تفسیر نور: سوره طه

تفسیر نور:
سوره طه آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ طه ‏

‏ترجمه : ‏
‏طا . ها .‏

‏توضیحات : ‏
‏« طه‌ » : ( نگا : بقره‌ / 1 ) .‏

سوره طه آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ مَا أَنزَلْنَا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) ما قرآن را برای تو نفرستاده‌ایم تا ( از غم ایمان نیاوردن کافران ، و نپذیرفتن شریعت یزدان ) خویشتن را خسته و رنجور کنی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِتَشْقَیا » : تا خود را به رنج و زحمت اندازی ، و خویشتن را نابود سازی ( نگا : کهف‌ / 6 ، شعراء / 3 ، فاطر / 8 ) .‏

سوره طه آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا تَذْکِرَةً لِّمَن یَخْشَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏لیکن آن را برای پند و اندرز کسانی فرستاده‌ایم که از خدا می‌ترسند ( و از او اطاعت می‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلاّ » : لیکن . امّا . « إِلاّ تَذّکِرَةً » : لیکن برای پند و اندرز . استثناء منقطع است . « تَذْکِرَةً » : آنچه مایه یادآوری و سبب پندآموزی گردد . مصدر باب تفعیل است ( نگا : اعلی‌ / 9 و 10 ) .‏

سوره طه آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ تَنزِیلاً مِّمَّنْ خَلَقَ الْأَرْضَ وَالسَّمَاوَاتِ الْعُلَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏از سوی کسی نازل شده است که زمین و آسمانهای بلند را آفریده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَنزِیلاً » : فرو فرستادن . مفعول مطلق فعل محذوف ( نَزَّلَ ) است ( نگا : اسراء / 106 ) . می‌تواند به معنی اسم مفعول ، یعنی ( مُنَزَّل ) باشد ( نگا : انعام‌ / 114 ، شعراء / 194 ) . « الْعُلَیا » : جمع عُلْیا ، رفیع ، بلند .‏

سوره طه آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند مهربانی ( قرآن را فرو فرستاده ) است که بر تخت سلطنت ( مجموعه جهان هستی ) قرار گرفته است ( و قدرتش سراسر کائنات را احاطه کرده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الرَّحْمنُ » : خبر مبتدای محذوف است و تقدیر چنین است : هُوَ الرَّحْمنُ . « الْعَرْشِ » و « إسْتَوَیا » : ( نگا : بقره‌ / 29 ، اعراف‌ / 54 ) .‏

سوره طه آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا وَمَا تَحْتَ الثَّرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏از آن او است آنچه در آسمانها و آنچه در زمین و آنچه در میان آن دو و آنچه در زیر خاک ( از دفائن و معادن ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الثَّرَیا » : خاک . زمین . « مَا تَحْتَ الثَّرَیا » : آنچه در درون خاک و در اعماق زمین است .‏

سوره طه آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یَعْلَمُ السِّرَّ وَأَخْفَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) اگر آشکارا سخن بگوئی ( یا پنهان ، برای خدا فرق نمی‌کند ) و نهانی ( سخن گفتن تو با دیگران را ) و نهان‌تر ( از آن را که سخن گفتن تو با خودت و خواطر دل است ) می‌داند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن تَجْهَرْ . . . » : اگر آشکارا سخن بگوئی . مخاطب پیغمبر و به تبع او پیروانش می‌باشد . یا مخاطب خود « انسان‌ » و عام است . « السِّرَّ » : مراد نجوای با دیگران است . « أَخْفَیا » : مراد چیزهائی است که به دل می‌گذرد ، اعم از اندیشه و وسوسه و نیّت ( نگا : ملک‌ / 13 ، ِ / 16 ) .‏

سوره طه آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْأَسْمَاء الْحُسْنَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏او خدا است و جز خدا معبودی نیست . او دارای نامهای نیکو است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَللهُ » : خبر مبتدای محذوف است . « الأسْمآءُ الْحُسْنَیا » : نامهای نیکو . وجه تسمیه اسماء حُسنی ، بدان جهت است که بر تنزیه و کمال عظمت و قدرت دلالت دارند ( نگا : اعراف‌ / 180 ، اسراء / 110 ) .‏

سوره طه آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ وَهَلْ أَتَاکَ حَدِیثُ مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا خبر ( سرگذشت شگفت ) موسی ( با فرعون ) به تو رسیده است‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَلْ أَتَاکَ » : آیا به تو رسیده است‌ ؟ عربها برای تثبیت خبر در دل مخاطب ، آن را با استفهام می‌آغازند و وی را بدین وسیله تشویق و ترغیب به شنیدن می‌نمایند . « حَدِیثُ » : سخن . مراد خبر و قصّه است .‏

سوره طه آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ رَأَى نَاراً فَقَالَ لِأَهْلِهِ امْکُثُوا إِنِّی آنَسْتُ نَاراً لَّعَلِّی آتِیکُم مِّنْهَا بِقَبَسٍ أَوْ أَجِدُ عَلَى النَّارِ هُدًى ‏

‏ترجمه : ‏
‏وقتی ( در دل شب تاریک سردی ، به هنگام مراجعت از مَدْیَن به مصر ، از دور ) آتشی را دید و به خانواده خود گفت : اندکی توقّف کنید که آتشی دیده‌ام . امیدوارم از آن آتش ، شعله‌ای برایتان بیاورم ، یا این که در دور و بر آتش راهنمائی را بیابم ( و راه را از او بپرسم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُمْکُثُوا » : توقّف کنید . اندکی بایستید . « ءَانَسْتُ » : دیده‌ام . از مصدر ( إیناس ) که به معنی احساس کردن چیزی است که موجب خوشحالی و آرامش باشد ، برعکس « توجّس‌ » که به معنی احساس کردن چیزی است که موجب خوف و هراس است . « قَبَسٍ » : شعله برگرفته از آتش بر نوک چند چوب . « هُدیً » : راهنما . راهنمائی ( نگا : بقره‌ / 2 ) .‏

سوره طه آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِی یَا مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که به کنار آتش رسید ، ( از سوئی ) ندا داده شد : ای موسی !‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُودِیَ » : صدا زده شد . مجهول ( نادی ) است .‏

سوره طه آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ إِنِّی أَنَا رَبُّکَ فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى ‏

‏ترجمه : ‏
‏بدون شکّ من پروردگار تو می‌باشم . کفشهایت را از پا بیرون بیاور ، چرا که در سرزمین پاک و مبارک « طُوی‌ » هستی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِخْلَعْ نَعْلَیْکَ » : کفشهایت را از پا بیرون بیاور . در آن زمان بیرون آوردن کفش نشانه تواضع و ادب بوده است ( نگا : المصحف المیسّر ) . « طُویً » : طُوی ، نام سرزمین کنار کوه طور است .‏

سوره طه آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَنَا اخْتَرْتُکَ فَاسْتَمِعْ لِمَا یُوحَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏من تو را ( برای مقام رسالت ) برگزیده‌ام ، پس گوش فراده بدانچه وحی می‌شود ( تا آن را خوب بیاموزی و به قوم خود برسانی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِخْتَرْتُکَ » : تو را برگزیده‌ام .‏

سوره طه آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِی وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِکْرِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏من « الله » هستم ، و معبودی جز من نیست ، پس تنها مرا عبادت کن ، ( عبادتی خالص از هرگونه شرکی ) ، و نماز را بخوان تا ( همیشه ) به یاد من باشی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِذِکْرِی‌ » : برای این که همیشه به یاد من باشی . تا در نماز به ذکر من بپردازی . به هنگام یاد من . با توجّه به معنی اخیر ، حرف ( لِ ) به معنی ( عِندَ ) است ( نگا : إسراء / 78 ) .‏

سوره طه آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ السَّاعَةَ ءاَتِیَةٌ أَکَادُ أُخْفِیهَا لِتُجْزَى کُلُّ نَفْسٍ بِمَا تَسْعَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏رستاخیز به طور قطع خواهد آمد . من می‌خواهم ( موعد ) آن را ( از بندگان ) پنهان دارم تا ( مردمان در حالت آماده باش دائم بوده ، و در ضمن به سبب مخفی بودن قیامت آزادی عمل داشته باشند ، و سرانجام ) هرکسی در برابر تلاش و کوشش خود جزا و سزا داده شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَکَادُ » : نزدیک است که من . می‌خواهم ( نگا : قاموس اللغه ) . « أُخْفِیهَا » : آن را پنهان می‌دارم . برخی گفته‌اند ، همزه آن برای سلب است و إخفاء به معنی إظهار است ، در این صورت مفهوم آیه چنین می‌شود : رستاخیز به طور قطع فرا می‌رسد و درصدد آشکار ساختن آن و خاتمه بخشیدن بدین جهانم ، تا هرکسی آن درود عاقبت کار که کشت . « بِمَا » : برابر عمل خود . واژه ( ما ) مصدریّه است .‏

سوره طه آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ فَلاَ یَصُدَّنَّکَ عَنْهَا مَنْ لاَ یُؤْمِنُ بِهَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ فَتَرْدَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای موسی ! ) نباید تو را از ( ایمان به قیامت و آمادگی برای ) آن باز دارد کسی که بدان باور نداشته و از هوا و هوس خویش پیروی می‌نماید ، که هلاک خواهی شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَلا یَصُدَّنَّکَ » : باید که تو را باز ندارد . تو را غافل و دور از آن نکند . « عَنْها » : از آن . مرجع ضمیر ( ها ) واژه ( السَّاعَةَ ) است . « تَرْدی‌ » : هلاک شوی . این فعل می‌تواند مضارع منصوب و جواب نهی باشد . یا مضارع مرفوع ، و جمله فعل و فاعل خبر مبتدای محذوف بوده و تقدیر چنین باشد : فَأََنتَ تَرْدی به سبب ذلِکَ .‏

سوره طه آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا تِلْکَ بِیَمِینِکَ یَا مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای موسی ! در دست راست تو چیست‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَمِین‌ » : دست راست . « مَا تِلْکَ بِیَمینِکَ ؟ » : مراد از این پرسش ، متوجّه کردن مخاطب است به چیزهائی که بعداً سر می‌زند .‏

سوره طه آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ هِیَ عَصَایَ أَتَوَکَّأُ عَلَیْهَا وَأَهُشُّ بِهَا عَلَى غَنَمِی وَلِیَ فِیهَا مَآرِبُ أُخْرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏پاسخ داد که این عصای من است و بر آن تکیه می‌کنم و با آن گوسفندانم را می‌رانم و برای آنها برگ می‌ریزم ، و نیازهای دیگری را با آن برآورده می‌کنم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَتَوَکَّؤُاْ » : تکیه می‌زنم ، چه در ایستادن و چه در رفتن . « أَهُشُّ » : برگ درختان را می‌ریزم . فرود می‌آورم و می‌رانم . « مَئَارِبُ » : جمع مأْرِبَةَ ، حوائج و منافع .‏

سوره طه آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ أَلْقِهَا یَا مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا بدو امر ) فرمود : ای موسی ! عصا را بینداز .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلْقِهَا » : آن را بینداز . آن را بیفکن .‏

سوره طه آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَلْقَاهَا فَإِذَا هِیَ حَیَّةٌ تَسْعَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏موسی فوراً عصا را انداخت ، و ناگهان مار بزرگی شد و به سرعت راه افتاد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَیَّةٌ » : مار بزرگ ( نگا : اعراف‌ / 107 ) . « تَسْعی‌ » : به سرعت حرکت می‌کند و راه می‌رود .‏

سوره طه آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ خُذْهَا وَلَا تَخَفْ سَنُعِیدُهَا سِیرَتَهَا الْأُولَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا به موسی ) فرمود : آن را بگیر و مترس ! ما آن را به هیئت اوّل و حالت نخستین خود باز خواهیم گرداند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سِیرَة » : شیوه و چگونگی . هیئت و حالت . همان چیزی که بود .‏

سوره طه آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ وَاضْمُمْ یَدَکَ إِلَى جَنَاحِکَ تَخْرُجْ بَیْضَاء مِنْ غَیْرِ سُوءٍ آیَةً أُخْرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏دست خود را به گریبان خویش فرو بر ، تا سفید و درخشان بیرون آید ، بی‌آن که دچار عیب و بیماریی شده باشد ، و این معجزه دیگری ( برای تو ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَنَاحِ » : زیر بغل . گریبان . « بَیْضَآءَ » : سفید نورانی ( نگا : اعراف‌ / 108 ) . حال اوّل ضمیر فعل ( تَخْرُجْ ) است . « سُوءٍ » : بیماری . عیب و نقص . « ءَایَةً » : معجزه . حال دوم است برای ضمیر فعل ( تَخْرُجْ ) .‏

سوره طه آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ لِنُرِیَکَ مِنْ آیَاتِنَا الْکُبْرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ما اینها را به تو نمودیم ) تا بعضی از معجزه‌های بزرگ خود را ( با تبدیل عصا به اژدها و درخشنده شدن دست ) به تو نشان دهیم ( و دلیل صدق رسالت تو باشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنْ ءَایَاتِنَا الْکُبْرَیا » : بعضی از معجزه‌های بزرگ ما . مراد دو معجزه مهمّی است که در بالا ذکر شده‌اند .‏

سوره طه آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ اذْهَبْ إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏برو به سوی فرعون ( و وی را دعوت به ایمان به خدای یگانه کن ) که او سرکشی کرده است ( و در کفر و طغیان از حدّ گذشته است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« طَغَیا » : سرکشی آغازیده است و طغیان کرده است .‏

سوره طه آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی خاشعانه به دعا پرداخت و ) گفت : پروردگارا ! سینه‌ام را فراخ و گشاده دار ( تا در پرتو شرح صدر ، خشم و کین از دل برخیزد ، و با آرامش تمام رسالت آسمانی را به جای آورم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِشْرَحْ » : فراخ کن و گشاده دار ( نگا : انعام‌ / 125 ) .‏

سوره طه آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَسِّرْ لِی أَمْرِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کار ( رسالت ) مرا بر من آسان گردان ( تا آن را به گونه آراسته و پیراسته ، به گوش فرعون و فرعونیان برسانم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَسِّرْ » : آسان کن . ساده گردان .‏

سوره طه آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏و گره از زبانم بگشای ( تا روشن و گویا آن را بیان دارم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عُقْدَةً » : گره . مراد لکنت زبان است .‏

سوره طه آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ یَفْقَهُوا قَوْلِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏تا این که سخنان مرا بفهمند ( و دقیقاً متوجّه مقصود من شوند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَفْقَهُوا » : تا بفهمند . فعل مضارع مجزوم است ، چرا که جواب طلب است .‏

سوره طه آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ وَاجْعَل لِّی وَزِیراً مِّنْ أَهْلِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏و یاوری از خاندانم برای من قرار بده .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَزِیراً » : یاور . معاون . پشتیبان و تکیه‌گاه .‏

سوره طه آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ هَارُونَ أَخِی ‏
‏ترجمه : ‏
‏برادرم هارون را .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَارُونَ » : عطف بیان است .‏

سوره طه آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ اشْدُدْ بِهِ أَزْرِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏به وسیله او پشت مرا استوار دار ( و بر نیروی من بیفزای ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَزْر » : پشت . قوّت .‏

سوره طه آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَشْرِکْهُ فِی أَمْرِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏و او را در کار ( رسالت و تبلیغ ) من شریک گردان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْر » : مراد کار رسالت و نبوّت و تبلیغ و دعوت است .‏

سوره طه آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ کَیْ نُسَبِّحَکَ کَثِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏تا تو را بسیار تسبیح گفته و تقدیس کنیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَثِیراً » : صفت مصدر محذوفی است .‏

سوره طه آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَذْکُرَکَ کَثِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و بسیار ذکر تو گوئیم و بر یاد تو باشیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَذْکُرَکَ » : اسماء حُسنای تو را بر زبان رانیم . ذکر تو گوئیم . به یا تو باشیم‌‏

سوره طه آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّکَ کُنتَ بِنَا بَصِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏چرا که تو همیشه از حال ما آگاه بوده‌ای ( و هستی ، و امور ما را زیر نظر داشته‌ای و می‌داری ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَصِیراً » : بینا . آگاه .‏

سوره طه آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ قَدْ أُوتِیتَ سُؤْلَکَ یَا مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا موسی را ندا داد و ) فرمود : ای موسی ! خواسته تو به تو داده می‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُوتِیتَ » : داده شدی . از مصدر إیتآء . « سُؤْل‌ » : درخواست . مصدر است و به معنی اسم مفعول ، یعنی : مَسْؤُول .‏

سوره طه آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ مَنَنَّا عَلَیْکَ مَرَّةً أُخْرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما ( پیش از این ) بار دیگری بر تو منّت نهاده‌ایم ( و بدون تقاضا و درخواست تو ، تو را مشمول عنایت خود قرار داده‌ایم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنَنَّا عَلَیْکَ » : در حق تو انعام و احسان کرده‌ایم .‏

سوره طه آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ أَوْحَیْنَا إِلَى أُمِّکَ مَا یُوحَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏بدان گاه که آنچه را که لازم بود ( توسّط فرشتگان ) به مادرت الهام کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوْحَیْنَا » : الهام کردیم . مراد از وحی ، الهام است ( نگا : نحل‌ / 68 ، قصص‌ / 7 ) .‏

سوره طه آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ أَنِ اقْذِفِیهِ فِی التَّابُوتِ فَاقْذِفِیهِ فِی الْیَمِّ فَلْیُلْقِهِ الْیَمُّ بِالسَّاحِلِ یَأْخُذْهُ عَدُوٌّ لِّی وَعَدُوٌّ لَّهُ وَأَلْقَیْتُ عَلَیْکَ مَحَبَّةً مِّنِّی وَلِتُصْنَعَ عَلَى عَیْنِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏( الهام کردیم ) که او را در صندوقی بیفکن ، و آن صندوق را به دریا بینداز ، تا دریا آن را به ساحل بیفکند ، ( و آن وقت فرعون ) دشمن من و دشمن او ، آن را ( از آب ) بگیرد . من محبّت خود را بر تو افکندم ( بدان گونه که هرکس تو را ببیند بی‌اختیار دوستت داشته باشد ) . هدف هم این بود که تحت نظارت و رعایت من چنان که باید پرورش یابی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِقذِ فِیهِ » : او را بیفکن . « التَّابُوتِ » : صندوق ( نگا : بقره‌ / 248 ) . « الْیَمِّ » : دریا . مراد رود نیل است ( نگا : اعراف‌ / 136 ) . « عَدُوٌّ » : مراد فرعون است . « لِتُصْنَعَ » : تا ساخته شوی . مراد از ساختن ، پرورش و تربیت است . « عَلَیا عَیْنِی‌ » : تحت رعایت و نظارت خاصّ من ( نگا : هود / 37 ) .‏

سوره طه آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ تَمْشِی أُخْتُکَ فَتَقُولُ هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَى مَن یَکْفُلُهُ فَرَجَعْنَاکَ إِلَى أُمِّکَ کَیْ تَقَرَّ عَیْنُهَا وَلَا تَحْزَنَ وَقَتَلْتَ نَفْساً فَنَجَّیْنَاکَ مِنَ الْغَمِّ وَفَتَنَّاکَ فُتُوناً فَلَبِثْتَ سِنِینَ فِی أَهْلِ مَدْیَنَ ثُمَّ جِئْتَ عَلَى قَدَرٍ یَا مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن هنگام خواهرت ( در نزدیکی کاخ فرعون تو را می‌پائید و ) راه می‌رفت ( چون دید که تو را از آب گرفتند و به دنبال زن شیردهی می‌گشتند ، بدیشان ) گفت : آیا کسی را به شما نشان دهم که سرپرستی او را بر عهده گیرد و ( دایه خوبی برای وی باشد ؟ پس از موافقت آنان ، مادرت را بدیشان نمود ، و آن وقت ) ما تو را به سوی مادرت باز گرداندیم تا چشمش ( از دیدن تو ) روشن شود ( و از زنده بودن تو شاد گردد ) و غمگین نشود . ( بعد از بزرگ شدن ، از میان فرعونیان ، اشتباهاً ) کسی را کُشتی ، و ما تو را از غم و اندوه ( شرّ و بلای فرعونیان و قصاص فرعون ) رهانیدیم ، و ( بعد از آن ) تو را ( در کوره‌های حوادث ، یکی پس از دیگری ) بارها و بارها آزمودیم . پس از آن سالها در میان مردم مَدْیَن ماندگار شدی . سپس ای موسی ! در موعدی که ( برای گرفتن فرمان رسالت ) مقدّر بود ( از مَدْیَن به مصر ) بازگشتی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَتَنَّاکَ » : تو را با خوشیها و ناخوشیها آزمودیم تا از آلودگیها پاکیزه شدی و از بوته آزمایش خالص به در آمدی ( نگا : انبیاء / 35 ) . « فُتُوناً » : جمع ( فَتْن ) ، انواع آزمونها و آزمایشها ، مانند : ظنون که جمع ظنّ است . و یا این که فُتُون جمع فِتْنَة است ، مثل : به دور ، جمع بَدْرَة ، حُجُوز جمع حُجْزَة . برخی هم گفته‌اند ، فُتُون مصدر است ، همانند : شکور و کُفُور و ثُبُور . « عَلَیا قَدَرٍ » : بر طبق تقدیر ازلی . قَدَر به معنی مُقَدَّر یا مَوْعِد است .‏

سوره طه آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ وَاصْطَنَعْتُکَ لِنَفْسِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏و تو را برای ( وحی خود و حمل رسالت ) خویش برگزیدم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِصْطَنَعْتُکَ » : تو را برگزیدم . تو را از خاصّان کردم . در حق تو نیکی نمودم .‏

سوره طه آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ اذْهَبْ أَنتَ وَأَخُوکَ بِآیَاتِی وَلَا تَنِیَا فِی ذِکْرِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏تو و برادرت همراه با آیات من ( که در اختیارتان گذارده‌ام ) بروید و در ذکر ( و یاد و اجرای فرمان ) من سستی مکنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِئَایَاتِی‌ » : همراه با آیات من . آیات ، هم شامل دو معجزه بزرگ موسی می‌شود ، و هم سایر نشانه‌های پروردگار و تعلیمات و برنامه‌هائی که بیانگر حقّانیّت دعوت و نبوّت او است ( نگا : اسراء / 101 ) . « لاتَنِیَا » : سستی نکنید . از ماده ( ونی ) .‏

سوره طه آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ اذْهَبَا إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏به سوی فرعون بروید که سرکشی کرده است ( و در کفر و طغیان از حدّ گذشته است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره طه آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ فَقُولَا لَهُ قَوْلاً لَّیِّناً لَّعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس به نرمی با او ( درباره ایمان ) سخن بگوئید ، شاید ( غفلت خود و عظمت خدا را ) یاد کند و ( از عاقبت کفر و طغیان خویش و عذاب دوزخ ) بهراسد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَیِّناً » : نرم و ملایم . « یَتَذَکَّرُ » : پند گیرد . یادآور گردد .‏

سوره طه آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَا رَبَّنَا إِنَّنَا نَخَافُ أَن یَفْرُطَ عَلَیْنَا أَوْ أَن یَطْغَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی و هارون خاشعانه ) گفتند : پروردگارا ! ما ( از این ) می‌ترسیم که او ( قبل از آن که به سخنان ما گوش فرا دهد ) بر ما پیش دستی کند ( و فرمان قتل ما را صادر کند و پیام تو به گوش او و اطرافیانش نرسد ) و یا ( بعد از شنیدن ) طغیانگری آغازد ( و اسائه ادب کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَفْرُطَ » : سبقت گیرد . پیش افتد . « أَن یَفْرُطَ عَلَیْنَا » : این که بر اتمام تبلیغ و اظهار معجزات ما با کشتن ما پیشی گیرد و آنها را ناتمام گذارد . این که بر اذیّت و آزار ما بیفزاید .‏

سوره طه آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ لَا تَخَافَا إِنَّنِی مَعَکُمَا أَسْمَعُ وَأَرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏فرمود : نترسید ! من با شما هستم و ( حرفهایشان را ) می‌شنوم و ( اعمالشان را ) می‌بینم ( و ایشان را از کشتن و آزار شما باز می‌دارم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَعَکُمَا » : مراد از معیّت و همراهی خدا ، حفاظت و رعایت و نصرت ذات باری است .‏

سوره طه آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ فَأْتِیَاهُ فَقُولَا إِنَّا رَسُولَا رَبِّکَ فَأَرْسِلْ مَعَنَا بَنِی إِسْرَائِیلَ وَلَا تُعَذِّبْهُمْ قَدْ جِئْنَاکَ بِآیَةٍ مِّن رَّبِّکَ وَالسَّلَامُ عَلَى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏به پیش او بروید و بگوئید : ما دو فرستاده پروردگار تو هستیم . بنی‌اسرائیل را با ما همراه بدار ( و ایشان را از ایمان باز مدار ) و آنان را اذیّت و آزار مکن . ما معجزه‌ای از پروردگارت برایت‌آورده‌ایم ( که دالّ بر صدق ما است ) . در امان ماندن از عذاب ، نصیب کسی است که راه هدایت در پیش گیرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَرْسِلْ » : آزاد کن از بردگی و بندگی و اسارت و واداشتن به کار بدون جیره و مواجب و حق و دستمزدی . بگذار در ایده و عقیده همراه ما شوند . « ءَایَةٍ » : معجزه‌ای بزرگ . دلیل و برهان سترگ . « السَّلامُ » : سلامت . در امان ماندن از عذاب . « عَلَیا » : برای . این واژه به معنی ( لِ ) است . « وَالسَّلامُ عَلَیا » : این جمله برای بیان تحیّت و درود نیست‌ ؛ چرا که در ابتدای خطاب ذکر نشده است ( نگا : تفسیرهای المنتخب ، صفوه التفاسیر ، المراغی ) . امّا برخی آن را به معنی « درود بر کسی باد که . . . » دانسته‌اند .‏

سوره طه آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا قَدْ أُوحِیَ إِلَیْنَا أَنَّ الْعَذَابَ عَلَى مَن کَذَّبَ وَتَوَلَّى ‏

‏ترجمه : ‏
‏به ما وحی شده است که عذاب ( شدید الهی ) دامنگیر کسی می‌گردد که ( آیات آسمانی و معجزات را ) تکذیب نماید ، و ( از دعوت ما و ایمان به خدا ) روی بگرداند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیا مَنْ » : بر کسی وارد می‌گردد که . از آن کسی است که . « تَوَلّی‌ » : پشت کرد . اعراض نمود . روی گرداند .‏

سوره طه آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَمَن رَّبُّکُمَا یَا مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( فرعون ) گفت : ای موسی ! پروردگار شما دو نفر کیست‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَبُّکُمَا » : پروردگار شما دو نفر . بیان کلام بدین شیوه نشانه غرور فرعون است .‏

سوره طه آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبُّنَا الَّذِی أَعْطَى کُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی ) گفت : پروردگار ما آن کسی است که هر چیزی را وجود بخشیده است و سپس ( در راستای آن چیزی که برای آن آفریده شده است ) رهنمودش کرده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلْقَهُ » : آفرینش آن . وجود آن . « هَدَیا » : رهنمودش کرده است . بدو مسیر داده است . برای انجام وظیفه خاصّ خود ، راهنمائی کرده است .‏

سوره طه آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَمَا بَالُ الْقُرُونِ الْأُولَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( فرعون ) گفت : پس حال و وضع مردمان گذشته چه شده است‌ ؟ ( اگر آن گونه باشد که تو می‌گوئی ، پس چرا زنده نگشته‌اند و با ایشان حساب و کتاب نشده است‌ ؟ ما که کسی را ندیده‌ایم که زنده‌اش کرده ، و به دوزخ یا بهشت فرستاده باشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَالُ » : حال و وضع . کار و بار ( نگا : یوسف‌ / 50 ، محمّد / 2 و5 ) . « الْقُرُونِ » : جمع قَرْن ، مراد مردمان هم‌عصرِ اعصار و ازمنه است ( نگا : انعام‌ / 6 ) .‏

سوره طه آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ عِلْمُهَا عِندَ رَبِّی فِی کِتَابٍ لَّا یَضِلُّ رَبِّی وَلَا یَنسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی ) گفت : ( تمام مشخّصات و اعمال و اقوال اقوام گذشته محفوظ و موجود است و ) اطّلاعات مربوط بدیشان در کتابی عظیم و شگفت ( به نام لوح محفوظ ، مکتوب ) است و تنها پروردگارم از آن مطلع است و بس . پرودگار من به خطا نمی‌رود ( و لذا چیزی از قلم او نمی‌افتد ) و فراموش نمی‌کند ( و بنابراین ، چیزی از یاد او نمی‌رود . مطمئنّاً روزی جزا و سزای ایشان به تمام و کمال داده می‌شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کِتَابٍ » : کتاب عظیم و عجیب . مراد لوح محفوظ است .‏

سوره طه آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ مَهْداً وَسَلَکَ لَکُمْ فِیهَا سُبُلاً وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ أَزْوَاجاً مِّن نَّبَاتٍ شَتَّى ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگاری است که زمین را گهواره ( سکونت و آرامش ) شما کرده است ، و در آن راههائی ( در خشکی و آب و هوا ، جهت ارتباط ) برایتان به وجود آورده است ، و از آسمان آب را ریزان و باران کرده است ، و با آن انواع گیاهان و اقسام درختان نر و ماده را رویانده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَهْداً » : گهواره . زمین از لحاظ سهولت زندگیِ بر آن ، و آسانی گشت و گذارِ در آن ، به گهواره کودک تشبیه شده است که محلّ آسایش و آرامش او است . « سَلَکَ » : ساخته است . کشیده است . « أَخْرَجْنَا » : استعمال فعل ( أَخْرَجْنَا ) به جای ( أَخْرَجَ ) برای جلب توجّه شنونده به امور و کارهای شگفتی است که بعد از آن بیان می‌شود . در اینجا صنعت التفات ملحوظ و منظور است ( نگا : انعام‌ / 99 ) . « أَزْوَاجاً » : جمع زَوْج ، هم می‌تواند اشاره به اصناف و انواع گیاهان باشد ، و هم اشاره به مسأله زوجیّت ، یعنی نر و مادّه بودن در عالم گیاهان . « شَتَّیا » : جمع شَتیت ، مختلف و گوناگون در شکل و رنگ و طعم و بو .‏

سوره طه آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ کُلُوا وَارْعَوْا أَنْعَامَکُمْ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّأُوْلِی النُّهَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( از این فرآورده‌های گیاهی ، هم ) خودتان بخورید و هم چهارپایان خود را ( در آن ) بچرانید . مسلّماً در این امور ، نشانه‌های روشنی ( بر اثبات وجود خدا و یگانگی او ) است برای کسانی که دارای عقل سالم باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِرْعَوْا » : بچرانید . به چَرا ببرید . « أَنْعَام‌ » : چهارپایان . « النُّهَیا » : جمع نُهْیَة ، به معنی : عقل . علّت تسمیه عقل بدان ، این است که عقل از چیز قبیح نهی می‌کند . « اُوْلِی النُّهَیا » : عاقلان و خردمندان .‏

سوره طه آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ مِنْهَا خَلَقْنَاکُمْ وَفِیهَا نُعِیدُکُمْ وَمِنْهَا نُخْرِجُکُمْ تَارَةً أُخْرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما شما را از زمین آفریده‌ایم ، و بدان باز می‌گردانیم ، و بار دیگر شما را از آن بیرون می‌آوریم ( برای حساب و کتاب و جزا و سزا ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَارَةً » : دفعه دیگر . بار دیگر ( نگا : اسراء / 69 ) .‏

سوره طه آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ أَرَیْنَاهُ آیَاتِنَا کُلَّهَا فَکَذَّبَ وَأَبَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما همه معجزات خود را ( که مؤیّد رسالت موسی و صدق او در اموری بود که از سوی خدا ابلاغ می‌کرد ) به فرعون نشان دادیم ، ولی او ( همه آنها را ) تکذیب کرد و ( از ایمان بدانها ) سرپیچی کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُلَّهَا » : جملگی آنها . مراد همه معجزاتی است که موسی برای اثبات موضوعات مطروحه نشان داد . یا مراد ادلّه و براهین دالّ بر وجود صانع قادر حکیم است .‏

سوره طه آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ أَجِئْتَنَا لِتُخْرِجَنَا مِنْ أَرْضِنَا بِسِحْرِکَ یَا مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( فرعون ) گفت : ای موسی ! آیا آمده‌ای که ما را با این جادوی خویش از سرزمین خودمان بیرون کنی‌ ؟ ( ما می‌دانیم که مسأله نبوّت ، و دعوت به توحید ، و ارائه این کارهائی که می‌کنی ، همگی توطئه است ، و مرادت حکومت و سیطره قوم خود بر مصر است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَرْضِنَا » : سرزمین ما . مراد مصر است .‏

سوره طه آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَنَأْتِیَنَّکَ بِسِحْرٍ مِّثْلِهِ فَاجْعَلْ بَیْنَنَا وَبَیْنَکَ مَوْعِداً لَّا نُخْلِفُهُ نَحْنُ وَلَا أَنتَ مَکَاناً سُوًى ‏

‏ترجمه : ‏
‏یَقیناً ما هم جادوئی همسان جادوی تو را برای تو می‌آوریم ( و سحرت را با سحر خود باطل و بی‌اثر می‌گردانیم . پس هم اکنون ) موعد آن را معیّن کن . موعدی که نه ما و نه تو از آن تخلّف نکنیم ، و وعده‌گاه مکان صاف و مسطّح ، و فاصله آن نسبت به همگان یکسان باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَکَاناً سُویً » : مکان صاف و مسطّح . جائی که مسافت آن نسبت به ما و شما یک اندازه باشد . ( مَکاناً ) بدل از ( مَوْعِداً ) است .‏

سوره طه آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ مَوْعِدُکُمْ یَوْمُ الزِّینَةِ وَأَن یُحْشَرَ النَّاسُ ضُحًى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی ) گفت : میعاد ما و شما روز جشنی است که در آن خود را می‌آرایند . باید مردم در چاشتگاه گرد آورده شوند ( تا ماجرائی را ببینند که میان ما و شما می‌گذرد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَوْمُ الزِّینَةِ » : روز زینت . روزی بوده است که یکی از اعیاد به حساب می‌آمده است و همگان در آن خود را می‌آراسته‌اند و به سرور و شادی می‌پرداخته‌اند . گویا امروزه در مصر هنوز برقرار و « وفاء نیل‌ » نام دارد . « ضُحیً » : چاشتگاه . چاشت .‏

سوره طه آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ فَتَوَلَّى فِرْعَوْنُ فَجَمَعَ کَیْدَهُ ثُمَّ أَتَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( فرعون آن مجلس را ترک گفت و ) پشت نمود و رفت و همه مکر و فریب خود را جمع کرد و سپس ( در روز موعد با تمام قدرت و جملگی جادوگران چیره‌دست و ادوات و ابزار جادو به میدان ) آمد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کیْد » : نیرنگ . مراد همه چیزهائی است که در چاره‌کردن موسی و پیروزی بر او ، لازم و ضروری بود .‏

سوره طه آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ لَهُم مُّوسَى وَیْلَکُمْ لَا تَفْتَرُوا عَلَى اللَّهِ کَذِباً فَیُسْحِتَکُمْ بِعَذَابٍ وَقَدْ خَابَ مَنِ افْتَرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏موسی خطاب به جادوگران گفت : وای بر شما ! بر خدا دروغ نبندید ( و به الوهیّت فرعون باور نکنید ، و پیغمبران خدا را تکذیب ننمائید ، و معجزات ایشان را جادو ندانید ) که خدا شما را با عذاب ( خود ) نابود و ریشه‌کن خواهد ساخت ، و شکست و نومیدی از آن کسانی است که بر خدا دروغ می‌بندند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَیْلَکُمْ » : وای بر شما ! نابود شوید ! « یُسْحِتَ » : ریشه‌کن و نابود می‌گرداند . « خَابَ » : ناامید گردید . شکست خورد .‏

سوره طه آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ فَتَنَازَعُوا أَمْرَهُم بَیْنَهُمْ وَأَسَرُّوا النَّجْوَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این سخن موسی ایشان را به هراس انداخت ، و بر برخی از دلها تأثیر خود را بخشید ، و در میان جمعیّت ساحران اختلاف افتاد ) و درباره کارهایشان به نزاع برخاستند ، و مخفیانه و درگوشی با هم به سخن پرداختند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَسَرُّوا النَّجْوَیا » : نجوای خود را درباره کار موسی و این که در حق او چه خواهند کرد ، از مردم مخفی و نهان داشتند .‏

سوره طه آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا إِنْ هَذَانِ لَسَاحِرَانِ یُرِیدَانِ أَن یُخْرِجَاکُم مِّنْ أَرْضِکُم بِسِحْرِهِمَا وَیَذْهَبَا بِطَرِیقَتِکُمُ الْمُثْلَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( جادوگران بعد از رایزنی به یکدیگر ) گفتند : این دو نفر قطعاً جادوگرند . آنان می‌خواهند شما را با جادوی خود از سرزمینتان بیرون کنند ، و آئین بهتر و برتر شما را از میان بردارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنْ » : حرف مشبّهةٌ بالفعل و مخفّف از مثقّله است و به همین خاطر در مابعد خود عمل نکرده است . یا این که ( إِنْ ) حرف نافیه و به معنی ( ما ) است و حرف لام واژه ( لَسَاحِرَانِ ) به معنی ( إِلاّ ) است و تقدیر چنین است : ما هذانِ إِلاّ ساحِرانِ . این دو نفر جز دو ساحر نبوده و نیستند . « طَریقَة‌ » : راه و رسم . آئین و مذهب . « الْمُثْلَیا » : مؤنّث ( أَمْثَل ) به معنی افضل است ، یعنی : بهتر و برتر . مرادشان آئین عالی و مذهب حق است .‏

سوره طه آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَجْمِعُوا کَیْدَکُمْ ثُمَّ ائْتُوا صَفّاً وَقَدْ أَفْلَحَ الْیَوْمَ مَنِ اسْتَعْلَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏تمام مکر و کید خود را ( اعم از نقشه و مهارت و قدرت ممکن ) رویهم بریزید و یکپارچه به کار گیرید . سپس همگی در یک صف ( به میدان مبارزه ) گام نهید . امروز کسی پیروز می‌گردد که بتواند برتری خود را ( به حریف ) نشان دهد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُئْتُوا » : بیائید . درآئید . « صَفّاً » : یک صف . صف کشیده . حال است و به معنی : مُصْطَفّینَ است . « إِسْتَعْلَیا » : برتری یافت . چیره شد .‏

سوره طه آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا یَا مُوسَى إِمَّا أَن تُلْقِیَ وَإِمَّا أَن نَّکُونَ أَوَّلَ مَنْ أَلْقَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( جادوگران باد به غبغب انداخته ) گفتند : ای موسی ! آیا تو اوّل ( هنرنمائی خود را می‌کنی و عصای خود را ) می‌اندازی ، یا ما اوّل ( دست به کار شویم و اسباب و ادوات جادوی خویش را ) بیندازیم ( و کار تو را یکسره سازیم‌ ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تُلْقِیَ » : بر زمین می‌اندازی و بساط جادوگری را می‌پراکنی . مفعول فعل به علّت وضوح ، حذف شده است .‏

سوره طه آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ بَلْ أَلْقُوا فَإِذَا حِبَالُهُمْ وَعِصِیُّهُمْ یُخَیَّلُ إِلَیْهِ مِن سِحْرِهِمْ أَنَّهَا تَسْعَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی ) گفت : شما اوّل ( شروع کنید و آنچه دارید جلو ) بیندازید . ( آنان طنابها و عصاهای خود را انداختند . موسی ) چنان به نظرش رسید که بر اثر جادوی ایشان ، به ناگاه طنابها و عصاهای آنان ( مار شده‌اند و می‌خزند و ) تند راه می‌روند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حِبَال‌ » : جمع حَبْل ، طناب . ریسمان . « عِصِیّ » : جمع عَصا ، چوبه دستیها . « تَسْعَیا » : حرکت می‌کند . تند راه می‌رود .‏

سوره طه آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَوْجَسَ فِی نَفْسِهِ خِیفَةً مُّوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏در این هنگام موسی در درون خود ، احساس اندکی هراس کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوْجَسَ » : احساس کرد . به دل افکند . به دل راه داد ( نگا : هود / 70 ) .‏

سوره طه آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْنَا لَا تَخَفْ إِنَّکَ أَنتَ الْأَعْلَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتیم : مترس ! حتماً تو برتری ( و بر آنان چیره می‌شوی و کارهای باطلشان را شکست خواهی داد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأعْلَیا » : برتر . چیره ( نگا : آل‌عمران‌ / 139 و نجم‌ / 7 ) .‏

سوره طه آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَلْقِ مَا فِی یَمِینِکَ تَلْقَفْ مَا صَنَعُوا إِنَّمَا صَنَعُوا کَیْدُ سَاحِرٍ وَلَا یُفْلِحُ السَّاحِرُ حَیْثُ أَتَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏و چیزی را که در دست راست داری بیفکن تا همه ساخته‌های ( مزوّرانه و شعبده‌بازیهای مکّارانه ) ایشان را به سرعت ببلعد . چرا که کارهائی را که کرده‌اند ، نیرنگِ جادوگر است ، و جادوگر هر کجا برود پیروز نمی‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَلْقَفْ » : تند می‌بلعد ( نگا : اعراف‌ / 117 ) . « إِنَّما » : مسلّماً چیزی را که . « کَیْدُ » : نیرنگ . چشم‌بندی . « سَاحِرٍ » : مراد جنس جادوگر است . « حَیْثُ أَتَیا » : هرجا باشد . هر کجا برود .‏

