوده و یا از افعال تامّه باشد . « مِلَّة » : دین . آئین . « لَتَعُودُنَّ فِی مِلَّتِنَا » : به آئین ما در می‌آئید . به آئین ما برمی‌گردید . با توجّه به معنی دوم ، برگشتن شعیب به آئین ایشان ، از راه تغلیب و قلمدادکردن او از زمره مؤمنان است ، و یا این که به ظنّ اشراف و رؤسای قوم است ، والاّ به سبب عصمت انبیاء نه تنها شعیب بلکه هیچ پیغمبری پیش از نبوّت هم مشرک نبوده است تا دوباره به شرک برگردد .‏

سوره أعراف آیه 89
‏متن آیه : ‏
‏ قَدِ افْتَرَیْنَا عَلَى اللّهِ کَذِباً إِنْ عُدْنَا فِی مِلَّتِکُم بَعْدَ إِذْ نَجَّانَا اللّهُ مِنْهَا وَمَا یَکُونُ لَنَا أَن نَّعُودَ فِیهَا إِلاَّ أَن یَشَاءَ اللّهُ رَبُّنَا وَسِعَ رَبُّنَا کُلَّ شَیْءٍ عِلْماً عَلَى اللّهِ تَوَکَّلْنَا رَبَّنَا افْتَحْ بَیْنَنَا وَبَیْنَ قَوْمِنَا بِالْحَقِّ وَأَنتَ خَیْرُ الْفَاتِحِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ما به آئین شما درآئیم ، بعد از آن که خدا ما را از آن نجات بخشیده است ، مسلّماً به خدا دروغ بسته‌ایم ( و به گزاف خویشتن را پیروان آئین آسمانی نامیده‌ایم ) . ما را نسزد که بدان درآئیم ، مگر این که خدا که پروردگار ما است بخواهد ( که هرگز چنین چیزی را هم نخواهد خواست ) . علم پروردگار ما همه چیز را در بر گرفته است ( و او با مرحمت و محبّتی که نسبت به مؤمنان دارد ، ایمان ما را محفوظ می‌فرماید . لذا ) ما تنها بر خدا توکّل داشته ( و هم بدو پشت می‌بندیم ) . پروردگارا ! میان ما و قوم ما به حق داوری کن ( حقی که سنّت تو در داوری میان محِقّینِ مصلِحین و مبْطِلینِ مفسدین ، بر آن جاری است ) و تو بهترینِ داورانی ( چرا که بر همه‌چیز آگاه و بر هر چیز توانائی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلاّ أَن یَشَآءَ اللهُ » : ذکر این قید برای یادآوری این مطلب است که خدا قادر مطلق است و هرچه بخواهد شدنی است ، ولی سنّت خدا برابر عدل انجام می‌گیرد و لذا هرگز چنین دستوری را صادر نمی‌فرماید . یا این که بیان این سخن از سوی شعیب ، محض تواضع و تأدّب با خدا و فرمانبریِ بی‌چون و چرا از ذات ذوالجلال است . همان گونه که پیغمبر ما به هنگام دعا می‌فرمود : « یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلیا دِینِکَ » : در صورتی که می‌دانست خداوند دل او را بر ایمان ثابت و ماندگار می‌دارد . « إِفْتَحْ » : داوری کن ( نگا : شعراء / 118 ) . « الْفَاتِحِینَ » : قضات . داوران .‏

سوره أعراف آیه 90
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ الْمَلأُ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِن قَوْمِهِ لَئِنِ اتَّبَعْتُمْ شُعَیْباً إِنَّکُمْ إِذاً لَّخَاسِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اشراف و سران کافر قوم او ( خطاب به پیروان خود ) گفتند : اگر از شعیب پیروی کنید در این صورت شما ( هم به سبب گرویدن به آئینی که آباء و اجدادتان بر آن نبوده‌اند ، شرف و ثروت خود را از دست می‌دهید و ) زیانکار می‌گردید .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره أعراف آیه 91
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُواْ فِی دَارِهِمْ جَاثِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( در نتیجه ستیزه‌جوئی و طغیانگری ) زلزله‌ای ( قصرها و خانه‌های ) ایشان را در برگرفت ( و زندگی پرزرق و برق آنان را درهم کوبید ) و در شهر و دیار خود خشکیدند و مردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الرَّجْفَةُ » ، « أَصْبَحُوا » ، « جَاثِمِینَ » : ( نگا : اعراف / 78 ) .‏

سوره أعراف آیه 92
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ کَذَّبُواْ شُعَیْباً کَأَن لَّمْ یَغْنَوْاْ فِیهَا الَّذِینَ کَذَّبُواْ شُعَیْباً کَانُواْ هُمُ الْخَاسِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که شعیب را تکذیب کردند ( آن چنان نابود شدند و شهر و دیارشان ویران گردید که ) گوئی هرگز در آنجا نبوده و سکونت نگزیده‌اند . کسانی که شعیب را تکذیب کردند ( و گمان می‌بردند آنان که از شعیب پیروی کنند زیانکار می‌شوند ، خودشان سعادت دنیا و آخرت را از دست دادند و ) زیانمند شدند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلَّذِینَ » : مبتدا است . خبر آن جمله ( کَأَن لَّمْ یَغْنَوْا ) می‌باشد . « لَمْ یَغْنَوْا » : بسر نبرده‌اند . نبوده‌اند .‏

سوره أعراف آیه 93
‏متن آیه : ‏
‏ فَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَقَالَ یَا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُکُمْ رِسَالاَتِ رَبِّی وَنَصَحْتُ لَکُمْ فَکَیْفَ آسَى عَلَى قَوْمٍ کَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس شعیب از آنان روی برتافت و گفت : ای قوم من ! من پیامهای پروردگارم را به شما رساندم و اندرزتان دادم ( و در حق شما خیرخواهی نمودم . ولی حق را نشنیدید و جز بر طغیان و عصیان نیفزودید ) پس با این حال چگونه بر حال قوم بی‌ایمان ( و بی‌دینی چون شما ) اندوه بخورم‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَاسَیا » : محزون می‌شوم . غم و اندوه می‌خورم . فعل مضارع ، متکلّم وحده ، ثلاثی مجرّد ، از ماده ( أسی ) و از باب چهارم است .‏

سوره أعراف آیه 94
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَرْسَلْنَا فِی قَرْیَةٍ مِّن نَّبِیٍّ إِلاَّ أَخَذْنَا أَهْلَهَا بِالْبَأْسَاء وَالضَّرَّاء لَعَلَّهُمْ یَضَّرَّعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به هیچ آبادی و شهری پیغمبری نفرستاده‌ایم ( که او اهل آنجا را به دین راستین خدا خوانده باشد و ایشان از پذیرش دعوت او سرپیچی نموده باشند ) مگر این که ساکنان آن را به شدائد و مصائب گرفتار ساخته‌ایم تا این که ( به خود آیند و زیر ضربات حوادث و فشار مشکلات ، فطرت آنان بیدار و نیاز به پروردگار در زوایای وجودشان پرتوافکن شود و دست دعا به سوی خدا بردارند و خالصانه به درگاه الله ) تضرّع و زاری‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَرْیَةٍ » : مراد شهر بزرگی است که مرکز فرماندهی امراء و پایتخت رؤساء باشد . « وَ مَآ أَرْسَلْنَا فِی قَرْیَةٍ مِّن نَّبِیٍّ » : در این کلام حذفی وجود دارد ، از قبیل : فَکَذَّبَهُ أَهْلُهَا . « یَضَّرَّعُونَ » : خشوع و خضوع کنند . فروتنی و فرمانبرداری کنند . توبه و انابت کنند . فعل مضارع از باب تفعّل است . « الْبَأْسَآءِ وَ الضَّرَّآءِ » : ( نگا : بقره / 177 و 214 ) .‏

سوره أعراف آیه 95
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ بَدَّلْنَا مَکَانَ السَّیِّئَةِ الْحَسَنَةَ حَتَّى عَفَواْ وَّقَالُواْ قَدْ مَسَّ آبَاءنَا الضَّرَّاء وَالسَّرَّاء فَأَخَذْنَاهُم بَغْتَةً وَهُمْ لاَ یَشْعُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس ( هنگامی که این هشدارها و بیدارباشها در آنان اثر نگذاشت ، ایشان را به فراوانی نعمت و اعطاء سلامت آزمودیم و ) بدی را به نیکی ( و بلا را به رفاه ) تبدیل کردیم تا بدانجا که ( از لحاظ اموال و انفس ) فزونی گرفتند و ( به سبب نادانی مغرور شدند و لاف‌زنان ) گفتند : به پدران و نیاکان ما هم خوشی و ناخوشی و ثروتمندی و مستمندی دست داده است ( و این روزگار است که گاهی به انسان رو می‌کند و گاهی به انسان پشت می‌کند و اصلاً سعادت و شقاوت ما در دست خدا نیست ! چون با پتک بلا بیدار نشدند و شکر نعمت هم نگفتند ) پس ناگهانی ایشان را ( به عذاب و عقاب ) گرفتیم و نفهمیدند ( که چه شد و چرا چنین گشت ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَفَوْا » : فزونی یافتند چه در اموال و چه در انفس . برای فهم بیشتر این آیه مراجعه شود به ( انعام / 42 - 45 ، مؤمنون / 77 ، زخرف / 75 ) .‏

سوره أعراف آیه 96
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُواْ وَاتَّقَواْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ وَلَکِن کَذَّبُواْ فَأَخَذْنَاهُم بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر مردمان این شهرها و آبادیها ( به خدا و انبیاء ) ایمان می‌آوردند و ( از کفر و معاصی ) پرهیز می‌کردند ، ( درگاه خیرات و ) برکات آسمان و زمین را بر روی آنان می‌گشودیم ( و از بلایا و آفات به دورشان می‌داشتیم ) ولی آنان به تکذیب ( پیغمبران و انکار حقائق ) پرداختند و ما هم ایشان را به کیفر اعمالشان گرفتار و مجازات نمودیم ( و عبرت جهانیانشان کردیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَخَذْنَاهُمْ » : ایشان را مجازات کردیم و کیفر دادیم . « بِمَا » : به سبب کاری که . به سبب چیزی که .‏

سوره أعراف آیه 97
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرَى أَن یَأْتِیَهُمْ بَأْسُنَا بَیَاتاً وَهُمْ نَآئِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا مردمان این شهرها و آبادیها ( که دعوت پیغمبران را نپذیرفتند و به جای ایمان بر کفر و معاصی افزودند ، از این ) ایمن شدند که عذاب ما شبانه به سراغ آنان رود ، در حالی که ایشان غرق در خواب باشند ؟ ( شگفتا که از مکافات عمل غافل شدند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَأْس‌ » : عذاب ( نگا : غافر / 29 و 85 ) . « بَیَاتاً » : شب هنگام . در حالی که شب را می‌گذراندند ( نگا : اعراف / 4 ) .‏

سوره أعراف آیه 98
‏متن آیه : ‏
‏ أَوَ أَمِنَ أَهْلُ الْقُرَى أَن یَأْتِیَهُمْ بَأْسُنَا ضُحًى وَهُمْ یَلْعَبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا این که مردمان این شهرها و آبادیها ایمن شدند از این که عذاب ما چاشتگاهان به سراغشان آید ، در حالی که ( به انجام کارهای بی‌ارزشی مشغولند که انگار ) سرگرم بازی هستند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« ضُحیً‌ » : وقت چاشتگاه . می‌شود مراد تمام روز هم باشد .‏

سوره أعراف آیه 99
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَأَمِنُواْ مَکْرَ اللّهِ فَلاَ یَأْمَنُ مَکْرَ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا آنان از چاره نهانی و مجازات ناگهانی خدا ایمن و غافل شده‌اند ؟ در حالی از چاره نهانی و مجازات ناگهانی خدا جز زیانکاران ( و از دست‌دهندگان عقل و انسانیّت ) ایمن و غافل نمی‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَکْرَ » : چاره نهانی و مجازات ناگهانی . مراد از مکر خدا در حق بندگان این است که ایشان را در ناز و نعمت و کفر و معاصی آزاد می‌گذارد و به ناگاه تازیانه عذاب را بر آنان می‌نوازد و کار ایشان را می‌سازد ( نگا : آل‌عمران / 54 ) .‏

سوره أعراف آیه 100
‏متن آیه : ‏
‏ أَوَلَمْ یَهْدِ لِلَّذِینَ یَرِثُونَ الأَرْضَ مِن بَعْدِ أَهْلِهَا أَن لَّوْ نَشَاء أَصَبْنَاهُم بِذُنُوبِهِمْ وَنَطْبَعُ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لاَ یَسْمَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا برای کسانی که زمین را از صاحبان قبلی آن به ارث می‌برند ( و جانشین دیگران می‌گردند ) روشن نشده است که اگر بخواهیم آنان را ( همچون پیشینیان ) به سبب گناهانشان نشانه تیر بلا می‌گردانیم و بر دلهایشان مهر می‌نهیم تا دیگر ( صدای حق را ) نشنوند ( و آهسته آهسته رهسپار دوزخ شوند ) ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَمْ یَهْدِ » : روشن نشده است و معلوم نگشته است . خداوند ایشان را رهنمود و متوجّه نکرده است . فاعل آن می‌تواند ضمیر مستتر ( هُوَ ) بوده و به ( الله ) برگردد ، و مفعول آن جمله ( أَن لَّوْ نَشَآءُ ) باشد . یا این که فاعل آن جمله ( أَن لَّوْ نَشَآءُ ) بوده و فعل لازم بشمار آید . « أَصَبْنَاهُمْ » : ایشان را نشانه تیر بلا می‌گردانیم . آنان را دچار مصیبت می‌کنیم و نابودشان می‌سازیم . « نَطْبَعُ » : مهر می‌نهیم ( نگا : نساء / 155 ) . « لا یَسْمَعُونَ » : اندرز نمی‌پذیرند . صدای حق را نمی‌شنوند و نصائح را در گوش نمی‌گیرند .‏

سوره أعراف آیه 101
‏متن آیه : ‏
‏ تِلْکَ الْقُرَى نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ أَنبَآئِهَا وَلَقَدْ جَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَیِّنَاتِ فَمَا کَانُواْ لِیُؤْمِنُواْ بِمَا کَذَّبُواْ مِن قَبْلُ کَذَلِکَ یَطْبَعُ اللّهُ عَلَىَ قُلُوبِ الْکَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اینها آبادیهائی است که برخی از اخبار آنها را برای تو روایت می‌نمائیم ( و شرح می‌دهیم که چگونه ساکنان آنجاها به سبب ایمان نیاوردن به پیغمبران ، دچار بلاها و مصائب بیشمار شدند ) . پیغمبرانشان با دلائل روشن به سراغ آنان آمدند و معجزات متقن بدیشان نمودند ، امّا آنان ( به سبب لجاجتِ در کفر و ممارستِ بر تکذیب انبیاء ، روی حرف خود ایستادند و ) چیزی را که قبلاً تکذیب کرده بودند ( حاضر نشدند بپذیرند و باز هم مثل همیشه آن را تکذیب کردند و ) بدان ایمان نیاوردند . این چنین خداوند بر دلهای کافران مهر می‌نهد ( و بر اثر ادامه گناه ، حسّ تشخیص حقّ را از آنان سلب می‌کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تِلْکَ الْقُرَیا » : واژه ( تِلْکَ ) می‌تواند مبتدا و ( الْقُرَی ) خبر اوّل ، و جمله ( نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ أَنبَآئِهَا ) خبر دوم باشد . یا این که ( تِلْکَ ) مبتدا و ( الْقُرَیا ) بَدَل ، و جمله بعدی خبر بشمار آید . « مِن قَبْلُ » : پیش از آمدن پیغمبران و بعد از آمدن آنان ، یکسان بودند . از آغاز آمدن پیغمبران تا هنگام مرگ خود .‏

سوره أعراف آیه 102
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا وَجَدْنَا لأَکْثَرِهِم مِّنْ عَهْدٍ وَإِن وَجَدْنَا أَکْثَرَهُمْ لَفَاسِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اکثر این اقوام را بر سر پیمان ( و وفای به عهد خود ) ندیدیم و بلکه بیشتر آنان را نافرمان و گناهکار یافتیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَهْدٍ » : مراد عهد و پیمان فطری یا تشریعی و یا هردوی آنها است . « فَاسِقِینَ » : نافرمانان . گناهکاران . کافران ( نگا : بقره / 26 ، سجده / 18 ) .‏

سوره أعراف آیه 103
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ بَعَثْنَا مِن بَعْدِهِم مُّوسَى بِآیَاتِنَا إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَظَلَمُواْ بِهَا فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس به دنبال آنان ( یعنی پیغمبران مذکور ، ) موسی را همراه با دلائل روشن و معجزات متقن خود به سوی فرعون و اطرافیان او فرستادیم ، و ایشان ( به جای این که بدانها ایمان بیاورند ) بدانها کفر ورزیدند ( و سزای کفر خود را چشیدند ) و بنگر که سرانجام تباهکاران چه شد ( و از جمله فرعون و فرعونیان کارشان به کجا کشید و چه بلاهائی بدیشان رسید ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَعَثْنَا » : مبعوث کردیم . فرستادیم . « ظَلَمُوا بِهَا » : بدانها کفر ورزیدند . به سبب تکذیب آنها کافر شدند . به سبب کفر ورزیدن بدانها ، بر خود و قوم خود ستم ورزیدند . آنها را تکذیب کردند .‏

سوره أعراف آیه 104
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ مُوسَى یَا فِرْعَوْنُ إِنِّی رَسُولٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏موسی گفت : ای فرعون ! من فرستاده‌ای از سوی پروردگار جهانیان هستم ( آمده‌ام تا دعوت او را به تو و درباریان و دیگر مردمان برسانم و همگان را به سوی شریعت او فرا خوانم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْعَالَمِینَ » : جهانیان . جهان پیدا و ناپیدا ؛ یعنی همه کائنات .‏

سوره أعراف آیه 105
‏متن آیه : ‏
‏ حَقِیقٌ عَلَى أَن لاَّ أَقُولَ عَلَى اللّهِ إِلاَّ الْحَقَّ قَدْ جِئْتُکُم بِبَیِّنَةٍ مِّن رَّبِّکُمْ فَأَرْسِلْ مَعِیَ بَنِی إِسْرَائِیلَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سزاوار است که از زبان خدا جز حق نگویم . من از سوی پروردگارتان معجزه بزرگی برای شما دارم ( که به روشنی بر حقّانیّت رسالت من دلالت می‌نماید ) پس بنی‌اسرائیل را ( از زنجیر اسارت و بردگی خود آزاد ساز و آنان را به من واگذار و ) همراه من بفرست ( تا از سرزمین تو بکوچند و به سرزمین دیگری روند و در آنجا به پرستش خدای یگانه مشغول شوند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَقِیقٌ عَلَیا » : سزاوار من است که . سعی من در این است که . واژه ( عَلی ) به معنی ( ب ) یا ( فی ) است . « بَیِّنَةٍ‌ » : معجزه بزرگ . دلیل مهمّ و روشن . نشانه سترگ .‏

سوره أعراف آیه 106
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ إِن کُنتَ جِئْتَ بِآیَةٍ فَأْتِ بِهَا إِن کُنتَ مِنَ الصَّادِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏فرعون گفت : اگر معجزه بزرگ و دلیل سترگی با خود داری ، آن را بنمای ، اگر از زمره راستگویانی ( و خویشتن را پیغمبر خدا می‌دانی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره أعراف آیه 107
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَلْقَى عَصَاهُ فَإِذَا هِیَ ثُعْبَانٌ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس موسی فوراً عصای خود را بینداخت ، به ناگاه به صورت اژدهای آشکاری درآمد ( که از حیات کامل برخوردار بود و بدین سو و آن سو می‌خزید و می‌جهید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ثُعْبَانٍ » : اژدها . مار بزرگ . « مُبِینٌ » : آشکار . علنی . مراد از ذکر این قید این است که سحر و تردستی و چشم‌بندی در میان نبود ، بلکه عصا حقیقتاً به اژدهای زنده تبدیل شد .‏

سوره أعراف آیه 108
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَزَعَ یَدَهُ فَإِذَا هِیَ بَیْضَاء لِلنَّاظِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و دست خود را ( از گریبان ) بیرون آورد ، به ناگاه بینندگان دیدند که ( همچون خورشید ، درخشان و ) سفید است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَزَعَ » : بیرون آورد ( نگا : قصص . 75 ) . « بَیْضَآءُ » : سفید . مراد نورانی و درخشان است .‏

سوره أعراف آیه 109
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ الْمَلأُ مِن قَوْمِ فِرْعَوْنَ إِنَّ هَذَا لَسَاحِرٌ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( هنگامی که موسی نشانه بزرگ خدا را بنمود ) اشراف قوم فرعون ( از راه تملّق و چاپلوسی با فرعون هم‌آوا شدند و ) گفتند : واقعاً این جادوگر ماهری است ! ( و کاری که می‌کند معجزه خدائی نیست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلِیمٌ » : بسیار دانا در دانش جادوگری و فوت و فن آن .‏

سوره أعراف آیه 110
‏متن آیه : ‏
‏ یُرِیدُ أَن یُخْرِجَکُم مِّنْ أَرْضِکُمْ فَمَاذَا تَأْمُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او می‌خواهد شما را از سرزمینتان ( که مصر است ) بیرون کند . چه می‌اندیشید و چه نظر می‌دهید ؟ ( آیا باید در حق او چه کرد ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَأْمُرُونَ » : دستور می‌دهید . اشاره می‌کنید و رأی می‌دهید . آیه‌های 109 و 110 می‌تواند سخن فرعون باشد و یا این که درباریان متملّق ، سخن او را تکرار کرده باشند ( نگا : یونس / 78 ، طه / 57 ، شعراء / 34 و 35 ) . ذکر صیغه جمع خطاب به فرعون در آیه 110 ، برای تعظیم است .‏

سوره أعراف آیه 111
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُواْ أَرْجِهْ وَأَخَاهُ وَأَرْسِلْ فِی الْمَدَآئِنِ حَاشِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( سپس به فرعون ) گفتند : ( عجله مکن و جریان کار ) او و برادرش ( هارون ) را به تأخیر بینداز و ( کسانی از لشکریان خود را ) به شهرها بفرست تا ( جادوگران مجرّب را ) جمع کنند ( و بدینجا گسیل دارند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَرْجِهْ » : کار او را به تأخیر بینداز تا سپس درباره او تصمیم گرفته شود . اصل آن ( أَرْجِئْهُ ) است و از مصدر ( إِرْجاء ) به معنی به تأخیر انداختن . این واژه می‌تواند از ماده ( رَجا ) یا ( رَجی ) که به همین معنی است باشد ( نگا : احزاب / 51 ) . « حَاشِرِینَ » : جمع‌کنندگان . حال یا صفت موصوف محذوفی است و اصل آن : ( اَرْسِلْ رِجالاً حَاشِرِینَ ) است .‏

سوره أعراف آیه 112
‏متن آیه : ‏
‏ یَأْتُوکَ بِکُلِّ سَاحِرٍ عَلِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تا همه جادوگران ماهر را ( به خدمت تو ) بیاورند ( و جادوی موسی را باطل و کار او را یکسره سازند و دیگر کسی گول او را نخورد و به دنبال او نرود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره أعراف آیه 113
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَاء السَّحَرَةُ فِرْعَوْنَ قَالْواْ إِنَّ لَنَا لأَجْراً إِن کُنَّا نَحْنُ الْغَالِبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏جادوگران نزد فرعون آمدند و گفتند : آیا اگر ما پیروز گردیم اجر و پاداش مهمی‌خواهیم داشت‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّ لَنَا لأجْراً » : این جمله می‌تواند به صورت استفهامی بوده و ادات استفهام حذف شده باشد ، و یا این که به صورت غیراستفهامی بوده و جادوگران اجر و پاداش عظیمی را پیش خود مجسّم کرده باشند و فرعون به فراست آن را دریافته باشد .‏

سوره أعراف آیه 114
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ نَعَمْ وَإَنَّکُمْ لَمِنَ الْمُقَرَّبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفت : آری ! و ( علاوه از آن ) شما از مقرّبان ( درگاه ما ) خواهید بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره أعراف آیه 115
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُواْ یَا مُوسَى إِمَّا أَن تُلْقِیَ وَإِمَّا أَن نَّکُونَ نَحْنُ الْمُلْقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( سپس جادوگران مغرورانه رو به موسی کردند و ) گفتند : ای موسی ! یا تو ( عصای خود را ) بینداز یا ما ( ریسمانهای خویش را ) می‌اندازیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِمَّا » : یا این که . « الْمُلْقِینَ » : اندازندگان .‏

سوره أعراف آیه 116
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ أَلْقُوْاْ فَلَمَّا أَلْقَوْاْ سَحَرُواْ أَعْیُنَ النَّاسِ وَاسْتَرْهَبُوهُمْ وَجَاءوا بِسِحْرٍ عَظِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏موسی گفت : شما ( آنچه دارید ) بیندازید . هنگامی که ( وسائل جادوگری خود را ) بینداختند ، مردم را چشم‌بندی کردند و ایشان را به هراس افکندند و جادوی بزرگی از خود نشان دادند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَحَرُوا أَعْیُنَ النَّاسِ » : مراد این است که به مردم چنین نمودند که ریسمانهایشان مارهای زنده‌اند ، در صورتی که چنین نبود ( نگا : طه / 66 ) . « إِسْتَرْهَبُوهُمْ » : آنان را به هراس فراوانی انداختند تا آنجا که موسی نیز بترسید ( نگا : طه / 67 و 68 ) .‏

سوره أعراف آیه 117
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَوْحَیْنَا إِلَى مُوسَى أَنْ أَلْقِ عَصَاکَ فَإِذَا هِیَ تَلْقَفُ مَا یَأْفِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به موسی وحی کردیم که عصای خود را بینداز . ناگهان ( به صورت اژدهائی درآمد و ) به سرعت آنچه را بهم‌ می‌بافتند ( و تزویرهائی را که می‌نمودند همه را ) بلعید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَلْقَفُ » : می‌بلعد . قورت می‌دهد . از ماده ( لَقْف ) به معنی به سرعت بلعیدن . « یَأْفِکُونَ » : به هم می‌بافتند . به دروغ سرهم می‌کردند . از ماده ( إِفْک ) به معنی بدترین دروغ . بهتان و افتراء .‏

سوره أعراف آیه 118
‏متن آیه : ‏
‏ فَوَقَعَ الْحَقُّ وَبَطَلَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس حق ( یعنی صدق موسی ) ثابت و ظاهر گردید و آنچه آنان می‌کردند باطل شد ( و پوچ از آب درآمد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَقَعَ » : استوار و آشکار گردید . ثابت و ظاهر شد . « بَطَلَ » : پوچ و باطل شد .‏

سوره أعراف آیه 119
‏متن آیه : ‏
‏ فَغُلِبُواْ هُنَالِکَ وَانقَلَبُواْ صَاغِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آنجا ( که گرد آمده بودند ، فرعون و فرعونیان ) شکست خوردند و ( از آنجا به شهر ) خوار و رسوا برگشتند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إنقَلَبُوا » : برگشتند . « صَاغِرِینَ » : رسوایانه و زبونانه . جمع ( صاغِر ) به معنی خوار و مفتضح . معنی آیه می‌تواند چنین نیز باشد : در آنجا شکست خوردند و خوار و رسوا گشتند . در این صورت ( انقلاب ) مَجاز از ( صَیْرُورت ) است .‏

سوره أعراف آیه 120
‏متن آیه : ‏
‏ وَأُلْقِیَ السَّحَرَةُ سَاجِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و جادوگران به سجده افتادند ( و کرنش کردند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَاجِدِینَ » : سجده‌کنندگان . حال است .‏

سوره أعراف آیه 121
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُواْ آمَنَّا بِرِبِّ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتند : به پروردگار جهانیان ایمان آوردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره أعراف آیه 122
‏متن آیه : ‏
‏ رَبِّ مُوسَى وَهَارُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگار موسی و هارون . ( یعنی به خدائی ایمان داریم که موسی و هارون به او ایمان دارند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَبِّ » : بدل است .‏

سوره أعراف آیه 123
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فِرْعَوْنُ آمَنتُم بِهِ قَبْلَ أَن آذَنَ لَکُمْ إِنَّ هَذَا لَمَکْرٌ مَّکَرْتُمُوهُ فِی الْمَدِینَةِ لِتُخْرِجُواْ مِنْهَا أَهْلَهَا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏فرعون گفت : آیا به خدای ( موسی و هارون ) ایمان آوردید پیش از آن که به شما اجازه دهم‌ ؟ حتماً این توطئه‌ای است که در این شهر ( و دیار ، پیش‌تر با هم ) چیده‌اید تا اهل آن را از آنجا بیرون کنید ؛ ولی خواهید دانست ( که چه شکنجه‌ای در برابر این رفتارتان خواهید چشید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِهِ » : مرجع ضمیر ( ه ) می‌تواند خدا یا موسی باشد . « ءَاذَنَ » : اجازه دهم .‏

سوره أعراف آیه 124
‏متن آیه : ‏
‏ لأُقَطِّعَنَّ أَیْدِیَکُمْ وَأَرْجُلَکُم مِّنْ خِلاَفٍ ثُمَّ لأُصَلِّبَنَّکُمْ أَجْمَعِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سوگند می‌خورم که دستها و پاهای شما را در جهت خلاف یکدیگر ( یعنی دست راست با پای چپ ، یا دست چپ با پای راست ) قطع می‌کنم و ( با این حالِ پریشان و وضع اسفناک ) همگی شما را به دار می‌آویزم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُصَلِّبَنَّکُمْ » : شما را به دار می‌زنم .‏

سوره أعراف آیه 125
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُواْ إِنَّا إِلَى رَبِّنَا مُنقَلِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( جادوگران بر اثر نور ایمان ، هراسی به خود راه ندادند و ) گفتند : ( باکی نیست‌ ؛ چرا که ) ما به سوی پروردگار خود برمی‌گردیم ( و به رحمت و نعمت او دست می‌یابیم ، لذا مرگ در راه او را با آغوش باز می‌پذیریم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُنقَلِبُونَ » : برگردندگان . رجوع‌کنندگان .‏

سوره أعراف آیه 126
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا تَنقِمُ مِنَّا إِلاَّ أَنْ آمَنَّا بِآیَاتِ رَبِّنَا لَمَّا جَاءتْنَا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْراً وَتَوَفَّنَا مُسْلِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ایراد تو بر ما و آزار رساندن تو به ما جز به خاطر این نیست که ما به آیات روشن و معجزات متقن پروردگارمان - وقتی که به ما رسیده است‌ - ایمان آورده‌ایم ( و فرمان خدای خود را لبّیک گفته‌ایم ) . پروردگارا ! صبر عظیم به ما مرحمت فرما و ما را مسلمان بمیران .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا تَنقِمُ مِنَّا إِلاّ » : بر ما زشت نمی‌شماری مگر . از ما رخنه نمی‌گیری و بر ما عیب نمی‌دانی مگر . ما را عقوبت‌ نمی‌کنی مگر به خاطر ( نگا : بروج / 8 ) . « أَفْرِغْ عَلَیْنَا » : بر ما بریز . مراد این است که ما را غرق شکیبائی و بردباری گردان . « مُسْلِمِینَ » : مطیعان فرمان و منقادان شریعت یزدان . حال است .‏

سوره أعراف آیه 127
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ الْمَلأُ مِن قَوْمِ فِرْعَونَ أَتَذَرُ مُوسَى وَقَوْمَهُ لِیُفْسِدُواْ فِی الأَرْضِ وَیَذَرَکَ وَآلِهَتَکَ قَالَ سَنُقَتِّلُ أَبْنَاءهُمْ وَنَسْتَحْیِی نِسَاءهُمْ وَإِنَّا فَوْقَهُمْ قَاهِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اشراف قوم فرعون ( بدو ) گفتند : آیا موسی و پیروان او را آزاد و رها می‌سازی تا در سرزمین ( مصر آزادانه ) به فساد پردازند و تو و معبودان تو را ترک گویند ( و نه به تو و نه به معبودان تو وقعی ننهند ؟ ) . گفت : پسران آنان را علی‌الدوام خواهیم کشت و دخترانشان را زنده نگاه می‌داریم ( تا کلفت‌ها و گماشتگان ما گردند ) و ما بر ایشان کاملاً مسلّط هستیم ( و هرچه بخواهیم بر سر آنان می‌آوریم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَذَرُ » : رها می‌سازی . « سَنُقَتِّلُ » : خواهیم کشت . ذکر ماده ( قَتَّلَ ) از باب تفعیل برای مبالغه در کار و استمرار در آن است . « نَسْتَحْیِی‌ » : زنده نگاه می‌داریم . « نِسَآءَ » : زنان . مراد جنس إناث یعنی زنان و دختران است . « قَاهِرُونَ » : غالبان . چیرگان .‏

سوره أعراف آیه 128
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِینُوا بِاللّهِ وَاصْبِرُواْ إِنَّ الأَرْضَ لِلّهِ یُورِثُهَا مَن یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏موسی به قوم خود گفت : از خدا یاری جوئید و شکیبائی کنید ( و بدانید که فرعون بنده ناتوانی بیش نیست و فرمانروای مطلق خدا است و ) بیگمان خدا زمین را به کسانی از بندگان خود واگذار می‌کند که خود بخواهد ، و سرانجام ( نیک و پسندیده در گیر و دار جهان ) از آن پرهیزگاران است ( آن کسانی که مراعات سنن و اسباب می‌دارند . از قبیل اتّحاد و اتّفاق و اعتصام به حق و اقامت عدل و صبر در برابر شدائد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُورِثُهَا مَنْ » : آن را به کسانی وامی‌گذارد . آن را ملک کسانی می‌سازد . « الْعَاقِبَةُ » : مراد نتیجه پیروزمندانه و سرانجام خداپسندانه در دنیا و همچنین در آخرت است .‏

سوره أعراف آیه 129
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُواْ أُوذِینَا مِن قَبْلِ أَن تَأْتِینَا وَمِن بَعْدِ مَا جِئْتَنَا قَالَ عَسَى رَبُّکُمْ أَن یُهْلِکَ عَدُوَّکُمْ وَیَسْتَخْلِفَکُمْ فِی الأَرْضِ فَیَنظُرَ کَیْفَ تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتند : پیش از آن که به پیش ما بیائی ( گرفتار شکنجه فرعون بوده‌ایم ) و پس از آمدنت ( هم از سوی او ) اذیّت و آزار شده‌ایم ( و هم‌اکنون نیز دچار رنج و محنت و در معرض عذاب و عقاب هستیم . موسی ) گفت : امید است که پروردگارتان دشمنتان را هلاک سازد و شما را در زمین جایگزین ( او ) گرداند تا ببیند چگونه عمل می‌کنید . ( آیا راه صلاح یا فساد در پیش می‌گیرید . دادگری یا ستم می‌ورزید . شکر نعمت به جای می‌آورید یا کفران نعمت می‌کنید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُوذِینَا » : اذیّت و آزار شده‌ایم . « یَسْتَخْلِفَکُمْ » : شما را جایگزین و جانشین گرداند .‏

سوره أعراف آیه 130
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ أَخَذْنَا آلَ فِرْعَونَ بِالسِّنِینَ وَنَقْصٍ مِّن الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما فرعون و فرعونیان را به خشکسالی و قحطی و تنگی معیشت و کمبود ثمرات و غلاّت گرفتار ساختیم تا بلکه متذکّر گردند ( و از خواب غفلت بیدار شوند و از سرکشی و ستم خود بکاهند و متوجّه خدا گردند و به بنی‌اسرائیل بیش از این ظلم و جور روا ندارند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَالَ » : اهل . بستگان و نزدیکان . در اینجا مراد اطرافیان و همفکران است . « السِّنِینَ » : جمع سَنَة ، خشکسالی و قحطی . شدائد و سختیها .‏

سوره أعراف آیه 131
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِذَا جَاءتْهُمُ الْحَسَنَةُ قَالُواْ لَنَا هَذِهِ وَإِن تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ یَطَّیَّرُواْ بِمُوسَى وَمَن مَّعَهُ أَلا إِنَّمَا طَائِرُهُمْ عِندَ اللّهُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ولی ( آنان نه تنها پند نگرفتند ، بلکه ) هنگامی که نیکی و خوشی بدیشان دست می‌داد ( که اغلب هم چنین بود ) می‌گفتند : این به خاطر ( استحقاق و امتیازی است که بر سایر مردمان داریم و ناشی از میمنت و مبارکی ) ما است . امّا هنگامی که بدی و سختی بدیشان دست می‌داد ، می‌گفتند : ( این خشکسالیها و بلاها همه ناشی از ) نحوست و شومی موسی و پیروان او است ! هان ! ( ای مردمانِ همه اعصار و قرون بدانید ) که بدبیاری آنان تنها از جانب خدا ( و با تقدیر و تدبیر او نه کس دیگری ) بوده است ، ولیکن اکثر آنان ( این حقیقت ساده را ) نمی‌دانستند ( و دیگران نیز اغلب نمی‌دانند که خوشی و ناخوشی و سختی و فراخی برابر اراده و مشیّت خدا به انسان دست می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَسَنَةُ » : نیکی . خیر و نعمت . « سَیِّئَةٌ » : بدی . شرّ و مصیبت . « یَطَّیَّرُوا » : اصل آن یَتَطَیَّرُوا است و به معنی : فال بد می‌زنند . نحوست و شومی را ناشی می‌دانند از . « طَآئِر » : نحوست و شومی . خوشبختی و بدبختی . « عِندَ اللهِ » : از سوی خدا است . در دست خدا است .‏

سوره أعراف آیه 132
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُواْ مَهْمَا تَأْتِنَا بِهِ مِن آیَةٍ لِّتَسْحَرَنَا بِهَا فَمَا نَحْنُ لَکَ بِمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آنان به سبب این اندیشه نادرست ) گفتند : هر اندازه برای ما معجزه بیاوری ( و هر نوعی از معجزات بنمائی ) تا ما را بدان جادو کنی ، ما به تو ایمان نمی‌آوریم ( و به تو نمی‌گرویم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَهْمَا » : هراندازه . هرگونه .‏

سوره أعراف آیه 133
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمُ الطُّوفَانَ وَالْجَرَادَ وَالْقُمَّلَ وَالضَّفَادِعَ وَالدَّمَ آیَاتٍ مُّفَصَّلاَتٍ فَاسْتَکْبَرُواْ وَکَانُواْ قَوْماً مُّجْرِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس ( هر زمان به مصیبت و نکبتی دچارشان کردیم و از جمله : ) سیل ، ملخ ، شته ، قورباغه ، و خون بر آنان فرستادیم که هر یک معجزه جداگانه و روشنی بود ( بر صدق موسی‌ ؛ و او پیشاپیش درباره هر یک جداگانه و مفصّل سخن گفته بود و وقوع هریک را خبر داده بود ) امّا آنان تکبّر ورزیدند ( و خویشتن را بالاتر از آن دیدند که حق را بپذیرند ) چرا که انسانهای گناهکاری بودند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الطُّوفَانَ » : سیل . « الْجَرَادَ » : ملخ . « قُمَّلَ » : شپش را گویند ، ولی در اینجا شپش معمولی مورد نظر نیست . بلکه مراد جانوری است که آفت گیاهی است که می‌تواند شته یا ساس باشد . برخی هم آن را بید و گنه و مگسک گفته‌اند ، و برخی‌حشره‌ای دانسته‌اند که مایه تباهی گیاهان و نابودی حیوانات می‌گردد ( نگا : المنتخب / صفحه 226 ) . « الضَّفَادِعَ » : جمع ضَفْدَع ، قورباغه . « الدَّمَ » : خون . بدین معنی که آب رودبارها و جویبارها به خون تبدیل می‌گشت . یا این که به بیماریهای گوناگون مبتلا می‌شدند که مایه خونریزی از دماغ و قُبُل و دُبُر و چه بسا فلج شدن اعضاء می‌گردید . « ءَایَاتٍ مُفَصَّلاتٍ » : معجزه‌های جداگانه و نشانه‌های واضح و روشن . ( ءَایَاتٍ ) حال اشیاء متقدّم است .‏

سوره أعراف آیه 134
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَمَّا وَقَعَ عَلَیْهِمُ الرِّجْزُ قَالُواْ یَا مُوسَى ادْعُ لَنَا رَبَّکَ بِمَا عَهِدَ عِندَکَ لَئِن کَشَفْتَ عَنَّا الرِّجْزَ لَنُؤْمِنَنَّ لَکَ وَلَنُرْسِلَنَّ مَعَکَ بَنِی إِسْرَائِیلَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر زمان که عذابی ( از عذابهای پنجگانه مذکور ) بر آنان واقع می‌شد ( از شدّت تأثیر و فزونی تألّم آن ) می‌گفتند : ای موسی ! برای ما خدای خود را به فریاد خوان و از او درخواست کن که به عهدی که با تو بسته است وفا کند ( که عهد نبوّت و رسالت است ) . اگر عذاب را از ما برداری ، سوگند می‌خوریم که به تو ایمان بیاوریم و ( همان گونه که خواسته‌ای ) بنی‌اسرائیل را همراه تو می‌فرستیم ( و آنان را آزاد می‌سازیم تا به یگانه‌پرستی مشغول شوند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الرِّجْزُ » : عذابی که دلها از آن بلرزه درآید و باعث پریشانی و سرگردانی مردم شود . « بِمَا عَهِدَ عِندَکَ » : دعا کن و در آن متوسّل به عهدی شو که با تو بسته است . و آن عهد نبوّت و رسالت است که چون تو را همچون ابراهیم به خلعت و پیشوائی بزرگوار داشته است ، دعای تو را مستجاب می‌دارد ( نگا : بقره / 124 ) .‏

سوره أعراف آیه 135
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا کَشَفْنَا عَنْهُمُ الرِّجْزَ إِلَى أَجَلٍ هُم بَالِغُوهُ إِذَا هُمْ یَنکُثُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امّا هنگامی که عذاب را تا مدّتی که سپری می‌کردند از آنان برمی‌داشتیم ، ناگهان پیمان‌شکنی می‌کردند و سوگند خود را نقض می‌نمودند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلَیا أَجَلٍ هُم بَالِغُوهُ » : تا مدّتی که بدان می‌رسیدند . مراد این است که اندک روزگاری می‌توانستند بر سر پیمان بمانند . « یَنکُثُونَ » : پیمان‌شکنی می‌کردند . سوگند خود را نقض می‌نمودند .‏

سوره أعراف آیه 136
‏متن آیه : ‏
‏ فَانتَقَمْنَا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْنَاهُمْ فِی الْیَمِّ بِأَنَّهُمْ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَکَانُواْ عَنْهَا غَافِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تا ( سرانجام کار بدانجا رسید که ) از آنان انتقام گرفتیم و لذا ایشان را در دریا غرق نمودیم ، به سبب این که آنان آیات و معجزات ما را تکذیب می‌کردند و از ( ایمان و اقرار به ) آنها غافل می‌شدند ( و در حق آنها بی‌توجّهی می‌نمودند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنتَقَمْنَا مِنْهُمْ » : از آنان انتقام گرفتیم . ایشان را دچار نقمت و هلاک کردیم . « الْیَمِّ » : دریا .‏

سوره أعراف آیه 137
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِینَ کَانُواْ یُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا وَتَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنَى عَلَى بَنِی إِسْرَائِیلَ بِمَا صَبَرُواْ وَدَمَّرْنَا مَا کَانَ یَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَقَوْمُهُ وَمَا کَانُواْ یَعْرِشُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ما همه جهات و نواحی پرنعمت و برکت سرزمین ( مصر و شام ) را به قوم مستضعف ( و دربندِ زنجیر ظلم و ستم ، یعنی بنی‌اسرائیل ) واگذار کردیم ، و وعده نیک پروردگارت بر بنی‌اسرائیل ، به خاطر صبر و استقامتی که نشان دادند ، تحقّق یافت ، و آنچه فرعونیان ( از کاخهای مجلّل ) ساخته بودند ، و آنچه از باغهای داربست فراهم آورده بودند ، درهم کوبیدیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوْرَثْنَا » : واگذار کردیم . عطاء نمودیم . « یُسْتَضْعَفُونَ » : تحقیر و تضعیف می‌شدند . « مَشَارِقَ الأرْضِ وَ مَغَارِبَها » : مراد همه نواحی و جهات سرزمین وسیع مصر یا شام و یا هردوی آنها است که چه بسا شام تحت فرمانروائی فرعون بوده باشد . مراد از مشرقها و مغربها ، جوانب شرقی و غربی ، یا افقهای مختلفی است که سرزمین پهناور به خاطر خاصّیّت کرویّت زمین خواهد داشت . « بَارَکْنَا فِیهَا » : رزق و روزی و نعمت و سرسبزی را در آن افزودیم ( نگا : دخان / 25 - 28 ) . « تَمَّتْ » : تحقّق یافت . اجرا گردید . « کَلِمَةُ » : وعده خدا به بنی‌اسرائیل درباره نابودی دشمنانشان و جانشین گرداندن آنان ( نگا : اعراف / 129 و قصص‌ / 5 و 6 ) . « بِمَا صَبَرُوا » : به سبب صبرایشان بر شدائدی که از فرعون و فرعونیان دیدند . « دَمَّرْنَا » : تخریب و ویران کردیم . « کَانُوا یَعْرِشُونَ » : برمی‌افراشتند و استوار می‌داشتند ، اعم از کاخها و خانه‌ها و داربستِ درختها ( نگا : انعام / 141 و نحل / 68 ) .‏

سوره أعراف آیه 138
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَاوَزْنَا بِبَنِی إِسْرَائِیلَ الْبَحْرَ فَأَتَوْاْ عَلَى قَوْمٍ یَعْکُفُونَ عَلَى أَصْنَامٍ لَّهُمْ قَالُواْ یَا مُوسَى اجْعَل لَّنَا إِلَهاً کَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ قَالَ إِنَّکُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بنی‌اسرائیل را ( از دست فرعون و فرعونیان نجات دادیم و سالم ) از دریا ( ی قلزم نزد خلیج سویس ) گذراندیم . ( در مسیر خود ) به گروهی رسیدند که بتهائی داشتند و مشغول پرستش آنها بودند . ( در این هنگام بنی‌اسرائیل به موسی ) گفتند : ای موسی ! برای ما معبودی بساز ( تا به پرستش آن بپردازیم ) همان گونه که آنان دارای معبودهائی هستند ( و به پرستش آنها مشغول می‌باشند ! موسی ) گفت : شما گروه نادانی هستید ( و نمی‌دانید عبادت راستین چیست و خدائی که باید پرستیده شود کیست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَاوَزْنَا » : عبور دادیم . « الْبَحْرَ » : مراد دریای قلزم یا احمر نزد خلیج سویس فعلی است . « یَعْکُفُونَ » : مواظب عبادت و ملازم پرستش بودند .‏

سوره أعراف آیه 139
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ هَؤُلاء مُتَبَّرٌ مَّا هُمْ فِیهِ وَبَاطِلٌ مَّا کَانُواْ یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اینان ( را که می‌بینید به بت‌پرستی مشغولند ) کارشان ( مایه ) هلاک و نابودی ( خودشان و معبودهایشان ) است ، و آنچه می‌سازند و می‌کنند پوچ و نادرست است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُتَبَّرٌ » : نابودشده و ویران گشته . اسم مفعول از مصدر ( تتبیر ) به معنی تدمیر و تخریب و هلاک‌کردن است ( نگا : اسراء / 7 ) . خبر مقدّم برای ( ما ) و جمله ( مُتَبَّرٌ مَّا هُمْ فِیهِ ) خبر ( إِنَّ ) است . « بَاطِلٌ » : زائل و مضمحل . پوچ و نادرست . « مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ » : بتهائی که می‌سازند . عبادتی که می‌کنند .‏