سوره طه آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ فَأُلْقِیَ السَّحَرَةُ سُجَّداً قَالُوا آمَنَّا بِرَبِّ هَارُونَ وَمُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی عصای خود را انداخت . عصا مار بزرگی گردید و همه طنابها و چوبه دستیهای مارگونه ایشان را فوراً بلعید . ) به دنبال آن ، جادوگران همگی به سجده افتادند و گفتند : ما ( حقیقت را عیان می‌بینیم و ) به پروردگار هارون و موسی ایمان داریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُلْقِیَ السَّحَرَةُ » : جادوگران انداخته شدند . استعمال فعل مجهول بیانگر این واقعیّت است که سطوت معجزه ، جادوگران را فروتنانه بر رو انداخته است .‏

سوره طه آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ آمَنتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَکُمْ إِنَّهُ لَکَبِیرُکُمُ الَّذِی عَلَّمَکُمُ السِّحْرَ فَلَأُقَطِّعَنَّ أَیْدِیَکُمْ وَأَرْجُلَکُم مِّنْ خِلَافٍ وَلَأُصَلِّبَنَّکُمْ فِی جُذُوعِ النَّخْلِ وَلَتَعْلَمُنَّ أَیُّنَا أَشَدُّ عَذَاباً وَأَبْقَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( فرعون ) گفت : آیا پیش از آن که به شما اجازه دهم ، بدو ایمان آوردید ؟ ! مسلّماً او بزرگ شما است . بزرگی که به شما جادوگری آموخته است . بی‌گمان دستهایتان و پاهایتان را عکس یکدیگر قطع می‌کنم ، و شما را بر فراز شاخه‌های درختان خرما به دار می‌آویزم . ( آن وقت ) خواهید دانست که کدام یک ( از دو خدا : من یا خدای موسی ) عذابش سخت‌تر و پایدارتر است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَاذَنَ » : اجازه دهم . « کَبِیر » : رئیس . بزرگ . « مِنْ خِلافٍ » : عکس یکدیگر . از دو قسمت مختلف ، مثل پای راست و دست چپ ، و پای چپ و دست راست . « لأُصَلِّبَنَّ » : قطعاً به دار می‌آویزم . « فِی » : به معنی ( علی ) یعنی بالا و فراز است . « جُذُوع‌ » : جمع جِذْع ، ساقه و تنه . شاخه ( نگا : مریم‌ / 23 و 25 ) .‏

سوره طه آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا لَن نُّؤْثِرَکَ عَلَى مَا جَاءنَا مِنَ الْبَیِّنَاتِ وَالَّذِی فَطَرَنَا فَاقْضِ مَا أَنتَ قَاضٍ إِنَّمَا تَقْضِی هَذِهِ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا ‏

‏ترجمه : ‏
‏( جادوگران پاسخ دادند و ) گفتند : ما هرگز تو را بر دلائل و براهین روشنی که برایمان آمده است ، و بر پروردگاری که ما را آفریده است بر نمی‌گزینیم و مقدّم نمی‌داریم ، پس هر فرمانی که می‌خواهی صادر کنی ، صادر کن ( و آنچه می‌خواهی بکن ، که باکی نیست . امّا بدان ) تو تنها می‌توانی در زندگی این جهان فرمان بدهی ( و قدرت فرماندهی تو از دائره این دنیا فراتر نمی‌رود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَن نُّؤْثِرَکَ » : هرگز تو را ترجیح نمی‌دهیم و برنمی‌گزینیم . « الْبَیِّنَاتِ » : معجزات . دلائل . « وَالَّذِی فَطَرَنا » : و بر خدائی که ما را آفریده است . حرف ( وَ ) می‌تواند حرف عطف و ( ألّذی ) عطف بر ( ما ) باشد ، و یا این که واو حرف جرّ و برای قسم باشد . « إِقْضِ » : حکم کن ، فرمان بده . « قَاضٍ » : حکم‌کننده . فرمان دهنده . عائد آن محذوف است . « هذِهِ الْحَیَاةَ » : مفعول فیه است .‏

سوره طه آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا آمَنَّا بِرَبِّنَا لِیَغْفِرَ لَنَا خَطَایَانَا وَمَا أَکْرَهْتَنَا عَلَیْهِ مِنَ السِّحْرِ وَاللَّهُ خَیْرٌ وَأَبْقَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به پروردگارمان ایمان آورده‌ایم تا ببخشاید گناهان ما را و جادوگریهائی را که بدان وادارمان می‌کردی . خدا بهتر ( از هر کسی ) و پایدارتر ( از هر قدرتی ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَطَایَا » : خطاها . گناهان و بدیها . « أَکْرَهْتَنَا » : به ما تحمیل کردی . وادارمان نمودی . این جمله بیانگر این واقعیّت است که جادوگران می‌دانستند که جادوگری ، گمراهسازی و کار ناپسندی است . فرعون آن را برای به هراس انداختن مردم از خود ، مورد بهره‌برداری قرار می‌داد .‏

سوره طه آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّهُ مَن یَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِماً فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ لَا یَمُوتُ فِیهَا وَلَا یَحْیى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ساحران سپس چنین ادامه دادند و گفتند : ) بی‌گمان هر که ( بی‌ایمان و ) گنهکار به پیش پروردگارش رود ، دوزخ از آن او است . در آنجا نه می‌میرد ( تا از دست عذاب رهائی یابد ) و نه زنده می‌ماند ( آن گونه که باید زیست و از نعمتها لذّت برد و بهره‌مند گردید . بلکه برای همیشه در میان مرگ و زندگی دست و پا می‌زند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّهُ » : کار و بار چنین است . واژه ( هُ ) ضمیر شأن است . « مُجْرِماً » : بزهکارانه . به قرینه واژه ( مُؤْمِن ) در آیه بعدی و بسیاری از آیات دیگر ، مراد از مُجْرِم ، کافر و بی‌ایمان است ( نگا : اعراف‌ / 84 ، فرقان‌ / 31 ) .‏

سوره طه آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَنْ یَأْتِهِ مُؤْمِناً قَدْ عَمِلَ الصَّالِحَاتِ فَأُوْلَئِکَ لَهُمُ الدَّرَجَاتُ الْعُلَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏و هرکه با ایمان و عمل صالح به پیش پروردگارش رود ، چنین کسانی دارای مراتب والا و منازل بالایند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْعُلَیا » : جمع عُلْیا ، مؤنّث أَعْلی ، بالا و والا ، رفیع و شریف .‏

سوره طه آیه 76
‏متن آیه : ‏
‏ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَذَلِکَ جَزَاء مَن تَزَکَّى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آن منازل و مراتب ) باغهای ( بهشت جاویدانی ) است که جای ماندگاری است ، و در زیر ( قصرها و درختهای ) آن رودبارها جاری است ، و جاودانه در آنجا می‌مانند ، و این ( چنین چیز باارزشی ) پاداش کسی است که ( با ایمان و انجام طاعت ) خویشتن را پاک و پاکیزه ( از کثافات کفر و معاصی ) کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَنَّاتُ » : بدل از ( الدَّرَجاتُ الْعُلَیا ) است . « تَزَکَّیا » : خود را پاک داشت . خویشتن را پاکیزه از کفر و معاصی‌کرد .‏

سوره طه آیه 77
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ أَوْحَیْنَا إِلَى مُوسَى أَنْ أَسْرِ بِعِبَادِی فَاضْرِبْ لَهُمْ طَرِیقاً فِی الْبَحْرِ یَبَساً لَّا تَخَافُ دَرَکاً وَلَا تَخْشَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مدّتها به این منوال گذشت و حوادث تلخ و شیرینی میان موسی و فرعون روی داد . سرانجام ) ما به موسی پیام دادیم که شبانه بندگانم را ( از مصر به سوی فلسطین ) کوچ بده ، و آن گاه ( که به کرانه نیل رسیدید ، با عصا به رودخانه دریاگون نیل بزن و ) راهی خشک برای آنان در این دریا بگشا . ( راهی که چون در آن گام بگذاری ) نه از فرعونیان می‌ترسی که به تو برسند و نه ( از غرق شدن در آب ) هراسی داری .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَسْرِ بِعِبَادِی » : شبانه بندگانم را کوچ بده و از مصر به سوی سرزمین موعود فلسطین بیرون ببر ( نگا : اسراء / 1 ) . « فَاضْرِبْ لَهُمْ » : برای ایشان بساز . مأخوذ از گفتار عرب است ، وقتی که می‌گویند : ضَرَبَ فُلانٌ لِفُلانٍ فی مالِهِ نصیباً . یعنی قسمتی را مال ایشان ساخت . « یَبَساً » : خشک . مصدر است و در معنی وصفی ، یعنی ( یابِس ) به کار رفته است و وصف ( طَریقاً ) می‌باشد . « دَرَکاً » : ملحق شدن و دریافتن . اسم مصدر از ادراک است . « لا تَخافُ دَرَکاً وَ . . . » : حال ضمیر مستتر در ( إِضْرِبْ ) است .‏

سوره طه آیه 78
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ بِجُنُودِهِ فَغَشِیَهُم مِّنَ الْیَمِّ مَا غَشِیَهُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی فرمان خدا را اجرا کرد و ) فرعون با لشکریانش آنان را دنبال کردند ( و در کنار دریا بدیشان رسیدند و در عقبشان وارد جاده‌ای شدند که با کنار رفتن آب پدید آمده بود . در این هنگام ) دریا آنان را به گونه شگفتی در میان ( امواج خروشان ) خود گرفت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَتْبَعَهُمْ » : دنبالشان کرد . در عقبشان روان شد . « غَشِیَهُمْ » : ایشان را فرا گرفت . آنان را در خود نهان کرد . « الْیَمِّ » : دریا ( نگا : اعراف‌ / 136 ) . « مَا » : آن چیزی که خِردها نمی‌توانند به توصیفش بپردازند و خوف و هراسش را بیان دارند . فاعل است .‏

سوره طه آیه 79
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَضَلَّ فِرْعَوْنُ قَوْمَهُ وَمَا هَدَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بدین منوال ) فرعون قوم خود را گمراه ساخت و ( به بیراهه کشاند ، و ایشان را به راه راست ) هدایت ننمود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَضَلً » : گمراه ساخت . « مَا هَدَیا » : رهنمود نکرد . این بخش ، بیانگر تکذیب سخن فرعون است که می‌گفت : من شما را جز به راه هدایت رهنمود نمی‌نمایم ( نگا : غافر / 29 ) .‏

سوره طه آیه 80
‏متن آیه : ‏
‏ یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ قَدْ أَنجَیْنَاکُم مِّنْ عَدُوِّکُمْ وَوَاعَدْنَاکُمْ جَانِبَ الطُّورِ الْأَیْمَنَ وَنَزَّلْنَا عَلَیْکُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای بنی‌اسرائیل ! ما شما را از ( چنگال فرعون ، یعنی ) دشمنتان نجات دادیم ، و طرف راست کوه طور را میعادگاه ( موسی و هفتاد نفر از ) شما کردیم ( تا تورات را دریافت دارد ) ، و ترنجبین و بلدرچین را ( در آن بیابانی که سرگردان بودید ) نصیب شما ساختیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأیْمَنَ » : سمت راست . صفت ( جانب ) است ( نگا : مریم‌ / 52 ) . « نَزَّلْنا عَلَیْکُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوَیا » : ( نگا : بقره‌ / 57 ) .‏

سوره طه آیه 81
‏متن آیه : ‏
‏ کُلُوا مِن طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ وَلَا تَطْغَوْا فِیهِ فَیَحِلَّ عَلَیْکُمْ غَضَبِی وَمَن یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبِی فَقَدْ هَوَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بدیشان گفتیم : ) از ( این ) روزیهای پاکیزه‌ای که ( بدون رنج ) به شما داده‌ایم بخورید و در آن ( از حدود و مقرّرات خدا ) تجاوز نکنید ( و مواظب باشید نعمت رایگان ، موجب کفران و طغیان شما نشود . چه اگر نعمت من ، باعث ناسپاسی و گردنکشی شود ) خشم من دامنگیرتان می‌گردد و هرکه خشم من دامنگیرش شود پرت و هلاک می‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَطْغَوْا فِیهِ » : در آن سرکشی نکنید . سرکشی در نعمت خدا این است که انسان به جای این که از آن در راه طاعت و عبادت خدا و طریق سعادت دنیا و آخرت خود استفاده کند ، آن را وسیله گناهکاری و ناسپاسی و گردنکشی از فرمان و قوانین الهی ، و بالاخره کفر و زندقه سازد . « هَوی‌ » : پرت شد و سقوط کرد . هلاک و نابود گردید .‏

سوره طه آیه 82
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنِّی لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحاً ثُمَّ اهْتَدَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏من قطعاً ( با غفران عظیمی که دارم ) می‌آمرزم کسی را که ( از کفر و گناه خود ) برگردد و ( به بهترین وجه ) ایمان بیاورد و کارهای شایسته بکند و سپس راهیاب بشود ( و این راه را تا آخر زندگی ادامه دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَفَّارٌ » : بسیار آمرزنده . دارای آمرزش سترگ . « ءَامَنَ » : ایمان آورد . در آراستن و پیراستن ایمان خود کوشید . « إِهْتَدَیا » : راهیاب شد . بر هدایت دوام و استمرار داشت .‏

سوره طه آیه 83
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَعْجَلَکَ عَن قَوْمِکَ یَا مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی پیش‌تر خود را به کوه طور رسانید . بدو گفتیم : ) ای موسی ! چه چیز تو را بر آن داشت که ( درآمدن به کوه طور ) بر قوم خود پیشی گیری‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَعْجَلَکَ » : تو را به شتاب و سبقت واداشت .‏

سوره طه آیه 84
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ هُمْ أُولَاء عَلَى أَثَرِی وَعَجِلْتُ إِلَیْکَ رَبِّ لِتَرْضَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی ) گفت : آنان به دنبال من بوده و ( هرچه زودتر به خدمت می‌رسند ) . پروردگارا ! من به سوی ( میعادگاه و محضر وحی ) تو شتاب کردم تا ( هرچه زودتر احکام و قوانین تو را دریافت و به بندگانت برسانم و از من ) خوشنود شوی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیا أَثَرِی‌ » : به دنبال من . نزدیک به من و پا به پای من .‏

سوره طه آیه 85
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَکَ مِن بَعْدِکَ وَأَضَلَّهُمُ السَّامِرِیُّ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا ) فرمود : ما قوم تو را بعد از ( رهسپار شدن ) تو ( بدینجا ) آزمایش کردیم ( و آنان از عهده امتحان برنیامدند ) و « سامری‌ » ایشان را گمراه و از راه بدر کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَتَنَّا » : آزمایش کردیم . آزمودیم . « السَّامِرِیُّ » : مردی از اهالی فلسطین بود و از اقلیم سامره . به مصر کوچ کرد و بعدها همراه بنی‌اسرائیل از آنجا خارج شد . او منافق بود و چنین وانمود می‌کرد که به موسی ایمان دارد و کفر خود را مخفی می‌کرد .‏

سوره طه آیه 86
‏متن آیه : ‏
‏ فَرَجَعَ مُوسَى إِلَى قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسِفاً قَالَ یَا قَوْمِ أَلَمْ یَعِدْکُمْ رَبُّکُمْ وَعْداً حَسَناً أَفَطَالَ عَلَیْکُمُ الْعَهْدُ أَمْ أَرَدتُّمْ أَن یَحِلَّ عَلَیْکُمْ غَضَبٌ مِّن رَّبِّکُمْ فَأَخْلَفْتُم مَّوْعِدِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏موسی پس از دریافت تورات ، خشمگین و اندوهناک به سوی قوم خود برگشت . ( بدیشان پرخاش کرد و ) گفت : ای قوم من ! مگر پروردگارتان وعده نیکوئی به شما نداد ( که عبارت است از : نزول تورات و بیان احکام آسمانی ، و نجات و پیروزی بر فرعونیان ، و وارث حکومت مصر شدن ، و مغفرت و آمرزش خداوندی‌ ؟ ) . آیا مدّت جدائی من از شما به طول انجامیده است‌ ؟ ! یا این که خواسته‌اید که خشم پروردگارتان دامنگیرتان شود و این است که با وعده من مخالفت کرده‌اید ؟ ! ( و سر از آئین و راه و روش من پیچیده و بیراهه رفته‌اید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَضْبَانَ » : خشمگین . حال است . « أَسِفاً » : غم‌زده و اندوهناک . حال دوم است . « وَعْداً حَسَناً » : وعده زیبائی . مراد نزول تورات و بیان احکام آسمانی در آن‌ ؛ یا نجات و پیروزی بر فرعونیان و وارث حکومت سرزمین مصر شدن‌ ؛ یا وعده مغفرت و آمرزش توبه‌کنندگان و انجام‌دهندگان کارهای پسندیده‌ ؛ و یا این که همه این امور . « الْعَهْدُ » : مدّت جدائی موسی از بنی‌اسرائیل و رفتن به مناجات . « أَمْ أَرَدْتُمْ أَنْ . . . » : مراد این است که عمل شما آن چنان است که گویا چنین تصمیمی را درباره خود اتّخاذ کرده‌اید .‏

سوره طه آیه 87
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا مَا أَخْلَفْنَا مَوْعِدَکَ بِمَلْکِنَا وَلَکِنَّا حُمِّلْنَا أَوْزَاراً مِّن زِینَةِ الْقَوْمِ فَقَذَفْنَاهَا فَکَذَلِکَ أَلْقَى السَّامِرِیُّ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتند : ما به اختیار خود از وعده تو سرپیچی نکرده‌ایم ، ولیکن بارهای سنگینی از زیورآلات ( طلائیِ ) مردمان ( قبطی که توسّط زنانمان به بهانه امانت جهت خودآرائی بدانها در روز عید گرفته شده بود و به همراه داشتیم ) بار ما شده بود و ( سامری می‌گفت : نحوست این زر و زیورِ حرام است که موسی برنمی‌گردد . این بود که ) ما آنها را از خود دور انداختیم و سامری نیز ( آنچه با خود داشت ) از خود دور افکند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَلْکِ » : اختیار و توانائی . « أَوْزَاراً » : جمع وِزْر است به معنی بارهای سنگین . « زِینَة‌ » : زیورآلات . مراد زر و طلای امانتی است که زنان بنی‌اسرائیل قبل از حرکت از مصر به بهانه فرارسیدن عید خود از قبطیان گرفته بودند . « قَذَفْنَا » : انداختیم . از خود دور کردیم . « فَکَذلِکَ أَلْقَی السَّامِرِیُّ » : سامری هم آنچه داشت دور انداخت . سامری هم آنها را به میان آتش انداخت . این بود که سامری برنامه و طرحی که داشت به مرحله اجرا درآورد .‏

سوره طه آیه 88
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلاً جَسَداً لَهُ خُوَارٌ فَقَالُوا هَذَا إِلَهُکُمْ وَإِلَهُ مُوسَى فَنَسِیَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس مجسّمه گوساله‌ای را برای مردم ( از میان آتش ) بیرون آورد ( که به علّت تعبیه سوراخهائی در آن ، به هنگام وزش باد ، صدائی همچون ) صدای گوساله داشت . ( سامری و پیروانش ) گفتند : این معبود شما و معبود موسی است و او ( چنین چیزی را ) فراموش کرده است ( و در طلب آن به کوه طور رفته است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَأَخْرَجَ لَهُمْ » : این بخش ، از زبان خداوند است که بیانگر نتیجه فتنه‌انگیزی سامری است . « جَسَداً » : جسم . لاشه . مراد مجسّمه و تندیس است . بدل از ( عِجْلاً ) می‌باشد ( نگا : اعراف‌ / 148 ) . « خُوَارٌ » : صدای گاو . « نَسِیَ » : موسی فراموش کرده است . سامری عهد و پیمان خود را با خدا و موسی به فراموشی سپرد .‏

سوره طه آیه 89
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَلَا یَرَوْنَ أَلَّا یَرْجِعُ إِلَیْهِمْ قَوْلاً وَلَا یَمْلِکُ لَهُمْ ضَرّاً وَلَا نَفْعاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا آنان نمی‌بینند که ( این گوساله ) پاسخ ایشان را نمی‌دهد و زیانی از آنان دور نمی‌گرداند و سودی برایشان فراهم نمی‌آورد ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَرْجِعُ » : برنمی‌گرداند . مراد این است که سخن نمی‌گوید و پاسخ نمی‌دهد . به صورت متعدّی استعمال شده است ( نگا : ممتحنه‌ / 10 ، سبأ / 31 ) . « أَلاّ یَرْجِعَ » : حرف ( أَنْ ) مخفّف از مثقّله و جزو حروف مشبّهةٌ بالفعل است .‏

سوره طه آیه 90
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ قَالَ لَهُمْ هَارُونُ مِن قَبْلُ یَا قَوْمِ إِنَّمَا فُتِنتُم بِهِ وَإِنَّ رَبَّکُمُ الرَّحْمَنُ فَاتَّبِعُونِی وَأَطِیعُوا أَمْرِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏هارون ( که به هنگام وقوع چنین آشوبی در میانشان بسر می‌برد ، ) پیش‌تر ( از برگشتن موسی از میعادگاه ) به بنی‌اسرائیل گفت : ای قوم من ! با این ( گوساله زرّینْ ) شما دچار بلا ( و آزمون بزرگ و سختی ) شده‌اید . پروردگار شما خداوند مهربان است ( نه کس و نه چیز دیگری ) . اکنون که چنین است ، از من پیروی کنید و از فرمان من اطاعت نمائید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن قَبْلُ » : پیش از برگشت موسی از کوه طور . « فُتِنتُم بِهِ » : بدان در فتنه و بلا افتاده‌اید . چرا که گوساله را می‌پرستید و به دوزخ می‌افتید . بدان دچار آزمایش و آزمون شده‌اید . چرا که گوساله‌ای بدین شکل و هیئت ، برای امتحان ایمان شما است .‏

سوره طه آیه 91
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا لَن نَّبْرَحَ عَلَیْهِ عَاکِفِینَ حَتَّى یَرْجِعَ إِلَیْنَا مُوسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتند : ما پیوسته به پرستش این گوساله ادامه می‌دهیم تا موسی به پیش ما برمی‌گردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَن نَّبْرَحَ » : همیشه ما . « عَاکِفینَ » : مقیمان . پرستش‌کنندگان ( نگا : بقره‌ / 187 ، اعراف‌ / 138 ) .‏

سوره طه آیه 92
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ یَا هَارُونُ مَا مَنَعَکَ إِذْ رَأَیْتَهُمْ ضَلُّوا ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی در حالی که از آنچه شنید و دید ، سخت متأثّر بود ) گفت : ای هارون ! هنگامی که دیدی آنان گمراه می‌شوند ، چه چیز مانع از آن شد که ( جلو ایشان را بگیری و نگذاری به بیراهه روند ؟ و ) . . .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا مَنَعَکَ ؟ » : چه چیز تو را بازداشت‌ ؟ چه چیز جلو تو را گرفت‌ ؟‏

سوره طه آیه 93
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَّا تَتَّبِعَنِ أَفَعَصَیْتَ أَمْرِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏از من پیروی کنی‌ ؟ ! ( مگر هنگامی که می‌خواستم به میعادگاه بروم نگفتم : جانشین من باش در میان قوم من ، و به اصلاح بپرداز و راه تباهکاران را در پیش مگیر ؟ ) . آیا از دستور من سرپیچی کردی‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلاّ تَتَّبِعَنِی‌ ؟ » : این که از من پیروی نکنی‌ ؟ اشاره به این است که موسی به هارون گفته بود که پس از رفتن موسی ، او جانشین وی شود و به اصلاح بپردازد ( نگا : اعراف‌ / 142 ) .‏

سوره طه آیه 94
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ یَا ابْنَ أُمَّ لَا تَأْخُذْ بِلِحْیَتِی وَلَا بِرَأْسِی إِنِّی خَشِیتُ أَن تَقُولَ فَرَّقْتَ بَیْنَ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَلَمْ تَرْقُبْ قَوْلِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏( هارون ) گفت : ای پسر مادرم ! نه ریش مرا بگیر و نه موی سرم را ( بر دست بپیچ ) . من ترسیدم که ( اگر با ایشان شدّت عمل نشان دهم ) بگوئی میان بنی‌اسرائیل تفرقه انداختی و سفارش مرا به کار نبستی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَا ابْنَ أُمَّ » : ای پسر مادرم ! ادای سخن بدین شیوه ، برای برانگیختن رأفت و رِقّت موسی بود ، والاّ موسی و هارون برادران پدری و مادری یکدیگر بودند . یاء متکلّم از آخر ( أُمَّ ) برابر قاعده زبان عربی حذف و با فتحه خوانده شده است . « لَمْ تَرْقُبْ » : رعایت نکردی . حفظ و نگهداری نکردی ( نگا : توبه‌ / 8 و 10 ) .‏

سوره طه آیه 95
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَمَا خَطْبُکَ یَا سَامِرِیُّ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی ) گفت : ( امّا تو ) ای سامری ! این کار خطرناک چیست که از تو سر زده است‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَطْب » : امر خطیر . کار خطرناک و عظیم ( نگا : یوسف / 51 ، حجر / 57 ) .‏

سوره طه آیه 96
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ یَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِّنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا وَکَذَلِکَ سَوَّلَتْ لِی نَفْسِی ‏

‏ترجمه : ‏
‏( سامری ) گفت : من از چیزهائی ( در صنعت و هنر مجسّمه‌سازی ) آگاهم که بنی‌اسرائیل از آنها آگاه نیستند . من مقداری از آثار ( تعالیم و قوانین ) پیغمبر ( خدا موسی ) را برگرفتم و برای ( گول‌زدن دیگران ) آن را ( به شکم گوساله ) ریختم . این چنین نفْسِ من مطلب را در نظرم آراست ( و آنچه می‌خواستم انجام دادم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏معنی دیگر آیه که تنها نقل قول از زبان سامری است عبارت است از : سامری گفت : چیزی را من دیده‌ام که آنان ندیده‌اند ( که جبرئیل فرشته وحی است ) و از جای پای ( اسب ) جبرئیل مشتی ( خاک ) برگرفتم و آن را ( به درون گوساله ) ریختم ، و نفْس من این چنین کار را در نظرم آراست . « بَصُرْتُ » : دیدم . مراد از دیدن در اینجا ، فهم کردن و پی‌بردن و دانستن فنون مجسّمه‌سازی و تمثالگری است . « فَقَبَضْتُ قَبْضَةً » : مشتی را برگرفتم . مراد برداشتن مقداری از تورات و عمل کردن بدان است . « أَثَرِ الرَّسُولِ » : اثر پیغمبر . مراد از ( أَثَر ) تورات ، و مراد از ( الرَّسُول ) موسی است . « نَبَذْتُ » : انداختم . رها کردم . « سَوَّلَتْ » : آن را زینت داد و گرامی و شیرین کرد ( نگا : یوسف‌ / 18 و 83 ) .‏

سوره طه آیه 97
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ فَاذْهَبْ فَإِنَّ لَکَ فِی الْحَیَاةِ أَن تَقُولَ لَا مِسَاسَ وَإِنَّ لَکَ مَوْعِداً لَّنْ تُخْلَفَهُ وَانظُرْ إِلَى إِلَهِکَ الَّذِی ظَلْتَ عَلَیْهِ عَاکِفاً لَّنُحَرِّقَنَّهُ ثُمَّ لَنَنسِفَنَّهُ فِی الْیَمِّ نَسْفاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( موسی به سامری ) گفت : برو ( از میان ما ) . در زندگی دنیا بهره‌ات ( بیزاری و گریز باد . و ) این که پیوسته بگوئی : ( به من ) دست نزنید و نزدیک نشوید ، و در آخرت برای تو موعدی است که درباره‌ات تخلّف‌ناپذیر است ( و خداوند آن را فراموش نخواهد کرد . هم‌اینک هم ، گوساله ) معبودت را که پیوسته به عبادتش می‌پرداختی بنگر و ببین که چگونه آن را می‌سوزانیم و سپس خاکسترش را به دریا می‌ریزیم و می‌پراکنیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِسَاسَ » : تماس . مخالطت و معاشرت . مصدر باب مفاعله است . « لا مِسَاسَ » : هیچ گونه همنشینی و آمیزشی نیست . مراد نهی است ، یعنی با من نیامیزید و تماس نگیرید . مقصود بایکوت سامری و طرد او از میان جامعه است . اشاره به یکی از قوانین جزائی شریعت موسی است که اعلان پلیدی پلید و کناره‌گیری از او است ( نگا : فی ظلال‌القرآن ) . « لَن تُخْلَفَهُ » : از تو در نمی‌گذرد . « إِلهِکَ » : معبود خود . مراد گوساله سامری است . « نَسْفاً » : از هم پاشیدن و پراکندن .‏

سوره طه آیه 98
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا إِلَهُکُمُ اللَّهُ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَسِعَ کُلَّ شَیْءٍ عِلْماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏معبود شما تنها الله است ، همان خدائی که معبودی جز او نیست . دانش او همه‌چیز را فرا گرفته است ( و از گذشته و حال و آینده ، و آنچه بوده است و هست و خواهد بود ، باخبر است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَسِعَ » : در بر گرفته‌است . فرا گرفته‌است ( نگا : بقره / 255 ، انعام‌ / 80 ) .‏

سوره طه آیه 99
‏متن آیه : ‏
‏ کَذَلِکَ نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ أَنبَاء مَا قَدْ سَبَقَ وَقَدْ آتَیْنَاکَ مِن لَّدُنَّا ذِکْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏این چنین اخبار گذشتگان را برای تو بازگو می‌کنیم . ما از سوی خود قرآن را به تو عطا کرده‌ایم ( که صلاح دین و دنیا را به تو و پیروانت تذکّر می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ » : این چنین اخبار گذشتگان را . همان گونه که خبر موسی را برایت روایت کردیم ، تو را از سرگذشت ملّتهای گذشته دیگر مطلع می‌سازیم . « ذِکْراً » : مراد قرآن است ( نگا : آل‌عمران‌ / 58 ، حجر / 6 و 9 ) .‏

سوره طه آیه 100
‏متن آیه : ‏
‏ مَنْ أَعْرَضَ عَنْهُ فَإِنَّهُ یَحْمِلُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وِزْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرکس از قرآن روی گردان شود ( و از تصدیق و عمل بدان دوری گزیند ، در دنیا گمراه خواهد بود ، و ) در روز قیامت بار سنگینی ( از عذاب مسؤولیّت و گناه ) بر دوش خواهد داشت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وِزْراً » : بار سنگین . بر گناه هم اطلاق می‌شود ، و در اینجا مراد عقوبت و جزای گناه است .‏

سوره طه آیه 101
‏متن آیه : ‏
‏ خَالِدِینَ فِیهِ وَسَاء لَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حِمْلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این چنین کسانی ) جاودانه در آن ( عذاب ) خواهند ماند ، و چه بار بدی که در روز قیامت دارند !‏

‏توضیحات : ‏
‏« حِمْلاً » : بار . مراد بار سنگین گناهان است .‏

سوره طه آیه 102
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ یُنفَخُ فِی الصُّورِ وَنَحْشُرُ الْمُجْرِمِینَ یَوْمَئِذٍ زُرْقاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی در صُور ( برای بار دوم ) دمیده می‌شود ، و گنهکاران را ( با چهره و اندام ) کبود رنگ ( از شدّت درد و رنج ، و با چشمان کور ) در آن روز ( در گستره رستاخیز ) گرد می‌آوریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« زُرْقاً » : جمع أَزْرَق . کسی که صورتش بر اثر شدّت درد و رنج ، تیره و کبود شده باشد . کبود چشم . مراد از کبودی چشم ضعف بینائی است ، و کبود چشم را نابینا معنی کرده‌اند ( نگا : طه‌ / 124 ) . حال بشمار است .‏

سوره طه آیه 103
‏متن آیه : ‏
‏ یَتَخَافَتُونَ بَیْنَهُمْ إِن لَّبِثْتُمْ إِلَّا عَشْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان در میان خود آهسته به هم می‌گویند : جز ده شبانه‌روز ( در دنیا ) نبوده‌اید و نمانده‌اید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَتَخَافَتُونَ » : با صدای آهسته بهم می‌گویند . « إِن لَّبِثْتُمْ » : نمانده‌اید و توقّف نکرده‌اید ( نگا : یونس‌ / 45 ) . « عَشْراً » : مذکّر آمدن این واژه ، بیانگر این است که تمییزِ محذوف ، مؤنّث است که لَیالی است‌ ؛ هرچند هنگامی که عدد بدون معدود بیان شود ، این قاعده چندان مراعات نمی‌گردد .‏

سوره طه آیه 104
‏متن آیه : ‏
‏ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا یَقُولُونَ إِذْ یَقُولُ أَمْثَلُهُمْ طَرِیقَةً إِن لَّبِثْتُمْ إِلَّا یَوْماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما بهتر می‌دانیم که ( آهسته به یکدیگر ) چه می‌گویند ، و ( کاملاً آگاهیم ) از سخن کسی که راهش ( در به تصویرکشیدن کوتاهی دنیا ، به حقیقت ) نزدیکتر و بهتر است ، آن گاه که می‌گوید : شما تنها یک روز در دنیا بسر برده‌اید !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْثَلُهُمْ طَرِیقَةً » : کسی که رأی او دادگرانه‌تر و به واقعیّت نزدیکتر است . مراد از ترجیح سخن گوینده دوم این نیست که او به صداقت و راستی نزدیکتر است‌ ؛ بلکه مراد این است که او بهتر درجه پشیمانی و اندازه هراس و عذاب قیامت را به تصویر کشیده است . چرا که عمر جهان گذران ، در قبال عمر بی‌پایان و جاویدان آخرت ، نه ده روز ، بلکه یک روز نیز بشمار نمی‌آید که کمترین عدد است .‏

سوره طه آیه 105
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الْجِبَالِ فَقُلْ یَنسِفُهَا رَبِّی نَسْفاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! حال که از قیامت صحبت کرده‌ای ، منکران رستاخیز ) از تو درباره کوهها می‌پرسند ( و می‌گویند : کوههائی بدین عظمت - که به عقیده ایشان قابل تزلزل نیست‌ - به هنگام پایان گرفتن جهان چه سرنوشتی خواهند داشت‌ ؟ ) . بگو : پروردگارم آنها را از جا می‌کند و ( در هوا ) پراکنده می‌دارد ( و برباد می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَسْفاً » : از بُن کندن و پراکنده ساختن ( نگا : مرسلات‌ / 10 ) .‏

سوره طه آیه 106
‏متن آیه : ‏
‏ فَیَذَرُهَا قَاعاً صَفْصَفاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس زمین را به صورت فَلات صاف و هموار و بی‌آب و گیاه رها می‌سازد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَاعاً » : فَلات . زمین صاف و هموار ( نگا : نور / 39 ) . خالی ( نگا : تفسیرالمصحف المیسّر ) . « صَفْصَفاً » : کاملاً مسطّح و هموار و صاف .‏

سوره طه آیه 107
‏متن آیه : ‏
‏ لَا تَرَى فِیهَا عِوَجاً وَلَا أَمْتاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن هیچ گونه پستی و بلندی نمی‌بینی ( انگار قبلاً آباد نبوده است و خانه و کاشانه و فراز و نشیبی نداشته است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عِوَج‌ » : پیچ . نشیب . گودی . « أَمْتاً » : فراز . برجستگی . بلندی .‏

سوره طه آیه 108
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَئِذٍ یَتَّبِعُونَ الدَّاعِیَ لَا عِوَجَ لَهُ وَخَشَعَت الْأَصْوَاتُ لِلرَّحْمَنِ فَلَا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْساً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن روز ( که مردمان سر از گورها به در می‌آورند ، همگی ) بدون کمترین سرپیچی ، از منادی ( الهی ) پیروی می‌کنند ، ( و برابر فرمان او رهسپار عرصه محشر می‌شوند ، ) و صداها به سبب ( جلال و شکوه خداوند ) مهربان فروکش می‌کند ، و جز صدای آهسته ( و پنهان در زیر لبان ، چیزی ) نمی‌شنوی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الدَّاعِی‌ » : دعوت‌کننده . مُنادی . مراد إسرافیل است . « عِوَج‌ » : سرپیچی و انحراف . « لِلرَّحْمنِ » : به خاطر سیطره عظمت خداوند مهربان بر عرصه محشر . در برابر خداوند مهربان . « هَمْساً » : صدای آهسته و زیرلبی .‏

سوره طه آیه 109
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَئِذٍ لَّا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَرَضِیَ لَهُ قَوْلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن روز شفاعت ( هیچ کسی ) سودی نمی‌بخشد ، مگر ( شفاعت ) کسی که خداوند مهربان به او اجازه دهد و گفتارش را بپسندد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ » : در روز قیامت . شفاعت به سه شرط انجام می‌گیرد : 1 - خدا به شفاعت کننده اجازه شفاعت دهد ( نگا : بقره‌ / 255 ، یونس‌ / 3 ) . 2 - آنچه درخواست می‌شود خداپسند باشد ( نگا : طه‌ / 109 ) . 3 - خدا راضی شود از کسی که برای او شفاعت می‌گردد ( نگا : انبیاء / 28 ، نجم‌ / 26 ) .‏

سوره طه آیه 110
‏متن آیه : ‏
‏ یَعْلَمُ مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا یُحِیطُونَ بِهِ عِلْماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا می‌داند آنچه را که ( مردمان ) در پیش دارند و ( در آخرت بدان گرفتار می‌آیند ، و می‌داند ) آنچه را که ( در دنیا انجام داده‌اند و ) پشت سر گذاشته‌اند ، ولی آنان از ( کار و بار و حکمت ) آفریدگار آگاهی ندارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا بَیْنَ أیْدِیهِمْ » : امور دنیای ایشان . احوال قیامت آنان . « مَا خَلْفَهُمْ » : امور دنیای ایشان . احوال قیامت آنان . هر یک از دو موصول « مَا » می‌تواند مربوط به گذشته یا آینده ، و یا این که امور دنیا یا امور آخرت باشد و برعکس هم ، معنی شود . « هُمْ » : مرجع ضمیر می‌تواند مردمان یا گردآیندگان در عرصه محشر باشد . « بِهِ » : مرجع ضمیر می‌تواند خدا باشد که معنی آن گذشت ، و یا این که موصولهای ( ما ) باشد که معنی آن چنین می‌شود : خدا می‌داند که مردمان چه کرده‌اند و چه می‌کنند و عاقبتشان چه خواهد بود ، ولی مردمان کارهای خود را فراموش می‌کنند و نمی‌دانند در دنیا و آخرت چه بر سرشان می‌آید .‏

سوره طه آیه 111
‏متن آیه : ‏
‏ وَعَنَتِ الْوُجُوهُ لِلْحَیِّ الْقَیُّومِ وَقَدْ خَابَ مَنْ حَمَلَ ظُلْماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( در آن روز همه ) چهره‌ها در برابر خداوندِ باقی و جاویدان ، و گرداننده و نگهبانِ جهان ( همچون اسیران ) خضوع و خشوع می‌کنند و کُرنِش می‌برند ، و کسی که ( در آن روز کوله‌بارِ ) کفر ( دنیای خود ) را بر دوش کشد ، ناامید ( از لطف خدا و بی‌بهره از نجات و ثواب ) می‌گردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَنَتْ » : خشوع و خضوع کرد . مثل اسیران کرنش برد . از این ماده واژه ( عانی ) به معنی اسیر است که جمع آن ( عُناة ) است . « الْوُجُوهُ » : چهره‌ها . ذکر چهره‌ها در میان سایر اعضاء ، بدان خاطر است که اشرف اندامها بوده و اثر فروتنی و خواری در آن نمایان می‌گردد . و یا این که تسمیه کلّ به اسم جزء است و مراد خودِ انسانها است . « الْحَیِّ الْقَیُّومِ » : ( نگا : بقره‌ / 255 ) . « خَابَ » : ناامید گردید و به آرزو نرسید . زیانمند شد . از دست داد . « ظُلْماً » : کفر .‏

سوره طه آیه 112
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَن یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَا یَخَافُ ظُلْماً وَلَا هَضْماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و هر کس کارهای نیکو انجام دهد ، در حالی که مؤمن باشد ، نه از ظلم و ستمی می‌ترسد ( که بر او رود ، و مثلاً بر گناهانش افزوده شود ) و نه از کم و کاستی می‌هراسد ( که گریبانگیر کارهای نیک و پاداشش شود . چرا که حساب خدا دقیق است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ هُوَ مُؤْمِنٌ » : در حالی که انجام دهنده کارهای نیک مؤمن باشد . چرا که کارهای نیک کافر هدر می‌رود و ضائع می‌شود ( نگا : بقره‌ / 217 ، زُمَر / 65 ، احزاب‌ / 19 ) . « ظُلْماً » : مراد عقاب بدون سبب ، یا افزایش بر لغزشها و سیّئات است . « هَضْماً » : خوردن و کاستن . کم کردن حق کسی و وفا نکردن به ادای آن واجب . مراد کاستن از حَسَنات است .‏

سوره طه آیه 113
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ أَنزَلْنَاهُ قُرْآناً عَرَبِیّاً وَصَرَّفْنَا فِیهِ مِنَ الْوَعِیدِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ أَوْ یُحْدِثُ لَهُمْ ذِکْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏همچنین قرآن را به زبان عربی فرو فرستادیم و در آن بیم دادن و ترساندن را ( به شیوه‌های گوناگون ) بازگو کردیم ، تا این که ( مردمان از کفر و معاصی ) بپرهیزند ، یا باعث یادآوری و بیداری ( و مایه پند و عبرت ) ایشان شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ » : همچنین . عطف بر ( کَذلِکَ ) در آیه 99 است . « أَنْزَلْناهُ » : بدون مرجع قبلی ، برای اشاره به عظمت قرآن و استقرار و حضور آن در اَذهان است . « قُرْءَاناً عَرَبِیّاً » : حال اوّل و حال دوم بشمارند ؛ یا این که ( قُرْءَاناً ) حال و ( عَرَبِیّاً ) صفت آن است ( نگا : یوسف‌ / 2 ) . « صَرَّفْنا » : به شیوه‌های گوناگون و بیانات مختلف بازگو کردیم ( نگا : انعام‌ / 46 ، إسراء / 41 ) . « ذِکْراً » : پند و عبرت . بیداری و آگاهی .‏

سوره طه آیه 114
‏متن آیه : ‏
‏ فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ وَلَا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِن قَبْلِ أَن یُقْضَى إِلَیْکَ وَحْیُهُ وَقُل رَّبِّ زِدْنِی عِلْماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏والا مقام خدا است که شاه حقیقی او است ( و جملگی فرماندهان و فرمانبران بدو نیازمندند ، و دائره امر و نهیش سراسر گستره هستی است . ای پیغمبر ! نازل کننده قرآن چنین خدای بلندمرتبه و توانائی است . پس به هنگام نزول قرآن ) پیش از این که وحی ( آیات ) قرآن به پایان برسد ، در آن عجله مکن ( و تندتند آیه‌ها را به دنبال جبرئیل تکرار منما و بر زبان مران . چرا که هرچند قرآن مافوق طاقت و توان انسان است ، امّا خدا حافظ و نگهدار آن است و آن را در مغزت ثبت و ضبط می‌نماید ) . بگو : پروردگارا ! ( در پرتو قرآن ) بر دانشم بیفزا ( و از قرآن و ابعاد مختلف آن آگاهترم فرما ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَعَالَیا » : والا مقام است . از علوّ و عظمت مطلق برخوردار است . « لا تَعْجَلْ بِالْقُرْءَانِ » : مراد نهی از عجله‌ای است که حضرت محمّد به هنگام دریافت وحی جهت فراگیری و حفظ قرآن داشت ، و بدین خاطر با شتاب به دنبال فرشته وحی جبرئیل امین ، آیات قرآنی را تکرار می فرمود ( نگا : قیامه‌ / 15 - 17 ، اعلی‌ / 6 ) . « یُقْضَیا » : به پایان رسانده شود .‏

سوره طه آیه 115
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِن قَبْلُ فَنَسِیَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آغاز کار ، ما به آدم فرمان دادیم ( که از میوه درخت ممنوع نخورد ) . امّا او ترک فرمان کرد و ( از آن خورد ، و در اوائل کار ) از او تصمیم درستی و اراده استواری مشاهده نکردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَهِدْنَا إلَیا ءَادَمَ » : به آدم فرمان دادیم . مراد از عهد در اینجا سفارش و فرمان است . چنین توصیه و امری هم راجع بود به نخوردن از میوه درخت ممنوع ( نگا : بقره‌ / 35 ) . « مِن قَبْلُ » : در اوائل کار . پیشاپیش . قبل از زمان حال در روزگاران گذشته . « نَسِیَ » : ترک کرد . مراد از نسیان در اینجا فراموش کردن مطلق نیست . زیرا بر فراموشی مطلق عتاب و ملامتی وجود ندارد . از سوی دیگر ، شیطان که نخوردن از میوه درخت را برابر فرموده آیه 20 سوره اعراف به یاد آدم آورده بود . لذا مراد ترک فرمان یا دست‌کم فراموشکاریی است که به سبب کم توجّهی حاصل می‌گردد ( نگا : طه‌ / 126 ) . « عَزْماً » : تصمیم و اراده استواری که انسان را در برابر وسوسه‌های اهریمن نگاه دارد .‏

سوره طه آیه 116
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ أَبَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! بیان دار ) آن گاه را که به فرشتگان دستور دادیم : برای آدم سجده ( تعظیم و تکریم ) ببرید ، پس ( همگی اطاعت کردند و ) سجده بردند مگر ابلیس که سر باز زد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أسْجُدُوا » : ( نگا : بقره‌ / 34 ) .‏

سوره طه آیه 117
‏متن آیه : ‏
‏ فَقُلْنَا یَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَّکَ وَلِزَوْجِکَ فَلَا یُخْرِجَنَّکُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن وقت گفتیم : ای آدم ! این دشمن تو و همسر تو است ، پس ( بپائید به دام وسوسه خود شما را گرفتار نسازد و ) از بهشت بیرونتان نکند که به رنج و زحمت خواهی افتاد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَشْقَیا » : تو به درد و رنج خواهی افتاد . از شقاوتِ به معنی زحمت و مشقّت است ( نگا : طه‌ / 2 ) . روی سخن متوجّه آدم و حوّاء است ، ولی علّت مفرد آمدن فعل بدان خاطر است که عهد و پیمان در آغاز متوجّه آدم بوده و نقطه پایان هم متوجّه او شده است . از سوی دیگر ، درد و رنج مرد که رئیس اهل و عیال خود است ، متضمّن درد و رنج اهل و عیال نیز می‌باشد .‏

سوره طه آیه 118
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ لَکَ أَلَّا تَجُوعَ فِیهَا وَلَا تَعْرَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بر ما است که خواسته‌های زندگی تو را در بهشت فراهم سازیم و ) تو در آن نه گرسنه می‌شوی و نه برهنه می‌گردی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّ لَکَ » : برای تو هست . مراد تضمین روزی از سوی خداوند است .‏

سوره طه آیه 119
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَنَّکَ لَا تَظْمَأُ فِیهَا وَلَا تَضْحَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏و در آن تو نه تشنه می‌مانی و نه آفتاب‌زده می‌شوی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَضْحَیا » : حرارت آفتاب سوزان به تو نمی‌خورد و گرمازده نمی‌گردی . مراد این است که کار کردن و رنج‌کشیدن در میان نیست .‏

سوره طه آیه 120
‏متن آیه : ‏
‏ فَوَسْوَسَ إِلَیْهِ الشَّیْطَانُ قَالَ یَا آدَمُ هَلْ أَدُلُّکَ عَلَى شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَمُلْکٍ لَّا یَبْلَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس شیطان ( به نیرنگ و حیله نشست و ) آدم را وسوسه کرد ( و بدو ) گفت : آیا تو را به درخت جاودانگی و ملک فناناپذیر رهنمود کنم‌ ؟ ( اگر از این درخت ممنوع بخورید ، دیگر نمی‌میرید و سرمدی می‌شوید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْخُلْدِ » : جاودانگی . سرمدی . ( نگا : اعراف‌ / 20 ) . « لا یَبْلی‌ » : کهنه و فرسوده نمی‌شود . فناپذیر و زائل نمی‌گردد .‏

سوره طه آیه 121
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَکَلَا مِنْهَا فَبَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا یَخْصِفَانِ عَلَیْهِمَا مِن وَرَقِ الْجَنَّةِ وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏سرانجام هر دو نفر از آن خوردند ( و جامه‌های بهشتی از بدنشان فرو ریخت ) و شرمگاهشان برایشان نمایان شد ( که تا آن زمان از ایشان پنهان بود ) و شروع کردند به این که برگهای درختان بهشت را بر خود بپیچند و بچسبانند . بدین نحو آدم از فرمان پروردگارش سرپیچی کرد و گمراه شد ( و این واقعه پیش از نبوّت او بود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَبَدَتْ لَهُمَا سَوْءَاتُهُمَا » : ( نگا : اعراف‌ / 20 و 22 و 27 ) . « غَوی‌ » : گمراه شد . زندگیش تباه شد .‏

سوره طه آیه 122
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَیْهِ وَهَدَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس پروردگارش او را ( برای پیغمبری ) برگزید و توبه‌اش را پذیرفت و ( به سوی اعتذار و استغفار ) رهنمودش کرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِجْتَبَاهُ » : انتخابش کرد . به پیغمبریش برگزید . خدا با توفیق توبه او را به خود نزدیک فرمود ( نگا : اعراف‌ / 23 ) .‏

سوره طه آیه 123
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ اهْبِطَا مِنْهَا جَمِیعاً بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُم مِّنِّی هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَایَ فَلَا یَضِلُّ وَلَا یَشْقَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا دستور داد : هر دو گروه شما با هم ( ای آدم و حوّاء و اهریمن ! ) از بهشت فرو آئید ( و در زمین ساکن شوید ، و در آنجا ) برخی ( از فرزندانتان ) دشمن برخی دیگر خواهند شد ، و هرگاه هدایت و رهنمود من برای شما آمد ، هرکه از هدایت و رهنمودم پیروی کند ، گمراه و بدبخت نخواهد شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِهْبِطَا » : مراد آدم و حوّاء و ابلیس است ( نگا : بقره‌ / 36 ) . « امّا » : ( نگا : بقره‌ / 38 ) . « لا یَضِلُّ » : در دنیا گمراه و سرگشته نمی‌شود . « لا یَشْقَیا » : در آخرت با درآمدن به دوزخ بدبخت نمی‌گردد .‏

سوره طه آیه 124
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنکاً وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏و هرکه از یاد من روی بگرداند ( و از احکام کتابهای آسمانی دوری گزیند ) ، زندگی تنگ ( و سخت و گرفته‌ای ) خواهد داشت‌ ؛ ( چون نه به قسمت و نصیب خدادادی قانع خواهد شد ، و نه تسلیم قضا و قدر الهی خواهد گشت ) و روز رستاخیز او را نابینا ( به عرصه قیامت گسیل و با دیگران در آنجا ) گرد می‌آوریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذِکْر » : یاد . مراد هر آن چیزی است که خدا بدان یاد شود ، اعم از قرآن و غیر آن . « مَعیشَةً » : زندگی . مراد زندگی دنیا است ( نگا : اعراف‌ / 10 ) . « ضَنکاً » : تنگ . مراد سخت و پرنگرانی و اضطراب است ( نگا : انعام‌ / 125 ) . مصدر است و برای مذکّر و مؤنّث یکسان به کار می‌رود . « أَعْمَیا » : کور . این کوری به هنگام زنده‌شدن و سر برآوردن از گورها است ( نگا : اسراء / 97 ) .‏

سوره طه آیه 125
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمَى وَقَدْ کُنتُ بَصِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خواهد گفت : پروردگارا ! چرا مرا نابینا ( برانگیخته‌ای و به عرصه قیامت گسیل داشته و در آنجا ) جمع آورده‌ای‌ ؟ من که قبلاً ( در دنیا ) بینا بوده‌ام .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَدْ کُنتُ بَصِیراً » : من بینا بوده‌ام . این جواب به اعتبار اکثر افراد است‌ ؛ چرا که برخی در دنیا کور مادرزاد بوده و یا بعدها کور شده‌اند .‏

سوره طه آیه 126
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ کَذَلِکَ أَتَتْکَ آیَاتُنَا فَنَسِیتَهَا وَکَذَلِکَ الْیَوْمَ تُنسَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا ) می‌گوید : همین است ( که هست و بچش نتیجه نافرمانی را ) . آیات ( کتابهای آسمانی ، و دلائل هدایتِ جهانیِ ) من به تو رسید و تو آنها را نادیده گرفتی‌ ؛ همان گونه هم تو امروز نادیده گرفته می‌شوی ( و بی‌نام و نشان در آتش رها می‌گردی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ » : همین است که می‌بینی . به خاطر آن است که . « نَسِیتَهَا » : آن را ترک کردی و درباره آن سستی نمودی . « تُنْسَیا » : فراموش می‌شوی . ترک گفته می‌شوی ( نگا : اعراف‌ / 51 ) .‏

سوره طه آیه 127
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ نَجْزِی مَنْ أَسْرَفَ وَلَمْ یُؤْمِن بِآیَاتِ رَبِّهِ وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَشَدُّ وَأَبْقَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما این گونه سزا می‌دهیم کسی را که افراط ( در عصیان ) و تفریط ( در پرستش و عبادت ) پیش می‌گیرد و به آیات پروردگارش ایمان نمی‌آورد . مسلّماً عذاب آخرت بسیار سخت‌تر و ماندگارتر ( از عذاب این جهان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ نَجْزِی » : این گونه هم در دنیا سزا و جزا می‌دهیم . این گونه در آخرت سزا و جزا می‌دهیم . « أَسْرَفَ » : افراط و زیاده‌روی‌کرد . تفریط و کوتاهی کرد .‏

سوره طه آیه 128
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَلَمْ یَهْدِ لَهُمْ کَمْ أَهْلَکْنَا قَبْلَهُم مِّنَ الْقُرُونِ یَمْشُونَ فِی مَسَاکِنِهِمْ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّأُوْلِی النُّهَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا آنان پی نبرده‌اند که پیش از ایشان بسیاری از مردمان ( اعصار و ادوار مختلف ) را نابود کرده‌ایم ( و هم‌اینک ایشان برجای آنان نشسته‌اند ) و در امکنه و منازلشان گام برمی‌دارند ؟ ( مگر شما پسینیان سرنوشتی جز سرنوشت پیشینیان دارید ؟ ! ) . به حقیقت در این ( صحنه‌های عبرت‌انگیز زمان ) نشانه‌هائی برای ( اندرز گرفتن و بیدار شدن ) خردمندان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلَمْ یَهْدِ لَهُمْ » : آیا ایشان را رهنمود نکرده است‌ ؟ ( نگا : اعراف‌ / 100 ) . « الْقُرُونِ » : ( نگا : انعام‌ / 6 ) . « النُّهَیا » : ( نگا : طه‌ / 54 ) .‏

سوره طه آیه 129
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْلَا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّکَ لَکَانَ لِزَاماً وَأَجَلٌ مُسَمًّى ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر وعده پروردگارت قبلاً بر این نمی‌رفت ( که عذاب و هلاک گناهکاران را به تأخیر بیندازد ) و ملاحظه زمان مقرّر ( یعنی قیامت ) نبود ( عذاب خدا هم اینک در دنیا ) دامنگیر ( کافران و فاسقان معاصر ، بسان کافران و فاسقان پیش ) می‌شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَلِمَةٌ سَبَقَتْ » : سخنی که زده شده ، و وعده‌ای که داده شده است ( نگا : انفال‌ / 33 ، قمر / 46 ) . « لِزَاماً » : لازم و واجب . حتمی و قطعی . مصدر باب مفاعله است و در معنی وصفی برای مبالغه به کار رفته است . « أَجَلٌ مُّسَمّیً » : مدّت مقدّر عمرشان ، یا روز قیامت ( نگا : انعام‌ / 6 ) . عطف است بر واژه ( کَلِمَةٌ ) .‏

سوره طه آیه 130
‏متن آیه : ‏
‏ فَاصْبِرْ عَلَى مَا یَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاء اللَّیْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّکَ تَرْضَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( اکنون که بنا نیست این بدکاران فوراً مجازات شوند ) پس تو ( ای پیغمبر ! ) در برابر چیزهائی که می‌گویند ( و تکذیب و استهزائی که می‌کنند ) شکیبائی کن ، و ( برای تسلّی خاطر ) قبل از طلوع آفتاب و پیش از غروب آن ، و در اثناء شب و در بخشهائی از روز ، به پرستش و ستایش پروردگارت مشغول شو ، تا ( پیوندت با خدا استوار گردد و آرامش خاطر به تو دست دهد ، و بدانچه برایت مقدّر شده است ) راضی و خوشنود شوی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَاصْبِرْ » : بدین سبب شکیبائی کن . حرف ( فَ ) سببیّه است ، و مراد از شکیبائی عدم اضطراب است‌ ؛ نه ترک جنگ و جهاد . « سَبّحْ » : امر به پیغمبر به طور خاصّ و به پیروان او به طور عام است . « سَبِّحْ وَ أَطْرَافَ النَّهَارِ » : کنایه از تسبیح و تحمید و تنزیه مطلق خدا در همه اوقات است . یا این که مراد به جای آوردن نمازهای پنجگانه است . بدین شرح : « قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ » : نماز صبح . « قَبْلَ غُرُوبِهَا » : نماز ظهر و عصر . « مِنْ ءَانَآءِ الَّیْلِ » : نماز مغرب و عشاء . « أَطْرَافَ النَّهَارِ » : نماز صبح و مغرب ، یا نماز ظهر . تکرار آن بیانگر مزیّت بیشتر ، و جمع آمدن آن برای همگونی با ( ءَانَآءِ الَّیْلِ ) است ( نگا : تفسیر قاسمی ) . « ءَانَآءِ » : جمع إِنْو ، إِنْی ، أَنْی ، ساعتها . بخشها ( نگا : آل‌عمران‌ / 113 ) . « أَطْرَافَ » : جوانب و ساعات . مراد بامدادان و شامگاهان است ( نگا : هود / 114 ) .‏

سوره طه آیه 131
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجاً مِّنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیَاةِ الدُّنیَا لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَرِزْقُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَأَبْقَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏چشم خود را مدوز به نعمتهای مادیی که به گروههائی از کافران داده‌ایم . این نعمتهای مادی که زینت زندگی دنیا است ، بدیشان داده‌ایم تا آنان را بدان بیازمائیم . داده ( اخروی جاویدان و سرمدی ) پروردگارت بهتر و پایدارتر ( از این نعمتهای موقّت و زودگذر جهان فانی ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَمُدَّنَّ » : مدوز . منگر . « أَزْوَاجاً » : اصناف . گروه‌ها و دسته‌ها ( نگا : حجر / 88 ) . « زَهْرَةَ » : زینت و بهجت . آرایش و سرسبزی . مفعول فعل محذوف ( جَعَلْنا ) یا بدل از محلّ ( ما ) و یا حال است .‏

سوره طه آیه 132
‏متن آیه : ‏
‏ وَأْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَیْهَا لَا نَسْأَلُکَ رِزْقاً نَّحْنُ نَرْزُقُکَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏خانواده خود را به گزاردن نماز دستور بده ( چرا که نماز مایه یاد خدا و پاکی و صفای دل و تقویت روح است ) و خود نیز بر اقامه آن ثابت و ماندگار باش . ما از تو روزی نمی‌خواهیم ، بلکه ما به تو روزی می‌دهیم . سرانجام ( نیک و ستوده ) از آن ( اهل تقوا و ) پرهیزگاری است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَهْلَ‌ » : اهل پیغمبر ، عبارت است از امت محمّدی و خانواده خودش . اهل مردم ، افراد خانواده ایشان است . « لا نَسْأَلُکَ رِزْقاً » : از تو روزی نمی‌خواهیم . از تو روزی خودت و دیگران را نمی‌خواهیم . لذا به سبب فراچنگ آوردن رزق ، از نماز غافل مشو . « الْعَاقِبَةُ » : مراد سرانجام نیکو است . چرا که سرانجام بد همچون معدوم بشمار است .‏

سوره طه آیه 133
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا لَوْلَا یَأْتِینَا بِآیَةٍ مِّن رَّبِّهِ أَوَلَمْ تَأْتِهِم بَیِّنَةُ مَا فِی الصُّحُفِ الْأُولَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( کافران مکّه ) می‌گویند : چرا ( محمّد ) معجزه‌ای از سوی پروردگارش برای ما نمی‌آورد ( که ما خود پیشنهاد می‌کنیم‌ ؟ از قبیل : برجوشاندن چشمه ساری از زمین و داشتن باغی از درختان خرما و انگور و غیره ) . آیا معجزه ( بزرگِ قرآن نام که در ) کتابهای پیشین ( آسمانی تورات و انجیل و زَبور مذکور است ) ، به پیش ایشان نیامده است‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوَلَمْ تَأْتِهِمْ . . . الأُولَیا » : آیا خبر روشن اقوام پیشین که در کتب آسمانی گذشته بوده است برای آنان نیامده است ( که پیاپی معجزاتی پیشنهاد می‌کردند و پس از مشاهده معجزات ، به کفر و انکار ادامه می‌دادند ، و عذاب شدید الهی دامنگیرشان می‌شد ) . اینها چرا معجزه می‌طلبند و بهانه‌جوئی می‌کنند ، مگر همین قرآن با این امتیازات بزرگ که حاوی حقائق کتب آسمانی پیشین است ، برای آنان کافی نیست . « ءَایَةٍ » : معجزات حسّی ، از قبیل : عصای موسی و ید بیضاء . معجزات پیشنهادی ( نگا : إسراء / 90 - 93 ) . « بَیِّنَةُ » : معجزه بزرگ کتابهای آسمانی ، یعنی قرآن . معجزات انبیاء گذشته . « الصُّحُفِ الأُولَیا » : کتابهای آسمانی پیشین . از قبیل : تورات و انجیل و زبور ( نگا : شعراء / 196 ، اعلی‌ / 18 و 19 ) .‏

سوره طه آیه 134
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ أَنَّا أَهْلَکْنَاهُم بِعَذَابٍ مِّن قَبْلِهِ لَقَالُوا رَبَّنَا لَوْلَا أَرْسَلْتَ إِلَیْنَا رَسُولاً فَنَتَّبِعَ آیَاتِکَ مِن قَبْلِ أَن نَّذِلَّ وَنَخْزَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ما پیش از نزول قرآن و آمدن پیغمبر اسلام ، ایشان را با عذابی نابود می‌کردیم ، ( روز قیامت ) می‌گفتند : پروردگارا ! چرا ( در دنیا ) پیغمبری برای ما نفرستادی ، تا از آیات تو پیروی کنیم ، پیش از آن که ( در آخرت ) خوار و رسوا شویم ( و به دوزخ گرفتار آئیم ) ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن قَبْلِهِ » : پیش از نزول قرآن . پیش از بعثت محمّد . « نَذِلَّ وَ نَخْزَیا » : در دنیا خوار و در آخرت رسوا شویم . در آخرت خوار و رسوا شویم .‏

سوره طه آیه 135
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ کُلٌّ مُّتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحَابُ الصِّرَاطِ السَّوِیِّ وَمَنِ اهْتَدَى ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! به این منکران حقیقت و معاندان دین ) بگو : ( ما و شما ) جملگی منتظر ( وعده‌ها و وعیدهای الهی ) هستیم ( ما در انتظار وعده پیروزی بر شما هستیم و شما در انتظار شکست ما . حال که چنین است ) پس شما هم انتظار بکشید . به زودی خواهیم دانست چه کسانی ( از ما و شما ) بر راه راست بوده و راهیابند ( و چه کسانی گمراه و اهل عذابند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُلٌّ » : هر یک از ما و شما . « مُتَرَبِّصٌ » : منتظر . چشم به راه . ( نگا : توبه‌ / 52 ، طور / 30 و 31 ، حدید / 14 ) « السَّوِیِّ » : راست و مستقیم ( نگا : مریم‌ / 17 و 43 ) .‏

تفسیر نور: سوره أنبیاء

تفسیر نور:
سوره أنبیاء آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسَابُهُمْ وَهُمْ فِی غَفْلَةٍ مَّعْرِضُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( زمان ) محاسبه مردمان ( کفرپیشه چون قریش بسیار ) بدیشان نزدیک است در حالی که آنان غافل ( از هول و هراس آن ) و روی‌گردان ( از ایمان بدان ) می‌باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حِسَابُهُمْ » : محاسبه ایشان . مراد زمان حساب و کتاب گرفتن از آنان است که قیامت است . ( نگا : قمر / 1 )‏

سوره أنبیاء آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ مَا یَأْتِیهِم مِّن ذِکْرٍ مَّن رَّبِّهِم مُّحْدَثٍ إِلَّا اسْتَمَعُوهُ وَهُمْ یَلْعَبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هیچ بخش تازه‌ای از قرآن ( و اندرز جدیدی ) از سوی پروردگارشان بدیشان نمی‌رسد مگر این که آن را به شوخی می‌شنوند و به بازی می‌گیرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذِکْرٍ » : قرآن ( نگا : حجر / 9 ) . پند و اندرز . « مُحْدَثٍ » : تازه . صفت ( ذِکْرٍ ) است .‏

سوره أنبیاء آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ لَاهِیَةً قُلُوبُهُمْ وَأَسَرُّواْ النَّجْوَى الَّذِینَ ظَلَمُواْ هَلْ هَذَا إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ أَفَتَأْتُونَ السِّحْرَ وَأَنتُمْ تُبْصِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آنان در حالی هستند که ) دلهایشان غافل است ( از اندیشیدن درباره آن ) . چنین ستم‌پیشگانی گفتگوهای درِگوشی ( خود را که برای توطئه علیه پیغمبر و قرآن انجام می‌دادند ) پنهان می‌داشتند ( و به همدیگر ) می‌گفتند : مگر این ( شخص که ادّعای پیغمبری می‌کند ) انسانی همچون شما نیست‌ ؟ ( حال که او بشر عادی و همسان با شما است و کلام جادوئی دارد ) آیا به سراغ جادو می‌روید ( و آن را می‌پذیرید ) گرچه می‌بینید ( که جادو است‌ ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لاهِیَةً » : غافل و بی‌خبر . « أَسَرُّوا » : پنهان داشتند و پوشیدند . « الَّذِینَ » : بدل ضمیر ( و ) است یا فاعل است و از باب : « أَکَلُونِی الْبَرَاغِیثُ » : است . « أَسَرُّوا النَّجْوَیا » : جنبه مبالغه در پنهان داشتن دارد . « هَلْ هذا » : استفهام انکاری است . « أَفَتَأْتُونَ السِّحْرَ » : آیا به سراغ سحر می‌روید ؟ آیا سحر را می‌پذیرید ؟‏

سوره أنبیاء آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبِّی یَعْلَمُ الْقَوْلَ فِی السَّمَاء وَالأَرْضِ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا پیغمبر را از سخنان پنهانی و توطئه‌های نهانی ایشان بیاگاهانید ، و او بدیشان ) گفت : پروردگارم می‌داند سخنی را که در آسمان و سخنی را که در زمین گفته شود ؛ چرا که او شنوای ( هر گفتاری و ) آگاه ( از هر کرداری ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَالَ » : پیغمبر گفت .‏

سوره أنبیاء آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ قَالُواْ أَضْغَاثُ أَحْلاَمٍ بَلِ افْتَرَاهُ بَلْ هُوَ شَاعِرٌ فَلْیَأْتِنَا بِآیَةٍ کَمَا أُرْسِلَ الأَوَّلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ستمکاران کفرپیشه به این هم اکتفاء نمی‌کنند که می‌گویند : محمّد انسان عادی است و پیغمبر نبوده ، و قرآن هم جادوئی بیش نیست ) بلکه می‌گویند : ( قرآن ) خوابهای آشفته و پراکنده‌ای بیش نیست ، نخیر او اصلاً آن را از پیش خود ساخته است ( و به خدا نسبت داده است ) ، نخیر اصلاً او شاعری است ( و قرآن مجموعه‌ای از تخیّلات شاعرانه خودش می‌باشد . اگر وی راست می‌گوید که فرستاده خدا است ) پس او معجزه‌ای را به ما ارائه دهد که ( از جنس معجزاتی باشد که ) پیغمبران پیشین ( از خود نموده و ) با آن فرستاده شده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَلْ » : بلکه . این واژه برای گسیختن از موضوعی و پرداختن به موضوع دیگری به کار می‌رود . « أَضْغَاثُ أَحْلامٍ » : خوابهای آشفته و پریشان ( نگا : یوسف‌ / 44 ) . « ءَایَةٍ » : معجزه حسی و مادی مراد است ( نگا : طه / 133 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ مَا آمَنَتْ قَبْلَهُم مِّن قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا أَفَهُمْ یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مردمان پیشینی که قبل از ایشان بوده‌اند ( و تقاضای معجزات گوناگون نموده‌اند ) هر کدام که ایمان نیاورده‌اند نابودشان کرده‌ایم . ( قبلاً هم مشیّت خدا بر این تعلّق گرفته است که مادام تو در میان قریش باشی ، خدا ایشان را به عذابی گرفتار نکند که مایه نابودیشان گردد ) . مگر آنان ایمان می‌آورند ؟ ! ( ممکن نیست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَرْیَةٍ » : آبادی . مراد مردمان آبادی است . « مِن قَرْیَةٍ » : برخی حرف « مِنْ » را دالّ بر عموم نفی مابعد دانسته‌اند . یعنی : هیچ کدام از ملّتهای پیشینی که درخواست معجزه کرده‌اند ایمان نیاورده و در نتیجه نابود شده‌اند . ولی بهتر است ( مِنْ ) تبعیضیّه بشمار آید . به هر حال خدا چنین معجزه‌ای بدیشان نمی‌نمایاند ، چرا که حتماً ایمان نمی‌آورند و در نتیجه نابود می‌شوند . خداوند هم پیشتر خواسته است که عذاب استیصال دامنگیر این ملّت نشود ( نگا : أنفال‌ / 33 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَرْسَلْنَا قَبْلَکَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِی إِلَیْهِمْ فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّکْرِ إِن کُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( تنها تو نیستی که پیغمبری ، و در عین حال انسان . بلکه ) پیش از تو جز مردانی را برنینگیخته‌ایم که بدیشان ( دین آسمانی را ) وحی کرده‌ایم . از ( اهل علم و ) آشنایان به کتابهای‌آسمانی بپرسید اگر این را نمی‌دانید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رِجَالاً » : مردان . مراد این است که پیغمبران همه انسان بوده و از میان مردان برگزیده شده‌اند ؛ نه زنان . « الذِّکْرِ » : مراد کتابهای آسمانی پیشین است ( نگا : أنبیاء / 105 ) . دانش و آگاهی . « أَهْلَ الذِّکْرِ » : آشنایان به کتابهای آسمانی پیشین . آگاهان و فرزانگان .‏

سوره أنبیاء آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا جَعَلْنَاهُمْ جَسَداً لَّا یَأْکُلُونَ الطَّعَامَ وَمَا کَانُوا خَالِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما پیغمبران را به صورت کالبدهائی که غذا نخورند نیافریده‌ایم ( بلکه آنان انسان بوده و همچون انسانهای دیگر خورده‌اند و نوشیده‌اند و زندگی کرده‌اند و مرده‌اند ) و عمر جاویدان هم نداشته‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَسَداً » : مراد کالبد و پیکری است که مانند فرشتگان به غذا نیازمند نباشد .‏

سوره أنبیاء آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ صَدَقْنَاهُمُ الْوَعْدَ فَأَنجَیْنَاهُمْ وَمَن نَّشَاء وَأَهْلَکْنَا الْمُسْرِفِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ما به پیغمبران خود وعده داده بودیم که آنان را از چنگال دشمنان رهائی بخشیم و نقشه‌هایشان را نقش برآب کنیم . آری ما سرانجام ) به وعده وفا کرده‌ایم و صدق آن را بدیشان نموده‌ایم و آنان و همه کسانی را که خواسته‌ایم ، نجات بخشیده‌ایم ، و زیاده‌روی کنندگان ( در تکذیب و تعذیب پیغمبران ) را نابود کرده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُسْرِفِینَ » : مراد اسراف‌کنندگان در زشتیها و پلشتیها ، و زیاده‌روی کنندگان در تکذیب و تعذیب مؤمنان و انبیاء است .‏

سوره أنبیاء آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ أَنزَلْنَا إِلَیْکُمْ کِتَاباً فِیهِ ذِکْرُکُمْ أَفَلَا تَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما برایتان کتابی ( به نام قرآن ) نازل کرده‌ایم که وسیله بیداری و آوازه و بزرگواری شما است . آیا نمی‌فهمید ( که سود و عظمتتان در چیست‌ ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِیهِ ذِکْرُکُمْ » : در این کتاب شرف و عظمت شما نهفته است . آوازه و شهرت شما را پاس می‌دارد . مایه بیداری و وسیله هوشیاری شما است .‏

سوره أنبیاء آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَمْ قَصَمْنَا مِن قَرْیَةٍ کَانَتْ ظَالِمَةً وَأَنشَأْنَا بَعْدَهَا قَوْماً آخَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بسیار بوده است که ( اهالی ) آبادیهای ستمگری را ( به سبب کفرشان ) نابود کرده‌ایم و پس از ایشان ، گروههای دیگری را روی کار آورده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَصَمْنَا » : در هم شکسته‌ایم . مراد هلاک کردن و نابود ساختن است .‏

سوره أنبیاء آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنَا إِذَا هُم مِّنْهَا یَرْکُضُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان هنگامی که عذاب ما را احساس کرده‌اند ، ناگهان پای به فرار گذاشته‌اند ( و برای نجات خویش همچون چهارپایان به این سو و آن سو گریخته‌اند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَحَسُّوا » : احساس کرده‌اند . پی برده‌اند . این قسمت ، تفصیل بخش اجمالی سابق است . چرا که احساس ، پیش از هلاک است . « بَأْسَنا » : عذاب ما . « یَرْکُضُونَ » : از ماده ( رکض ) به معنی تند دویدن ، اسب را تاختن ، و پا بر زمین کوبیدن است ( نگا : ص‌ / 42 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ لَا تَرْکُضُوا وَارْجِعُوا إِلَى مَا أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَمَسَاکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْأَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( امّا به عنوان تمسخر و استهزاء بدیشان گفته شده است : ) نگریزید و باز گردید به سوی زندگانی پرناز و نعمتی که در آن بسر می‌بردید و به سوی کاخها و قصرهای پرزرق و برقتان ! شاید ( خدمتگزاران و اطرافیانتان به شما نیاز داشته باشند و ) از شما ( کمکی و چیزی ) خواسته شود ( و به رأی و نظرتان محتاج باشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُتْرِفْتُمْ فِیهِ » : در آن غرق خوشگذرانی بودید ( هود / 116 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا یَا وَیْلَنَا إِنَّا کُنَّا ظَالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏می‌گویند : وای بر ما ! ما ستمگر بوده‌ایم ( و با کفر ورزیدن ، بر خود ستم کرده‌ایم ، و هم اینک به آتش می‌سوزیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَا وَیْلَنَا » : ای وای بر ما ! ترکیبی است که به هنگام افسوس خوردن و پشیمانی بردن گفته می‌شود .‏

سوره أنبیاء آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ فَمَا زَالَت تِّلْکَ دَعْوَاهُمْ حَتَّى جَعَلْنَاهُمْ حَصِیداً خَامِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پیوسته این ، فریاد ایشان خواهد بود ( و « وای بر ما » را تکرار می‌کنند ) تا این که آنان را درویده و فرو افتاده می‌نمائیم ( و ایشان را از پای می‌اندازیم و هلاکشان می‌سازیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دَعْوَاهُمْ » : فریاد و صدای ایشان . « حَصِیداً » : درو شده . مراد از پای انداخته و پی کرده می‌باشد . « خَامِدِینَ » : خاموش شدگان . مراد هلاک شوندگان و از نفس افتادگان است .‏

سوره أنبیاء آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاء وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا لَاعِبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما که آسمان و زمین و آنچه در میان آنها است برای بازی و شوخی نیافریده‌ایم ( و بیهوده و بی‌هدف ساخته و پرداخته نساخته‌ایم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لاعِبِینَ » : بازی و شوخی‌کنان . حال ضمیر ( نا ) در ( مَا خَلَقْنَا ) است .‏

سوره أنبیاء آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ لَوْ أَرَدْنَا أَن نَّتَّخِذَ لَهْواً لَّاتَّخَذْنَاهُ مِن لَّدُنَّا إِن کُنَّا فَاعِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به فرض محال ) اگر می‌خواستیم سرگرمی انتخاب کنیم ، چیزی مناسب خود انتخاب می‌کردیم ( و لهو و لعب خدایانه‌ای برمی‌گزیدیم ) . ما چنین کاری را نمی‌کنیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن لَّدُنَّا » : متناسب با شأن خدایانه خود . « إِن کُنَّا فَاعِلِینَ » : اگر چنین کاری می‌کردیم . ما چنین کاری نمی‌کنیم . با توجّه به معنی دوم ، حرف « إِنْ » : نافیه است ( نگا : مریم‌ / 93 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَى الْبَاطِلِ فَیَدْمَغُهُ فَإِذَا هُوَ زَاهِقٌ وَلَکُمُ الْوَیْلُ مِمَّا تَصِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بلکه ( ما چنین نمی‌خواهیم و ) حق را به جان باطل می‌اندازیم ، و حق مغز سر باطل را از هم می‌پاشد و باطل هرچه زودتر محو و نابود می‌شود . وای بر شما ( ای کافران ) به سبب توصیفی که می‌کنید ( از بی‌هدفی جهان ، و از افترائی که بر خدا و فرستاده یزدان می‌بندید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَقْذِفُ » : پرت می‌کنیم . می‌اندازیم . « یَدْمَغُهُ » : جمجمه و مغز سر آن را می‌شکافد . محو و نابودش می‌کند . « زَاهِقٌ » : از میان رونده . مضمحلّ شونده . « أَلْوَیْلُ » : هلاک . عذاب . وای .‏

سوره أنبیاء آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَنْ عِندَهُ لَا یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَلَا یَسْتَحْسِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از آن او است هر که و هر چه در آسمانها و زمین است ، ( و لذا تنها شایسته پرستش او است ) و کسانی که در پیشگاه وی هستند ( و مقرّبان درگاه پروردگارند ، یعنی فرشتگان ) از پرستش او سر باز نمی‌زنند و خویشتن را بالاتر از عبادتش نمی‌دانند و ( از بندگی شبانه‌روزی خود هرگز ) خسته نمی‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنْ عِندَهُ » : کسانی که در پیشگاه خدایند . مراد فرشتگان مقرّب است که همچون صاحبان مکانت و منزلت در نزد شاهانند . مراد از پیشگاه خدا هم ، محضر قرب معنوی است . « لا یَسْتَحْسِرُونَ » : خسته و درمانده نمی‌شوند ( نگا : ملک‌ / 4 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ یُسَبِّحُونَ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ لَا یَفْتُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شب و روز ( دائماً به تعظیم و تمجید خدا مشغولند و پیوسته ) سرگرم تسبیح و تقدیسند و سستی به خود راه نمی‌دهند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَفْتَرُونَ » : سست نمی‌شوند و خسته و دلگیر نمی‌گردند .‏

سوره أنبیاء آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ أَمِ اتَّخَذُوا آلِهَةً مِّنَ الْأَرْضِ هُمْ یُنشِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( فرشتگان مقرّب این چنین به عبادات مشغولند ، و امّا اینان ) آیا خدایانی از ( سنگ و چوب و فلز و دیگر اشیاء ) زمین را به خدائی گرفته‌اند که ( انگار قادرند مردگان را ) زندگی دوباره بخشند ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْ » : آیا ؟ این حرف برای انتقال از سخنی و پرداختن به سخن دیگری است همراه با انکار ( نگا : بقره‌ / 214 ) . « مِنَ الأَرْضِ » : از عَناصِر و اشیاء زمین . « یُنشِرُونَ » : زندگی می‌بخشند . در آخرت مردگان را زنده می‌کنند .‏

سوره أنبیاء آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا فَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر در آسمانها و زمین ، غیر از یزدان ، معبودها و خدایانی می‌بودند و ( امور جهان را می‌چرخاندند ) قطعاً آسمانها و زمین تباه می‌گردید ( و نظام گیتی به هم می‌خورد . چرا که بودن دو شاه در کشوری و دو رئیس در اداره‌ای ، نظم و ترتیب را به هم می‌زند ) . لذا یزدان صاحب سلطنت جهان ، بسی برتر از آن چیزهائی است که ایشان ( بدو نسبت می‌دهند و ) بر زبان می‌رانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلاّ » : غیر از ( نگا : هود / 36 ) . « الْعَرْشِ » : تخت سلطنت جهان . کنایه از عزّت و قدرت و فرماندهی است ( نگا : أعراف‌ / 54 ) . موجود ناشناخته‌ای که انسان به حقیقت آن پی نمی‌برد ( نگا : حاقّه‌ / 17 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ لَا یُسْأَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَهُمْ یُسْأَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند در برابر کارهائی که می‌کند ، مورد بازخواست قرار نمی‌گیرد ( و بازپرسی نمی‌شود ، و کسی حق خُرده‌گیری ندارد ) ولی دیگران مورد بازخواست و پرسش قرار می‌گیرند ( و در افعال و اقوالشان جای ایراد و سؤال بسیار است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یُسْأَلُ . . . » : پرسیده نمی‌شود . اعتراض گرفته نمی‌شود .‏

سوره أنبیاء آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ آلِهَةً قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَکُمْ هَذَا ذِکْرُ مَن مَّعِیَ وَذِکْرُ مَن قَبْلِی بَلْ أَکْثَرُهُمْ لَا یَعْلَمُونَ الْحَقَّ فَهُم مُّعْرِضُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا آنان غیر از یزدان ، معبودهائی را ( سزاوار پرستش دیده و ) به خدائی گرفته‌اند ؟ ! بگو : دلیل خود را ( بر این شرک ) بیان دارید . این ( قرآن است که ) راهنمای کسانی است که با من همراهند ( و پسینیان بشمارند ) و این ( هم تورات و انجیل و دیگر کتابهای آسمانی که ) راهنمای کسانی بوده که قبل از من می‌زیسته‌اند ( و پیشینیان نامیده می‌شوند . هیچ کدام شرک را جائز نمی‌دانند و بلکه مردمان را به توحید و یکتاپرستی می‌خوانند . لذا گمان شما در امر شرک ، نه بر عقل و نه بر نقل استوار است ) . اصلاً اغلب آنان ( این کتابها را اندیشمندانه بررسی نکرده‌اند و چیزی از ) حق نمی‌دانند ، و این است که ( از یکتاپرستی و ایمانِ ناآلوده به کثافت شرک ) روی گردانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن دُونِهِ » : علاوه از خدا . غیر از خدا . « هذا » : این . مراد وحی یا قرآن و سائر کتابهای آسمانی است . « ذِکْرُ » : تذکّر و رهنمود . یادآور و راهنمای مردم به خدا و دین ( نگا : أعراف‌ / 63 و 69 ، طه‌ / 99 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ مِن رَّسُولٍ إِلَّا نُوحِی إِلَیْهِ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما پیش از تو هیچ پیغمبری را نفرستاده‌ایم ، مگر این که به او وحی کرده‌ایم که : معبودی جز من نیست ، پس فقط مرا پرستش کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره أنبیاء آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمَنُ وَلَداً سُبْحَانَهُ بَلْ عِبَادٌ مُّکْرَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( برخی از کفّار عرب ) می‌گویند : خداوند رحمان فرزندانی ( برای خود ، به نام فرشتگان ) برگزیده است ( چرا که ملائکه دختران خدایند ! ) . یزدان سبحان پاک و منزّه ( از این گونه نقصها و عیبها ) است . ( فرشتگان فرزندان خدا نبوده و ) بلکه بندگان گرامی و محترمی هستند ( که به هیچ وجه از طاعت و عبادت و اجرا فرمان یزدان سرپیچی نمی‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَلَداً » : فرزندان . در اینجا مراد فرشتگان است ( نگا : نحل‌ / 57 ) . واژه « وَلَد » : برای مفرد و مثنّی و جمع و مذکّر و مؤنّث به کار می‌رود ( نگا : بقره‌ / 116 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ لَا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان ( آن قدر مؤدب و فرمانبردار یزدانند که هرگز ) در سخن گفتن بر او پیشی نمی‌گیرند ، و تنها به فرمان او کار می‌کنند ( نه به فرمان کس دیگری ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ » : چیزی نخواهند گفت تا خدا نگوید و فرمان ندهد . به فرمان او عمل می‌نمایند و چانه نمی‌زنند و ستیزه نمی‌کنند .‏