سوره أعراف آیه 140
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ أَغَیْرَ اللّهِ أَبْغِیکُمْ إِلَهاً وَهُوَ فَضَّلَکُمْ عَلَى الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( سپس ) گفت : آیا جز خدا ( که آفریدگار همه کائنات است ) معبودی برای شما جستجو کنم‌ ؟ ! و حال آن که او است که شما را ( با دادن زمین فراوان ) بر مردمان ( همعصرتان ) برتری داده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَبْغِیکُمْ » : برای شما بطلبم . « فَضَّلَکُمْ عَلَی الْعَالَمِینَ » : مراد تفضیل آنان بر دیگر مردمان هم‌عصر به وسیله دادن نعمت فراوان بدانان و تجدید یگانه‌پرستی و آئین و سنّت پیغمبران در میانشان است .‏

سوره أعراف آیه 141
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ أَنجَیْنَاکُم مِّنْ آلِ فِرْعَونَ یَسُومُونَکُمْ سُوَءَ الْعَذَابِ یُقَتِّلُونَ أَبْنَاءکُمْ وَیَسْتَحْیُونَ نِسَاءکُمْ وَفِی ذَلِکُم بَلاء مِّن رَّبِّکُمْ عَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به خاطر بیاورید زمانی را که از ( دست جور فرعون و ) فرعونیان شما را نجات دادیم . آنان که به شما بدترین عذاب را می‌رساندند ، ( و شما را به کارهای طاقت‌فرسا می‌گماشتند و همچون حیوانتان می‌انگاشتند ) . پسرانتان را می‌کشتند ( تا نسل شما کم شود ) و دخترانتان را ( برای خدمتکاری خود ) زنده نگاه می‌داشتند . در این ( شکنجه و آزار فرعون و فرعونیان ، و نجات بخشیدنتان از آن ) آزمایش بزرگی برایتان از جانب پروردگارتان بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَسُومُونَکُمْ » : به شما می‌رساندند و می‌چشاندند . « سُوءَالْعَذَابِ » : بدترین عذاب و شکنجه . « بَلآءٌ » : امتحان و آزمایش .‏

سوره أعراف آیه 142
‏متن آیه : ‏
‏ وَوَاعَدْنَا مُوسَى ثَلاَثِینَ لَیْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَقَالَ مُوسَى لأَخِیهِ هَارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَأَصْلِحْ وَلاَ تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما با موسی وعده گذاشتیم ( که برای پرورش خود و دریافت پیام سهمگین آسمانی ) سی‌شب ( به مناجات و عبادت بپردازد ) و ( سپس برای پختگی کامل ) ده شب بر آنها افزودیم و بدین‌وسیله مدّت ( راز و نیاز و سوز و ساز با ) پروردگارش چهل شب تمام شد . موسی ( پیش از این که عازم عبادت و مناجات خدا شود ) به برادر خود هارون گفت : در میان قوم من جانشین من باش و اصلاحگر بوده و از راه و روش تباهکاران پیروی مکن .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَاعَدْنَا » : وعده گذاشتیم . وعده دادیم . « تَمَّ » : تمام شد . تکمیل گردید . « مِیقَاتُ » : مدّت تعیین شده . وقت معیّن . « أَرْبَعِینَ » : حال واژه ( مَعْدُوداً ) محذوف ، ظرف ، و مفعول‌به ذکر کرده‌اند ، و برخی ( تَمَّ ) را به معنی ( صَارَ ) و ( أَرْبَعینَ ) را خبر آن دانسته‌اند . « أُخْلُفْنِی‌ » : جانشین من باش .‏

سوره أعراف آیه 143
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَمَّا جَاء مُوسَى لِمِیقَاتِنَا وَکَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِی أَنظُرْ إِلَیْکَ قَالَ لَن تَرَانِی وَلَکِنِ انظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَکَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِی فَلَمَّا تَجَلَّى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَکّاً وَخَرَّ موسَى صَعِقاً فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَکَ تُبْتُ إِلَیْکَ وَأَنَاْ أَوَّلُ الْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که موسی به میعادگاه ما آمد و پروردگارش با او سخن گفت ، ( و کلامی را شنید که به کلام کسی نمی‌ماند ، خواست ذاتی را هم ببیند که چیزی مثل او نیست . لذا ) عرض کرد : پروردگارا ! ( خویشتن را ) به من بنمای تا تو را ببینم ( و جمال والای تو را بنگرم . تا افتخار گفتار و دیدار نصیبم گردد . خدایش بدو ) گفت : ( تو با این بنیه آدمی و در این جهان مادی تاب دیدار مرا نداری و ) مرا نمی‌بینی . ولیکن ( برای اطمینان خاطر از این که تاب دیدن مرا نداری ) به کوه ( که همچون تو ماده و بسی نیرومندتر از تو است ) بنگر ، اگر ( در برابر تجلّی ذات من ) بر جای خود استوار ماند ، تو هم مرا خواهی دید . امّا هنگامی که پروردگارش خویشتن به کوه نمود ، آن را درهم کوبید و موسی بیهوش و نقش زمین گردید . وقتی که به هوش آمد گفت : پروردگارا ! تو منزّهی ( از آن که با چشمان سر قابل رؤیت باشی . بلکه این چشمان دل و خِردند که می‌توانند تو را مشاهده کنند ) . من ( از این پرسش پشیمانم و ) به سوی تو برمی‌گردم و من نخستینِ مؤمنان ( به عظمت و جلال یزدان در این زمان ) هستم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَرِنِی‌ » : به من نشان بده . مفعول دوم آن ( ذاتَکَ ) یا ( نَفْسَکَ ) محذوف است . « لَن تَرَانِی‌ » : مراد این است که مرا در این جهان نمی‌بینی ، و یا این که هرگز مرا نمی‌بینی ( نگا : تفسیرالمنار ، جلد 9 ، صفحه 149 - 178 ) . « تَجَلَّیا » : جلوه‌گر شد . برخی گفته‌اند : مراد ظهور ذات باری است و کیفیّت آن بر ما مجهول است . بعضی هم گفته‌اند : مراد جلوه پرتوی از قدرت الهی‌است . « دَکّاً » : درهم کوبیده . با زمین یکسان شده ( نگا : کهف / 98 ) . مصدر است و به عنوان اسم مفعول یعنی ( مَدْکُوکاً ) به کار رفته است . « خَرَّ » : فرو افتاد . « صَعِقاً » : مدهوش افتاده . از حال رفته و بر زمین نقش بسته . « أَفَاقَ » : به هوش آمد . « اَوّلُ الْمُؤْمِنِینَ » : مراد نخستینِ مؤمنان در روزگار خودش است . یا نخستینِ مؤمنان به مسأله عدم رؤیت خدا در این سرا است .‏

سوره أعراف آیه 144
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ یَا مُوسَى إِنِّی اصْطَفَیْتُکَ عَلَى النَّاسِ بِرِسَالاَتِی وَبِکَلاَمِی فَخُذْ مَا آتَیْتُکَ وَکُن مِّنَ الشَّاکِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا گفت : ای موسی ! من تو را با رسالتهای خویش و با سخن گفتنم ( با تو از فراسوی حجاب و بدون واسطه ) بر مردمان ( هم‌عصری که مأموریّت تبلیغ احکام آسمانی بدانان داری ) برگزیدم ، پس آنچه به تو داده‌ام ( یعنی توراتی را که به دست تو سپرده‌ام ، محکّم ) برگیر و از زمره شکرگزاران ( نعمت یزدان ) باش .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِصْطَفَیْتُکَ » : تو را برگزیده‌ام . « رِسَالاتِ » : جمع رسالت ، چیزهائی که پیغمبر را مأمور تبلیغ آنها می‌کنند ( نگا : اعراف‌ / 62 ) . « کَلامِ » : سخن‌گفتن .‏

سوره أعراف آیه 145
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَتَبْنَا لَهُ فِی الأَلْوَاحِ مِن کُلِّ شَیْءٍ مَّوْعِظَةً وَتَفْصِیلاً لِّکُلِّ شَیْءٍ فَخُذْهَا بِقُوَّةٍ وَأْمُرْ قَوْمَکَ یَأْخُذُواْ بِأَحْسَنِهَا سَأُرِیکُمْ دَارَ الْفَاسِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و برای او در الواح ( تورات ) از هرچیز ( که مورد نیاز بنی‌اسرائیل از نصائح و حِکَم و احکام حلال و حرام بود ) نوشتیم ، تا پند و اندرز ( زندگی ) و روشنگر همه چیز ( در امر تکالیف دینی و وظائف شرعی ایشان ) باشد . ( بدو گفتیم : این ) الواح را با تاب و توان برگیر ( و با نشاط فراوان و تلاش بی‌امان ، مانند دیگر پیغمبران أُولُوالعزم ، در تبلیغ آنها دامن همّت به کمر بزن ) و به قوم خود ( یعنی بنی‌اسرائیل ) فرمان بده نیکوترین آنها را به کار بندند . ( مثلاً عفو را بر قصاص ، صبرکردن را بر پیروزشدن ، آسان گرفتن را بر سخت گرفتن ، و بالاخره آنچه را که دارای اجر بیشتر است بر چیزی ترجیح دهند که از ثواب کمتری برخوردار است ) . به زودی سرزمین گنهکاران ( نافرمان و خارج‌شدگانِ از دستور یزدان ، از قبیل : عاد و ثمود و قوم لوط ) را به شما نشان می‌دهیم ( تا بنگرید و عبرت گیرید و بدانید که اگر چون ایشان شوید ، سرانجام تأسّف‌انگیزی همچون آنان خواهید داشت و به شما هم همان می‌رسد که بدیشان رسیده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلْوَاح‌ » : جمع لَوح ، آنچه بر آن چیزی نویسند . چگونگی و جنس و تعداد این الواح بر ما مجهول است . « مَوْعِظَةً وَ تَفْصِیلاً » : به عنوان اندرز و توضیح . بدل از جار و مجرور است . « سَأُرِیکُمْ » : به شما نشان خواهم‌داد .‏

سوره أعراف آیه 146
‏متن آیه : ‏
‏ سَأَصْرِفُ عَنْ آیَاتِیَ الَّذِینَ یَتَکَبَّرُونَ فِی الأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَإِن یَرَوْاْ کُلَّ آیَةٍ لاَّ یُؤْمِنُواْ بِهَا وَإِن یَرَوْاْ سَبِیلَ الرُّشْدِ لاَ یَتَّخِذُوهُ سَبِیلاً وَإِن یَرَوْاْ سَبِیلَ الْغَیِّ یَتَّخِذُوهُ سَبِیلاً ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَکَانُواْ عَنْهَا غَافِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از ( اندیشیدن درباره نشانه‌های موجود در آفاق و انفس و از فهم‌کردن ) آیات خود کسانی را باز می‌دارم که در زمین به ناحق تکبّر می‌ورزند ( و خویشتن را بالاتر از آن می‌دانند که آیات ما را بپذیرند و راه انبیاء را در پیش گیرند ) ، و اگر هر نوع آیه‌ای ( از کتاب آسمانی و هرگونه معجزه‌ای از پیغمبران و هر قسم نشانه‌ای از نشانه‌های جهانی ) را ببینند بدان ایمان نمی‌آورند ، و اگر راه هدایت ( و رستگاری ) را ببینند آن را راه خود نمی‌گیرند ، و چنان که راه گمراهی را ببینند آن را راه خود می‌گیرند ، این ( انحراف از جاده شریعت خدا ) هم بدان سبب است که آیات ما را تکذیب کرده و از آنها غافل و بی‌خبر گشته‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَأَصْرِفُ » : منصرف خواهم ساخت . راه آنان را تغییر خواهم داد . « بِغَیْرِ الْحَقِّ » : به ناحق . ذکر این قید برای تأکید است‌ ؛ زیرا که تکبّر بر دیگران و خویشتن برتر گرفتن از پذیرش فرمان یزدان ، همیشه نادرست است ( نگا : بقره / 61 ) . « الرُّشْدِ » : هدایت . عکس گمراهی ( نگا : بقره / 256 ، جنّ / 2 ) . « الْغَیِّ » : گمراهی . « ذلِکَ » : یکایک این انحرافات و امور ناپسند ، از ایشان سر می‌زند به سببِ .‏

سوره أعراف آیه 147
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَلِقَاء الآخِرَةِ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ هَلْ یُجْزَوْنَ إِلاَّ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که آیات ( کتاب خواندنیِ آسمانی و دیدنیِ جهانی ) ما را تکذیب دارند و به ملاقات ( خدا در قیامت و به زنده‌شدن بعد از مرگ و حساب و کتاب ) آخرت ایمان نمی‌آورند ، اعمال ( نیکی که انجام داده‌اند برباد می‌رود و باطل و ) بیهوده می‌شود . مگر چنین کسانی جز در برابر کارهائی که کرده‌اند ( و معاصی و کفری که ورزیده‌اند ) پاداش داده می‌شوند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِقَآءِ » : ملاقات . رویاروی شدن . مراد رستاخیز و حاضرشدن برای حساب و کتاب در پیشگاه خدا است . « حَبِطَتْ » : هدر رفت و ضائع شد . برباد رفت . « هَلْ یُجْزَوْنَ » : مراد این است که کارهای خوبشان هدر می‌رود و تنها کیفر اعمال بدشان نصیبشان می‌شود .‏

سوره أعراف آیه 148
‏متن آیه : ‏
‏ وَاتَّخَذَ قَوْمُ مُوسَى مِن بَعْدِهِ مِنْ حُلِیِّهِمْ عِجْلاً جَسَداً لَّهُ خُوَارٌ أَلَمْ یَرَوْاْ أَنَّهُ لاَ یُکَلِّمُهُمْ وَلاَ یَهْدِیهِمْ سَبِیلاً اتَّخَذُوهُ وَکَانُواْ ظَالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بعد از ( رفتن ) موسی ( به کوه طور برای مناجات رب غفور ) ، قوم او از زیورهایشان گوساله‌ای ساختند و آن را معبود خود گرفتند که پیکر ( بی‌جانی ) بود و ( تنها با مهارتی که سامری در آن به کار گرفته بود ) صدای گاو داشت . مگر نمی‌دیدند که چنین پیکر گوساله‌گونه‌ای با آنان سخن نمی‌گوید و به راهی ایشان را راهنمائی نمی‌کند . ( به هر حال ، اندیشه گاوپرستی پیشین و بت‌پرستی پسین ایشان گُل کرد و غیبت موسی را غنیمت شمردند و ) گوساله را به خدائی گرفتند و ( به خود ) ستم کردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حُلِّیهِمْ » : زیورهای خود . زینت‌آلات خویش . « عِجْلاً » : گوساله‌ای . « جَسَداً » : پیکره‌ای . بدل یا عطف بیان است . به معنی : سرخ رنگ هم آمده است که از ( جَسَد ) به معنی خون خشکیده ، زعفران و رنگهائی چون آن است . در این صورت صفت است . « خُوَارٌ » : صدای گاو . « إتَّخَذُوهُ » : آن را معبود خود کردند . درباره گوساله سامری مراجعه شود به : ( بقره / 51 و 54 و 92 و 93 ، نساء / 153 ، طه / 85 - 91 ) .‏

سوره أعراف آیه 149
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَمَّا سُقِطَ فَی أَیْدِیهِمْ وَرَأَوْاْ أَنَّهُمْ قَدْ ضَلُّواْ قَالُواْ لَئِن لَّمْ یَرْحَمْنَا رَبُّنَا وَیَغْفِرْ لَنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که پشیمان و سرگردان شدند و دانستند که گمراه گشته‌اند ، گفتند : اگر پروردگارمان بر ما رحم نکند و ما را نیامرزد ، بیگمان از زیانکاران خواهیم بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُقِطَ فِی أَیْدِیهِمْ » : بسی پشیمان شدند و افسوس فراوان خوردند . در اصل دست خود را گاز گرفتن و چانه بر دست ندامت افگندن است . واژه ( فی ) به معنی ( عَلی ) است .‏

سوره أعراف آیه 150
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَمَّا رَجَعَ مُوسَى إِلَى قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسِفاً قَالَ بِئْسَمَا خَلَفْتُمُونِی مِن بَعْدِیَ أَعَجِلْتُمْ أَمْرَ رَبِّکُمْ وَأَلْقَى الألْوَاحَ وَأَخَذَ بِرَأْسِ أَخِیهِ یَجُرُّهُ إِلَیْهِ قَالَ ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِی وَکَادُواْ یَقْتُلُونَنِی فَلاَ تُشْمِتْ بِیَ الأعْدَاء وَلاَ تَجْعَلْنِی مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که موسی ( از مناجات ) به پیش قوم خود خشمگین و اندوهناک بازگشت ، گفت : پس از ( رفتن من به مناجات ) چه بد جانشینیِ مرا انجام دادید . آیا بر فرمان پرودگارتان ( مبنی بر انتظار رجوع من از میعادگاه طور و مراعات پیمان خود با من ) شتاب ورزیدید ؟ موسی الواح را بینداخت و ( موی ) سر برادرش ( هارون ) را گرفت و آن را به سوی خود کشید ( چرا که او را مقصّر می‌دید . هارون ) گفت : ای پسر مادرم ! این مردمان مرا درمانده و ناتوان کردند و نزدیک بود مرا بکشند ، پس دشمنان را به من شاد مکن و مرا از زمره قوم ستم‌پیشه مدان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَضْبَانَ » : خشمگین . حال اوّل است . « أَسِفاً » : اندوهگین . حال دوم است . « إبْنَ اُمَّ » : پسر مادر . ادای سخن بدین شیوه ، برای بر سر مهرآوردن و عطوفت است . منادا است و هر دو واژه به منزله یک واژه مرکّب همچون ( خَمْسَه عَشَرَ ) بشمار آمده است . « لا تُشْمِتْ بِیَ الأعْدَآءَ » : دشمنان را به من شاد مکن . از مصدر ( إِشْمات ) به معنی مسرور کردن . ثلاثی مجرّد آن ( شَمَاتَة ) است ، به معنی : از گرفتاری دشمن و مصیبت او شاد شدن .‏

سوره أعراف آیه 151
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِی وَلأَخِی وَأَدْخِلْنَا فِی رَحْمَتِکَ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( هنگامی که پاکی و بی‌گناهی هارون برای موسی مسلّم شد ) گفت . پروردگارا ! بر من و برادرم ببخشای ( و از کاری که من در حق هارون کردم و از قصور احتمالی او در امر جانشینی صرف نظر فرمای ) و ما را به رحمت خود داخل کن و ( ما را لطف خویشتن شامل کن . چرا که ) تو از همه مهربانان مهربانتری .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره أعراف آیه 152
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ اتَّخَذُواْ الْعِجْلَ سَیَنَالُهُمْ غَضَبٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَذِلَّةٌ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیَا وَکَذَلِکَ نَجْزِی الْمُفْتَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان که ( همچون سامری و راهروانش ) گوساله را معبود خود کردند ، خشم عظیمی از سوی پروردگارشان ایشان را ( در آخرت ) فرا می‌گیرد ، و خواری شدیدی در دنیا بدیشان دست می‌دهد . کسانی را هم که ( به خدا ) دروغ بندند ( و جز او را بپرستند ) این چنین جزا و سزا می‌دهیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ » : همچون کیفر ایشان . « الْمُفْتَرِینَ » : بهتان و تهمت‌زنندگان . کسانی که به ناروا چیزهائی گویند و دروغهائی به هم بافند .‏

سوره أعراف آیه 153
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ عَمِلُواْ السَّیِّئَاتِ ثُمَّ تَابُواْ مِن بَعْدِهَا وَآمَنُواْ إِنَّ رَبَّکَ مِن بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که کارهای زشتی ( چون کفر و معاصی ) انجام دهند و سپس توبه کنند و ( از آنها دست بکشند و به سوی خدا برگردند و حقیقه ) ایمان بیاورند ، خدای تو بعد از آن ( توبه که با بودن ایمان پذیرفتنی است ، نسبت بدانان ) بس آمرزنده و مهربان است ( و ایشان را به درگاه خود می‌پذیرد و از اشتباهات و گناهانشان در می‌گذرد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَامَنُوا » : ذکر خاصّ بعد از عام است . چرا که توبه از کفر و معاصی ، خود ایمان بشمار است . « مِن بَعْدِهَا » : ضمیر ( ها ) در اوّلی به سیّئات ، و در دومی به توبه برمی‌گردد . « إِنَّ رَبَّکَ . . . » : این جمله خبر ( الَّذِینَ ) است و ضمیر عائد محذوف است . تقدیر چنین می‌شود : إِنَّ رَبَّکَ مِن بَعْدِها لَغَفُورٌ لَّهُمْ ، رَحِیمٌ بِهِمْ .‏

سوره أعراف آیه 154
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَمَّا سَکَتَ عَن مُّوسَى الْغَضَبُ أَخَذَ الأَلْوَاحَ وَفِی نُسْخَتِهَا هُدًى وَرَحْمَةٌ لِّلَّذِینَ هُمْ لِرَبِّهِمْ یَرْهَبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که خشم موسی فرو نشست ، الواح ( تورات را از زمین ) برگرفت ، الواحی که در نوشته‌های آن سراسر هدایت و رحمت برای کسانی بود که از پروردگار خود می‌ترسیدند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَکَتَ » : خاموش شد . فرو نشست . « فِی نُسْخَتِهَا » : در نوشته‌های آن . نُسْخه به معنی منسوخ ، یعنی مکتوب است . « یَرْهَبُونَ » : می‌ترسند . می‌هراسند .‏

سوره أعراف آیه 155
‏متن آیه : ‏
‏ وَاخْتَارَ مُوسَى قَوْمَهُ سَبْعِینَ رَجُلاً لِّمِیقَاتِنَا فَلَمَّا أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ قَالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَکْتَهُم مِّن قَبْلُ وَإِیَّایَ أَتُهْلِکُنَا بِمَا فَعَلَ السُّفَهَاء مِنَّا إِنْ هِیَ إِلاَّ فِتْنَتُکَ تُضِلُّ بِهَا مَن تَشَاء وَتَهْدِی مَن تَشَاء أَنتَ وَلِیُّنَا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَأَنتَ خَیْرُ الْغَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( سپس خداوند به موسی دستور داد برای معذرت‌خواهی و توبه از کردار گوساله‌پرستان قوم ، همراه گروهی از بنی‌اسرائیل به میعادگاه او بیایند ) و موسی هفتاد مرد را از میان قوم خود ( به نمایندگی از سوی آنان ) برای میعادگاه ما برگزید ( و ایشان را به کوه طور برد . در آنجا زمین‌لرزه‌ای درگرفت ) . هنگامی که زمین لرزه آنان را فراگرفت ، موسی گفت : پروردگارا ! اگر می‌خواستی می‌توانستی آنان و مرا پیش از این نیز هلاک کنی ( تا بنی‌اسرائیل هلاک آنان را خود می‌دیدند . ولی اینک مرا به قتل ایشان متّهم می‌سازند ) . آیا ما را به سبب کاری که بی‌خردان ما کرده‌اند هلاک می‌سازی‌ ؟ ( خداوندا ! ما را به گناه آنان مگیر ) . این ( درخواست نابه‌جای رؤیت ، یا وقوع زلزله ، یا کار گوساله‌پرستی ) جز آزمایش تو چیز دیگری نیست که به سبب آن ( برابر قوانین و سنن یزدان و گسترده در پهنه جهان ) هر کس را بخواهی ( و مستحقّ بدانی ) گمراه می‌سازی ، و هر کس را بخواهی ( و شایسته بدانی ) هدایت می‌کنی . تو سرپرست ما هستی . پس بر ما ببخشای و به ما رحم فرمای ، چرا که تو بهترین آمرزندگانی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَوْمَهُ » : از قوم خود . حرف جرّ ( مِنْ ) از اوّل آن حذف شده است و تقدیر چنین بوده است : مِن قَوْمِهِ . « إِنْ هِیَ » : نیست آن . واژه ( إِنْ ) نافیه است ، و مرجع ( هِیَ ) فِتْنَة به معنی امتحان ، فَعْلَة به معنی کار ، مَسْأَلَةُ الإِرَاءَ‌ة به معنی درخواست خود را نشان دادن است که همه محذوف است و از سیاق پیدا است ، و یا این که مرجع ( هِیَ ) رَجْفَة مذکور است . « إِیَّایَ » : مرا . « فِتْنَتُکَ » : آزمایش تو .‏

سوره أعراف آیه 156
‏متن آیه : ‏
‏ وَاکْتُبْ لَنَا فِی هَذِهِ الدُّنْیَا حَسَنَةً وَفِی الآخِرَةِ إِنَّا هُدْنَا إِلَیْکَ قَالَ عَذَابِی أُصِیبُ بِهِ مَنْ أَشَاء وَرَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ فَسَأَکْتُبُهَا لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَالَّذِینَ هُم بِآیَاتِنَا یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و برای ما در این دنیا و آن دنیا ( زندگی ) نیکی مقرّر دار ( که سَروری و توفیق طاعت در این سرای ، و سعادت ناشی از رضایت و عنایت تو در آن سرای است ) چرا که ما ( توبه نموده‌ایم و ) به سوی تو بازگشت کرده‌ایم . ( خدا بدو ) گفت : عذاب خود را به هرکس که ( گناه کند و توبه نکند و خود ) بخواهم میرسانم ، و رحمت من هم همه‌چیز را در برگرفته ( و در این سرای شامل کافر و مؤمن می‌گردد ، امّا در آن سرای ) آن را برای کسانی مقرّر خواهم داشت که پرهیزگاری کنند و زکات بدهند و به آیات ( کتابهای آسمانی و نشانه‌های گسترده جهانی ) ایمان بیاورند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اُکْتُبْ » : مقدّر فرما . تفضّل و عطاء فرما . « هُدْنَا » : بازگشتیم . توبه کردیم .‏

سوره أعراف آیه 157
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوباً عِندَهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَالإِنْجِیلِ یَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنکَرِ وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَآئِثَ وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأَغْلاَلَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَالَّذِینَ آمَنُواْ بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِیَ أُنزِلَ مَعَهُ أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به ویژه رحمت خود را اختصاص می‌دهم به ) کسانی که پیروی می‌کنند از فرستاده ( خدا محمّد مصطفی ) پیغمبر امّی که ( خواندن و نوشتن نمی‌داند و وصف او را ) در تورات و انجیل نگاشته می‌یابند . او آنان را به کار نیک دستور می‌دهد و از کار زشت بازمی‌دارد ، و پاکیزه‌ها را برایشان حلال می‌نماید و ناپاکها را بر آنان حرام می‌سازد و فرو می‌اندازد بند و زنجیر ( احکام طاقت‌فرسای همچون قطع مکان نجاست به منظور طهارت ، و خودکشی به عنوان توبه ) را از ( دست و پا و گردن ) ایشان به در می‌آورد ( و از غُل استعمار و استثمارشان می‌رهاند ) . پس کسانی که به او ایمان بیاورند و از او حمایت کنند و وی را یاری دهند ، و از نوری پیروی کنند که ( قرآن نام است و همسان نور مایه هدایت مردمان است و ) به همراه او نازل شده است ، بیگمان آنان رستگارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُمِّیَّ » : منسوب به ( أُمّ ) یعنی مادر است . مراد کسی است که نتواند بخواند و بنویسد ( نگا : عنکبوت / 48 ) . « إِصْر » : بار سنگین . مراد تکالیف سخت است ( نگا : بقره / 286 ) . « الأغْلال‌ » : جمع غُلّ ، بند و زنجیرهای آهنین . در اینجا مراد احکام طاقت‌فرسائی است که به سبب معاصی و نافرمانی بر اهل کتاب واجب گشته بود . « إِصْرَهُمْ وَ الأغْلالَ . . . » : مشکلات و مشقّات معنوی ، به وسیله بار و غل ، نموده شده است که حسّی و قابل لمس می‌باشند . یعنی آنان به کسانی می‌مانند که بار بر دوش و بند و زنجیر به دست و پا داشته باشند و . . . « عَزَّرُوهُ » : او را حمایت کردند . او را یاری نمودند . در احترام وی کوشیدند .‏

سوره أعراف آیه 158
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی رَسُولُ اللّهِ إِلَیْکُمْ جَمِیعاً الَّذِی لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ یُحْیِی وَیُمِیتُ فَآمِنُواْ بِاللّهِ وَرَسُولِهِ النَّبِیِّ الأُمِّیِّ الَّذِی یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَکَلِمَاتِهِ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای پیغمبر ! ( به مردم ) بگو : من فرستاده خدا به سوی جملگی شما ( اعم از عرب و عجم و سیاه و سفید و زرد و سرخ ) هستم . خدائی که آسمانها و زمین از آن او است . جز او معبودی نیست . او است که می‌میراند و زنده می‌گرداند . پس ایمان بیاورید به خدا و فرستاده‌اش ، آن پیغمبر درس نخوانده‌ای که ایمان به خدا و به سخنهایش دارد . از او پیروی کنید تا هدایت یابید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَلِمَاتِهِ » : سخنان او . مراد همه کتابهای آسمانی است ( نگا : بقره / 136 ) .‏

سوره أعراف آیه 159
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِن قَوْمِ مُوسَى أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ یَعْدِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در میان قوم موسی ( یعنی بنی‌اسرائیل ) گروه زیادی ( بر دین صحیح ماندگار ) بودند که ( مردم را ) به سوی حق رهنمود می‌کردند و ( به سبب تمسّک ) به حق ( به هنگام داوری ) دادگری می‌نمودند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُمَّةٌ » : گروه فراوانی . مراد از این گروه زیاد ، عُقَلائی است که در زمان موسی گوساله‌پرستی نکردند و در برابر سُفَهاء قرار داشتند ، و یا این که مراد عدّه‌ای از اصحاب پیغمبر است که در صدر اسلام آئین اسلام را پذیرفتند . « بِهِ » : به حق . « یَعْدِلُونَ » : دادگری می‌کنند .‏

سوره أعراف آیه 160
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَطَّعْنَاهُمُ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ أَسْبَاطاً أُمَماً وَأَوْحَیْنَا إِلَى مُوسَى إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِب بِّعَصَاکَ الْحَجَرَ فَانبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَیْناً قَدْ عَلِمَ کُلُّ أُنَاسٍ مَّشْرَبَهُمْ وَظَلَّلْنَا عَلَیْهِمُ الْغَمَامَ وَأَنزَلْنَا عَلَیْهِمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى کُلُواْ مِن طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَکِن کَانُواْ أَنفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بنی‌اسرائیل را به دوازده قبیله و شاخه تقسیم کردیم ، و هنگامی که آنان از موسی تقاضای آب کردند ، به موسی وحی کردیم که با عصای خود بر سنگ بزن . به ناگاه دوازده چشمه از آن سنگ بیرون جوشید . هر دسته‌ای از مردمان با آبشخور خود آشنا شد ( و هیچ قبیله‌ای مزاحم قبیله دیگری نگردید ) و ابر را سایبان ایشان کردیم ( و بدین‌وسیله آنان را از گرمای سوزان بیابان محفوظ داشتیم ) و ترنجبین و بلدرچین نصیب ایشان کردیم ( و بدانان گفتیم : ) از چیزهای پاکی بخورید که روزی شما کرده‌ایم . ( ولی آنان در حق این نعمتها ناشکری کردند و ستم ورزیدند ) امّا به ما ستم نکردند بلکه به خودشان ستم نمودند ( و زیان ناسپاسی متوجّه خودشان گردید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَطَّعْنَاهُمْ » : آنان را تقسیم کردیم . « أَسْبَاطاً » : جمع سِبْط ، نوادگان . مراد قبائل است و هر قبیله‌ای از نسل مردی . بدل است‌ ؛ نه تمییز . واژه ( أَسْباط ) گاهی در معنی مفرد یعنی قبیله استعمال شده است ، همان گونه که ( أَنصار ) برای گروه ویژه‌ای از اصحاب ، عَلَم شده است . در این صورت می‌توان ( أَسْباطاً ) را تمییز بشمار آورد . « أُمَماً » : جماعت . گروه . بدل دوم ( اثْنَتَیْ عَشْرَةَ ) یا عطف بیان یا بدل ( أَسْباطاً ) است . « إِنبَجَسَتْ » : برجوشید . فوّاره زد ( نگا : بقره / 60 ) . « مَشْرَب‌ » : آبشخور . « ظَلَّلْنا » : سایبان کردیم . « غَمَام‌ » : ابر . « مَنّ » : ترنجبین . گزنگبین . « سَلْوَیا » : پرنده بلدرچین . سُمانی ( نگا : بقره / 57 ) .‏

سوره أعراف آیه 161
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ قِیلَ لَهُمُ اسْکُنُواْ هَذِهِ الْقَرْیَةَ وَکُلُواْ مِنْهَا حَیْثُ شِئْتُمْ وَقُولُواْ حِطَّةٌ وَادْخُلُواْ الْبَابَ سُجَّداً نَّغْفِرْ لَکُمْ خَطِیئَاتِکُمْ سَنَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( به یاد آورید ) آن گاه را که بدیشان گفته شد : در این شهر ( بزرگی که پیغمبرتان موسی برایتان نام برده است ) سکونت گزینید و هرگونه که می‌خواهید و هرچه که لازم دارید ( از خوراکیها و میوه‌های آنجا ) بخورید و بگوئید : خداوندا ! از گناهان ما درگذر ، و از دروازه ( آن شهر ) با خشوع و خضوع وارد شوید تا گناهان شما را بیامرزیم . ما به نیکوکاران ( از عفو و مغفرت ) فزونتر می‌بخشیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حِطَّةٌ » : زدودن . برطرف‌کردن ( نگا : بقره / 58 ) . « سُجَّداً » : فروتنانه ( نگا : بقره / 58 ) .‏

سوره أعراف آیه 162
‏متن آیه : ‏
‏ فَبَدَّلَ الَّذِینَ ظَلَمُواْ مِنْهُمْ قَوْلاً غَیْرَ الَّذِی قِیلَ لَهُمْ فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ رِجْزاً مِّنَ السَّمَاءِ بِمَا کَانُواْ یَظْلِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس ستمگران ( از فرمان خدایشان سرپیچی کردند و ) گفتاری را که بدانان گفته شده بود دیگر کردند و دگرگون گفتند ؛ پس در برابر سرپیچی و تمرّدشان ، از آسمان بر آنان عذابی فرستادیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رِجْزاً » : عذاب . عقوبت . ( نگا : بقره / 59 ) .‏

سوره أعراف آیه 163
‏متن آیه : ‏
‏ واَسْأَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتِی کَانَتْ حَاضِرَةَ الْبَحْرِ إِذْ یَعْدُونَ فِی السَّبْتِ إِذْ تَأْتِیهِمْ حِیتَانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً وَیَوْمَ لاَ یَسْبِتُونَ لاَ تَأْتِیهِمْ کَذَلِکَ نَبْلُوهُم بِمَا کَانُوا یَفْسُقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از آنان درباره ( سرگذشت اهالی ) شهر ( ایله ) که در ساحل دریا بود بپرس . ( به یاد بیاورند ) هنگامی را که آنان ( در روز شنبه از حدود و مقرّرات خدا ) تجاوز می‌کردند . همان هنگام که ماهیانشان روز شنبه به سویشان می‌آمدند ( روی آب ) و خودنمائی می‌کردند ، امّا در غیر روز شنبه به سویشان نمی‌آمدند ( و این هم آزمایشی از سوی خدا بود ) . به همین منوال آنان را پیوسته به سبب فسق و فجور دائمی و مستمرّشان ( با آزمونهای گوناگون ) می‌آزمودیم ( تا نیکوکاران پاک‌سیرت از بدکاران بد طینت جدا و مشخّص شوند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَنِ الْقَرْیَةِ » : درباره شهر و اهل شهر . « حَاضِرَةَ الْبَحْرِ » : مشرف بر دریا . کنار دریا . « یَعْدُونَ » : تجاوز می‌کردند . ستم می‌نمودند . « حِیتَان‌ » : جمع حُوت ، ماهیها . « شُرَّعاً » : جمع شارع به معنی نزدیک و نمایان . سربرافراشته . پیاپی . حال است « تَأْتِیهِمْ حِیتَانُهُمْ . . . شُرَّعاً » : ماهیهای آن نواحی روی آب خودنمائی می‌کردند . ماهیهای آنجا از آب سر به در می‌آوردند . ماهیهای آن مکان ، پیاپی می‌آمدند و به دنبال همدیگر ردیف می‌شدند .‏

سوره أعراف آیه 164
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَ قَالَتْ أُمَّةٌ مِّنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْماً اللّهُ مُهْلِکُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذَاباً شَدِیداً قَالُواْ مَعْذِرَةً إِلَى رَبِّکُمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( به یاد یهودیان بیاور ) هنگامی را که گروهی از ( صلحای اسلاف ) ایشان ( که همچون دیگران نافرمانی و بزهکاری نمی‌کردند ) به کسانی می‌گفتند ( که سرکشان و گناهکاران را پند می‌دادند و موعظه می‌کردند : ) چرا مردمانی را پند می‌دهید که خداوند آنان را ( به سبب کفر و معاصی ، در دنیا ) نابود می‌کند یا ( در آخرت ) عذاب شدیدی خواهد داد ؟ ( مگر نمی‌دانید که پند و اندرز در اینان تأثیری ندارد و نرود میخ آهنین در سنگ‌ ؟ ) می‌گفتند : ( ما به وظیفه خود که امر به معروف و نهی از منکر است عمل می‌کنیم ) تا در پیشگاه پروردگارتان معذور بوده ( و رفع مسؤولیّت از خویشتن کرده باشیم ) و شاید هم ( این بیچارگان از گناه باز ایستند و نور ایمان زوایای درونشان را روشن سازد و راه ) تقوا و پرهیزگاری در پیش گیرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُمَّةٌ » : جماعت . گروه . « مَعْذِرَةً » : برای داشتن عذر تقصیر در پیشگاه ربّ جلیل . مفعول‌له است .‏

سوره أعراف آیه 165
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُکِّرُواْ بِهِ أَنجَیْنَا الَّذِینَ یَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَأَخَذْنَا الَّذِینَ ظَلَمُواْ بِعَذَابٍ بَئِیسٍ بِمَا کَانُواْ یَفْسُقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امّا هنگامی که پندها و اندرزهائی را نشنیدند که بدانها تذکّر داده شدند ، کسانی را که ( دیگران را نصیحت می‌نمودند و آنان را ) از بدی نهی می‌کردند از ( عذاب به دور داشتیم و از بلا ) رهانیدیم ، و کسانی را که ( مخالفت فرمان می‌کردند و بیشتر و بیشتر گناه می‌ورزیدند و بدین وسیله بر خود و جامعه ) ستم می‌نمودند ، به خاطر استمرار بر معاصی و نافرمانی ، به عذاب سختی گرفتار ساختیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَسُوا » : فراموش کردند . در گوش نگرفتند و توجّه ننمودند . « بَئِیسٍ » : سخت . شدید .‏

سوره أعراف آیه 166
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا عَتَوْاْ عَن مَّا نُهُواْ عَنْهُ قُلْنَا لَهُمْ کُونُواْ قِرَدَةً خَاسِئِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و هنگامی که از ترک چیزهائی که از آنها نهی می‌شدند سر باز زدند و سرکشی نمودند ، خطاب بدانان گفتیم : به بوزینگان مطرودی تبدیل شوید ( و به سبب خوی حیوانی از جامعه انسانی مطرود و در میان مردمان منفور و از رحمت یزدان به دور گردید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَتَوْا » : سرکشی‌کردند . « قِرَدَةً خَاسِئینَ » : ( نگا : بقره / 65 ، مائده / 60 ) .‏

سوره أعراف آیه 167
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکَ لَیَبْعَثَنَّ عَلَیْهِمْ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ مَن یَسُومُهُمْ سُوءَ الْعَذَابِ إِنَّ رَبَّکَ لَسَرِیعُ الْعِقَابِ وَإِنَّهُ لَغَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( نیز به یاد یهودیان بیاور ) آن گاه را که پروردگار تو ( توسّط پیغمبران به نیاکان ایشان گوشزد و ) اعلام کرد که تا دامنه روز قیامت کسی را بر آنان چیره می‌گرداند که بدترین عذاب را بدانان می‌چشاند . بیگمان پروردگار تو ( به عاصیان و طاغیان ) هرچه زودتر عقاب می‌رساند و او ( نسبت به مطیعان و توبه‌کاران ) آمرزنده و مهربان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَأَذَّنَ » : مؤکّداً اعلام کرد ( نگا : ابراهیم / 7 ) . « لَیَبْعَثَنَّ » : حتماً می‌فرستد . « یَسُومُهُم » : ( نگا : بقره / 49 ) .‏

سوره أعراف آیه 168
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَطَّعْنَاهُمْ فِی الأَرْضِ أُمَماً مِّنْهُمُ الصَّالِحُونَ وَمِنْهُمْ دُونَ ذَلِکَ وَبَلَوْنَاهُمْ بِالْحَسَنَاتِ وَالسَّیِّئَاتِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و آنان را در زمین به گروههائی تقسیم کردیم . برخی از ایشان صالح بودند ( که عبارتند از : مؤمنان ) و بعضی از آنان جز آنان بودند ( که عبارتند از : کافران و منافقان ) و ( همگان اعم از دینداران و بی‌دینان ) ایشان را به نیکیها و بدیها آزمایش کردیم تا این که ( پشیمان شوند و از خواب غفلت بیدار و به سوی کردگار ) باز گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَطَّعْنَاهُمْ فِی الأرْضِ أُمَماً » : یهودیان را در اقطار زمین میان دیگران پراکنده ساختیم . « بَلَوْناهُمْ » : ایشان را آزمودیم .‏

سوره أعراف آیه 169
‏متن آیه : ‏
‏ فَخَلَفَ مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ وَرِثُواْ الْکِتَابَ یَأْخُذُونَ عَرَضَ هَذَا الأدْنَى وَیَقُولُونَ سَیُغْفَرُ لَنَا وَإِن یَأْتِهِمْ عَرَضٌ مِّثْلُهُ یَأْخُذُوهُ أَلَمْ یُؤْخَذْ عَلَیْهِم مِّیثَاقُ الْکِتَابِ أَن لاَّ یِقُولُواْ عَلَى اللّهِ إِلاَّ الْحَقَّ وَدَرَسُواْ مَا فِیهِ وَالدَّارُ الآخِرَةُ خَیْرٌ لِّلَّذِینَ یَتَّقُونَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بعد از آن ، فرزندان ناخلفی جانشین آنان شدند که وارث کتاب ( آسمانی تورات ) گشتند ( امّا بدان عمل نکردند . چرا که به جای پیروی از حق به دنبال مادیات روان شدند و ) کالای این جهانِ دانی را دریافت می‌داشتند و ( متاع سرای باقی را نادیده می‌گرفتند و به تحریف کلام آسمانی دست می‌یازیدند و حلال و حرام را همسان می‌شمردند و به خود ) می‌گفتند : ( ان‌شاء الله ) بخشیده خواهیم شد ، و حال آن که اگر باز هم کالائی همانند کالای نخست ( از راه حرام و حتّی با تحریف کلام ) به دستشان می‌رسید آن را دریافت می‌داشتند ( و بدین وسیله با وجود اصرار بر گناه ، امید آمرزش در سر می‌پروراندند ! ) مگر از آنان در کتاب ( تورات ) پیمان گرفته نشده است که از زبان خدا جز حق نگویند ؟ و حال آن که آنچه را در کتاب ( تورات ) است خوانده و فهم کرده‌اند و ( دیده‌اند که باید حق را بگویند ؛ نه باطل را ، و متاع ) دنیای دیگر بسی بهتر ( از کالای این دنیا ) برای کسانی است که پرهیزگاری کنند ( و از خدای بترسند . چرا نمی‌اندیشید و همچنان بر گناه استمرار می‌ورزید ؟ ) مگر عقل ندارید و نمی‌فهمید ( که جهان باقی را نباید به خاطر جهان فانی از دست داد ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلَفَ » : جانشین و جایگزین گردید . سر رشته کارها را به دست گرفت . « خَلْفٌ » : جانشینان بد . فرزندان ناصالح . اسم جمع یا مصدر است . « عَرَض‌ » : کالا . متاع . « هذا الأدْنی‌ » : اصل آن : مَتاعَ هَذا الشَّیْءِ الأدْنی است که این جهانِ فانی است .‏

سوره أعراف آیه 170
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ یُمَسَّکُونَ بِالْکِتَابِ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ إِنَّا لاَ نُضِیعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و آنان که به کتاب ( آسمانی تورات سخت پای‌بند بوده و بدان ) متمسّک می‌شوند و نماز ( واجب بر خویشتن ) را به جای می‌آورند ( پاداش بزرگی دارند و ) ما پاداش اصلاحگران ( خود و جامعه انسانی ) را هدر نمی‌دهیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُمْسِکُونَ » : متمسّک می‌شوند . پای‌بند تعالیم آن می‌باشند .‏

سوره أعراف آیه 171
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذ نَتَقْنَا الْجَبَلَ فَوْقَهُمْ کَأَنَّهُ ظُلَّةٌ وَظَنُّواْ أَنَّهُ وَاقِعٌ بِهِمْ خُذُواْ مَا آتَیْنَاکُم بِقُوَّةٍ وَاذْکُرُواْ مَا فِیهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( نیز به خاطر بنی‌اسرائیل بیاور ) هنگامی را که کوه ( طور ) را بر فراز سر آنان نگاه داشتیم . آن چنان که انگار سایبانی ( یا تکّه‌ای ابر ) است ، و ایشان گمان بردند که بر سرشان فرو می‌افتد . ( در این وقت خوف و هراس ، بدیشان گفتیم : ) آنچه را ( از تورات ) به شما دادیم محکم برگیرید و در عمل بدان کوشا باشید و آنچه را در آن است بررسی کنید و در مدّنظر گیرید تا پرهیزگار شوید ( و خویشتن را با مواظبت احکام و دستورات آن ، از عذاب به دور دارید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَتَقْنا » : از جای کندیم و بالابردیم ( نگا : بقره / 63 ) . « ظُلَّةٌ » : سایبان .‏

سوره أعراف آیه 172
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِن بَنِی آدَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالُواْ بَلَى شَهِدْنَا أَن تَقُولُواْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِنَّا کُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! برای مردم بیان کن ) هنگامی را که پروردگارت فرزندان آدم را از پشت آدمیزادگان ( در طول اعصار و قرون ) پدیدار کرد و ( عقل و ادراک بدانان داد تا عجائب و غرائب گیتی را دریابند و از روی قوانین و سنن منظّم و شگفت‌انگیز هستی ، خدای خود را بشناسند و بالاخره با خواندن دلائل شناخت یزدان در کتاب باز و گسترده جهان ، انگار خداوند سبحان ) ایشان را بر خودشان گواه گرفته است ( و خطاب بدانان فرموده است ) که : آیا من پروردگار شما نیستم‌ ؟ آنان ( هم به زبان حال پاسخ داده و ) گفته‌اند : آری ! گواهی می‌دهیم ( توئی خالق باری . ما دلائل و براهین جهان را موجب اقرار و اعتراف شما مردمان کرده‌ایم ) تا روز قیامت نگوئید ما از این ( امر خداشناسی و یکتاپرستی ) غافل و بی‌خبر بوده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَخَذَ » : پدید آورد . « مِن ظُهُورِهِمْ » : از پشتهای ایشان . مراد ستون فقرات است . بدل از ( مِن بَنی ءَادَمَ ) است . « أَن تَقُولُوا » : مفعول‌له برای مطالب پیشین ، یعنی پدیدارکردن و به گواهی گرفتن و گواهی دادن است .‏

سوره أعراف آیه 173
‏متن آیه : ‏
‏ أَوْ تَقُولُواْ إِنَّمَا أَشْرَکَ آبَاؤُنَا مِن قَبْلُ وَکُنَّا ذُرِّیَّةً مِّن بَعْدِهِمْ أَفَتُهْلِکُنَا بِمَا فَعَلَ الْمُبْطِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا این که نگوئید : نیاکان ما پیش از ما شرک ورزیدند و ما هم فرزندان آنان بودیم ( و چون چیزی در دست نداشتیم که با آن حق را از باطل بشناسیم ، از ایشان پیروی کردیم . لذا خویشتن را بی‌گناه می‌دانیم . پروردگارا ! ) آیا به سبب کاری که باطلگرایان ( یعنی نیاکان مشرک ما که بنیانگذاران بت‌پرستی بوده‌اند ) کرده‌اند ما را ( مجازات می‌کنی و در روز رستاخیز با عذاب خود ) نابودمان می‌گردانی‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَفَتُهْلِکُنا » : آیا ما را نابود می‌گردانی‌ ؟ مراد از نابودی در اینجا عقاب رساندن و مجازات کردن است .‏

سوره أعراف آیه 174
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ نُفَصِّلُ الآیَاتِ وَلَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این چنین آیات ( کتابِ خواندنیِ آسمانی ) را توضیح می‌دهیم ( و نشانه‌های کتابِ دیدنیِ جهانیِ دالّ بر وجود خدا را می‌نمایانیم ) بلکه آنان ( که هم اینک یا در آینده می‌زیند از مخالفت با حق و تقلید از باطل ) دست بردارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ » : مثْلِ آن بیان شیوا و گویا .‏

سوره أعراف آیه 175
‏متن آیه : ‏
‏ وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ الَّذِیَ آتَیْنَاهُ آیَاتِنَا فَانسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّیْطَانُ فَکَانَ مِنَ الْغَاوِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) برای آنان بخوان خبر آن کسی را که به او ( علم و آگاهی از ) آیات خود را دادیم ( و او را از احکام کتاب آسمانی پیغمبر روزگار خود مطّلع ساختیم ) امّا او از ( دستور ) آنها بیرون رفت ( و بدانها توجّه نکرد ) و شیطان بر او دست یافت و از زمره گمراهان گردید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُتْلُ » : بخوان . « نَبَأ » : خبر . « الَّذِی‌ » : کسی که . مردی که . نام شخص مذکور ، در قرآن و حدیث تعیین نشده است . به هر حال مصداق آیه شریفه شامل هرکسی است که دارای چنین صفتی باشد . یعنی از حق مطّلع گردد و از آن پیروی کند ، امّا بعدها از آن برگردد و راه ستیز در پیش گیرد . « إِنسَلَخَ » : پوست انداخت . در اینجا مراد این است که نسبت به آیات کافر شد و به ترکِ آنها گفت . « أَتْبَعَهُ » : دنبالش کرد . و بدو رسید . او را پیروِ خود کرد . مراد این است که شیطان بر او تسلّط و غلبه پیدا کرد . « الْغَاوِینَ » : گمراهان .‏

سوره أعراف آیه 176
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ شِئْنَا لَرَفَعْنَاهُ بِهَا وَلَکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الأَرْضِ وَاتَّبَعَ هَوَاهُ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ الْکَلْبِ إِن تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَث ذَّلِکَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امّا ما اگر می‌خواستیم مقام او را با این آیات بالا می‌بردیم و ( دانشش را مایه سعادتش می‌نمودیم . امّا اجبار برخلاف سنّت ما است و لذا او را به حال خود رها ساختیم ) لیکن او به زمین آویخت ( و به پستی گرائید و به سوی آسمان هدایت بالا نرفت ) و از هوی و هوس خویش پیروی کرد . مَثل او بسان مَثل سگ است که اگر بر او بتازی ، زبان از دهان بیرون می‌آورد و اگر هم آن را به حال خود واگذاری ، زبان از دهان بیرون می‌آورد . این داستان گروهی است که آیات ما را تکذیب می‌دارند . ( چنین افرادی بر اثر آرزوپرستی و دنیاپرستی ، دائماً در پی مال‌اندوزی روان و نالانند و از ترس زوال نعمت و هراس از مرگ بیقرار و بی‌آرامند ) . پس داستان را بازگو کن بلکه بیندیشند ( و از کفر و ضلال برگردند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَخْلَدَ إِلَی الأرْضِ » : به دنیا چسبید و بدان گرائید . به پستی گرائید . « یَلْهَثْ » : زبان بیرون می‌آورد . « تَحْمِل » : حمله کنی . بتازی . « ذلِکَ » : آن . اشاره به وصف سگ یا اشاره به وضع شخصی است که از دلائل توحید و آیات کتاب آسمانی آگاه باشد و به ترک آنها گوید و به دنبال آرزوی نفسانی و وساوس شیطانی رود .‏

سوره أعراف آیه 177
‏متن آیه : ‏
‏ سَاء مَثَلاً الْقَوْمُ الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَأَنفُسَهُمْ کَانُواْ یَظْلِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چه بد مثَلی دارند کسانی که آیات ما را تکذیب می‌کنند . آنان ( با این انحراف و انکار ، به ما ستم نمی‌رسانند ، بلکه ) به خود ستم می‌کنند ( چرا که خویشتن را از سعادت اخروی محروم می‌سازند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سآءَ مَثَلاً » : چه مثل بدی . واژه ( مَثَلاً ) تمییز است . « الْقَوْمُ » : مبتدا است و ماقبل آن خبر بشمار است ، یا این که خبر مبتدای محذوف است . « وَ أَنفُسَهُمْ کانُوا یَظْلِمُونَ » : این جمله یا جمله مستأنفه است و معنی آن گذشت . یا این که عطف بر ( کَذَّبُوا . . . ) است و معنی چنین می‌شود : چه بد مثلی دارند کسانی که آیات ما را تکذیب می‌کنند و به خود ستم می‌ورزند .‏

سوره أعراف آیه 178
‏متن آیه : ‏
‏ مَن یَهْدِ اللّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِی وَمَن یُضْلِلْ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر که را خداوند ( به راه حق ) هدایت کند ، حقیقه او راه یافته ( و به سعادت دو جهان رسیده ) است ، و هر که را ( به سبب سیطره هوی و هوسش ، از این توفیق محروم و از راه حق ) گمراه کند ، زیانکار ایشانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُهْتَدِی » : راه یافته . راهیاب . « الْخَاسِرُونَ » : زیانکاران . ذکر بخش اوّل آیه به صورت مفرد و بخش دوم آن به صورت جمع ، می‌تواند اشاره به این باشد که راه حق یکی بیش نیست و راه باطل متشعّب و فراوان است .‏

سوره أعراف آیه 179
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِّنَ الْجِنِّ وَالإِنسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لاَّ یَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْیُنٌ لاَّ یُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لاَّ یَسْمَعُونَ بِهَا أُوْلَئِکَ کَالأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُوْلَئِکَ هُمُ الْغَافِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما بسیاری از جنّیان و آدمیان را آفریده و ( در جهان ) پراکنده کرده‌ایم که سرانجام آنان دوزخ و اقامت در آن است . ( این بدان خاطر است که ) آنان دلهائی دارند که بدانها ( آیات رهنمون به کمالات را ) نمی‌فهمند ، و چشمهائی دارند که بدانها ( نشانه‌های خداشناسی و یکتاپرستی را ) نمی‌بینند ، و گوشهائی دارند که بدانها ( مواعظ و اندرزهای زندگی‌ساز را ) نمی‌شنوند . اینان ( چون از این اعضاء چنان که باید سود نمی‌جویند و منافع و مضارّ خود را از هم تشخیص نمی‌دهند ) همسان چهارپایانند و بلکه سرگشته‌ترند ( چرا که چهارپایان از سنن فطرت پا فراتر نمی‌گذارند ، ولی اینان راه افراط و تفریط می‌پویند ) . اینان واقعاً بی‌خبر ( از صلاح دنیاو آخرت خود ) هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذَرَأْنَا » : آفریده‌ایم و در جهان پراکنده ساخته‌ایم . « لا یَفْقَهُونَ » : نمی‌فهمند . درک نمی‌کنند .‏

سوره أعراف آیه 180
‏متن آیه : ‏
‏ وَلِلّهِ الأَسْمَاء الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا وَذَرُواْ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی أَسْمَآئِهِ سَیُجْزَوْنَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا دارای زیباترین نامها است ( که بر بهترین معانی و کاملترین صفات دلالت می‌نمایند . پس به هنگام ستایش یزدان و درخواست حاجات خویش از خدای سبحان ) او را بدان نامها فریاد دارید و بخوانید ، و به ترک کسانی بگوئید که در نامهای خدا به تحریف دست می‌یازند ( و واژه‌هائی به کار می‌برند که از نظر لفظ یا معنی ، منافی ذات یا صفات خدا است ) ، آنان کیفر کار خود را خواهند دید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحُسْنَیا » : مؤنّث أَحْسَن است ، به معنی زیباترین واژه‌ها از لحاظ معانی و صفات است . « فَادْعُوهُ بِهَا » : خدا را با آنها نام ببرید و ذکر کنید و بخوانید . « ذَرُوا » : رها سازید . بی‌مبالات و بی‌توجّه شوید . « یُلْحِدُونَ » : اسامی را تحریف می‌کنند . مراد از الحاد در اسماء خدا این است که الفاظ و مفاهیم آن را تحریف کنند ، یا این که خدا را به اوصافی توصیف نمایند که شایسته ذات او نیست ، و یا این که صفات خدا را برای مخلوقات خدا به کار برند .‏

سوره أعراف آیه 181
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ یَعْدِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در میان آفریدگانمان ، گروهی هستند که به ( سبب دوست داشتِ ) حق ( دیگران را به سوی حق ) دعوت می‌کنند ، و ( در حکمها و داوریهایشان هم به سبب عشق به حق ) به حق دادگری می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِالْحَقِّ » : به سبب دوست داشت حق . به سبب ایمان به حق و تمسّک بدان .‏

سوره أعراف آیه 182
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَیْثُ لاَ یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که آیات ( قرآنی و نشانه‌های جهانی ) ما را تکذیب می‌دارند ، کم‌کم گرفتار و ( به عذاب خود ) دچارشان می‌سازیم ، از راهی و به گونه‌ای که نمی‌دانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَنَسْتَدْرِجُهُمْ » : درجه به درجه بالایشان می‌بریم و کم‌کم در پیله نعمت اسیر و گرفتارشان می‌سازیم . آهسته و آرام به سوی هلاک و عذابشان می کشانیم و می لغزانیم . « مِنْ حَیْثُ » : از راهی که . به گونه‌ای که .‏

سوره أعراف آیه 183
‏متن آیه : ‏
‏ وَأُمْلِی لَهُمْ إِنَّ کَیْدِی مَتِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و به آنان مهلت می‌دهم ( و در عقوبت ایشان شتاب نمی‌ورزم و در گمراهی رهایشان می‌سازم ) . بیگمان طرح و نقشه من سخت استوار است ( و دائماً ایشان را می‌پاید و نابودشان می‌نماید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُمْلِی‌ » : مهلت می‌دهم ( نگا : آل‌عمران / 178 ) . « کَیْد » : چاره‌جوئی نهانی . « مَتِینٌ » : محکم و استوار .‏

سوره أعراف آیه 184
‏متن آیه : ‏
‏ أَوَلَمْ یَتَفَکَّرُواْ مَا بِصَاحِبِهِم مِّن جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلاَّ نَذِیرٌ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا آنان ( تا به حال درباره چیزی که پیغمبر ایشان را به سوی آن دعوت می‌نماید ) نیندیشیده‌اند ( تا آشکارا بدانند ) همنشین ایشان ( که از سوی خدا مبعوث شده است ) دیوانه نیست ، بلکه او تنها و تنها بیم‌دهنده آشکار ( و بیانگر احکام کردگار ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صاحِب‌ » : همنشین . همدم . « جِنَّةٍ » : جنون . دیوانگی . ( نگا : مؤمنون / 25 ، سبأ / 8 و 46 ) . « مُبِین‌ » : واضح و آشکار . بیانگر ( نگا : مائده / 19 ) .‏

سوره أعراف آیه 185
‏متن آیه : ‏
‏ أَوَلَمْ یَنظُرُواْ فِی مَلَکُوتِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا خَلَقَ اللّهُ مِن شَیْءٍ وَأَنْ عَسَى أَن یَکُونَ قَدِ اقْتَرَبَ أَجَلُهُمْ فَبِأَیِّ حَدِیثٍ بَعْدَهُ یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آنان به یکتاپرستی و توحیدی که محمّد ایشان را بدان می‌خواند ، ایمان نمی‌آورند ) آیا آنان به مُلک ( پهناور و عظمت شگفت ) آسمانها و زمین ( و عجائب و غرائب آنها ) و به هر آنچه که خدا آفریده است نمی‌نگرند ( و آنها را ورانداز و وارسی نمی‌کنند ، تا کمال قدرت صانع و وحدانیّت مالک جهان را ببینند ؟ ) و آیا نمی‌اندیشند که چه بسا اجل آنان نزدیک شده باشد ؟ ( پس تا فرصت باقی است حق را بپذیرند و ایمان به حق را در خود تقویت کنند ، و در پذیرش اسلام امروز و فردا نکنند . اگر آنان به این قرآن که پر است از دلیل و برهان ، ایمان نیاورند ) پس بالاتر از آن به چه سخنی ( و دعوت دیگری ) ایمان می‌آورند ؟ ( شاید در انتظار کتابی برتر از قرآنند ؟ چه نادان مردمانند ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَلَکُوت‌ » : مُلک عظیم و سُلطه فوق‌العاده ، آنچه تحت سیطره و سیادت پادشاه قرار می‌گیرد . مراد از ملکوت آسمانها و زمین ، عجائب و غرائب و دلائل و براهین موجود در آنها است ( نگا : انعام / 75 ) . « حَدِیث‌ » : کلام . سخن . « بَعْدَهُ » : بعد از قرآن . مرجع ضمیر ( هُ ) قرآن است که از سیاق کلام پیدا است ( نگا : جاثیه / 6 ) . مراد این است که کسی به قرآن ایمان نمی‌آورد ، باید از ایمان آوردن او به چیز دیگری قطع امید کرد .‏

سوره أعراف آیه 186
‏متن آیه : ‏
‏ مَن یُضْلِلِ اللّهُ فَلاَ هَادِیَ لَهُ وَیَذَرُهُمْ فِی طُغْیَانِهِمْ یَعْمَهُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا هرکه را ( به سبب انتخاب راه بد و به خاطر انجام اعمال زشت و نابه کاریهای همیشگی او ، از کتابهای آسمانی منحرف و از راه حق ) گمراه سازد ، هیچ راهنمائی نخواهد داشت ، و خداوند آنان ( یعنی چنین کسی و افرادی چون او گمراه ) را رها می‌سازد تا در طغیان و سرکشی خود سرگردان و ویلان شوند ( و به سبب اصرار بر کفر و ضلال و دشمنی مستمرّ باایمان و کمال ، راه به جائی نبرند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَعّمَهُونَ » : سرگردان و حیران شوند . از ماده ( عَمَهُ ) به معنی : چرخش و گردش در امواج گمراهی و سرگردانی ( نگا : بقره / 15 ) . مفرد آوردن ضمیر در اوّل آیه ، با توجّه به لفظ ( مَنْ ) و جمع‌آوردن آن در آخر آیه با توجّه به معنی ( مَنْ ) است .‏

سوره أعراف آیه 187
‏متن آیه : ‏
‏ یَسْأَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْسَاهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ رَبِّی لاَ یُجَلِّیهَا لِوَقْتِهَا إِلاَّ هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لاَ تَأْتِیکُمْ إِلاَّ بَغْتَةً یَسْأَلُونَکَ کَأَنَّکَ حَفِیٌّ عَنْهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ اللّهِ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لاَ یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏راجع به قیامت از تو می‌پرسند و می‌گویند : در چه زمانی ( دنیا به پایان می‌رسد و ) قیامت رخ می‌دهد ؟ بگو : تنها پروردگارم از آن آگاه است ، و کسی جز او نمی‌تواند در وقت خود آن را پدیدار سازد ( و از پایان این جهان و سرآغاز آن جهان مردمان را بیاگاهاند . اطّلاع از هنگامه قیامت ) برای ( ساکنان ) آسمانها و زمین سنگین و دشوار است ( و هرگز دانش ایشان بدان نمی‌رسد ) . قیامت ناگهانی به وقوع می‌پیوندد و بر سرتان می‌تازد . از تو می‌پرسند : انگار تو از ( شروع ) قیامت باخبری‌ ؟ بگو : اطّلاع از آن ، خاصّ یزدان است ، ولیکن بیشتر مردمان ( این مسأله و فلسفه آن را چنان که باید ) نمی‌دانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّاعَةِ » : وقت پایان جهان . قیامت . « مُرْسَاهَا » : به وقوع پیوستن آن . ( مُرْسی ) مصدر میمی و از ماده ( رَسْو ) است . « لا یُجَلّیها » : پرده از آن به کنار نمی‌زند و آشکارش نمی‌سازد . « لِوَقْتِهَا » : در هنگام خود . لام آن لام توقیت نام دارد و به معنی ( عِندَ ) است . مانند : ( أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ . . . سوره اسراء ، آیه 78 ) . « ثَقُلَتْ » : آگاهی از آن دشوار و محال است . خوف و هراس آن سنگینی می‌کند بر . « حَفِیٌّ » : مُصِرّ و حریص . آگاه . « کَأَنَّکَ حَفِیٌّ عَنْهَا » : انگار تو سخت جویا و خواستار آنی . انگار که تو از آن مطلع و باخبری .‏

سوره أعراف آیه 188
‏متن آیه : ‏
‏ قُل لاَّ أَمْلِکُ لِنَفْسِی نَفْعاً وَلاَ ضَرّاً إِلاَّ مَا شَاء اللّهُ وَلَوْ کُنتُ أَعْلَمُ الْغَیْبَ لاَسْتَکْثَرْتُ مِنَ الْخَیْرِ وَمَا مَسَّنِیَ السُّوءُ إِنْ أَنَاْ إِلاَّ نَذِیرٌ وَبَشِیرٌ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : من مالک سودی و زیانی برای خود نیستم ، مگر آن مقداری که خدا بخواهد و ( از راه لطف بر جلب نفع یا دفع شرّ ، مالک و مقتدرم گرداند . ) اگر غیب می‌دانستم ، قطعاً منافع فراوانی نصیب خود می‌کردم ( چرا که با اسباب آن آشنا بودم ) و اصلاً شرّ و بلا به من نمی‌رسد ( چرا که از موجبات آن آگاه بودم . حال که از اسباب خیرات و برکات و از موجبات آفات و مضرّات بی‌خبرم ، چگونه از وقوع قیامت آگاه خواهم بود ؟ ) . من کسی جز بیم‌دهنده و مژده‌دهنده مؤمنان ( به عذاب و ثواب یزدان ) نمی‌باشم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لاَسْتَکْثَرْتُ » : حتماً افزون‌طلبی می‌کردم . خیلی فراهم می‌آوردم .‏

سوره أعراف آیه 189
‏متن آیه : ‏
‏ هُوَ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِیَسْکُنَ إِلَیْهَا فَلَمَّا تَغَشَّاهَا حَمَلَتْ حَمْلاً خَفِیفاً فَمَرَّتْ بِهِ فَلَمَّا أَثْقَلَت دَّعَوَا اللّهَ رَبَّهُمَا لَئِنْ آتَیْتَنَا صَالِحاً لَّنَکُونَنَّ مِنَ الشَّاکِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او آن کسی است که شما را از یک جنس آفرید ، و همسران شما را از جنس شما ساخت تا شوهران در کنار همسران بیاسایند . ولی ( بسیار اتّفاق می‌افتد که ) هنگامی که شوهران با همسران آمیزش جنسی می‌کنند ، همسران بار سبکی ( به نام جنین ) برمی‌دارند و به آسانی با آن روزگار را بسر می‌برند . امّا هنگامی که بار آنان سنگین می‌شود ، شوهران و همسران خدای خود را فریاد می‌دارند و می‌گویند : اگر فرزند سالم و شایسته‌ای به ما عطاء فرمائی از زمره سپاسگزاران خواهیم بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَفْسٍ واحِدَةٍ » : مراد نسل و نوع انسانها است ( نگا : روم / 21 ) به عبارت دیگر ، در اینجا واحد نوعی موردنظر است‌ ؛ نه واحد شخصی . « تَغَشّاها » : با او همبستر شد . « مَرَّتْ بِهِ » : او را برد . مراد این است که وجود آن سنگینی نکرد و در انجام کارها وقفه‌ای ایجاد ننمود . « أَثْقَلَتْ » : به سبب بزرگ شدن جنین ، سنگین شد . « صَالِحاً » : شایسته . مراد فرزندی است که شایسته زندگی بوده و سالم و تندرست باشد .‏

سوره أعراف آیه 190
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا آتَاهُمَا صَالِحاً جَعَلاَ لَهُ شُرَکَاء فِیمَا آتَاهُمَا فَتَعَالَى اللّهُ عَمَّا یُشْرِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امّا وقتی که خداوند فرزند سالم و شایسته‌ای بدانان داد ، در دادن آن ، چیزهائی ( از قبیل : قبور اولیاء و صلحاء ، و اشخاص و اصنام ) را انباز خدا می‌سازند ، و خدا بس بالاتر از آن است که همسان انبازهای ایشان شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِیمَا » : در اعطاء . واژه ( ما ) می‌تواند مصدری و به معنی : دادن ، و یا این که موصول و به معنی : خداداد باشد . « عَمَّا » : از کاری که . از چیز یا چیزهائی که . واژه ( ما ) مصدری یا موصول است .‏

سوره أعراف آیه 191
‏متن آیه : ‏
‏ أَیُشْرِکُونَ مَا لاَ یَخْلُقُ شَیْئاً وَهُمْ یُخْلَقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا چیزهائی را انباز خدا می‌سازند که نمی‌توانند چیزی را بیافرینند و بلکه خودشان هم آفریده می‌شوند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَخْلُقُ . . . یُخْلَقُونَ » : ذکر فعل نخست به صورت مفرد ، به خاطر رعایت لفظ ( ما ) و ذکر فعل دوم به صورت جمع ، به خاطر رعایت معنی آن است .‏

سوره أعراف آیه 192
‏متن آیه : ‏
‏ وَلاَ یَسْتَطِیعُونَ لَهُمْ نَصْراً وَلاَ أَنفُسَهُمْ یَنصُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏انبازهای آنان نه می‌توانند ایشان را یاری دهند و نه می‌توانند خویشتن را کمک نمایند .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره أعراف آیه 193
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن تَدْعُوهُمْ إِلَى الْهُدَى لاَ یَتَّبِعُوکُمْ سَوَاء عَلَیْکُمْ أَدَعَوْتُمُوهُمْ أَمْ أَنتُمْ صَامِتُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای بت‌پرستان ! ) شما اگر انبازهای خود را به فریاد خوانید تا شما را هدایت کنند ، پاسخ شما را نمی‌توانند بدهند و خواسته شما را برآورده کنند . برای شما یکسان است ، خواه آنها را به فریاد خوانید ، و خواه خاموش باشید ( و آنها را به یاری نطلبید . در هر دو صورت تکانی و کمکی از آنها نمی‌بینید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن تَدْعُوهُمْ إِلَی الْهُدَیا لا یَتَّبِعُوکُمْ » : اگر شما از آنها تقاضای هدایت کنید ، تقاضای شما برآورده نمی‌شود . اگر شما بخواهید آنها را هدایت کنید ، از شما پیروی نمی‌کنند . « صَامِتُونَ » : جمع صامت به معنی خاموش .‏

سوره أعراف آیه 194
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ عِبَادٌ أَمْثَالُکُمْ فَادْعُوهُمْ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لَکُمْ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بتهائی را که بجز خدا فریاد می‌دارید و می‌پرستید ، بندگانی همچون خود شما هستند ( و کاری از آنان ساخته نیست و نمی‌توانند فریادرس شما باشند ) . آنان را به فریاد خوانید و ( از ایشان استمداد جوئید ) اگر راست می‌گوئید ( که کاری از ایشان ساخته است ) باید که به شما پاسخ دهند ( و نیاز شما را برآورده کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّ الّذِینَ تَدْعُونَ » : کسانی را که به کمک می‌طلبید و به فریاد می‌خوانید . بتهائی را که فریاد می‌دارید و می‌پرستید . « تَدْعُونَ » : صدا می‌زنید و به فریاد می‌خوانید . می‌پرستید . « عِبَادٌ » : مراد کسانی است که ندا می‌گردند و به کمک خوانده می‌شوند . یا مراد اصنام جمادی است که بنا به عقیده بت‌پرستان واژه‌های خاصّ ذوی‌العقول ، یعنی ( الَّذِینَ ) و ( عِبَادٌ ) برای آنها به کار رفته است ، و به حکم تکوین فرمانبردار خدایند .‏

سوره أعراف آیه 195
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَهُمْ أَرْجُلٌ یَمْشُونَ بِهَا أَمْ لَهُمْ أَیْدٍ یَبْطِشُونَ بِهَا أَمْ لَهُمْ أَعْیُنٌ یُبْصِرُونَ بِهَا أَمْ لَهُمْ آذَانٌ یَسْمَعُونَ بِهَا قُلِ ادْعُواْ شُرَکَاءکُمْ ثُمَّ کِیدُونِ فَلاَ تُنظِرُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا این بتها دارای پاهائی هستند که با آنها راه بروند ؟ یا دارای دستهائی هستند که با آنها چیزی را برگیرند ( و دفع بلا از شما و خویشتن کنند ؟ ) یا چشمهائی دارند که با آنها ببینند ؟ یا گوشهائی دارند که با آنها بشنوند ؟ ( پس آنها نه تنها با شما برابر نیستند ، بلکه از شما هم کمتر و ناتوانترند . در این صورت چگونه آنها را انباز خدا می‌کنید و آنها را می‌پرستید ؟ ) . بگو : این بتهائی را که شریک خدا می‌دانید فراخوانید و سپس شما و آنها همراه یکدیگر درباره من نیرنگ و چاره‌جوئی کنید و اصلاً مرا مهلت ندهید ( و اگر می‌توانید غضبم کنید و نابودم گردانید . امّا بدانید که اینها موجودات غیر مؤثّری هستند و کمترین تأثیری در وضع من و شما ندارند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَبْطِشُونَ بِهَا » : آنچه بخواهند با آنها برمی‌دارند . با آنها دفع بلا می‌کنند . « کِیدُونِ » : برای نابودیم نقشه بکشید و مکر و کید کنید . چاره مرا بسازید . « لا تُنظِرُونِ » : مرا فرصت ندهید .‏

سوره أعراف آیه 196
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ وَلِیِّیَ اللّهُ الَّذِی نَزَّلَ الْکِتَابَ وَهُوَ یَتَوَلَّى الصَّالِحِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان سرپرست من خدائی است که این کتاب ( قرآن را بر من ) نازل کرده است ، و او است که بندگان شایسته را یاری و سرپرستی می‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَتَوَلَّیا » : سرپرستی می‌کند . یاری می‌دهد .‏

سوره أعراف آیه 197
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِهِ لاَ یَسْتَطِیعُونَ نَصْرَکُمْ وَلا أَنفُسَهُمْ یَنْصُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چیزهائی را که شما بجز خدا فریاد می‌دارید و می‌پرستید ، نه می‌توانند شما را یاری دهند و نه می‌توانند خویشتن را کمک کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره أعراف آیه 198
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن تَدْعُوهُمْ إِلَى الْهُدَى لاَ یَسْمَعُواْ وَتَرَاهُمْ یَنظُرُونَ إِلَیْکَ وَهُمْ لاَ یُبْصِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و اگر از آنها رهنمود بخواهید ، درخواست شما را نمی‌شنوند ( چه رسد به این که شما را ارشاد و راهنمائی کنند . و به ظاهر پیکره ) آنها را می‌بینید که ( انگار با چشمان خود ) به شما می‌نگرند ، ولیکن چیزی را نمی‌بینند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ إِن تَدْعُوهُمْ . . . » : ( نگا : اعراف . 193 ) .‏

سوره أعراف آیه 199
‏متن آیه : ‏
‏ خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گذشت داشته باش و آسانگیری کن و به کار نیک دستور بده و از نادانان چشم‌پوشی کن .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْعَفْوَ » : گذشت . چیزی که آسان و ساده بوده و برای مردم میسّر باشد . « الْعُرْفِ » : رفتار و کردار شایسته و پسندیده . « أَعرِضْ » : صرف نظر کن . چشم‌پوشی کن .‏

سوره أعراف آیه 200
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِمَّا یَنزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ إِنَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و اگر وسوسه‌ای از شیطان به تو رسید ( و خواست تو را از مسیر منحرف و از هدف باز دارد ) به خدا پناه ببر ( و خویشتن را بدو بسپار ) . او شنوای دانا است ( و همه‌چیز را می‌شنود و همه‌چیز را می‌داند و هرچه زودتر به فریادت می‌رسد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَنزَغَنَّکَ » : تو را وسوسه کند . « إِسْتَعِذْ » : پناه ببر .‏

سوره أعراف آیه 201
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَواْ إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِّنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُواْ فَإِذَا هُم مُّبْصِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پرهیزگاران هنگامی که گرفتار وسوسه‌ای از شیطان می‌شوند به یاد ( عداوت و نیرنگ شیطان ، و عقاب و ثواب یزدان ) می‌افتند ، و ( در پرتو یاد خدا و به خاطر آوردن دشمنانگی اهریمن ) بینا می‌گردند ( و آگاه می‌شوند که اشتباه کرده‌اند و از راه حق منحرف شده‌اند ، و لذا شتابان به سوی حق برمی‌گردند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« طَآئِفٌ » : خیال بد . وسوسه .‏

سوره أعراف آیه 202
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِخْوَانُهُمْ یَمُدُّونَهُمْ فِی الْغَیِّ ثُمَّ لاَ یُقْصِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و امّا شیاطین ، برادران ( اهریمن صفت ) خود ( یعنی کافران و منافقان را وسوسه می‌کنند و ) در گمراهی کمک و یاریشان می‌دهند تا بدانجا که دیگر ( از گناه باز نمی‌ایستند و از هیچ جنایتی ) کوتاهی نمی‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِخْوَانُهُمْ » : اخوان شیاطین که منافقان و کافرانند . « یَمُدُّونَهُمْ » : شیاطین ناپرهیزگاران را با تشویق بر گناه و سبک جلوه‌دادن آن مدد می‌دهند ، و ناپرهیزگاران هم با پیروی و فرمانبرداری از شیاطین ، آنها را کمک و یاری می‌نمایند .‏

سوره أعراف آیه 203
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا لَمْ تَأْتِهِم بِآیَةٍ قَالُواْ لَوْلاَ اجْتَبَیْتَهَا قُلْ إِنَّمَا أَتَّبِعُ مَا یِوحَى إِلَیَّ مِن رَّبِّی هَذَا بَصَآئِرُ مِن رَّبِّکُمْ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که ( در نزول وحی تأخیر می‌افتد و ) آیه‌ای برای آنان نمی‌آوری ، می‌گویند : چرا آن را بر نمی‌گزینی و از پیش خود نمی‌سازی‌ ؟ ! بگو : من تنها از قرآنی پیروی می‌کنم که به من وحی می‌شود . این قرآن بینش و هدایت و رحمت پروردگارتان است برای کسانی که مؤمن باشند ( چرا که ایشان برابر قوانین آن عمل می‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِجْتَبَیْتَهَا » : آن را برمی‌گزیدی و از پیش خود می‌ساختی و ارائه می‌دادی . « بَصائِرُ » : جمع بصیرت ، به معنی بینش درون .‏

سوره أعراف آیه 204
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُواْ لَهُ وَأَنصِتُواْ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که قرآن خوانده می‌شود ، گوش فرا دهید و خاموش باشید تا مشمول رحمت خدا شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنصِتُوا » : خاموش باشید .‏

سوره أعراف آیه 205
‏متن آیه : ‏
‏ وَاذْکُر رَّبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعاً وَخِیفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ وَلاَ تَکُن مِّنَ الْغَافِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگارت را در دل خود ، با فروتنی ( در برابر خدا ) و هراس ( از او ) و آهسته و آرام ، صبحگاهان و شامگاهان یاد کن ، و از زمره غافلان مباش .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَضَرُّعاً وَ خِیفَةً » : فروتنانه و بیمناکانه . با فروتنی و هراس . این دو واژه حال بوده و به معنی ( مُتَضَرُّعاً وَ خائِفاً ) است ، و یا این که مضافی در تقدیر است و در اصل چنین است : ( ذا تَضَرُّعٍ وَ خِیفَةٍ ) . « دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ » : مراد این است که اگر خدای را همراه دل با زبان هم یاد کردی ، آهسته‌تر از بلندکردن صدا و بالاتر از سرّ نهان ، یعنی تنها گرداندن زبان باشد ( نگا : اسراء / 110 ) . « الْغُدُوِّ » : صبحگاهان . فاصله طلوع فجر و طلوع خورشید . « الآصالِ » : جمع أَصیل : شامگاهان . فاصله عصر و مغرب .‏

سوره أعراف آیه 206
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ عِندَ رَبِّکَ لاَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَیُسَبِّحُونَهُ وَلَهُ یَسْجُدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان کسانی که مقرّبان ( درگاه ) پروردگار تو هستند ، خویشتن را بزرگتر از آن نمی‌دانند که به پرستش خدا بپردازند ، و بلکه به تسبیح و تقدیس او مشغولند و در برابر او کرنش و سجده می‌برند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّ الَّذِینَ عِندَ رَبِّکَ » : کسانی که در پیش پروردگار تو دارای مقام و منزلت هستند . مراد فرشتگان مقرّب است . « عِندَ رَبِّکَ‌ » : نزد پروردگارت . مراد قرب مکانی نیست ، بلکه مقصود قرب مقامی است .‏

تفسیر نور: سوره انفال

تفسیر نور:
سوره أنفال آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ یَسْأَلُونَکَ عَنِ الأَنفَالِ قُلِ الأَنفَالُ لِلّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُواْ اللّهَ وَأَصْلِحُواْ ذَاتَ بِیْنِکُمْ وَأَطِیعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از تو درباره غنائم می‌پرسند ( و می‌گویند که غنائم جنگ بدْر چگونه تقسیم می‌گردد و به چه کسانی تعلّق می‌گیرد ؟ ) بگو : غنائم از آن خدا و پیغمبر است ( و پیغمبر به فرمان خدا تقسیم آن را به عهده می‌گیرد . ) پس از خدا بترسید و ( اختلاف را کنار بگذارید و ) در میان خود صلح و صفا به راه اندازید ، و اگر مسلمانید از خدا و پیغمبرش فرمانبرداری کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأنفَال‌ » : جمع نَفْل ، غنائم . « ذَاتَ » : حالت . صاحب . « بَیْن‌ » : این واژه از اضداد است و به معنی وصلت و فُرقت آمده است . « ذَاتَ بَیْنِکُمْ » : حالتی که مایه پیوند شما می‌گردد . حالتی که مایه جدائی شما می‌شود .‏

سوره أنفال آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَاناً وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مؤمنان ، تنها کسانی هستند که هر وقت نام خدا برده شود ، دلهایشان هراسان می‌گردد ( و در انجام نیکیها و خوبیها بیشتر می‌کوشند ) و هنگامی که آیات او بر آنان خوانده می‌شود ، بر ایمانشان می‌افزاید ، و بر پروردگار خود توکّل می‌کنند ( و خویشتن را در پناه او می‌دارند و هستی خویش را بدو می‌سپارند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَجِلَتْ » : هراسناک شد و لبریز از خوف گردید .‏

سوره أنفال آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان کسانیند که نماز را چنان که باید می‌خوانند و از آنچه بدیشان عطاء کرده‌ایم ، ( مقداری را به نیازمندان ) می‌بخشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره أنفال آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً لَّهُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان واقعاً مؤمن هستند و دارای درجات عالی ، مغفرت الهی ، و روزی پاک و فراوان ، در پیشگاه خدای خود می‌باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَقّاً » : صفت مصدر محذوفی است و تقدیر چنین است : إیماناً حَقّاً . « کَریمٌ » : پاک . فراوان‌‏

سوره أنفال آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ کَمَا أَخْرَجَکَ رَبُّکَ مِن بَیْتِکَ بِالْحَقِّ وَإِنَّ فَرِیقاً مِّنَ الْمُؤْمِنِینَ لَکَارِهُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ناخوشنودی بعضی از شما از چگونگی تقسیم غنائم بدر ) همانند آن است که خداوند تو را از خانه‌ات ( در مدینه ، به سوی میدان بدر ) به حق بیرون فرستاد ، در حالی که جمعی از مؤمنان ( چون آمادگی جنگ را نداشتند ، از این امر ) ناخوشنود بودند ( ولی برخلاف دید محدود آنان درباره احکام الهی ، سرانجامِ بدر پیروزی چشمگیری بود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَمَآ أَخْرَجَکَ . . . » : حال مؤمنان در خلاف خود راجع به غنائم ، همانند حال ایشان به هنگام فرمان خروج برای جنگ با مشرکان در بدر است . « بَیْت‌ » : خانه ، مراد خانه پیغمبر در مدینه و یا مراد خود مدینه است .‏

سوره أنفال آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ یُجَادِلُونَکَ فِی الْحَقِّ بَعْدَ مَا تَبَیَّنَ کَأَنَّمَا یُسَاقُونَ إِلَى الْمَوْتِ وَهُمْ یَنظُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این گروه از مؤمنان ) با تو درباره حق ( یعنی بیرون رفتن جهت جنگ با مشرکان ) مجادله می‌کنند ، پس از آن که روشن شده است ( که برابر وعده‌ای که بدیشان داده‌ای در جنگ پیروز می‌شوند ) . انگار که به سوی مرگ رانده می‌شوند و ( صحنه مرگ خویشتن را با چشمان خود ) می‌نگرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَقِّ » : مراد بیرون رفتن برای جنگیدن در بدر است . « یُسَاقُونَ » : رانده می‌شوند .‏

سوره أنفال آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ یَعِدُکُمُ اللّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتِیْنِ أَنَّهَا لَکُمْ وَتَوَدُّونَ أَنَّ غَیْرَ ذَاتِ الشَّوْکَةِ تَکُونُ لَکُمْ وَیُرِیدُ اللّهُ أَن یُحِقَّ الحَقَّ بِکَلِمَاتِهِ وَیَقْطَعَ دَابِرَ الْکَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مؤمنان ! به یاد آورید ) آن گاه را که خداوند پیروزی بر یکی از دو دسته را به شما وعده داد . ( پیروزی بر کاروان تجاری قریش به سرپرستی ابوسفیان ، و یا پیروزی بر لشکری که از مکّه تدارک شده بود و به سرپرستی ابوجهل برای نجات کاروان آمده بود ) . شما دوست می‌داشتید دسته‌ای نصیب شما گردد که از قدرت و قوّت چندانی برخوردار نیست ( که کاروان بود ، ) ولی خدا می‌خواست حق را با سخنان خود ( که بیانگر اراده و قدرت یزدانند ، برای مردم ) ظاهر و استوار گرداند و کافران را ( از سرزمین عرب با پیروزی مؤمنان ) ریشه‌کن کند ( لذا شما را با لشکر قریش درگیر کرد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَیْرَ ذَاتِ الشَّوْکَةِ » : فاقد قوّت و قدرت . بی‌نیرو و شکوه . « یُحِقُّ » : ثابت و پابرجا دارد . « دَابِرَ » : دنباله‌رو . آخر . ( قَطْعُ الدَّابِر ) کنایه از ریشه‌کن کردن است .‏

سوره أنفال آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ لِیُحِقَّ الْحَقَّ وَیُبْطِلَ الْبَاطِلَ وَلَوْ کَرِهَ الْمُجْرِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تا بدین وسیله حق را ( که اسلام است ) پابرجا و باطل را ( که شرک است ) تباه گرداند ، هرچند که بزهکاران ( کافر و طغیانگر ، آن را ) نپسندند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ لَوْ کَرِهَ الْمُجْرِمُونَ » : مراد افراد کفرپیشه است ، نه مؤمنانی که نمی‌خواستند با لشکر قریش درگیر شوند . چرا که کافران احقاق حق و ابطال باطل را دوست نمی‌دارند .‏

سوره أنفال آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکُمْ فَاسْتَجَابَ لَکُمْ أَنِّی مُمِدُّکُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلآئِکَةِ مُرْدِفِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مؤمنان ! حالا که غنائم را تقسیم می‌کنید و بر سر نحوه آن اختلاف می‌ورزید ، به یاد آورید ) زمانی را که ( در میدان کارزار بدر از شدّت ناراحتی ) از پروردگار خود درخواست کمک و یاری می‌نمودید و او درخواست شما را پذیرفت ( و گفت : ) من شما را با یک‌هزار فرشته کمک و یاری می‌دهم که این گروه هزار نفری گروههای متعدّد دیگری را پشت سر دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَسْتَغِیثُونَ » : یاری می طلبید . کمک می‌خواهید . « مُمِدّ » : معیّن . یاری‌دهنده . « مُرْدِفِینَ » : آنان که دیگران را پشت سر خود می‌دارند و خویشتن در جلو حرکت می‌کنند ( نگا : آل‌عمران / 124 - 127 ) . واژه ( مُرْدِفینَ ) صفت کلمه ( أَلْفٍ ) است .‏

سوره أنفال آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا جَعَلَهُ اللّهُ إِلاَّ بُشْرَى وَلِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُکُمْ وَمَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِندِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند این ( امداد با فرشتگان ) را تنها برای مژده‌دادن ( پیروزی ) به شما و آرامش پیداکردن دل شما به آن کرد ، وگرنه پیروزی جز از سوی خدا نیست ( و اراده و مشیّت او بالاتر از همه این اسباب ظاهری و باطنی است ) . بیگمان خداوند ( بر هر کاری ) توانا ( و کارهایش ) از روی حکمت است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بُشْرَیا » : بشارت ، مژده .‏

سوره أنفال آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ یُغَشِّیکُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِّنْهُ وَیُنَزِّلُ عَلَیْکُم مِّن السَّمَاء مَاء لِّیُطَهِّرَکُم بِهِ وَیُذْهِبَ عَنکُمْ رِجْزَ الشَّیْطَانِ وَلِیَرْبِطَ عَلَى قُلُوبِکُمْ وَیُثَبِّتَ بِهِ الأَقْدَامَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مؤمنان ! به یاد آورید ) زمانی را که ( از دشمنان و کم‌آبی به هراس افتادید و خداوند ) خواب سبکی بر شما افگند تا مایه آرامش و امنیّت ( روح و جسم شما ) از ناحیه خدا گردد ، و از آسمان آب بر شما باراند تا بدان شما را ( از پلیدی جسمانی ) پاکیزه دارد و کثافت ( وسوسه‌های ) شیطانی را از شما به دور سازد ، و ( با این نعمت ) دلهایتان را ثابت ( و به یاری خدا واثق ) نماید ، و گامها را ( در شنزارهای بدر ) استوار دارد ( و روحیه شما را تقویت و بر میزان استقامت شما بیفزاید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُغَشِّیکُمْ » : همچون پرده‌ای بر دیدگان شما افگند . بر شما چیره کرد . « النُّعَاسَ » : خواب سبک و چرت‌مانندی که با وجود آن حواسّ از کار نمی‌افتد و ادراک و شعور بر جای است . « أَمَنَةً » : امن . امنیّت . مفعول‌له است . « رِجْزَ » : ناپاکی . مراد وسوسه‌های اهریمنی است ( نگا : مائده / 90 ، مدّثّر / 5 ) .‏

سوره أنفال آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ یُوحِی رَبُّکَ إِلَى الْمَلآئِکَةِ أَنِّی مَعَکُمْ فَثَبِّتُواْ الَّذِینَ آمَنُواْ سَأُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُواْ الرَّعْبَ فَاضْرِبُواْ فَوْقَ الأَعْنَاقِ وَاضْرِبُواْ مِنْهُمْ کُلَّ بَنَانٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مؤمنان ! به یاد آورید ) زمانی را که پروردگار تو به فرشتگان وحی کرد که من با شمایم ( و کمک و یاریتان می‌نمایم . شما با الهام پیروزی و بهروزی ) مؤمنان را تقویت و ثابت‌قدم بدارید ، ( و من هم ) به دلهای کافران خوف و هراس خواهم انداخت . ( به مؤمنان الهام کنید : ) سرهای آنان را بزنید ( و از هم بشکافید که بر گردنهای ناپاکشان سنگینی می‌کند ) و دستهای ایشان را ببرید ( و پنجه‌هایشان را پی کنید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنَّیا مَعَکُمْ » : من با شمایم . مراد از این همراهی ، همراهی کمک و یاری است . « الرُّعْبَ » : خوف . هراس . « فَوْقَ الأعْنَاقِ » : بالاتر از گردن . مراد وارد آمدن ضربه‌های کاری بر سر و گردن کافران است . « بَنَانٍ » : سرانگشتان . مراد دستها و پنجه‌ها ، و یا این که دستها و پاها ، و یا همه اندام بدن است . در این صورت تسمیه کلّ به اسم جزء است . یعنی هرگونه که ممکن شد .‏

سوره أنفال آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ شَآقُّواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَمَن یُشَاقِقِ اللّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( پشتیبانی از مؤمنان و رسواکردن کافران ) بدان خاطر است که کافران با خدا و پیغمبرش به ستیز برخاستند ، و هرکه با خدا و پیغمبرش بستیزد ، ( او درخور عذاب است و هرچه زودتر خدا او را گرفتار مجازات دردناک در دنیا و آخرت خواهد کرد ) چه خدا دارای عقاب شدید است ( همان گونه که دارای رحمت وسیع است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکُمْ » : این را داشته باشید و عذاب آن را بچشید . خبر مبتدای محذوف است یا مبتدا است و خبر آن محذوف است و تقدیر چنین است : الأمْرُ ذلِکَ . یا : ذلِکَ الأمْرُ .‏

سوره أنفال آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکُمْ فَذُوقُوهُ وَأَنَّ لِلْکَافِرِینَ عَذَابَ النَّارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( عذاب و عقاب دنیوی ، یعنی شکست و گریز در برابر مؤمنان ) را بچشید و ( بدانید که ) عذاب دوزخ برای کافران ( به جای خود باقی ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَآقُّوا » : دشمنی کردند . به مقابله برخاستند . « مَن یُشَاقِقْ » : جزای شرط محذوف است که عبارت است از : ( لَهُ عَذَابٌ شَدِیدٌ ) . یا تنها عائد شرط در آخر آیه محذوف است که ( لَهُ ) است .‏

سوره أنفال آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُواْ زَحْفاً فَلاَ تُوَلُّوهُمُ الأَدْبَارَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! هنگامی که با انبوه کافران ( در میدان نبرد ) روبرو شدید ، بدانان پشت نکنید ( و فرار ننمائید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« زَحْفاً » : در حال لشکرکشی . مراد جمعیّت فراوان و ساز و برگ زیاد دشمن است . این واژه مصدر است و در معنیِ اسم فاعل ، یعنی ( زاحِفینَ ) به کار رفته است و حال فاعل فعل ( کَفَرُوا ) می‌باشد . « فَلا تُوَلُّوهُمُ الأدْبَارَ » : بدانان پشت نکنید . مراد این است که فرار ننمائید .‏