سوره أنبیاء آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ یَعْلَمُ مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى وَهُم مِّنْ خَشْیَتِهِ مُشْفِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند اعمال گذشته و حال و آینده ایشان را می‌داند ( و از دنیا و آخرت و از وجود و پیش از وجود و بعد از وجودشان آگاه است ) و آنان هرگز برای کسی شفاعت نمی‌کنند مگر برای آن کسی که ( بدانند ) خدا از او خوشنود است و ( اجازه شفاعت او را داده است . به خاطر همین معرفت و آگاهی ) همیشه از خوف ( مقام کبریائی ) خدا ترسان و هراسانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ مَاخَلْفَهُمْ » : ( نگا : بقره‌ / 255 ) . « خَشْیَةِ‌ » : خوف همراه با تعظیم و تکریم و هیبت و رهبت ( نگا : فاطر / 28 ) . « مُشْفِقُونَ » : افراد ترسان . اشخاص برحذر .‏

سوره أنبیاء آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَن یَقُلْ مِنْهُمْ إِنِّی إِلَهٌ مِّن دُونِهِ فَذَلِکَ نَجْزِیهِ جَهَنَّمَ کَذَلِکَ نَجْزِی الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرکس از ایشان ( که فرشتگان و مأموران اجرا فرمان یزدانند ، به فرض ) بگوید غیر از خدا من هم معبودی هستم ، سزای وی را دوزخ می‌گردانیم . سزای ظالمان ( دیگری را هم که با ادّعاء ربوبیّت و شرک به خویشتن ستم کنند ) همین خواهیم داد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن دُونِهِ » : غیر از او . به جای او .‏

سوره أنبیاء آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ أَوَلَمْ یَرَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ کَانَتَا رَتْقاً فَفَتَقْنَاهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء کُلَّ شَیْءٍ حَیٍّ أَفَلَا یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا کافران نمی‌بینند که آسمانها و زمین ( در آغاز خلقت به صورت توده عظیمی در گستره فضا ، یکپارچه ) به هم متّصل بوده و سپس ( بر اثر انفجار درونی هولناکی ) آنها را از هم جدا ساخته‌ایم ( و تدریجاً به صورت جهان کنونی درآورده‌ایم ) و هرچیز زنده‌ای را ( اعم از انسان و حیوان و گیاه ) از آب آفریده‌ایم . آیا ( درباره آفرینش کائنات نمی‌اندیشند و ) ایمان نمی‌آورند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَوَلَمْ یَرَ . . . » : آیا نمی‌بینند ؟ آیا نمی‌دانند و آگاهی ندارند ؟ « رَتْقاً » : چسپیده و متّصل . مصدر است و به معنی اسم مفعول ، یعنی ( مَرْتُوق ) است . « فَتَقْنَاهُمَا » : آن دو را از هم جدا و منفصل کردیم . استعمال فعل مثنّی ( کانَتا ) و ضمیر مثنّی ( هُما ) با توجّه به این است که مجموعه سماوات یک طرف ، و خود ارض یا زمین یک طرف در مدّنظر بوده است . در این بخش اشاره گذرائی به آغاز پیدایش جهان شده است . « مِنَ الْمآءِ » : از آب . اشاره به پیدایش حیات در سواحل اقیانوسها و دریاها و رودخانه‌ها است . به سبب آب . اشاره به این است که قسمت اعظم بدن انسان و حیوان و گیاه از آب تشکیل و بدون آب تحوّلات و انفعالات داخلی آنها ناممکن است ، و از سوی دیگر قوام زندگی جانداران بر آب است .‏

سوره أنبیاء آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلْنَا فِی الْأَرْضِ رَوَاسِیَ أَن تَمِیدَ بِهِمْ وَجَعَلْنَا فِیهَا فِجَاجاً سُبُلاً لَعَلَّهُمْ یَهْتَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما در زمین کوههای استوار و ریشه‌داری پدید آورده‌ایم تا زمین انسانها را مضطرب نسازد و توازن آنان را به هم نزند ( و کوهها از فشار گدازه‌ها و گازهای درونی ، و حرکات پوسته زمین ، و از وزش تند بادها ، تا حدّ زیادی جلوگیری کنند ) ، و در لابلای کوهها راههای گشادی به وجود آورده‌ایم ، تا این که ( پیوند انسانها به وسیله سلسله جبالها از هم نگسلد و به مقصدشان ) راهیاب گردند ( و با دیدن این آثار به ذات آفریدگار پی ببرند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَوَاسِیَ » : جمع رَاسِیَة ، کوههای استوار و پابرجا . از آنجا که این گونه کوهها در زیر باهم پیوند دارند ، چه بسا این واژه اشاره به این پیوستگی ریشه‌ای کوهها داشته که اثر عمیقی در جلوگیری از لرزشهای زمین دارد . « أَن تَمِیدَ بِهِمْ » : تا ایشان را نلرزاند و توازنشان را به هم نزند ( نگا : نحل‌ / 15 ) . « فِجَاجاً » : جمع فَجّ ، راه گشاد ( نگا : حجّ‌ / 27 ) . این واژه مفعول ( جَعَلْنا ) و واژه ( سُبُلاً ) بدل آن است . برخی هم ( فِجَاجاً ) را که در معنی صفت ( سُبُلاً ) است ، حال آن دانسته‌اند ( نگا : نوح‌ / 20 ) . « یَهْتَدُونَ » : راهیاب شوند به یکتاپرستی و کمال قدرت و حکمت الهی . راهیاب شوند به مصالح و مقاصد زندگی .‏

سوره أنبیاء آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلْنَا السَّمَاء سَقْفاً مَّحْفُوظاً وَهُمْ عَنْ آیَاتِهَا مُعْرِضُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ما آسمان را سقف محفوظی نمودیم ، ولی آنان از نشانه‌های ( خداشناسی موجود در ) آن روی گردانند ( و درباره این همه عظمتی که بالای سرشان جلوه‌گر است نمی‌اندیشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّمَآء » : مراد کواکب و نجوم موجود در گستره فضای نزدیک به ما ، یا به عبارت دیگر ، آسمان دنیا است که بر اثر تماسک و تجاذب از سقوط محفوظ و مصونند ( نگا : حجّ‌ / 65 ) . یا این که مراد از آسمان ، جوی است که همچون سقفی گرداگرد زمین را فرا گرفته است و آن را در برابر شهابها و سنگهای سرگردان و اشعّه کیهانی نگاه می‌دارد و از انهدام حفظ می‌کند .‏

سوره أنبیاء آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی خَلَقَ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا است که شب و روز و خورشید و ماه را آفریده‌است و همه در مداری می‌گردند ( که او برای آنهاتعیین کرده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُلٌّ » : همه این چهار چیز . یعنی شب و روز و خورشید و ماه . زیرا شب که همان سایه مخروطی زمین است ، در گرد زمین دائماً در حرکت است ، و نور آفتاب که به زمین می‌تابد و روز را تشکیل می‌دهد ، همانند استوانه‌ای است که در گرد این کره پیوسته نقل مکان می‌کند . بنابراین شب و روز نیز برای خود مسیر و مکانی دارند . « فَلَکٍ » : مراد مدار و راه حرکت است ( نگا : یس‌ / 40 ) . « یَسْبَحُونَ » : شناورند . در حرکتند .‏

سوره أنبیاء آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا جَعَلْنَا لِبَشَرٍ مِّن قَبْلِکَ الْخُلْدَ أَفَإِن مِّتَّ فَهُمُ الْخَالِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما برای هیچ انسانی پیش از تو زندگی جاویدان قرار ندادیم ( تا برای تو جاودانگی قرار دهیم . بلکه هر کسی مرده و می‌میرد و تو هم می‌میری . وانگهی آنان که انتظار مرگ تو را دارند و با مرگ تو اسلام را خاتمه یافته می‌دانند ) ، مگر اگر تو بمیری ایشان جاویدانه می‌مانند ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْخُلْدَ » : ماندن همیشگی در دنیا . جاودانگی .‏

سوره أنبیاء آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ کُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَنَبْلُوکُم بِالشَّرِّ وَالْخَیْرِ فِتْنَةً وَإِلَیْنَا تُرْجَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر کسی مزه مرگ را می‌چشد ( و قطعاً می‌میرد ، اعم از پیغمبر و غیر پیغمبر . چرا که زنده جاوید تنها خدا است و بس ) . ما شما را با سود و زیان و بدیها و خوبیها ( در زندگی دنیا ) کاملاً می‌آزمائیم ، و سرانجام به سوی ما برگردانده می‌شوید ( و جزا و سزای اعمال خود را دریافت می‌دارید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَبْلُوکُمْ » : شما را می‌آزمائیم . یعنی همچون آزماینده‌ای شما را مورد آزمایشهای گوناگون خوشی و ناخوشی قرار می‌دهیم . « فِتْنَةً » : آزمایش . آزمون . مفعول مطلق است از غیر لفظ فعل و برای تأکید است ( نگا : فرقان‌ / 20 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا رَآکَ الَّذِینَ کَفَرُوا إِن یَتَّخِذُونَکَ إِلَّا هُزُواً أَهَذَا الَّذِی یَذْکُرُ آلِهَتَکُمْ وَهُم بِذِکْرِ الرَّحْمَنِ هُمْ کَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که کافران تو را می‌بینند ، کاری جز تمسخر و استهزاء تو را ندارند ، ( و خواهند گفت : ) آیا این همان کسی است که از خدایان شما عیبجوئی و بدگوئی می‌کند ؟ ( مگر او را سزد که چنین گوید و کند ؟ ! ) . و حال این که ایشان ( که نمی‌پسندند از بتان سنگی و بی‌جانشان بدگوئی شود ) به قرآن خداوند مهربان ( و خالق انسان و جهان ) باور ندارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنْ » : حرف نفی است و به معنی ( لا ) است . « هُزُواً » : مسخره . مصدر است و به معنی اسم مفعول ، یعنی مَهْزُوء می‌باشد ( نگا : مائده‌ / 57 و 58 ) . « وَهُم بِذِکْرِ . . . » : جمله حالیّه است . در حالی که خود کافران . « یَذْکُرُ » : عیبجوئی و بدگوئی می‌کند ( نگا : اسراء / 60 ) . « ذِکْرِ الرَّحْمنِ » : قرآن خداوند مهربان ( نگا : آل‌عمران‌ / 58 ، حجر / 6 و 9 ) . کتابهای آسمانی ( نگا : انبیاء / 105 ) . وحی آسمانی . ایمان به خدا . « هُمْ » : برای تأکید ضمیر ماقبل است .‏

سوره أنبیاء آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ خُلِقَ الْإِنسَانُ مِنْ عَجَلٍ سَأُرِیکُمْ آیَاتِی فَلَا تَسْتَعْجِلُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آن چنان انسان شتابگر است که انگار ) انسان از شتاب ساخته شده است ( و تار و پود وجودش از عجله فراهم آمده است . انسان هم برای دیدن خیر و نعمت ، و هم برای مشاهده شر و نقمت عجول است ) . هرچه زودتر بلا و عذاب خویش را به شما می‌نمایانم . به شتابم نیندازید و عجله نکنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خُلِقَ الإِنسَانُ مِنْ عَجَلٍ » : مراد شتابزدگی انسان است ( نگا : اسراء / 11 ) . « ءَایَاتِی‌ » : بلا و عذاب خود . مراد دلائل صدق وعده الهی مبنی بر دامنگیری عذاب و عقاب دنیوی و اخروی است . « لا تَسْتَعْجِلُونِ » : با شتاب و عجله از من مخواهید . از من نخواهید که قبل از موعد ، عذاب را برسانم ، یا قیامت را برپا دارم .‏

سوره أنبیاء آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏می‌گویند : فرا رسیدن این وعده ( که رستاخیز و قیامت نام دارد ) کی خواهد بود اگر ( ای مؤمنان ! در سخن خود ) راستگو هستید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذاَ الْوَعْدُ » : مراد وعده عذاب دنیوی و اخرویی است که پیغمبر و مؤمنان فرا رسیدن آن را به گوش کافران‌ می‌رساندند .‏

سوره أنبیاء آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ لَوْ یَعْلَمُ الَّذِینَ کَفَرُوا حِینَ لَا یَکُفُّونَ عَن وُجُوهِهِمُ النَّارَ وَلَا عَن ظُهُورِهِمْ وَلَا هُمْ یُنصَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر کافران خبر می‌داشتند از آن زمانی که ( قیامت فرا می‌رسد و به دوزخ می‌افتند و آتش جهنّم از هر سو ایشان را در بر می‌گیرد و ) آنان نمی‌توانند آتش را از پس و پیش خود باز دارند و ( از طرف کسی هم ) ایشان یاری نمی‌گردند ، ( اینک چنین سخنانی نمی‌گفتند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حِینَ » : مفعول‌به فعل ( یَعْلَمُ ) است . « لا یَکُفُّونَ » : بازنمی‌دارند . نمی‌توانند به دور کنند . « وُجُوهِهِمْ . . . ظُهُورِهِمْ » : مراد از روها و پشت‌ها ، پیش و پس است که اشهر جوانب و اطراف انسان است ، والاّ آتش از بالا و پائین و راست و چپ و روبرو و پشت سر و بالاخره از درون و بیرون ، دوزخیان را در برمی‌گیرد ( نگا : عنکبوت‌ / 54 و 55 ، هُمَزه‌ / 6 و 7 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ تَأْتِیهِم بَغْتَةً فَتَبْهَتُهُمْ فَلَا یَسْتَطِیعُونَ رَدَّهَا وَلَا هُمْ یُنظَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( قیامت با اطّلاع قبلی فرا نمی‌رسد و ) بلکه ناگهانی به سراغ ایشان می‌آید و آنان را مات و مبهوت می‌کند و توانائی دفع و برگرداندن آن را نخواهند داشت و دیگر مهلت و فرصت ( توبه و معذرت ) بدیشان داده نمی‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَغْتَةً » : ناگهانی و سرزده . فُجْأَة . مصدر است و حال و یا مفعول مطلق بشمار است . « فَتَبْهَتُهُمْ » : پس ایشان را به دهشت و حیرت می‌اندازد . « لاهُمْ یُنظَرُونَ » : ایشان مهلت داده نمی‌شوند .‏

سوره أنبیاء آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِّن قَبْلِکَ فَحَاقَ بِالَّذِینَ سَخِرُوا مِنْهُم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُون ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! این تنها تو نیستی که از طرف کفّار مورد استهزاء قرار می‌گیری . بلکه ) پیغمبران بزرگواری پیش از تو مورد تمسخر قرار گرفته‌اند ، و سرانجام عذابی که مسخره‌کنندگان بازیچه و شوخی می‌دانسته‌اند ، ایشان را فرا گرفته و دامنگیرشان گشته است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رُسُلٍ » : پیغمبران عظیم‌الشأن تنوین برای تعظیم و توقیر است . « حَاقَ » : دامنگیر گشته است . فرا گرفته است ( نگا : أنعام‌ / 10 ) . « سَخِرُوا مِنْهُمْ » : آنان که پیغمبران را مسخره و استهزاء کرده‌اند .‏

سوره أنبیاء آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ مَن یَکْلَؤُکُم بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ مِنَ الرَّحْمَنِ بَلْ هُمْ عَن ذِکْرِ رَبِّهِم مُّعْرِضُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : چه کسی می‌تواند شما را در شب و روز از ( دست عقاب و عذاب ) خداوند مهربان محفوظ و مصون بدارد ؟ ! ( هیچ کسی نمی‌تواند ) . اصلاً ایشان از قرآن ( که آنان را به یاد خدا و انجام نیکیها و دوری از بدیها می‌اندازد ) روی‌گردان و گریزانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَکْلَؤُکُمْ » : شما را محفوظ و حمایت می‌کند . از مصدر کلْأ و کِلاءَة ، به معنی : رعایت و حمایت و حراست .‏

سوره أنبیاء آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ لَهُمْ آلِهَةٌ تَمْنَعُهُم مِّن دُونِنَا لَا یَسْتَطِیعُونَ نَصْرَ أَنفُسِهِمْ وَلَا هُم مِّنَّا یُصْحَبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا این که آنان خدایانی دارند که می‌توانند ایشان را از ( عذاب ) ما باز و به دور دارند ؟ ! ( این خدایان ساختگی ) نه خود را می‌توانند یاری کنند ( و از عذاب بلای ما برهانند ) و نه ( برای نجات ) از ( عقاب و عذاب ) ما از سوی کسی یاری می‌گردند و پناه داده می‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن دُونِنَا » : از رویاروئی با ما و رهائی از دست ما . « لا یَسْتَطِیعُونَ نصْرَ أَنفُسِهِمْ ، وَ لا هُم مِّنَّا یُصْحَبُونَ » : نه خود را می‌توانند کمک و یاری کنند ، و نه در برابر ما از سوی کسی بدیشان کمک و یاری می‌شود و از دست عذاب ما پناه داده می‌شوند . نه خودشان قدرت دفاع از خود دارند ، و نه از سوی ما یاری و مدد می‌شوند . « یُصْحَبُونَ » : پناه داده می‌شوند . کمک می‌گردند . از مصدر ( إصحاب ) به معنی پناه دادن و در جوار خود گرفتن .‏

سوره أنبیاء آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ مَتَّعْنَا هَؤُلَاء وَآبَاءهُمْ حَتَّى طَالَ عَلَیْهِمُ الْعُمُرُ أَفَلَا یَرَوْنَ أَنَّا نَأْتِی الْأَرْضَ نَنقُصُهَا مِنْ أَطْرَافِهَا أَفَهُمُ الْغَالِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( در برابر کفر کافران ، در رساندن عذاب شتاب نداریم ، و ) بلکه ما اینان و پدرانشان را از انواع نعمتها بهره‌مند ساخته‌ایم ( و ایشان به جای شکرگزاری ، به غرور و طغیان خود افزوده‌اند ) تا بدانجا که عمر طولانی کرده‌اند ( ولی سرانجام آهسته و آرام گرفتار عقاب و عذاب ما شده و می‌شوند ) . مگر آنان نمی‌بینند که ( این نعمت و ملک می‌رود دست به دست ، و ما از نعمت و قدرت و صحّت و جاه و جلال گروهی می‌کاهیم ، و بر ثروت و شوکت و عظمت و نعمت گروه دیگری می‌افزائیم‌ ؟ بلی ! این جهان و نعمتهایش پایدار نیست و ) ما از زمین ( اینان ) می‌کاهیم ( و بر زمین آنان می‌افزائیم ، و قدرت و دولت را میان مردمان دست به دست می‌گردانیم ) . آیا ( با این حال ما غالبیم یا ) ایشان غالبند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَتَّعْنَا » : نعمت داده‌ایم . بهره‌مند و برخوردار کرده‌ایم . این آیه اشاره به قاعده استدراج دارد ( نگا : اعراف‌ / 182 ) . « أَنَّا نَأْتِی الأرْضَ نَنقُصُهَا مِنْ أَطْرَافِهَا » : اشاره به چرخه زندگی است و مراد کاستن از دارائی و توانائی دسته‌ای ، و افزایش بر دارائی و توانائی گروهی است . در اینجا چون مقام تهدید است تنها به کاهش اشاره شده است و از افزایش سخن نرفته است .‏

سوره أنبیاء آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِنَّمَا أُنذِرُکُم بِالْوَحْیِ وَلَا یَسْمَعُ الصُّمُّ الدُّعَاء إِذَا مَا یُنذَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : ( ای کافران ! من از پیش خود چیزی نمی‌گویم و با سخنان خود شما را بیم نمی‌دهم . بلکه ) شما را با وحی ( و کلام آسمانی قرآن ) بیم می‌دهم . ( اگر در دل سخت شما اثر نمی‌گذارد ، به خاطر آن است که بر اثر روی‌گردانی از حق ، انگار پرده‌های گناه و غرور و غفلت بر گوشهایتان فرو افتاده است و کرتان ساخته است ) و اشخاص کر هنگامی که بیم داده می‌شوند ، صدا و ندا را نمی‌شنوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِالْوَحْیِ » : به وسیله وحی و پیام آسمانی . « إِذَا مَا » : زمانی که .‏

سوره أنبیاء آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَئِن مَّسَّتْهُمْ نَفْحَةٌ مِّنْ عَذَابِ رَبِّکَ لَیَقُولُنَّ یَا وَیْلَنَا إِنَّا کُنَّا ظَالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر گوشه ناچیزی از عذاب پروردگارت ( که از آن بیم داده می‌شوند ) بدیشان برسد ( به فریاد می‌آیند و ) خواهند گفت : وای بر ما ! ما ستمگر بوده‌ایم ( و با معاصی و کفر بر خود و دیگران ظلم نموده‌ایم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَسَّتْهُمْ » : بدیشان رسید . دامنگیرشان شد . « نَفْحَةٌ » : وزشی . بوئی . مراد کمی و اندکی است .‏

سوره أنبیاء آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَضَعُ الْمَوَازِینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیَامَةِ فَلَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً وَإِن کَانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ أَتَیْنَا بِهَا وَکَفَى بِنَا حَاسِبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ما ترازوی عدل و داد را در روز قیامت خواهیم نهاد ، و اصلاً به هیچ کسی کمترین ستمی نمی‌شود ، و اگر به اندازه دانه خردلی ( کار نیک یا بدی انجام گرفته ) باشد ، آن را حاضر و آماده می‌سازیم ( و سزا و جزای آن را می‌دهیم ) و بسنده خواهد بود که ما حسابرس و حسابگر ( اعمال و اقوال شما انسانها ) باشیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَوَازِینَ » : جمع میزان ، ترازو . نوع و کیفیّت آن بر ما مجهول است . « الْقِسْطَ » : عدل و داد . مصدر است و برای مبالغه صفت واقع شده و به معنی « الْعَادِلَة‌ » : است . « لِیَوْمِ » : در روز . واژه ( لِ ) به معنی ( فی ) است . « شَیْئاً » : مفعول مطلق است . « مِثْقَالَ » : به اندازه سنگینی . خبر ( کانَ ) است و اسم آن ( الْعَمَلُ ) یا ( الظُّلْمُ ) محذوف است . « خَرْدَلٍ » : دانه خردل . عربها در کوچکی و ریزی به دانه خردل مَثَل می‌زنند . « أتَیْنَا بِهَا » : آن را حاضر و آماده می‌سازیم . « حَاسِبِینَ » : حسابرسان . حسابگران . تمییز است .‏

سوره أنبیاء آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ آتَیْنَا مُوسَى وَهَارُونَ الْفُرْقَانَ وَضِیَاء وَذِکْراً لِّلْمُتَّقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به موسی و هارون ( کتاب جامعی به نام تورات ) دادیم ( که ) جداسازنده ( حق از باطل بود ) و نوری ( بود که در ظلمات جهل و ضلالت در پرتو آن به سوی خیر و هدایت حرکت می‌شد ) و پند و اندرز پرهیزگاران ( بشمار می‌آمد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْفُرْقَانَ » : جداسازنده حق و باطل . « ضِیَآءً » : نور . « ذِکْراً » : پند و اندرز . پنددهنده و اندرزگو . عطف ( ضِیَآءً ) و ( نُوراً ) و ( ذِکْراً ) بر همدیگر ، از قبیل عطف صفت بر موصوف خود است ( نگا : احزاب‌ / 12 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُم بِالْغَیْبِ وَهُم مِّنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همان کسانی که از پروردگارشان در غیب و نهان می‌ترسند و از ( شدائد و دادگاهی روز ) قیامت در هول و هراس بسر می‌برند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِالْغَیْبِ » : در نهان از چشم مردمان ، و در وقت خلوت با خود .‏

سوره أنبیاء آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ وَهَذَا ذِکْرٌ مُّبَارَکٌ أَنزَلْنَاهُ أَفَأَنتُمْ لَهُ مُنکِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( قرآن ) پنددهنده پرخیر و برکتی است که ( یادآور خوبیها و نیکیها و همه چیزهائی است که برایتان مفید و سودمند باشد و ) آن را ( برایتان ) نازل کرده‌ایم ( همان گونه که تورات را بر موسی و هارون نازل کرده بودیم ) . آیا شما ( عربها که اهل بلاغت و فصاحت بوده و افتخار و شهرتتان در گروِ قرآن است ) آن را منکر می‌شوید و ناشناخته‌اش می‌گیرید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذِکْرٌ » : قرآن ( نگا : حجر / 6 و 9 ) . پنددهنده ( نگا : انبیاء / 36 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ آتَیْنَا إِبْرَاهِیمَ رُشْدَهُ مِن قَبْلُ وَکُنَّا بِه عَالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما ( وسیله ) هدایت و راهیابی را پیشتر ( از موسی و هارون ) در اختیار ابراهیم گذارده بودیم و از ( احوال و فضائل ) او برای ( حمل رسالت ) آگاهی داشتیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رُشْد » : هدایت راهیابی به خیر و صلاح دنیا و آخرت . « مِن قَبْلُ » : از قبل . پیش از موسی و هارون .‏

سوره أنبیاء آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ قَالَ لِأَبِیهِ وَقَوْمِهِ مَا هَذِهِ التَّمَاثِیلُ الَّتِی أَنتُمْ لَهَا عَاکِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن گاه که به پدرش و قوم خود گفت : این مجسّمه‌هائی که شما دائماً به عبادتشان مشغولید چیستند ( و چه ارزشی دارند ؟ چرا باید چیزهائی را بپرستید که خودتان آنها را ساخته و پرداخته کرده‌اید ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« التَّمَاثِیلُ » : جمع تِمثال ، مجسّمه‌ها و تندیسها . « لَها » : بر آنها . حرف ( ل ) به معنی ( عَلَیا ) است . « عَاکِفُونَ » : مداومان بر طاعت و عبادت و تعظیم و تکریم .‏

سوره أنبیاء آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا وَجَدْنَا آبَاءنَا لَهَا عَابِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( پاسخ دادند و ) گفتند : ما پدران ( و نیاکان ) خویش را دیده‌ایم که اینها را پرستش می‌کرده‌اند ( و ما از روش و آئین گذشتگانمان دست برنمی‌داریم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَجَدْنَا » : دیده‌ایم و یافته‌ایم . « ءَابَآءَ » : پدران . مراد نیاکان و گذشتگان است .‏

سوره أنبیاء آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ لَقَدْ کُنتُمْ أَنتُمْ وَآبَاؤُکُمْ فِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ابراهیم گفت : قطعاً شما و پدرانتان در گمراهی آشکاری بوده و هستید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُبِینٍ » : واضح . روشن و آشکار .‏

سوره أنبیاء آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا أَجِئْتَنَا بِالْحَقِّ أَمْ أَنتَ مِنَ اللَّاعِبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتند : آیا واقعاً ( معتقدی ) آنچه را به ما می‌گوئی حقیقت دارد ، یا این که ( با ما شوخی می‌کنی و ) جزو افراد ملعبه‌باز و شوخی کننده هستی‌ ؟ ! ( مگر می‌شود گذشتگان ما در این کار گمراه بوده باشند ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اللاّعِبِینَ » : شوخی و مزاح‌کنندگان .‏

سوره أنبیاء آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ بَل رَّبُّکُمْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الَّذِی فَطَرَهُنَّ وَأَنَا عَلَى ذَلِکُم مِّنَ الشَّاهِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ابراهیم بدیشان ) گفت : ( من اهل شوخی و مزاح نیستم و آنچه می‌گویم جدی است . اینها خدایان شما نیستند و ) بلکه پروردگار شما ، پروردگار آسمانها و زمین است . همان پروردگاری که آنها را آفریده است و من بر این چیزی که گفتم از زمره گواهانی هستم که آگاهند و با دلیل و برهان گفته خود را ثابت می‌نمایند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَطَرَهُنَّ » : آنها را خلق کرده است . بدون مُدِل و نمونه قبلی آنها را آفریده است . « الشَّاهِدِینَ » : گواهان . در اینجا مراد کسانی است که مسأله‌ای برای آنان واضح و آشکار است و برای اثبات آن دلیل و برهان کامل دارند . تنها چیزی را خواهند گفت که می‌بینند و می‌دانند .‏

سوره أنبیاء آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَاللَّهِ لَأَکِیدَنَّ أَصْنَامَکُم بَعْدَ أَن تُوَلُّوا مُدْبِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آن گاه ابراهیم آهسته ) گفت : به خدا سوگند ! من نسبت به بتانتان قطعاً چاره‌اندیشی می‌کنم ( و نقشه‌ای برای نابودیشان خواهم کشید ) وقتی که پشت بکنید و بروید ( و برای مراسم عید بیرون شهر روید و از آنها دور شوید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لاَکِیدَنَّ » : حتماً نقشه نابودی بتها را می‌کشم و چاره‌سازی می‌کنم . « تُوَلُّوا مُدْبِرِینَ » : هرگاه بروید و پشت کنید و دور شوید . ( مُدْبِرینَ ) حال مؤکّده است .‏

سوره أنبیاء آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ فَجَعَلَهُمْ جُذَاذاً إِلَّا کَبِیراً لَّهُمْ لَعَلَّهُمْ إِلَیْهِ یَرْجِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( وقتی که روز عید فرا رسید و مردمان برای انجام مراسم خاصّ آن بیرون شهر رفتند ، ابراهیم به سوی بتها رفت ) و همه آنها را قطعه‌قطعه کرد ، مگر بت بزرگشان را ، تا به پیش آن بیایند ( و از آن چگونگی حادثه و علّت چنین کاری را بپرسند ، و بدیشان پاسخ ندهد و بطلان بت‌پرستی برایشان روشن شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جُذَاذاً » : تکّه‌تکّه . قطعه‌قطعه . مصدر است و به معنی اسم مفعول . « إلاّ کَبِیراً لَّهُمْ » : مگر بت بزرگتر در مقام یا از لحاظ پیکره را . مگر بت بزرگ مردمان را . « إِلَیْهِ » : مرجع ( ه ) می‌تواند بت بزرگ باشد ، تا عبرت بگیرند . و نیز می‌تواند ( ابراهیم ) باشد تا تمام گفتنیها را بگوید .‏

سوره أنبیاء آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا مَن فَعَلَ هَذَا بِآلِهَتِنَا إِنَّهُ لَمِنَ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( هنگامی که به بتخانه برگشتند و چنین وضعی را دیدند ، فریاد زدند و ) گفتند : چه کسی چنین کاری را بر سر خدایان ما آورده است‌ ؟ ( هر کسی این کار را کرده باشد ) او از جمله ستمگران است ( و باید کیفر خود را ببیند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّهُ لَمِنَ الظَّالِمِینَ » : مراد این است کسی که چنین کرده است ، خویشتن را در معرض هلاک انداخته و به خود و دیگران ستم روا داشته است .‏

سوره أنبیاء آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا سَمِعْنَا فَتًى یَذْکُرُهُمْ یُقَالُ لَهُ إِبْرَاهِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( برخی ) گفتند : جوانی از ( مخالفت با ) بتها سخن می‌گفت که بدو ابراهیم می‌گویند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَتیً » : جوان . مرد کامل ( نگا : یوسف‌ / 30 و 36 و 62 ، کهف‌ / 10 و 13 و 60 ) . « یَذْکُرُهُمْ » : به زشتی از آنها یاد می‌کرد . می‌گفت که بلائی بر سر آنها خواهد آورد .‏

سوره أنبیاء آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا فَأْتُوا بِهِ عَلَى أَعْیُنِ النَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَشْهَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بزرگان قوم ) گفتند : او را در برابر مردم حاضر کنید تا ( دادگاهی شود و آگاهان ) گواهی دهند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیا أَعْیُنِ النَّاسِ » : در برابر دید مردم .‏

سوره أنبیاء آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا أَأَنتَ فَعَلْتَ هَذَا بِآلِهَتِنَا یَا إِبْرَاهِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گفتند : آیا تو ای ابراهیم ! این کار را بر سر خدایان ما آورده‌ای‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره أنبیاء آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ بَلْ فَعَلَهُ کَبِیرُهُمْ هَذَا فَاسْأَلُوهُمْ إِن کَانُوا یَنطِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ابراهیم گفت : چرا از من بازخواست می‌کنید ؟ آثار و ابزار جرم بر بت بزرگ هویدا و همراه است ) شاید این بت بزرگ چنین کاری را کرده باشد ! ( مگر نه این است که تبر بر گُرده او است و تنها وی برجای است و شما آن را می‌پرستید و حل مشکلات و رفع بلاها را از آن و از دیگر بتان می‌خواهید ؟ ) پس از آنها مسأله را بپرسید اگر می‌توانند صحبت کنند . ( چرا که خدا باید قادر بر هر چیزی باشد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَلْ » : بلکه . حرفی است برای ابطال ماقبل خود و اثبات مابعد . « کَبیرُهُمْ » : بزرگ بتهای دیگر .‏

سوره أنبیاء آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ فَرَجَعُوا إِلَى أَنفُسِهِمْ فَقَالُوا إِنَّکُمْ أَنتُمُ الظَّالِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان به خود آمدند و به خویشتن گفتند : حقیقه شما ( بت‌پرستان ) ستمگرید ( که چیزهای ناتوان و ضعیفی را می‌پرستید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَرَجَعُوا إِلَیا أَنفُسِهِمْ » : به خود بازگشتند و بیدار گشتند . « فَقَالُوا » : به خویشتن گفتند . برخی به برخی گفتند .‏

سوره أنبیاء آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ نُکِسُوا عَلَى رُؤُوسِهِمْ لَقَدْ عَلِمْتَ مَا هَؤُلَاء یَنطِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این بیداری روحانی بر اثر این طوفان روانی ، دقائقی بیشتر طول نکشید و ) سپس آنان چرخشی زدند و عقب‌گرد کردند ( و گفتند : ) تو که می دانستی اینها سخن نمی‌گویند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُکِسُوا عَلَیا رُؤُوسِهِمْ » : گرد سر خود چرخیدند . یعنی از حالت اقرار به اشتباه و خطا ، به ستیزه و جدال باطل گرائیدند و هدایت را رها و به ضلالت دست یازیدند .‏

سوره أنبیاء آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ أَفَتَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَنفَعُکُمْ شَیْئاً وَلَا یَضُرُّکُمْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ابراهیم ) گفت : آیا به جای خداوند ( جهان و خالق انسان ) چیزهائی را می‌پرستید که کمترین سود و زیانی به شما نمی‌رسانند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن دُونِ اللهِ » : به جای خدا .‏

سوره أنبیاء آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ أُفٍّ لَّکُمْ وَلِمَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏وای بر شما ! و وای برچیزهائی که به جای خدا می‌پرستید ! آیا نمی‌فهمید ( که از این مجسّمه‌ها و تندیسها کاری ساخته نیست و شایسته پرستش نیستند ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اُفٍّ لَّکُمْ » : اف بر شما . بیزارم از شما به سبب کاری که می‌کنید .‏

سوره أنبیاء آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا حَرِّقُوهُ وَانصُرُوا آلِهَتَکُمْ إِن کُنتُمْ فَاعِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( برخی به برخی رو کردند و ) گفتند : اگر می‌خواهید کاری کنید ( که انتقام خدایان خود را گرفته باشید ) ابراهیم را سخت بسوزانید و خدایان خویش را مدد و یاری دهید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن کُنتُمْ فَاعِلِینَ » : اگر کاری از شما ساخته است . اگر می‌خواهید انتقام بگیرید .‏

سوره أنبیاء آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْنَا یَا نَارُ کُونِی بَرْداً وَسَلَاماً عَلَى إِبْرَاهِیمَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آتشی را برافروختند و ابراهیم را در آن انداختند و ) ما به آتش دستور دادیم که ای آتش سرد و سالم شو بر ابراهیم ( و کمترین زیانی بدو مرسان ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَرْداً » : سرد . « سَلاماً » : نجات و امان . « بَرْداً وَ سَلاماً » : در اصل به معنی « ذاتَ بَرْدٍ وَ سَلامٍ » است .‏

سوره أنبیاء آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَرَادُوا بِهِ کَیْداً فَجَعَلْنَاهُمُ الْأَخْسَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان خواستند که ابراهیم را با نیرنگ خطرناکی نابود کنند ، ولی ما ایشان را زیانبارترین مردم نمودیم ( چرا که نیرنگشان نگرفت و حتّی سبب ذلّت نمرود و نمرودیان گردید و انگیزه ایمان آوردن مردمانی گشت ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَیْداً » : نقشه نابودی خطرناک . نیرنگ بزرگ .‏

سوره أنبیاء آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَجَّیْنَاهُ وَلُوطاً إِلَى الْأَرْضِ الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا لِلْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و او و لوط را ( از مکر و کید کافران ) رستگار و به سرزمینی گسیل داشتیم که ( از لحاظ مادی و معنوی ) پرخیر و برکتش برای جهانیان کرده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لُوطاً » : لوط ، برادرزاده یا عموزاده ابراهیم بود . « الأرْض‌ » : مراد سرزمین شام است که سرزمین حاصلخیز و محلّ زندگی بسیاری از انبیاء بوده است ( نگا : إسراء / 1 ) و ابراهیم بعد از بابلِ عراِ ، در آنجا زیسته است ( نگا : المصحف المیسّر ) .‏

سوره أنبیاء آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ نَافِلَةً وَکُلّاً جَعَلْنَا صَالِحِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به ابراهیم اسحاق و یعقوب را به عنوان ارمغانی عطاء کردیم ، و همه ( افراد مذکور ، یعنی ابراهیم و لوط و اسحاق و یعقوب ) را مردانی شایسته و بایسته نمودیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَافِلَةً » : عطیّه . ارمغان . مصدری است همچون ( عاقبه ) و ( عافیه ) و مفعول مطلق از غیر لفظ فعل خود ، مثل : قَعَدْتُ جُلُوساً . یا حال ( اسحاق و یعقوب ) است ، یا به معنی افزون و زیاد است و حال ( یعقوب ) می‌باشد . در این صورت معنی آیه چنین است : ما به ابراهیم برابر دعای خودش ( نگا : صافّات‌ / 100 ) اسحاق را عطاء کردیم ، و افزون بر آن نوه‌اش یعقوب را بدو بخشیدیم ، و . . . یادآوری : اسماعیل نیز فرزند ابراهیم بوده است . در اینجا یادی از او نشده است ، زیرا تولّد او از زن جوانی به نام ( هاجر ) مایه تعجّب نیست . لیکن تولّد اسحاق از زنی پیر و نازا به نام ( ساره ) مسأله شگفتی است ( نگا : هود / 71 و 72 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَیْنَا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِیتَاء الزَّکَاةِ وَکَانُوا لَنَا عَابِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما آنان را پیشوایانی نمودیم که برابر دستور ما ( مردمان را به کارهای نیک ، راهنمائی و ) رهبری می‌کردند ، و انجام خوبیها و اقامه نماز و دادن زکات را بدیشان وحی کردیم ، و آنان تنها ما را می‌پرستیدند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَئِمَّةً‌ » : پیشوایان . مراد انبیاء و پیغمبران است . « بِأَمْرِنَا » : به فرمان ما . برابر قوانین و مقرّرات ما . « فِعْلَ الْخَیْرَاتِ وَ إِقَامَ الصَّلاةِ وَ إِیتَآءَ الزَّکَاةِ » : « گزاردن نماز » و « دادن زکات‌ » ، ذکر خاصّ بعد از عام است و اشاره به اهمّیّت این دو کار است .‏

سوره أنبیاء آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ وَلُوطاً آتَیْنَاهُ حُکْماً وَعِلْماً وَنَجَّیْنَاهُ مِنَ الْقَرْیَةِ الَّتِی کَانَت تَّعْمَلُ الْخَبَائِثَ إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْمَ سَوْءٍ فَاسِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و به لوط شناخت ( اسرار اشیاء ) و دانش ( سودمند ) عطاء کردیم ، و او را از شهر و دیاری که ( مردمان آن ) کارهای زشت و پلید انجام می‌دادند رهائی بخشیدیم . آنان مردمان بدی بودند و ( از طاعت خدا و عمل طبع‌پسند ) سرکشی می‌کردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لُوطاً » : مفعول‌به فعل محذوف ( ءَاتَیْنَا ) است که فعل ملفوظ ( ءَاتَیْنَاهُ ) مبیِّن آن بوده و از نوع اشتغال است . « حُکْماً » : حکمت اسرار اشیاء . دستور نبوّت و رسالت . قضاوت و داوری . « عِلْماً » : هرگونه دانشی که در سعادت و سرنوشت انسان مؤثّر باشد . « الْخَبَآئِثَ » : کثافتکاریها . مراد بیشتر عمل شنیع « لِواط‌ » است ( نگا : هود / 77 - 79 ، نمل‌ / 55 ، عنکبوت‌ / 29 ) . « قَوْمَ سُوءٍ » : مردمان بدکردار و گناهکار و غرق معاصی . « فَاسِقِینَ » : از مصدر فسوق به معنی خروج و سرکشی از فرمان یزدان سبحان .‏

سوره أنبیاء آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَدْخَلْنَاهُ فِی رَحْمَتِنَا إِنَّهُ مِنَ الصَّالِحِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و او را غرق رحمت خود کردیم ، چرا که او از زمره افراد شایسته و بایسته بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِی رَحْمَتِنَا » : در رحمت خود . به میان اهل رحمت خود .‏

سوره أنبیاء آیه 76
‏متن آیه : ‏
‏ وَنُوحاً إِذْ نَادَى مِن قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّیْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْکَرْبِ الْعَظِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خوب است در اینجا یاد کنی ) نوح را ، هنگامی که پیشتر ( از اینان که اشاره گذرائی بدیشان شد ، ما را ) به فریاد خواند ( و گفت : پروردگارا ! مرا دریاب که من شکست خورده‌ام ، و روی زمین را از وجود کافران پاک گردان . ) و ما هم دعای وی را پذیرفتیم و او ( و پیروان ) و خاندانش را از ( اندوه فراوان و ) غم بزرگ ( کافران موذی و طوفان وحشتناک ) رهانیدیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَادَیا » : ندا داد . به فریاد خواند ( نگا : نوح‌ / 26 ، قمر / 10 ) . « أَهْلَهُ » : خاندانش . پیروانش . « الْکَرْبِ » : غم و اندوه .‏

سوره أنبیاء آیه 77
‏متن آیه : ‏
‏ وَنَصَرْنَاهُ مِنَ الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیَاتِنَا إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْمَ سَوْءٍ فَأَغْرَقْنَاهُمْ أَجْمَعِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما او را در برابر مردمانی که آیات ما را تکذیب می‌کردند ، یاری و مدد دادیم . آنان مردمان بدی بودند و لذا همه ایشان را ( در طوفان ) غرق کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنْ » : به معنی ( عَلی ) است . یا این که برای تعدیه ( نَصَرْنَا ) به مفعول دوم بوده و به معنی کمک کردن و ادامه آن برای انتقام گرفتن از دشمن است . « ءَایَاتِنَا » : مراد نشانه‌های دالّ بر نبوّت و رسالت نوح ، یا آیات آسمانی است .‏

سوره أنبیاء آیه 78
‏متن آیه : ‏
‏ وَدَاوُودَ وَسُلَیْمَانَ إِذْ یَحْکُمَانِ فِی الْحَرْثِ إِذْ نَفَشَتْ فِیهِ غَنَمُ الْقَوْمِ وَکُنَّا لِحُکْمِهِمْ شَاهِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( و یاد کن ) داود و سلیمان را ، هنگامی که درباره کشتزاری که گوسفندان مردمانی ، شبانگاهان در آن چریده و تباهش کرده بودند ، داوری می‌کردند ، و ما شاهد داوری آنان بودیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَحْکُمَانِ » : قضاوت و داوری می‌کردند . « الْحَرْثِ » : زراعت . کشتزار . « نَفَشَتْ » : پخش و پراکنده شدند . در شب چریدند و مایه فساد و تباهی شدند . « شَاهِدِینَ » : گواهان و آگاهان . یادآوری : قصّه قضاوت بدین گونه بود که گوسفندان شخصی شبانه داخل کشتزار کسی شدند و مایه زیان و ضرری گشتند . داود گفت : گوسفندان در برابر ضرر و زیان وارده به کشاورز داده می‌شود ، و سلیمان مخالف این رأی بود و گفت : کشاورز از فرآورده گوسفندان استفاده می‌کند بدان اندازه که خسارت دیده است سپس گوسفندان به صاحب خود برگردانده می‌شوند ( نگا : المصحف المیسّر ) .‏

سوره أنبیاء آیه 79
‏متن آیه : ‏
‏ فَفَهَّمْنَاهَا سُلَیْمَانَ وَکُلّاً آتَیْنَا حُکْماً وَعِلْماً وَسَخَّرْنَا مَعَ دَاوُودَ الْجِبَالَ یُسَبِّحْنَ وَالطَّیْرَ وَکُنَّا فَاعِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( هرکدام از این دو راه پیشنهادی ، دادگرانه بود ، ولی ما بهترین راه حل در مسأله ) قضاوت را به سلیمان فهماندیم ، و به هریک از آن دو داوری و دانش آموختیم ، و کوهها و پرندگان را در ذکر و تسبیح با داود همراه ساختیم ، و ما ( این کار را ) می‌کردیم ( و انجام چنین کارهائی در برابر قدرت ما چیزی نیست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَهَّمْنَاهَا » : قضاوت و داوری تعلیم و تفهیم کردیم . مرجع ( ها ) ( حُکُومَة ) به معنی داوری مفهوم از سیاق است . « سَخَّرْنا . . . » : ( نگا : رعد / 13 و 15 ، إسراء / 44 ، حجّ‌ / 18 ، سبأ / 10 ) . « وَ سَخَّرْنَا مَعَ . . . » : مراد هم‌آوائی و هم‌صدائی همه چیزهائی است که دور و بر داود بودند در عبادت و پرستش ، به زبان حال یا قال .‏

سوره أنبیاء آیه 80
‏متن آیه : ‏
‏ وَعَلَّمْنَاهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَّکُمْ لِتُحْصِنَکُم مِّن بَأْسِکُمْ فَهَلْ أَنتُمْ شَاکِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و بدو ساختن زره را آموختیم تا ( این لباس جنگی ) شما را در جنگها حفظ کند . آیا ( خدا را در برابر همه این نعمتها ) سپاسگزاری می‌کنید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« صَنْعَةَ » : ساختن . « لَبُوسٍ » : لباس . در اینجا مراد زره است ( نگا : سبأ / 10 و 11 ) و به تبع آن همه ادوات جنگی . « لِتُحْصِنَکُمْ » : تا شما را از آزار دشمنان در جنگ محفوظ و مصون دارد . اشاره بدین نکته نیز دارد که اسلحه برای دفاع باید باشد ؛ نه برای تاخت و تاز . « بَأْسِکُمْ » : جنگ شما با دشمنانتان .‏

سوره أنبیاء آیه 81
‏متن آیه : ‏
‏ وَلِسُلَیْمَانَ الرِّیحَ عَاصِفَةً تَجْرِی بِأَمْرِهِ إِلَى الْأَرْضِ الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا وَکُنَّا بِکُلِّ شَیْءٍ عَالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما باد تند و سریع را فرمانبردار سلیمان کرده بودیم تا به فرمان او به سوی سرزمینی حرکت کند که پرخیر و برکتش ساخته بودیم . و ( این ، جای شگفت نیست ، چرا که ) ما بر هر چیزی آگاه و دانا بوده ( و هستیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَاصِفَة » : تند باد . در اینجا مراد قوی و سریع‌السیر است ، امّا خوش‌رَو و بی‌لرزش و آسایش‌بخش ( نگا : ص‌ / 36 ) . امروزه استفاده از جریان و فشار هوا به عنوان وسیله جابه‌جائی و حرکت برای همگان روشن و آشنا است . واژه ( عاصِفَة ) حال است . « بِأَمْرِهِ » : به فرمان سلیمان . طبق اراده او . « الأرْضِ الَّتِی . . . » : مراد سرزمین شام است که مَقرّ فرماندهی سلیمان بوده است . ولی تنها مسیر بادهای مسخر ، سرزمین مبارک شام نبوده ، و بلکه به هرجا که سلیمان می‌خواسته است حرکت می‌کردند ( نگا : ص‌ / 36 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 82
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنَ الشَّیَاطِینِ مَن یَغُوصُونَ لَهُ وَیَعْمَلُونَ عَمَلاً دُونَ ذَلِکَ وَکُنَّا لَهُمْ حَافِظِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و گروهی از شیاطین را ( نیز فرمانبردار سلیمان کرده بودیم ) که برای او ( در دریا جهت استخراج لؤلؤ و مرجان و جواهرات و مواد پرارزش دیگر ) غواصی می‌کردند و کارهائی جز این ( از قبیل ساختن کاخها و دژها ) انجام می‌دادند ، و ما آنان را ( از تمرّد و سرکشی در برابر فرمان سلیمان و اذیّت و آزار رسانیدن به مردمان ، دور ) نگاه می‌داشتیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَغُوصُونَ » : غواصی می‌کردند . به دریا فرو می‌رفتند . « دُونَ ذلِکَ » : جز این . غیر از آن ( نگا : ص‌ / 37 ) . « کُنَّا لَهُمْ حَافِظِینَ » : ما مراقب اعمال شیاطین بودیم و آنان را از تمرّد و اذیّت کردن به دور می‌کردیم .‏

سوره أنبیاء آیه 83
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَیُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الضُّرُّ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ایّوب را ( یاد کن ) بدان گاه که ( بیماری او را از پای در آورده بود ، و در این وقت ) پروردگار خود را به فریاد خواند ( و عاجزانه گفت : پروردگارا ! ) بیماری به من روی آورده است و تو مهربانترین مهربانانی ( پس بدین بنده ضعیف رحم فرما ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الضُّرُّ » : با ضم ، گرفتاریهائی که متوجّه ذات انسان می‌گردد . مانند : بیماری ، لاغری . با فتح ، ضرر و زیان در هر چیز .‏

سوره أنبیاء آیه 84
‏متن آیه : ‏
‏ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَکَشَفْنَا مَا بِهِ مِن ضُرٍّ وَآتَیْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُم مَّعَهُمْ رَحْمَةً مِّنْ عِندِنَا وَذِکْرَى لِلْعَابِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏دعای او را پذیرفتیم و بیماری وی را برطرف ساختیم ، و ( به جای ) اولاد ( و اموالی که از دست داده بود ) دو چندان بدو دادیم ، محض مرحمتمان ( در حق ایّوب ) و تذکاری ( از صبر و شکیبائی ) برای پرستندگان ( یزدان سبحان ، تا همچون ایّوب شکیبا و امیدوار به لطف و فضل خدا باشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَهْلَهُ وَ مِثْلَهُم مَّعَهُمْ » : مراد اعطای دو چندان فرزندان تازه‌ای است که جای خالی فرزندان از دست رفته را پر و جبران کنند . « رَحْمَةً » : لطف و فضل . مفعولٌ‌له است . « ذِکْرَیا » : یادآوری . تذکار .‏

سوره أنبیاء آیه 85
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِسْمَاعِیلَ وَإِدْرِیسَ وَذَا الْکِفْلِ کُلٌّ مِّنَ الصَّابِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( همچنین یاد کن برای مردمان ) اسماعیل و ادریس و ذاالکفل را که جملگی از زمره شکیبایان ( در برابر شدائد زندگی و تکالیف رسالت ) بودند ( و الگوی استقامت و پایمردی بشمار می‌آمدند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذَا الْکِفْل‌ » : یکی از پیغمبران بنی‌اسرائیل است .‏

سوره أنبیاء آیه 86
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَدْخَلْنَاهُمْ فِی رَحْمَتِنَا إِنَّهُم مِّنَ الصَّالِحِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما آنان را غرق رحمت خود کردیم ، چرا که ایشان از زمره شایستگان و بایستگان ( بندگان ما ) بودند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَدْخَلْنَاهُمْ فِی رَحْمَتِنَا » : آنان را غرق رحمت خود کردیم . ایشان را به بهشت وارد کردیم .‏

سوره أنبیاء آیه 87
‏متن آیه : ‏
‏ وَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِباً فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَیْهِ فَنَادَى فِی الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( یاد کن داستان یونس ملقب به ) ذوالنون را در آن هنگام که ( بر قوم نافرمان خود خشم گرفت و ایشان را به عذاب خدا تهدید کرد و بدون دریافت پیام آسمانی ، از میانشان ) خشمناک بیرون رفت و گمان برد که ( با زندانی کردن و دیگر چیزها ) بر او سخت و تنگ نمی‌گیریم . ( سوار کشتی شد و کشتی به تلاطم افتاد و به قید قرعه مسافران و کشتیبانان او را به دریا انداختند و نهنگی او را بلعید . ) در میان تاریکیها ( ی سه‌گانه شب و دریا و شکم نهنگ ) فریاد برآورد که ( کریما و رحیما ! ) پروردگاری جز تو نیست و تو پاک و منزّهی ( از هرگونه کم و کاستی ، و فراتر از هر آن چیزی هستی که نسبت به تو بر دلمان می‌گذرد و تصوّر می‌کنیم . خداوندا بر اثر مبادرت به کوچ بدون اجازه حضرت باری ) من از جمله ستمکاران شده‌ام ( مرا دریاب ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذَا النُّونِ » : ماهیدار . صاحب ماهی . مراد یونس است . ( نون ) به معنی ماهی بزرگ است و مراد نهنگ یا وال است . « مُغَاضِباً » : خشمگین . خشمناک . خشم یونس بر قوم خود بدین سبب بود که تبلیغ و پندهایش در ایشان تأثیر نداشت . این بود که خشمگین گردید و خودسرانه آنان را ترک و به عذاب خدا بیم داد . پس از رفتن او مردمان از کرده خود پشیمان شدند و توبه کردند و دنبالش گشتند و او را نیافتند . وی سوار کشتی شد و راه دریا را در پیش گرفت . در راه ، کشتی متلاطم گردید . نظر سرنشینان این بود که برای سبک‌شدن کشتی ، یکی را به قید قرعه به دریا اندازند . چند بار قرعه کشیدند و هر دفعه نام او بیرون می‌آمد . سرانجام وی را به دریا انداختند و ماهی بزرگ به نام نهنگ یا وال او را بلعید ، و بر اثر دعا خدا او را زنده نگاه داشت و نجاتش داد . بلی ! هرکس صادقانه به درگاه یزدان تلگراف دعا زند ، هرچه زودتر پاسخ خود را دریافت می‌کند . « لَن نَّقْدِرَ عَلَیْهِ » : بر او سخت و تنگ نمی‌گیریم و وی را به خاطر ترک محلّ خدمت مورد مؤاخذه و تنبیه قرار نمی‌دهیم ، چرا که ناشکیبائی را اشتباه و لغزش نمی‌دانست . « الظُّلُمَات‌ » : تاریکیهای شب و دل دریا و اندرون شکم ماهی .‏

سوره أنبیاء آیه 88
‏متن آیه : ‏
‏ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّیْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَکَذَلِکَ نُنجِی الْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏دعای او را پذیرفتیم و وی را از غم رها کردیم ، و ما همین گونه مؤمنان را نجات می‌دهیم ( و در برابر دعای خالصانه ، آنان را از گرفتاریها می‌رهانیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ » : این گونه . به همین شکل . « نُنْجِی‌ » : نجات می‌دهیم و می‌رهانیم .‏

سوره أنبیاء آیه 89
‏متن آیه : ‏
‏ وَزَکَرِیَّا إِذْ نَادَى رَبَّهُ رَبِّ لَا تَذَرْنِی فَرْداً وَأَنتَ خَیْرُ الْوَارِثِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و زکریّا را ( یاد کن ) بدان گاه که پروردگار خود را به فریاد خواند ( و گفت : ) پروردگارا ! مرا تنها مگذار ( و فرزندی به من عطاء کن که در زندگی یار و یاور من و پس از مرگ برنامه تبلیغ را پیگیری کند . البتّه اگر هم فرزندی وارث من نشد باکی نیست ، چرا که ) تو بهترین وارثانی ( و باقی پس از فنای مردمانی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَرْداً » : یکه و تنها ( نگا : مریم‌ / 80 و 95 ) . بدون فرزند و وارث ( نگا : مریم‌ / 2 - 15 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 90
‏متن آیه : ‏
‏ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَهُ یَحْیَى وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ کَانُوا یُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَیَدْعُونَنَا رَغَباً وَرَهَباً وَکَانُوا لَنَا خَاشِعِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما دعای او را برآورده ساختیم و ( با وجود کبر سن ، فرزندی به نام ) یحیی را بدو بخشیدیم ، و ( برای حصول این مقصود ) همسر ( نازای ) او را برایش بایسته ( و در خور زاد و ولد ) کردیم ، آنان در انجام کارهای نیک بر یکدیگر سرعت می‌گرفتند ، و در حالی که چیزی می‌خواستند یا از چیزی می‌ترسیدند ما را به فریاد می‌خواندند ، ( و در وقت نیازمندی و بی‌نیازی ، و بیماری و سلامت ، و خوشی و ناخوشی ، رو به آستانه ما می‌کردند و میان خوف و رجا می‌زیستند ) و همواره خاشع و خاضع ما می‌بودند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ » : همسرش را برای او بایسته زاد و ولد کردیم . همسرش را برایش زن خوب و پارسائی نمودیم . « رَغَباً وَ رَهَباً » : این دو واژه مصدرند و می‌توانند حال ، یا مفعولٌ‌له ، و یا مفعولٌ‌فیه باشند . یعنی : راغبانه و خائفانه . به خاطر عشق به طاعت و ترس از عقوبت . در زمان رغبت و هنگام رهبت . « کَانُوا لَنَا خَاشِعِینَ » : همواره از ما می‌ترسیدند ؛ نه از کس دیگری . پیوسته فرمانبردار و مطیع ما می‌بودند و تنها برای ما کرنش می‌بردند . مرجع ضمیر ( هم ) و ( و ) می‌تواند زکریّا و همسرش و یحیی بوده ، یا پیغمبران مذکور در آیات پیشین باشد .‏

سوره أنبیاء آیه 91
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّتِی أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِیهَا مِن رُّوحِنَا وَجَعَلْنَاهَا وَابْنَهَا آیَةً لِّلْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( همراه با قصّه این پیغمبران و خوبان ، یاد کن سرگذشت مریم ، ) زنی را که ( ازدواج نکرد و ) دامان خویش را ( از آلودگی به بی‌عفّتی ) کاملاً پاک نگاه داشت ، و ما از روح متعلّق به خود در وی دمیدیم ، و او و فرزندش ( مسیح ) را نشانه بزرگی برای جهانیان قرار دادیم . ( چرا که زنی را بدون شوهر حامله کردیم و پسری را بدون پدر دیده به جهان گشودیم ، و تغییر اسباب و مسبّبات را به عنوان دلیلی بر قدرت خدایانه خود به مردمان نمودیم و متوجّهشان کردیم که آفریننده قوانین و سنن حاکم بر جهان ، هر وقت که بخواهد می‌تواند قوانین و سنن را دگرگون کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَحْصَنَتْ » : مصون و محفوظ داشت . « فَرْجَهَا » : عورت خود را . کنایه از پاکدامنی و عفّت است . « أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا » : خود را از آمیزش با مرد ، چه از راه حلال و چه از راه حرام ، به دور داشت ، خویشتن را از آلودگی به بی‌عفّتی مصون و محفوظ کرد و عفیف و پاکدامن زیست . « نَفَخْنَا » : مراد از نفخ و دمیدن ، پدید آوردن رازی از رازهای الهی در شکم مریم است که در پرتو آن حیات جنینی فرزندش عیسی برقرار و بر دوام گردد ( نگا : حجر / 29 ) . « مِن رُّوحِنَا » : از روح متعلّق به خود . مراد از چنین اضافه‌ای بیان عظمت شی‌ء مورد نظر است . به اصطلاح اضافه تشریفیّه است ، همچون : بَیْتُ الله . شَهْرُ الله . صُنْعُ الله ( نگا : نمل‌ / 88 ) . « ءَایَةً‌ » : دلیل و نشانه قدرت .‏

سوره أنبیاء آیه 92
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( پیغمبران بزرگی که بدانان اشاره شد ، همگی ) ملّت یگانه‌ای بوده ( و آئین واحد و برنامه یکتائی دارند ) و من پروردگار همه شما هستم ، پس تنها مرا پرستش کنید ( چرا که ملّت واحد ، با برنامه واحد ، باید روبه خدای واحد کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذِهِ » : خطاب به همه انسانها در تمام قرون و اعصار است ، و اشاره به مشارالیه ذهنی دارد که طریقت انبیاء و ملّت توحید ، یعنی آئین یکتای اسلام است . یا اشاره به جماعت انبیاء دارد . « أُمَّةً » : ملّت و جماعت . دین و آئین . حال است . معنی آیه می‌تواند چنین هم باشد : این دین ، آئین یکتای همه پیغمبران و مردمان گذشته و حال و آینده جهان است ، و . . . مراد اتّحاد در اصول دین اسلام است .‏

سوره أنبیاء آیه 93
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُم بَیْنَهُمْ کُلٌّ إِلَیْنَا رَاجِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( امّا با وجود این وحدت ملّت و وحدت آئین ، برخیها گوش به رهنمودهای آسمانی نداده و ) کار ( دین و آئین ) خویش را در میان خود به تفرّقه انداخته و ( می‌اندازند و گروه گروه شده و می‌شوند و سرانجام ) همگی به سوی ما برمی‌گردند ( و ما به حساب اعمالشان می‌رسیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَقَطَّعُوا » : از هم گسیختند ، و انگار هر یک قطعه و تکّه‌ای با خود بردند . « أَمْرَهُمْ » : مراد کار و بار دین انسانها است که در اصول یکی بوده و توسّط انبیاء خدا در طول زمان به مردمان رسانده شده است .‏

سوره أنبیاء آیه 94
‏متن آیه : ‏
‏ فَمَن یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَا کُفْرَانَ لِسَعْیِهِ وَإِنَّا لَهُ کَاتِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرکس چیزی را از کارهای شایسته و بایسته انجام دهد ، در حالی که ایمان داشته باشد ( به خدا و پیغمبران و برنامه آسمانی ) ، تلاش او نادیده گرفته نمی‌شود و ( ناسپاس نمی‌ماند ، و توسّط فرشتگان در نامه اعمالش ) ما قطعاً آن را خواهیم نوشت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُفْرَانَ » : نادیده گرفتن . پنهان داشتن . مراد بی‌اجر و باطل قلمداد کردن است . « لَهُ » : آن سعی و تلاش را .‏

سوره أنبیاء آیه 95
‏متن آیه : ‏
‏ وَحَرَامٌ عَلَى قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا أَنَّهُمْ لَا یَرْجِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏غیرممکن است که به سوی ما ( برای حساب و کتاب ) برنگردند مردمانی که آنان را ( در جهان بر اثر کفر و ظلم ) نابود کرده باشیم ( و این که همان گونه که خود گمان می‌برند مرگ آخرین مرحله زندگی ایشان باشد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَرَامٌ » : ممتنع . غیرممکن . این واژه خبر مقدم و ( أَنَّهُمْ لا یَرْجِعُونَ ) تأویل به اسم مرفوع بوده و مبتدا است . برخی هم ( حَرامٌ ) را به معنی ( واجِبٌ ) دانسته‌اند و آیه را چنین معنی کرده‌اند : عدم بازگشت به دنیا برای مردمانی که آنان را به جرم گناهانشان نابود کرده‌ایم ، واجب و قطعی است ( نگا : مؤمنون‌ / 99 و 100 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 96
‏متن آیه : ‏
‏ حَتَّى إِذَا فُتِحَتْ یَأْجُوجُ وَمَأْجُوجُ وَهُم مِّن کُلِّ حَدَبٍ یَنسِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این نابودسازی بزهکاران و عدم بازگشت ایشان به دنیا ) تا زمانی ادامه خواهد داشت که یأجوج و مأجوج رها می‌گردند ، و ایشان شتابان از هر بلندی و ارتفاعی می‌گذرند ( و موجب پریشانی و هرج و مرج در زمین می‌شوند ، و این یکی از نشانه‌های فرا رسیدن قیامت است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَتّی‌ » : حرف ابتدائیّه بوده و کلام بعد از آن غایت و هدف است . « فُتِحَتْ » : گشوده می‌شوند . مراد از میان رفتن سدّ سر راه ایشان ، یا گشایش ابواب فتنه و فساد توسّط آنان است . « یَأْجُوجُ وَ مَأْجُوجُ » : ( نگا : کهف‌ / 94 ) . « هُمْ » : مراد قبائل بی‌بند و بار یأجوج و ماجوج است . یا این که ضمیر ( هُمْ ) به مردم برمی‌گردد و معنی چنین می‌شود که : از نشانه‌های فرا رسیدن قیامت یکی شکسته شدن سدّ ذوالقرنین و طغیان یأجوج و مأجوج است ، و دوم روان شدن مردمان از فراز و بلندیهای زمین به سوی محشر است ( نگا : تفسیر المراغی ) . « حَدَبٍ » : زمین بلند و مرتفع . « یَنسِلُونَ » : شتاب می‌گیرند . تند رهسپار می‌شوند .‏

سوره أنبیاء آیه 97
‏متن آیه : ‏
‏ وَاقْتَرَبَ الْوَعْدُ الْحَقُّ فَإِذَا هِیَ شَاخِصَةٌ أَبْصَارُ الَّذِینَ کَفَرُوا یَا وَیْلَنَا قَدْ کُنَّا فِی غَفْلَةٍ مِّنْ هَذَا بَلْ کُنَّا ظَالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( در این هنگام ) وعده راستین ( خدا که روز قیامت است ) نزدیک می‌شود ، و به ناگاه ( آن چنان وحشتی سراسر وجود ) کافران ( را فرا می‌گیرد که ) چشمهایشان از حرکت باز می‌ایستد ( و خیره خیره بدان صحنه نگاه می‌کنند و فریادشان بلند می‌شود که ) ای وای برما ! ما از این ( روز ) غافل بودیم ( و رویاروئی با خدا و حساب و کتاب را باور نمی‌کردیم و ) بلکه به خود ستم کردیم ( چرا که کفر و عناد ورزیدیم و خویشتن را برای همیشه بدبخت نمودیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْوَعْدُ » : مصدر است و به معنی موعود بوده و مراد رستاخیز و قیامت است . « شَاخِصَةٌ » : خیره شده . مات برده . « شَاخِصَةٌ أَبْصَارُ . . . » : چشمها باز و خیره و مات ایستاده و پلکها از شدّت خوف به هم زده نشود . ( شاخِصَةٌ ) خبر مقدّم ( أَبْصَارُ ) است .‏

سوره أنبیاء آیه 98
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّکُمْ وَمَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَنتُمْ لَهَا وَارِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای کافران ستمگر ! ) شما و چیزهائی که جز خدا می‌پرستید آتشگیره و هیزم دوزخ خواهید بود . شما حتماً وارد آن می‌گردید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَصَبُ » : آتشگیره . هیزم و آنچه برای شعله‌ور شدن و تافتن تنور به داخل آن می‌اندازند .‏

سوره أنبیاء آیه 99
‏متن آیه : ‏
‏ لَوْ کَانَ هَؤُلَاء آلِهَةً مَّا وَرَدُوهَا وَکُلٌّ فِیهَا خَالِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر اینها معبودها و خدایانی بودند ، هرگز وارد دوزخ نمی‌گشتند . ( نه تنها وارد دوزخ می‌گردند ) حتی همه ( بتها و بت‌پرستها ) در آن جاودانه می‌مانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُلٌّ » : همه معبودها و پرستندگان آنها .‏

سوره أنبیاء آیه 100
‏متن آیه : ‏
‏ لَهُمْ فِیهَا زَفِیرٌ وَهُمْ فِیهَا لَا یَسْمَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان در دوزخ ناله غم‌انگیز و گلوگیری دارند و در آنجا چیزی را ( که مایه سرور و شادی باشد ) نمی‌شنوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« زَفِیرٌ » : صدائی که در گلو شکسته شود و به سبب غم و اندوه با زحمت اداء گردد . « لا یَسْمَعُونَ » : نمی‌شنوند . مراد شنیدن سخنان دل‌انگیز و مایه سرور است ( نگا : اعراف‌ / 44 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 101
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُم مِّنَّا الْحُسْنَى أُوْلَئِکَ عَنْهَا مُبْعَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان که ( به خاطر ایمان درست و انجام کارهای خوب و پسندیده ) قبلاً بدیشان وعده نیک داده‌ایم ، چنین کسانی از دوزخ ( و عذاب آن ) دور نگاه داشته می‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّ الَّذِینَ سَبَقَتْ . . . » : مراد جملگی مؤمنان و اشاره به همه وعده‌هائی است که خداوند در این جهان بدیشان داده است ( نگا : یونس‌ / 26 ، رعد / 18 ، کهف‌ / 88 ) . « الْحُسْنی‌ » : نعمت بزرگ و پاداش نیکو ( نگا : نساء / 95 ، اللیل‌ / 6 و 9 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 102
‏متن آیه : ‏
‏ لَا یَسْمَعُونَ حَسِیسَهَا وَهُمْ فِی مَا اشْتَهَتْ أَنفُسُهُمْ خَالِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان حتّی صدای آتش دوزخ را هم نمی‌شنوند و بلکه در میان آنچه خود می‌خواهند و آرزو دارند جاودانه بسر می‌برند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَسِیسَهَا » : صدای آتش . صدای شعله‌ها و تنوره کشیدن آتش .‏

سوره أنبیاء آیه 103
‏متن آیه : ‏
‏ لَا یَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبَرُ وَتَتَلَقَّاهُمُ الْمَلَائِکَةُ هَذَا یَوْمُکُمُ الَّذِی کُنتُمْ تُوعَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هراس بزرگ ( رستاخیز نه تنها ) ایشان را غمگین نمی‌سازد ، و بلکه فرشتگان ( به استقبال آنان می‌شتابند و برای تبریک و شاد باش ) پذیرایشان می‌گردند ( و بدیشان می‌گویند : ) این همان روزی است که به شما وعده داده می‌شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْفَزَعُ الأکْْبَرُ » : بزرگترین هراس و عظیم‌ترین و وحشتناکترین بیم . مراد خوف و هراس روز قیامت است که به دنبال نفخه دوم پدیدار و هویدا می‌گردد ( نگا : نمل‌ / 87 و 89 ) . « تَتَلَقَّاهُمْ » : پذیره ایشان می‌گردند و با آنان رویاروی می‌شوند .‏

سوره أنبیاء آیه 104
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ نَطْوِی السَّمَاء کَطَیِّ السِّجِلِّ لِلْکُتُبِ کَمَا بَدَأْنَا أَوَّلَ خَلْقٍ نُّعِیدُهُ وَعْداً عَلَیْنَا إِنَّا کُنَّا فَاعِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این امر ) روزی ( تحقّق می‌پذیرد که ) ما آسمان را درهم می‌پیچیم به همان صورت که طومار نامه‌ها در هم پیچیده می‌شود . همان گونه که ( نخستین بار سهل و ساده ) آفرینش را سر دادیم ، آفرینش را از نو بازگشت می‌دهیم ( و به شکل دیگری زندگی دوباره می‌بخشیم و مردمان را برای حساب و کتاب حاضر می‌آوریم ) . این وعده‌ای است که ما می‌دهیم ، و ما قطعاً آن را به انجام می‌رسانیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَوْمَ » : در روزی . روزی که . مفعول‌فیه ( لا یَحْزُنُهُمْ ) یا مفعول‌به فعل محذوف ( أُذْکُرْ ) است . « نَطْوِی‌ » : جمع‌ می‌گردانیم . در هم می‌پیچیم . « طَیِّ » : جمع گرداندن . در هم پیچیدن . « السِّجِلِّ » : اوراقی که مطالب را روی آن می‌نگارند . « لِلْکُتُبِ » : حرف ( لِ ) به معنی ( عَلی ) و برای بیان علّت است . یا این که لام برای اضافه است . واژه ( کُتُب ) جمع کِتاب و آن به معنی مَکتوب است . بنابراین معنی ( لِلْکُتُبِ ) چنین می‌شود : جمع کردن طومار برای نگارش نوشته‌هائی بر آن . جمع کردن طومار و نامه‌ها و نوشته‌ها . « نُعِیدُهُ » : آن را برگشت می‌دهیم ( نگا : اعراف‌ / 29 ، روم‌ / 27 ) . « وَعْداً » : مفعول مطلق تأکیدی برای فعل محذوف ( وَعَدْنا ) است .‏

سوره أنبیاء آیه 105
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما علاوه بر قرآن ، در تمام کتب ( انبیاء پیشین ) نوشته‌ایم که بی‌گمان ( سراسر روی ) زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد ( و آن را به دست خواهند گرفت ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الزَّبُورِ » : کتابهائی که برای پیغمبران فرستاده شده است ( نگا : تفسیرالمراغی ، و نمونه ) . کتاب مزامیر داود . « مِن بَعْدِ » : واژه ( بَعْدِ ) می‌تواند برای ترتیب بیانی باشد ؛ نه ترتیب زمانی . یعنی : علاوه بر . یا این که زمانی باشد . یعنی : پس از . « الذِّکْرِ » : قرآن ( نگا : آل‌عمران 58 ، حجر / 6 و 9 ) . کتب انبیاء به ویژه تورات ( نگا : انبیاء / 7 و 24 و 48 و 50 ) . « الصَّالِحُونَ » : شایستگان . شایسته از لحاظ علم و عمل ، قدرت و قوّت ، اداره مملکت و درک اجتماعی ، ایمان و تقوا ، و غیره ( نگا : اعراف‌ / 128 ، نور / 55 ) . معنی آیه می‌تواند چنین نیز باشد : ما ، در زبور بعد از تورات ، چنین نوشتیم که این زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد . یادآوری : بعضی واژه ( الأرْض ) را زمین بهشت ، و صلاح را تقوا و پرهیزگاری می‌دانند ( نگا : مریم‌ / 63 ، زمر / 74 ) .‏

سوره أنبیاء آیه 106
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ فِی هَذَا لَبَلَاغاً لِّقَوْمٍ عَابِدِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( سخن برای مفهوم قانون زندگی دنیوی ، و آگاهی از سرنوشت حیات اخروی ، ) مردمان عبادت‌پیشه را کافی و بسنده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذا » : این نکته که چه کسانی حکومت زمین را به دست می‌گیرند ، یا آخرت را فراچنگ می‌آورند . تمام وعد و وعیدها و سرگذشت و سرانجام ملّتهائی که در این سوره آمده است . « بَلاغاً » : کفایت و بسندگی . مایه درک موضوع و سبب رسیدن به هدف . نیل به مقصود .‏

سوره أنبیاء آیه 107
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) ما تو را جز به عنوان رحمت جهانیان نفرستاده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ » : رحمت برای جهانیان . وجود پیغمبر خاتم سبب سعادت دو جهان مردمان است . چرا که عمل به آئین و برنامه‌ای که او با خود آورده است ناکامیها و بدبختیها و بیدادگریها و تباهکاریها را پایان می‌دهد ، و سرانجام منتهی به حکومت صالحان با ایمان بر معموره جهان خواهد شد ، و در پایان آنان را به نعمت جاوید و سرمدی آخرت نائل خواهد کرد .‏

سوره أنبیاء آیه 108
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِنَّمَا یُوحَى إِلَیَّ أَنَّمَا إِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَهَلْ أَنتُم مُّسْلِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : ( اصل دعوت من این است : ) به من وحی می‌شود که معبود شما یکی بیش نیست ( و بقیّه چیزهای دیگری که به من وحی می‌گردد ، تابع همین اصل اساسی توحید است ) . حال که چنین است ، آیا شما تسلیم ( خداوند یگانه ) می‌گردید ( و بتهای سنگی و معبودهای طاغوتی را کنار می‌گذارید ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّمَآ إِلهُکُمْ إِلهٌ وَاحِدٌ » : خدا و معبودتان تنها خدای یگانه و معبود یکتائی است و بس . جمله نائب فاعل ( یُوحی ) است . « مُسْلِمُونَ » : گردن‌نهندگان . تسلیم‌شوندگان . مراد از پرستش ، تشویق و ترغیب به پذیرش توحید است .‏

سوره أنبیاء آیه 109
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِن تَوَلَّوْا فَقُلْ آذَنتُکُمْ عَلَى سَوَاء وَإِنْ أَدْرِی أَقَرِیبٌ أَم بَعِیدٌ مَّا تُوعَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ( در برابر سخنان روشنگر و سعادت‌بخش تو ) پشت کردند و روی‌گردان شدند ، بگو : همه شما را یکسان ( از مأموریّت خود که تبلیغ رسالت بود ) آگاه کردم و ( چیزی را از کسی پنهان نداشتم . دیگر ) نمی‌دانم آنچه ( درباره پیروزی مؤمنان و شکست کافران ، و حساب و کتاب و بهشت و دوزخ ) به شما وعده داده می‌شود ، ( فرا رسیدن آن ) نزدیک است یا دور .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَاذَنتُکُمْ » : به شما اطّلاع دادم و باخبرتان کردم ( نگا : فصّلت‌ / 47 ) . « عَلَیا سَوَآءٍ » : به طور یکسان . بدون استثناء . « إنْ » : نه ! حرف نفی است .‏

سوره أنبیاء آیه 110
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّهُ یَعْلَمُ الْجَهْرَ مِنَ الْقَوْلِ وَیَعْلَمُ مَا تَکْتُمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند می‌داند سخنانی را که آشکارا می‌گوئید ( و طعنه‌ها و تشرهائی که راجع به اسلام بر زبان می‌رانید ) و آنچه را که ( از بدسگالیها و کینه‌توزیها در دل ) پنهان می‌دارید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْجَهْرَ » : آشکار .‏

سوره أنبیاء آیه 111
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنْ أَدْرِی لَعَلَّهُ فِتْنَةٌ لَّکُمْ وَمَتَاعٌ إِلَى حِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏من چه می‌دانم ، شاید این ( مهلت و تأخیر عذاب ) آزمونی برای شما باشد و ( شاید خداوند می‌خواهد شما را از لذائذ این جهان برای افزایش گناهان بیشتر ) تا مدّتی بهره‌مند سازد ( و برابر قانون استدراج ، آهسته و آرام مغلوب و مقهورتان گرداند و به دوزختان کشاند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِتْنَةٌ » : آزمون و آزمایش . مراد استدراج است تا بر گناهان خود بیفزایند ( نگا : آل‌عمران‌ / 178 ) . « مَتَاعٌ » : بهره‌مند ساختن . تمتّع و بهره‌مندی ( نگا : بقره‌ / 36 ، آل‌عمران‌ / 14 ) . « إِلَیا حِینٍ » : تا مدّتی که روزگار زندگی پایان می‌پذیرد و مرگ فرا می‌رسد .‏

سوره أنبیاء آیه 112
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبِّ احْکُم بِالْحَقِّ وَرَبُّنَا الرَّحْمَنُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( پیغمبر پس از مشاهده این همه دوری و روگردانی مشرکان از پذیرش اسلام ، رو به خدا کرد و عاجزانه ) گفت : پروردگارا ! دادگرانه ( میان من و اینان ) داوری کن ( تا سرانجام ، حال مؤمن و کافر یکسان نباشد . آن گاه روی سخن به مخالفان کرده و اظهار داشت : ) پروردگار همه ما خداوند مهربان است و ( سرتاپای وجودمان را رحمت الهی فرا گرفته است . و در برابر ) نسبتهای ناروائی که ( درباره اسلام و در مورد ذات پاک خدا ) می‌زنید ، تنها از او کمک و یاری خواسته می‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اُحْکُمْ » : داوری فرما و کار را یکسره کن . « الْمُسْتَعَانُ » : کسی که از او استمداد خواسته می‌شود و طلب یاری و کمک می‌گردد . « تَصِفُونَ » : بیان می‌دارید ( نگا : یوسف‌ / 18 و 77 ، انبیاء / 18 ) .‏

تفسیر نور: سوره حج

تفسیر نور:
سوره حج آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْءٌ عَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مردم ! از ( عقاب و عذاب ) پروردگارتان بترسید ( و به یاد روز قیامت باشید ) . واقعاً زلزله ( انفجار جهان و فرو تپیدن ارکان آن ، در آستانه ) هنگامه رستاخیز ، چیز بزرگی ( و حادثه هراس‌انگیزی ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« زَلْزَلَةَ » : حرکت و تکان سختی که در سازمان عالم هستی در آستانه رستاخیز ایجاد می‌گردد و کوهها را از جا می‌کند و دریا را به هم می‌ریزد و آسمانها را در هم می‌کوبد ( نگا : واقعه‌ / 4 ) . « السَّاعَةَ » : هنگامه رستاخیز قیامت ( نگا : أنعام‌ / 31 و 40 ) .‏

سوره حج آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَتَضَعُ کُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَتَرَى النَّاسَ سُکَارَى وَمَا هُم بِسُکَارَى وَلَکِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی که زلزله رستاخیز را می‌بینید ( آن‌چنان هول و هراس سرتا پای مردمان را فرا می‌گیرد که حتی ) همه زنان شیردهی که پستان به دهان طفل شیرخوار خود نهاده‌اند ، کودک خود را رها و فراموش می‌کنند . و جملگی زنان باردار ( از خوف این صحنه بیمناک ) سقط جنین می‌نمایند ، و ( تو ای بیننده ! ) مردمان را مست می‌بینی ، ولی مست نیستند و بلکه عذاب خدا سخت ( وحشتناک و هراس‌انگیز ) است ( و توازن ایشان را به هم زده است و لذا آنان را آشفته و خراب ، با چشمان از حدقه به در آمده و با گامهای افتان و خیزان ، و با وضع بی‌سر و سامان و حال پریشان می‌بینی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَذْهَلُ » : رها و فراموش می‌کند . غافل و بی‌خبر می‌گردد . از مصدر ( ذُهول ) به معنی غفلت و فراموشی ناشی از شدّت ترس . « مُرْضِعَةٍ » : زن شیردهی که پستان در دهان نوزاد نهاده و به شیر دادن مشغول باشد . « عَمَّا » : از فرزندی که . استعمال ( ما ) به جای ( مَن ) شایع و فراوان است ( نگا : آل‌عمران‌ / 36 ، نسأ / 3 ) . « ذاتِ حَمْلٍ » : باردار . « سُکَارَیا » : جمع سَکْران ، مستان ( نگا : نساء / 43 ) . یادآوری : خوف و هراس هنگامه رستاخیز جنبه عمومی ندارد و شامل کسانی نمی‌شود که در دنیا فرمانبردار اوامر و نواهی الهی بوده‌اند ( نگا : بقره‌ / 38 : آل‌عمران‌ / 170 : نمل‌ / 87 و 89 ، انبیاء / 103 ) .‏