سوره أنفال آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَن یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلاَّ مُتَحَرِّفاً لِّقِتَالٍ أَوْ مُتَحَیِّزاً إِلَى فِئَةٍ فَقَدْ بَاء بِغَضَبٍ مِّنَ اللّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرکس در آن هنگام بدانان پشت کند و فرار نماید - مگر برای تاکتیک جنگی یا پیوستن به دسته‌ای‌ - گرفتار خشم خدا خواهد شد و جایگاه او دوزخ خواهد بود ، و دوزخ بدترین جایگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُتَحَرِّفاً » : کسی که از سوئی به سوئی می‌رود ؛ در اینجا مراد کسی است که برای تاکتیک جنگی از قبیل جنگ و گریز یا به دام انداختن دشمن و غیره از برابر دشمن بگریزد و این سو و آن سو رود و یا این که به گروه دیگری از دشمن حمله‌ور شود . « مُتَحَیِّزاً » : گراینده . از جائی به جائی رونده . مراد جنگجوئی است که عقب‌نشینی او به خاطر پیوستن به دیگران و رزمیدن به همراه ایشان باشد . واژه‌های ( مُتَحَرِّفاً ) و ( مُتَحَیِّزاً ) حال می‌باشند . « فِئَةٍ » : گروه . دسته . « الْمَصِیرُ » : جایگاه . محلّ بازگشت .‏

سوره أنفال آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَلَکِنَّ اللّهَ قَتَلَهُمْ وَمَا رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَلَکِنَّ اللّهَ رَمَى وَلِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلاء حَسَناً إِنَّ اللّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مؤمنان ! ) شما کافران را ( با قوّت و قدرت خود در نبرد بدر ) نکشتید ، بلکه خدا ( با پیروز نمودنتان بر آنان و افگندن هراس به دلهایشان ) ایشان را کشت . و ( ای پیغمبر ! بدان گاه که مشتی خاک به طرف آنان پرتاب کردی و خاک به چشمان ایشان فرو رفت ، در اصل ) این تو نبودی که ( خاک را به سوی آنان ) پرتاب کردی ( چرا که مشتی خاک از حیث کمیّت و کیفیّت آن توانائی را ندارد ) بلکه خداوند ( آن خاک را تکثیر و به سوی ایشان ) پرتاب کرد ( و به چشمان آنان رساند ) تا بدین وسیله مؤمنان را خوب بیازماید ( و با اعطاء خوبیها آزمایششان نماید ) . بیگمان خداوند شنوای ( دعا و استغاثه مؤمنان بوده و از صدق و اخلاص ایشان ) آگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنینَ مِنْهُ بَلآءً حَسَناً » : خداوند چنین کاری را کرد تا مؤمنان را با نعمت نصرت و پیروزی بیازماید و در صورت شکر نعمت ، بر مقدار آن بیفزاید و توفیق بیشترشان عطاء نماید . بَلآءً در اینجا محمول بر احسان و نعمت است و مراد امتحان مؤمنان با حسنات است ( نگا : اعراف / 168 ) .‏

سوره أنفال آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکُمْ وَأَنَّ اللّهَ مُوهِنُ کَیْدِ الْکَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( پیروزی مؤمنان و شکست کافران ، حق است و نمونه آن را دیدید ) و خداوند ( دام ) مکر و کید کافران را سست ( و بی‌اثر ) می‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکُمْ » : آن نصرت و پیروزی مؤمنان ، و شکست و کشتار کافران . مبتدا و خبر آن محذوف است‌ ؛ و یا این که خود خبر مبتدای محذوف است ، و جمله ( أَنَّ اللهَ مُوهِنُ . . . ) عطف بر آن است ( نگا : انفال / 14 ) . « مُوهِن‌ » : سست‌کننده .‏

سوره أنفال آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ إِن تَسْتَفْتِحُواْ فَقَدْ جَاءکُمُ الْفَتْحُ وَإِن تَنتَهُواْ فَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ وَإِن تَعُودُواْ نَعُدْ وَلَن تُغْنِیَ عَنکُمْ فِئَتُکُمْ شَیْئاً وَلَوْ کَثُرَتْ وَأَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مؤمنان ! ) شما ( که از پروردگار خود ) درخواست پیروزی ( در جنگ بدر ) را می‌کردید و پیروز هم شدید . ( حال که مشغول تقسیم غنائم هستید ، از روش اعتراض‌آمیز و مخالفت با نحوه تقسیم غنائم ) اگر دست بردارید ، برای شما بهتر خواهد بود . اگر هم ( به مجادله و پرخاشگری خود ) برگردید ، ما هم ( به تقبیح کارتان و تحریک دشمنانتان ) برمی‌گردیم ( و شما را در چنگال کشتن تنها رها می‌سازیم ) و جمعیّت شما هر چند هم زیاد باشد ( بدون یاری خدا ) کاری از پیش نخواهد برد . بیگمان خدا با مؤمنان است ( و یاری و پشتیبانی او شامل آنان است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن تَسْتَفْتِحُوا . . . » : اگر طلب پیروزی و فتح و ظفر می‌کنید . این آیه با توجّه به سابق و لاحق خود ، خطاب به مؤمنان است . برخی آن را خطاب به مشرکان قریش می‌دانند که چون آماده کارزار شدند ، به پرده کعبه آویختند و از خداوند پیروزی بهترین و بزرگوارترینِ دو گروه ، یعنی قریشیان و مسلمانان را خواستند . آن وقت معنی آیه چنین می‌شود : ای مشرکان قریش ! شما که از خدا درخواست پیروزی گروه برحق را داشتید ، و هم‌اینک مسلمانان پیروز شده‌اند و حق را عیان می‌بینید ، اگر از کفر و دشمنانگی با پیغمبر و مسلمانان دست بردارید برای شما بهتر است ، و اگر به کفر و جنگ با ایشان برگردید ، ما هم پیروزکردن آنان و شکست دادن شما را تکرار می‌کنیم ؛ و . . .‏

سوره أنفال آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَأَنتُمْ تَسْمَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! از خدا و پیغمبرش فرمانبرداری کنید ، و از پیغمبر روگردان نشوید ، در حالی که شما ( آیات قرآن را ) می‌شنوید ( و می‌بینید که آشکارا امر به وجوب اطاعت از او می‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَوَلَّوْا عَنْهُ » : بدو پشت مکنید . از دستور او سرپیچی مکنید . « تَسْمَعُونَ » : می‌شنوید . مراد از شنیدن در اینجا ، فهمیدن و تصدیق‌کردن است .‏

سوره أنفال آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَلاَ تَکُونُواْ کَالَّذِینَ قَالُوا سَمِعْنَا وَهُمْ لاَ یَسْمَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و مانند کسانی نباشید که می‌گفتند : شنیدیم ( امّا در گوش نگرفتیم ) ، و حال آن که آنان نمی‌شنوند ( چون به دنبال آن نمی‌روند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِینَ قالُوا . . . » : مراد از چنین کسانی بیشتر دو گروهند : کافران دشمن حق و حقیقت ( نگا : نساء / 46 ) و منافقان دورو ( نگا : محمّد / 16 ) . « لا یَسْمَعُونَ » : مراد این است که گوششان به حقائق بدهکار نیست ( نگا : اعراف / 179 ) .‏

سوره أنفال آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِندَ اللّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لاَ یَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان بدترین انسانها در پیشگاه یزدان ، افراد کر و لالی هستند که نمی‌فهمند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الدَّوَابِ » : جمع دَابَّة ، جنبندگان ( نگا : نور / 45 ) . در اینجا مراد انسانها است . « الصُّمُّ » : جمع اصمّ ، اشخاص کر . مراد کسانی است که برای شناخت حق و پندگرفتن از مواعظ حسنه گوش فرا نمی‌دهند . « الْبُکْمُ » : جمع ابکم ، اشخاص لال . مراد کسانی است که حق و حقیقت را نمی‌گویند . « لا یَعْقِلُونَ » : مراد کسانی است که از عقل برای تشخیص حق از باطل ، و خیر از شر ، سود نمی‌جویند .‏

سوره أنفال آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ عَلِمَ اللّهُ فِیهِمْ خَیْراً لَّأسْمَعَهُمْ وَلَوْ أَسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّواْ وَّهُم مُّعْرِضُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر خداوند ( در آنان آمادگی پذیرش حق می‌دید ، و زمینه قبول خیر و ) نیکی در ایشان سراغ می‌داشت ، ( حرف حق را به هر صورت بود ) به گوششان می‌رسانید ، ولی اگر ( با فراهم نبودن زمینه ، چنین کاری را می‌کرد و حق را ) به گوش آنان می‌رسانید ، سرپیچی می‌کردند ؛ چرا که ایشان ( آگاهانه از پذیرش حق ) روگردانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَسْمَعَهُمْ » : به گوش آنان رساند . گوش ایشان را باز و شنوا کرد . « خَیْراً » : نیکی . در اینجا مراد استعداد و زمینه پذیرش حق است . معنی آیه فوق درست به آن می‌ماند که کسی بگوید : من اگر می‌دانستم فلان کس دعوت مرا می‌پذیرد ، از او دعوت می‌کردم . ولی در حال حاضر وضع طوری است که اگر او را دعوت کنم نخواهد پذیرفت . بنابراین دعوت نخواهم کرد .‏

سوره أنفال آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَجِیبُواْ لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُم لِمَا یُحْیِیکُمْ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! فرمان خدا را بپذیرید ، و دستور پیغمبر او را قبول کنید هنگامی که شما را به چیزی دعوت کند که به شما زندگی ( مادی و معنوی و دنیوی و اخروی ) بخشد ، و بدانید که خداوند میان انسان و دل او جدائی می‌اندازد ( و می‌تواند انسان را از رسیدن به خواستها و آرزوهای دل باز دارد و او را بمیراند و نگذارد عمر طولانی داشته باشد که مهمترین آرزوی دل هر انسانی است ) ، و بدانید که همگان در پیشگاه خدای سبحان گرد آورده می‌شوید ( و به حساب و کتابتان رسیدگی می‌گردد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إسْتَجیبُوا » : بپذیرید . دعوت خدا را با طاعت و عبادت پاسخ گوئید . « إِذا » : هرگاه که . واژه ( إِذا ) می‌تواند عام باشد و مراد بیان شرط نباشد . یعنی هر زمان که شما را دعوت کرد ، بیگمان به سوی چیزی دعوت می‌کند که مایه حیات است و . . . یا این که ذکر ( إِذا ) برای شرط بوده و به خاطر دو چیز باشد : الف - دخالت دادن عقل در پذیرفتن یا نپذیرفتن فرمان ، حتی اگر این فرمان از منبعی باشد که جز حق ظاهر و خیر خالص از آن صادر نگردد . ب - اوامر و احکام شریعت همه خیر مطلق است و بررسی و وارسی آنها بر نورانیّت و حقّانیّت آنها می‌افزاید و زیبائی و والائی آنها را بهتر و بیشتر در آئینه ضمیر می‌نمایاند . « یَحُولُ » : حائل می‌گردد و فاصله می‌اندازد . مراد بیان قدرت کامل و علم شامل خدا است که با قدرت خود بر هر چیزی توانا و با علم خود از هرچیزی آگاه است ، و این او است که اختیار قلب که سررشته زندگی است در دست او است ، و حیات و ممات انسان مربوط بدو است .‏

سوره أنفال آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ وَاتَّقُواْ فِتْنَةً لاَّ تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُواْ مِنکُمْ خَآصَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خویشتن را از بلا و مصیبتی به دور دارید که تنها دامنگیر کسانی نمی‌گردد که ستم می‌کنند ( بلکه اگر جلو ستمکاران گرفته نشود ، خشک و تر به گناه آنان می‌سوزد ) و بدانید که خداوند دارای کیفر سخت و مجازات شدید است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِتْنَةً » : بلا و مصیبت . « خَآصَّةً » : مخصوصاً . به ویژه .‏

سوره أنفال آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ وَاذْکُرُواْ إِذْ أَنتُمْ قَلِیلٌ مُّسْتَضْعَفُونَ فِی الأَرْضِ تَخَافُونَ أَن یَتَخَطَّفَکُمُ النَّاسُ فَآوَاکُمْ وَأَیَّدَکُم بِنَصْرِهِ وَرَزَقَکُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مؤمنان ! ) به یاد آورید هنگامی را که شما گروه اندک و ضعیفی در سرزمین ( مکّه ) بودید و می‌ترسیدید که مردم شما را بربایند ، ولی خدا شما را ( در سرزمین مدینه ) پناه و مأوی داد و با معونت و یاری خود شما را ( در جنگ بدر پیروز گرداند و ) نیرو بخشید و غنائم پاکیزه‌ای بهره شما کرد تا این که سپاسگزاری بکنید ( و در راه جهاد به جان و دل بکوشید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَن یَتَخَطَّفَکُمْ » : این که شما را بربایند . « ءَاوَیا » : پناه داد . مکان و مأوی داد . « أَیَّدَ » : تقویت کرد . نیرو و شکوه بخشید . « الطَّیِّبَاتِ » : روزیهای پاکیزه . مراد غنائم جنگ است که تنها برای آنان حلال و پاکیزه بود .‏

سوره أنفال آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَخُونُواْ اللّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُواْ أَمَانَاتِکُمْ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! به خدا و پیغمبر ( با دوست داشت دشمنان حق ، پخش اسرار جنگی ، پشت سرافکندن برنامه‌های الهی ، و غیره ) خیانت مکنید ، و در امانات خود نیز آگاهانه خیانت روا مدارید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ تَخُونُوا اماناتِکُمْ » : این جمله عطف بر ( تَخُونُوا . . . ) و مجزوم است ، یا این که منصوب است چون جواب نهی است . همان گونه که شاعر می‌گوید : لا تَنْهَ عَنْ خُلُقٍ وَ تَأتِیَ مِثْلَهُ عارٌ عَلَیْکَ - إِذا فَعَلْتَ - عَظیمٌ « وَ أَنتُمْ تَعْلَمُونَ » : در حالی که مفاسد خیانت و بدفرجامی آن را در دنیا و آخرت می‌دانید .‏

سوره أنفال آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أَمْوَالُکُمْ وَأَوْلاَدُکُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مؤمنان راستین ! ) بدانید که اموال و اولاد شما وسیله آزمایش هستند ( و ترجیح محبّت دارائی و فرزندان بر محبّت یزدان سبحان ، مایه بلا و هلاک شما است ) و بدانید که پاداش بزرگ ( مؤمنانی که از عهده امتحان برمی‌آیند و رضایت خدا را بالاتر از مال و منال دنیا می‌دانند ) در پیشگاه خدا ( مهیّا و مصون ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِتْنَةٌ » : مایه آزمایش . وسیله هلاک . مایه آشوب ( نگا : آل‌عمران / 14 ، و تغابن / 15 ) .‏

سوره أنفال آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ یِا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إَن تَتَّقُواْ اللّهَ یَجْعَل لَّکُمْ فُرْقَاناً وَیُکَفِّرْ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَیَغْفِرْ لَکُمْ وَاللّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! اگر از خدا ( بترسید و از مخالفت فرمان او ) بپرهیزید ، خدا بینش ویژه‌ای به شما می‌دهد که در پرتو آن حق را از باطل می‌شناسید ، و گناهانتان را می‌زداید و شما را می‌آمرزد ، چرا که یزدان دارای فضل و بخشش فراوان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فُرْقَاناً » : نصرت و پیروزی ، چون دشمنان را از دوستان و محق را از مبطل جدا می‌سازد . بینش و روشن‌بینی ، چون بدان حق از باطل شناخته می‌شود . این واژه مصدر ثلاثی مجرّد است و برای مبالغه به کار می‌رود .‏

سوره أنفال آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ یَمْکُرُ بِکَ الَّذِینَ کَفَرُواْ لِیُثْبِتُوکَ أَوْ یَقْتُلُوکَ أَوْ یُخْرِجُوکَ وَیَمْکُرُونَ وَیَمْکُرُ اللّهُ وَاللّهُ خَیْرُ الْمَاکِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! به خاطر بیاور ) هنگامی را که کافران درباره تو نقشه می‌کشیدند که تو را به زندان بیفکنند یا بکشند و یا این که ( از شهر مکّه ) بیرون کنند . آنان چاره می‌اندیشیدند و نقشه می‌کشیدند ( که چگونه به تو شر و بلا برسانند ) و خدا ( هم برای نجات تو از شر و بلای ایشان ) تدبیر و چاره‌سازی می‌کرد ، و خداوند بهترین چاره‌ساز است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیُثْبِتُوکَ » : تا تو را برجای بدارند و زندانی کنند . « یُخْرِجُوکَ » : تو را اخراج کنند ( نگا : توبه / 40 ) . « یَمْکُرُونَ وَ یَمْکُرُ اللهُ » : ( نگا : آل‌عمران / 54 ، اعراف / 99 و 123 ) ؛ واژه ( مکر ) به معنی تدبیر و چاره‌اندیشی و طرح نقشه است .‏

سوره أنفال آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا تُتْلَى عَلَیْهِمْ آیَاتُنَا قَالُواْ قَدْ سَمِعْنَا لَوْ نَشَاء لَقُلْنَا مِثْلَ هَذَا إِنْ هَذَا إِلاَّ أَسَاطِیرُ الأوَّلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این کافران هنگامی که آیات ما بر آنان خوانده می‌شود ، می‌گویند : شنیدیم ( چیز مهمّی نیست ! ) اگر ما هم بخواهیم مثل این را می‌گوئیم . چرا که چیزی جز افسانه‌های پیشینیان نیست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَسَاطِیرُ » : جمع أُسْطُورَه ، افسانه‌ها ( نگا : فرقان / 5 ) .‏

سوره أنفال آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ قَالُواْ اللَّهُمَّ إِن کَانَ هَذَا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِندِکَ فَأَمْطِرْ عَلَیْنَا حِجَارَةً مِّنَ السَّمَاءِ أَوِ ائْتِنَا بِعَذَابٍ أَلِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! به خاطر بیاور ) زمانی را که کافران می‌گفتند : خداوندا اگر این ( آئین و این قرآن ) حق است و از ناحیه تو است ، از آسمان بارانی از سنگ بر سر ما فرود آور یا به عذاب دردناک ( دیگری ) ما را گرفتار ساز .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن کَانَ هذا هُوَ الْحَقَّ » : واژه ( هُوَ ) ضمیر فصل یا عماد است و ( الْحَقَّ ) خبر ( کانَ ) است .‏

سوره أنفال آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا کَانَ اللّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَأَنتَ فِیهِمْ وَمَا کَانَ اللّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند تا تو در میان آنان هستی ایشان را عذاب نمی‌کند ( به گونه‌ای که آنان را ریشه‌کن و نابود سازد . چرا که تو رَحْمَةلِلْعالَمین بوده و آنان را به سوی حق فرا می‌خوانی و امیدواری که آئین اسلام را بپذیرند و راه رستگاری در پیش گیرند ) ، و همچنین خداوند ایشان را عذاب نمی‌دهد در حالی که ( برخی از ) آنان طلب بخشش و آمرزش می‌نمایند ( و از کرده خود پشیمانند و از اعمال ناشایست خویش توبه می‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ أَنتَ فِیهِمْ » : در حالی که تو در میان آنان بسر می‌بری . « وَهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ » : در حالی که طلب آمرزش را دارند . مراد از عذاب مورد نظر آیه ، عذاب و بلای بزرگی است که یکباره ایشان را هلاک و نابود سازد ؛ نه عذاب و بلای جزئی و معمولی . دو چیز وسیله امنیّت از عذاب خدا است : وجود پیغمبر در میان مسلمین ، و استغفار به درگاه ربّ‌العالمین . اوّلی اختصاص به مسلمانان صدر اسلام ، و دومی مربوط به همه مؤمنان در تمام قرون و اعصار است .‏

سوره أنفال آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا لَهُمْ أَلاَّ یُعَذِّبَهُمُ اللّهُ وَهُمْ یَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَمَا کَانُواْ أَوْلِیَاءهُ إِنْ أَوْلِیَآؤُهُ إِلاَّ الْمُتَّقُونَ وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چرا خداوند آنان را عذاب نکند ، در حالی که ایشان ( مسلمانان را ) از مسجدالحرام باز می‌دارند ؟ آنان هرگز سرپرستان مسجدالحرام نمی‌باشند ، بلکه تنها کسانی حق این سرپرستی را دارند که پرهیزگار باشند ، و لیکن غالب آنان ( از این واقعیّت ) بی‌خبرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أوْلِیَآؤُهُ » : ضمیر ( هُ ) در هر دو واژه ( اولیاء ) به مسجدالحرام برمی‌گردد . برخی هم مرجع آن را ( ألله ) دانسته‌اند . در این صورت معنی آیه چنین می‌شود : چرا خداوند آنان را عذاب نکند ، در حالی که ایشان مسلمانان را از مسجدالحرام باز می‌دارند ؟ آنان هرگز دوستان خدا نمی‌باشند . بلکه تنها مسلمانان پرهیزگار دوستان خدا بشمارند ، ولیکن بیشتر آنان ( از این واقعیّت ) بی‌خبرند ( نگا : یونس / 62 و 63 ) .‏

سوره أنفال آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا کَانَ صَلاَتُهُمْ عِندَ الْبَیْتِ إِلاَّ مُکَاء وَتَصْدِیَةً فَذُوقُواْ الْعَذَابَ بِمَا کُنتُمْ تَکْفُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏دعا و تضرّع ایشان در کنار مسجدالحرام جز سوت‌کشیدن و کف‌زدن نمی‌باشد . پس ( ای کافران ! مزه مرگ در میدان نبرد بدْر و اسارت در آن و ) عذاب را بچشید به سبب کفری که می‌ورزیده‌اید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صَلاتُهُمْ » : نماز ایشان . دعا و عبادت ایشان . « مُکَآءً » : سوت‌کشیدن . « تَصْدِیَة‌ » : کف‌زدن . از ماده ( صدد ) و در آن دال دوم به یاء قلب شده است . یا از ( صَدی ) و ناقص یائی است .‏

سوره أنفال آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ لِیَصُدُّواْ عَن سَبِیلِ اللّهِ فَسَیُنفِقُونَهَا ثُمَّ تَکُونُ عَلَیْهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ یُغْلَبُونَ وَالَّذِینَ کَفَرُواْ إِلَى جَهَنَّمَ یُحْشَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کافران اموال خود را خرج می‌کنند تا ( مردمان را ) از راه خدا ( و ایمان به الله ) بازدارند . آنان اموالشان را خرج خواهند کرد ، امّا بعداً مایه حسرت و ندامت ایشان خواهد گشت و شکست هم خواهند خورد . بیگمان کافران همگی به سوی دوزخ رانده می‌گردند و در آن گرد آورده می‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُحْشَرُونَ » : رانده می‌شوند . گردآورده می‌شوند .‏

سوره أنفال آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ لِیَمِیزَ اللّهُ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ وَیَجْعَلَ الْخَبِیثَ بَعْضَهُ عَلَىَ بَعْضٍ فَیَرْکُمَهُ جَمِیعاً فَیَجْعَلَهُ فِی جَهَنَّمَ أُوْلَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این شکست در دنیا و عذاب در آخرت همه به خاطر آن است که ) تا خداوند ناپاک را از پاک جدا سازد و برخی از ناپاکان را بر برخی دیگر بیفزاید و جملگی ایشان را روی هم انباشته کند و آن گاه به دوزخشان بیندازد . آنان ( در دنیا و آخرت ) زیانکارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیَمِیزَ اللهُ الْخَبیِثَ مِنَ الطَّیِّبِ » : تا خدا کافر را از مؤمن جدا سازد و آنان را همسان و برابر نکند ( نگا : مائده / 100 و سجده / 18 ) . لام ( لِیَمِیزَ ) متعلّق به فعل مقدّری است که از سیاق کلام مفهوم می‌گردد ، و تقدیر چنین است : فَعَلَ اللهُ ذلِکَ لِیَمیزَ . « فَیَرْکُمَهُ » : تا آن را متراکم کند و روی هم انباشته سازد .‏

سوره أنفال آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ قُل لِلَّذِینَ کَفَرُواْ إِن یَنتَهُواْ یُغَفَرْ لَهُم مَّا قَدْ سَلَفَ وَإِنْ یَعُودُواْ فَقَدْ مَضَتْ سُنَّةُ الأَوَّلِینِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) به کافران بگو : ( درگاه توبه همیشه باز است و ) اگر ( از کفر و عناد ) دست بردارند ، گذشته اعمالشان بخشوده می‌شود ، و اگر هم ( به کفر و ضلال خود ) برگردند ( و به جنگ و ستیزتان برخیزند ) قانون خدا درباره پیشینیان از مدّنظر گذشته است ( و همان قانون هم درباره آنان اجرا می‌گردد . یعنی سزای مشرکان و معاندان و مکذّبان نابودی است و ایشان هم نابود می‌شوند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَلَفَ » : از پیش گذشت . « مَضَتْ » : رفت . جاری شد . « سُنَّةُ » : روش . قانون . « سُنَّةُالأوَّلِینَ » : عادت خدا نسبت به گذشتگان . یعنی یاری مؤمنان و رسوائی و نابودی کافران ( نگا : انبیاء / 105 ، غافر / 51 ) . اضافه ( سُنَّة ) به ( الأوّلینَ ) به خاطر مُلابسه ظاهری میان آن دو تا است والاّ سنّت از آن خدا است‌ ؛ نه دیگران ( نگا : اسراء / 77 ، احزاب / 38 و 62 ، غافر / 85 ) .‏

سوره أنفال آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَ تَکُونَ فِتْنَةٌ وَیَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلّه فَإِنِ انتَهَوْاْ فَإِنَّ اللّهَ بِمَا یَعْمَلُونَ بَصِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و با آنان پیکار کنید تا فتنه‌ای باقی نماند ( و نیروئی نداشته باشند که با آن بتوانند شما را از دینتان برگردانند ) و دین خالصانه از آن خدا گردد ( و مؤمنان جز از خدا نترسند و آزادانه به دستور آئین خویش زیست کنند ) . پس اگر ( از روش نادرست خود ) دست برداشتند ( و اسلام را پذیرفتند ، دست از آنان بدارید ، چرا که ) خدا می‌بیند چیزهائی را که می‌کنند ( و کیفرشان می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِتْنَةٌ » : از دین برگرداندن . بلا و آشوب . « یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلّهِ » : مراد این است که ادیان باطله از میان رود ، و جز دین اسلام بر جای نماند . دین و پرستش همه خاصّ خدا باشد .‏

سوره أنفال آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن تَوَلَّوْاْ فَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَوْلاَکُمْ نِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و اگر پشت کردند ( و به روی‌گردانی خود از حق و آزار مؤمنان ادامه دادند ) بدانید که ( شما تحت سرپرستی خدا قرار دارید و ) خداوند سرپرست شما است و او بهترین سرپرست و بهترین یاور و مددکار است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَوَلَّوْا » : پشت کردند . نپذیرفتند . « الْمَوْلَیا » : سَرور . سرپرست .‏

سوره أنفال آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَیْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ إِن کُنتُمْ آمَنتُمْ بِاللّهِ وَمَا أَنزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا یَوْمَ الْفُرْقَانِ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مسلمانان ! ) بدانید که همه غنائمی را که فراچنگ می‌آورید ، یک پنجم آن متعلّق به خدا و پیغمبر و خویشاوندان ( پیغمبر ) و یتیمان و مستمندان و واماندگان در راه است . ( سهم خدا و رسول به مصالح عامّه‌ای اختصاص دارد که پیغمبر در زمان حیات خود مقرّر می‌دارد یا پیشوای مؤمنان بعد از او معیّن می‌نماید . بقیّه یک پنجم هم صرف افراد مذکور می‌شود . چهار پنجم باقیمانده نیز میان رزمندگان حاضر در صحنه تقسیم می‌گردد . باید به این دستور عمل شود ) اگر به خدا و بدانچه بر بنده خود در روز جدائی ( کفر از ایمان ، یعنی در جنگ بدر ، روز هفدهم ماه رمضان سال دوم هجری ) نازل کردیم ایمان دارید . روزی که دو گروه ( مؤمنان و کافران ) رویاروی شدند ( و با هم جنگیدند ، و گروه اندک مؤمنان ، بر جمع کثیر کافران ، در پرتو مدد الهی پیروز شدند ) و خدا بر هر چیزی توانا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خُمُس‌ » : یک پنجم . « ذِی الْقُرْبی‌ » : خویشاوندان . مراد بنی‌هاشم و بنی عبدالمطّلب است . « یَوْمَ الْفُرْقَانِ » : روز جدائی حق از باطل و ایمان از کفر . مراد روزی است که قرآن در شب آن نازل گردید ( نگا : آل‌عمران / 4 و فرقان / 1 ) و جنگ بدر در سال دوم هجری در آن به وقوع پیوست .‏

سوره أنفال آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ أَنتُم بِالْعُدْوَةِ الدُّنْیَا وَهُم بِالْعُدْوَةِ الْقُصْوَى وَالرَّکْبُ أَسْفَلَ مِنکُمْ وَلَوْ تَوَاعَدتَّمْ لاَخْتَلَفْتُمْ فِی الْمِیعَادِ وَلَکِن لِّیَقْضِیَ اللّهُ أَمْراً کَانَ مَفْعُولاً لِّیَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ عَن بَیِّنَةٍ وَیَحْیَى مَنْ حَیَّ عَن بَیِّنَةٍ وَإِنَّ اللّهَ لَسَمِیعٌ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به یاد آورید ) زمانی را که شما در طرف نزدیکتر ( به مدینه منوّره ) بودید ( و باران فقط در آنجا بارید و زمین را سفت گردانید ) آنان ( یعنی دشمنان ) در طرف دورتر مستقرّ بودند ( و آب در اختیار نداشتند و زمین آنجا سست بود و بارانی هم به خود ندید ، و لذا قدمها بدان فرو می‌رفت ) و کاروان ( قریشیان به سرپرستی ابوسفیان که شما در تعقیب آن بودید ) در مکان پائین‌تری از شما قرار داشت . اگر با همدیگر وعده ( جنگ ) می‌دادید ( قریشیان به خاطر هراس از شما مؤمنان ، و شما مؤمنان به سبب کمی خود و فراوانی دشمنان ) به وعده خود وفا نمی‌کردید ، ولیکن ( بدون وعده قبلی و میل قلبی با یکدیگر رویاروی شدید ) تا خداوند کاری را تحقّق بخشد که می‌بایست انجام گیرد ، و بدین وسیله آنان که گمراه می‌شوند با اتمام حجّت بوده و آنان که راه حق را می‌پذیرند با آگاهی و دلیل آشکار باشد . بیگمان خدا بر هر چیزی توانا است ( و او بود که گروه اندک مسلمانان را پیروز و گروه فراوان کافران را شکست داد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْعُدْوَةِ » : کناره . سمت . طرف . ناحیه . « الدُّنْیَا » : مؤنّث أَدْنی ، نزدیکتر . مراد ناحیه‌ای است که به مدینه نزدیکتر بود . « الْقُصْویا » : مؤنّث أَقصی ، دورتر . « الرَّکْبُ » : کاروان . مراد کاروان ابوسفیان است که در آیه هفتم همین سوره بدان اشاره شده است . « أَسْفَل‌ » : پائین‌تر . مراد مکان پائین‌تری است که در ساحل دریا قرار داشت . « لَوْ تَوَاعَدْتُمْ » : اگر شما و قریشیان به همدیگر وعده جنگ می‌دادید و بر آن توافق می‌کردید . « لِیَهْلِکَ » : تا هلاک شود . مراد از هلاک در اینجا کفر است چون سبب هلاک است . « یَحْیَیا » : زنده شود . مراد از زنده شدن ، ایمان آوردن است . زیرا ایمان آوردن ، از مرگِ کفر زنده‌شدن و زندگی دوباره یافتن است ( نگا : انعام / 122 ) . « بَیِّنَةٍ » : دلیل آشکار . مراد مشاهده کشته‌شدن کفّار و پیروزی آشکار مؤمنان در جنگ بدر است که در پرتو مدد و یاری باری تعالی بود .‏

سوره أنفال آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ یُرِیکَهُمُ اللّهُ فِی مَنَامِکَ قَلِیلاً وَلَوْ أَرَاکَهُمْ کَثِیراً لَّفَشِلْتُمْ وَلَتَنَازَعْتُمْ فِی الأَمْرِ وَلَکِنَّ اللّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن زمان خداوند در خواب دشمنان را به تو اندک نشان داد ، و اگر آنان را زیاد نشان می‌داد ، مسلّماً سست می‌شدید و درباره کار ( جنگیدن و نجنگیدن ) دچار کشمکش می‌گشتید ، ولی خداوند ( شما را از این عجز و اختلاف ) رهائی بخشید ، چرا که او از آنچه ( در میان دلها و ) در اندرون سینه‌ها است باخبر است ( و از روحیه و باطن همگان آگاه است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُرِیکَهُمْ » : آنان را به تو نمود . پیغمبر پیش از درگیری در خواب چنین دید که شماره دشمنان اندک است . مؤمنان از این خواب دل و جرأتی پیدا کردند . والاّ تعداد کافران بیش از هزار نفر بود ، در صورتی که مؤمنان 314 نفر بودند . « سَلَّمَ » : رهائی بخشید . نجات داد .‏

سوره أنفال آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ یُرِیکُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَیْتُمْ فِی أَعْیُنِکُمْ قَلِیلاً وَیُقَلِّلُکُمْ فِی أَعْیُنِهِمْ لِیَقْضِیَ اللّهُ أَمْراً کَانَ مَفْعُولاً وَإِلَى اللّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و در آن زمان خداوند آنان را در نظر شما به هنگام رویاروئی کم جلوه داد ، و شما را نیز در نظر آنان کم جلوه داد ، تا خداوند موضوعی را که می‌بایست تحقّق یابد انجام دهد . ( این اراده خدا بود ) و همه کارها و همه چیزها ( در این جهان ) به فرمان و خواست یزدان برمی‌گردد ( و آنچه او بخواهد می‌شود و بس ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُرِیکُمُوهُمْ . . . قَلِیلاً » : ( کُمْ ) و ( هُمْ ) مفعول اوّل و دوم ( یُری ) و ( قَلیلاً ) حال ( هُمْ ) است .‏

سوره أنفال آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا لَقِیتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُواْ وَاذْکُرُواْ اللّهَ کَثِیراً لَّعَلَّکُمْ تُفْلَحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! هنگامی که با گروهی ( از دشمنان در میدان کارزار ) روبرو شدید ، پایداری نمائید ( و فرار نکنید ) و بسیار خدا را یاد کنید ( و قدرت و عظمت و وفای به عهد او را پیش چشم دارید و به تضرّع و زاریش بخوانید ) تا ( در دنیا ) پیروز و ( در آخرت ) رستگار شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِئَةً » : دسته . گروه . « فَاثْبُتُوا وَ اذْکُرُوا . . . » : دو عامل پیروزی ، یکی پایداری و دومی در همه حال به یاد خدا بودن و ذکر خدا کردن است .‏

سوره أنفال آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَطِیعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ وَاصْبِرُواْ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و از خدا و پیغمبرش اطاعت نمائید و ( در میان خود اختلاف و ) کشمکش مکنید ، ( که اگر کشمکش کنید ) درمانده و ناتوان می‌شوید و شکوه و هیبت شما از میان می‌رود ( و ترس و هراسی از شما نمی‌شود ) . شکیبائی کنید که خدا با شکیبایان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ریح‌ » : باد . در اینجا مراد قوّت و قدرت ، شکّوه و هیبت ، و غلبه و پیروزی است .‏

سوره أنفال آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ وَلاَ تَکُونُواْ کَالَّذِینَ خَرَجُواْ مِن دِیَارِهِم بَطَراً وَرِئَاء النَّاسِ وَیَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللّهِ وَاللّهُ بِمَا یَعْمَلُونَ مُحِیطٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و مانند کسانی ( از قریشیان ) نباشید که بسیار مغرورانه و خودستایانه و برای خودنمائی کردن در برابر مردم ( از شهر مکّه به سوی میدان بدر ) بیرون آمدند و ( با نمایش مال و منال و قدرت و قوّت خود ) مردمان را از راه خدا باز می‌داشتند ( و از دخول آنان به دین اسلام با تمام توان جلوگیری می‌نمودند ) . خداوند از آنچه می‌کردند آگاه است ( و کیفر آنان را خواهد داد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَطَراً » : سرمستی نعمت و قدرت . غرور حاصل از اموال و اولاد و جاه و جلال . فخر . « رِئآءَ » : برای ریا و خودنمائی . واژه‌های ( بَطَراً ) و ( رِئآءَ ) مصدر و مفعول‌له بوده و یا این که حال بشمارند و به جای ( بَطِرینَ ) و ( مُرائینَ ) یعنی سرمستانه و ریاکارانه به کار رفته‌اند . « مُحِیطٌ » : کاملاً آگاه و از هر جهت توانا .‏

سوره أنفال آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ أَعْمَالَهُمْ وَقَالَ لاَ غَالِبَ لَکُمُ الْیَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَإِنِّی جَارٌ لَّکُمْ فَلَمَّا تَرَاءتِ الْفِئَتَانِ نَکَصَ عَلَى عَقِبَیْهِ وَقَالَ إِنِّی بَرِیءٌ مِّنکُمْ إِنِّی أَرَى مَا لاَ تَرَوْنَ إِنِّیَ أَخَافُ اللّهَ وَاللّهُ شَدِیدُ الْعِقَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به یاد آور ) زمانی را که اهریمن ( با وسوسه‌های خود ) اعمالشان را در جلو دیدگانشان می‌آراست و می‌گفت : امروز هیچ کس نمی‌تواند بر شما پیروز شود و من ، هم‌پیمان و یاور شما هستم . امّا هنگامی که دو گروه ( مؤمنان و کافران ) همدیگر را دیدند ( و رویاروی شدند ) بر پاشنه‌های خود چرخید ( و از عهد و پیمان خود دست کشید ) و گفت من از شما بیزار و گریزانم . من چیزی را می‌بینم که شما نمی‌بینید . من از خدا می‌ترسم . چرا که خدا سخت کیفردهنده و مجازات‌کننده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جارٌ » : هم‌پیمان . یاور . « تَرَآءَتْ » : همدیگر را دیدند . « نَکَصَ عَلَیا عَقِبَیْهِ » : به عقب برگشت و گریخت . مراد این است که مکر و کید او باطل شد و از خواستهای خود دست کشید .‏

سوره أنفال آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ یَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ غَرَّ هَؤُلاء دِینُهُمْ وَمَن یَتَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ فَإِنَّ اللّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به یاد آور ) آن زمانی را که منافقان و کسانی که ( ضعیف‌الایمان بودند و ) در دلهایشان بیماری ( کفر و نفاق سَرَک می‌کشید و در غوغا ) بود ، می‌گفتند : اینان را آئینشان مغرور نموده و گول زده است ( این است که چنین آماده رزم و فداکاریند و خویشتن را با دست ما به کشتن می‌دهند . امّا کافران و منافقان و همه مردمان باید بدانند که ) هرکس به خدا پشت بندد ( خدا او را بسنده است و وی را پیروز می‌گرداند و به مقصود می‌رساند ) چرا که خدا مقتدر و توانا است و کارها را بجا و از روی فلسفه انجام می‌دهد ( و حق را بر باطل چیره می‌گرداند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ » : عطف تفسیر است ( نگا : بقره / 10 ) . « غَرَّ » : مغرور کرده است . گول زده است .‏

سوره أنفال آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ تَرَى إِذْ یَتَوَفَّى الَّذِینَ کَفَرُواْ الْمَلآئِکَةُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ وَذُوقُواْ عَذَابَ الْحَرِیقِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ببینی ( ای پیغمبر ! هول و هراس و عذاب و عقابی را که به کافران دست می‌دهد ) بدان گاه که فرشتگان جان کافران را می‌گیرند و سر و صورت و پشت و روی آنان را ( از هر سو ) می‌زنند و ( بدیشان می‌گویند ) : عذاب سوزان ( اعمال بد خود ) را بچشید ، ( از مشاهده این همه درد و رنج و ترس و خوف دچار شگفت خواهی شد و به حال آنان تأسّف خواهی خورد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَتَوفَّیا » : جان می‌گیرند . به قبض روح می‌پردازند ( نگا : نساء / 97 ، انعام / 61 ، محمّد / 27 ، نحل / 28 و 32 ) . « الْحَرِیقِ » : سوزاندن . سوزاننده ( نگا : آل‌عمران / 181 ) .‏

سوره أنفال آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیکُمْ وَأَنَّ اللّهَ لَیْسَ بِظَلاَّمٍ لِّلْعَبِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این به خاطر کارهائی است که از پیش می‌کرده‌اید و می‌فرستاده‌اید و خداوند به بندگان هرگز کمترین ستمی روا نمی‌دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ظَلّام‌ » : صیغه مبالغه در کمیّت است‌ ؛ نه کیفیّت ( نگا : آل‌عمران / 182 ) . به معنی ( ذی ظُلْم‌ ) است ، از قبیل : عَطاّر . تَمّار .‏

سوره أنفال آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ کَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَالَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ کَفَرُواْ بِآیَاتِ اللّهِ فَأَخَذَهُمُ اللّهُ بِذُنُوبِهِمْ إِنَّ اللّهَ قَوِیٌّ شَدِیدُ الْعِقَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( اینان رفتار و کردار زشتی دارند ) همچون رفتار و کردار قوم فرعون و کسانی که پیش از ایشان بودند و آیات ما را ( با وجود روشنی ) تکذیب می‌کردند ، پس خداوند آنان را به ( کیفر ) گناهانشان گرفت ، و خداوند نیرومند و شدیدالعقاب است ( و اعمال ناشایست در گذشته از هر کسی سرزده یا درآینده سرزند ، سرنوشت او همین خواهد بود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دَأْب‌ » : عادت همیشگی . پیشه .‏

سوره أنفال آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ بِأَنَّ اللّهَ لَمْ یَکُ مُغَیِّراً نِّعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلَى قَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ وَأَنَّ اللّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این بدان خاطر است که خداوند هیچ نعمتی را که به گروهی داده است تغییر نمی‌دهد مگر این که آنان حال خود را تغییر دهند ( و دیگر شایستگی نعمت خدا را نداشته باشند و بلکه سزاوار نقمت گردند ) و بیگمان خداوند شنوای ( اقوال و ) آگاه ( از افعال مردمان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ » : این عذاب و کیفر قریشیان . « مَا بِأَنفُسِهِمْ » : رفتار و کردارشان . نیّات و افکارشان .‏

سوره أنفال آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ کَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَالَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ کَذَّبُواْ بآیَاتِ رَبِّهِمْ فَأَهْلَکْنَاهُم بِذُنُوبِهِمْ وَأَغْرَقْنَا آلَ فِرْعَونَ وَکُلٌّ کَانُواْ ظَالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( اینان رفتار و کردار زشتی دارند و در انکار آیات و تکذیب رسالت پیغمبران خدا ، کاروبارشان ) همچون کاروبار قوم فرعون و کسانی است ( از قبیل قوم نوح و عاد و ثمود ) که پیش از ایشان می‌زیستند و آیات پروردگار خود را تکذیب می‌کردند ، پس ما ایشان را به سبب گناهانشان ( با صاعقه‌های جانگداز و بادهای خانمان برانداز و چیزهای دیگر ) نابود کردیم ، و قوم فرعون را در آب غرق نمودیم ، و همه ( این فرقه‌ها به خود ) ستم کردند ( چرا که خویشتن را در معرض عذاب الهی قرار دادند و سعادت سرمدی را به شقاوت ابدی تبدیل کردند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَدَأْبِ ءَالِ فِرْعَوْنَ . . . » : تکرار به خاطر تأکید در تقبیح کار و تشنیع حال و توبیخ کافران بدسگال است .‏

سوره أنفال آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِندَ اللّهِ الَّذِینَ کَفَرُواْ فَهُمْ لاَ یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان بدترین انسانها در پیشگاه یزدان ، کسانی هستند که کافرند و ایمان نمی‌آورند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الدَّوَآبِّ » : جنبندگان ، اعم از انسان و حیوان . در اینجا مراد انسانها است .‏

سوره أنفال آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ عَاهَدتَّ مِنْهُمْ ثُمَّ یَنقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِی کُلِّ مَرَّةٍ وَهُمْ لاَ یَتَّقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که از آنان پیمان گرفته‌ای ( که مشرکان را کمک و یاری نکنند ) ولی آنان هر بار پیمان خود را می‌شکنند و ( از خیانت و نقض عهد ) پرهیز نمی‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِینَ عَاهَدْتَ مِنْهُمْ . . . » : مراد یهودیان بنی‌قُرَیْظه است که پیغمبر از آنان پیمان گرفت که با او نجنگند و مشرکان را یاری ندهند ، ولی ایشان بارها و بارها پیمان‌شکنی کردند و کفّار مکّه را برشوراندند و در جنگ بدر با سلاح یاری دادند . « عَاهَدْتَ مِنْهُمْ » : با برخی از آنان پیمان بستی . از آنان پیمان گرفتی .‏

سوره أنفال آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِمَّا تَثْقَفَنَّهُمْ فِی الْحَرْبِ فَشَرِّدْ بِهِم مَّنْ خَلْفَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر آنان را در ( میدان ) جنگ رویاروی بیابی و بر ایشان پیروز شوی ، آن چنان آنان را در هم بکوب که کسانی که در پشت سر ایشان قرار دارند ( و دوستان و یاران ایشان بشمارند ) پند گیرند ( و پراکنده شوند و عرض‌اندام نکنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَثْقَفَنَّهُمْ » : آنان را دریافتی . بر آنان پیروز شدی . « شَرِّدْ » : پراکنده و پریشان کن . « لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ » : تا این که افراد پشت سر آنان یعنی اعوان و یارانشان عبرت گیرند و جرأت حمله را نداشته باشند .‏

سوره أنفال آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِن قَوْمٍ خِیَانَةً فَانبِذْ إِلَیْهِمْ عَلَى سَوَاء إِنَّ اللّهَ لاَ یُحِبُّ الخَائِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرگاه ( با ظهور نشانه‌هائی ) از خیانت گروهی بیم داشته باشی ( که عهد خود را بشکنند و حمله غافلگیرانه کنند ، تو آنان را آگاه کن و ) همچون ایشان پیمانشان را لغو کن ( و بدون اطّلاع بدانان حمله مکن ، چرا که این کار خلاف مروت و شریعت است و خیانت بشمار است و ) بیگمان خداوند خیانتکاران را دوست نمی‌دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِمَّا » : این واژه مرکّب از ( إِنْ ) شرطیّه و ( ما ) زائده است که برای تأکید بدان افزوده می‌شود . « فَانبِذْ إِلَیْهِمْ » : عهدشان را به سویشان بینداز . یعنی : آنان را بیاگاهان که شما با ایشان دیگر عهد و پیمانی نداری . « عَلَیا سَوَآءٍ » : به طور یکسان و همچون ایشان . آشکارا و بی‌پیرایه .‏

سوره أنفال آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ وَلاَ یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ سَبَقُواْ إِنَّهُمْ لاَ یُعْجِزُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کافران تصوّر نکنند که ( بر قدرت ما ) پیشی گرفته‌اند و ( از قلمرو کیفر ما ) به در رفته‌اند ( و با نجات از دست مرگ در جنگ بدر ، از زیر دست ما خارج شده‌اند ) آنان ( هرگز ما را ) درمانده نمی‌کنند ( و ماجزای خیانت و عذرشان را خواهیم داد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَبَقُوا » : پیشی گرفته‌اند . مراد این است که از عقاب و عذاب خدا پیشی نگرفته‌اند و نجات پیدا نکرده‌اند و خداوند آگاه از آنان و غالب بر ایشان است .‏

سوره أنفال آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدْوَّ اللّهِ وَعَدُوَّکُمْ وَآخَرِینَ مِن دُونِهِمْ لاَ تَعْلَمُونَهُمُ اللّهُ یَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اللّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنتُمْ لاَ تُظْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏برای ( مبارزه با ) آنان تا آنجا که می‌توانید نیروی ( مادی و معنوی ) و ( از جمله ) اسبهای ورزیده آماده سازید ، تا بدان ( آمادگی و ساز و برگ جنگی ) دشمنِ خدا و دشمن خویش را بترسانید ، و کسان دیگری جز آنان را نیز به هراس اندازید که ایشان را نمی‌شناسید و خدا آنان را می‌شناسد . هر آنچه را در راه خدا ( از جمله تجهیزات جنگی و تقویت بنیه دفاعی و نظامی اسلامی ) صرف کنید ، پاداش آن به تمام و کمال به شما داده می‌شود و هیچ گونه ستمی نمی‌بینید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اَعِدُّوا » : تهیّه کنید . آماده سازید . « رِباط‌ » : ریسمانی که چهارپا را با آن می‌بندند . در اینجا مراد پرورش و نگهداری مَرْکبهای جهاد است . « ءَاخَرِینَ » : دیگران . « مِن دُونِهِمْ » : سوای ایشان . غیر از آنان . « یُوَفَّ إِلَیْکُمْ » : پاداش آن به تمام و کمال به شما داده می‌شود . « أَنتُمْ لا تُظْلَمُونَ » : از سوی خدا به شما ظلم نمی‌شود . اگر نیروی کافی برای مقابله با دشمنان فراهم سازید ، از سوی آنان ظلم و ستمی به شما نمی‌شود ، چرا که جرأت آن را نخواهند داشت .‏

سوره أنفال آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن جَنَحُواْ لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر آنان به صلح گرایش نشان دادند ، تو نیز بدان بگرای ( و در پذیرش پیشنهاد صلح تردید و دودلی مکن و شرائط منطقی و عاقلانه و عادلانه را بپذیر ) و بر خدای توکّل نمای که او شنوای ( گفتار و ) آگاه ( از رفتار همگان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن جَنَحُوا . . . » : اگرتمایل به صلح نشان‌دادند . « سَلْم‌ » : صلح .‏

سوره أنفال آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن یُرِیدُواْ أَن یَخْدَعُوکَ فَإِنَّ حَسْبَکَ اللّهُ هُوَ الَّذِیَ أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَبِالْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و اگر بخواهند تو را فریب دهند ( و منظورشان از گرایش به صلح ، مکر و کید باشد ، باکی نداشته باش ، چرا که ) خدا برای تو کافی است . او همان کسی است که تو را با یاری خود و توسّط مؤمنان ( مهاجر و انصار ) تقویت و پشتیبانی کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَسْبَکَ » : کافی و ضامن و مراقب تو است .‏

سوره أنفال آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنفَقْتَ مَا فِی الأَرْضِ جَمِیعاً مَّا أَلَّفَتْ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ وَلَکِنَّ اللّهَ أَلَّفَ بَیْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( خدا بود که عربها را با وجود دشمنانگی شدیدشان در پرتو اسلام دگرگون کرد و ) در میان آنان الفت ایجاد نمود ( و دلهای پر از حقد و کینه آنان را به هم نزدیک و مهربان کرد ، به گونه‌ای که ) اگر همه آنچه در زمین است صرف می‌کردی نمی‌توانستی میان دلهایشان انس و الفت برقرار سازی . ولی خداوند ( با هدایت آنان به ایمان و دوستی و برادری ) میانشان انس و الفت انداخت ، چرا که او عزیز و حکیم است ( و بر هر کاری توانا ، و کارش از روی فلسفه و حکمت انجام می‌پذیرد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلَّفَ » : انس و الفت انداخت . دلهایشان را به هم پیوند داد .‏

سوره أنفال آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ حَسْبُکَ اللّهُ وَمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای پیغمبر ! خدا برای تو و برای مؤمنانی که از تو پیروی کرده‌اند کافی و بسنده است ( و ضامن و مراقب همگی شما است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنْ » : عطف بر ضمیر ( کَ ) و منصوب است .‏

سوره أنفال آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَى الْقِتَالِ إِن یَکُن مِّنکُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ یَغْلِبُواْ مِئَتَیْنِ وَإِن یَکُن مِّنکُم مِّئَةٌ یَغْلِبُواْ أَلْفاً مِّنَ الَّذِینَ کَفَرُواْ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ یَفْقَهُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای پیغمبر ! مؤمنان را به جنگ ( با دشمن برای اعلاء فرمان خدا ) برانگیز . هرگاه بیست نفر شکیبا ( و ورزیده و قویّ‌الایمان ) از شما باشند بر دویست نفر غلبه می‌کنند ، و اگر از شما صد نفر باشند بر هزار نفر از کافران غلبه می‌کنند ، به خاطر این که کافران گروهی هستند که نمی‌فهمند ( برای چه چیزی و چه کسی می‌جنگند ، و اگر کشته شدند سرنوشت خانواده و سرانجام خودشان چه خواهد بود ، و لذا این تاریکی راه و ناآگاهی از هدف و ندانستن نتیجه دنیوی و اخروی مبارزه ، تاب و توانی برای آنان باقی نمی‌گذارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَرِّضْ » : برانگیز . تشویق و تحریک کن . « بِأَنَّهُمْ » : به سبب این که ایشان .‏

سوره أنفال آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ الآنَ خَفَّفَ اللّهُ عَنکُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفاً فَإِن یَکُن مِّنکُم مِّئَةٌ صَابِرَةٌ یَغْلِبُواْ مِئَتَیْنِ وَإِن یَکُن مِّنکُمْ أَلْفٌ یَغْلِبُواْ أَلْفَیْنِ بِإِذْنِ اللّهِ وَاللّهُ مَعَ الصَّابِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هم اینک خداوند برای شما تخفیف قائل شد و دید در شما ضعفی است ( و تازه‌کار و ناآزموده می‌باشید ، در این حال ) اگر از شما صد نفر شکیبا باشند ، بر دویست نفر غلبه می‌کنند ، و اگر هزار نفر باشند بر دو هزار نفر - با مدد و یاری الهی‌ - پیروز می‌شوند ، و ( در هر حال فراموش نکنید که ) خدا با شکیبایان است ( و یاری و مدد او تنها شامل ایشان است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَإِن یَکُن مِّنکُم مِّاْئَةٌ صَابِرَةٌ . . . » : دو حکم مذکور در دو آیه ، مربوط به دو گروه مختلف و در شرائط متفاوت است . هنگامی که مسلمانان قویّ‌الایمان باشند ، می‌توانند کافران بیشماری را درهم شکنند ، و هنگامی که مسلمانان گرفتار ضعف و سستی عقیده شوند می‌توانند بر کافران کمتری پیروز گردند . آیه 65 دالّ بر عزیمت و اراده است و آیه 66 دالّ بر رخصت و اجازه .‏

سوره أنفال آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ مَا کَانَ لِنَبِیٍّ أَن یَکُونَ لَهُ أَسْرَى حَتَّى یُثْخِنَ فِی الأَرْضِ تُرِیدُونَ عَرَضَ الدُّنْیَا وَاللّهُ یُرِیدُ الآخِرَةَ وَاللّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هیچ پیغمبری حق ندارد که اسیران جنگی داشته باشد . مگر آن گاه که کاملاً بر دشمن پیروز گردد و بر منطقه سیطره و قدرت یابد ( در غیر این صورت باید با ضربات قاطع و کوبنده و پیاپی ، نیروی دشمن را از کار بیندازد . امّا به محض حصول اطمینان از پیروزی خود و شکست دشمن دست از کشتار بردارد و به اسیرکردن قناعت کند . ای مؤمنان ! ) شما ( تنها به فکر جنبه‌های مادی هستید و ) متاع ناپایدار دنیا را می‌خواهید ، در صورتی که خداوند سرای ( جاویدان ) آخرت ( و سعادت همیشگی ) را ( برای شما ) می‌خواهد ، و خداوند عزیز و حکیم است ( و این است که کارهایش سراسر از روی حکمت و تدبیر ، و متوجّه عزّت و پیروزی است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَسْری‌ » : جمع اسیر ، محبوسان . « یُثْخِنَ » : از مصدر ( إِثْخان ) به معنی غلظت و شدّت به کاربردن و مبالغه در مجروح کردن و ضعیف نمودن دشمن است ( نگا : محمّد / 4 ) در اینجا مراد درهم کوبیدن دشمن و کشتار آنان است تا آن گاه که غلبه و پیروزی مسلّم شود و سپاه ایشان تارومار گردد . « عَرَض‌ » : حطام دنیا . کالای ناپایدار و نعمت زودگذر جهان .‏

سوره أنفال آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ لَّوْلاَ کِتَابٌ مِّنَ اللّهِ سَبَقَ لَمَسَّکُمْ فِیمَا أَخَذْتُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر حکم سابق خدا نبود ( که بدون ابلاغ امّتی را کیفر ندهد ، و مخطّیِ در اجتهاد ، مجازات نگردد ) عذاب بزرگی در مقابل چیزی که ( به عنوان فدیه اسیران گرفته‌اید و شتابی که ورزیده‌اید ) به شما می‌رسید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کِتَابٌ » : حکم . فرمان . مراد کیفر ندادن بدون ابلاغ قبلی است ( نگا : اسراء / 15 ) ، عذاب سخت و توان فرسا ندادن مسلمانان در زمان حیات پیغمبر و استغفارشان از گناهان ( نگا : انفال / 33 ) ، و عدم مجازاتِ مجتهدِ مخطّی در اجتهاد خود ( نگا : تفسیرالمنتخب ، و صفوة‌التفاسیر ) .‏

سوره أنفال آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ فَکُلُواْ مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلاَلاً طَیِّباً وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اکنون از آن چیزی که ( از فدیه اسیران ) فراچنگ آورده‌اید حلال و پاکیزه بخورید و ( دغدغه‌ای به خود راه ندهید ، و در همه کارهایتان ) از خدا بترسید . بیگمان یزدان ( سبحان نسبت به بندگانی که به درگاه او برگردند ) بسیار آمرزنده و مهربان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِمَّا غَنِمْتُمْ » : مراد مطلق غنیمت ، یا فدیه اسیران است . « حَلالاً طَیِّباً » : مراد مباح و آزاد است . حال اوّل و دوم ( ما ) ، یا صفت مصدر محذوف ( أَکلاً ) بوده و برای تأکید ذکر شده‌اند .‏

سوره أنفال آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّمَن فِی أَیْدِیکُم مِّنَ الأَسْرَى إِن یَعْلَمِ اللّهُ فِی قُلُوبِکُمْ خَیْراً یُؤْتِکُمْ خَیْراً مِّمَّا أُخِذَ مِنکُمْ وَیَغْفِرْ لَکُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای پیغمبر ! به اسیرانی که در دست شما هستند بگو : اگر خداوند در دلهایتان خیری ( همچون ایمان و اخلاص و صدق در اسلام آوردنتان ) سراغ یابد ( و بداند که دارای نیّت پاک و راستینی هستید ، در دنیا و آخرت ) بهتر از آنچه از شما دریافت شده است به شما عطاء می‌کند و شما را می‌بخشد ( و شرک و سیّئات شما را نادیده می‌گیرد ) و خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَیْراً » : واژه اوّل صفت مشبّهه و مراد از آن ایمان راستین و صدق در پذیرش اسلام است . واژه دوم ، اسم تفضیل و مراد از آن بهتر از چیزی است که مؤمنان از کافران دریافت داشته‌اند .‏

سوره أنفال آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن یُرِیدُواْ خِیَانَتَکَ فَقَدْ خَانُواْ اللّهَ مِن قَبْلُ فَأَمْکَنَ مِنْهُمْ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) اگر ( مشرکان با اظهار ایمان ) بخواهند به تو خیانت کنند ( موضوع تازه‌ای نیست و باکی نداشته باش ، چرا که ) آنان پیش از این ( نیز با اتخاذ شرکاء و انداد برای خدا و کفران نعمتِ الله ) به خدا خیانت کرده‌اند و خداوند ( در قبال آن شما را ) بر آنان پیروز کرده است ( هرچند شما ضعیف بودید و ایشان نیرومند بودند ) و خداوند آگاه ( از احوال و افکار همگان است و ) حکیم است ( و کارها را برابر حکمت و فلسفه‌ای که خود می‌داند می‌گرداند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْکَنَ مِنْهُمْ » : شما را بر آنان چیره کرد و ایشان را مقهورتان نمود . گویند : ( أَمْکَنَ اللهُ أوْلِیَآءَهُ مِنْ أَعْدَآئِهِ ) خداوند دوستانش را بر دشمنانش پیروز گرداند .‏

سوره أنفال آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَالَّذِینَ آوَواْ وَّنَصَرُواْ أُوْلَئِکَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ وَالَّذِینَ آمَنُواْ وَلَمْ یُهَاجِرُواْ مَا لَکُم مِّن وَلاَیَتِهِم مِّن شَیْءٍ حَتَّى یُهَاجِرُواْ وَإِنِ اسْتَنصَرُوکُمْ فِی الدِّینِ فَعَلَیْکُمُ النَّصْرُ إِلاَّ عَلَى قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُم مِّیثَاقٌ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان کسانی که ایمان آورده‌اند و ( از خانه و کاشانه خویش ) مهاجرت کرده‌اند و با جان و مال خود در راه خدا ( به تلاش ایستاده‌اند و ) جهاد نموده‌اند ( و لقب مهاجرین را برازنده خود گردانده‌اند ) ، و کسانی که ( مهاجرین را در منزل و مأوای خود ) پناه داده‌اند و ( ایشان را با جان و مال ) یاری نموده‌اند ( و از سوی خدا و پیغمبر لقب انصار دریافت داشته‌اند ، ) برخی از آنان یاران برخی دیگرند ( و مسؤول و متعهّد در برابر یکدیگرند ) و امّا کسانی که ایمان آورده‌اند ولیکن مهاجرت ننموده‌اند ( و با وجود توانائی به جامعه نوین شما در مدینه نپیوسته‌اند ، هیچ گونه تعهّد و مسؤولیّت و ) ولایتی در برابر آنان ندارید تا آن گاه که مهاجرت می‌کنند . اگر ( چنین مؤمنان غیرمهاجری از دست ظلم و جور دیگران ) به سبب دینشان از شما کمک و یاری خواستند ، کمک و یاری بر شما واجب است ، مگر زمانی که مخالفان آنان گروهی باشند که میان شما و ایشان پیمان ( ترک مخاصمه ) باشد . ( در این صورت رعایت عهد و پیمان ، از رعایت حال چنین مؤمنان بی‌حالی لازم‌تر است . به هر حال ) خداوند می‌بیند آنچه را که می‌کنید ( پس مواظب حال همدیگر و حفظ حدود و عهود باشید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَاوَوْا » : منزل و مأوی دادند . پناه دادند . « وَلایَة‌ » : نصرت . مدد و یاری ( نگا : کهف / 44 ) . « إِسْتَنصَرُوکُمْ فِی الدِّینِ » : از شما کمک و یاری خواستند تا دین خود را حفظ کنند و خویشتن را از شکنجه و آزاری برهانند که به سبب داشتن دین و ایمان ، متوجّه آنان می‌گردد . « میثاق » : مراد پیمان ترک مخاصمه است .‏

سوره أنفال آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذینَ کَفَرُواْ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ إِلاَّ تَفْعَلُوهُ تَکُن فِتْنَةٌ فِی الأَرْضِ وَفَسَادٌ کَبِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانی که کافرند ، برخی یاران برخی دیگرند ( و در جانبداری از باطل و بدسگالی با مؤمنان همرأی و همسنگرند . پس ایشان را به دوستی نگیرید و در حفظ عهد و پیمان بکوشید ) که اگر چنین نکنید فتنه و فساد عظیمی در زمین روی می‌دهد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلاّ تَفْعَلُوهُ » : اگر آن را انجام ندهید . ضمیر ( هُ ) به میثاق یا حفظ آن و یا نصر مذکور در آیه قبلی برمی‌گردد .‏

سوره أنفال آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَالَّذِینَ آوَواْ وَّنَصَرُواْ أُولَئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً لَّهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان کسانی که ایمان آورده‌اند و مهاجرت کرده‌اند و در راه خدا جهاد نموده‌اند ، و همچنین کسانی که پناه داده‌اند و یاری کرده‌اند ، ( هر دو گروه ) آنان حقیقه مؤمن و باایمانند ( و شایسته واژه مهاجر و انصارند و تار و پود جاودانه پرچم اسلامند و ) برای آنان آمرزش ( گناهان از سوی یزدان منان ) و روزی شایسته ( در بهشت جاویدان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ هَاجَرُوا . . . » : آیات پیشین متضمّن تعهّد و مسؤولیّت و یاری مؤمنان با همدیگر است ، و این آیه بیانگر ستایش و بزرگداشت آنان و مقام و منزلت ایشان است . « رِزْقٌ کَرِیمٌ » : ( نگا : انفال / 4 ) .‏

سوره أنفال آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ آمَنُواْ مِن بَعْدُ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ مَعَکُمْ فَأُوْلَئِکَ مِنکُمْ وَأُوْلُواْ الأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِی کِتَابِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانی که پس از ( نزول این آیات ) ایمان آورده‌اند و مهاجرت کرده‌اند و با شما ( ای مهاجران و انصار ) جهاد نموده‌اند ، آنان از زمره شما هستند و ( از حقوق و مدد و یاری شما برخوردار می‌گردند . این ولایت ایمانی بود ، و امّا ولایت خویشاوندی علاوه بر این میان افرادی موجود است و ) کسانی که با یکدیگر خویشاوندند برخی برای برخی دیگر سزاوارترند ( و حقوق آنان ) در کتاب خدا ( بیان شده است و حکم خدا بر آن رفته است و ) بیگمان خداوند آگاه از هر چیزی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُوْلُوالأرْحَامِ‌ » : اقرباء . خویشاوندان . « أوْلَیا » : سزاوارتر . « کِتَابِ اللهِ » : کتاب خدا قرآن . حکم و فرمان خدا ( نگا : انفال‌ / 68 ) .‏

تفسیر نور: سوره توبه

تفسیر نور:
سوره توبة آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ بَرَاءةٌ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِینَ عَاهَدتُّم مِّنَ الْمُشْرِکِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این ، اعلام ) بیزاری خداوند و پیغمبرش از مشرکانی است که شما ( مؤمنان توسّط فرستاده خدا ، فرمانده کلّ قوا ) با آنان پیمان بسته‌اید ( و ایشان آن را به دلخواه شکسته‌اند و به دشمنان اسلام پیوسته‌اند . به آنان چهار ماه فرصت داده می‌شود که در این فاصله یا به اسلام بگروند ، یا سرزمین عربستان را ترک کنند ، و یا این که آماده نبرد با مسلمانان شوند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَرَآءَةٌ » : بیزاری . مراد اعلام مقاطعه و ترک معاهده است . این سوره را ( بَرَاءَة ) نامگذاری کرده‌اند به خاطر این که آغاز آن بدین واژه است . توبه هم گفته‌اند چون از توبه زیاد سخن رفته است ( نگا : آیه 117 به بعد ) . فاضحه نیز نامیده‌اند چرا که منافقان را رسوا نموده است ( نگا : آیه 49 به بعد ) . از آنجا که این سوره با بیزاری و خشم خدا از مشرکان آغاز شده است و در آن از اجازه جنگ با ایشان سخن رفته است ( نگا : آیه 5 و 28 ) عبارت « بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ » که نشانه صلح و دوستی و بیانگر رحمانیّت و رحیمیّت خدا است در ابتدای آن نیامده است . ( بَرَآءَة ) خبر مبتدای محذوف و تقدیر چنین است : ( هذِهِ بَرَآءَةٌ ) . یا مبتدا است و خبر آن ( إِلَی الَّذِینَ عَاهَدْتُمْ ) . در این صورت مثل این است که بگوئیم : مِن فُلانٍ إِلی فُلانٍ .‏

سوره توبة آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ فَسِیحُواْ فِی الأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَاعْلَمُواْ أَنَّکُمْ غَیْرُ مُعْجِزِی اللّهِ وَأَنَّ اللّهَ مُخْزِی الْکَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس ( ای مؤمنان ! به کافران بگوئید : ) آزادانه چهار ماه در زمین بگردید ( و از آغاز عید قربان سال نهم هجری ، یعنی روز دهم ذی‌الحجّه همان سال ، تا روز دهم ماه ربیع‌الآخر ق . سال بعدی ، یعنی سال دهم هجری ، به هر کجا که می‌خواهید بروید و بگردید ) و بدانید که شما ( در همه حال و همه آن ، مغلوب قدرت خدائید و از دست او نجات پیدا نمی‌کنید و ) هرگز نمی‌توانید خدا را درمانده کنید ، و بیگمان خداوند کافران را خوار و رسوا می‌سازد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سِیحُوا » : بگردید . از مصدر سیاحت ، به معنی جریان آزاد آب است و در اینجا مراد سیر و سیاحت اختیاری است . « مُخْزِی‌ » : خوارکننده . رسواکننده .‏

سوره توبة آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَذَانٌ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ یَوْمَ الْحَجِّ الأَکْبَرِ أَنَّ اللّهَ بَرِیءٌ مِّنَ الْمُشْرِکِینَ وَرَسُولُهُ فَإِن تُبْتُمْ فَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ وَإِن تَوَلَّیْتُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّکُمْ غَیْرُ مُعْجِزِی اللّهِ وَبَشِّرِ الَّذِینَ کَفَرُواْ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این اعلامی است از سوی خدا و پیغمبرش به همه مردم ( که در اجتماع سالانه ایشان در مکّه ) در روز بزرگترین حجّ ( یعنی عید قربان ، توسّط امیر مؤمنان علی‌بن ابیطالب و به امیرالحاجی ابوبکر صدیق ، بر همگان خوانده می‌شود ) که خدا و پیغمبرش از مشرکان بیزارند و ( عهد و پیمان کافران خائن را ارج نمی‌گذارند . پس ای مشرکانِ عهدشکن بدانید که ) اگر توبه کردید ( و از شرک قائل‌شدن برای خدا برگشتید ) این برای شما بهتر است ، و اگر سرپیچی کردید ( و بر کفر و شرک خود ماندگار ماندید ) بدانید که شما نمی‌توانید خدای را درمانده دارید و ( خویشتن را از قلمرو قدرت و فرماندهی او بیرون سازید . ای پیغمبر ! همه ) کافران را به عذاب عظیم و سخت دردناکی مژده بده .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَذَانٌ » : اعلام . آگهی . « یَوْمَ الْحَجِّ الأکْبَرِ » : روز بزرگترین حجّ . مراد روز عید قربان است که مهمترین مناسک حجّ در آن انجام می‌پذیرد و در واقع قسمت اصلی اعمال آن به پایان می‌رسد . در مقابل حجّ اکبر ، حجّ اصغر است که عُمره نام دارد و در آن وقوف در عرفات انجام نمی‌گیرد .‏

سوره توبة آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ إِلاَّ الَّذِینَ عَاهَدتُّم مِّنَ الْمُشْرِکِینَ ثُمَّ لَمْ یَنقُصُوکُمْ شَیْئاً وَلَمْ یُظَاهِرُواْ عَلَیْکُمْ أَحَداً فَأَتِمُّواْ إِلَیْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلَى مُدَّتِهِمْ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امّا کسانی که از مشرکان با آنان پیمان بسته‌اید و ایشان چیزی از آن فروگذار نکرده‌اند ( و پیمان را کاملاً رعایت نموده‌اند ) و از کسی بر ضدّ شما پشتیبانی نکرده ( و او را یاری نداده‌اند ) ، پیمان آنان را تا پایان مدّت زمانی که تعیین کرده‌اند محترم شمارید و بدان وفا کنید . بیگمان خداوند پرهیزگاران ( وفاکننده به عهد ) را دوست می‌دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَمْ یَنقُصُوکُمْ شَیْئاً » : چیزی از شروط پیمان شما را نکاسته‌اند و نقض ننموده‌اند . « لَمْ یُظَاهِرُوا » : پشتیبانی و یاری نکرده‌اند .‏

سوره توبة آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِذَا انسَلَخَ الأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُواْ الْمُشْرِکِینَ حَیْثُ وَجَدتُّمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ وَاقْعُدُواْ لَهُمْ کُلَّ مَرْصَدٍ فَإِن تَابُواْ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ وَآتَوُاْ الزَّکَاةَ فَخَلُّواْ سَبِیلَهُمْ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که ماههای حرام ( که مدّت چهار ماهه امان است ) پایان گرفت ، مشرکان ( عهدشکن ) را هرکجا بیابید بکشید و بگیرید و محاصره کنید و در همه کمینگاهها برای ( به دام انداختن ) آنان بنشینید . اگر توبه کردند و ( از کفر برگشتند و به اسلام گرویدند و برای نشان دادن آن ) نماز خواندند و زکات دادند ، ( دیگر از زمره شمایند و ایشان را رها سازید و ) راه را بر آنان باز گذارید . بیگمان خداوند دارای مغفرت فراوان ( برای توبه‌کنندگان از گناهان ، ) و رحمت گسترده ( برای همه بندگان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إنسَلَخَ » : به پایان رسید . گذشت . « الأَشْهُرُ الْحُرُمُ » : ماههای حرام که عبارتند از : ذیقعده ، ذیحجّه ، محرم ، رجب . « أحْصُرُوهُمْ » : در قلعه‌ها و دژها و مکانهائی که خود را در آنها پنهان می‌کنند ، ایشان را محاصره کنید و دوروبرشان را بگیرید . « مَرْصَدٍ » : کمینگاه . « خَلُّوا » : رها کنید . آزاد سازید .‏

سوره توبة آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنْ أَحَدٌ مِّنَ الْمُشْرِکِینَ اسْتَجَارَکَ فَأَجِرْهُ حَتَّى یَسْمَعَ کَلاَمَ اللّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) اگر یکی از مشرکان ( و کافرانی که به شما دستور جنگ با آنان داده شده است ) از تو پناهندگی طلبید ، او را پناه بده تا کلام خدا ( یعنی آیات قرآن ) را بشنود ( و از دین آگاه شود و راجع بدان بیندیشد . اگر آئین اسلام را پذیرفت ، از زمره شما است ، و اگر اسلام را نپذیرفت ) پس از آن او را به محلّ امن ( و مأوی و منزل قوم ) خودش برسان ( تا از خطرات راه برهد و بدون هیچ گونه اذیّت و آزاری به میان اهل و عیال خویشتن رود ) . این ( پناه دادن ) بدان خاطر است که مشرکان مردمان نادان ( و ناآگاه از حقیقت اسلام ) هستند ( و چه بسا در پرتو آشنائی با اسلام ، نور ایمان در دلهایشان روشن گردد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِسْتَجارَکَ » : از تو پناه خواست . « أَجِرْهُ » : پناهش بده . « مَأْمَنَهُ » : محلّ امن و امان خود . یعنی سرزمین قوم و قبیله و منزل او که سرپناه اهل و عیال خودش می‌باشد . « ذلِکَ » : این فرمانِ به پناهندگی ، یا این پناهندگی .‏

سوره توبة آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ کَیْفَ یَکُونُ لِلْمُشْرِکِینَ عَهْدٌ عِندَ اللّهِ وَعِندَ رَسُولِهِ إِلاَّ الَّذِینَ عَاهَدتُّمْ عِندَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ فَمَا اسْتَقَامُواْ لَکُمْ فَاسْتَقِیمُواْ لَهُمْ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چگونه برای مشرکانی ( که بارها پیمان خود را شکسته‌اند ) در پیش خدا و پیغمبرش عهد و پیمانی محترم شمرده می‌شود ؟ مگر عهد و پیمان کسانی ( از قبائل عرب ) که در کنار مسجدالحرام با ایشان پیمان بستید ( و آنان بر پیمان خود ماندگار ماندند ) . مادام که ایشان در برابر شما راست و وفادار باشند ، شما نیز نسبت بدیشان راست و وفادار باشید و عهد خود را نگاه دارید . بیگمان خداوند پرهیزگاران ( وفاکننده به عهد و پیمان ) را دوست می‌دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَیْفَ یَکُونُ . . . » : استفهام انکاری است . یعنی نخواهد بود . « فَمَااسْتَقامُوا » : پس مادام که بر جاده راستی و درستی ماندگار شدند .‏

سوره توبة آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ کَیْفَ وَإِن یَظْهَرُوا عَلَیْکُمْ لاَ یَرْقُبُواْ فِیکُمْ إِلاًّ وَلاَ ذِمَّةً یُرْضُونَکُم بِأَفْوَاهِهِمْ وَتَأْبَى قُلُوبُهُمْ وَأَکْثَرُهُمْ فَاسِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چگونه ( عهد و پیمان با شما را مراعات می‌دارند ؟ هرگز ! بلکه ) اگر بر شما پیروز شوند ، نه خویشاوندی را در نظر می‌گیرند و نه عهدی را مراعات می‌دارند ( و در نابودی شما همه توان خود را به کار می‌گیرند . اگر پیروزی با شما باشد ) آنان با سخنان ( زیبا و شیرین ) خود شما را راضی و خوشنود می‌دارند ، ولی دلهایشان ( با زبانهایشان هم‌آوا نیست و اندرونشان از کینه شما لبریز است و از اذعان و اقرار بدانچه می‌گویند ) ابا دارد . بیشتر آنان نافرمانبردارند ( و عهد و پیمان را نگاه نمی‌دارند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن یَظْهَرُوا . . . » : اگر پیروز و چیره شوند . « لا یَرْقُبُوا » : مراعات نمی‌دارند . مواظبت نمی‌کنند . « إِلاّ » : قرابت و خویشاوندی . « ذِمَّةً » : عهد و پیمان . « تَأبَیا » : سر باز می‌زند . خودداری می‌کند . « فَاسِقُونَ » : افراد نافرمانبردار و دررونده از پذیرش دستور خدا .‏

سوره توبة آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ اشْتَرَوْاْ بِآیَاتِ اللّهِ ثَمَناً قَلِیلاً فَصَدُّواْ عَن سَبِیلِهِ إِنَّهُمْ سَاء مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان آیات ( خواندنیِ قرآن و دیدنیِ جهان ) خدا را به بهای اندک ( کالا و متاع دنیوی ) فروخته‌اند و از راه خدا بازمانده‌اند و دیگران را نیز از آن بازداشته‌اند . آنان کار بسیار بدی کرده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِشْتَرَوْا » : فروخته‌اند . معاوضه کرده‌اند ( نگا : بقره / 41 ، 79 ، 174 ، آل‌عمران / 77 ، 187 ، 199 ، مائده / 44 ، 106 ) . « صَدُّوا » : باز ماندند و به دور افتادند . بازداشتند و به دور نگاه داشتند . این فعل ذو وَجْهَیْن است و در اینجا می‌تواند هم لازم باشد و هم متعدّی .‏

سوره توبة آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ لاَ یَرْقُبُونَ فِی مُؤْمِنٍ إِلاًّ وَلاَ ذِمَّةً وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُعْتَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان ( نه تنها درباره شما ، بلکه ) درباره هیچ فرد باایمانی رعایت خویشاوندی و پیمان را نمی‌کنند و ایشان تجاوزپیشه‌اند ( و عهدشکنی و تعدّی ، بیماری مزمنی برای آنان گشته است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَرْقُبُونَ فِی مُؤْمِنٍ . . . » : آیه 8 درباره پیغمبر و یاران است و این آیه درباره همه مؤمنان موحّد است . چرا که در اوّلی واژه ( فیکُمْ ) و در این آیه ( مُؤْمِنٍ ) به صورت نکره آمده است .‏

سوره توبة آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِن تَابُواْ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ وَآتَوُاْ الزَّکَاةَ فَإِخْوَانُکُمْ فِی الدِّینِ وَنُفَصِّلُ الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر آنان ( از کفر ) توبه کردند و ( احکام اسلام را مراعات داشتند ، و از جمله ) نماز را خواندند و زکات دادند ( دست از آنان بدارید ، چرا که ) در این صورت برادران دینی شما هستند ( و سزاوار همان چیزهائی بوده که شما سزاوارید ، و همان چیزهائی که بر شما واجب است ، بر آنان هم واجب است ) . ما آیات خود را برای اهل دانش و معرفت بیان می‌کنیم و شرح می‌دهیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُفَصِّلُ » : شرح می‌دهیم . بیان می‌داریم . « لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ » : برای کسانی که آگاهند و اهل فهم و شعورند . این جمله انسان را به تدبّر و تأمّل می‌خواند .‏

سوره توبة آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن نَّکَثُواْ أَیْمَانَهُم مِّن بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُواْ فِی دِینِکُمْ فَقَاتِلُواْ أَئِمَّةَ الْکُفْرِ إِنَّهُمْ لاَ أَیْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَنتَهُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و اگر پیمانهائی را که بسته‌اند و مؤکّد نموده‌اند شکستند ، و آئین شما را مورد طعن و تمسخر قرار دادند ( اینان سردستگان کفر و ضلالند و ) با سردستگان کفر و ضلال بجنگید ، چرا که پیمانهای ایشان کمترین ارزشی ندارد . شاید ( در پرتو بازبودن درگاه توبه خدا و شدّت عمل شما ، پشیمان شوند و ) دست بردارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَکَثُوا » : نقض کردند . به هم زدند . « أَیْمَان‌ » : جمع یمین ، سوگندها . « مِن بَعْدِ عَهْدِهِمْ » : پس از پیمان بستن و به سوگندهای بزرگ استوار داشتن ایشان . « أَئِمَّةَالْکُفْرِ » : مراد پیشوایان کفر و ضلال ایشان از قبیل ابوسفیان و حرث‌بن هشام است . یا مراد خود این افراد است که خویشتن را سران و متقدّمان در این کار می‌دانستند . به هر حال این عبارت پیروان سردستگان کفر و ضلال را نیز شامل می‌شود .‏

سوره توبة آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ أَلاَ تُقَاتِلُونَ قَوْماً نَّکَثُواْ أَیْمَانَهُمْ وَهَمُّواْ بِإِخْرَاجِ الرَّسُولِ وَهُم بَدَؤُوکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ أَتَخْشَوْنَهُمْ فَاللّهُ أَحَقُّ أَن تَخْشَوْهُ إِن کُنتُم مُّؤُمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا با مردمانی نمی‌جنگید که پیمانهای خود را ( مکرّراً ) شکسته‌اند و ( قبلاً نیز ایشان بودند که ) تصمیم به اخراج پیغمبر ( از مکّه ) گرفته‌اند و ( هم ایشان بودند که ) نخستین بار ( اذیّت و آزار و تجاوز و تعدّی به جان و مال ) شما را آغاز کرده‌اند ؟ آیا از ایشان می‌ترسید ( و به جنگ آنان نمی‌روید ؟ ) . در صورتی که سزاوارتر آن است که از خدا بترسید ( و از کیفر نافرمانی او بهراسید ) اگر واقعاً ایمان دارید ( و مؤمنان راستین هستید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلا تُقَاتِلُونَ ؟ » : آیا نمی‌جنگید ؟ استفهام انکاری است ، یعنی باید که بجنگید . « هَمُّوا » : قصد کردند . در اینجا به معنی عزم را جزم کردند و تصمیم قاطعانه گرفتند ( نگا : توبه / 74 ) . « بَدَءُوکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ » : آنان بار اوّل به اذیّت و آزارتان در مکّه پرداختند ( نگا : انفال / 30 ) و تصمیم به شکنجه دیگر مسلمانان گرفتند ( نگا : نساء / 75 ) . « أَحَقّ » : درخورتر و سزاوارتر .‏

سوره توبة آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ قَاتِلُوهُمْ یُعَذِّبْهُمُ اللّهُ بِأَیْدِیکُمْ وَیُخْزِهِمْ وَیَنصُرْکُمْ عَلَیْهِمْ وَیَشْفِ صُدُورَ قَوْمٍ مُّؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مؤمنان ! ) با آن کافران بجنگید تا خدا آنان را با دست شما عذاب کند و خوارشان دارد و شما را بر ایشان پیروز گرداند و ( با فتح و پیروزی مؤمنان بر کافران ) سینه‌های اهل ایمان را شفا بخشد ( و بر دلهای زخمی ایشان مرهم نهد و درد دیرینه اذیّت و آزار کفّار را از درون آنان بزداید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَوْمٍ مُّؤْمِنِینَ » : مراد مؤمنانی است که نتوانسته بودند از مکّه مهاجرت کنند ، و همچنین مسلمانانی مورد نظر است که مشرکانی چون قوم خُزاعه درباره آنان غدر کردند و مکر و کید نمودند .‏

سوره توبة آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ وَیُذْهِبْ غَیْظَ قُلُوبِهِمْ وَیَتُوبُ اللّهُ عَلَى مَن یَشَاءُ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کینه را از دلهایشان بردارد ( و شادی پیروزی را جایگزین آن گرداند . همه باید بدانند که ) خداوند توبه هر کس را بخواهد ( و شایسته‌اش بداند ) می‌پذیرد ( و لذا کافران می‌توانند تا دیر نشده است از کفر دست بکشند و به سوی خدا برگردند و اسلام را بپذیرند ) . خداوند آگاه ( از کار و بار بندگان ، و در قانونگذاری‌ها ) دارای حکمت فراوان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَیْظَ » : خشم و کینه فراوان . در اینجا بیشتر مراد خشم و کینه نهان در دل مؤمنان عاجز و ناتوان است ( نگا : نساء / 75 ) .‏

سوره توبة آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تُتْرَکُواْ وَلَمَّا یَعْلَمِ اللّهُ الَّذِینَ جَاهَدُواْ مِنکُمْ وَلَمْ یَتَّخِذُواْ مِن دُونِ اللّهِ وَلاَ رَسُولِهِ وَلاَ الْمُؤْمِنِینَ وَلِیجَةً وَاللّهُ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا گمان می‌برید که به حال خود رها می‌شوید ( و مورد آزمایش به وسیله جهاد و غیره قرار نمی‌گیرید ) و خداوند به مردم نمی‌شناساند کسانی از شما را که به جهاد برخاسته‌اند و بغیر از خدا و پیغمبر و مؤمنان ، دوست نزدیکی و محرم‌اسراری برای خود نگرفته‌اند ؟ خداوند از همه اعمالتان آگاه است ( و پاداش رفتار و کردارتان را به تمام و کمال می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَمَّا یَعْلَمِ اللهُ . . . » : مراد این است که علم غیبی خدا به علم عینی تبدیل شود و آنچه در پس‌پرده غیب نهان بود برای مردم به صحنه ظهور برسد و آشکار گردد ( نگا : بقره / 143 ) . به عبارت دیگر ، نفی علم به معنی نفی معلوم است ، و عبارت فوق به جای این که ( هنوز خدا ندانسته باشد ) معنی شود ، به ( هنوز تحقّق نیافته و معلوم نشده باشد ) معنی می‌گردد . « وَلیجَةً » : محرم اسرار . بیگانه‌ای که به عنوان دوست صمیمی برگزیده شود . در اینجا مراد دوست ناباب و دغلی است که از مشرکان و منافقان انتخاب و بر اسرار مسلمانان آگاه می‌شود .‏

سوره توبة آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ مَا کَانَ لِلْمُشْرِکِینَ أَن یَعْمُرُواْ مَسَاجِدَ الله شَاهِدِینَ عَلَى أَنفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ أُوْلَئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ وَفِی النَّارِ هُمْ خَالِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مشرکانی که به کفر خویش گواهی می‌دهند حق ندارند مساجد خدا را ( با عبادت یا تعمیر و تنظیف و خدمت ) آباد کنند . آنان اعمالشان هدر و تباه است ( و اجر و مزدی به کارهایشان تعلّق نمی‌گیرد ) و جاودانه در آتش دوزخ ماندگار می‌مانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا کَانَ لِلْمُشْرِکینَ » : مشرکان را نسزد و نرسد . « أَن یَعْمُرُوا » : مراد آباد کردن مادی یا معنوی است . یعنی مشرکان نه حق شرکت در تعمیر و بنای مساجد را دارند و نه حق شرکت در اجتماع و عبادت در آنها را . البتّه کمک مالی یا بدنی آنان در ساختمان مساجد بلامانع است اگر زیان سیاسی یا دینی در آن نباشد ( نگا : تفسیرالمنار ، صفحه 208 جلد 10 ) . « شَاهِدِینَ » : مراد گواهی به زبان حال است ( نگا : اعراف / 172 و عادیات / 7 ) . چرا که شهادت اعمال مهمتر از شهادت اقوال است .‏

سوره توبة آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا یَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلاَةَ وَآتَى الزَّکَاةَ وَلَمْ یَخْشَ إِلاَّ اللّهَ فَعَسَى أُوْلَئِکَ أَن یَکُونُواْ مِنَ الْمُهْتَدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تنها کسی حق دارد مساجد خدا را ( با تعمیر یا عبادت ) آبادان سازد که به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشد و نماز را چنان که باید بخواند و زکات را بدهد و جز از خدا نترسد . امید است چنین کسانی از زمره راه‌یافتگان باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَسَیا » : امید است . برخی واژه‌های ( عَسی ) را در قرآن به معنی واجب و لازم است می‌دانند . امّا در اینجا معنی امید و رجا مناسب‌تر می‌نماید . چرا که مسلمان نباید به اعمال صالحه مغرور گردد ، و بلکه باید همیشه در میان خوف و رجا بسر برد .‏

سوره توبة آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ أَجَعَلْتُمْ سِقَایَةَ الْحَاجِّ وَعِمَارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ کَمَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَجَاهَدَ فِی سَبِیلِ اللّهِ لاَ یَسْتَوُونَ عِندَ اللّهِ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ( رتبه سقایت و ) آب دادن به حاجیان و تعمیرکردن مسجدالحرام را همسان ( مقام آن ) کسی می‌شمارید که به خدا و روز رستاخیز ایمان آورده است و در راه خدا جهاد کرده است ( و به جان و مال کوشیده است‌ ؟ هرگز منزلت آنان یکسان نیست و ) در نزد خدا برابر نمی‌باشند ، و خداوند مردمانی را که ( به خویشتن به وسیله کفرورزیدن ، و به دیگران به وسیله اذیّت و آزار آنان ) ستم می‌کنند ( به راه خیر و صلاح دنیوی و نعمت و سعادت اخروی ) رهنمود نمی‌سازد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سِقَایَة » : میرابی . آب‌دادن . در اینجا مراد پیشه آب‌دادن به حاجیان در مسجدالحرام است که منزلت و مقامی داشته است . « عِمَارَة » : آبادکردن . تعمیرنمودن . « کَمَنْ » : مضافی مانند ( إیمان ) محذوف است و تقدیر چنین است : کَإیمانِ مَنْ . « لا یَسْتَوُونَ » : مثل هم نیستند . برابر و یکسان نمی‌باشند .‏

سوره توبة آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِندَ اللّهِ وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَائِزُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که ایمان آورده‌اند و به مهاجرت پرداخته‌اند و در راه خدا با جان و مال ( کوشیده‌اند و ) جهاد نموده‌اند ، دارای منزلت والاتر و بزرگتری در پیشگاه خدایند ، و آنان رستگاران و به مقصودرسندگان ( و سعادتمندان دنیا و آخرت ) می‌باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَعْظَمُ دَرَجَةً » : دارای منزلت و مقام والاتر و بزرگتری هستند . واژه دَرَجَة تمییز است . ذکر این نکته لازم است که از اسم تفضیل ( أَعْظَمُ ) نباید چنین استنباط گردد که ایمان مؤمنان و جهاد ایشان دارای فضیلت و اجر بیشتر و سقایت کافران دارای فضیلت و اجر کمتر است ! بلکه اسم تفضیل در موارد زیادی بیانگر این واقعیّت است که یکی از دو طرف مقایسه دارای فضیلت است و دیگری اصلاً دارای فضیلتی نیست ( نگا : بقره / 221 ، نساء / 128 ، توبه / 108 ) .‏

سوره توبة آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُم بِرَحْمَةٍ مِّنْهُ وَرِضْوَانٍ وَجَنَّاتٍ لَّهُمْ فِیهَا نَعِیمٌ مُّقِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگارشان آنان را به رحمت خود و خوشنودی ( از ایشان که بزرگترین نعمت است ) و بهشتی مژده می‌دهد که در آن نعمتهای جاودانه دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رِضْوَانٍ » : خوشنودی و رضایتی که خشمی به دنبال ندارد ( نگا : آل‌عمران / 15 ، توبه / 72 ) . « نَعِیمٌ » : نعمتهای فراوان . هرآنچه از آن بهره‌مند و متلذّذ شوند . هرچه انسان از آن خوشش بیاید . « مُقِیمٌ » : باقی . جاودانه . همیشگی .‏

سوره توبة آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَداً إِنَّ اللّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همواره در بهشت ماندگار می‌مانند ( و غرق در لذائذ و نعمتهای آن خواهند بود ) . بیگمان در پیشگاه خدا پاداش بزرگی ( و فراوانی برای فرمانبرداران امر او ) موجود است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَجْرٌ عَظِیمٌ » : پاداش بزرگی که عقلها از توصیف آن عاجزند .‏

سوره توبة آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ آبَاءکُمْ وَإِخْوَانَکُمْ أَوْلِیَاء إَنِ اسْتَحَبُّواْ الْکُفْرَ عَلَى الإِیمَانِ وَمَن یَتَوَلَّهُم مِّنکُمْ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! پدران و برادران ( و همسران و فرزندان و هر یک از خویشاوندان دیگر ) را یاوران خود نگیرید ( و تکیه‌گاه و دوست خود ندانید ) اگر کفر را بر ایمان ترجیح دهند ( و بی‌دینی از دینداری در نزدشان عزیزتر و گرامی‌تر باشد ) . کسانی که از شما ایشان را یاور و مددکار خود کنند مسلّماً ستمگرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أوْلِیَآء » : جمع ولی ، یاور و مددکار که کار دیگری را به عهده گیرد .‏

سوره توبة آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِن کَانَ آبَاؤُکُمْ وَأَبْنَآؤُکُمْ وَإِخْوَانُکُمْ وَأَزْوَاجُکُمْ وَعَشِیرَتُکُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسَادَهَا وَمَسَاکِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَیْکُم مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِی سَبِیلِهِ فَتَرَبَّصُواْ حَتَّى یَأْتِیَ اللّهُ بِأَمْرِهِ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : اگر پدران و فرزندان و برادران و همسران و قوم و قبیله شما ، و اموالی که فراچنگش آورده‌اید ، و بازرگانی و تجارتی که از بی‌بازاری و بی‌رونقی آن می‌ترسید ، و منازلی که مورد علاقه شما است ، اینها در نظرتان از خدا و پیغمبرش و جهاد در راه او محبوبتر باشد ، در انتظار باشید که خداوند کار خود را می‌کند ( و عذاب خویش را فرو می‌فرستد ) . خداوند کسان نافرمانبردار را ( به راه سعادت ) هدایت نمی‌نماید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِقْتَرَفْتُمُوهَا » : آن را کسب کرده‌اید و فراچنگ آورده‌اید . « تَرَبَّصُوا » : انتظار بکشید . چشم به راه باشید . « أَمْر » : کار . یعنی اگر چنین کردید ، خدا هم کار خود را می‌کند و عذاب عاجل یا عقاب آجل را نازل می‌نماید که مراد تهدید و تخویف است .‏