سوره حج آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنَ النَّاسِ مَن یُجَادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّبِعُ کُلَّ شَیْطَانٍ مَّرِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گروهی از مردم بدون هیچ علم و دانشی ( و بلکه تنها از روی تقلید و هواپرستی ) درباره ( شناخت ) یزدان ( و مسأله توحید خداوند منّان ، و احیاء مردگان ، و رستاخیز همگان به فرمان خالق جهان ) به مجادله برمی‌خیزند ، و ( در این امر ، طبیعی است ، نه از دانش و منطق ، بلکه ) از هرگونه شیطان ( انس و جنّ ) سرکشی ، پیروی می‌نمایند ( و برابر نقشه و برنامه و حیله و دام همه شیاطین و شیاطین صفتان عمل می‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُجَادِلُ فِی اللهِ » : درباره ذات و صفات و افعال و اعمال خدا ستیزه‌گری می‌کند . « شَیْطَانٍ » : مراد اهریمن انس و جنّ است ( نگا : بقره‌ / 14 ، انعام‌ / 112 ) . « یَتَّبِعُ کُلَّ شَیْطَانٍ » : در این جدال از هر اهریمنی پیروی می‌کند . در همه اعمال و اقوال از هر اهریمنی پیروی می‌کند . « مَرِیدٍ » : متمرّد و سرکش .‏

سوره حج آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ کُتِبَ عَلَیْهِ أَنَّهُ مَن تَوَلَّاهُ فَأَنَّهُ یُضِلُّهُ وَیَهْدِیهِ إِلَى عَذَابِ السَّعِیرِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اهریمنانی که مشخّص و معلوم است ، هرکس آنها را به دوستی گیرد ، حتماً گمراهش می‌گردانند و به عذاب آتش ( دوزخ ) سوزانش می‌کشانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُتِبَ عَلَیْهِ » : انگار بر این اهریمنان ، همچون کالای دارای اتیکت نوشته شده است . روشن و معلوم است و این نتیجه حتمی برنامه ابلیس و همه شیاطین دیگر است . « أَنَّهُ » : شأن و مقام چنین است . « فَأنَّهُ » : این اهریمن و اهریمنان . « یَهْدِیهِ » : او را رهنمود می‌کنند . هدایت در اینجا به معنی دلالت ، یعنی راهنمائی است ( نگا : صافّات‌ / 23 ) . « السَّعِیرِ » : آتش برافروخته و سوزان . « فَأَنَّهُ یُضِلُّهُ . . . » : این جمله ، خبر مبتدای محذوف است و تقدیر چنین است : فَشَأْنُهُ أَنَّهُ یُضِلُّهُ ، یا ، فَشَأْنُهُ الإِضْلالُ . یادآوری : علّت ترجمه ضمیر مفرد ( ه ) در ( عَلَیْهِ ) و غیره به جمع ، این است که پیش از اسم نکره ( شَیْطانٍ ) واژه ( کلّ ) قرار دارد که موجب تعمیم و مفید استغراق است ( نگا : انعام‌ / 164 ، إسراء / 13 ) .‏

سوره حج آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِن کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِن مُّضْغَةٍ مُّخَلَّقَةٍ وَغَیْرِ مُخَلَّقَةٍ لِّنُبَیِّنَ لَکُمْ وَنُقِرُّ فِی الْأَرْحَامِ مَا نَشَاء إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُکُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّکُمْ وَمِنکُم مَّن یُتَوَفَّى وَمِنکُم مَّن یُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِکَیْلَا یَعْلَمَ مِن بَعْدِ عِلْمٍ شَیْئاً وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَیْهَا الْمَاء اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنبَتَتْ مِن کُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مردم ! اگر درباره رستاخیز ( مردگان و زندگانی دوباره ایشان ) تردید دارید ، ( بدین نکته توجّه کنید تا به گوشه‌ای از قدرت الهی پی ببرید و به خود آئید : ) ما شما را از خاک می‌آفرینیم ، سپس ( این خاک پیش پا افتاده را ) به نطفه ، و بعد ( نطفه ، این پدیده اسرارآمیز فراهم آمده از اِسْپِرم مرد و اُووِل زن را ) به خون بسته ( زالو مانند ) ، و پس از آن ( این خون بسته را به چیزی شبیه ) به یک قطعه گوشت ( جویده شده ) در می‌آوریم که برخی ( کامل و تامّ الخلقه و ) بسامان ، و برخی ( ناتمام و ناقص‌الخلقه و ) نابسامان است . ( همه اینها ) بدین خاطر است که برای شما روشن سازیم ( که ما بر آفرینش و تغییر و تبدیل و هرگونه کاری ، از جمله زندگی دوباره بخشیدن توانائیم ) . ما جنینهائی را که بخواهیم تا زمان خود در رحمها نگاه می‌داریم و آن گاه شما را به صورت کودک ( پسر یا دختر ، از شکم مادران ) بیرون می‌آوریم ، سپس ( شما را تحت نظارت و رعایت خود می‌پائیم ) تا به رشد جسمانی و عقلانی خود می‌رسید . برخی از شما ( در این میان ) می‌میرند و بعضی از شما به نهایت عمر و غایت پیری می‌رسند . تا بدانجا که چیزی از علوم خود را به خاطر نخواهند داشت ( و دانسته‌های خویش را فراموش کرده و از یاد می‌برند ، و درست همانند یک کودک می‌شوند . دلیل دیگری بر قدرت خدا در همه‌چیز ، به ویژه درباره مسأله رستاخیز ، این است که ای انسان در فصل زمستان ) تو زمین را خشک و خاموش می‌بینی ، امّا هنگامی که ( فصل بهار در می‌رسد و ) بر آن آب می‌بارانیم ، حرکت و جنبش بدان می‌افتد و رشد و نمو می‌کند و انواع گیاهان زیبا و شادی‌بخش را می‌رویاند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْبَعْثِ » : رستاخیز . از نو زنده گرداندن . « خَلَقْنَاکُمْ » : اصل شما یا خود شما را آفریده‌ایم ( نگا : آل‌عمران‌ / 59 ، طه‌ / 55 ، بقره‌ / 28 ، مؤمنون‌ / 12 ) . « نُطْفَةٍ » : مراد موجود زنده حاصل در منی است که از آن به « آب جهنده‌ » تعبیر شده است ( نگا : قیامت‌ / 37 ، طارق / 6 ) . « عَلَقَةٍ » : خون بسته زالوگونه . « مُضْغَةٍ » : قطعه گوشتی بدان شکل و اندازه که جویده شود . « مُخَلَّقَةٍ » : تامّ الخلقه . دارای شکل و اندام . « غَیْرِ مُخَلَّقَةٍ » : ناقص‌الخلقه . ناکامل و نابسامان . « نُقِرُّ » : نگاه می‌داریم و از درون پرت نمی‌کنیم . « طِفْلاً » : کودک . حال است . ذکر آن به صورت مفرد بدان علّت است که مصدر است ، یا به اعتبار جنس و یا این که کلّ واحد افراد است . « أَرْذَلِ الْعُمُر » : پست‌ترین مرحله عمر ، و آن پیری و فرتوتی فراوانی است که بدان هنگام عقل دچار فراموشی و اندیشه دستخوش پریشانی می‌شود . « هَامِدَةً » : خشک و خاموش . مراد زمین خشکیده و مرده است . « إهْتَزَّتْ » : به حرکت و تکان می‌افتد . مراد حرکت و تکانی است که به سبب جنبش عناصر گیاهان در داخل آن پیدا و پدیدار می‌گردد . « رَبَتْ » : بالا آمد و پفیده شد . مراد رشد و نمو گیاهان است . « زَوْج‌ » : صنف . نوع . « بَهِیجٍ‌ » : زیبا و باطراوت . سُرورآفرین و شادی‌بخش . سرسبز و خرّم .‏

سوره حج آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّهُ یُحْیِی الْمَوْتَى وَأَنَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن ( چیزهائی که در آیات پیشین درباره مراحل مختلف آفرینش انسان و جهان گیاهان بازگو شد ) بدان خاطر است که ( بدانید ) خدا حق است و ( لذا نظامی را که آفریده نیز حق بوده و بیهوده و بی‌هدف نیست ، و به زبان حال به شما می‌گوید : ) او مردگان را زنده می‌گرداند ، و وی بر هر چیزی توانا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ » : آن . اشاره به آفرینش انسان و دیگر چیزهای بعد از آن دارد . مبتدا است و جار و مجرور خبر آن است .‏

سوره حج آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لَّا رَیْبَ فِیهَا وَأَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَن فِی الْقُبُورِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( این که بدانید ) بدون شکّ قیامت فرا می‌رسد و جای هیچ گونه تردیدی نیست ، و خداوند تمام کسانی را که در گورها آرمیده‌اند دوباره زنده می‌گرداند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَبْعَثُ » : دوباره حیات می‌بخشد و زنده می‌گرداند .‏

سوره حج آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنَ النَّاسِ مَن یُجَادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا کِتَابٍ مُّنِیرٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گروهی از مردم درباره ( یگانگی آفریدگار و صفات و افعال و اعمال ) خداوندگار بدون هیچ دانشی و رهنمودی و کتاب روشنگری به مجادله می‌پردازند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عِلْمٍ » : مراد علم ضروری و بدیهی است . از قبیل : اطّلاع انسان از زنده بودن خود ، و این که یک ، نصف دو است . « هُدیً » : مراد استدلال درست و حجّت صحیح است . « کِتَابٍ » : مراد کتاب آسمانی است ( نگا : أحقاف‌ / 4 ) . « مُنِیر » : روشنگر . بیانگر حق و حقیقت ( نگا : آل‌عمران‌ / 184 ) . روشن و واضح ( نگا : فرقان‌ / 61 ) .‏

سوره حج آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ ثَانِیَ عِطْفِهِ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ اللَّهِ لَهُ فِی الدُّنْیَا خِزْیٌ وَنُذِیقُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَذَابَ الْحَرِیقِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مستکبرانه دوشهایشان را بالا می‌اندازند و مغرورانه رویشان را برمی‌گردانند تا ( بدین وسیله مردمان را از راه خدا ) گمراه سازند . بهره آنان در این جهان خواری و رسوائی است ، و در روز قیامت عذاب آتش سوزان ( دوزخ ) را بدیشان می‌چشانیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ثَانِیَ » : پیچاننده . برگرداننده . حال ضمیر مستتر در ( یُجَادِلُ ) است . « عِطْف‌ » : از سر تا سرینها را می‌گویند . پهلو . جانب . « ثَانِیَ عِطْفِهِ » : پهلوی خود را پیچ می‌دهد . پهلو پیچ‌دادن مترادف است با روگردانی ( منافقون‌ / 5 ) و پشت کردن ( اسراء / 83 ) که کنایه از تکبّر و بی‌اعتنائی‌است . « خِزْیٌ » : خواری و رسوائی ( نگا : بقره / 85 ) . « الْحَرِیق‌ » : سوزان ( نگا : آل‌عمران‌ / 181 ) .‏

سوره حج آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ بِمَا قَدَّمَتْ یَدَاکَ وَأَنَّ اللَّهَ لَیْسَ بِظَلَّامٍ لِّلْعَبِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بدو گفته می‌شود : خواری و عذابی را که می‌بینی ) این نتیجه همان کارهائی است که خودت قبلاً انجام داده‌ای و پیشاپیش فرستاده‌ای ، و اصلاً خداوند کمترین ستمی نسبت به بندگان روا نمی‌دارد . ( نه کسی را بی‌جهت کیفر می‌دهد ، و نه بر میزان مجازات کسی بدون دلیل می‌افزاید ، و بلکه برنامه او سراسر عدالت و دادگری است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَدَّمَتْ یَدَاکَ » : دستهایت آن را پیشاپیش فرستاده است . از آنجا که اغلب کارها توسّط دست انجام می‌پذیرد ، اعمال سائر اعضاء بدان نسبت داده شده است . « لَیْسَ بِظَلاّمٍ » : کمترین ستمی روا نمی‌دارد ( نگا : آل‌عمران‌ / 182 ، نساء / 40 ) .‏

سوره حج آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنَ النَّاسِ مَن یَعْبُدُ اللَّهَ عَلَى حَرْفٍ فَإِنْ أَصَابَهُ خَیْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَإِنْ أَصَابَتْهُ فِتْنَةٌ انقَلَبَ عَلَى وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنْیَا وَالْآخِرَةَ ذَلِکَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِینُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بعضی از مردم هم ، خدا را در حاشیه و کناره می‌پرستند ( و دارای عقیده سستی هستند . ایمانشان بر پایه مصالحشان استوار است ، و لذا ) اگر خیر و خوبی بدیشان برسد ، به سبب آن شاد و آسوده خاطر و ( بر دین ) استوار و ماندگار می‌شوند ، و اگر بلا و مصیبتی بدیشان برسد ، ( به سوی کفر برمی‌گردند و ) عقب‌گرد می‌کنند . بدین ترتیب هم ( آرامش ایمان به قضا و قدر و مدد و یاری خداوند را در ) دنیا و هم ( نعمت و سعادت ) آخرت را از دست می‌دهند ، و مسلّماً این زیان روشن و آشکاری است ( که انسان هم دنیا و هم آخرتش بر باد فنا رود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَرْفٍ » : لبه . کناره . « یَعْبُدُ اللهَ عَلی حَرْفٍ » : مراد متزلزل و مذبذب بودن در پذیرش فرمان یزدان و ایمان به اسلام است . انگار چنین فردی بر لبه چیزی قرار گرفته است و با تکان مختصری از مسیر خارج می‌شود ، و یا این که در جنگی که درگرفته است خویشتن را به کناری می‌کشد و در اطراف و جوانب میدان می‌جنگد ، تا اگر پیروزی نصیب لشکریان شد ، با ایشان بماند ، و اگر ترس شکست و احتمال بلائی در میان بود ، فرار بکند . « إِطْمأَنَّ بِهِ » : ثابت و استوار می‌ماند بر باور و عقیده‌ای که ظاهراً پذیرفته است . ماندگار می‌ماند به سبب آن . « فِتْنَةٌ‌ » : بلا و مصیبت . امتحان و آزمایش . « إِنقَلَبَ عَلی وَجْهِهِ » : بازگشت می‌کند . از ایمان برمی‌گردد و به کفر می‌گراید ( نگا : بقره‌ / 143 ، آل‌عمران‌ / 144 ) .‏

سوره حج آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ یَدْعُو مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَضُرُّهُ وَمَا لَا یَنفَعُهُ ذَلِکَ هُوَ الضَّلَالُ الْبَعِیدُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان جز خدا چیزهائی را به فریاد می‌خوانند و می‌پرستند که نه زیانی می‌توانند بدیشان برسانند و نه سودی را . این ، سرگشتگی فراوان ، و گمراهی بسیار دور ( از حق و حقیقت ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَدْعُو » : به فریاد می‌خواند ( نگا : شعراء / 72 ) . عبادت می‌کند ( نگا : انعام‌ / 56 ) . در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی به دنبال دارد . « الْبَعِید » : ( نگا : بقره‌ / 176 ) .‏

سوره حج آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ یَدْعُو لَمَن ضَرُّهُ أَقْرَبُ مِن نَّفْعِهِ لَبِئْسَ الْمَوْلَى وَلَبِئْسَ الْعَشِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی را به فریاد می‌خوانند و می‌پرستند که زیانشان بیش از سودشان می‌باشد . چه یاوران و سروران بدی ، و چه همدمان و دوستان بدی هستند !‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَمَنْ » : لام زائد است و برای تأکید به اوّل مفعول افزوده شده است . مراد از ( ما ) در آیه قبلی بتها ، و مراد از ( مَنْ ) در این آیه ، می‌تواند طاغوتهائی چون فرعون باشد . « یَدْعُو » : ( نگا : حجّ‌ / 12 ) . « ضَرُّهُ أَقْرَبُ مِن نَّفْعِهِ » : استعمال اسم تفضیل ( أَقْرَب ) بدان خاطر است که طاغوتها ممکن است به پیروان خود حقوق و جوائزی در دنیا بدهند ، لیکن در برابر عذاب و عقاب آخرت بسی ناچیز است ( نگا : اعراف‌ / 113 ) . یا این که استعمال اسم تفضیل به معنی وجود صفتی در طرفین مورد مقایسه نیست ، و چه بسا طرف ضعیف‌تر ، اصلاً فاقد آن چنان صفتی باشد . وقتی که می‌گوئیم : « عذاب آتش جهان ، بهتر از عذاب دوزخ است‌ » . مفهوم سخن ، آن نیست که عذاب جهان خوب است .‏

سوره حج آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ إِنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ مَا یُرِیدُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند کسانی را که ایمان بیاورند و کارهای پسندیده بکنند ، داخل باغهای بهشت می‌کند که رودبارها در زیر ( درختان و کاخهای ) آنها روان است . بی‌گمان خداوند هر چه را اراده کرده و بخواهد به انجام می‌رساند ( چه عذاب و عقاب مفسدان ، و چه جزا و سزای مؤمنان باشد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُدْخِلُ » : وارد می‌سازد . داخل می‌نماید .‏

سوره حج آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ مَن کَانَ یَظُنُّ أَن لَّن یَنصُرَهُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ فَلْیَمْدُدْ بِسَبَبٍ إِلَى السَّمَاء ثُمَّ لِیَقْطَعْ فَلْیَنظُرْ هَلْ یُذْهِبَنَّ کَیْدُهُ مَا یَغِیظُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسی که ( از میان کفّار ) گمان می‌برد خدا پیغمبرش را در دنیا و آخرت یاری نمی‌دهد و پیروز نمی‌گرداند ، ( بداند که خداوند به کوری چشم او وی را در هر دو سرا پیروز می‌گرداند . لذا از خشم بترکد و بمیرد و هر کاری که از دستش ساخته است انجام دهد ، مثلاً ) او ریسمانی به سقف‌خانه بیاویزد و سپس ( خویشتن را حلق‌آویز و راه نفس را ) قطع نماید و ( تا سر حدّ مرگ پیش رود و بدین هنگام بنگرد و ) ببیند آیا این کار خشم او را فرو می‌نشاند ( و خودکشی پیروزی را از محمّد باز می‌گرداند ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَن یَنصُرَهُ اللهُ » : خداوند پیغمبرش را هرگز پیروز نخواهد کرد . ضمیر ( ه ) به پیغمبر برمی‌گردد که از سیاق کلام مفهوم می‌شود . نظیر آن ( نگا : نحل‌ / 61 ، قدر / 1 ) . « مَن کَانَ یَظُنُّ » : مراد ترکیدن از خشم و خودکشی برای رهائی از آتش حسادت درون است ( نگا : آل‌عمران‌ / 119 ) . « سَبَب‌ » : ریسمان . وسیله ( نگاه : کهف‌ / 84 ) . « السَّمَآءِ » : سقف و آسمانه خانه . آسمان . « لِیَقْطَعْ » : پاره کند . بربندد . مراد قطع گردن یا جلو راه نفس کشیدن است . یادآوری : معنی آیه را به گونه دیگری نیز بیان داشته‌اند : کسی که گمان می‌برد خداوند هرگز پیغمبرش را - نه در دنیا و نه در آخرت‌ - پیروز نمی‌گرداند ، ( بداند به کوری چشم او خداوند وی را در هر دو جهان پیروز و رستگار می‌گرداند ، و پیروزی را بدو می‌رساند . برای این که از این پیروزی جلوگیری شود ) او با هر وسیله‌ای که می‌تواند خویشتن را به آسمان برساند و ( از پیروزی ) جلوگیری کند و ببیند نیرنگ و چاره‌سازی وی چیزی را برطرف می‌نماید که او را بر سر خشم آورده است ( نگا : ص‌ / 10 ) .‏

سوره حج آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَلِکَ أَنزَلْنَاهُ آیَاتٍ بَیِّنَاتٍ وَأَنَّ اللَّهَ یَهْدِی مَن یُرِیدُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این گونه روشن ، ما قرآن را به صورت آیه‌های کاملاً واضح و آشکار فرو فرستاده‌ایم ( تا وضوح و سادگی قرآن ، حجّتی بر مردم شود ) و بی‌گمان خداوند ( با این قرآن ) هرکه را بخواهد هدایت و راهنمائی می‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ » : این گونه . مشارالیه می‌تواند انزال مذکور بعد از اسم اشاره بوده و یا انزال آیات بر پیغمبران پیشین مراد باشد . « آیاتٍ » : حال ضمیر ( ه ) است . « وَ أَنَّ اللهَ یَهْدِی مَن یُرِیدُ » : این جمله خبر مبتدای محذوفی مثل ( أَلأمْر ) بوده و تقدیر چنین است : أَلأمْرُ أَنَّ اللهَ یَهْدِی مَن یُرِیدُ . یا این که لامی مقدّر شود و چنین باشد : لاِنَّ اللهَ . . .‏

سوره حج آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَادُوا وَالصَّابِئِینَ وَالنَّصَارَى وَالْمَجُوسَ وَالَّذِینَ أَشْرَکُوا إِنَّ اللَّهَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قطعاً خداوند روز قیامت داوری خواهد کرد در میان مؤمنان و یهودیان و ستاره‌پرستان و مسیحیان و زردشتیان و مشرکان ، ( و برحقّ و ناحق را بدانان می‌شناساند ) . مسلّماً خداوند حاضر و ناظر بر هر چیزی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الصَّابِئِینَ » : ستاره‌پرستان ( نگا : بقره‌ / 62 ) . « الْمَجُوسَ » : زردشتیان . آتش‌پرستان . آنان کسانی هستند که به دو مبدأ خیر و شر یا نور و ظلمت معتقدند و خدای نیکیها را اهورامزدا ، و خدای شر و ظلمت را اهریمن می‌دانند و آتش را احترام بسیار می‌گذارند . « شهید » : حاضر و ناظر .‏

سوره حج آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَمَن فِی الْأَرْضِ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ وَالنُّجُومُ وَالْجِبَالُ وَالشَّجَرُ وَالدَّوَابُّ وَکَثِیرٌ مِّنَ النَّاسِ وَکَثِیرٌ حَقَّ عَلَیْهِ الْعَذَابُ وَمَن یُهِنِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِن مُّکْرِمٍ إِنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ مَا یَشَاءُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ندیده‌ای و ندانسته‌ای که تمام کسانی که در آسمانها بوده و همه کسانی که در زمین هستند ، و خورشید و ماه و ستاره‌ها و کوهها و درختان و جانوران و بسیاری از مردمان ، برای خدا سجده می‌برند ( و به تسبیح و تقدیس او مشغول و سرگرمند ؟ ) و بسیاری از مردمان هم ( غافل بوده و برای خدا سجده نمی‌برند و ) عذاب ایشان حتمی است ( و مستحقّ عقابند ، و اینها در نزد پروردگارشان بی‌ارزش می‌باشند ) و خدا هرکه را بی‌ارزش کند ، هیچ کسی نمی‌تواند او را گرامی دارد ( و مشمول عنایت و سعادت آسمانی کند . چرا که تنها این ) خدا است که هر چیزی را که بخواهد انجام می‌دهد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَسْجُدُ لَهُ . . . » : ( نگا : رعد / 13 و 15 ، اسراء / 44 ) . « الدَّوَآبُّ » : جمع دابّه ، هر نوع حیوان و جانداری ( نگا : بقره‌ / 164 ) .‏

سوره حج آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ هَذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُوا فِی رَبِّهِمْ فَالَّذِینَ کَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِیَابٌ مِّن نَّارٍ یُصَبُّ مِن فَوْقِ رُؤُوسِهِمُ الْحَمِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اینان که دو دسته مقابل هم ( مردمان ، به نام مؤمنان و کافران ) می‌باشند ( و در آیه‌های متعدّد ذکری از ایشان رفته است ) درباره ( ذات و صفات ) خدا به جدال پرداخته‌اند و به کشمکش نشسته‌اند . کسانی که کافرند ، ( خداوند برایشان آتش دوزخ را تهیّه دیده ، و انگار آتش آن ) جامه‌هائی ( است که به تن آنان چست بوده و ) برای آنان از آتش بریده ( و دوخته ) شده است . ( علاوه بر آن ) از بالای سرهایشان ( بر آنان ) آب بسیار گرم و سوزان ریخته می‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذَانِ » : این دو گروه . مراد مؤمنان و کافران بوده که پیوسته در صفوف مختلف مبارزه با یکدیگرند . « خَصْمَانِ » : طرفین دعاوی . دو دسته مقابل هم . خصم برای یک نفر و بیشتر استعمال می‌گردد ، و در اینجا مراد دسته و گروه است ( نگا : ص‌ / 21 ) . « یُصَبُّ » : ریخته می‌شود . « الْحَمِیمُ » : آب بسیار گرم و سوزان و جوشان .‏

سوره حج آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ یُصْهَرُ بِهِ مَا فِی بُطُونِهِمْ وَالْجُلُودُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این آب جوشان آن‌چنان در بدنشان نفوذ می‌کند که ) آنچه در درونشان است بدان گداخته و ذوب می‌گردد ، و هم پوستهایشان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُصْهَرُ » : ذوب و گداخته می‌گردد . پخته می‌شود . « الْجُلُود » : جمع جِلد ، پوستها .‏

سوره حج آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَهُم مَّقَامِعُ مِنْ حَدِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و تازیانه‌هائی از آهن برای ( زدن و سرکوبی ) ایشان ( آماده شده ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَقَامِع‌ » : جمع مِقْمَعَة ، تازیانه . گرز . چکش چوگان مانندی که با آن بر سر فیل می‌زنند .‏

سوره حج آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ کُلَّمَا أَرَادُوا أَن یَخْرُجُوا مِنْهَا مِنْ غَمٍّ أُعِیدُوا فِیهَا وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِیقِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر زمان که دوزخیان بخواهند خویشتن را از غم و اندوه عظیم آتش برهانند ، بدان برگردانده شوند ( و آمرانه بدیشان گفته‌شود : ) بچشید عذاب سوزان را .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنْ غَمٍّ » : از غم عظیمی از غمهای آتش . در این صورت ( مِنْ غَمٍّ ) بدل از ضمیر ( ها ) می‌باشد . به سبب غم بزرگ حاصل از آن . « وَ ذُوقُوا » : در آن ( بدیشان گفته شود ) حذف است و عطف بر ( أُعِیدُوا ) است و تقدیر چنین است : أُعِیدُوا فِیهَا ، وَ قِیلَ لَهُمْ : ذُوقُوا ( نگا : سجده‌ / 20 ) .‏

سوره حج آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ یُحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤاً وَلِبَاسُهُمْ فِیهَا حَرِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این حال گروه اوّل ، یعنی کافران در قیامت است . امّا گروه دوم که مؤمنانند ) خداوند کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته انجام داده‌اند ، به باغهائی ( از بهشت ) داخل می‌گرداند که در زیر ( درختان و کاخهای ) آن رودبارها جاری است . آنان با دستبندهائی از طلا و مروارید زینت می‌یابند ، و جامه‌هایشان در آنجا از حریر است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُحَلَّوْنَ » : زینت داده می‌شوند . از مصدر ( تَحْلِیَة ) به معنی آراستن ، و از ماده ( حلی ) . « أَسَاوِرَ » : ( نگا : کهف‌ / 31 ) . « مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ » : حرف ( مِنْ ) نخست برای بیان جنس ، و دومی برای تبعیض است . « لُؤْلُؤاً » : درّ . مروارید . عطف بر محلّ ( مِنْ أَسَاوِرَ ) است .‏

سوره حج آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُدُوا إِلَى الطَّیِّبِ مِنَ الْقَوْلِ وَهُدُوا إِلَى صِرَاطِ الْحَمِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان به سوی ( گفتن ) سخنان زیبا ، و راه ( انجام کارهای ) پسندیده رهنمود می‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هُدُوا » : راهیاب و رهنمود می‌گردند . « الطَّیِّبِ مِنَ الْقَوْلِ » : سخنان زیبا و پسندیده . مراد سخنان روح‌پرور و نشاط‌آور و لبریز از صفا و صمیمیّت و معنویّت است . یا سخنانی که دالّ بر تقدیس خدا و بیانگر اعتراف به فضل او است ( نگا : یونس‌ / 10 ، فاطر / 34 و 35 ) . « الْحَمِیدِ » : پسندیده . بایسته . « صِرَاطِ الْحَمِیدِ » : راه بایسته . مراد انجام افعال نیکو است . برخی ( الْحَمید ) را به معنی خدای ستوده دانسته‌اند . در این صورت معنی چنین می‌شود : آنان به سوی سخنان زیبائی ( که روح را در مدارج کمال سیر می‌دهد ) رهنمود می‌شوند ، و به راه خدای شایسته ستایش هدایت می‌گردند ( تا بدانجا که به آخرین درجه قرب یزدانی و لذّات روحانی می‌رسند ) . برخی معنی آیه را مربوط بدین جهان دانسته و گفته‌اند : مؤمنان در این جهان به سوی سخنان زیبا ( که توحید است ) رهنمود می‌گردند ، و به سوی راه خدا ( که اسلام است ) سوق داده می‌شوند .‏

سوره حج آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَیَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ الَّذِی جَعَلْنَاهُ لِلنَّاسِ سَوَاء الْعَاکِفُ فِیهِ وَالْبَادِ وَمَن یُرِدْ فِیهِ بِإِلْحَادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بی‌گمان کسانی که کفر می‌ورزند و ( مردمان را ) از راه خدا ( که دین اسلام است ) و ( مؤمنان را ) از ( ورود به ) مسجدالحرام باز می‌دارند که ( مکّه است و ما ) آن را برای همه مردمان ، اعم از کسانی که در آنجا زندگی می‌کنند و یا از نقاط دیگر بدان وارد می‌شوند ، یکسان ( حرم امن و امان و محلّ مراسم حجّ و عمره ) نموده‌ایم ، همچنین کسانی که با توسّل به ظلم ( از حدّ اعتدال خارج می‌شوند و ) در آن سرزمین مرتکب خلاف می‌گردند ، عذاب دردناکی بدیشان می‌چشانیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَسْجِدِ الْحَرَام‌ » : مراد مکّه است که به سبب اهمّیّت فراوان مسجدالحرام ، از مکّه بدان تعبیر شده است . « سَوَآءً » : برابر و یکسان . مفعول دوم است . « الْعَاکِفُ » : ساکن . مقیم . فاعل ( سَوَآءً ) می‌باشد . « الْبَادِ » : از بادیه آینده . مراد زُوّار و حجّاجی است که از اطراف و اکناف به مکّه می‌آیند . اصل آن ( الْبادی ) است . « بِإلْحَادٍ » : إلحاد به معنی انحراف از حد اعتدال است . مفعول‌به است و حرف ( ب ) در اوّل آن زائد است ( نگا : مریم‌ / 25 ) . « بِظُلْمٍ » : ستمگرانه . به سبب ظلم . « مَن یُرِدْ فِیهِ بِإلْحَادٍ بِظُلْمٍ » : هرکس در آنجا از روی ستم مرتکب کج‌روی و انحراف شود . هرکس در آنجا منحرفانه و ستمگرانه مرتکب هرگونه گناهی شود . مفعول فعل ( یُرِدْ ) یا محذوف است که ( شَیْئاً ) است ، و حرف ( ب ) برای ملابسه می‌باشد ، یا این که این حرف زائد است و إلحاد مفعول است . ( بِظُلْمٍ ) حال یا بدل ( بِإلْحادٍ ) بوده و جنبه تأکید را دارد .‏

سوره حج آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِیمَ مَکَانَ الْبَیْتِ أَن لَّا تُشْرِکْ بِی شَیْئاً وَطَهِّرْ بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْقَائِمِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! به خاطر بیاور ) زمانی را که محلّ خانه کعبه را برای ابراهیم آماده ساختیم و ( پایه‌های قدیمی ) آن را بدو نمودیم ( و دستور دادیم به بازسازی آن بپردازد . هنگامی که خانه کعبه آماده شد ، به ابراهیم خطاب کردیم که این خانه را کانون توحید کن و ) چیزی را انباز من منمای و خانه‌ام را برای طواف‌کنندگان و قیام‌کنندگان و رکوع برندگان و سجده برندگان ( از وجود بتان و مظاهر شرک و از هرگونه آلودگی ظاهری و معنوی دیگر ) تمییز و پاکیزه گردان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَوَّأْنَا » : آماده‌ساختیم . وارد کردیم . شناساندیم . « بَوَّأْنا لإِبْرَاهِیمَ مَکانَ الْبَیْتِ » : جای کعبه را برای ابراهیم آماده ساختیم . مکان قدیمی کعبه را به ابراهیم نشان دادیم . ابراهیم را به محلّ کعبه رساندیم . « شَیْئاً » : مفعول‌به یا مفعول مطلق است . « الطَّآئِفِینَ » : طواف کنندگان دور کعبه . « الْقَآئِمِینَ » : ایستادگان در نماز . « الرُّکَّعِ » : رکوع برندگان در نماز . « السُّجُودِ » : سجده‌برندگان در نماز . این سه واژه اشاره دارند به سه رکن از ارکان مهمّ نماز که قیام و رکوع و سجود است ، و لذا ذکر آنها کنایه از خود نماز است . یادآوری : از آنجا که مکتب ابراهیم خلیل و محمّد مصطفی و همه انبیاء یکی است ( نگا : آل‌عمران‌ / 95 ، یوسف‌ / 38 ، نحل‌ / 123 ) فرمان ( لا تُشْرِکْ بِی شَیْئاً وَ طَهِّرْ بَیْتِیَ . . . ) در این آیه ، و ( أَذِّن فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ . . . وَ . . . ) و احکام مترتّب بر آن ، متوجّه خاتم‌الانبیاء بوده است ( تفسیر المنتخب ، حجّ‌ / 27 ) و این است که در سال فتح مکّه بتها سرنگون و کعبه از لوث اصنام زدوده می‌گردد ( نگا : تفسیر أضواء البیان ، حجّ‌ / 26 ) . لذا آیات بعدی خطاب به پیغمبر اسلام است ( نگا : تفسیر ابن کثیر ، حاشیه کازرونی بر تفسیر بیضاوی ) . در این صورت عطف بر جمله مقدّری مثل : اِقْتِدَآءً بِإِبْرَاهِیمَ است .‏

سوره حج آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَذِّن فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالاً وَعَلَى کُلِّ ضَامِرٍ یَأْتِینَ مِن کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) به مردم اعلام کن که ( افراد مسلمان و مستطیع ) ، پیاده ، یا سواره بر شتران باریک اندام ( ورزیده و چابک و پرتحمّل ، و مرکبها و وسائل خوب دیگری ) که راههای فراخ و دور را طی کنند ، به حجّ کعبه بیایند ( و ندای تو را پاسخ گویند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَذِّنْ » : اعلام کن . آگهی کن . « رِجَالاً » : جمع راجِل ، پیادگان . حال است . « ضَامِر » : شتر لاغر و باریک اندام . مراد استفاده از مرکبهای قوی و دارای عضلات سفت و محکمی است که تاب تحمّل بیابانهای خشک و سوزان و بی‌آب و علف را داشته باشند . « رِجَالاً وَ عَلَیا کُلِّ ضَامِرٍ » : مراد استفاده از هرگونه امکانات ، برای شرکت در این فریضه مهمّ است . « فَجٍّ عَمِیقٍ » : راه فراخ . راه دور ( نگا : أنبیاء / 31 ، نوح‌ / 20 ) .‏

سوره حج آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ لِیَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَیَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِی أَیَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِیمَةِ الْأَنْعَامِ فَکُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِیرَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آنان به این سرزمین مقدّس بیایند ) تا منافع خویش را با چشم خود ببینند ( و به سود مادی و معنویشان برسند و ناظر فوائد فردی و اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و اخلاقی حجّ باشند ) ، و در ایّام معیّنی که ( روز عید قربان و دو و یا سه روز بعد از آن است ، به هنگام ذبح قربانی ) نام خدا را بر چهارپایانی ( همچون بز و گوسفند و شتر و گاو ) ببرند که خدا نصیب ایشان کرده است . پس ( از ذبح حیوانات ، ای حجّاج ) خودتان از ( گوشت ) آنها بخورید و بینوایان مستمند را نیز بخورانید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنَافِعَ » : مراد سود مادی همچون تجارت و بازرگانی ، و سود معنوی همچون عبادت و عفو و مغفرت است . « أَیَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ » : چند روز معیّن و مشخّص . مراد روز عید و دو روز یا سه روز بعد از آن است . برخی هم روز عرفه و روز عید و یک روز بعد از آن و بعضی هم ده روز ذی‌الحجّه دانسته‌اند . « بَهِیمَةِ الأَنْعَامِ » : چهارپایان اهلی ( نگا : مائده‌ / 1 ) . « فَکُلُوا مِنْهَا وَ . . . » : معنی مستفاد از این بخش آیه ، این است که گوشت قربانی باید به مصرفهای لازم برسد . دیگر گوشتهای قربانی در سرزمین مِنی بر روی زمین انداخته نشود تا گندیده و یا در زیر خاکها مدفون گردد . بلکه اگر نیازمندانی در آنجا و در آن زمان پیدا نشوند ، باید گوشتها - در صورت امکان‌ - هرگونه که شده است به مناطق دیگری حمل و به مصرف برسد . « الْبَآئِسَ » : سخت نیازمند . مستمند .‏

سوره حج آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْیُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بعد از آن باید آلودگیها ( و چرک و کثافت ، و زوائد بدن همچون مو و ناخن ) را از خود برطرف سازند ، و به نذرهای خویش ( اگر نذر کرده‌اند ) وفا کنند ، و خانه قدیمی و گرامی ( خدا ، کعبه ) را طواف نمایند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیَقْضُوا » : قطع کنند . به پایان برسانند . برطرف سازند . « تَفَثَ » : چرک و کثافت و آلودگی . از قبیل : موهای زائد و ناخن و عرق بدن . « لِیَقْضُوا تَفَثَهُمْ » : مراد تَقْصیر است که از مناسک حجّ بشمار است و به دنبال از احرام به در آمدن انجام می‌پذیرد . « نُذُورَهُمْ » : مراد نذرهای حلال است . از قبیل : قربانیهای اضافی و صدقات و خیرات . « لِیَطَّوَّفُوا » : مراد طواف اضافه است که بعد از عرفه و از احرام به در آمدن انجام می‌پذیرد . « الْعَتِیقِ » : عتیق چیزی است که از نظر زمان یا مکان و یا مرتبه متقدّم باشد . آزاد ( از تسلّط جبّاران و قلدران ) .‏

سوره حج آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ وَمَن یُعَظِّمْ حُرُمَاتِ اللَّهِ فَهُوَ خَیْرٌ لَّهُ عِندَ رَبِّهِ وَأُحِلَّتْ لَکُمُ الْأَنْعَامُ إِلَّا مَا یُتْلَى عَلَیْکُمْ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن ( چیزی که گذشت ، برنامه و مناسک حجّ بود ) و هر کس اوامر و نواهی خدا را ( به ویژه در مراسم و امور مربوط به حجّ ) بزرگ و محترم دارد ، از نظر خدا چنین کاری ( در دنیا و آخرت ) برای او بهتر است . ( خوردن گوشت ) چهارپایان ( همچون شتر و گاو و بز و گوسفند ) برای شما حلال گشته است ، مگر ( گوشت ) آن چهارپایانی که ( در قرآن ) برایتان بیان می‌شود ( همچون مردار و غیره ) . و از ( پرستش ) پلیدها ، یعنی بتها دوری کنید ، و از گفتن افتراء ( بر مردم و بر خدا ) بپرهیزید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ » : این گونه اسماء اشاره ، برای جداسازی دو نوع سخن از هم ، و یا فاصله انداختن بخش پیشین سخنی از قسمت پسین آن به کار می‌رود ( نگا : ص‌ / 55 ) . خبر مبتدای محذوف است و تقدیر چنین است : أَلأمْرُ هُوَ ذلِکَ . « حُرُمات‌ » : مقدّسات . چیزهائی که نباید حرمت آنها پایمال شود . مراد مراسم و مناسک حجّ و به طور کلّی احکام اوامر و نواهی خدا است ( نگا : بقره‌ / 194 ) . « عِندَ رَبِّهِ » : از نظر پروردگارش . در پیشگاه خداوندگارش . « إِلاّ مَا یُتْلَیا . . . » : ( نگا : مائده‌ / 3 ) . « الرِّجْسَ » : ناپاک . پلید . در اینجا ناپاک و پلید معنوی مراد است و لذا با ( الأوْثان ) یعنی بتان بیان و توضیح داده شده است . « مِنْ » : مِن بیانیّه است . « قَوْلَ الزُّورِ » : افتراء . سخن باطل و بی‌اساس .‏

سوره حج آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ حُنَفَاء لِلَّهِ غَیْرَ مُشْرِکِینَ بِهِ وَمَن یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَکَأَنَّمَا خَرَّ مِنَ السَّمَاء فَتَخْطَفُهُ الطَّیْرُ أَوْ تَهْوِی بِهِ الرِّیحُ فِی مَکَانٍ سَحِیقٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏حقّگرا و مخلص خدا باشید ، و هیچ گونه شرکی برای خدا قرار ندهید . زیرا کسی که برای خدا انبازی قرار دهد ، انگار ( به خاطر سقوط از اوج ایمان به حضیض کفر ) از آسمان فرو افتاده است ( و به بدترین شکل جان داده است ) و پرندگان ( تکّه‌های بدن ) او را می‌ربایند ، یا این که تندباد او را به مکان بسیار دوری ( و دره ژرفی ) پرتاب می‌کند ( و وی را آن چنان بر زمین می‌کوبد که بدنش متلاشی و هر قطعه‌ای از آن به نقطه‌ای پرت می‌شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حُنَفَآءَ » : جمع حَنیف ، حقّگرایان و دوری گزیدگان از باطل . مخلصین ( نگا : بقره‌ / 135 ، آل‌عمران‌ / 67 و 95 ) . حال ضمیر ( و ) در فعل ( إِجْتَنِبُوا ) است . « غَیْرَ » : عطف بر ( حُنَفآءَ ) و حال است . « خَرَّ » : سقوط کرد . فرو افتاد . « السَّمَآءِ » : مراد آسمان ایمان است . شخص به هنگام سقوط از آن بر اثر اضطراب فراوان ، احساس بی‌وزنی و بی‌ارجی در درون روح و جان خود می‌کند و خویشتن را بی‌پایگاه می‌بیند . « الطَّیْرُ » : مراد پرندگان هواها و هوسها است که افکار شخص را پریشان می‌سازند . « تَهْوِی بِهِ » : او را پرت می‌کند . وی را به پائین می‌اندازد . « الرِّیحُ » : مراد ابلیس ملعون است که کافر را در وادی ضلالت سرگردان و ویلان می‌سازد و هلاک و تباهش می‌نماید . « سَحِیقٍ » : بسیار ژرف . دور افتاده و پرت .‏