سوره توبة آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللّهُ فِی مَوَاطِنَ کَثِیرَةٍ وَیَوْمَ حُنَیْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْکُمْ کَثْرَتُکُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنکُمْ شَیْئاً وَضَاقَتْ عَلَیْکُمُ الأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّیْتُم مُّدْبِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند شما را در مواقع زیادی یاری کرد و ( به سبب نیروی ایمان بر دشمنان پیروز گرداند ، و از جمله ) در جنگ حُنَین ( که در روز شنبه ، شانزدهم شوّال سال هشتم هجری ، میان شما که 12000 نفر بودید ، و میان قبائل ثقیف و هوازنِ مشرک که 4000 نفر بودند درگرفت ، و شما به کثرت خود و قلّت دشمنان مغرور شدید و خداوند شما را در اوائل امر به خود رها کرد و دشمنان بر شما چیره شدند ) بدان گاه که فزونی خودتان شما را به اعجاب انداخت ( و فریفته و مغرورِ انبوه لشکر شدید ) ولی آن لشکریانِ فراوان اصلاً به کار شما نیامدند ( و گره از کارتان نگشادند ) و زمین با همه وسعتش بر شما تنگ شد ، و از آن پس‌پشت کردید و پای به فرار نهادید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَوَاطِنَ » : جمع مَوْطِن ، قرارگاه . جایگاه . مراد میدانهای جنگ است . « فَلَمْ تُغْنِ عَنکُمْ شَیْئاً » : دردی از شما را دوا نکرد . کاری برای شما نکرد . « ضَاقَتْ » : تنگ شد . « بِمَا رَحُبَتْ » : با وجود فراخی . حرف ( بِ ) به معنی ( مَعَ ) ، و واژه ( ما ) مصدری است ، و ( رَحُبَتْ ) از رحب به معنی وسعت است . « وَلَّیْتُمْ » : پشت کردید . « مُدْبِرِینَ » : پشت‌کنان . « وَلَّیْتُم مُّدْبِرِینَ » : از معرکه گریختید و پشت به دشمن نمودید . ( مَدْبِرینَ ) حال است و برای تأکید معنی است .‏

سوره توبة آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ أَنَزلَ اللّهُ سَکِینَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِینَ وَأَنزَلَ جُنُوداً لَّمْ تَرَوْهَا وَعذَّبَ الَّذِینَ کَفَرُواْ وَذَلِکَ جَزَاء الْکَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس ( عنایت خدا دربرتان گرفت و ) خداوند آرامش خود را نصیب پیغمبرش و مؤمنان گرداند و لشکرهائی را ( از فرشتگان برای تقویت قلب مسلمانان ) فرو فرستاد که شما ایشان را نمی‌دیدید ، و ( پیروز شدید و دشمنان شکست خوردند ، و بدین وسیله ) کافران را مجازات کرد ، و این است کیفر کافران ( در این جهان ، و عذاب آخرت هم به جای خود باقی است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَکِینَة‌ » : طُمأنینه و آرامش . آرام و قرار . « جُنوداً » : جمع جند ، لشکرها .‏

سوره توبة آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ یَتُوبُ اللّهُ مِن بَعْدِ ذَلِکَ عَلَى مَن یَشَاءُ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بعد از آن ( واقعه هم همیشه درگاه خدا باز است و ) خداوند توبه هرکه را بخواهد ( و شایسته‌اش بداند ) می‌پذیرد ؛ چراکه خدا صاحب مغفرت فراوان و رحمت بی‌کران است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَتُوبُ اللهُ . . . عَلَیا مَنْ » : این جمله که با فعل مضارع آغاز شده است ، دلالت بر استمرار دارد و می‌رساند که درهای توبه و بازگشت به روی همگان همیشه باز است .‏

سوره توبة آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ فَلاَ یَقْرَبُواْ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَذَا وَإِنْ خِفْتُمْ عَیْلَةً فَسَوْفَ یُغْنِیکُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ إِن شَاء إِنَّ اللّهَ عَلِیمٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! بیگمان مشرکان ( به سبب کفر و شرکشان ، از لحاظ عقیده ) پلیدند ، لذا نباید پس از امسال ( که نهم هجری است ) به مسجدالحرام وارد شوند . اگر ( بر اثر قطع تجارت آنان با شما ) از فقر می‌ترسید ، ( نترسید که ) خداوند اگر بخواهد شما را به فضل و رحمت خود ( از خلق و از مشرکان ) بی‌نیاز می‌گرداند ؛ چراکه خدا آگاه ( از کار شما است و برای گرداندن آن ) دارای کمال عنایت و حکمت است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَجَسٌ » : مصدر است و به معنی پلیدی و ناپاکی است . در اینجا مراد ( نَجِس ) با کسر جیم است که به معنی شخص پلید و ناپاک است و برای مبالغه به صورت مصدر ذکر شده است و مقصود اشخاص شرور بدطینت است . « عَیْلَةً » : فقر و تنگدستی .‏

سوره توبة آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ قَاتِلُواْ الَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلاَ بِالْیَوْمِ الآخِرِ وَلاَ یُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَلاَ یَدِینُونَ دِینَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ حَتَّى یُعْطُواْ الْجِزْیَةَ عَن یَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏با کسانی از اهل کتاب که نه به خدا ، و نه به روز جزا ( چنان که شاید و باید ) ایمان دارند ، و نه چیزی را که خدا ( در قرآن ) و فرستاده‌اش ( در سنّت خود ) تحریم کرده‌اند حرام می‌دانند ، و نه آئین حق را می‌پذیرند ، پیکار و کارزار کنید تا زمانی که ( اسلام را گردن می‌نهند ، و یا این که ) خاضعانه به اندازه توانائی ، جزیه را می‌پردازند ( که یک نوع مالیات سرانه است و از اقلیّتهای مذهبی به خاطر معاف‌بودن از شرکت در جهاد ، و تأمین امنیّت جان و مال آنان گرفته می‌شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَسُولُهُ » : مراد محمّدبن عبدالّله ، پیغمبر اسلام است . « لایَدِینُونَ دِینَ الْحَقِّ » : معتقد به دین حق که اسلام است نمی‌باشند . « مِنَ الَّذِینَ . . . » : واژه ( مِنْ ) در اینجا بیانیّه است‌ ؛ نه تبعیضیّه . یعنی همه پیروان کتب آسمانی پیشین . « الْجِزْیَة » : از کزیت فارسی یا از جزاء عربی است و مراد مالیاتی است که از طرف حکومت اسلامی تعیین و از مردان بالغ و سالم و عاقل ثروتمند اهل کتاب به اندازه توانائی دریافت می‌شود ؛ نه افراد فلج و کور و بنده و فقیر و حقیر ، و نه از زنان و کودکان و راهبان گوشه‌گیر . حکومت اسلامی از اهل کتاب جزیه می‌گیرد و از مسلمانان خمس غنائم ، زکات مال ، فطریّه ، وجوه کفّارات مختلفه ، و غیره . در ضمن اهل کتاب را از جهاد معاف می‌کند و امنیّت مالی و جانی آنان را تأمین می‌نماید و از امکانات کشور برخوردارشان می‌سازد . لذا جزیه یک نوع کمک مالی برای دفاع از موجودیت و استقلال و امنیّت کشور اسلامی است . « عَن یَدٍ » : با دست خود . نقداً . به اندازه قدرت . به سبب انقیاد . به سبب انعام بدانان . « صَاغِرُونَ » : اَذِلّاء . از ماده صَغار به معنی کوچکی و رذالت ( نگا : انعام / 124 ، اعراف / 13 و 119 ) .‏

سوره توبة آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَتِ الْیَهُودُ عُزَیْرٌ ابْنُ اللّهِ وَقَالَتْ النَّصَارَى الْمَسِیحُ ابْنُ اللّهِ ذَلِکَ قَوْلُهُم بِأَفْوَاهِهِمْ یُضَاهِؤُونَ قَوْلَ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِن قَبْلُ قَاتَلَهُمُ اللّهُ أَنَّى یُؤْفَکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یهودیان می‌گویند : عُزَیر پسر خدا است ( چرا که آنان را بعد از یک قرن خواری و مذلّت از بند اسارت رهانید و تورات را که از حفظ داشت دوباره برای ایشان نگاشت و در دسترسشان گذاشت ) ، و ترسایان می‌گویند : مسیح پسر خدا است ( چرا که او بی‌پدر از مادر بزاد ) . این ، سخنی است که آنان به زبان می‌گویند ( و ادعائی بیش نیست و مبنی بر دلیل و برهانی نمی‌باشد . نه هیچ پیغمبری آن را گفته است و نه در هیچ کتاب آسمانی از سوی خدا آمده است . این گفتار ) آنان به گفتار کافرانی می‌ماند که پیش از آنان همچنین می‌گفتند ( و مثلاً معتقد به حلول خدا در برخی از مخلوقات بودند و یا این که فرشتگان را دختران خدا می‌دانستند ) . خداوند کافران را نفرین و نابود کند چگونه ( دروغ می‌گویند و چگونه از حق با وجود این همه روشنی به دور می‌گردند و ) بازداشته می‌شوند ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« عُزَیْرٌ » : همان کسی است که اهل کتاب او را عزرا می‌نامند . « ذلِکَ قَوْلُهُمْ بِأَفْوَاهِهِمْ » : این سخنی است که به زبان می‌گویند و دلیلی بر صحّت آن ندارند . این سخنی است که می‌گویند و نشاید که چنین بگویند . « یُضَاهِئُونَ » : همچون ایشان می‌گویند . سخنشان به سخن کافرانی می‌ماند که . در اصل مضافی حذف شده است و ضمیر مضاف‌الیه به جای آن قرار گرفته و مرفوع شده است . تقدیر چنین است : یُضَاهی قَوْلُهُمْ قَوْلَ الَّذِینَ . از ماده ( ضَها ) یا ( ضَهی ) است و یاء به همزه تبدیل شده است . آن را ( یُضاهُونَ ) هم خوانده‌اند . « قاتَلَهُمُ اللهُ » : خدا با آنان بجنگد ! سرنوشت کسی هم که خدا با او بجنگد نابودی و بدبختی است . مراد دعا است ، یعنی خداوند ایشان را نفرین و از رحمت خود به دور کند . « أَنَّیا » : چگونه . « یُؤْفَکُونَ » : بازداشته می‌شوند . منصرف گردانده می‌شوند ( نگا : مائده / 75 ) .‏

سوره توبة آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ اتَّخَذُواْ أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَاباً مِّن دُونِ اللّهِ وَالْمَسِیحَ ابْنَ مَرْیَمَ وَمَا أُمِرُواْ إِلاَّ لِیَعْبُدُواْ إِلَهاً وَاحِداً لاَّ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ سُبْحَانَهُ عَمَّا یُشْرِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یهودیان و ترسایان علاوه از خدا ، علماء دینی و پارسایان خود را هم به خدائی پذیرفته‌اند ( چرا که علماء و پارسایان ، حلال خدا را حرام ، و حرام خدا را حلال می‌کنند ، و خودسرانه قانونگذاری می‌نمایند ، و دیگران هم از ایشان فرمان می‌برند و سخنان آنان را دین می‌دانند و کورکورانه به دنبالشان روان می‌گردند . ترسایان افزون بر آن ) مسیح پسر مریم را نیز خدا می‌شمارند . ( در صورتی که در همه کتابهای آسمانی و از سوی همه پیغمبران الهی ) بدیشان جز این دستور داده نشده است که : تنها خدای یگانه را بپرستند و بس . جز خدا معبودی نیست و او پاک و منزّه از شرک‌ورزی و چیزهائی است که ایشان آنها را انباز قرار می‌دهند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِتَّخَذُوا » : قرار داده‌اند . تبدیل کرده‌اند . « أَحْبَار » : جمع حِبْر ، علماء ، مراد پیشوایان دینی یهودیان است . « رُهْبَان‌ » : جمع راهب ، پارسایان . دیرنشینان . مراد پیشوایان دینی مسیحیان است . « أَرْبَاباً » : جمع رَبّ ، معبودان .‏

سوره توبة آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ یُرِیدُونَ أَن یُطْفِؤُواْ نُورَ اللّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَیَأْبَى اللّهُ إِلاَّ أَن یُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ کَرِهَ الْکَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان می‌خواهند نور خدا را با ( گمانهای باطل و سخنان ناروای ) دهان خود خاموش گردانند ( و از گسترش این نور که اسلام است جلوگیری کنند ) ولی خداوند جز این نمی‌خواهد که نور خود را به کمال رساند ( و پیوسته با پیروزی این آئین ، آن را گسترده‌تر گرداند ) هرچند که کافران دوست نداشته باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُطْفِئُوا » : از مصدر إِطْفاء ، به معنی خاموش‌کردن . « نُورَاللهِ » : مراد آئین اسلام ، یا قرآن است ( نگا : نساء / 174 و تغابن / 8 ) . « یَأْبَیا » : خودداری می‌کند . سرباز می‌زند .‏

سوره توبة آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا است که پیغمبر خود ( محمّد ) را همراه با هدایت و دین راستین ( به میان مردم ) روانه کرده است تا این آئین ( کامل و شامل ) را بر همه آئینها پیروز گرداند ( و به منصّه ظهورش رساند ) هرچند که مشرکان نپسندند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْهُدَیا » : هدایت . مراد قرآن است . « لِیُظْهِرَهُ » : تا او را مطلع و مسلّط گرداند . تا آن را برتری و چیرگی بخشد . مرجع ضمیر ( هُ ) می‌تواند ( رَسُول ) یا ( دینِ الْحَقِّ ) باشد .‏

سوره توبة آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِنَّ کَثِیراً مِّنَ الأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَیَأْکُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَیَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللّهِ وَالَّذِینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلاَ یُنفِقُونَهَا فِی سَبِیلِ اللّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! بسیاری از علماء دینیِ یهودی و مسیحی ، اموال مردم را به ناحق می‌خورند ، و دیگران را از راه خدا بازمی‌دارند ( و از اطمینان مردمان به خود سوءاستفاده می‌کنند و از پذیرش اسلام ممانعت می‌نمایند . ای مؤمنان ! شما همچون ایشان نشوید و مواظب علماء بدکردار و عرفاء ناپرهیزگار خود باشید و بدانید اسم و رسمْ دنیاپرستان مال‌اندوز را تغییر نمی‌دهد ) و کسانی که طلا و نقره را اندوخته می‌کنند و آن را در راه خدا خرج نمی‌نمایند ، آنان را به عذاب بس بزرگ و بسیار دردناکی مژده بده .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِالْبَاطِلِ » : به ناحق . بیهوده . مثلاً از راه گناه بخشی و بهشت‌فروشی و تحریم حلال و تحلیل حرام . « یَکْنِزُونَ » : اندوخته می‌کنند . گنجینه می‌سازند . مراد از کنز ، ثروت‌اندوزیِ بیجائی است که حقوق شرعی از آن پرداخت نگردد . « الذَّهَبَ » : طلا . زر . « الْفِضَّة » : نقره . سیم . « الذَّهَبَ وَ الْفِضَّة » : مراد اموال است . « لا یُنفِقُونَها » : استعمال ضمیر مفرد ( ها ) به جای ضمیر مثنّی ( هُما ) جائز است هنگامی که بیان یکی از دو چیز به منزله بیان هردوی آنها باشد ( نگا : بقره / 45 ، جمعه / 11 ) . یا این که ضمیر ( ها ) متوجّه معنی است که کُنوز یا اموال است . « بَشِّرْ » : مژده بده . مراد ریشخند و تهکّم است .‏

سوره توبة آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ یُحْمَى عَلَیْهَا فِی نَارِ جَهَنَّمَ فَتُکْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا کَنَزْتُمْ لأَنفُسِکُمْ فَذُوقُواْ مَا کُنتُمْ تَکْنِزُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی ( فرا خواهد رسید که ) این سکّه‌ها در آتش دوزخ ، تافته می‌شود و پیشانیها و پهلوها و پشتهای ایشان با آنها داغ می‌گردد ( و برای توبیخ ) بدیشان گفته می‌شود : این همان چیزی است که برای خویشتن اندوخته می‌کردید ، پس اینک بچشید مزه چیزی را که می‌اندوختید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَوْمَ » : در روزی که . روزی را که . ظرف است برای ( عذاب إلیمٍ ) یا ( یُعَذَّبُونَ ) محذوف و یا مفعول‌به ( أُذْکُرْ ) محذوف است . « تُکْوَیا » : داغ می‌گردد . « جِبَاه‌ » : جمع جِبْهَة ، پیشانیها . « جنوب‌ » : جمع جنب ، پهلوها . « ظُهُور » : جمع ظَهْر ، پشتها .‏

سوره توبة آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتَابِ اللّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَات وَالأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ فَلاَ تَظْلِمُواْ فِیهِنَّ أَنفُسَکُمْ وَقَاتِلُواْ الْمُشْرِکِینَ کَآفَّةً کَمَا یُقَاتِلُونَکُمْ کَآفَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شماره ماهها ( ی سال قمری ) در حکم و تقدیر خدا ( ی متعال ، و مضبوط در لوح محفوظ ، یا موجود ) در کتاب آفرینش - از آن روز که آسمانها و زمین را آفریده است‌ - دوازده ماه است که چهار ماه حرام است ( و آنها عبارتند از : ذی‌القعده ، ذی‌الحجّه ، محرّم ، و رجب . جنگ در این ماهها حرام است ، و ) این ( تحریم نبرد ) آئین راستین و تغییرناپذیر ( خدا ) است ، پس در آنها به خویشتن ستم نکنید ( و جنگ در آنها را حلال ندانید ، مگر این که تجاوز و قانون‌شکنی از سوی دشمن باشد و شما به ناچار از خود دفاع کنید . ای مؤمنان ! ) با همه مشرکان بجنگید همان گونه که آنان جملگی با شما می‌جنگند ، و بدانید که ( لطف و یاری ) خدا با پرهیزگاران است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کِتَاب‌ » : مراد همه کتابهای آسمانی ، یا لوح محفوظ ، و یا کتاب بازِ هستی است . « حُرُم‌ » : جمع حرام . مراد ماه‌های چهارگانه ذی‌القعده ، ذی‌الحجّه ، محرم ، و رجب است که جنگیدن در آنها حرام است . « الدِّینُ » : آئین . حکم و داوری . حساب . « الْقَیِّمُ » : راست و درست . استوار و پابرجا . « الدِّینُ الْقَیِّمُ » : آئین راستین و ابدی . داوری درست و سرمدی . حساب صحیح و همیشگی . « کَآفَّةً » : جملگی . همگی . مصدری است مانند عافِیَة و عاقِبَة ، و به معنی ( کافّینَ ) بوده و حال فاعل یا مفعول می‌باشد . « قَاتِلُوا الْمُشْرِکینَ کَآفَّة » : جملگی با مشرکان بجنگید . با جملگی مشرکان بجنگید .‏

سوره توبة آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا النَّسِیءُ زِیَادَةٌ فِی الْکُفْرِ یُضَلُّ بِهِ الَّذِینَ کَفَرُواْ یُحِلِّونَهُ عَاماً وَیُحَرِّمُونَهُ عَاماً لِّیُوَاطِؤُواْ عِدَّةَ مَا حَرَّمَ اللّهُ فَیُحِلُّواْ مَا حَرَّمَ اللّهُ زُیِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمَالِهِمْ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به تأخیر انداختن ( و بهم‌زدن ترتیب ماههای حرام ) افزایش در کفر است . کافران بدان گمراهِ ( گمراه و سرگشته‌تر از پیش ) می‌شوند . آنان یک سال ( ماه حرام را ) حلال می‌کنند و یک سال ( ماه حلال را ) حرام می‌سازند ( و برابر آرزوی خود ماهها را جابجا می‌نمایند و می‌گویند : ماهی در برابر ماهی ) تا با تعداد ماههائی که خدا حرام کرده است موافقت برقرار سازند ( و عدد چهار را تکمیل گردانند ) و بدین وسیله چیزی را ( برای خود ) حلال نمایند که خداوند حرام کرده است ( و چیزی را حرام نمایند که خداوند حلال فرموده است ) . کردار زشتشان در نظرشان آراسته شده است ، و خداوند گروه کافران ( مُصرّ بر کفر را به راه سعادت ) هدایت نمی‌نماید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلنَّسِی‌ءُ » : به تأخیرانداختن . مراد جابه‌جائی ماهها و بهم‌زدن ترتیب طبیعی آنها است که عربها بنا به مصالحی چنین می‌کردند و مثلاً اعلام می‌کردند که ماه محرم امسال به تأخیر انداخته می‌شود و ماه صفر جایگزین آن می‌گردد . یا ماه ذی‌الحجّه که مراسم حجّ در آن انجام می‌گیرد ، از تابستان به زمستان انداخته می‌شود ، و . . . « یُحِلُّونَهُ . . . یُحَرِّمُونَهُ » : مرجع ضمیر ( هُ ) واژه ( أَلنَّسی‌ءُ ) است و می‌توان آیه را چنین معنی کرد : کافران سالی ، به تأخیرانداختن و جابجاکردن را حلال می‌دانند و سالی ، حرام . « لِیُوَاطِئُوا » : از مصدر مُواطاه به معنی موافقت و مطابقت است . یعنی تا این که شماره چهار را تکمیل می‌کنند ، هرچند که ماههای حرام جابجا شوند .‏

سوره توبة آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ مَا لَکُمْ إِذَا قِیلَ لَکُمُ انفِرُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الأَرْضِ أَرَضِیتُم بِالْحَیَاةِ الدُّنْیَا مِنَ الآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا فِی الآخِرَةِ إِلاَّ قَلِیلٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! چرا هنگامی که به شما گفته می‌شود : ( برای جهاد ) در راه خدا حرکت کنید ، سستی می‌کنید و دل به دنیا می‌دهید ؟ آیا به زندگی این جهان به جای زندگی آن جهان خوشنودید ؟ ( و فانی را بر باقی ترجیح می‌دهید ؟ آیا سزد که چنین کنید ؟ ) تمتّع و کالای این جهان در برابر تمتّع و کالای آن جهان ، چیز کمی بیش نیست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا لَکُمْ » : چه چیزتان شده است‌ ؟ چه خبرتان است‌ ؟ چرا شما ؟ « إنفِرُوا » : بیرون روید . برای جهاد به تندی خارج شوید . « إِثَّاقَلْتُمْ » : سستی و کندی کردید . اصل آن ( تَثَاقَلْتُمْ ) و از باب تفاعُل است . « إِثَّاقَلْتُمْ إِلَى الأرْضِ » : خویشتن را به زمین چسپانده و تنبلی کردید . دل به زندگی جهان دادید و بدان گرائیدید . « مِنَ الآخِرَةِ » : بدل آخرت . به جای دنیای دیگر .‏

سوره توبة آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ إِلاَّ تَنفِرُواْ یُعَذِّبْکُمْ عَذَاباً أَلِیماً وَیَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ وَلاَ تَضُرُّوهُ شَیْئاً وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر برای جهاد بیرون نروید ، خداوند شما را ( در دنیا با استیلاء دشمنان و در آخرت با آتش سوزان ) عذاب دردناکی می‌دهد و ( شما را نابود می‌کند و ) قومی را جایگزینتان می‌سازد که جدای از شمایند ( و پاسخگوی فرمان خدایند و در اسرع وقت دستور او را اجرا می‌نمایند . شما بدانید که با نافرمانی خود تنها به خویشتن زیان می‌رسانید ) و هیچ زیانی به خدا نمی‌رسانید ( چرا که خدا بی‌نیاز از همگان و دارای قدرت فراوان است ) و خدا بر هر چیزی توانا است ( و از جمله بدون شما هم می‌تواند اسلام را پیروز گرداند ، و همچنین شما را از بین ببرد و دسته فرمانبرداری را جانشین شما کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلاّ تَنفِرُوا » : اگر برای جهاد بیرون نروید . اصل آن ( إِنْ لا تَنْفِرُوا ) است . « غَیْرَکُمْ » : جدای از شما ، یعنی مطیع و فرمانبردار و مؤمن و پرهیزگار . واژه ( غَیْرَ ) صفت ( قَوْماً ) است و به سبب ابهام فراوانی که دارد با وجود اضافه معرفه نمی‌گردد . می‌تواند مستثنی نیز باشد . « یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ » : قوم دیگری را جانشین شما می‌سازد . قومی را جانشین شما می‌کند که مغایر با شمایند و دستور خدا را اجرا می‌نمایند . « لا تَضُرُّوهُ » : به خدا زیان نمی‌رسانید . به پیغمبر زیان نمی‌رسانید .‏

سوره توبة آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ إِلاَّ تَنصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِینَ کَفَرُواْ ثَانِیَ اثْنَیْنِ إِذْ هُمَا فِی الْغَارِ إِذْ یَقُولُ لِصَاحِبِهِ لاَ تَحْزَنْ إِنَّ اللّهَ مَعَنَا فَأَنزَلَ اللّهُ سَکِینَتَهُ عَلَیْهِ وَأَیَّدَهُ بِجُنُودٍ لَّمْ تَرَوْهَا وَجَعَلَ کَلِمَةَ الَّذِینَ کَفَرُواْ السُّفْلَى وَکَلِمَةُ اللّهِ هِیَ الْعُلْیَا وَاللّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر پیغمبر را یاری نکنید ( خدا او را یاری می‌کند ، همان گونه که قبلاً ) خدا او را یاری کرد ، بدان گاه که کافران او را ( از مکّه ) بیرون کردند ، در حالی که ( دو نفر بیشتر نبودند و ) او دومین نفر بود ( و تنها یک نفر به همراه داشت که رفیق دلسوزش ابوبکر بود ) . هنگامی که آن دو در غار ( ثور جای گزیدند و در آن سه روز ماندگار ) شدند ( ابوبکر نگران شد که از سوی قریشیان به جان پیغمبر گزندی رسد ، ) در این هنگام پیغمبر خطاب به رفیقش گفت : غم مخور که خدا با ما است ( و ما را حفظ می‌نماید و کمک می‌کند و از دست قریشیان می‌رهاند و به عزّت و شوکت می‌رساند . در این وقت بود که ) خداوند آرامش خود را بهره او ساخت ( و ابوبکر از این پرتو الطاف ، آرام گرفت ) و پیغمبر را با سپاهیانی ( از فرشتگان در همان زمان و همچنین بعدها در جنگ بدر و حُنَین ) یاری داد که شما آنان را نمی‌دیدید ، و سرانجام سخن کافران را فروکشید ( و شوکت و آئین آنان را از هم گسیخت ) و سخن الهی پیوسته بالا بوده است ( و نور توحید بر ظلمت کفر چیره شده است و مکتب آسمانی ، مکتبهای زمینی را از میان برده است ) و خدا باعزّت است ( و هرکاری را می‌تواند بکند و ) حکیم است ( و کارها را بجا و از روی حکمت انجام می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ثَانِیَ اثْنَیْنِ » : یکی از دو نفر . حال ضمیر ( هُ ) است . « الْغَار » : مراد غار کوه ثور است که در جنوب مکّه قرار دارد و راه یک ساعته پیاده از آن دور است . « إِذْهُمَا فِی الْغَارِ » : بدل بعض از ( إِذْ أَخْرَجَهُ ) ، و ( إِذْ یَقُولُ ) بدل دوم آن است . « عَلَیْهِ » : ضمیر ( ه ) به پیغمبر و یا به ابوبکر صِدّیق برمی‌گردد . « کَلِمَةَ الَّذِینَ کَفَرُوا » : مراد سخنی است مبنی بر قتل پیغمبر که همگی بر آن متّفق شدند ( نگا : انفال / 30 ) . شرک . دعوت به کفر . مراد معتقدات ایشان است . « کَلِمَةُاللهِ » : مراد وعده پیروزی خدا به پیغمبران و مؤمنان است ( غافر / 51 ) . توحید . دعوت به اسلام . آئین اسلام . واژه ( کَلِمَةُ ) مبتدا است و جمله ( هِیَ‌الْعُلْیَا ) خبر آن است . ذکر جمله اسمیّه برای دوام است و بیانگر همیشگی و جاودانگی ( کَلِمَةُ اللهِ ) است .‏

سوره توبة آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ انْفِرُواْ خِفَافاً وَثِقَالاً وَجَاهِدُواْ بِأَمْوَالِکُمْ وَأَنفُسِکُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مؤمنان ! هرگاه منادی جهاد ، شما را به جهاد ندا درداد فوراً ) به سوی جهاد حرکت کنید ، سبک‌بار یا سنگین‌بار ، ( جوان یا پیر ، مجرّد یا متأهّل ، کم‌عائله یا پرعائله ، غنی یا فقیر ، فارغ‌البال یا گرفتار ، مسلّح به اسلحه سبک یا سنگین ، پیاده یا سواره و . . . در هر صورت و در هر حال ، ) و با مال و جان در راه خدا جهاد و پیکار کنید . اگر دانا باشید می‌دانید که این به نفع خود شما است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خِفَافاً » : جمع خَفیف ، سبکباران . « ثِقَالاً » : جمع ثقیل ، سنگین‌باران . « خِفَافاً وَ ثِقَالاً » : حال است و مراد این است که در هر حالی باید به جهاد رفت : سواره یا پیاده ، پیر یا جوان ، فقیر یا غنی ، آسان یا مشکل .‏

سوره توبة آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ لَوْ کَانَ عَرَضاً قَرِیباً وَسَفَراً قَاصِداً لاَّتَّبَعُوکَ وَلَکِن بَعُدَتْ عَلَیْهِمُ الشُّقَّةُ وَسَیَحْلِفُونَ بِاللّهِ لَوِ اسْتَطَعْنَا لَخَرَجْنَا مَعَکُمْ یُهْلِکُونَ أَنفُسَهُمْ وَاللّهُ یَعْلَمُ إِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( منافقان ) اگر غنائمی نزدیک ( و در دسترس ) و سفری سهل و آسان باشد ( به طمع دنیا ) از تو پیروی می‌کنند و به دنبال تو می‌آیند ، ولی راه دور و پردردسر ( همچون تبوک ) برای ایشان ناشدنی و نارفتنی است . به خدا سوگند می‌خورند که اگر می‌توانستیم با شما حرکت می‌کردیم . آنان ( در واقع با این عملها و این دروغها ) خویشتن را تباه و هلاک می‌کنند ، و خدا می‌داند که ایشان دروغگویند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَرَضاً » : کالا و متاع فانی دنیا . حُطام دنیا . « قَاصِداً » : آسان و بی‌دردسر . « الشُّقَّة » : مسافتی که بدون مشقّت طی نشود .‏

سوره توبة آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ عَفَا اللّهُ عَنکَ لِمَ أَذِنتَ لَهُمْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَکَ الَّذِینَ صَدَقُواْ وَتَعْلَمَ الْکَاذِبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا تو را بیامرزاد ! چرا به آنان اجازه دادی ( که از جهاد بازمانند و با شما خارج نشوند ) پیش از آن که برای تو روشن گردد که ایشان ( در عذرهائی که می‌آورند ) راستگویند و یا بدانی که چه کسانی دروغگویند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَفَا اللهُ عَنکَ » : جمله دعائی است و مراد از این نوع جمله‌ها بیشتر تعظیم و توقیر است‌ ؛ نه توبیخ و تحقیر . در اینجا عتاب بر ترک اوّلی و أَکْمَل است‌ ؛ نه به خاطر ارتکاب جرم و معصیت ( نگا : نور / 62 ) . بلکه می‌توان گفت منظور از خطاب به صورت استفهام استنکاری ، بیان منافقی منافقان است . یعنی اگر بدیشان اجازه نمی‌دادی ، منافقی منافقان در عمل برای همگان روشن می‌شد . چرا که در هر صورت منافقان به جنگ تبوک نمی‌رفتند .‏

سوره توبة آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ لاَ یَسْتَأْذِنُکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ أَن یُجَاهِدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ وَاللّهُ عَلِیمٌ بِالْمُتَّقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان که ایمان به خدا و روز رستاخیز دارند در انجام جهاد با مال و جان ( در راه یزدان ) از تو اجازه نمی‌گیرند ، ( زیرا جهاد واجب است و در اداء واجبات ، کسب اجازه لازم نیست . این چنین مؤمنان راستینی که برای رفتن به جهاد اجازه نمی‌گیرند ، به طریق اوّلی برای نرفتن به جهاد درخواست اجازه نمی‌کنند ) و خداوند به خوبی افراد پرهیزگار را می‌شناسد ( و از نیّات و اعمال آنان کاملاً آگاه است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَسْتَأْذِنُکَ . . . » : در کار جهاد از تو درخواست اجازه نمی‌کنند ؛ نه برای خروج و نه برای قعود . متعلّق آن می‌تواند محذوف و واژه ( تخلّف ) باشد ، و ( أَن یُجاهِدُوا ) ، کَراهَةَ أَن یُجاهِدُوا منظور نظر و در تقدیر باشد .‏

سوره توبة آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا یَسْتَأْذِنُکَ الَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَارْتَابَتْ قُلُوبُهُمْ فَهُمْ فِی رَیْبِهِمْ یَتَرَدَّدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تنها کسانی از تو اجازه می‌خواهند که ( در جهاد شرکت نکنند که مدّعیان دروغینند و ) به خدا و روز جزا ایمان ندارند و دلهایشان دچار شکّ و تردید است و در حیرت و سرگردانی خود بسر می‌برند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِرْتابَتْ » : دچار شکّ و تردید شده است . « یَتَرَدَّدُونَ » : در رفت و برگشت و آمد و شدند . سرگردانند .‏

سوره توبة آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ أَرَادُواْ الْخُرُوجَ لأَعَدُّواْ لَهُ عُدَّةً وَلَکِن کَرِهَ اللّهُ انبِعَاثَهُمْ فَثَبَّطَهُمْ وَقِیلَ اقْعُدُواْ مَعَ الْقَاعِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ( این منافقان نیّت پاک و درستی داشتند و ) می‌خواستند ( برای جهاد ) بیرون روند ، توشه و ساز و برگ آن را آماده می‌کردند ( و مسلّح و مجهّز در خدمت رسول راه می‌افتادند . ) امّا خدا ( می‌دانست که اگر برای جهاد بیرون می‌آمدند جز زیان و ضرر نداشتند . این بود که ) بیرون‌شدن و حرکت‌کردن آنان را ( به سوی میدان نبرد ) نپسندید و ایشان را از ( این کار ) بازداشت . و بدیشان گفته شد : با نشستگان ( عاجز و ناتوان ، از قبیل : بیماران و پیران و کودکان و زنان ، در خانه ) بنشینید ( چرا که شایستگی آن را ندارید که در کارهای بزرگ و راه سترگ خدا گام بردارید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عُدَّة » : توشه . ساز و برگ . « إِنْبِعاث‌ » : روانه‌شدن . رفتن . « ثَبَّطَ » : بازداشت . با ترس و هراس انداختن به دل منافقان ، از بیرون رفتن ایشان برای غزوه تبوک و جنگ با رومیان جلوگیری کرد . « قِیلَ » : گفته شد . این سخن می‌تواند القاء خدا ، اذن رسول ، ندای وجدان ، وسوسه شیطان ، و یا گفتار یک یا چند نفر از میان خودشان باشد .‏

سوره توبة آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ لَوْ خَرَجُواْ فِیکُم مَّا زَادُوکُمْ إِلاَّ خَبَالاً ولأَوْضَعُواْ خِلاَلَکُمْ یَبْغُونَکُمُ الْفِتْنَةَ وَفِیکُمْ سَمَّاعُونَ لَهُمْ وَاللّهُ عَلِیمٌ بِالظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر آنان همراه شما ( برای جهاد ) بیرون می‌آمدند ، چیزی جز شر و فساد بر شما نمی‌افزودند ، و به سرعت در میان شما حرکت می‌کردند و مشغول آشفتن و گول‌زدن و برگرداندنتان از دین می‌شدند . در میانتان هم کسانی هستند که سخن ایشان را بشنوند ( و دعوت تفرقه‌آمیز و فتنه‌برانگیز ایشان را بپذیرند ) . خداوند ستمگران را خوب می‌شناسد ( و از فاسق و فاجر ایشان آگاه و از رفتار آشکار و نهانشان باخبر است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَبَالاً » : شر و فساد ( نگا : آل‌عمران / 118 ) . « أَوْضَعُوا » : سرعت می‌گرفتند . با شتاب راه می‌افتادند . « خِلالَ » : جمع خَلَل‌ ؛ میان ، بین . « فِتْنَة » : تفرقه و اختلاف . از دین برگرداندن . « سَمَّاعُونَ » : شنوندگان . فرمانبرداران . جاسوسان .‏

سوره توبة آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدِ ابْتَغَوُاْ الْفِتْنَةَ مِن قَبْلُ وَقَلَّبُواْ لَکَ الأُمُورَ حَتَّى جَاء الْحَقُّ وَظَهَرَ أَمْرُ اللّهِ وَهُمْ کَارِهُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این گروه منافقان ) پیش از این هم به فتنه‌گری و ایجاد فساد ( در میان شما ) پرداخته‌اند و ( در جنگ احد و دیگر موارد ) برضدّ شخص پیغمبر ( و برخی از مؤمنان و خود آئین اسلام توطئه‌ها چیده‌اند و ) نقشه‌ها کشیده‌اند و رایزنیها نموده‌اند و نیرنگها ورزیده‌اند ( برای این که جلو اسلام را بگیرند و کار را بر تو تباه کنند ) تا زمانی که - علی‌رغم خواست منافقان ( و به کوری چشم ایشان ) - یاری خدا فرا رسید و آئین اسلام آشکار و پیروز گردید ( و دسته دسته مردمان بدان گرویدند و مزه ایمان را چشیدند و به حساب منافقان رسیدند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَلَّبُوا لَکَ الأُمُورَ » : برضدّ تو مشورتها نموده‌اند و چاره‌اندیشیها کرده‌اند و نیرنگها ساخته‌اند . « جَآءَالْحَقُّ » : حق فرا رسید . وعده پیروزی تحقّق یافت . « أَمْرُاللهِ » : مراد آئین خدا اسلام است .‏

سوره توبة آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنْهُم مَّن یَقُولُ ائْذَن لِّی وَلاَ تَفْتِنِّی أَلاَ فِی الْفِتْنَةِ سَقَطُواْ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِیطَةٌ بِالْکَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بعضی از منافقان می‌گویند : به ما اجازه بده ( تا در جهاد با رومیان شرکت نکنیم ) و ما را دچار فتنه و فساد ( جمال ماهرویان رومی ) مساز . هان ! هم‌اینک ایشان ( با مخالفت فرمان خدا ) به خودِ فتنه و فساد افتاده‌اند و ( دچار معصیت و گناه شده‌اند و در روز قیامت ) آتش دوزخ ، کافران ( چون ایشان ) را فرا می‌گیرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَفْتِنِّی‌ » : مرا دچار فتنه و آشوب مساز . مرا شیدا و مفتون زیبارویان رومی مساز و گناه‌آلودم مکن .‏

سوره توبة آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ إِن تُصِبْکَ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَإِن تُصِبْکَ مُصِیبَةٌ یَقُولُواْ قَدْ أَخَذْنَا أَمْرَنَا مِن قَبْلُ وَیَتَوَلَّواْ وَّهُمْ فَرِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر نیکی به تو رسد ( و پیروزی و غنیمت یابی ، این توفیق ) ایشان را ناراحت می‌کند ، و اگر مصیبتی به تو دست دهد ( و مثلاً کشته‌ها و زخمیهائی داشته باشی ، شادی می‌کنند و ) می‌گویند : ما که تصمیم خود را از پیش گرفته‌ایم ( و قبلاً خویشتن را برحذر از این بلا داشته‌ایم ) و شادان برمی‌گردند و می‌روند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَخَذْنَا أَمْرَنَا » : تصمیم خود را گرفته بودیم . خود را از خطر رهانده و محفوظ و مصون داشته‌ایم .‏

سوره توبة آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ قُل لَّن یُصِیبَنَا إِلاَّ مَا کَتَبَ اللّهُ لَنَا هُوَ مَوْلاَنَا وَعَلَى اللّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : هرگز چیزی ( از خیر و شر ) به ما نمی‌رسد ، مگر چیزی که خدا برای ما مقدّر کرده باشد . ( این است که نه در برابر خیر مغرور می‌شویم و نه در برابر شر به جزع و فزع می‌پردازیم ، بلکه کاروبار خود را به خدا حواله می‌سازیم ، و ) او مولی و سرپرست ما است ، و مؤمنان باید تنها بر خدا توکّل کنند و بس .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَتَبَ » : مقدّر نموده است . واجب گردانده است . مقرّر داشته است .‏

سوره توبة آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنَا إِلاَّ إِحْدَى الْحُسْنَیَیْنِ وَنَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِکُمْ أَن یُصِیبَکُمُ اللّهُ بِعَذَابٍ مِّنْ عِندِهِ أَوْ بِأَیْدِینَا فَتَرَبَّصُواْ إِنَّا مَعَکُم مُّتَرَبِّصُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : آیا درباره ما جز یکی از دو نیکی انتظار دارید : ( یا پیروزی و غنیمت در دنیا ، و یا شهادت و بهشت در آخرت ) . ولی ما درباره شما چشم به راه هستیم که یا خداوند ( در این جهان یا آن جهان ) به عذابی از سوی خود گرفتارتان سازد و یا ( در این جهان ) با دست ما ( مذلّت و خواری نصیبتان سازد ) . پس شما چشم به راه ( فرمان و خواست ) خدا باشید و ما هم با شما در انتظاریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَرَبَّصُونَ » : انتظار می‌کشید . چشم‌براهید . « إِحْدَی الْحُسْنَیَیْنِ » : یکی از دو حالت نیک و عاقبت خوب . پیروزی و بهروزی یا شهادت و جنّت .‏

سوره توبة آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ أَنفِقُواْ طَوْعاً أَوْ کَرْهاً لَّن یُتَقَبَّلَ مِنکُمْ إِنَّکُمْ کُنتُمْ قَوْماً فَاسِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! به منافقانی که برای پنهان داشتن نفاق خود به بذل و بخشش می‌پردازند ) بگو : چه از روی اختیار و چه از روی اجبار به بذل و بخشش بپردازید ، در هر حال از شما پذیرفته نمی‌گردد ، چرا که شما قوم فاسقی هستید ( و بر دین خدا میشورید و از فرمان او به در می‌روید و نفاقتان اعمال نیکتان را پوچ و بیسود می‌گرداند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنفِقُوا » : ببخشید . بخشش و احسان کنید . در ظاهرْ امر و در معنی خبر است ( نگا : توبه / 80 ) . « طَوْعاً أَوْکَرْهاً » : به دلخواه یا به ناچار . مصدرند و حال واقع شده‌اند و به معنی ( طَآئِعینَ ) و ( کارِهینَ ) به کار رفته‌اند .‏

سوره توبة آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا مَنَعَهُمْ أَن تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقَاتُهُمْ إِلاَّ أَنَّهُمْ کَفَرُواْ بِاللّهِ وَبِرَسُولِهِ وَلاَ یَأْتُونَ الصَّلاَةَ إِلاَّ وَهُمْ کُسَالَى وَلاَ یُنفِقُونَ إِلاَّ وَهُمْ کَارِهُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هیچ‌چیز مانع پذیرش نفقات و بذل و بخشش‌هایشان نشده است جز این که آنان به خدا و پیغمبرش ایمان ندارند ( و کفر هم اعمال را پوچ و بیسود می‌کند ، ) و جز با ناراحتی و بی‌حالی و سستی و سنگینی به نماز نمی‌ایستند ، و جز از روی ناچاری احسان و بخشش نمی‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُسَالَیا » : جمع کَسْلان ، تنبل . سست .‏

سوره توبة آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ فَلاَ تُعْجِبْکَ أَمْوَالُهُمْ وَلاَ أَوْلاَدُهُمْ إِنَّمَا یُرِیدُ اللّهُ لِیُعَذِّبَهُم بِهَا فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَتَزْهَقَ أَنفُسُهُمْ وَهُمْ کَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏فزونی اموال و اولاد ( یعنی نیروی اقتصادی و انسانی ) ایشان ، تو را به شگفتی نیندازد . چرا که خداوند می‌خواهد آنان را در زندگی دنیا بدین وسیله معذّب کند ( و پیوسته به جمع مال و منال کوشند و همه عمر در راه نگهداری و پاسداری آن تلاش ورزند ، و به خاطر دلبستگی فوق‌العاده به این امور ، خدا و آخرت را فراموش کنند ) و در حال کفر جان دهند و قالب تهی کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَزْهَقَ » : بدر رود . از مصدر زُهوق به معنی خُروج ، و در اینجا مراد جان‌دادن و قالب تهی‌کردن است که برای آنان همراه با شکنجه‌ها و دردها است ( نگا : انعام / 93 و أنفال / 50 ) . « أَنفُس‌ » : جمع نفْس ، جان . روح .‏

سوره توبة آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَحْلِفُونَ بِاللّهِ إِنَّهُمْ لَمِنکُمْ وَمَا هُم مِّنکُمْ وَلَکِنَّهُمْ قَوْمٌ یَفْرَقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به خدا سوگند می‌خورند که آنان از شمایند ( و مؤمن و مسلمانند ) در حالی که از شما نیستند ( و مؤمن و مسلمان نمی‌باشند ) و مردمان ترسوئی هستند ( و چون از شما وحشت دارند ، دروغ می‌گویند و نفاق می‌ورزند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَفْرَقُونَ » : می‌ترسند . از مصدر ( فَرَق ) به معنی خوف و فزع .‏

سوره توبة آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ لَوْ یَجِدُونَ مَلْجَأً أَوْ مَغَارَاتٍ أَوْ مُدَّخَلاً لَّوَلَّوْاْ إِلَیْهِ وَهُمْ یَجْمَحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر پناهگاهی یا غارهائی و یا سردابی پیدا کنند شتابان بدانجا می‌روند و به سرعت بدان می‌خزند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَلْجَأً » : پناهگاه . « مَغَارَاتٍ » : جمع مَغارة ، غارها . « مُدَّخَلاً » : سرداب . دهلیز . نقب . « یَجْمَحُونَ » : شتابان و پریشان می‌گریزند . از ( جُموح ) به معنی توسنی و سربرداشتنِ اسب . « وَ هُمْ یَجْمَحُونَ » : مراد این است که منافقان از شما نفرت و وحشت دارند و از آئین شما بیزارند .‏

سوره توبة آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنْهُم مَّن یَلْمِزُکَ فِی الصَّدَقَاتِ فَإِنْ أُعْطُواْ مِنْهَا رَضُواْ وَإِن لَّمْ یُعْطَوْاْ مِنهَا إِذَا هُمْ یَسْخَطُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در میان آنان کسانی هستند که در تقسیم زکات از تو عیبجوئی می‌کنند و ایراد می‌گیرند ( و نسبت بی‌عدالتی را به تو می‌دهند ! اینان جز به فکر حطام دنیا در اندیشه چیز دیگری نیستند ، و لذا ) اگر بدانان چیزی از زکات داده شود خوشنود می‌شوند و اگر چیزی از آن بدیشان داده نشود هرچه زودتر خشم می‌گیرند ( و اخم و تخم می‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَلْمِزُکَ » : از تو عیبجوئی می‌کنند . به تو طعنه می‌زنند و از تو ایراد می‌گیرند . « الصَّدَقَاتِ » : جمع صَدَقَة ، زکات ( نگا : توبه / 60 ) . « یَسْخَطُونَ » : خشمگین می‌شوند .‏