سوره حج آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ وَمَن یُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مطلب ) چنین است ( که گفته شد ) ، و هر کس مراسم و برنامه‌های الهی را بزرگ دارد ( و از جمله مناسک حجّ را گرامی‌شمارد ) ، بی‌گمان بزرگداشت آنها نشانه پرهیزگاری دلها ( و خوف و هراس از خدا ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ » : ( نگا : حجّ‌ / 30 ) . « شَعَآئِرَ » : ( نگا : بقره‌ / 158 ، مائده‌ / 2 ) . « فَإِنَّهَا » : شعائر و مناسک . حیوانات قربانی .‏

سوره حج آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ لَکُمْ فِیهَا مَنَافِعُ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى ثُمَّ مَحِلُّهَا إِلَى الْبَیْتِ الْعَتِیقِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در این حیوانات قربانی ، منافع ( دنیوی از قبیل سوار شدن و بار کردن و استفاده از شیر و پشم و تولید مثل آنها برایتان آزاد ) است تا زمان معیّن ( که روز ذبح آنها است ) و بعد هم که در کنار خانه قدیمی و گرامی ( کعبه ، یعنی در قربانگاه منی و دیگر جاهای حرم ) آماده گردیدند ( و ذبح شدند ، شما می‌توانید از منافع مادی و معنوی آنها برخوردار شوید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَکُمْ فِیهَا مَنَافِعُ . . . » : مراد این است که استفاده از فرآورده‌های حیوانات قربانی آزاد است . یا این که : در مراسم و مناسک ، سود شما است . « اَجَلٍ مُّسَمّیً » : وقت مشخّص . مراد روز ذبح است . « مَحِلُّهَا » : حلال بودن ذبح ، یا محلّ و یا زمان حلال بودن ذبح حیوان قربانی . یا این که : محلّ مردم از احرامشان تا کعبه است . یعنی پس از مناسک ، کعبه را طواف می‌کنند . « إِلَی الْبَیْتِ » : حرف ( إِلی ) به معنی ( عِندَ ) یعنی نزد ، و مراد از بیت ، کلّ حرم است .‏

سوره حج آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَلِکُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنسَکاً لِیَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِیمَةِ الْأَنْعَامِ فَإِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَلَهُ أَسْلِمُوا وَبَشِّرِ الْمُخْبِتِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( قربانی تنها منحصر به شما مسلمانان نبوده ، و بلکه ) ما برای هر ملّتی ( که پیش از شما به خدا ایمان داشته‌اند ) قربانی را ( که سمبل آمادگی انسان برای فدا شدن در راه خدا است ) مقرّر کرده‌ایم ، تا به نام خدا چهارپایانی را ذبح کنند که خدا بدیشان عطاء نموده است . خدای شما و ایشان خدای واحدی است ( و برنامه او هم برنامه واحدی است . حال که چنین است ) پس‌تسلیم ( فرمان ) او بوده ، و ( اعمالتان خالصانه برای او باشد . ای پیغمبر ) مژده بده مخلصان متواضع ( در برابر فرمان خدا ) را ( به بهشت و پاداش فراوان آفریدگارشان ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنسَکاً » : عبادت . در اینجا به قرینه ( لِیَذْکُرُوا اسْمَ اللهِ . . . ) مراد قربانی ، یعنی ذبح حیوان برای فقراء است . « أَسْلِمُوا » : مخلص شوید . منقاد و مطیع شوید . « الْمُخْبِتِینَ » : افراد متواضع و مُقِرّ به بندگی و مطمئنّ از ایمان خود ( نگا : هود / 23 ، حجّ‌ / 54 ) . ایمانداران خاضع و خاکی .‏

سوره حج آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَالصَّابِرِینَ عَلَى مَا أَصَابَهُمْ وَالْمُقِیمِی الصَّلَاةِ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان کسانی هستند که چون نام خدا برده شود ( به خاطر درک مقام باعظمت یزدان ) دلهایشان به هراس می‌افتد ، و در برابر مصائبی که گریبانگیرشان می‌گردد ، شکیبائی پیش می‌گیرند ( و ایستادگی می‌کنند ، چرا که تسلیم فرمان قضا و قدرند ) ، و نماز را چنان که باید می‌خوانند ، و از اموالی که بدیشان عطاء کرده‌ایم ( در کارها و راههای خیر ) صرف می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَجِلَتْ » : به خوف و هراس افتاد ( نگا : اَنفال‌ / 2 ، حجر / 52 و53 ) .‏

سوره حج آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَکُم مِّن شَعَائِرِ اللَّهِ لَکُمْ فِیهَا خَیْرٌ فَاذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَیْهَا صَوَافَّ فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَکُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ کَذَلِکَ سَخَّرْنَاهَا لَکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما ( ذبح ) شتران ( چاق و فربه ، و دیگر چهارپایان ) را ( در حجّ ) برای شما از جمله مراسم و مناسک ( دین و نشانه‌های آئین ) الهی قرار داده‌ایم ، و در چنین حیواناتی خیر ( دنیا و اجر آخرت ) شما است . پس در حالی که به صف ایستاده‌اند ( و دستها و پاها را جفت هم کرده‌اند و آماده ذبح می‌باشند ) نام خدا را بر آنها ببرید ( و به نام خدا ذبحشان کنید ) ، و هنگامی که ( نقش زمین شدند و ) بر پهلوهایشان افتادند ، خودتان ( اگر خواستید ) از گوشت آنها بخورید و به مستمند ( غیر گدا ) و به فقیر ( گدا پیشه ) بخورانید . این گونه ( که می‌بینید ) شتران را رام و مطیع شما کرده‌ایم تا این که ( از الطاف کریمانه و انعام بزرگوارانه آفریدگار خود ) سپاسگزاری کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْبُدْنَ » : جمع بَدَنَة ، شتران چاق و فربه و تنومند . مفعول فعل مقدّری است که فعل مذکور بعد از آن ، یعنی ( جَعَلْناها ) بیانگر آن است . « صَوَآفَّ » : جمع صَآفَّة ، برپا ایستاده و صف کشیده ، دستها و پاها را جفت کرده و دراز کشیده . از لحاظ نحوی حال است و از نظر صرفی غیر منصرف . « وَجَبَتْ » : فرو افتاد . نقش زمین گردید . « جُنُوب‌ » : جمع جنب ، پهلوها . « الْقَانِعَ » : مستمندی که عفیف‌النفس است و دست تکدّی دراز نمی‌کند ، و یا این که بدانچه بدو دهند راضی می‌گردد و الحاح و اصرار نمی‌کند . « الْمُعْتَرَّ » : فقیری که آشکارا دست تکدّی دراز و با الحاح و اصرار از طرف درخواست می‌کند . « کَذلِکَ » : این گونه . مثل چنین . نعت مصدر محذوفی است و در اصل چنین است : سَخَّرْنَاهَا لَکُمْ تَسْخیراً کَذلِکَ .‏

سوره حج آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ لَن یَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَکِن یَنَالُهُ التَّقْوَى مِنکُمْ کَذَلِکَ سَخَّرَهَا لَکُمْ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَبَشِّرِ الْمُحْسِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گوشتها و خونهای قربانیها ( که مظاهر و صور ظاهری هستند ، به هیچ وجه مورد توجّه خدا نبوده و ) هرگز به خدا نمی‌رسد ( و موجب رضای او نمی‌گردد ) و بلکه پرهیزگاری ( و ورع و اخلاص ) شما بدو می‌رسد ( و رضا و خوشنودیش را کسب می‌کند ) . این گونه که ( می‌بینید ) خداوند حیوانات را مسخر شما کرده است تا خدا را به خاطر این که هدایتتان نموده است ( و به سوی انجام اعمال نیکو رهنمودتان کرده است ) بزرگ دارید و ( سپاسگزار الطاف او باشید . ای پیغمبر ! ) نیکوکاران را ( به پاداش عظیم و لطف عمیم خدا ) مژده بده .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَن یَنَالَ اللهَ . . . » : این آیه اشاره بدان دارد که خداوند گوشت و خون قربانیهائی را نمی‌پذیرد که از تقوا و پرهیزگاری و نیّت خالص و درست سرچشمه نگیرد . « لِتُکَبِّرُوا » : تا این که تکبیر گوئید و بزرگ دارید . « عَلی مَا هَدَاکُمْ » : به خاطر این که به کارهای خیری همچون قربانی و انجام مناسک حجّ رهنمودتان کرده است .‏

سوره حج آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ اللَّهَ یُدَافِعُ عَنِ الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ کُلَّ خَوَّانٍ کَفُورٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند دفاع می‌کند از مؤمنان ( و به سبب ایمانشان پیروزشان می‌گرداند ) . چرا که مسلّماً خداوند خیانت پیشگان کافر را دوست نمی‌دارد ( و دوستان مؤمن خود را در دست خیانتکاران ملحد رها نمی‌سازد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَوَّانٍ » : بسیار خیانتکار . صیغه مبالغه خائن است ( نگا : نساء / 107 ) . « کَفُورٍ » : شدیدالْکفر . بس کفرپیشه . صیغه مبالغه کافر است . استعمال صیغه مبالغه ( خَوَّان ) و ( کَفُور ) متوجّه مبالغه در نفی محبّت است ( نگا : آل‌عمران‌ / 182 ) . چرا که خداوند هیچ گونه خائنی ( نگا : انفال‌ / 58 ) و کافری ( نگا : آل‌عمران‌ / 32 ) را دوست نمی‌دارد .‏

سوره حج آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اجازه ( دفاع از خود ) به کسانی داده می‌شود که به آنان جنگ ( تحمیل ) می‌گردد ، چرا که بدیشان ستم رفته است ( و آنان مدّتهای طولانی در برابر ظلم ظالمان شکیبائی ورزیده‌اند و خون دل خورده‌اند ) و خداوند توانا است بر این که ایشان را پیروز کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُذِنَ » : اجازه داده شده است . « أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقاتَلُونَ . . . » : خدا به کسانی که بدیشان حمله و تعدّی می‌شود اجازه دفاع از خود داده است ( نگا : بقره‌ / 190 ) .‏

سوره حج آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ أُخْرِجُوا مِن دِیَارِهِمْ بِغَیْرِ حَقٍّ إِلَّا أَن یَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لَّهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِیَعٌ وَصَلَوَاتٌ وَمَسَاجِدُ یُذْکَرُ فِیهَا اسْمُ اللَّهِ کَثِیراً وَلَیَنصُرَنَّ اللَّهُ مَن یَنصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِیٌّ عَزِیزٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همان کسانی که به ناحق از خانه و کاشانه خود اخراج شده‌اند ( و از مکّه وادار به هجرت گشته‌اند ) و تنها گناهشان این بوده است که می‌گفته‌اند پروردگار ما خدا است ! اصلاً اگر خداوند بعضی از مردم را به وسیله بعضی دفع نکند ( و با دست مصلحان از مفسدان جلوگیری ننماید ، باطل همه‌جاگیر می‌گردد و صدای حق را در گلو خفه می‌کند ، و آن وقت ) دیرهای ( راهبان و تارکان دنیا ) و کلیساهای ( مسیحیان ) و کنشتهای ( یهودیان ) ، و مسجدهای ( مسلمانان ) که در آنها خدا بسیار یاد می‌شود ، تخریب و ویران می‌گردد . ( امّا خداوند بندگان مصلح و مراکز پرستش خود را فراموش نمی‌کند ) و به طور مسلم خدا یاری می‌دهد کسانی را که ( با دفاع از آئین و معابد ) او را یاری دهند . خداوند نیرومند و چیره است ( و با قدرت نامحدودی که دارد یاران خود را پیروز می‌گرداند ، و چیزی نمی‌تواند او را درمانده کند و از تحقّق وعده‌هایش جلوگیری نماید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دَفْعُ » : برگرداندن . جلوگیری نمودن ( نگا : بقره‌ / 251 ) . « صَوَامِعُ » : جمع صَوْمعه ، دیرها . محلّ رهبانیّت راهبان که اسلام آن را منسوخ کرده است ( نگا : حدید / 27 ) . « بِیَعٌ » : جمع بیعَة ، کلیساها . « صَلَوَاتٌ » : جمع صَلاة ، معرَّب واژه عبری ( صَلُوقا ) ، معابد یهودیان ، کنشتها . « یُذْکَرُ فِیهَا . . . » : مرجع ( ها ) می‌تواند ( مساجد ) یا این که معابد به طور کلّی باشد .‏

سوره حج آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّکَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنکَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آن مؤمنانی که خدا بدیشان وعده یاری و پیروزی داده است ) کسانی هستند که هرگاه در زمین ایشان را قدرت بخشیم ، نماز را برپا می‌دارند و زکات را می‌پردازند ، و امر به معروف ، و نهی از منکر می‌نمایند ، و سرانجام همه کارها به خدا برمی‌گردد ( و بدانها رسیدگی و درباره آنها داوری خواهد کرد ، همان گونه که آغاز همه کارها از ناحیه خدا است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِی . . . » : اگر ایشان را تسلّط و تصرّف دهیم و قدرتشان بخشیم ( نگا : انعام‌ / 6 ، اعراف‌ / 10 ) . « لِلّهِ عَاقِبَةُ الأُمُورِ » : سرنوشت کارها به دستور و فرمان خدا بستگی دارد و هر که را بخواهد غالب ، و هرکه را بخواهد مغلوب می‌گرداند . کارها عاقبت به دادگاه الهی برگشته و مورد بررسی واقع می‌گردد .‏

سوره حج آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن یُکَذِّبُوکَ فَقَدْ کَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَعَادٌ وَثَمُودُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! در برابر اذیّت و آزار و یاوه‌گوئی مردمان غمگین و ناراحت مباش ) . اگر تو را تکذیب می‌کنند ( کار تازه‌ای نیست ) پیش از اینان نیز قوم نوح ( نوح را ) و قوم عاد ( هود را ) و قوم ثمود ( صالح را اذیّت و آزار رسانده و ) تکذیب کرده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذَّبَتْ » : فاعل آن اسم جمع ( قوم ) و مفعول آن به سبب کمال ظهور محذوف است .‏

سوره حج آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَوْمُ إِبْرَاهِیمَ وَقَوْمُ لُوطٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و همچنین قوم ابراهیم ( ابراهیم را ) و قوم لوط ( لوط را ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره حج آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَصْحَابُ مَدْیَنَ وَکُذِّبَ مُوسَى فَأَمْلَیْتُ لِلْکَافِرِینَ ثُمَّ أَخَذْتُهُمْ فَکَیْفَ کَانَ نَکِیرِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و اهل مدین ( پیغمبر خود شعیب را تکذیب نموده‌اند ) و ( بالاخره سایر پیغمبران اذیّت و آزار دیده‌اند و تهدید و تکذیب شده‌اند و از جمله توسّط فرعون و فرعونیان ) موسی ( هم ) تکذیب شده است ( و درد و رنج و شکنجه و آزاری را دیده که تو دیده و خواهی دید ) . امّا ما کافران ( آزاررسان و اقوام بی‌ایمان ) را مدّتی مهلت داده‌ایم و ( فوراً به گناهانشان نگرفته‌ایم ، تا بلکه به خود آیند و فرمان حق را پذیرا گردند ، ولیکن وقتی که آنان به افتراء پرداخته و به آزار وتکذیب پیغمبران خود ادامه داده‌اند ) آن گاه ایشان را گرفتار ( انواع عذاب ) نموده‌ام . ( در آیات متعدّد قرآنی باید دیده باشی ) عاقبت چگونه کارشان را ناپسند شمرده‌ام ( و زشتی آن را با تازیانه‌های عقاب بدیشان نموده‌ام‌ ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَصْحَابُ مَدْیَنَ » : اهل شهر مدین ، یعنی قوم شعیب ( نگا : اعراف‌ / 85 ) . « أَمْلَیْتُ » : مهلت داده‌ام ( نگا : آل‌عمران‌ / 178 ) . « أَخَذْتُهُمْ » : ایشان را گرفتار عقاب کرده‌ام ( نگا : آل‌عمران‌ / 11 ، اعراف‌ / 96 ، عنکبوت‌ / 40 ) . « نَکِیرِ » : زشت دانستنم و ناپسندیدنم . نکیر به معنی انکار بوده و اشاره دارد به این که خداوند نعمت را به نقمت ، سلامت را به هلاکت ، آبادانی را به ویرانی ، و سعادت را به شقاوت تبدیل فرموده است .‏

سوره حج آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ فَکَأَیِّن مِّن قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا وَهِیَ ظَالِمَةٌ فَهِیَ خَاوِیَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا وَبِئْرٍ مُّعَطَّلَةٍ وَقَصْرٍ مَّشِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چه بسیار شهرها و آبادیهائی که آنجاها را نابود کرده‌ایم ، و به سبب ستمگری ( ساکنانشان ) فرو تپیده و برهم ریخته است ، و چاههائی که بی‌استفاده رها گشته است ، و کاخهای برافراشته و استواری که بی‌صاحب و متروک مانده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَکَأَیِّنْ . . . » : چه بسیار . چه زیاد . « قَرْیَةٍ » : اشاره به ساکنان ستمگر آبادیها دارد ( نگا : نساء / 75 ، انبیاء / 6 و 11 و 74 و 95 ) . « خَاوِیَةٌ عَلَیا عُرُوشِهَا » : ( نگا : بقره‌ / 259 ، کهف‌ / 42 ) . « مَشِیدٍ » : استوار . برافراشته . آراسته ( نگا : نساء / 78 ) .‏

سوره حج آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَتَکُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ یَعْقِلُونَ بِهَا أَوْ آذَانٌ یَسْمَعُونَ بِهَا فَإِنَّهَا لَا تَعْمَى الْأَبْصَارُ وَلَکِن تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا در زمین به سیر و سفر نپرداخته‌اند تا ( از دیدن آثار گذشتگان و مشاهده ویرانه‌های کاخهای ستمگران ) دلهائی به هم رسانند که بدانها ( وظیفه خود را در قبال دعوت حق درک و ) فهم کنند ، و گوشهائی داشته باشند که بدانها ( اخبار جبّاران ، و ندای وجدان ، و فرمان یزدان را ) بشنوند ؟ چرا که این چشمها نیستند که کور می‌گردند ، و بلکه این دلهای درون سینه‌ها هستند که نابینا می‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَاذَانٌ » : جمع أُذُن ، گوشها . « تَعْمَیا » : کور می‌گردد و نمی‌بیند . « الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ » : جار و مجرور ( فِی الصُّدُورِ ) جنبه تأکید را دارد . چرا که مکان قلبها سینه‌ها است . همان گونه که خواهیم گفت : رَأَیْتُهُ بِعَیْنِی . سَمِعْتُهُ بِأُذُنِی ( نگا : انعام‌ / 25 و اسراء / 46 ) .‏

سوره حج آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَسْتَعْجِلُونَکَ بِالْعَذَابِ وَلَن یُخْلِفَ اللَّهُ وَعْدَهُ وَإِنَّ یَوْماً عِندَ رَبِّکَ کَأَلْفِ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! کافران ، مسخره‌کنان ) از تو می‌خواهند که هرچه زودتر عذابی را بر سر ایشان بیاوری ( که آنان را از آن می‌ترسانی . این عذاب بدون شکّ گریبانگیرشان می‌گردد ) و خداوند به هیچ وجه خلاف وعده نمی‌کند ( و عذاب را گریبانگیرشان می‌سازد ، هرچند سالها طول بکشد ، اصلاً زمان نسبت به خدا مطرح نیست ، و مثلاً در همین جهان ) یک روز خدا ، بسان هزار سالی است که شما می‌شمارید و به حساب می‌آرید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَسْتَعْجِلُونَکَ » : عجولانه از تو می‌خواهند ( نگا : انعام‌ / 57 و 58 ، رعد / 6 ) . « إِنَّ یَوْماً . . . » : اشاره به این است که زمان نسبی است ، و زمان با توجّه به خدای ازلی و ابدی معنی ندارد ، و لذا او برای رساندن عذاب شتاب نمی‌گیرد و عجله نمی‌کند .‏

سوره حج آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَأَیِّن مِّن قَرْیَةٍ أَمْلَیْتُ لَهَا وَهِیَ ظَالِمَةٌ ثُمَّ أَخَذْتُهَا وَإِلَیَّ الْمَصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چه آبادیها و شهرهای بسیاری که با وجود این که ( مردمانشان ) ستمگر بوده‌اند ، ما بدیشان مهلت داده‌ایم ( و در عذابشان شتاب نکرده‌ایم ، تا بلکه بیدار شوند و به سوی ما برگردند . ولی چون به ستمکاری و زشتکاری ادامه داده‌اند ) بعدها ایشان را به عذاب گرفتار نموده‌ایم و ( زیر ضربات مجازات گرفته‌ایم . پس ای کافران ! به سبب تأخیر عذاب مغرور نشوید و بدانید که ) برگشت ( همگان در روز قیامت به سوی خداوند ، و تمام خطوط منتهی ) به من است ( که خالق جهانم ، همان گونه که آغاز از من بوده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَصِیر » : مرجع . بازگشت .‏

سوره حج آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا أَنَا لَکُمْ نَذِیرٌ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : ای مردم ! من تنها و تنها بیم‌دهنده آشکاری برای شما هستم و بس . ( دیگر نه عقاب و عذاب شما در دست من است ، و نه حساب و کتاب شما مربوط به من ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَذِیرٌ مُّبِینٌ » : بیم‌دهنده آشکار . بیم‌دهنده‌ای که بیانگر اوامر و نواهی آسمانی و روشن‌کننده حقائق از اباطیل باشد .‏

سوره حج آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ فَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته بکنند ، آمرزش ( یزدان شامل گناهان ایشان می‌شود ) و رزق و روزی ارزشمند و پاک و فراوانی ( در بهشت ) دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رِزْقٌ » : روزی . فضل و نعمت . « کَرِیمٌ » : پاک و فراوان . ارزشمند .‏

سوره حج آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ سَعَوْا فِی آیَاتِنَا مُعَاجِزِینَ أُوْلَئِکَ أَصْحَابُ الْجَحِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانی که در راه مسابقه و مبارزه با قرآن ، درباره ( نادرست و ناچیز جلوه دادن ) آیه‌های ما به تلاش می‌ایستند ، آنان ساکنان دوزخند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَعَوْا فِی ءَایَاتِنَا » : تلاش و کوشش می‌کنند در راه باطل قلمداد کردن آیه‌های قرآنی ما . گاهی آن را سحر ( نگا : سبأ / 43 ) و زمانی آن را شعر ( نگا : انبیاء / 5 ) و چه بسا آن را افسانه‌های گذشتگان ( نگا : انعام‌ / 25 ) می‌خوانند . « مُعَاجِزِینَ » : مبارزان . مسابقه‌دهندگان . درمانده‌کنندگان ( نگا : سبأ / 5 و 38 ) . حال ضمیر ( و ) در فعل ( سَعَوْا ) می‌باشد .‏

سوره حج آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ مِن رَّسُولٍ وَلَا نَبِیٍّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّیْطَانُ فِی أُمْنِیَّتِهِ فَیَنسَخُ اللَّهُ مَا یُلْقِی الشَّیْطَانُ ثُمَّ یُحْکِمُ اللَّهُ آیَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما پیش از تو رسولی و نبیی را نفرستاده‌ایم ، مگر این که هنگامی که ( آن رسول یا نبی آیات و احکام خدا را برای مردم ) تلاوت کرده است اهریمن ( با ایجاد وساوس و اباطیل در دل شنوندگان سست ایمان ، و با پخش یاوه‌سرائی توسّط ذرّیّه و دارودسته خود ) در تلاوت او القاء ( شبهه ) نموده است ( و گاهی پیغمبران را شاعر ، و زمانی ساحر ، و وقتی ناقل افسانه‌ها و خرافات پیشینیان جلوه‌گر ساخته است ) . امّا خداوند آنچه را که شیطان القاء نموده است ( توسّط تبلیغ و تبیین پیغمبران و دعوت و زحمت شبانه‌روزی پیروان ایشان در همه جا و همه آن ) از میان برداشته است ( و شبهات و ترّهات اهریمنان انس و جان را از صفحه دل مردمان زدوده است ) و سپس آیات خود را ( در برابر سخنان ناروا و دلائل نابه‌جای نیرنگ‌بازان بی‌مایه و دسیسه‌بازان بی‌پایه ) پایدار و استوار داشته است ، زیرا که خدا بس آگاه ( از کردار و گفتار و پندار شیطان و شیطان صفتان بوده و همه کارهایش از روی فلسفه و ) دارای حکمت است ( و لذا اهریمن و پیروان او را همیشه مهلت داده است تا به دسایس و وساوس خود بپردازند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَسُولٍ » : پیغمبری که شرع جدید و برنامه ویژه‌ای را با خود بیاورد . « نَبِیٍّ » : پیغمبری که شرع جدید و برنامه ویژه‌ای را با خود نیاورد ، و بلکه تنها عهده‌دار تبلیغ و تقریر شرع و برنامه پیغمبران پیشین باشد ، مانند انبیاء بنی‌اسرائیلی که در فاصله بین موسی و عیسی زیسته‌اند . « تَمَنّی‌ » : قرائت و تلاوت کرده است . آرزو کرده است و دوست داشته است . « أُمْنِیَّةِ‌ » : قرائت و تلاوت . امید و آرزو . اگر واژه ( تمنّی ) به معنی ( خوانده است ) و ( أُمْنِیَّة ) به معنی ( خواندن ) در نظر گرفته شود معنی آیه چنان است که گذشت . ولی اگر ( تمنّی ) به معنی ( آرزو کرده است ) و ( أُمْنِیَّة ) به معنی ( آرزو ) باشد ، معنی آیه چنین می‌شود : ما پیش از تو رسولی و نبی‌ای را نفرستاده‌ایم ، مگر این که هنگامی که ( آن رسول یا نبی ) آرزو کرده است ( و تلاش نموده است که دعوتش در بین مردم با سرعت موفّق و هرچه زودتر همه‌جا گستر شود ) شیطان ( انس و جنّ ، مشکلات و موانعی در سر راه دعوت او با شایعه‌پراکنیها و یاوه‌سرائیها ) پدید آورده است . امّا خداوند آنچه را که شیطان پدید آورده است ( توسّط تبلیغ و تبیین پیغمبران و دعوت و زحمت شبانه‌روزی پیروان ایشان . . . « یَنسَخُ اللهُ » : از میان برمی‌دارد و باطل می‌گرداند ( نگا : انبیاء / 18 ) . « یُحْکِمُ » : محکم و استوار و ثابت و پایدار می‌دارد ( نگا : رعد / 17 ) . « أَلْقی ، یُلْقی‌ » : مراد از القاء شیطان در آیه ، ایجاد موانع در راه دعوت پیغمبران و بازداشتن مردم از پذیرش آئین آسمانی ایشان با دسائس و وساوس و شبهات است و بس ( نگا : انعام‌ / 112 ، فصّلت‌ / 26 ، شعراء / 221 و 222 ) . امّا این که شیطان الفاظ و جملاتی را بر زبان پیغمبران و به ویژه رسول اکرم جاری و داخل در کتابهای آسمانی و از جمله قرآن کند ، مخالف نصّ صریح آیات متعدّد قرآن است که بیانگر عدم سلطه شیطان بر مؤمنان - چه رسد بر پیغمبران‌ - است ( نگا : ابراهیم‌ / 22 ، حجر / 42 ، نحل‌ / 99 و 100 ، اسراء / 65 ) . مگر نه این است که قرآن در حفظ و پناه یزدان است و جز وحی آسمانی سخنی در آن نیست‌ ؟ ( نگا : حجر / 9 ، فصّلت‌ / 42 ، نجم‌ / 3 و 4 ) .‏

سوره حج آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ لِیَجْعَلَ مَا یُلْقِی الشَّیْطَانُ فِتْنَةً لِّلَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْقَاسِیَةِ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ الظَّالِمِینَ لَفِی شِقَاقٍ بَعِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این وسوسه‌های شیطانی ( و ایجاد مشکلات در راه دعوت آسمانی توسّط مخالفان برنامه‌های یزدانی ) بدان خاطر است که خداوند می‌خواهد آنها را آزمایش کسانی سازد که در دلهایشان بیماری ( نفاق ریشه دوانده ) است ، و آزمون کسانی کند که سنگین دل ( از کفر و ضلال ) هستند ، و مسلّماً ستمگران ( منافق و کافر نام ، با برنامه‌های الهی به ویژه اسلام ) عداوت عمیق و مخالفت سختی داشته و دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِتْنَةً » : آزمایش و آزمون . بلا و محنت . « القَاسِیَةِ » : سخت . سنگین . « فِتْنَةً لِّلَّذِینَ . . . » : ( نگا : اسراء / 60 ، مدّثّر / 31 ) . « قُلُوبُهُمْ » : فاعل ( القَاسِیَة ) است . « شِقَاقٍ » : عداوت . « بَعید » : شدید . سخت . ریشه‌دار و تمام عیار .‏

سوره حج آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ وَلِیَعْلَمَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّکَ فَیُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِینَ آمَنُوا إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و این که عالمان و آگاهان بدانند که آنچه ( پیغمبران به مردم می‌گویند ) حق بوده و از جانب پروردگار تو است ، پس باید بدان ایمان بیاورند تا دلهایشان بدان آرام گیرد و در برابرش تسلیم و خاضع شود . قطعاً خداوند مؤمنان را به راه راست رهنمود می‌نماید ( و شبهه‌ها و وسوسه‌های شیطانی را در پرتو هدایت و وحی آسمانی بدیشان می‌شناساند و حیران و سرگردانشان نمی‌گذارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنَّهُ » : مراد قرآن ، یا همه چیزهائی است که به پیغمبران وحی شده است . اگر مرجع ضمیر ( ه ) قرآن باشد ، چون اصل اصیل حقی است که کفّار و منافقان با آن دشمنی دارند ، قبلاً نامی از آن نرفته است . « تُخْبِتَ » : خضوع و خشوع کند ( نگا : هود / 23 ، حجّ‌ / 34 ) . « لَهَادِ الَّذِینَ . . . » : اصل آن ( لَهَادِی الَّذِینَ . . . ) است و در رسم‌الخطّ قرآنی یاء حذف شده است .‏

سوره حج آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَا یَزَالُ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی مِرْیَةٍ مِّنْهُ حَتَّى تَأْتِیَهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً أَوْ یَأْتِیَهُمْ عَذَابُ یَوْمٍ عَقِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کافران همواره درباره آن ، ( یعنی آنچه پیغمبران با خود آورده‌اند ، به ویژه قرآن ) در شکّ و تردید بسر خواهند برد تا این که وقت ( مرگ ) ایشان به ناگاه فرا می‌رسد ، و یا عذاب روز سترون ، آنان را در بر می‌گیرد ( که قیامت است و خیر و رحمتی ، و خوشی و نعمتی برای ایشان به همراه ندارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِینَ کَفَرُوا . . . » : مراد اغلب کفّار و افراد متعصّب و کینه‌توز ملحد است‌ ؛ نه همه کافران . چرا که بسیاری در ادامه راه بیدار شده‌اند و به صفوف پیغمبران و پیروان ایشان پیوسته‌اند . « مِرْیَةٍ » : شکّ و تردید . « السَّاعَةُ » : دم مرگ که نخستین مرحله و اوّلین منزل قیامت است ( نگا : انعام‌ / 31 ) . قیامت . « یَوْمٍ عَقِیمٍ » : روز نازا و سترون . یعنی قیامت که دیگر روزی به دنبال ندارد ، و بی‌خیر و رحمت و راحت و خوشی برای کفّار است ( نگا : ذاریات‌ / 41 ) .‏

سوره حج آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ الْمُلْکُ یَوْمَئِذٍ لِّلَّهِ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ فَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ملک و فرمانروائی در آن روز مال خدا است ( و کسی نه مالک چیزی و نه صاحب قدرت و فرمانی است . در چنین روزی تنها ) او است که میان بندگان خود فرمان می‌راند و داوری می‌نماید . کسانی که ( در جهان عاجل ) ایمان آورده باشند و کارهای پسندیده کرده باشند ، ( در جهان آجل ) در باغهای پرنعمت ( بهشت ) بسر خواهند برد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُلْکُ » : پادشاهی و فرمانروائی . دارائی . « جَنَّاتِ النَّعِیمِ » : ( نگا : مائده‌ / 65 ، توبه‌ / 21 ، یونس‌ / 9 ) .‏

سوره حج آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ کَفَرُوا وَکَذَّبُوا بِآیَاتِنَا فَأُوْلَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانی که ( در جهان عاجل ) کافر بوده‌اند و آیات ( خواندنی یا دیدنی ) ما را تکذیب نموده و دروغ خوانده‌اند ، عذاب خوارکننده‌ای خواهند داشت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَات‌ » : آیه‌های کتابهای آسمانی به ویژه آیات قرآن . نشانه‌های کَون و مکان دالّ بر وجود یزدان .‏

سوره حج آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ هَاجَرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ قُتِلُوا أَوْ مَاتُوا لَیَرْزُقَنَّهُمُ اللَّهُ رِزْقاً حَسَناً وَإِنَّ اللَّهَ لَهُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانی که در راه خدا هجرت کرده‌اند و سپس ( در میدان رزم ) کشته شده‌اند و یا این که ( به مرگ طبیعی ) مرده‌اند ، خدا جزا و نعمت زیبائی ( و جایگاه و مقام توصیف‌ناپذیر و والائی ) بدیشان عطاء خواهد کرد ، چرا که خداوند بهترین نعمت‌رسان و دهنده خیر و عطاء ( به دیگران ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِینَ هَاجَرُوا . . . » : مراد مهاجران صدر اسلام به طور خاصّ ، و مهاجران همه ادیان در طول زمان به طور عام است . « رِزْقاً حَسَناً » : عطاء زیبا و والا . مراد پاداش ویژه است ، ولی جز خدا کسی ماهیّت و مقدار آن را نمی‌داند . « الرَّازِقِینَ » : در اصل ( رازق ) به معنی روزی‌آفرین است ، ولی در اینجا مراد از ( رازق ) عطاء کننده خیر و رساننده نعمت به دیگران است .‏

سوره حج آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ لَیُدْخِلَنَّهُم مُّدْخَلاً یَرْضَوْنَهُ وَإِنَّ اللَّهَ لَعَلِیمٌ حَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند چنین کسانی را به جایگاهی وارد می‌کند که از آن راضی و خوشنود خواهند بود . بی‌گمان خدا کاملاً آگاه ( از اعمال این بندگان جان فدا ، و ) شکیبا است ( و در پاداش دادن به مؤمنان ، و کیفر رساندن به کافران عجله و شتاب نمی‌کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُدْخَلاً » : مکان دخول . مراد بهشت است که نیکان در آخرت بدان وارد می‌شوند .‏

سوره حج آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ وَمَنْ عَاقَبَ بِمِثْلِ مَا عُوقِبَ بِهِ ثُمَّ بُغِیَ عَلَیْهِ لَیَنصُرَنَّهُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مسأله ) به همین منوال است . و هر فرد ( مؤمنی که در برابر ستم و جنایتی که به او شده است ) دست به ستم و جنایت زند به همان اندازه که بدو ستم و جنایت شده است و سپس دوباره به وی ستم و جنایت شود ( و جنایتکار دیگر بار دست تعدّی دراز کند ) حتماً خداوند او را ( علیه متعدّی ) یاری خواهد کرد ( و کسی را پیروز می‌گرداند که تمام نیروی خود را برای دفاع در برابر ظالم بسیج می‌کند و باز هم از طرف ستمگر تحت ستم قرار می‌گیرد ) ، و خداوند بسیار عفوکننده و بس بخشاینده است ( و کار به ظاهر ستم قصاص گیرنده را عفو ، و لغزشهای او را می‌بخشاید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ » : ( نگا : حجّ‌ / 30 ) . به همین منوال . این وعده‌ای است که به مهاجران داده‌ایم . « عَاقَبَ » : ستم و جنایت کرد . مراد قصاص کردن و انتقام گرفتن است که برای مشاکله لفظی ، قصاص ، عقاب نامیده شده است . « بُغِیَ عَلَیْهِ » : ستم و جنایت بدو شد ( نگا : بقره‌ / 173 ، انعام‌ / 146 ) .‏

سوره حج آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهَارِ وَیُولِجُ النَّهَارَ فِی اللَّیْلِ وَأَنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مسأله ) به همین منوال است ( و این وعده از سوی خدای قادر توانا است . بلی ) خدا که شب را در روز ، و روز را در شب داخل می‌گرداند ( و از یکی می‌کاهد و بر یکی می‌افزاید و طبق نظام معیّنی چرخه زمان را به گردش می‌اندازد ) و او شنوای ( گفتار ستمدیدگان و ) بینای ( کردار ستمگران ) است ( و داد مظلومان را از ظالمان می‌گیرد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ » : ( نگا : حجّ‌ / 30 ) . به همین منوال . این پیروزی . « یُولِجُ » : داخل می‌کند ( نگا : آل‌عمران‌ / 27 ) .‏

سوره حج آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّ مَا یَدْعُونَ مِن دُونِهِ هُوَ الْبَاطِلُ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِیُّ الْکَبِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مسأله ) به همین منوال است . و خداوند حق است و آنچه را که بجز او به فریاد می‌خوانند و پرستش می‌نمایند باطل است ، و خداوند والامقام و بزرگوار است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ » : به همین منوال . این پیروزی و این قدرت . « یَدْعُونَ » : پرستش می‌کنند . به فریاد می‌خوانند ( نگا : یونس‌ / 106 ، انعام‌ / 56 ) .‏

سوره حج آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای عاقل ! ) آیا نمی‌نگری که خداوند از ( ابر ) آسمان آب ( باران ) را فرو می‌آورد ، و زمین ( به وسیله آن ، گیاهان گوناگونی از خود می‌رویاند و ) سبز و خرّم می‌گردد ؟ واقعاً خدا ( با بندگان خویش ) بسیار بالطف ، و بس دقیق و آگاه است ( در همه‌چیز ، از جمله در تولید و تبخیر آب شیرین و آفرینش و پرورش بذر گیاهان ، و بالیده و بارور کردن درختان ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّمَآءِ » : مراد از آسمان ، ابر آسمان است ( نگا ، اعراف‌ / 57 ، نور / 43 ) . « مُخْضَرَّةً » : سبز و خرّم . پوشیده از گیاهان و درختان سبز .‏

سوره حج آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَإِنَّ اللَّهَ لَهُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنچه در آسمانها ، و آنچه در زمین است ، از آن خدا است ، و تنها خدا غنی ( بالذّات در عالم هستی و بی‌نیاز از کمک دیگران است ، و ) شایسته هرگونه حمد و ستایش ( از جانب بندگان ) می‌باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْغَنِیُّ » : بی‌نیاز . خدا خالق و مالک همه‌چیز است و نیازی به بندگان و آفریدگان خود ندارد ، و بلکه همه‌کس و همه چیز نیازمند بدو و لطف و وجود او است .‏

سوره حج آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فِی الْأَرْضِ وَالْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَیُمْسِکُ السَّمَاء أَن تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُوفٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر نمی‌بینی ( ای انسان ) که یزدان ( سبحان به سبب رحم و لطفی که نسبت به شما بندگان دارد ، تمام مواهب و امکانات ) چیزهائی را که در زمین است در اختیار و دسترس شما قرار داده است و همچنین کشتیها را با مشیّت خود در حال حرکت در دریا ، فرمانبردار شما کرده است ، و ( از این گذشته ) خداوند نمی‌گذارد ( سنگهای سرگردان و اشعّه‌های کیهانی ) آسمان بر زمین فرو افتد مگر ( بدان اندازه که مورد نیاز بوده و ) او اجازه دهد . واقعاً یزدان بسی مهربان و دارای مرحمت فراوان ( در حق بندگان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَخَّرَ لَکُمْ . . . » : ( نگا : بقره‌ / 164 ، اعراف‌ / 54 ، رعد / 2 ) . « الْفُلْکَ تَجْرِی . . . » : ( نگا : بقره‌ / 164 ) . « یُمْسِکُ السَّمَآءَ أَن تَقَعَ . . . » : مراد این است که خدا هریک از کرات آسمانی را در مدار خود به حرکت درآورده است و نیروی دافعه حاصل از گریز از مرکز را درست معادل نیروی جاذبه بین آنها قرار داده است تا هر یک در مدار خود به حرکت درآیند ، بی آن که در فاصله‌های آنها دگرگونی حاصل بشود ، و تصادم و برخوردی در میانشان روی بدهد . همچنین اتمسفر زمین را آن چنان آفریده است که اشعّه‌های مرگبار کیهانی را برگرداند ، و سنگهای سرگردان را بگدازد و متلاشی سازد .‏

سوره حج آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی أَحْیَاکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ إِنَّ الْإِنسَانَ لَکَفُورٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا کسی است که شما را زندگی بخشیده است ( و جان به کالبدتان دمیده است ) و بعد ( از طی دوره حیات ) شما را می‌میراند ( و به خاک گورتان داخل می‌گرداند ) و سپس ( بار دیگر در رستاخیز ) شما را زنده می‌کند ( و برای محاسبه حسنات و سیّئات ، حیات نوینتان می‌بخشد ) . واقعاً ( جای شگفت است که با وجود مشاهده این همه دلائل قدرت ، و دیدن آثار نعمت ، باز هم ) انسان سخت منکر ( بودن آفریدگار ) و بسی ناسپاس ( نعمتهای بیشمار پروردگار ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَفُورٌ » : بسیار ناباور و بی‌ایمان . بس ناسپاس و ناشکر ( نگا : هود / 9 ، اسراء / 27 و 67 ) .‏