سوره توبة آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ أَنَّهُمْ رَضُوْاْ مَا آتَاهُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَقَالُواْ حَسْبُنَا اللّهُ سَیُؤْتِینَا اللّهُ مِن فَضْلِهِ وَرَسُولُهُ إِنَّا إِلَى اللّهِ رَاغِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر آنان بدانچه خدا و پیغمبرش بدیشان داده است ( و قسمت ایشان کرده است ) راضی می‌شدند و می‌گفتند : ( دستور ) خدا ما را بسنده است و خداوند از فضل و احسان خود به ما می‌دهد و پیغمبرش ( بیش از آنچه به ما داده است این بار به ما عطاء می‌کند ، و ) ما ( به فضل و بخشایش پروردگار خود چشم دوخته و ) تنها رضای خدا را می‌جوئیم ، ( اگر چنین می‌گفتند و می‌کردند ، به سود آنان بود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ لَوْ » : جواب آن محذوف است که ( لَکانَ خَیْراً لَهُمْ ) است . « رَاغِبُونَ » : جمع راغِب ، مشتاق . خواهان . آرزومند .‏

سوره توبة آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاء وَالْمَسَاکِینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏زکات مخصوص مستمندان ، بیچارگان ، گردآورندگان آن ، کسانی که جلب محبّتشان ( برای پذیرش اسلام و سودگرفتن از خدمت و یاریشان به اسلام چشم داشته ) می‌شود ، ( آزادی ) بندگان ، ( پرداخت بدهی ) بدهکاران ، ( صرف ) در راه ( تقویت آئین ) خدا ، و واماندگان در راه ( و مسافران درمانده و دورافتاده از مال و منال و خانه و کاشانه ) می‌باشد . این یک فریضه مهمّ الهی است ( که جهت مصلحت بندگان خدا مقرّر شده است ) و خدا دانا ( به مصالح آفریدگان ) و حکیم ( در وضع قوانین ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْفُقَرَآءِ » : مستمندانی که چیزی دارند ولی کفاف زندگی ایشان نمی‌کند . « الْمَسَاکِینِ » : مستمندانی که چیزی ندارند . فقیر و مسکین به جای همدیگر هم به کار می‌روند . « الْعَامِلِینَ عَلَیْهَا » : کارکنانی که از سوی پیشوای مسلمانان مأمور جمع‌آوری زکات می‌شوند . « الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ » : کسانی هستند که پیشوای مسلمانان صلاح بداند از راه احسان از ایشان دلجوئی شود و یا زیان و ضررشان به مسلمانان نرسد . « فِی الرِّقَابِ » : در راه آزادکردن بندگان با خرید و کمک ایشان برای آزادی . « الْغَارِمِینَ » : افراد مقروض و مدیونی که قادر به پرداخت قرض خود نباشند و وام آنان حاصل نادانی نبوده و صرف معصیت نشده باشد . « فِی سَبِیلِ اللهِ » : مراد تمام راههائی است که منتهی به خوشنودی خدا می‌گردند . « إبْنِ السَّبِیلِ » : مسافر دورافتاده از خانه و کاشانه و نیازمند کمک برای رسیدن به آن باشد . « فَرِیضَةً » : واجب . مصدر و مفعول مطلق تأکیدی برای فعل مقدّری است . یعنی : فَرَضَ اللهُ لَهُمُ الصَّدَقَاتِ فَریضَةً .‏

سوره توبة آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنْهُمُ الَّذِینَ یُؤْذُونَ النَّبِیَّ وَیِقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَیْرٍ لَّکُمْ یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَیُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ وَرَحْمَةٌ لِّلَّذِینَ آمَنُواْ مِنکُمْ وَالَّذِینَ یُؤْذُونَ رَسُولَ اللّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در میان منافقان کسانی هستند که پیغمبر را می‌آزارند و می‌گویند : او سراپاگوش است ( و راست و دروغ را می‌شنود و همه‌چیز را باور می‌کند ) . بگو : ( او در نهایت لطف و محبّت به سخنان خوب و بد شما گوش فرا می‌دهد ، ولی به سخن خوب عمل می‌کند و سخن بد را نادیده می‌گیرد و بدان عمل نمی‌کند ، و این ) سراپا گوش بودن او به نفع شما است . او به خدا ایمان دارد ( و همه فرموده‌های او را تصدیق می‌کند ) و به مؤمنان ایمان دارد ( و هرچه بگویند باور می‌کند ، چون معتقد به اخلاص ایشان است ) و او برای کسانی که از شما که ایمان آورده‌اند رحمت است ( زیرا ایشان را به راستای خداشناسی آورده است و راه بهشت را بدانان نموده است ) . کسانی که فرستاده خدا را می‌آزارند ، عذاب دردناکی دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُذُنٌ » : گوش . مراد شخصی است که همه چیز را باور کند . خوش‌باور و دهن‌بین . نامیدن انسان به اندام شنوائی ( أُذُن ) یا اندام بینائی ( عَیْن=جاسوس ) برای مبالغه است .‏

سوره توبة آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ یَحْلِفُونَ بِاللّهِ لَکُمْ لِیُرْضُوکُمْ وَاللّهُ وَرَسُولُهُ أَحَقُّ أَن یُرْضُوهُ إِن کَانُواْ مُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏برای شما ، به خدا سوگندها می‌خورند ( که درباره پیغمبر چیز بدی نگفته‌اند و به دروغ از شرکت در جهاد واپس نکشیده‌اند ) تا با سوگندهای خود شما را راضی کنند . در حالی که شایسته‌تر این است که خدا و پیغمبرش را ( با عبادت و طاعت و فرمانبرداری ) راضی کنند ، اگر واقعاً ایمان دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« . . . أحَقُّ » : مراد این است که راضی‌کردن خدا و پیغمبر مهمتر از راضی‌کردن مسلمانان است . « أَن یُرْضُوهُ » : ضمیر ( هُ ) به ( رسول ) برمی‌گردد . ولی چون سخن از خدا و رسول در میان است ، می‌بایست ( یُرْضُوهُما ) گفته شود . امّا از آنجا که راضی‌کردن پیغمبر عین راضی‌کردن خدا است ضمیر مفرد به جای ضمیر مثنّی ذکر شده است ( نگا : نساء / 80 ) . همچنین می‌توان گفت : ( وَ اللهُ وَ رَسُولُهُ أَحَقُّ أَن یُرْضُوهُ ) ، دو جمله است و ( اللهُ ) و ( رَسُولُ ) مبتدا بوده و خبر اوّلی به خاطر دلالت خبر دومی بر آن ، حذف شده است . تقدیر چنین است : وَ اللهُ أَحَقُّ أَنْ یُرْضُوهُ وَ رَسُولُهُ أَحَقُّ أَنْ یُرْضُوهُ . مثل بیت زیر : نَحْنُ بِما عِنْدَنا وَ أَنْتَ بِماعِنْدَ کَ راضٍ وَ الرَّأْیُ مُخْتَلِفٌ‏

سوره توبة آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ یَعْلَمُواْ أَنَّهُ مَن یُحَادِدِ اللّهَ وَرَسُولَهُ فَأَنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِداً فِیهَا ذَلِکَ الْخِزْیُ الْعَظِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ندانسته‌اند که هرکس با خدا و پیغمبرش دشمنی و مخالفت کند ، سزای او آتش دوزخ است و جاودانه در آن می‌ماند ؟ این ( گرفتار آمدن به دوزخ ) رسوائی و خواری بزرگی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُحَادِدْ » : دشمنی و مخالفت کند . مراد این است : کسی که با انجام گناه نافرمانی خود را نشان می‌دهد ، انگار جبهه‌گیری کرده است و خویشتن را در حدّی یعنی جانبی ، و خدا را در حدّی قرار داده است ( نگا : مجادله / 5 و 20 و 22 ) . « الخِزْیُ » : خواری و رسوائی .‏

سوره توبة آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ یَحْذَرُ الْمُنَافِقُونَ أَن تُنَزَّلَ عَلَیْهِمْ سُورَةٌ تُنَبِّئُهُمْ بِمَا فِی قُلُوبِهِم قُلِ اسْتَهْزِئُواْ إِنَّ اللّهَ مُخْرِجٌ مَّا تَحْذَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏منافقان ( خدا و آیات و پیغمبر او را در میان خود به مسخره می‌گیرند و ) می‌ترسند که سوره‌ای برضدّ ایشان نازل شود ( و علاوه از آنچه می‌گویند ) آنچه را ( هم که ) در دل دارند به رویشان بیاورد و آشکارش سازد . بگو : هر اندازه می‌خواهید مسخره کنید ، بیگمان خداوند آنچه را که از آن بیم دارید ( و در پنهان داشتنش می‌کوشید ) آشکار و هویدا می‌سازد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَحْذَرُ » : می‌پرهیزند . می‌ترسند . « تُنَزَّلَ عَلَیْهِمْ » : برضدّ ‌آنان نازل شود . « إِنَّ اللهَ مُخْرِجٌ . . . » : ( نگا : محمّد / 29و30 ) .‏

سوره توبة آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَئِن سَأَلْتَهُمْ لَیَقُولُنَّ إِنَّمَا کُنَّا نَخُوضُ وَنَلْعَبُ قُلْ أَبِاللّهِ وَآیَاتِهِ وَرَسُولِهِ کُنتُمْ تَسْتَهْزِئُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر از آنان ( درباره سخنان ناروا و کردارهای ناهنجارشان ) بازخواست کنی ، می‌گویند : ( مراد ما طعن و مسخره نبوده و بلکه با همدیگر ) بازی و شوخی می‌کردیم . بگو : آیا به خدا و آیات او و پیغمبرش می‌توان بازی و شوخی کرد ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« . . . نَخُوضُ » : بی‌قصد و غرض سخن می‌گفتیم و صحبت می‌نمودیم .‏

سوره توبة آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ لاَ تَعْتَذِرُواْ قَدْ کَفَرْتُم بَعْدَ إِیمَانِکُمْ إِن نَّعْفُ عَن طَآئِفَةٍ مِّنکُمْ نُعَذِّبْ طَآئِفَةً بِأَنَّهُمْ کَانُواْ مُجْرِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بگو : با چنین معذرتهای بیهوده ) عذرخواهی نکنید . شما پس از ایمان‌آوردن ، کافر شده‌اید . اگر هم برخی از شما را ( به سبب توبه مجدّد و انجام کارهای شایسته ) ببخشیم ، برخی دیگر را نمی‌بخشیم . زیرا آنان ( بر کفر و نفاق خود ماندگارند و در حق پیغمبر و مؤمنان ) به بزهکاری خود ادامه می‌دهند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَعْدَ إِیمَانِکُمْ » : پس از آن که اظهار ایمان کرده‌اید .‏

سوره توبة آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ بَعْضُهُم مِّن بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمُنکَرِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَیَقْبِضُونَ أَیْدِیَهُمْ نَسُواْ اللّهَ فَنَسِیَهُمْ إِنَّ الْمُنَافِقِینَ هُمُ الْفَاسِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مردان منافق و زنان منافق همه از یک گروه ( و یک قماش ) هستند . آنان همدیگر را به کار زشت فرا می‌خوانند و از کار خوب باز می‌دارند و ( از بذل و بخشش در راه خیر ) دست می‌کشند . خدا را فراموش کرده‌اند ( و از پرستش او روی‌گردان شده‌اند ) ، خدا هم ایشان را فراموش کرده است ( و رحمت خود را از ایشان بریده و هدایت خویش را از آنان دریغ داشته است ) . واقعاً منافقان فرمان‌ناپذیر ( و سرکش و گناهکار ) هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَقْبِضُونَ أَیْدِیَهُمْ » : دست خود را باز می‌دارند . مراد این است که بخل می‌ورزند و به احسان و انفاق و بذل و بخشش نمی‌پردازند . « الْفَاسِقُونَ » : کسانی که از فرمان خدا بیرون می‌روند و عاصی و کافر و گمراه می‌شوند .‏

سوره توبة آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ وَعَدَ الله الْمُنَافِقِینَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْکُفَّارَ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا هِیَ حَسْبُهُمْ وَلَعَنَهُمُ اللّهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّقِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند به مردان و زنان منافق ، و به همه کافران وعده آتش دوزخ داده که جاودانه در آن می‌مانند ، و دوزخ برای ( عِقاب و عذاب ) ایشان کافی است . ( علاوه از آن ) خدا آنان را نفرین و از رحمت خود به دور داشته و دارای عذاب همیشگی خواهند بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُقیمٌ » : دائم . سرمدی . ناگسستنی .‏

سوره توبة آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ کَالَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ کَانُواْ أَشَدَّ مِنکُمْ قُوَّةً وَأَکْثَرَ أَمْوَالاً وَأَوْلاَداً فَاسْتَمْتَعُواْ بِخَلاقِهِمْ فَاسْتَمْتَعْتُم بِخَلاَقِکُمْ کَمَا اسْتَمْتَعَ الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ بِخَلاَقِهِمْ وَخُضْتُمْ کَالَّذِی خَاضُواْ أُوْلَئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِی الُّدنْیَا وَالآخِرَةِ وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( شما ای منافقان ! ) همانند کسانی هستید که قبل از شما می‌زیستند ( و در نفاق و کفر بر همدیگر سبقت می‌گرفتند و جز راه فسق و فجور نمی‌پوئیدند ) . آنان از شما نیرومندتر و از اموال و فرزندان بیشتری برخوردار بودند و از قسمت خود ( در این جهان گذران ، از لذائذ نامشروع و گناهان ) بسی استفاده کردند و ( عاقبت مردند و دنیا را به دیگران سپردند و شرمندگی بردند . هم‌اینک شما نیز همچون ایشان از تقوا و یاد خدا دوری گزیده‌اید و به راه هواها و هوسها رفته‌اید و به گرداب شهوات افتاده‌اید و از محرّمات ) شما هم بهره خود را برده‌اید همان گونه که افراد پیش از شما بهره خود را بردند ، و به همان چیزی ( از پلشتیها و زشتیها ) فرو رفته‌اید که آنان بدان فرو رفتند . ایشان کردارشان در دنیا و آخرت پوچ و بیسود گشت و زیانبار ( هر دو جهان ) شدند . ( هان اگر به راه آنان روید ، همچون ایشان شوید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَالَّذِینَ . . . » : خبر مبتدای محذوف است . تقدیر چنین است : أَنتُمْ کَالَّذِینَ . « إسْتَمْتَعُوا » : بسیار سود جستند و لذّت بردند . از لذائذ جسمانی و شهوات فانی بسی بهره‌مند شدند . « خَلا » : بهره . نصیب . « خُضْتُمْ » : فرو رفته‌اید . به باطل پرداخته‌اید و بدان وارد شده‌اید . « کَالَّذِی‌ » : موصول مفرد ( الَّذِی ) ، به جای موصول جمع ( أَلَّذِینَ ) به کار رفته است . یا این که صفت موصوف محذوفی ، مانند : فَریق ، فَوْج ، و خَوْض است ، و تقدیر چنین است : کَالْفَرِیقِ الَّذِی . . . کَالْخَوْضِ الَّذِی . یعنی : همچون کسانی که . همچون باطل‌گرائیها و شهوت‌پرستیهائی که .‏

سوره توبة آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ یَأْتِهِمْ نَبَأُ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ قَوْمِ نُوحٍ وَعَادٍ وَثَمُودَ وَقَوْمِ إِبْرَاهِیمَ وِأَصْحَابِ مَدْیَنَ وَالْمُؤْتَفِکَاتِ أَتَتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَیِّنَاتِ فَمَا کَانَ اللّهُ لِیَظْلِمَهُمْ وَلَکِن کَانُواْ أَنفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ( این گروه منافقان از سرگذشت دیگران عبرت نمی‌گیرند ؟ مگر ) خبر قوم نوح ، عاد ، ثمود ، ابراهیم ، شعیب ، و لوط بدیشان نرسیده است‌ ؟ پیغمبرانشان همراه با دلائل روشن به سویشان آمدند ( و به رهنمودشان پرداختند و آنان تکذیب و تکفیرشان کردند و به اندرزهایشان گوش ندادند و به روشنگریهایشان وقع و ارجی ننهادند و لذا به عذاب خدا گرفتار آمدند و نابود شدند ) و خدا بدیشان ظلم و ستم نکرد ، بلکه آنان خودشان به خویشتن ظلم و ستم کردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَوْم عَاد » : قوم هود است که به وسیله بادهای تند و وحشتزا نابود شدند ( نگا : اعراف / 65 و 71 ) . « قَوْم ثمود » : قَوْم صالح است که با زلزله‌های ویرانگر هلاک شدند ( اعراف / 73 و 78 ) . « أَصْحَابِ مَدْیَنَ » : قوم شعیب است که به وسیله آذرخش آسمان کشته شدند ( نگا : اعراف / 91 ) . « الْمُؤْتَفِکات‌ » : زیر و رو شده‌ها . مراد شهر و روستای قوم لوط است که با زلزله زیر و رو گردید ( نگا : حجر / 73 و 74 ، انبیاء / 74 ، نجم / 53 ) . از ماده ( إِفْک ) به معنی وارونه‌کردن چیزی و برگرداندن آن از راهی به راهی است ( نگا : احقاف / 22 ) . دروغ را إِفْک می‌گویند ، چون دروغ قلب حقائق است ( نگا : نور / 11 ) .‏

سوره توبة آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَیُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَیُطِیعُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ أُوْلَئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ اللّهُ إِنَّ اللّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مردان و زنان مؤمن ، برخی دوستان و یاوران برخی دیگرند . همدیگر را به کار نیک می‌خوانند و از کار بد باز می‌دارند ، و نماز را چنان که باید می‌گزارند ، و زکات را می‌پردازند ، و از خدا و پیغمبرش فرمانبرداری می‌کنند . ایشان کسانیند که خداوند به زودی ایشان را مشمول رحمت خود می‌گرداند . ( این وعده خدا است و خداوند به گزاف وعده نمی‌دهد و از وفای بدان هم ناتوان نیست . چرا که ) خداوند توانا و حکیم است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أوْلِیَآءُ » : یاران . یاوران .‏

سوره توبة آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ وَعَدَ اللّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَمَسَاکِنَ طَیِّبَةً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللّهِ أَکْبَرُ ذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند به مردان و زنان مؤمن بهشت را وعده داده است که در زیر ( کاخها و درختهای ) آن جویبارها روان است و جاودانه در آن می‌مانند ، و مسکنهای پاکی را در بهشت جاویدان بدانان وعده داده است ( که جای ماندگاری همیشگی و زندگی سرمدی است . از همه مهمتر خداوند خوشنودی خود را بدیشان وعده داده است که ) خوشنودی خدا بالاتر از هر چیز است . پیروزی بزرگ همین است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« طَیِّبَةً » : پاکیزه و قشنگ و دلپسند . « عَدْنٍ » : جای اقامت و ماندگاری . مراد بهشت جاویدان است که سرای ماندن و زیستن واقعی و همیشگی است . « رِضْوَانٌ » : رضایت و خوشنودی . « ذلِکَ » : همه اینهائی که گذشت ، یا این که خوشنودی خدا .‏

سوره توبة آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ جَاهِدِ الْکُفَّارَ وَالْمُنَافِقِینَ وَاغْلُظْ عَلَیْهِمْ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای پیغمبر ! با کافران و منافقان جهاد و پیکار کن ( تا ایشان را از کفر و نفاق برگردانی ) و بر آنان سخت بگیر و ( با ایشان خشن باش . این مجازات کنونی ایشان است و در آخرت ) جایگاهشان دوزخ است و چه بد سرنوشت و چه زشت جایگاهی است !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُغْلُظْ عَلَیْهِمْ » : با کفّار به جهاد بی‌امان بپرداز ، و منافقان را سخت تهدید و سرزنش کن و حدود و مقرّرات خدا را درباره ایشان اجرا نما ( نگا : نور / 2 ) . « الْمَصِیرُ » : سرنوشت . جایگاه .‏

سوره توبة آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ یَحْلِفُونَ بِاللّهِ مَا قَالُواْ وَلَقَدْ قَالُواْ کَلِمَةَ الْکُفْرِ وَکَفَرُواْ بَعْدَ إِسْلاَمِهِمْ وَهَمُّواْ بِمَا لَمْ یَنَالُواْ وَمَا نَقَمُواْ إِلاَّ أَنْ أَغْنَاهُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ مِن فَضْلِهِ فَإِن یَتُوبُواْ یَکُ خَیْراً لَّهُمْ وَإِن یَتَوَلَّوْا یُعَذِّبْهُمُ اللّهُ عَذَاباً أَلِیماً فِی الدُّنْیَا وَالآخِرَةِ وَمَا لَهُمْ فِی الأَرْضِ مِن وَلِیٍّ وَلاَ نَصِیرٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏منافقان به خدا سوگند می‌خورند که ( سخنان زننده‌ای ) نگفته‌اند ، در حالی که قطعاً سخنان کفرآمیز گفته‌اند و پس از ایمان آوردن ، به کفر برگشته‌اند و قصد انجام کاری کرده‌اند که بدان نرسیده‌اند ( و آن کشتن پیغمبر به هنگام مراجعه از جنگ تَبوک بود ) . چیزی که این منافقان را بر سر خشم آورد و سبب انتقام گرفتن آنان شود وجود ندارد ، مگر این که خدا و پیغمبرش به فضل و کرم خود آنان را ( با اعطاء غنائم که هدف ایشان در زندگی است ) بی‌نیاز گردانده‌اند ( و این هم نباید مایه خشم و انتقام ایشان شود ) . اگر آنان توبه کنند ، ( خداوند توبه ایشان را می‌پذیرد و ) این برایشان بهتر خواهد بود ، و اگر روی بگردانند ، خدا آنان را در دنیا و آخرت به عذاب بسیار دردناکی کیفر می‌دهد ، و در سراسر روی زمین نه دوستی و نه یاوری خواهند داشت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَمُّوا » : قصد کردند . « مَا نَقَمُوا » : خشم نگرفته‌اند . عیبجوئی نکرده‌اند ( نگا : مائده / 59 ) . « مِن فَضْلِهِ » : از مرحمت خدا و اعطای پیغمبر از غنائم بدیشان ( نگا : توبه / 59 ) . در اینجا سخن از فضل خدا و پیغمبر است ولی ضمیر مفرد به جای ضمیر تثنیه به کار رفته است و بلامانع است ( نگا : توبه / 62 ) . « یَکُ » : مخفّف ( یَکُنْ ) است که در اصل ( یَکُونُ ) و از افعال ناقصه است .‏

سوره توبة آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنْهُم مَّنْ عَاهَدَ اللّهَ لَئِنْ آتَانَا مِن فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَلَنَکُونَنَّ مِنَ الصَّالِحِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در میان ( منافقان ) کسانی هستند که ( سوگند می‌خورند و ) با خدا پیمان می‌بندند که اگر از فضل خود ما را بی‌نیاز کند ( و به نعمت و نوائی برساند ) بدون شکّ به صدقه و احسان می‌پردازیم و از زمره شایستگان ( درگاه یزدان و نیکوکاران مردمان ) خواهیم بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَاهَدَ اللهَ » : با خدا پیمان بست . « لَنَصَّدَّقَنَّ » : حتماً به صدقه‌دادن و احسان‌کردن و بخشش نمودن می‌پردازیم . از باب تفعّل و اصل آن ( لَنَتَصَدَّقَنَّ ) است .‏

سوره توبة آیه 76
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا آتَاهُم مِّن فَضْلِهِ بَخِلُواْ بِهِ وَتَوَلَّواْ وَّهُم مُّعْرِضُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امّا هنگامی که خدا از فضل خود ( ثروت و دارائی ) بدانان بخشید ، بخل ورزیدند ( و چیزی نبخشیدند و به عهد خود وفا نکردند ، و هم از خدا و هم از خیرات ) سرپیچی کردند و روی گرداندند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ هُم مُّعرِضُونَ » : اصلاً آنان مردمانی هستند که عادتشان روگردانی از طاعت است ، و گوش به فرمان خدا و دل به حقائق نمی‌دهند .‏

سوره توبة آیه 77
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقاً فِی قُلُوبِهِمْ إِلَى یَوْمِ یَلْقَوْنَهُ بِمَا أَخْلَفُواْ اللّهَ مَا وَعَدُوهُ وَبِمَا کَانُواْ یَکْذِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند نفاق را در دلهایشان پدیدار و پایدار ساخت تا آن روزی که خدا را در آن ملاقات می‌کنند . این به خاطر آن است که پیمان خدا را شکستند و همچنین دروغ گفتند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَعْقَبَ » : برجای نهاد . پدیدار و پایدار کرد . « فَأَعْقَبَهُمْ . . . » : فاعل می‌تواند خدا باشد و معنی آن گذشت ، و می‌تواند بخل و روی‌گردانی باشد که در این صورت معنی چنین می‌شود : این بخل و روی‌گردانی ، نفاق را در دلهایشان تا روز رستاخیز متمکّن و برقرار ساخت تا در آن روز به سزای عمل بد خود برسند ، و . . . « یَلْقَوْنَهُ » : خدا را ملاقات کنند . به سزای عمل خود برسند . ضمیر ( هُ ) به خدا یا به بخل برمی‌گردد .‏

سوره توبة آیه 78
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ یَعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ یَعْلَمُ سِرَّهُمْ وَنَجْوَاهُمْ وَأَنَّ اللّهَ عَلاَّمُ الْغُیُوبِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر آنان نمی‌دانستند که خداوند راز و نجوای ایشان را می‌داند و خدا بس آگاه از نهانیها و پنهانیها است‌ ؟ ( و لذا نقض عهد و نیرنگ ایشان درباره مؤمنان از خدا مخفی نمی‌ماند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَجْوَاهُمْ » : نجوی ، سخن درگوشی . سخن پنهان از دیگران . سرّ و راز .‏

سوره توبة آیه 79
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ یَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِینَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فِی الصَّدَقَاتِ وَالَّذِینَ لاَ یَجِدُونَ إِلاَّ جُهْدَهُمْ فَیَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که مؤمنان ( ثروتمندی ) را که مشتاقانه بیش از اندازه به خیرات و صدقات می‌پردازند ، و مؤمنان ( فقیری ) را که ( با وجود تنگدستی ) به کمکهای مختصری دست می‌یازند ، مورد تمسخر قرار می‌دهند ، خداوند ایشان را ( با کشف رسوائیها و پلشتیهایشان در پیش مردم ) مورد تمسخر قرار می‌دهد و عذاب بسیار دردناکی خواهند داشت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلَّذِینَ » : مبتدا و خبر آن ( فَیَسْخَرُونَ مِنْهُمْ ، سَخِرَ اللهُ مِنْهُمْ ) یا ( وَ مِنْهُمْ ) مقدّر است و تقدیر چنین است : وَ مِنْهُمُ الَّذِینَ یَلْمِزُونَ . « یَلْمِزُونَ » : عیبجوئی می‌کنند . رخنه می‌گیرند . « الْمُطَّوِّعِینَ » : اصل آن الْمُتَطَوِّعِینَ است به معنی کسانی که بیش از اندازه لازم و واجب زکات می‌دهند و احسان می‌کنند . کسانی که مشتاقانه برای رضای خدا خیرات و صدقات فراوان می‌دهند . « جُهْدَهُمْ » : به اندازه تاب و توانشان . مراد مال اندکی است که به قدر وسع و طاقت خود می‌دهند . « سَخِرَ اللهُ مِنْهُمْ » : مراد مُشاکله است . یعنی خداوند سزای مسخره‌کردنشان را می‌دهد .‏

سوره توبة آیه 80
‏متن آیه : ‏
‏ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لاَ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِن تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِینَ مَرَّةً فَلَن یَغْفِرَ اللّهُ لَهُمْ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ کَفَرُواْ بِاللّهِ وَرَسُولِهِ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چه برای آنان طلب آمرزش کنی و چه نکنی ، حتّی اگر هفتاد بار ( و دفعات بسیار ) برای آنان طلب آمرزش کنی ، هرگز خداوند آنان را نمی‌آمرزد . این بدان خاطر است که به خدا و پیغمبرش ایمان ندارند ( و سر از بند شریعت و ربقه اطاعت برتافته‌اند ) و خداوند گروه بیرون‌روندگان از فرمان یزدان ( و آئین آسمانی ) را ( به راه سعادت ) هدایت نمی‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِسْتَغْفِرْ » : از لحاظ لفظ امر است و از نظر معنی مضارع . « إِسْتَغْفِرْ لَهُمْ أوْ لا تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ . . . » : اگر خواستی برای آنان طلب آمرزش کن و یا مکن . چه برای آنان طلب آمرزش کنی یا نکنی . « سَبْعِینَ مَرَّة » : هفتاد بار . مراد کثرت است‌ ؛ نه تحدید .‏

سوره توبة آیه 81
‏متن آیه : ‏
‏ فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلاَفَ رَسُولِ اللّهِ وَکَرِهُواْ أَن یُجَاهِدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَقَالُواْ لاَ تَنفِرُواْ فِی الْحَرِّ قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرّاً لَّوْ کَانُوا یَفْقَهُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( منافقانی که از رفتن به جنگ تبوک سر باز زده‌اند و در خانه‌های خود گرفته‌اند و نشسته‌اند ، این ) خانه‌نشینان ( منافق ) از این که از رسول خدا واپس کشیده‌اند شادمانند ، و نخواستند با مال و جان در راه یزدان جهاد و پیکار کنند ( و دین خدا را یاری دهند . تا می‌توانند دیگران را از جنگ می‌ترسانند و با نشستنِ با خود تشویق می‌نمایند ) و می‌گویند در گرما ( ی سوزان تابستان به سوی میدان نبرد ) حرکت نکنید . ( ای پیغمبر ! بدانان ) بگو : اگر دانا بودند می‌فهمیدند که آتش دوزخ بسیار گرمتر و سوزانتر ( از گرمای تابستان و از همه آتشهای جهان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُخَلَّفُونَ » : واپس‌ماندگان . برجای نشستگان . « مَقْعَد » : نشستن . مصدر میمی است . « خِلافَ » : خلف . بعد ، در این صورت ظرف است . به معنی مخالفت هم آمده است که در این صورت مفعول‌له است ، و یا مصدر است و به معنی مُخالِفینَ بوده و حال است . « الْحَرِّ » : گرما .‏

سوره توبة آیه 82
‏متن آیه : ‏
‏ فَلْیَضْحَکُواْ قَلِیلاً وَلْیَبْکُواْ کَثِیراً جَزَاء بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بگذار در این جهان بر اثر مسخره‌کردن مؤمنان ) اندکی بخندند و ( امّا لازم است بدانند که باید در آن جهان ) بسیار گریه کنند ، این جزای کارهائی است که می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَلْیَضْحَکُوا . . . وَ لْیَبْکُوا » : مراد خبر است . یعنی : می خندند . و گریه می‌کنند .‏

سوره توبة آیه 83
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِن رَّجَعَکَ اللّهُ إِلَى طَآئِفَةٍ مِّنْهُمْ فَاسْتَأْذَنُوکَ لِلْخُرُوجِ فَقُل لَّن تَخْرُجُواْ مَعِیَ أَبَداً وَلَن تُقَاتِلُواْ مَعِیَ عَدُوّاً إِنَّکُمْ رَضِیتُم بِالْقُعُودِ أَوَّلَ مَرَّةٍ فَاقْعُدُواْ مَعَ الْخَالِفِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرگاه خداوند تو را ( از جنگ تبوک ) به سوی گروهی از آنان بازگرداند و ایشان از تو اجازه خواستند که در رکاب تو به سوی جهاد حرکت کنند ، بگو : هیچ گاه با من به جهاد نخواهید آمد و هیچ وقت همراه من با هیچ دشمنی نخواهید جنگید ( و این افتخار نصیبتان نخواهد شد ) چرا که شما نخستین بار به کناره‌گیری و خانه‌نشینی خوشنود شدید ، پس با کناره‌گیران و خانه‌نشینان بنشینید ( و با پیرمردان و زنان و بیماران و کودکان باشید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَجَعَ » : برگرداند . این فعل از افعال ذو وجهین است ( نگا : اعراف / 150 / و طه / 40 ) . در اینجا متعدّی است . « رَضِیتُم بِالْقُعُودِ . . . » . بار اوّل بدون عذر از جهاد واپس کشیدند ، پس توبه شما پذیرفته نیست و . . . « الْخَالِفِینَ » : ماندگان . متخلّفان .‏

سوره توبة آیه 84
‏متن آیه : ‏
‏ وَلاَ تُصَلِّ عَلَى أَحَدٍ مِّنْهُم مَّاتَ أَبَداً وَلاَ تَقُمْ عَلَىَ قَبْرِهِ إِنَّهُمْ کَفَرُواْ بِاللّهِ وَرَسُولِهِ وَمَاتُواْ وَهُمْ فَاسِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرگاه یکی از آنان مُرد اصلاً بر او نماز مخوان و بر سر گورش ( برای دعا و طلب آمرزش و دفن او ) نایست ، چرا که آنان به خدا و پیغمبرش باور نداشته‌اند و در حالی مرده‌اند که از دین خدا و فرمان الله خارج بوده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تُصَلِّ عَلَیا أَحَدٍ مِّنْهُمْ . . . » : بر کسی از آنان نماز میت مخوان . چرا که نماز خواندن تو رحمت است و ایشان درخور رحمت نیستند ( نگا : توبه / 103 ) .‏

سوره توبة آیه 85
‏متن آیه : ‏
‏ وَلاَ تُعْجِبْکَ أَمْوَالُهُمْ وَأَوْلاَدُهُمْ إِنَّمَا یُرِیدُ اللّهُ أَن یُعَذِّبَهُم بِهَا فِی الدُّنْیَا وَتَزْهَقَ أَنفُسُهُمْ وَهُمْ کَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اموال و اولادشان تو را به شگفت نیندازد . خداوند می‌خواهد آنان را با آن در دنیا ( با رنجها و بلاهائی که در جمع‌آوری اموال ، و غمها و اندوههائی که در پرورش اطفال متحمّل می‌شوند ) شکنجه دهد ، ( و به سبب اشتغال به اموال و اولاد از آخرت غافل بشوند ) و جانشان برآید در حالی که کافر باشند ( و در نتیجه دنیا و آخرت را از دست بدهند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَزْهَقَ » : بیرون رود . برآید .‏

سوره توبة آیه 86
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا أُنزِلَتْ سُورَةٌ أَنْ آمِنُواْ بِاللّهِ وَجَاهِدُواْ مَعَ رَسُولِهِ اسْتَأْذَنَکَ أُوْلُواْ الطَّوْلِ مِنْهُمْ وَقَالُواْ ذَرْنَا نَکُن مَّعَ الْقَاعِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که سوره‌ای نازل گردد ( و آنان را دعوت کند ) که در ایمان خود به خدا اخلاص داشته باشید و به همراه پیغمبرش به جهاد بپردازید ثروتمندان ایشان از تو اجازه می‌خواهند ( که به جهاد نروند و ) می‌گویند : بگذار با خانه‌نشینان ( معذور ، در مدینه ) بمانیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُوْلُوا الطَّوْلِ » : ثروتمندان . مقتدران بر جهاد با مال و جان . « الطَّوْلِ » : قدرت . ثروت . امکانات . « ذَرْنَا » : ما را رها کن .‏

سوره توبة آیه 87
‏متن آیه : ‏
‏ رَضُواْ بِأَن یَکُونُواْ مَعَ الْخَوَالِفِ وَطُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لاَ یَفْقَهُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان بدین خوشنودند که با زنان خانه‌نشین ( و پیران و بیماران و کودکان ) باقی بمانند . دلهایشان ( با خوف و نفاق ) مهر زده شده است و لذا نمی‌فهمند ( که عزّت دنیا و سعادت آخرت در جهاد و پیروی از پیغمبر است و بس ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْخَوَالِفِ » : جمع خالِفَة ، بازماندگان . مراد زنان است چون در خانه می‌مانند . « طُبِعَ عَلَیا قُلُوبِهِمْ » : بر دلهایشان مهر زده شده است . مراد این است که دلهایشان از فهم حقیقت و دریافت گفتار و کردار درست بسته است .‏

سوره توبة آیه 88
‏متن آیه : ‏
‏ لَکِنِ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ مَعَهُ جَاهَدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ وَأُوْلَئِکَ لَهُمُ الْخَیْرَاتُ وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ولی پیغمبر و مؤمنانی که با او هستند ، با مال و جان خود به جهاد می‌پردازند ( تا خدا را از خود خوشنود سازند و دین خدا را بالا برند ) . همه خوبیها و نیکیها ( از قبیل : پیروزی و غنیمت دنیا ، و بهشت و کرامت آخرت ) از آن ایشان است ، و آنان بیگمان رستگارانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْخَیْرَاتُ » : انواع منافع . خوبیها و نیکیهای هر دو جهان .‏

سوره توبة آیه 89
‏متن آیه : ‏
‏ أَعَدَّ اللّهُ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند برای آنان باغهای ( بهشت ) را آماده کرده است که جویبارها در ( زیر کاخها و درختان ) آن روان است و جاودانه در آن می‌مانند . این است پیروزی بزرگ و رستگاری سترگ .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْفَوْزُ » : رستگاری . پیروزی . رسیدن به آرزوها و خوبیها .‏

سوره توبة آیه 90
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَاء الْمُعَذِّرُونَ مِنَ الأَعْرَابِ لِیُؤْذَنَ لَهُمْ وَقَعَدَ الَّذِینَ کَذَبُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ سَیُصِیبُ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏عذرخواهان اعراب ( بادیه‌نشین ، که دارای عذرهای درست و پذیرفتنی هستند ، به پیش تو ) آمده‌اند تا بدیشان اجازه داده شود ( که در جهاد شرکت نکنند . و امّا گروه دیگری از آنان که کافرند ، حتی زحمت آمدن به پیش شما را هم به خود نمی‌دهند ) و در خانه نشسته‌اند و ( در اظهار ایمان ) به خدا و پیغمبرش دروغ گفته‌اند . به افراد کفرپیشه آنان عذاب بسیار دردناکی خواهد رسید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُعَذِّرُونَ » : عذرخواهان . عذرتراشان . « جَآءَ الْمُعَذِّرُونَ مِنَ الْأَعْرَابِ . . . » : برخی چنین عربهای بادیه‌نشینی را صادق و برخی کاذب می‌دانند . اگر صادق به حساب آیند ، « قَعَدَ الَّذِینَ کَذَبُوا . . . » : غیر از ایشانند ، و معنی آن در بالا گذشت . اگر کاذب به حساب آیند ، گروه دومی در میان نیست و معنی چنین می‌شود : عذرتراشان منافق بادیه‌نشین به پیش تو آمده‌اند تا بدیشان اجازه شرکت نکردن در جهاد داده شود . بدین‌وسیله می‌بینی کسانی خانه‌نشینی گزیده‌اند که در اظهار ایمان به خدا و پیغمبرش دروغ گفته‌اند . به چنین افراد بادیه‌نشینی عذاب بسیار دردناکی خواهد رسید .‏

سوره توبة آیه 91
‏متن آیه : ‏
‏ لَّیْسَ عَلَى الضُّعَفَاء وَلاَ عَلَى الْمَرْضَى وَلاَ عَلَى الَّذِینَ لاَ یَجِدُونَ مَا یُنفِقُونَ حَرَجٌ إِذَا نَصَحُواْ لِلّهِ وَرَسُولِهِ مَا عَلَى الْمُحْسِنِینَ مِن سَبِیلٍ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بر ناتوانان و بیماران و کسانی که چیزی ندارند که آن را صرف جهاد کنند ( و با آن خویشتن را برای جهاد آماده سازند ) گناهی نیست ( و عذرشان مقبول و جهدشان مشکور است ) هرگاه اینان با خدا و پیغمبرش خالص باشند ( و در دینشان شکّ و شبهه‌ای نبوده و آنچه در توان دارند از خدا و پیغمبرش دریغ ندارند . آنان در این صورت نیکوکارند و ) بر نیکوکاران هیچ راهی ( برای سرزنش و گناهکار قلمداد کردنشان ) وجود ندارد . و خداوند دارای مغفرت بیشمار و رحمت بسیار است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَرْضَیا » : جمع مریض ، بیماران . « حَرَجٌ » : گناه . ایراد . « نَصَحُوا » : خالص و مخلص شدند . از مصدر ( نصح ) به معنی خلوص . « مَا عَلَی الْمُحْسِنِینَ مِن سَبِیلٍ » : این جمله جنبه ضرب‌المثل را دارد . حرف ( مِنْ ) زائد و برای تأکید است . یعنی : سرزنشگران راهی برای سرزنش محسنان ندارند . و . . .‏

سوره توبة آیه 92
‏متن آیه : ‏
‏ وَلاَ عَلَى الَّذِینَ إِذَا مَا أَتَوْکَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لاَ أَجِدُ مَا أَحْمِلُکُمْ عَلَیْهِ تَوَلَّواْ وَّأَعْیُنُهُمْ تَفِیضُ مِنَ الدَّمْعِ حَزَناً أَلاَّ یَجِدُواْ مَا یُنفِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همچنین ایراد و گناهی نیست بر کسانی که وقتی به پیش تو آمدند تا آنان را بر مرکبی سوار کنی ( و به جهاد روانه سازی . ولی ) تو گفتی : مرکبی ندارم که شما را بر آن سوار کنم . ایشان برگشتند ، در حالی که چشمانشان از غم ( فوت افتخار جهاد ) پر از اشک بود ( و افسوس می‌خوردند ) چون چیزی نداشتند که آن را صرف جهاد کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِذَا مَا » : وقتی که . « أَتَوْکَ » : نزد تو آمدند . « حَزَناً » : از غم . مفعول‌له است . « أَلاّ یَجِدُوا . . . » : مفعول‌له ( حَزَناً ) است .‏

سوره توبة آیه 93
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَى الَّذِینَ یَسْتَأْذِنُونَکَ وَهُمْ أَغْنِیَاء رَضُواْ بِأَن یَکُونُواْ مَعَ الْخَوَالِفِ وَطَبَعَ اللّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تنها راه ( رخنه و شکنجه ) به روی کسانی باز است که از تو اجازه می‌خواهند ( در جهاد شرکت نکنند ) در حالی که ثروتمند و قدرتمندند ، ( و می‌توانند ساز و برگ جنگ را تهیّه کنند و در میدان نبرد برزمند ) . آنان بدین خوشنودند که با زنان ( و سالخوردگان و کودکان و بیماران ) باقی بمانند . خداوند دلهایشان را مهر زده است ( چرا که آنان دلهایشان را بر روی حقائق بسته‌اند و از ترس با ضعیفان در خانه نشسته‌اند ) و آنان نمی‌دانند ( که چه سرانجام بدی و عاقبتِ وخیمی در دنیا و آخرت متوجّه ایشان به سبب تخلّف از فرمان و عدم شرکت آنان در جنگ است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَی الَّذِینَ . . . » : کسانی مورد بازخواست قرار می‌گیرند و لومه و عقاب می‌شوند که .‏

سوره توبة آیه 94
‏متن آیه : ‏
‏ یَعْتَذِرُونَ إِلَیْکُمْ إِذَا رَجَعْتُمْ إِلَیْهِمْ قُل لاَّ تَعْتَذِرُواْ لَن نُّؤْمِنَ لَکُمْ قَدْ نَبَّأَنَا اللّهُ مِنْ أَخْبَارِکُمْ وَسَیَرَى اللّهُ عَمَلَکُمْ وَرَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏وقتی که به سوی آنان ( از جنگ تبوک ) برگردید ، ایشان شروع به عذرآوری می‌کنند ( و دروغها به هم می‌بافند . بدیشان ) بگو : عذرخواهی مکنید . ما هرگز به شما باور نمی‌کنیم . خداوند ما را از خبرهایتان آگاه ساخته است ( و برخی از دروغها و ترفندهایتان را به پیغمبر وحی کرده است . این همه دروغ و عذرخواهی چرا ، سخن کوتاه کنید و در عمل کوشید که ) خدا و پیغمبرش عمل شما را خواهند دید . ( اگر کردارتان گواهی بر صلاح و تقوایتان داد و بیانگر توبه حقیقی شما از نفاق گردید ، از همان مزایائی برخوردار می‌شوید که سایر مؤمنان برخوردارند ، و اگر باز هم به نفاق خود ادامه دادید ، با شما همان شدّت و حدّت و جهاد و پیکاری خواهد شد که با کافران می‌گردد . این در این جهان ، و امّا ) پس از این ( جهان‌ ؛ یعنی در آخرت ) به سوی خدا برگردانده می‌شوید که آگاه از پنهان و آشکار ( همگان و ظاهر و باطن شما منافقان ) است و شما را از آنچه انجام می‌داده‌اید باخبر می‌سازد ( و پاداش و پادافره اعمال و اقوالتان را می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَن نُّؤْمِنَ لَکُمْ » : به شما باور نداریم و تصدیقتان نمی‌کنیم . « نَبَّأَنَا » : ما را باخبر کرده است . « سَیَرَی اللهُ . . . » : مراد این است که آینده صدق یا کذب شما را روشن خواهد ساخت ، و کردارتان بر گفتارِ راست یا دروغ شما گواهی خواهد داد .‏

سوره توبة آیه 95
‏متن آیه : ‏
‏ سَیَحْلِفُونَ بِاللّهِ لَکُمْ إِذَا انقَلَبْتُمْ إِلَیْهِمْ لِتُعْرِضُواْ عَنْهُمْ فَأَعْرِضُواْ عَنْهُمْ إِنَّهُمْ رِجْسٌ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ جَزَاء بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که به سوی آنان بازگردید ، برای شما به خدا سوگند خواهند خورد ( که معذرتهایشان راست و درست است ) تا از آنان صرف نظر کنید . ( ولی از کار آنان غافل مشوید و از آنان در مگذرید و ) از ایشان دوری گزینید ، بیگمان آنان پلیدند ( و دارای نیّت و هدف ناپاکی هستند ) و به کیفر کارهائی که می‌کنند جایگاهشان دوزخ است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنقَلَبْتُمْ » : برگشتید . « لِتُعْرِضُوا . . . فَأَعْرِضُوا » : این دو فعل از مصدر اعراض بوده و در اوّلی به معنی : صرف نظر کردن و عفونمودن ، و در دومی به معنی : رویگردانی و دوری کردن به کار رفته است . « رِجْسٌ » : خبیث . پلید ( نگا : مائده / 90 ) . همان گونه که باید انسان خود را از کثافات مادی بپرهیزد ، لازم است خویشتن را از نجاسات معنوی هم دور نگهدارد .‏

سوره توبة آیه 96
‏متن آیه : ‏
‏ یَحْلِفُونَ لَکُمْ لِتَرْضَوْاْ عَنْهُمْ فَإِن تَرْضَوْاْ عَنْهُمْ فَإِنَّ اللّهَ لاَ یَرْضَى عَنِ الْقَوْمِ الْفَاسِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏برای شما سوگندها می‌خورند تا از آنان درگذرید و خوشنود شوید . تازه اگر هم شما از آنان درگذرید و خوشنود شوید ، خداوند ( از ایشان خشمگین است و ) از گروهی که سر از فرمان تافته و بر دین شوریده باشند ، در نمی‌گذرد و خوشنود نمی‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْفَاسِقِین‌ » : شوریدگان بر دین . بیرون‌روندگان از آئین و فرمان یزدان .‏

سوره توبة آیه 97
‏متن آیه : ‏
‏ الأَعْرَابُ أَشَدُّ کُفْراً وَنِفَاقاً وَأَجْدَرُ أَلاَّ یَعْلَمُواْ حُدُودَ مَا أَنزَلَ اللّهُ عَلَى رَسُولِهِ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بادیه‌نشینان عرب ، کفر و نفاقشان شدیدتر است از ( کفر و نفاق شهرنشینان عرب . زیرا سنگدل‌تر و جفاپیشه‌ترند و با اهل خیر و صلاح نشست و برخاست کمتری دارند ) و آنان بیشتر سزاوارند که از مقرّرات و قوانین چیزی بی‌خبر باشند که خداوند بر پیغمبرش نازل کرده است . خداوند آگاه ( از احوال بندگان ، اعم از مؤمنان و کافران و منافقان ، و ) حکیم ( در کار خود ، از جمله تعیین سزا و جزای مردمان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْأَعْرَابُ » : عربهای بادیه‌نشین ( نگا : توبه / 90 ) . « أَجْدَرُ » : سزاوارتر . درخور و شایسته‌تر . « حُدُودَ » : احکام و شرائع . اوامر و نواهی . فرائض و واجبات . « أَجْدَرُ أَلاّ یَعْلَمُوا » : سزد که ندانند و بی‌خبر بمانند .‏

سوره توبة آیه 98
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنَ الأَعْرَابِ مَن یَتَّخِذُ مَا یُنفِقُ مَغْرَماً وَیَتَرَبَّصُ بِکُمُ الدَّوَائِرَ عَلَیْهِمْ دَآئِرَةُ السَّوْءِ وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏برخی از بادیه‌نشینان ( منافق ) عرب ، چیزی را که ( در راه خدا ) صرف می‌کنند ، زیان می‌دانند ( چرا که به ثواب آن ایمان ندارند ) ، و چشم به راه ( حوادث دردناک و ) بلایا و مصائب ( خوفناکی ) هستند که شما را از هر سو احاطه دهند ( و له و لوردتان کنند ) - بلاها و مصیبتها گریبانگیر خودشان باد - ( چون مردمان بدخواه و تنگچشم و منافقی هستند ، تیره‌روزیها و ناکامیها و بدبختیها تنها به سراغ آنان می‌رود ) . خداوند شنوا و دانا است ( و لذا نیّات و اقوال و افعال ایشان را می‌داند و می‌شنود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَتَّخِذُ » : به حساب می‌آورد . به شمار می‌آورد . « مَغْرَماً » : زیان و ضرر . « یَتَرَبَّصُ » : انتظار می‌کشد . « الدَّوَآئِرَ » : جمع دائرة ، بلایا و مصائب روزگار . « السَّوْء » : هرگونه شر و بلا و زیان و ضرری که مایه بدحالی انسان شود . « دَآئِرَةُ السَّوْءِ » : بلای بد . اضافه موصوف به صفت است ( نگا : مریم / 28 ) و جنبه مبالغه دارد . از قبیل : رَجُلُ صدق . برخی گفته‌اند . واژه ( دائِرَة ) دارای همان معنی است که واژه ( السَّوْء ) بیانگر آن است . در این صورت اضافه به خاطر بیان و تأکید است .‏

سوره توبة آیه 99
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنَ الأَعْرَابِ مَن یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَیَتَّخِذُ مَا یُنفِقُ قُرُبَاتٍ عِندَ اللّهِ وَصَلَوَاتِ الرَّسُولِ أَلا إِنَّهَا قُرْبَةٌ لَّهُمْ سَیُدْخِلُهُمُ اللّهُ فِی رَحْمَتِهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در میان عربهای بادیه‌نشین ، کسانی هم هستند که به خدا و روز رستاخیز ایمان دارند و چیزی را که ( در راه خدا ) صرف می‌کنند مایه نزدیکی به خدا و سبب دعای پیغمبر ( در حق خود ) می‌دانند ( و دعای پیغمبر مایه سعادت محسنان و خیر و برکت عُمر و روزی ایشان است ) . هان ! بیگمان صرف پول ( در راه خدا ، و دعاهای رسول ) مایه تقرّب آنان ( در پیشگاه خداوند ) است . ( به طور قطع ) خداوند آنان را غرق رحمت خود خواهد کرد ، چرا که خداوند آمرزنده ( گناهان و ) مهربان ( در حق بندگان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قُرُبَاتٍ » : جمع قُرْبَة ، به معنی تقرّب یا چیزی است که مایه تقرّب می‌گردد . منصوب است چون مفعول دوم ( یَتَّخِذُ ) است ، و جمع آمدن آن با توجّه به انواع خوبیها و راههای گوناگون آنها است . « صَلَوَاتِ » : جمع صَلاة ، دعاها . « إِنَّها » : مرجع ضمیر ( ها ) واژه نفقه است که از ( صَلَوات ) مفهوم می‌گردد و با توجّه به معنی ، ضمیر مؤنّث به کار رفته است . برخی هم مرجع آن را ( صَلَوات ) دانسته‌اند .‏

سوره توبة آیه 100
‏متن آیه : ‏
‏ وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَالأَنصَارِ وَالَّذِینَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِیَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی تَحْتَهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَداً ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پیشگامان نخستین مهاجران و انصار ، و کسانی که به نیکی روش آنان را در پیش گرفتند و راه ایشان را به خوبی پیمودند ، خداوند از آنان خوشنود است و ایشان هم از خدا خوشنودند ، و خداوند برای آنان بهشت را آماده ساخته است که در زیر ( درختان و کاخهای ) آن رودخانه‌ها جاری است و جاودانه در آنجا می‌مانند . این است پیروزی بزرگ و رستگاری سترگ .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّابِقُونَ » : پیشگامان . سبقت‌گیرندگان بر دیگران در ایمان و هجرت و نصرت . مراد مهاجرانی است که پیش از صلح حُدَیْبِیّه هجرت کردند و با جان و مال در راه خدا کوشیدند ، و نیز انصاری است که در عقبه اوّل و دوم با پیغمبر بیعت کردند و یا این که هنگام قدوم پیغمبر به مدینه ایمان آوردند . « وَ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُمْ . . . » : مراد کسانی است که به دنبال این پیشگامان مهاجر و انصار ایمان آوردند و در اقوال و افعال ، صادقانه از چنین پیشوایان پیش‌تاز پیروی کردند . تابعین و همه مؤمنانی که از کردار نیک و رفتار پسندیده مهاجران و انصار بزرگوار در تمام امکنه و اعصار تا آخر روزگار پیروی می‌کنند .‏

سوره توبة آیه 101
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِمَّنْ حَوْلَکُم مِّنَ الأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ مَرَدُواْ عَلَى النِّفَاقِ لاَ تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُم مَّرَّتَیْنِ ثُمَّ یُرَدُّونَ إِلَى عَذَابٍ عَظِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در میان عربهای بادیه‌نشین اطراف ( شهر ) شما ، و در میان خود اهل مدینه ، منافقانی هستند که تمرین نفاق کرده‌اند و در آن مهارت پیدا نموده‌اند . تو ایشان را نمی‌شناسی و بلکه ما آنان را می‌شناسیم . ایشان را ( در همین دنیا ) دو بار شکنجه می‌دهیم ( : یک‌بار با پیروزی شما بر دشمنانتان که مایه درد و حسرت و خشم و کین آنان می‌گردد ، و بار دوم با رسواکردن ایشان به وسیله پرده‌برداری از نفاقشان ) . سپس ( در آخرت ) روانه عذاب بزرگی می‌گردند ( و به دوزخ گرفتار می‌آیند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَرَدُوا » : تمرین دیده‌اند و چیرگی و مهارت پیدا کرده‌اند . « مَرَّتَیْنِ » : دوبار : غیظ و خشم ناشی از پیروزی مسلمانان که آنان را می‌ترکاند ، و رسوائی اجتماعی ناشی از پرده‌برداری از نفاق ایشان . بلاها یا رسوائیهای دوران زندگی ، و عذاب وقت مرگ و داخل قبر ( نگا : انفال / 50 و توبه / 55 و 57 ) . « یُرَدُّونَ » : بازگردانده می‌شوند . مراد به دوزخ حوالت کردن و در جهنّم انداختن ایشان است ( نگا : بقره / 85 ) .‏

سوره توبة آیه 102
‏متن آیه : ‏
‏ وَآخَرُونَ اعْتَرَفُواْ بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُواْ عَمَلاً صَالِحاً وَآخَرَ سَیِّئاً عَسَى اللّهُ أَن یَتُوبَ عَلَیْهِمْ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مردمان دیگری هم هستند که ( نه از پیشگامان نخستین ، و نه از منافقین بشمارند و ) به گناهان خود اعتراف می‌کنند ، و کار خوبی را با کار بدی می‌آمیزند ( و گاهی به حسنات و زمانی به سیّئات دست می‌یازند ) امید است که خداوند توبه آنان را بپذیرد ( و احساس شرمندگی چنین کسانی از گناه ، و هراس آنان از عقاب و عذاب ، و تصمیم ایشان بر این که به سوی گناه نروند ، سبب گردد که دیگر دچار معصیت نشوند و مشمول مغفرت و مرحمت خدا شوند . چرا که ) بیگمان خداوند دارای مغفرت فراوان و رحمت بیکران است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَاخَرُونَ » : دیگران . مراد گروه سومی غیر از دو گروه پیشین یعنی پیشگامان نخستین و منافقان داخل و خارج مدینه است .‏

سوره توبة آیه 103
‏متن آیه : ‏
‏ خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکِّیهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاَتَکَ سَکَنٌ لَّهُمْ وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) از اموال آنان ( که به گناه خود اعتراف دارند و در صدد کاهش بدیها و افزایش نیکیهای خویش می‌باشند ) زکات بگیر تا بدین وسیله ایشان را ( از رذائل اخلاقی ، و گناهان ، و تنگچشمی ) پاک داری ، و ( در دل آنان نیروی خیرات و حسنات را رشد دهی و درجات ) ایشان را بالا بری ، و برای آنان دعا و طلب آمرزش کن که قطعاً دعا و طلب آمرزش تو مایه آرامش ( دل و جان ) ایشان می‌شود ( و سبب اطمینان و اعتقاد بیشترشان می‌گردد ) و خداوند شنوای ( دعای مخلصان و ) آگاه ( از نیّات همگان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صَدَقَة » : زکات . آنچه مؤمن برای نزدیکی به خدا صرف می‌کند . « صَلِّ عَلَیْهِمْ » : برای ایشان دعا کن . « صَلاتَکَ » : دعای تو . « سَکَنٌ » : رحمت . آرامش خاطر .‏

سوره توبة آیه 104
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ یَعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ هُوَ یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَیَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ وَأَنَّ اللّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا نمی‌دانند که تنها خدا است که توبه ( توبه‌کاران راستین ) و زکات و صدقه ( مؤمنان مخلصین ) را می‌پذیرد ، و فقط او است که بسیار توبه‌پذیر و مهربان است‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَأخُذُ » : در اینجا به معنی می‌پذیرد و پاداش آن را می‌دهد ( نگا : ذاریات / 16 ) . رابطه لطیفی میان ( خُذْ ) در آیه قبلی ، و ( یَأْخُذُ ) در این آیه است ، و آن این که پیغمبر همان چیزی را دریافت می‌دارد که خدا بدان دستور می‌دهد .‏

سوره توبة آیه 105
‏متن آیه : ‏
‏ وَقُلِ اعْمَلُواْ فَسَیَرَى اللّهُ عَمَلَکُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ وَسَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : ( هرچه می‌خواهید ) انجام دهید ( خواه نیک ، خواه بد . امّا بدانید که ) خداوند اعمال ( ظاهر و باطن ) شما را می‌بیند ( و آنها را به حساب شما می‌گیرد ) و پیغمبر و مؤمنان اعمال ( ظاهر ) شما را می‌بینند و ( به نسبت خوبی و بدی ، با شما دوستی یا دشمنی می‌ورزند . این در دنیا ، و امّا ) در آخرت به سوی خدا برگردانده می‌شوید که آگاه از پنهان و آشکار ( همگان و دیدنی و نادیدنی جهان ) است و شما را بدانچه می‌کنید مطلع می‌سازد ( و پاداش و پادافره اعمال و اقوال شما را می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قُلْ » : فعل ( قُلْ ) عطف بر فعل ( خُذْ ) در آیه 103 است . « فَسَیَرَی اللهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ » : خدا از کارتان آگاه است ، چون حاضر در همه‌جا و ناظر بر همه‌چیز است . پیغمبر و مؤمنان هم از کارتان مطلع می‌شوند ، چرا که انسان هر عملی را انجام دهد - خواه ناخواه - ظاهر خواهد شد . اعمالتان از دید خدا پنهان نمی‌ماند و در روز قیامت پیغمبر و مؤمنان هم از کردارتان باخبر می‌گردند ( نگا : آل‌عمران / 179 ، اعراف / 188 ، توبه / 94 ، نمل / 65 ، احقاف / 9 ، حاقّه / 18 ، الطارق / 9 ، العادیات / 10 ) .‏

سوره توبة آیه 106
‏متن آیه : ‏
‏ وَآخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللّهِ إِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَإِمَّا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و گروه دیگری ( از متخلّفان از جهاد ) هستند که به فرمان خدا واگذار گردیده‌اند ( و مردم باید در انتظار بمانند تا ببینند که دستور خدا درباره این دسته که بدون عذر از جهاد بازپس مانده‌اند چه باشد ) یا خدا ایشان را به گناه خود می‌گیرد و یا بر آنان می‌بخشاید . خداوند آگاه ( از احوال و نیّات آنان بوده و ) حکیم است ( و برابر حکمت خود ، بندگان را ثواب یا عقاب می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَاخَرُونَ » : دسته دیگری که غیر از دسته مذکور در آیه 102 می‌باشند که بدون عذر از جهاد واپس کشیدند و بعدها پشیمان گشتند و عذرتراشی هم ننمودند و به فرمان پیغمبر از همنشینی و گفتگوی با اصحاب و حتّی نزدیکی با زنان خود محروم شدند ، تا فرمان خدا در آیه 118 در رسید و ایشان را بخشید . « مُرْجَوْنَ » : به تأخیر انداخته‌شدگان . واگذارشدگان . جمع ( مُرْجی ) است که اسم مفعول است و از مصدر ( إرجاء ) . اصل آن ( رجو ) یا ( رجا ) می‌باشد ( نگا : اعراف / 11 و احزاب / 51 ) .‏

سوره توبة آیه 107
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ اتَّخَذُواْ مَسْجِداً ضِرَاراً وَکُفْراً وَتَفْرِیقاً بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ وَإِرْصَاداً لِّمَنْ حَارَبَ اللّهَ وَرَسُولَهُ مِن قَبْلُ وَلَیَحْلِفَنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلاَّ الْحُسْنَى وَاللّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( از میان منافقان ) کسانی هستند که مسجدی را بنا کردند و منظورشان از آن ، زیان ( به مؤمنان ) و کفرورزی ( در آن ) و تفرقه‌اندازی میان مؤمنان ( و درهم کوبیدن صفوف مسلمانان ) و کمینگاه ساختن برای کسی بود که قبلاً با خدا و پیغمبرش جنگیده بود و ( علم طغیان برافراشته بود ) سوگند هم می‌خوردند که نظری جز نیکی نداشته‌اند ( و تنها مرادشان خدمت به مردمان و اقامه نماز در آن بوده و بس ) امّا خداوند گواهی می‌دهد که آنان ( در سوگند خود ) دروغ می‌گویند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِینَ . . . » : عطف بر ماسبق است و تقدیر آن چنین است : وَ مِنْهُمُ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً . « ضِراراً » : زیان رساندن . مفعول‌له است . « إِرْصَاداً » : در کمین نشستن . « الْحُسْنَیا » : کار نیک . علّت تأنیث آن این است که در اصل ( ألْخَصْلَة الْحُسْنَیا ) بوده و موصوف حذف شده و صفت به جای آن نشسته است . آیه مذکور درباره گروهی از منافقان است که وقتی مسجد قبا در مدینه ساخته شد ، ابوعامر نامی ایشان را بر آن داشت که منافقان برای چشم هم چشمی با کسانی که مسجد قباء را ساختند ، و برای گردهمائی و رایزنی علیه اسلام و مؤمنان ، مسجدی بسازند . بعد از اتمام آن از پیغمبر درخواست کردند که در چنین مسجدی که بعدها مسجد ضرار نام گرفت نماز بخواند . امّا وحی آسمان نقاب از چهره آنان برداشت و پیغمبر چه رسد به این که در آن نماز نخواند ، دستور داد که آن را بسوزانند و زباله‌دانش نمایند .‏

سوره توبة آیه 108
‏متن آیه : ‏
‏ لاَ تَقُمْ فِیهِ أَبَداً لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَن یَتَطَهَّرُواْ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) هرگز در آن ( مسجد ضرار ) نایست و نماز مگذار . مسجدی ( مانند مسجد قبا ) که از روز نخست بر پایه تقوا بنا گردیده است ( و مراد سازندگان آن تنها رضای الله بوده است ) سزاوار آن است که در آن برپای ایستی و نماز بگزاری . در آنجا کسانی هستند که می‌خواهند ( جسم و روح ) خود را ( با ادای عبادتِ درست ) پاکیزه دارند و خداوند هم پاکیزگان را دوست می‌دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَقُمْ فیهِ . . . » : در آن به عبادت نایست . در آن نماز مخوان ( نگا : نساء / 102 ) . اصلاً در آن توقّف مکن و ممان . « أَحَقُّ » : این واژه گرچه افعل التفضیل است ولی در اینجا مراد مقایسه میان ( شایسته ) و ( شایسته‌تر ) نیست‌ ؛ بلکه مقایسه میان ( شایسته ) و ( ناشایسته ) است‌ ؛ لذا در اینجا ( أَحَقُّ ) به معنی شایسته است‌ ؛ نه شایسته‌تر ( نگا : فرقان / 24 ) .‏

سوره توبة آیه 109
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَمَنْ أَسَّسَ بُنْیَانَهُ عَلَى تَقْوَى مِنَ اللّهِ وَرِضْوَانٍ خَیْرٌ أَم مَّنْ أَسَّسَ بُنْیَانَهُ عَلَىَ شَفَا جُرُفٍ هَارٍ فَانْهَارَ بِهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا کسی که شالوده آن ( مسجد ) را بر پایه تقوا و پرهیز از ( مخالفت فرمان ) خدا و ( جلب ) خوشنودی ( او ) بنیاد نهاده است ، ( کارش ) بهتر است یا کسی که شالوده آن را بر لبه پرتگاه شکافته و فرو تپیده‌ای بنیاد نهاده است و ( هر آن با فرو ریختن خود ) او را به آتش دوزخ فرو می‌اندازد ؟ خداوند مردمان ستم‌پیشه را ( به چیزی که خیر و صلاح ایشان در آن باشد ) هدایت نمی‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بُنْیَان‌ » : پایه . شالوده . مصدر است و به معنی اسم مفعول به کار رفته است . یعنی بناء به معنی مبنی . « بُنْیَانَهُ » : شالوده مسجد . شالوده دین خود . « شَفا » : لبه . کناره ( نگا : آل‌عمران / 103 ) . « جُرُفٍ » : گودال . پرتگاه . « هَارٍ » : شکافته و مشرف به سقوط ، از ماده ( هور ) و در آن قلب‌المکان شده است و لام‌الفعل و عین‌الفعل به جای همدیگر به کار رفته است . « فَانْهارَ بِهِ » : پرتگاه ، ساختمان و صاحب آن را با خود به پائین انداخت . برخی معنی آیه را چنین بیان کرده‌اند : آیا کسی که پایه دین خود را بنیاد نهاده است بر شالوده استوار که تقوا و کسب رضای خدا یا طاعت و عبادت است ، بهتر است ، یا کسی که آن را بر ضعیف‌ترین و سست‌ترین شالوده بنیاد نهاده است که او را به دوزخ می‌اندازد و . . .‏

سوره توبة آیه 110
‏متن آیه : ‏
‏ لاَ یَزَالُ بُنْیَانُهُمُ الَّذِی بَنَوْاْ رِیبَةً فِی قُلُوبِهِمْ إِلاَّ أَن تَقَطَّعَ قُلُوبُهُمْ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بنائی را که خودشان برپا کرده‌اند همواره به عنوان ( یک عامل شکّ و تردید ، یا یک نتیجه ) شکّ و تردید ، در قلوب آنان باقی می‌ماند ، مگر این که دلهایشان قطعه قطعه شود ( و بمیرند ، و یا این که توبه کنند و به سوی خدا برگردند ) و خدا آگاه ( از هر چیزی و ) حکیم ( در افعال و دادن جزا و سزای هرکسی ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رِیبَةً » : شکّ و تردید . خبر لایَزالُ است . « إِلاّ » : به معنی ( إِلی ) است . « تَقَطَّعَ قُلُوبُهُمْ » : دلهایشان پاره پاره شود . دل از کفر برکنند و توبه کنند . فعل ( تَقَطَّعَ ) مضارع است و تائی از اوّل آن حذف شده است . آیه را چنین هم معنی کرده‌اند : این بنای ایشان هرقدر بیشتر بماند ، آنان بیشتر در میان مسلمانان شکّ و تردید می‌پراکنند .‏

سوره توبة آیه 111
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ اللّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الجَنَّةَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ فَیَقْتُلُونَ وَیُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقّاً فِی التَّوْرَاةِ وَالإِنجِیلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللّهِ فَاسْتَبْشِرُواْ بِبَیْعِکُمُ الَّذِی بَایَعْتُم بِهِ وَذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان خداوند ( کالای ) جان و مال مؤمنان را به ( بهای ) بهشت خریداری می‌کند . ( آنان باید ) در راه خدا بجنگند و بکشند و کشته شوند . این وعده‌ای است که خداوند آن را در ( کتابهای آسمانی ) تورات و انجیل و قرآن ( به عنوان سند معتبری ثبت کرده است ) و وعده راستین آن را داده است ، و چه کسی از خدا به عهد خود وفاکننده‌تر است‌ ؟ پس به معامله‌ای که کرده‌اید شاد باشید ، و این پیروزی بزرگ و رستگاری سترگی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِشْتَرَیا » : خریداری کرده است . معمولاً فعل ماضی در معاملات معنی مضارع دارد ؛ لذا می‌توان آن را ( خریداری می‌کند ) معنی کرد . « یُقَاتِلُونَ » : می‌جنگند . فعل مضارع در اینجا می‌تواند معنی امر داشته باشد : باید بجنگند . « وَعْداً » : مفعول مطلق فعل محذوف ( وَعَدَ ) است . « حَقّاً » : مفعول مطلق فعل محذوف ( اَحَقَّ ) یا صفت ( وَعْداً ) است ( نگا : نساء / 122 ) . « أَوْفی‌ » : وفاکننده‌تر . « إِسْتَبْشِرُوا » : شادمان باشید . شاد و خوشنود باشید . « ذلِکَ » : این معامله‌ای که خریدار خدا ، فروشندگان مؤمنان ، کالا اموال و انفس مسلمانان ، بها بهشت جاویدان ، و سند گفته خداوند سبحان و ثبت در تورات و انجیل و قرآن است .‏

سوره توبة آیه 112
‏متن آیه : ‏
‏ التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدونَ الآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنکَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( از جمله اوصاف این مؤمنان و سائر مسلمانان این است که ) آنان توبه‌کننده ( از معاصی ) ، پرستنده ( دادار ) ، سپاسگزار ( پروردگار ) ، گردنده ( در زمین و اندیشمند در آفاق و انفس ) ، نمازگزار ، دستوردهنده به کار نیک ، بازدارنده از کار بد ، و حافظ قوانین خدا می‌باشند . ( ای پیغمبر ! ) مژده بده به مؤمنان ( به چیزهائی که خارج از توصیف و تعریف و به دور از فهم مردمان است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْتَّآئِبُونَ » : توبه‌کنندگان . خبر مبتدای محذوف یا مبتدای خبر محذوف است و تقدیر چنین است : هُمُ التَّآئِبُونَ . . . التَّآئِبُونَ الْعَابِدُونَ . . . مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَیْضاً ( نگا : نساء / 95 و حدید / 10 ) . « السَّآئِحُونَ » : گردندگان در زمین برای اطّلاع از آثار و درس گرفتن و عبرت آموختن از تاریخ گذشتگان و دیدن عجائب و غرائب جهان ( نگا : انعام / 11 ، توبه / 2 ) . روزه‌داران ( نگا : تحریم / 5 ) . « الْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللهِ » : محافظان قوانین خدا . اجراکنندگان احکام و شرائع الله . « بَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ » : مژده بده به مؤمنان . مورد مژده محذوف است و اشاره بدان دارد که بیرون از حدود شُمار و گفتار و پندار است که بهشت و رضای کردگار است .‏

سوره توبة آیه 113
‏متن آیه : ‏
‏ مَا کَانَ لِلنَّبِیِّ وَالَّذِینَ آمَنُواْ أَن یَسْتَغْفِرُواْ لِلْمُشْرِکِینَ وَلَوْ کَانُواْ أُوْلِی قُرْبَى مِن بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحَابُ الْجَحِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پیغمبر و مؤمنان را نسزد که برای مشرکان طلب آمرزش کنند ، هرچند که خویشاوند باشند ، هنگامی که برای آنان روشن شود که ( با کفر و شرک از دنیا رفته‌اند ، و ) مشرکان اهل دوزخند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا کَانَ لِلنَّبِیِّ وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا » : برای پیغمبر و مؤمنان شایسته و درست نیست که . « أُوْلِی قُرْبَیا » : خویشاوندان . نزدیکان .‏

سوره توبة آیه 114
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا کَانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِیمَ لِأَبِیهِ إِلاَّ عَن مَّوْعِدَةٍ وَعَدَهَا إِیَّاهُ فَلَمَّا تَبَیَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْرَاهِیمَ لأوَّاهٌ حَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏طلب آمرزش ابراهیم برای پدرش ، به خاطر وعده‌ای بود که بدو داده بود ، ولی هنگامی که برای او روشن شد که پدرش ( در قید حیات بر کفر اصرار می‌ورزد و برابر وحی آسمانی دار فانی را با کفر وداع می‌گوید ، دانست که او ) دشمن خدا است ، از او بیزاری جست ( و ترک طلب آمرزش برای وی گفت ) . واقعاً ابراهیم بسیار مهربان و دست‌بدعا و فروتن و شکیبا بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِیمَ » : ( نگا : شعراء / 86 ) . « مَوْعِدَة » : وعده ( نگا : مریم / 47 ) . « تَبَرَّأَ » : بیزاری جست . دوری کرد ( نگا : بقره / 166 و 167 ) . « أَوَّاهٌ » : آه‌گویان . خاشع در دعا . تسبیحگوی . مهربان . کثیرالدعاء . « حَلِیمٌ » : صبور و بردبار . از آیه چنین برمی‌آید که دعاکردن برای هدایت کافران و مشرکان زنده بلامانع است ولی برای مردگان آنان صحیح نیست ( نگا : مجادله / 22 ) .‏

سوره توبة آیه 115
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا کَانَ اللّهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَدَاهُمْ حَتَّى یُبَیِّنَ لَهُم مَّا یَتَّقُونَ إِنَّ اللّهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند ( به سبب عدالت و حکمتی که دارد ) هیچ وقت قومی را که هدایت بخشیده است گمراه نمی‌سازد ( و در برابر اشتباه و لغزش ناشی از اجتهادی که می‌کنند ، به عقاب و عذابشان نمی‌گیرد ) مگر زمانی که چیزهائی را که باید از آنها بپرهیزند روشن و آشکار ( و بی‌شبهه و اشکال ، توسّط پیغمبر ) برای آنان بیان کند . بیگمان خداوند آگاه از هر چیزی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیُضِلَّ » : گمراه سازد . حکم به گمراهی دهد . مراد این است که عقاب بعد از بیان احکام است .‏

سوره توبة آیه 116
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ اللّهَ لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ یُحْیِی وَیُمِیتُ وَمَا لَکُم مِّن دُونِ اللّهِ مِن وَلِیٍّ وَلاَ نَصِیرٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏حکومت آسمانها و زمین تنها از آن خدا است . او است که زندگی می‌بخشد و می‌میراند . جز خدا برای شما سرپرستی ( که کارهای شما بدو واگذار شود ) و یاوری ( که شما را کمک و از شما دفاع کند ) وجود ندارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن دُونِ اللهِ » : سِوای خدا . بجز خدا .‏

سوره توبة آیه 117
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَد تَّابَ الله عَلَى النَّبِیِّ وَالْمُهَاجِرِینَ وَالأَنصَارِ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُ فِی سَاعَةِ الْعُسْرَةِ مِن بَعْدِ مَا کَادَ یَزِیغُ قُلُوبُ فَرِیقٍ مِّنْهُمْ ثُمَّ تَابَ عَلَیْهِمْ إِنَّهُ بِهِمْ رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند توبه پیغمبر ( از اجازه‌دادن منافقان به عدم شرکت در جهاد ) و توبه مهاجرین و انصار ( از لغزشهای جنگ تبوک ، مثل کُندی و سستی اراده و اندیشه بد به دل راه دادن و آهنگ بازگشت از نیمه راه جهاد ) را پذیرفت . مهاجرین و انصاری که در روزگار سختی ( با وجود گرمای زیاد ، کمی وسیله سواری و زاد ، فصل درو و چیدن محصول خود ) از پیغمبر پیروی کردند ( و همراه او رهسپار جنگ تبوک شدند ) بعد از آن که دلهای دسته‌ای از آنان اندکی مانده بود که ( از حق به سوی باطل ) منحرف شود . ( در این حال ) باز هم خداوند توبه آنان را پذیرفت . چرا که او بسیار رؤوف و مهربان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَقَد تَّابَ اللهُ عَلَی النَّبِیِّ . . . » : ذکر پیغمبر در سرآغاز توبه‌کنندگان ، به خاطر بزرگداشت هرچه بیشتر مهاجرین و انصار است ، والاّ گناهی از او سر نزده بود تا از آن توبه کند . یا این که توبه پیغمبر از اموری است که اگر از دیگران سر می‌زد ، مانند اجازه‌دادن به منافقان که در منزل بمانند و در جنگ شرکت نکنند ( نگا : توبه / 43 ) اصلاً گناه یا حتی درخور لومه و عتاب نبود . یا این که طلب استغفار باید پیشه هر مؤمنی اعم از پیغمبر و غیره باشد ( نگا : محمّد / 19 و فتح / 2 ) . « سَاعَةِ الْعُسْرَةِ » : هنگام سختی و بحرانی . مراد زمانی است که مؤمنان آماده جنگ تبوک می‌شدند و به مناسبت سختی معیشت و مشکلات راه و رزمیدن با امپراطوری روم در نقطه بسیار دوری از مدینه سخت در تنگنا بودند ، و لشکری را هم که تهیّه دیدند جَیْشُ الْعُسْرَة لقب گرفت . « کَادَ یَزِیغُ » : نزدیک بود که منحرف و از راه به در شود . « فَرِیقٍ » : دسته . گروه .‏

سوره توبة آیه 118
‏متن آیه : ‏
‏ وَعَلَى الثَّلاَثَةِ الَّذِینَ خُلِّفُواْ حَتَّى إِذَا ضَاقَتْ عَلَیْهِمُ الأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ وَضَاقَتْ عَلَیْهِمْ أَنفُسُهُمْ وَظَنُّواْ أَن لاَّ مَلْجَأَ مِنَ اللّهِ إِلاَّ إِلَیْهِ ثُمَّ تَابَ عَلَیْهِمْ لِیَتُوبُواْ إِنَّ اللّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند توبه آن سه نفری را هم می‌پذیرد که ( بی‌هیچ حکمی به آینده ) واگذار شدند ( و پیغمبر و مؤمنان و خانواده خودشان با ایشان سخن نگفتند و از آنان دوری جستند ) تا بدانجا که ( ناراحتی ایشان به حدی رسید که ) زمین با همه فراخی ، بر آنان تنگ شد ، و دلشان به هم آمد و ( جانشان به لب رسید . هم مردم از آنان بیزار و هم خودشان از خود بیزار شدند . بالاخره ) دانستند که هیچ پناهگاهی از ( دست خشم ) خدا جز برگشت به خدا ( با استغفار از او و پناه‌بردن بدو ) وجود ندارد ( چرا که پناه بی‌پناهان او است و بس ) . آن گاه خدا ( به نظر مرحمت در ایشان نگریست و ) بدیشان پیغام توبه داد تا توبه کنند ( و آنان هم توبه کردند و خدا هم توبه ایشان را پذیرفت ) . بیگمان خدا بسیار توبه‌پذیر و مهربان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الثَّلاثَةِ » : سه نفر که عبارت بودند از : کعب‌بن مالک و مُراره‌بن ربیع و هلال‌بن امیه . « خُلِّفُوا » : واپس نهاده شدند . مراد این است که خداوند حکم قطعی درباره آنان صادر نفرمود ( نگا : توبه / 106 ) و به آینده واگذار شدند . « بِمَا رَحُبَتْ » : با همه وسعتی که دارد . « ظَنُّوا » : یقین حاصل کردند ( نگا : بقره / 46 ) . « مَلْجَأَ » : پناهگاه . « تَابَ عَلَیْهِمْ » : ایشان را توفیق توبه داد . با مرحمت بدیشان برگشت و پیام پذیرش توبه آنان را به پیغمبر وحی کرد . « لِیَتُوبُوا » : تا آنان توبه کنند و در آینده نیز بر توبه و استغفار ماندگار باشند .‏

سوره توبة آیه 119
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَکُونُواْ مَعَ الصَّادِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! از خدا بترسید و همگام با راستان باشید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الصَّادِقِینَ » : راستان در کردار و گفتار و پندار .‏

سوره توبة آیه 120
‏متن آیه : ‏
‏ مَا کَانَ لِأَهْلِ الْمَدِینَةِ وَمَنْ حَوْلَهُم مِّنَ الأَعْرَابِ أَن یَتَخَلَّفُواْ عَن رَّسُولِ اللّهِ وَلاَ یَرْغَبُواْ بِأَنفُسِهِمْ عَن نَّفْسِهِ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ لاَ یُصِیبُهُمْ ظَمَأٌ وَلاَ نَصَبٌ وَلاَ مَخْمَصَةٌ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَلاَ یَطَؤُونَ مَوْطِئاً یَغِیظُ الْکُفَّارَ وَلاَ یَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَّیْلاً إِلاَّ کُتِبَ لَهُم بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللّهَ لاَ یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏درست نیست که اهل مدینه و بادیه‌نشینان دوروبر آنان ، از پیغمبر خدا جا بمانند ( و در رکاب او به جهاد نروند ، و در راه همان چیزی جان نبازند که او در راه آن جان می‌بازد ) و جان خود را از جان پیغمبر دوست‌تر داشته باشند . چرا که هیچ تشنگی و خستگی و گرسنگی در راه خدا به آنان نمی‌رسد ، و گامی به جلو برنمی‌دارند که موجب خشم کافران شود ، و به دشمنان دستبردی نمی‌زنند ( و ضرب و قتل و جرحی نمی‌چشانند و اسیر و غنیمتی نمی‌گیرند ) مگر این که به واسطه آن ، کار نیکوئی برای آنان نوشته می‌شود ( و پاداش نیکوئی بدانان داده می‌شود ) . بیگمان خداوند پاداش نیکوکاران را ( بی‌مزد نمی‌گذارد و آن را ) هدر نمی‌دهد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا کَانَ » : صحیح نیست . درست نیست . « لا یَرْغَبُوا بِأَنفُسِهِمْ عَن نَّفْسِهِ » : جان خود را از جان او عزیزتر و با ارزش‌تر ندانند . از بذل جان خود در راه حفظ جان او دریغ نکنند . « ظَمَأٌ » : تشنگی . « نَصَبٌ » : خستگی . « مَخْمَصَةٌ » : گرسنگی . « لا یَطَأُونَ » : گام نمی‌گذارند . پای نمی‌نهند . « مَوْطِئاً » : جای گام . قدمگاه . « لا یَطَأُون مَوْطِئاً » : مراد این است که گامی به جلو برنمی‌دارند و وارد مکانی نمی‌شوند ، مگر این که . . . « لا یَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَیْلاً » : صدمه‌ای به دشمن نمی‌رسانند و اسیر و غنیمتی از ایشان نمی‌گیرند ، و . . .‏

سوره توبة آیه 121
‏متن آیه : ‏
‏ وَلاَ یُنفِقُونَ نَفَقَةً صَغِیرَةً وَلاَ کَبِیرَةً وَلاَ یَقْطَعُونَ وَادِیاً إِلاَّ کُتِبَ لَهُمْ لِیَجْزِیَهُمُ اللّهُ أَحْسَنَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( همچنین مجاهدان راه‌حق ) هیچ خرجی خواه کم خواه زیاد نمی‌کنند ، و هیچ سرزمینی را ( در رفت و برگشت از جهاد ) نمی‌سپرند ، مگر این که ( پاداش آن ) برایشان نوشته می‌شود ، تا ( از این راه ) خداوند پاداشی نیکوتر از کاری که می‌کنند بدیشان دهد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَفَقَةً » : خرج . صرف مال . « وَادِیاً » : زمین گود پرپیچ و خم و فراز و نشیبی که میان کوهها و جنگلها لمیده باشد . مراد سرزمین به طور مطلق است . « کُتِبَ لَهُمْ » : برای آنان نوشته می‌شود . نائب فاعل ، ذلِکَ یا ثَوابٌ یا عَمَلٌ صالِحٌ است . « أَحْسَنَ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ » : پاداشی نیکوتر از کاری که می‌کنند . پاداش نیکوترین کاری که می‌کنند ، و آن جهاد است . نیکوترین پاداشی که نیکوکاران در برابر نیکوکاریهایشان مستحقّ آن می‌باشند . واژه ( أَحْسَنَ ) صفت مصدر محذوف ( جَزَآءً ) است و تقدیر چنین است : لِیَجْزِیَهُمُ اللهُ جَزَآءً أَحْسَنَ جَزَآءٍ مَّا .‏

سوره توبة آیه 122
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا کَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنفِرُواْ کَآفَّةً فَلَوْلاَ نَفَرَ مِن کُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَآئِفَةٌ لِّیَتَفَقَّهُواْ فِی الدِّینِ وَلِیُنذِرُواْ قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُواْ إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مؤمنان را نسزد که همگی بیرون بروند ( و برای فراگرفتن معارف اسلامی عازم مراکز علمی اسلامی بشوند ) . باید که از هر قوم و قبیله‌ای ، عدّه‌ای بروند ( و در تحصیل علوم دینی تلاش کنند ) تا با تعلیمات اسلامی آشنا گردند ، و هنگامی که به سوی قوم و قبیله خود برگشتند ( به تعلیم مردمان بپردازند و ارشادشان کنند و ) آنان را ( از مخالفت فرمان پروردگار ) بترسانند تا ( خویشتن را از عقاب و عذاب خدا برحذر دارند و از بطالت و ضلالت ) خودداری کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَآفَّة » : همگی . جملگی . حال ضمیر واو در فعل ( لِیَنفِرُوا ) است . « فَلَوْلا نَفَرَ » : چه خوب است که عازم بشود و بیرون برود . « طَائِفَةٌ » : دسته‌ای . برخی . « لِیَتَفَقَّهُوا » : تا دانش‌اندوزی کنند . تا آشنا شوند و مهارت به هم رسانند . معنی دیگر آیه این است که : شایسته نیست ، مؤمنان همگی ( به سوی میدان جهاد ) بیرون بروند . چرا از هر گروهی برخی از آنان ( به کارزار ) نمی‌روند ( و برخی در مدینه نمی‌مانند ) تا در دین ( و معارف اسلامی ) آگاهی پیدا کنند و وقتی که قوم خود ( از جهاد ) به سوی ایشان برگشتند ، آنان را ( از مخالفت فرمان پروردگار ) بترسانند تا بترسند ( و خویشتندار و پرهیزگار گردند ) . با توجّه به معنی نخست ، ضمیر فعل ( لِیَتَفَقَّهُوا ) و ( لِیُنذِرُوا ) و ( رَجَعُوا ) به طالبان علم برمی‌گردد که به جهاد اکبر مشغولند ، و ضمیر فعل ( یَحْذَرُونَ ) به قوم و قبیله آنان . امّا با توجّه به معنی دوم ، ضمیر فعل ( لِیَتَفَقَّهُوا ) و ( لِیُنذِرُوا ) به کسانی برمی‌گردد که به جهاد اصغر یعنی پیکار با دشمنان نمی‌روند و بلکه در خدمت پیغمبر در مدینه می‌مانند و دانش‌اندوزی می‌کنند و چیزهائی را که در غیاب مجاهدان وحی شده است بدیشان می‌رسانند . و ضمیر فعل ( رَجَعُوا ) و ( یَحْذَرُونَ ) به مجاهدان و پیکارگران برمی‌گردد .‏

سوره توبة آیه 123
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ قَاتِلُواْ الَّذِینَ یَلُونَکُم مِّنَ الْکُفَّارِ وَلْیَجِدُواْ فِیکُمْ غِلْظَةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! با کافرانی بجنگید که به شما نزدیکترند ، و باید که ( در جنگ ) از شما شدّت وحدّت ( و جرأت و شهامت ) ببینند . و بدانید که خداوند ( یاری و لطفش ) با پرهیزگاران است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَلُونَکُمْ » : از حیث مکان یا نسب به شما نزدیکند . در اینجا بیشتر قرب مکانی مورد نظر است . از ماده ( ولی ) است . « غِلْظَة » : شدّت و خشونت در جنگ که بالطبع صبر و شکیبائی و جرأت و شهامت را نیز شامل می‌شود .‏

سوره توبة آیه 124
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا مَا أُنزِلَتْ سُورَةٌ فَمِنْهُم مَّن یَقُولُ أَیُّکُمْ زَادَتْهُ هَذِهِ إِیمَاناً فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُواْ فَزَادَتْهُمْ إِیمَاناً وَهُمْ یَسْتَبْشِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که سوره‌ای ( از سوره‌های قرآن ) نازل می‌شود ، کسانی از آنان ( که منافقند ، از روی تمسخر و استهزاء ، برخی به برخی رو می‌کنند و ) می‌گویند : این سوره بر ایمان کدام یک از شما افزود ؟ ( و آیا چیز مهمّ و مفیدی گفت و نمود ؟ ! ) و امّا مؤمنان ، ( همان سوره قرآن ) بر ایمانشان می‌افزاید و ( نور آن بیش از پیش راه حق را بدیشان می‌نماید ، و از این نزول قرآن که مایه افزایش ایمان و پرتو جان و سعادت هر دو جهان آنان می‌شود ) شادمان می‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِذا مَا » : هر زمان که .‏

سوره توبة آیه 125
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ فَزَادَتْهُمْ رِجْساً إِلَى رِجْسِهِمْ وَمَاتُواْ وَهُمْ کَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و امّا کسانی که در دلهایشان بیماری ( نفاق ) است ، ( نزول سوره‌ای از سوره‌های قرآن ، به جای این که روح تازه‌ای به کالبدشان دمد و مایه تربیت جدیدی شود ) ، خباثتی بر خباثتشان می‌افزاید ( و کفر و عنادشان را بیشتر می‌نماید ، و پلیدیهایشان هر روز فزونی می‌گیرد ، و تاریکیهای جان و دلشان دائماً تراکم می‌پذیرد ، و ) در حال کفر می‌میرند ( و در دوزخ جای می‌گیرند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَرَضٌ » : مراد نفاق است ( نگا : بقره / 10 و محمّد / 20 ) . « رِجْساً » : خباثت . پلیدی ( نگا : اعراف / 71 و توبه / 125 ) . مراد کفر و نفاق است .‏

سوره توبة آیه 126
‏متن آیه : ‏
‏ أَوَلاَ یَرَوْنَ أَنَّهُمْ یُفْتَنُونَ فِی کُلِّ عَامٍ مَّرَّةً أَوْ مَرَّتَیْنِ ثُمَّ لاَ یَتُوبُونَ وَلاَ هُمْ یَذَّکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا منافقان نمی‌بینند که در هر سالی ، یک یا دو بار ( و بلکه بیشتر ) مورد آزمایش قرار می‌گیرند ( و بلاهائی از قبیل : کشف اسرار و ظهور احوال و پیروزی مؤمنان ، و شکست کافران می‌بینند ، ولی ) بعد از آن ( همه گرفتاریها و آزمونها ، از کرده‌ها و گفته‌های زشت خود دست نمی‌کشند و ) توبه نمی‌کنند و عبرت نمی‌گیرند و بیدار و هوشیار نمی‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُفْتَنُونَ » : آزمایش می‌گردند . به بلاهاگرفتار می‌شوند تا مایه بیداری ایشان گردد . « مَرَّةً أَوْ مَرَّتَیْنِ » : یک‌بار یا دوبار . مراد تکثیر است‌ ؛ نه عدد به خصوصی .‏

سوره توبة آیه 127
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا مَا أُنزِلَتْ سُورَةٌ نَّظَرَ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ هَلْ یَرَاکُم مِّنْ أَحَدٍ ثُمَّ انصَرَفُواْ صَرَفَ اللّهُ قُلُوبَهُم بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ یَفْقَهُون ‏

‏ترجمه : ‏
‏و هرگاه آنان ( در مجلس پیغمبر باشند و ) سوره‌ای نازل گردد ، برخی به برخی می‌نگرند ( و با اشاره به همدیگر می‌فهمانند که ) آیا کسی شما را می‌بیند ( و متوجّه ما می‌باشد ؟ همین که اطمینان یافتند مؤمنان به سخنان پیغمبر سرگرم و سراپا گوشند ) آن وقت ( از مجلس ) بیرون می‌روند ( و ندای هدایت را نمی‌شنوند . چراکه تحمّل شنیدن پیام آسمانی را ندارند و از ایمان و ایمانداران بیزارند ) . از آنجا که قوم بی‌دانش و نفهمی هستند ، خداوند دلهایشان را ( از حق ) بگردانیده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَلْ یَرَاکُم مِّنْ أَحَدٍ » : این جمله می‌تواند بیانگر گفتار زبانی ایشان ، یا اشارات سر و صورت و چشمهای آنان باشد . در هر حال تفسیری است برای نگاههایشان به یکدیگر . « إِنصَرَفُوا » : از مجلس بیرون می‌روند . دل به سخنان نمی‌دهند و بدان ایمان نمی‌آورند و بلکه از وحی آسمانی رویگردان می‌شوند . « صَرَفَ اللهُ قُلُوبَهُمْ » : این جمله می‌تواند خبریّه باشد که معنی آن گذشت ، و می‌تواند انشائیّه یعنی برای دعا و نفرین باشد . در این صورت معنی چنین می‌شود : خداوند دلهایشان را از ایمان بگرداند و از جانب حق بچرخاند .‏

سوره توبة آیه 128
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ جَاءکُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُم بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بیگمان پیغمبری ( محمّد نام ) ، از خود شما ( انسانها ) به سویتان آمده است . هرگونه درد و رنج و بلا و مصیبتی که به شما برسد ، بر او سخت و گران می‌آید . به شما عشق می‌ورزد و اصرار به هدایت شما دارد ، و نسبت به مؤمنان دارای محبّت و لطف فراوان و بسیار مهربان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنْ أَنفُسِکُمْ » : از خود شما انسانها . یعنی انسان است و از لحاظ سرشت بشری همچون شما است ( نگا : کهف 110 / ، فصّلت / 6 ) . « عزیز » : سخت و دشوار . « عَنِتُّمْ » : رنج بردید . ناراحتی کشیدید . از ماده ( عَنَت ) به معنی مشقّت . « مَا عَنِتُّمْ » : رنج و مشقّتی که می‌بینید . واژه ( ما ) مصدریّه است . « حَرِیصٌ » : علاقه‌مند .‏

سوره توبة آیه 129
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقُلْ حَسْبِیَ اللّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر آنان ( از ایمان به تو ) روی بگردانند ( باکی نداشته باش و ) بگو : خدا مرا کافی و بسنده است . جز او معبودی نیست . به او دلبسته‌ام و کارهایم را بدو واگذار کرده‌ام ، و او صاحب پادشاهی بزرگ ( جهان و ملکوت آسمان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْعَرْشِ » : تخت سلطنت . آفریده سترگی است که چگونگی آن بر ما مجهول است ( نگا : اعراف / 54 ، حاقّه‌ / 17 ) .‏