سوره حج آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ لِکُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنسَکاً هُمْ نَاسِکُوهُ فَلَا یُنَازِعُنَّکَ فِی الْأَمْرِ وَادْعُ إِلَى رَبِّکَ إِنَّکَ لَعَلَى هُدًى مُّسْتَقِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏برای هر ملّتی برنامه‌ای ( ویژه ، جهت معاملات و عبادات ، با توجّه به شرائط زمان و مکان ) قرار داده‌ایم که برابر آن رفته‌اند و بدان عمل کرده‌اند . ( برای تو هم واپسین برنامه آسمانی را فرستاده‌ایم که ناسخ همه برنامه‌های پیشین است و تا قیامت مردمان را بسنده است ) . پس باید درباره این امر با تو ستیزه نکنند ( و مثلاً اهل کتاب گمان نبرند آنچه در تورات و انجیل است به عنوان برنامه شریعت ایشان را کافی و بسنده است . بلکه باید بدانند که حکم آنها به وسیله قرآن ، لغو و منسوخ گردیده است ) . تو به سوی پروردگارت دعوت کن که ( راه راست همین است که تو می‌پوئی و ) تو قطعاً بر راستای راه هدایتی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنسَکاً » : مراسم شریعت . برنامه عبادت . مراد شیوه معاملات و کیفیّت عبادات است که با توجّه به ظروف و احوال ، مختلف و متغیر بوده است‌ ؛ نه اصول عقائد و اصول اخلاق که در همه شریعتها و برنامه‌های انبیاء یکی بوده است ( نگا : مائده‌ / 48 ، شوری‌ / 13 ) . لذا برنامه عبادات و معاملات از بعثت موسی تا بعثت عیسی تورات ، و از بعثت عیسی تا بعثت محمّد - صَلَواتُ اللهِ عَلَیْهِمْ أَجْمعین‌ - انجیل ، و از بعثت محمّد تا جهان باقی است قرآن می‌باشد و بقیّه مردود و منسوخ هستند . « نَاسِکُوهُ » : عاملین بدان . انجام دهندگان آن . « الأمْرِ » : کار و بار . مراد شریعت پیغمبر خاتم است .‏

سوره حج آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن جَادَلُوکَ فَقُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و اگر با تو به ستیز پرداختند ، پس ( با ایشان ستیزه مکن و بلکه ) بگو : خدا از کارهائی که می‌کنید آگاه‌تر از هر کسی است ( و آشنا به اباطیلی است که می‌گوئید و مطلع از تحریفی است که نسبت به کتابهای آسمانی روا می‌دارید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره حج آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهُ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِیمَا کُنتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند در روز رستاخیز میان شما درباره آنچه اختلاف می‌ورزید داوری می‌کند ( و راهیاب را ثواب و گمراه را عقاب می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره حج آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاء وَالْأَرْضِ إِنَّ ذَلِکَ فِی کِتَابٍ إِنَّ ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای عاقل ! ) مگر نمی‌دانی خداوند قطعاً مطلع است از همه چیزهائی که در آسمان و زمین است ( و چیزی از اعمال و اقوال مردم بر او مخفی نمی‌ماند ) و همه چیزها در کتابی ( به نام لوح محفوظ ) ثبت و ضبط است ، و مسلّماً این کار برای خدا ساده و آسان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کِتَابٍ » : مراد لوح محفوظ است که همه چیز ، حتی قرآن در آن نوشته شده است ( نگا : انعام‌ / 59 ، حدید / 22 ، بروج‌ / 21 و 22 ) . « یَسِیرٌ » : آسان . کم و ناچیز ( نگا : یوسف‌ / 65 ) .‏

سوره حج آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَاناً وَمَا لَیْسَ لَهُم بِهِ عِلْمٌ وَمَا لِلظَّالِمِینَ مِن نَّصِیرٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مشرکان بجز خدا چیزهائی را می‌پرستند که خدا ( در هیچ یک از کتابهای آسمانی ) دلیلی برای پرستش آنها نازل نکرده است ، و از روی علم و آگاهی ( ناشی از عقل هم ) چنین نمی‌کنند ( و بلکه تنها از روی تقلید از آباء و اجداد آنها را پرستش می‌نمایند و به خود ستم روا می‌دارند ) و ستمگران را یاری و مددکاری نیست ( اعم از بت و غیربت که ایشان را در روز قیامت از آتش دوزخ برهاند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُلْطَاناً » : حجّت و برهان ( نگا : آل‌عمران‌ / 151 ، نساء / 91 و 144 و 153 ) .‏

سوره حج آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا تُتْلَى عَلَیْهِمْ آیَاتُنَا بَیِّنَاتٍ تَعْرِفُ فِی وُجُوهِ الَّذِینَ کَفَرُوا الْمُنکَرَ یَکَادُونَ یَسْطُونَ بِالَّذِینَ یَتْلُونَ عَلَیْهِمْ آیَاتِنَا قُلْ أَفَأُنَبِّئُکُم بِشَرٍّ مِّن ذَلِکُمُ النَّارُ وَعَدَهَا اللَّهُ الَّذِینَ کَفَرُوا وَبِئْسَ الْمَصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که آیات واضح و روشن ما بر آنان خوانده می‌شود ، در چهره‌های کافران ، اخم و تخم ( و آثار کینه و خشم ) را خواهی دید . بلکه ( از شدّت ناراحتی و کینه‌توزی ) نزدیک است به کسانی حمله‌ور شوند که آیات ما را بر ایشان می‌خوانند ( و صدای حق را به گوششان می‌رسانند ) . بگو : به بدتر از این ( تنور کینه و خشم تافته از نزول آیات الهی ) شما را خبر دهم و بیاگاهانم‌ ؟ ( آن چیز که بدتر از این شما را بدحال می‌کند و می‌سوزاند ) آتش دوزخ است . آتشی که خداوند آن را به کافران وعده داده است و بدترین جایگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَیِّنَاتٍ » : جمع بیّنة ، واضح و روشن . یعنی آشکارا بر عقائد حقه و احکام صادقه و بر بطلان عبادت ایشان دلالت دارند . حال ( ءَایَاتُ ) می‌باشد . « الْمُنکَرَ » : زشت . مراد اخم و تخم و ترشروئی و چهره درهم کشیدن است . مصدر میمی است . « یَکادُونَ یَسْطُونَ » : نزدیک است پا شوند و حمله‌ور گردند . « النَّارُ » : خبر مبتدای محذوف است و تقدیر چنین است : هِیَ النَّارُ . یا این که مبتدا و خبر آن ( وَعَدَهَا اللهُ الَّذِینَ کَفَرُوا ) است . « الْمَصِیر » : جایگاه ( نگا : نساء / 97 و 115 ) .‏

سوره حج آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَن یَخْلُقُوا ذُبَاباً وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَإِن یَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَیْئاً لَّا یَسْتَنقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مردم ! مثلی زده شده است ( با دقّت ) بدان گوش فرا دهید . آن کسانی را که بغیر از خدا به کمک می‌خوانید و پرستش می‌نمائید ، هرگز نمی‌توانند مگسی را بیافرینند ، اگر هم همگان ( برای آفرینش آن ) دست به دست یکدیگر دهند . حتی اگر هم مگس چیزی را از آنان بستاند و برگیرد ، نمی‌توانند آن را از او بازپس گیرند و برهانند . هم طالب ( که مگس ناچیز است ) و هم مطلوب ( که بتان سنگی و یا معبودان دروغینند ) درمانده و ناتوانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَثَلٌ » : ضرب‌المثل ( نگا : بقره‌ / 26 ) . « تَدْعُونَ » : به کمک می‌طلبید و به فریاد می‌خوانید . پرستش می‌کنید . « الَّذِینَ » : کسانی که . در اینجا بیشتر مراد بتها است . « لا یَسْتَنقِذُوهُ » : آن را نمی‌توانند برگردانند و برهانند .‏

سوره حج آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ مَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِیٌّ عَزِیزٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان خدای را آن گونه که باید بشناسند نشناخته‌اند ( چرا که سنگها و دیگر آفریدگان عاجز و ضعیف را همتای خدا می‌سازند ) . به حقیقت خدا توانا ( برهر کاری و ) چیره ( بر هر چیزی ) است . ( چرا که همه کائنات را آفریده‌است . او همچون بتان و معبودان دروغین نیست که بر آفرینش مگسی توانائی ندارند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا قَدَرُوا » : نشناخته‌اند ( نگا : انعام‌ / 91 ) .‏

سوره حج آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهُ یَصْطَفِی مِنَ الْمَلَائِکَةِ رُسُلاً وَمِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند از میان فرشتگان پیام‌آورانی ( همچون جبرئیل ) را برمی‌گزیند ( و به سوی انبیاء گسیل می‌دارد ) و هم از میان انسانها پیغمبرانی ( همچون موسی و عیسی و محمّد ) را ( برمی‌گزیند و به سوی مردم می‌فرستد ، و از کار همه آنان باخبر است ) چرا که خداوند شنوا و بینا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَصْطَفَیا » : برمی‌گزیند . « مِنَ الْمَلآئِکَةِ رُسُلاً » : انتخاب فرشتگان برای ابلاغ وحی به پیغمبران و کارهای دیگر جز آن است ( نگا : فاطر / 1 ، انعام‌ / 61 ) .‏

سوره حج آیه 76
‏متن آیه : ‏
‏ یَعْلَمُ مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند می‌داند آنچه را در پیش روی آنان است ( که حال و آینده ایشان است ) و می‌داند آنچه را که در پشت سر آنان است ( و گذشته ایشان است ) و همه کارها به خدا بازگردانده می‌شود ( و مرجع کلّیّه امور او است و همگان در برابرش مسؤول می‌باشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَعْلَمُ مَا بَیْنَ . . . » : ( نگا : بقره‌ / 255 ) . « تُرْجَعُ الأمُورُ » : ( نگا : بقره‌ / 210 ) .‏

سوره حج آیه 77
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّکُمْ وَافْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! ( برای آفریدگار خویش ) رکوع ( و کرنش برید ، ) و سجده کنید ( و به خاک افتید ، ) و پروردگار خود را پرستش نمائید و کارهای نیک انجام دهید ، تا این که رستگار شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إرْکَعُوا وَ اسْجُدُوا » : اشاره به اقامه نماز است . « لَعَلَّکُمْ » : تا این که شما .‏

سوره حج آیه 78
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَاکُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ مِّلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْرَاهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمینَ مِن قَبْلُ وَفِی هَذَا لِیَکُونَ الرَّسُولُ شَهِیداً عَلَیْکُمْ وَتَکُونُوا شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ فَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاکُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و در راه خدا جهاد و تلاش کنید آن گونه که شایسته جهاد و بایسته تلاش در راه او است ( تا در میدان جهاد اصغر که نبرد با دشمنان دین است ، و در پهنه جهاد اکبر که مبارزه با نفس امّاره است ، پیروز گردید ) . خدا شما را ( از میان مردم برای یاری دین خود ) برگزیده است ( و به شما شخصیّت و عظمت بخشیده است ) و در دین کارهای دشوار و سنگین را بر دوش شما نگذاشته است ( و بلکه تکالیف و وظائفی مقرّر نموده است که با فطرت سالم هماهنگ و با توان انسانی سازگار است . این دین همان ) آئین پدرتان ابراهیم است . خدا شما را قبلاً ( در کتابهای پیشین ) و در این ( واپسین کتاب ) مسلمین نامیده است ( و افتخار تسلیم در برابر فرمانهای الهی را به شما داده است و شما را الگو و اسوه حسنه ملّتهای دیگر کرده است ) تا پیغمبر ( با شهادت عملی خود ) گواه بر شما باشد ( و در روز قیامت رفتار و کردارش مقیاس سنجش اعمال شما مسلمانان گردد ) و شما هم ( با شهادت عملی خود ) گواه بر مردمان باشید ( و رفتار و کردارتان به عنوان امت نمونه ، محکّ سنجش اعمال سایرین ، و الگوی بارز خداپرستان راستین گردد ) . پس ( برای حصول این منظور ) نماز را بخوانید و زکات مال به در کنید و به خدا چنگ زنید که سرپرست و یاور شما او است ، و چه سرور و یاور نیک و چه مددکار و کمک‌کننده خوبی است !‏

‏توضیحات : ‏
‏« إجْتَبَاکُمْ » : شما را برای نصرت دین و پیروزی آئین خود برگزیده است . « حَرَجٍ » : ضیق . مشقّت ( نگا : مائده‌ / 6 ، اعراف‌ / 2 ) . « مِلَّةَ » : دین . آئین . برابر قاعده اِغراء ، مفعول به فعل محذوفی است و تقدیر چنین است : إلْزَمُوا مِلَّةَ . . . إِتَّبِعُوا مِلَّةَ . یا بدل از محلّ جار و مجرور ( فِی‌الدِّینِ ) است که منصوب به ( مَاجَعَلَ ) است . « أَبِیکُمْ إِبْرَاهِیمَ » : خدا ابراهیم را پدر امت محمّد ( نامیده است با وجود این که همگان از نسل او نیستند . این بدان خاطر است که ابراهیم نیای رسول خدا بوده و او هم از لحاظ شفقت و رحمت همچون پدر امت خویش است ( نگا : بقره‌ / 128 ، توبه‌ / 128 ) . « هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمِینَ » : خدا شما را مسلمان نامیده است . مراد از ( هُوَ ) خدا است ، به دلیل این که : فی هذا ، یعنی در این کتاب که قرآن است ، ابراهیم کاری و دخالتی ندارد . همچنین فاعل افعال ( إِجْتَبَاکُمْ ) و ( ماجَعَلَ ) خدا است . « مِن قَبْلُ » : مراد در کتابهای آسمانی پیشین و از جمله توسّط ابراهیم . « فِی هذا » : در این کتاب که قرآن است . « لِیَکُونَ الرَّسُولُ شَهِیداً عَلَیْکُمْ وَ تَکُونُوا شُهَدَآءَ عَلَی النَّاسِ » : مراد شهادت عملی است ( نگا : بقره‌ / 143 ) . یعنی : پیغمبر اسوه و الگوی شما امت محمّدی است ، و شما امت محمّدی هم اسوه و الگوی مردم جهانید . چرا که محمّد پیغمبر نمونه و شما نیز با داشتن والاترین آئین مقیاس و الگوئی برای سنجش شخصیّت و فضیلت در میان همه امتها هستید . لذا پیدا است که چه مسؤولیّت بزرگ و وظیفه سترگی بر عهده ما پیروان محمّد است . پروردگارا به ما این توفیق و سعادت مرحمت فرما که سراپا تسلیم فرمان تو ، و با چنگ زدن به قرآن ، مردمی نمونه باشیم .‏

تفسیر نور: سوره مؤمنون

تفسیر نور:
سوره مؤمنون آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مسلّماً مؤمنان پیروز و رستگارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَفْلَحَ » : پیروز شد . به آرزو رسید . رستگار گردید .‏

سوره مؤمنون آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانیند که در نمازشان خشوع و خضوع دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَاشِعُونَ » : مراد کسانی است که دل به خدا می‌دهند و می‌دانند چه می‌گویند و چه می‌کنند . انگار در برابر پروردگار ایستاده‌اند و مؤدّبانه او را می‌ستایند و متواضعانه از بارگاه کبریائی رسیدن به سعادت و دوری از شقاوت را می‌طلبند .‏

سوره مؤمنون آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانیند که از ( کردار ) بیهوده و ( گفتار ) یاوه رویگردانند ( و زندگی را جدّی می‌گیرند ؛ نه شوخی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اللَّغْوِ » : کردار بیهوده و گفتار یاوه . اعمال و اقوالی که در آن خیر و سودی نباشد .‏

سوره مؤمنون آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ هُمْ لِلزَّکَاةِ فَاعِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانیند که زکات مال بدر می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَاعِلُونَ » : انجام دهندگان . در اینجا پرداخت کنندگان مراد است .‏

سوره مؤمنون آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و عورت خود را حفظ می‌کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فُرُوج‌ » : جمع فَرْج ، عورت .‏

سوره مؤمنون آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر از همسران یا کنیزان خود ، که در این صورت جای ملامت ایشان نیست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیا » : در اینجا به معنی ( عَنْ ) است . « ما » : به معنی ( مَنْ ) و برای ذوی‌العقول است . « مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُمْ » : مُلک یمین ، کنیزان مراد است ( نگا : نساء / 3 و 24 و 25 ) . کنیز در گذشته بوده است و مرد می‌توانسته است از میان کنیزان خود کسانی را به همسری گیرد . اسلام در جنگ مشروع اجازه داده است مسلمانان از دشمنان برده بگیرند اگر دشمنان از میان مسلمانان مردمان را برده کنند . در غیر این صورت مسلمانان کسی را برده و کنیز نمی‌کنند ( نگا : تفسیرالمنتخب ) .‏

سوره مؤمنون آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ فَمَنِ ابْتَغَى وَرَاء ذَلِکَ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْعَادُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اشخاصی که غیر از این ( دو راه زناشوئی ) را دنبال کنند ، متجاوز ( از حدود مشروع ) بشمار می‌آیند ( و زناکار می‌باشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إبْتَغی » : جست . طلبید . « الْعَادُونَ » : تجاوزگران . در گذرندگان از احکام خدا و حدود شریعت او .‏

سوره مؤمنون آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانیند که در امانتداری خویش امین و در عهد خود بر سر پیمانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمَانَاتِهِمْ » : مراد از امانت ، هر آن چیزی است که شخص را بر آن امین دانسته باشند ، اعم از تکالیف شرعی خدا یا اموال سپرده مردم . « عَهْدِهِمْ » : پیمان با خدا با پذیرش دین او ، و پیمان با مردم در مصالح جامعه مراد است . « رَاعُونَ » : رعایت‌کنندگان . امانتداران و نگاه‌دارندگان عهد و پیمان .‏

سوره مؤمنون آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانیند که مواظب نمازهای خود می‌باشند ( و پیوسته آنها را در وقت خود اداء ، و ارکان و اصول و خشوع و خضوع لازم را مراعات می‌نمایند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیا صَلَوَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ » : مداوم بر نمازهای خود در اوقات معیّن بوده و شروط لازم آن را مراعات می‌دارند .‏

سوره مؤمنون آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ أُوْلَئِکَ هُمُ الْوَارِثُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان مستحقّان ( سعادت ) و فراچنگ آورندگان ( بهشت ) هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْوَارِثُونَ » : به ارث برندگان . مراد مستحقّان می‌باشد ( نگا : اعراف‌ / 43 ) . تملّک‌کنندگان .‏

سوره مؤمنون آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان بهشتِ برین را تملّک می‌کنند و جاودانه در آن خواهند ماند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْفِرْدَوس‌ » : بهشتِ برین ( نگا : کهف‌ / 107 ) . ( فردوس ) مذکّر است ولی در اینجا به صورت مؤنّث آمده است ، چون مراد ( جنّة ) است . برخی هم آن را مذکّر و مؤنّث می‌دانند .‏

سوره مؤمنون آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن سُلَالَةٍ مِّن طِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما انسان را از عُصاره‌ای از گِل آفریده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُلالَةٍ » : چکیده . عصاره . مراد ماده‌ای است که منی از آن پدید می‌آید . « طِینٍ » : گِل . مراد خاک است ( نگا : کهف‌ / 37 ) . « مِن سُلالَةٍ مِّن طِینٍ » : اشاره به یکی از اطوار خلقت نسل انسان است ( نگا : سجده‌ / 8 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِی قَرَارٍ مَّکِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس او را به صورت نطفه‌ای درآورده و در قرارگاه استوار ( رحم مادر ) جای می‌دهیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُطْفَةً » : ( نگا : نحل‌ / 4 ، حجّ‌ / 5 ) . « قَرَارٍ » : محلّ استقرار . قرارگاه ( نگا : ابراهیم / 26 و 29 ، نمل / 61 ) . صفت است و برای مبالغه به کار رفته‌است . « مَکِینٍ » : محکم و استوار . مراد موقعیّت خاصّ و محلّ اطمینان رحم مادر است .‏

سوره مؤمنون آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَاماً فَکَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْماً ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس نطفه را به صورت لخته خونی ، و این لخته خون را به شکل قطعه گوشت جویده‌ای ، و این تکّه گوشت جویده را بسان استخوانهای ضعیفی درمی‌آوریم ، و بعد بر استخوانها گوشت می‌پوشانیم ، و از آن پس او را آفرینش تازه‌ای بخشیده و ( با دمیدن جان به کالبدش ) پدیده دیگری خواهیم کرد . والا مقام و مبارک یزدان است که بهترینِ اندازه‌گیرندگان و سازندگان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَقَةً ، مُضْغَةً » : ( نگا : حجّ‌ / 5 ) . « أَنشَأْنَاهُ » : او را آفریدیم . وی را پدیدار کردیم . « تَبَارَکَ » : والا مقام است و دارای خیر زیاد است . « الْخَالِقِینَ » : اندازه‌گیرندگان . سازندگان . خالق از ماده خلق ، و خلق به معنی اندازه‌گیری است ( نگا : المصحف المیسّر ، تفسیر نمونه ، المراغی ) . هنگامی که یک قطعه چرم را برای بریدن ، اندازه‌گیری می‌کنند ، عرب واژه ( خلق ) برای آن به کار می‌برد . درآفرینش ، مسأله تقدیر ، یعنی اندازه‌گیری ، بیش از هر چیزی اهمّیّت دارد ( نگا : مائده‌ / 110 ) . ( خلق ) به معنی ( صنع ) نیز آمده است ( نگا : زادالمسیر ، روح‌المعانی ) . ساختن خدا شاملِ از عدم آفریدن و تغییر ظاهری اشیاء می‌گردد ، ولی کار سازندگی انسان منحصر به تغییر صورت اشیاء است و بس .‏

سوره مؤمنون آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ إِنَّکُمْ بَعْدَ ذَلِکَ لَمَیِّتُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بعد از آن ( که مدّت روزگاری بر این کره خاکی زندگی کردید ) شما خواهید مرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَعْدَ ذلِکَ » : بعد از اتمام آفرینش بدین شکل شگفت و صباحی چند زندگی کردن .‏

سوره مؤمنون آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ إِنَّکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ تُبْعَثُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس ( به دنبال سپری شدن دوره حیات مردمان ) شما در روز قیامت دوباره زنده خواهید گردید ( و به حساب عمرتان رسیدگی می‌شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تُبْعَثُونَ » : به زندگی دوباره باز گردانده می‌شوید .‏

سوره مؤمنون آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ خَلَقْنَا فَوْقَکُمْ سَبْعَ طَرَائِقَ وَمَا کُنَّا عَنِ الْخَلْقِ غَافِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما بر فراز شما هفت آسمان آفریده‌ایم و ( با وجود کرات و کواکب و سیّارات بی‌شمار و بالاخره عالَم‌های بسیار ) ما از کار آفرینش و وضع آفریدگان ( خود ) غافل نبوده و نیستیم ( و از جمله خلقت انسان برای ما ساده ، و آگاهی از او آسان است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَبْعَ طَرَآئِقَ » : هفت طبقه آسمان . طرائق جمع طریقه به معنی طبقه است ( نگا : ملک‌ / 3 ، نوح‌ / 15 ) . چه بسا مراد از هفت ، تکثیر باشد . در این صورت مقصود عالَم‌های بسیار و کرات و کواکب و سیّارات بیشماری است که نسبت به ما هر یک فوق دیگری است . اگر هم مراد از ( سبع ) همان هفت باشد ، یعنی غیر از مجموعه ثوابت و سیّارات و کهکشانهائی که آسمان اوّل یا به تعبیر قرآنی ( السَّمَآءَ الدُّنْیَا ) ( نگا : فصّلت‌ / 12 ، صافّات‌ / 6 ، ملک‌ / 5 ) آسمان نزدیک را تشکیل می‌دهد ، شش آسمان دیگر بالاتر از آن قرار دارد که هنوز چشم مسلّح و غیرمسلّح بشر بدانها پی نبرده است . اگر هم ( طرائق ) را به معنی ( طبقات ) ندانسته ، و به معنی ( راهها ) بدانیم ، مراد مدارات و مسیرهای حرکت کرات است که با معنی نخست چندان تفاوتی ندارد . « الْخَلْقِ » : آفرینش . آفریدگان .‏

سوره مؤمنون آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَسْکَنَّاهُ فِی الْأَرْضِ وَإِنَّا عَلَى ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما از آسمان آب ارزشمندی را به اندازه لازم و معیّن فرو فرستاده‌ایم و آن را در زمین ماندگار نموده‌ایم ، و ما کاملاً می‌توانیم به گونه‌های مختلف آن را از بین ببریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّمَآءِ » : مراد ابر آسمان است ( نگا : اعراف‌ / 57 ، نور / 43 ، واقعه‌ / 69 ) . کرات بالا . در این صورت مراد ایجاد آب در آغاز آفرینش در کره زمین است . « مَآءً » : آب مهمّ و باارزشی . تنکیر آن اشاره به ارزش و اهمّیّت آب است ( نگا : تفسیر أضواء البیان ) . « بِقَدَرٍ » : به اندازه معیّن ( نگا : حجر / 21 ، قمر / 49 ) . در عصرحاضر ، دانشمندان موفّق به ضبط و ثبت مقدار باران نازل شده در سطح کره زمین گردیده‌اند . در هر ثانیه بر روی کره زمین ، هفده میلیون تن باران می‌بارد که مساوی با 536 تریلیون ( 536000 میلیارد ) تن در سال است و این رقمی است لایتغیّر . « فَأَسْکَنَّاهُ فِی الأرْضِ » : آن را در زمین ماندگار و بردوام کردیم . اشاره به این است که خدا به وسیله اتمسفر زمین از ضایع و پراکنده شدن آب در فضا ، و به وسیله طبقه نفوذناپذیر زمین از فرو رفتن آن در اعماق زمین ، و با چرخه آب از گندیده شدن آن بر روی زمین جلوگیری فرموده است . « ذَهَابٍ بِهِ » : از بین بردن آن از راههای گوناگون . تنکیر ( ذَهَابٍ ) اشاره به کثرت راهها و مبالغه در بسیار دور داشتن و از دسترس به دور کردن آب است ( نگا : تفسیر قاسمی ) .‏

سوره مؤمنون آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَنشَأْنَا لَکُم بِهِ جَنَّاتٍ مِّن نَّخِیلٍ وَأَعْنَابٍ لَّکُمْ فِیهَا فَوَاکِهُ کَثِیرَةٌ وَمِنْهَا تَأْکُلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به وسیله این آب ، نخلستانها و تاکستانها برای شما پدید آورده‌ایم که میوه‌های زیادی برایتان به بار می‌آورند و از آنها می‌خورید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَنَّاتٍ مِّن نَّخِیلٍ وَ أَعْنَابٍ » : ( بقره‌ / 266 ) . « مِنْهَا تَأْکُلُونَ » : از باغها می‌خورید . مراد این است که علاوه از میوه ، خوراکیها و نوشیدنیها از میوه‌ها درست می‌کنید و بهره‌برداریهای دیگری از قبیل تهیّه البسه و موادّ داروئی از باغها می‌کنید ( نگا : نحل‌ / 11 و 67 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ وَشَجَرَةً تَخْرُجُ مِن طُورِ سَیْنَاء تَنبُتُ بِالدُّهْنِ وَصِبْغٍ لِّلْآکِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همچنین درختی ( با آن ) پدیدار کرده‌ایم که در کوه طور سینا می‌روید و ( صدها سال عمر می‌کند و پیوسته سبز و خرم است و بدون زحمت زیاد ، برکات فراوانی بهره شما می‌سازد ) و تولید روغن و نان خورشی می‌کند برای خورندگان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَجَرَةً » : عطف بر ( جَنَّاتٍ ) در آیه قبلی است . « طُورِ سَیْنَآءَ » : مکانی است که مناجات موسی در آنجا صورت گرفته است و ( طُور سِنینَ ) نیز گفته می‌شود ( نگا : تین‌ / 2 ) . « الدُّهْنِ » : روغن . « صِبْغٍ » : نان خورش . مراد همان روغن است ، و عطف صفت بر موصوف خود است . یعنی : این روغن ، هم به عنوان نان خورش به کار می‌رود و هم جنبه‌های دیگر دارد .‏

سوره مؤمنون آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّ لَکُمْ فِی الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً نُّسقِیکُم مِّمَّا فِی بُطُونِهَا وَلَکُمْ فِیهَا مَنَافِعُ کَثِیرَةٌ وَمِنْهَا تَأْکُلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در ( چگونگی آفرینش ) چهارپایان رهنمود مهمّی است برای شما ( تا بدان به قدرت خدا پی ببرید ) . از آنچه در شکم آنها است ( و شیر نام دارد ) به شما می‌نوشانیم ، و چهارپایان ( جز این غذای گوارا و نیروبخش شیر ) منافع زیادی ( همچون مو و پشم ) برای شما دارند و ( به علاوه ) از ( گوشت ) آنها تغذیه می‌کنید و سود می‌برید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ إِنَّ لَکُمْ فِی . . . » : ( نحل‌ / 66 ) . « مِنْهَا تَأْکُلُونَ » : از گوشت آنها تغذیه می‌کنید . از آنها بهره‌برداری می‌کنید و سود می‌برید .‏

سوره مؤمنون آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ وَعَلَیْهَا وَعَلَى الْفُلْکِ تُحْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و بر ( مرکبهای راهوار ) چهارپایان ( در خشکی ) ، و ( در دریا ) بر کشتیها برداشته می‌شوید ( و این همه فائده حیوانها و آثار و خواصّ اشیاء ، مایه عبرت است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْفُلْکِ » : کشتیها ( نگا : بقره‌ / 164 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحاً إِلَى قَوْمِهِ فَقَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ أَفَلَا تَتَّقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مؤمنان ! در داستان پیغمبران عبرت و درس زندگی است ) ما نوح را به سوی قوم خودش فرستادیم . او بدیشان گفت : ای قوم من ! خداوند ( یگانه یکتا ) را بپرستید ، چرا که معبودی جز او ندارید . آیا ( از عذاب خدا و زوال نعمتی که به شما داده است ) نمی‌پرهیزید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَفَلا تَتَّقُونَ » : آیا از عذاب خدا خویشتن را به دور نمی‌دارید ؟ آیا با وجود این امر روشن ، از پرستش بتها پرهیز نمی‌کنید ؟‏

سوره مؤمنون آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ فَقَالَ الْمَلَأُ الَّذِینَ کَفَرُوا مِن قَوْمِهِ مَا هَذَا إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ یُرِیدُ أَن یَتَفَضَّلَ عَلَیْکُمْ وَلَوْ شَاء اللَّهُ لَأَنزَلَ مَلَائِکَةً مَّا سَمِعْنَا بِهَذَا فِی آبَائِنَا الْأَوَّلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اشراف و سران کافر قوم او گفتند : این مرد جز انسانی همچون شما نبوده ( و در ادّعای نبوّت دروغگو است ) ولی او ( با این ادّعاء ) می‌خواهد بر شما برتری گیرد ( و خویشتن را سرور و آقای شما گرداند ) . اگر خدا می‌خواست ( پیغمبری را به میان ما روانه کند ) حتماً فرشتگانی را ( برای این منظور ) می‌فرستاد . ما چنین چیزی را در ( تاریخ ) پدران پیشین خود نشنیده‌ایم ( که انسانی ادّعای نبوّت کند و خود را نماینده خدا بداند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَلَؤُاْ » : اشراف . بزرگان ( نگا : بقره‌ / 246 ، اعراف‌ / 60 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ إِنْ هُوَ إِلَّا رَجُلٌ بِهِ جِنَّةٌ فَتَرَبَّصُوا بِهِ حَتَّى حِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او فقط مردی است که مبتلا به نوعی از جنون است ، پس باید مدّتی درباره او صبر کنید ( تا مرگ او فرا رسد یا از این دیوانگی بهبودی یابد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنْ » : نه . حرف نفی است و به معیّن ( لا ) . « جِنَّةٌ » : جنون . دیوانگی .‏

سوره مؤمنون آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبِّ انصُرْنِی بِمَا کَذَّبُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏نوح گفت : پروردگارا ! چون مرا تکذیب می‌کنند ( و دعوتم را دروغ می‌دانند ، نابودشان گردان ، و بر آنان ) مرا یاری داده و پیروز گردان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِمَا » : به سبب این که . در برابر تکذیبشان . حرف باء سببیّه یا برای بدل است ، و ( ما ) مصدریّه می‌باشد .‏

سوره مؤمنون آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَوْحَیْنَا إِلَیْهِ أَنِ اصْنَعِ الْفُلْکَ بِأَعْیُنِنَا وَوَحْیِنَا فَإِذَا جَاء أَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ فَاسْلُکْ فِیهَا مِن کُلٍّ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ وَأَهْلَکَ إِلَّا مَن سَبَقَ عَلَیْهِ الْقَوْلُ مِنْهُمْ وَلَا تُخَاطِبْنِی فِی الَّذِینَ ظَلَمُوا إِنَّهُم مُّغْرَقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بدو وحی کردیم که زیر نظر ( و در پناه حفاظت و رعایت ) ما و برابر رهنمود و آموزش ما به ساختن کشتی بپرداز . هرگاه فرمان ما ( مبنی بر هلاک ایشان ) صادر شد ( و دیدی که ) آب از تنور بر می‌جوشد ، بلافاصله از همه حیوانات از هر نوعی جفتی ( نر و ماده ) را سوار کشتی کن ، و نیز خانواده و پیروانت را سوار کشتی نما ، مگر آن کسانی که قبلاً فرمان نابودیشان داده شده است ( که همسرت و پسرت می‌باشند ) و درباره کسانی که ( با در پیش گرفتن راه کفر و ضلال و طغیان و عصیان ، بر خود و دیگران ) ستم ورزیده‌اند ، ( راجع به نجات ایشان ) با من سخن مگو . چرا که آنان همگی قطعاً غرق خواهند شد ( و دیگر جای گفتگو نیست ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِأَعْیُنِنَا . . . فَارَ التَّنُّورُ . . . وَ . . . » : ( نگا : هود / 37 و 40 ) . « أُسْلُکْ فِیهَا » : داخل کن بدان . مراد جای دادن و حمل کردن است ( نگا : هود / 40 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِذَا اسْتَوَیْتَ أَنتَ وَمَن مَّعَکَ عَلَى الْفُلْکِ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی نَجَّانَا مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرگاه تو و همراهانت بر کشتی ( سوار شدی و ) استقرار یافتی ، بگو : شکر و سپاس خداوندی را سزا است که ما را از دست قوم ستمگر رهانید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إسْتَوَیْتَ » : استقرار یافتی و جای گرفتی .‏

سوره مؤمنون آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ وَقُل رَّبِّ أَنزِلْنِی مُنزَلاً مُّبَارَکاً وَأَنتَ خَیْرُ الْمُنزِلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و بگو : پروردگارا ! مرا در جایگاه پرخیر و برکتی فرود آور و تو بهترین فرودآورندگانی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُنزَلاً » : جایگاه نزول . یا مصدر میمی است و به معنی انزال ، یعنی : فرود آوردن است . با توجّه به معنی دوم ، مفهوم چنین خواهد بود : و بگو : پروردگارا ! مرا نیکو و باخیر و برکت فرود آور .‏

سوره مؤمنون آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ وَإِن کُنَّا لَمُبْتَلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏قطعاً در این ( داستان ) نشانه‌هائی است ( بر قدرت خدا ، و در برگیرنده عبرتها و پندها برای خردمندان است ) و ما به طور مسلم ( همگان را در همه قرون و اعصار به اشکال مختلف ) آزمایش می‌نمائیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَاتٍ » : عبرتها و پندها . دلیلها و رهنمودها . « إِنْ » : قطعاً . مسلّماً . مخفّف از ( إِنَّ ) و از حروف مشبّهةٌ بالفعل است . « مُبْتَلِینَ » : آزمایش‌کنندگان . مراد این است که خداوند با خوشیها و ناخوشیها و به انواع و اشکال گوناگون ، بندگان را می‌آزماید ( نگا : بقره‌ / 155 ، آل‌عمران‌ / 186 ، اعراف‌ / 168 ، انبیاء / 35 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ أَنشَأْنَا مِن بَعْدِهِمْ قَرْناً آخَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس بعد از آنان ، ( یعنی قوم نوح ) ، مردمان دیگری را ( به نام عاد ، قوم هود ) بر سر کار آوردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَرْناً » : مردمان یک عصر و زمان ( نگا : انعام‌ / 6 ) . در اینجا مراد عاد ، یعنی قوم هود است ( نگا : اعراف‌ / 65 ، هود / 50 ، شعراء / 124 ) . « ءَاخَرِینَ » : دیگران .‏

سوره مؤمنون آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَرْسَلْنَا فِیهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ أَفَلَا تَتَّقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پیغمبری از خودشان را به میانشان روانه کردیم . ( توسّط او بدیشان پیغام دادیم ) که خدا را بپرستید ، زیرا جز او معبودی ندارید . آیا ( خویشتن را از عذاب او ) می‌پرهیزید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَسُولاً مِّنْهُمْ » : پیغمبری از خودشان . مراد هود ( علیه السلام ) است .‏

سوره مؤمنون آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ الْمَلَأُ مِن قَوْمِهِ الَّذِینَ کَفَرُوا وَکَذَّبُوا بِلِقَاء الْآخِرَةِ وَأَتْرَفْنَاهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا مَا هَذَا إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ یَأْکُلُ مِمَّا تَأْکُلُونَ مِنْهُ وَیَشْرَبُ مِمَّا تَشْرَبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اشراف بی‌باوری که فرا رسیدن قیامت را قبول نداشتند و در زندگی دنیا ، ناز و نعمت بدیشان داده بودیم ، گفتند : این انسانی همچون شما بوده ( و پیغمبر نیست . چرا که ) از همان چیزهائی می‌خورد که شما می‌خورید و از همان چیزهائی می‌نوشد که شما می‌نوشید . ( رابط میان خدا و مردم باید فرشته باشد نه انسان ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَلأُ » : اشراف و بزرگان و سران قوم ( نگا : بقره‌ / 246 ، اعراف‌ / 60 ) . « لِقَآءِ الآخِرَةِ » : دیدار آخرت . « أَتْرَفْنَاهُمْ » : بدیشان اموال و اولاد و ناز و نعمت دادیم . مراد اغنیاء و اقویاء است .‏

سوره مؤمنون آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَئِنْ أَطَعْتُم بَشَراً مِثْلَکُمْ إِنَّکُمْ إِذاً لَّخَاسِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر از انسانی همسان خود پیروی کنید و بدو بگروید ، در این صورت سخت زیانکار خواهید بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِثْلَکُمْ » : همچون خود . صفت است .‏

سوره مؤمنون آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ أَیَعِدُکُمْ أَنَّکُمْ إِذَا مِتُّمْ وَکُنتُمْ تُرَاباً وَعِظَاماً أَنَّکُم مُّخْرَجُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا او به شما وعده می‌دهد که هنگامی که مردید و خاک و استخوان شدید ، شما ( بار دیگر زنده می‌گردید و از گورها ) به در آورده می‌شوید ؟ ! ( و حیات نوین و جاویدی را آغاز می‌کنید ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنَّکُمْ » : تکرار این لفظ برای تأکید هرچه بیشتر است .‏

سوره مؤمنون آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ لِمَا تُوعَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنچه به شما وعده داده می‌شود ( که زندگی دوباره و برپا شدن رستاخیز نام دارد ، محال و ناممکن است ، و از عقل ) دورِ دور است ( و هرگز نمی‌شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَیْهَاتَ » : دور است ! در اینجا به معنی محال و ناشدنی است و تکرار آن برای تأکید است . « لِمَا » : حرف لام زائده بوده و واژه ( ما ) فاعل اسم الفعل ( هَیْهَاتَ ) است .‏

سوره مؤمنون آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ إِنْ هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا الدُّنْیَا نَمُوتُ وَنَحْیَا وَمَا نَحْنُ بِمَبْعُوثِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏حیاتی جز حیات این جهان وجود ندارد که ( گروهی از ما ) می‌میریم ( و گروه دیگری جای آنان را می‌گیریم ) و زندگی می‌کنیم ، و ما هرگز ( پس از مرگ ) برانگیخته نمی‌شویم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنْ هِیَ » : واژه ( إِنْ ) حرف نفی است و مراد از ( هِیَ ) ، ( حَیَاة ) است ، و ضمیر عائد بر متأخر بوده و با خبر تفسیر شده است .‏

سوره مؤمنون آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ إِنْ هُوَ إِلَّا رَجُلٌ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ کَذِباً وَمَا نَحْنُ لَهُ بِمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او مردی است که بر خدا دروغ می‌بندد . ( او نه رسالتی از طرف خدا دارد ، و نه وعده رستاخیزش درست است ، و بلکه خودسرانه سخن می‌گوید ) و ما ( سران شما که خردمندان شمائیم ) هرگز بدو ایمان نمی‌آوریم و تصدیقش نمی‌کنیم . ( پس شما هم نباید بدین مرد دروغگو بگروید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنْ » : نیست . « إفْتَرَیا » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 94 ، عنکبوت‌ / 68 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ رَبِّ انصُرْنِی بِمَا کَذَّبُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( هود رو به آفریدگار خود نمود و ) گفت : پروردگارا ! کمکم کن ، ( من از اینان مأیوس شده‌ام ، نابودشان فرما ) به سبب این که مرا تکذیب کرده و دروغگویم نامیده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِمَا کَذَّبُونِ » : در برابر این که مرا تکذیب کرده‌اند . به سبب این که مرا دروغگو نامیده و دعوتم را نپذیرفته‌اند .‏

سوره مؤمنون آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ عَمَّا قَلِیلٍ لَیُصْبِحُنَّ نَادِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خدا به هود ) گفت : به زودی حتماً از کار خود پشیمان می‌گردند ( وقتی که عذاب الهی را مشاهده می‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَمَّا قَلِیلٍ‌ » : به زودی . واژه ( ما ) زمانیّه یا زائده است . « لَیُصْبِحُنَّ » : قطعاً خواهند شد . « نَادِمِینَ » : جمع نَادِم ، پشیمان .‏

سوره مؤمنون آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَخَذَتْهُمُ الصَّیْحَةُ بِالْحَقِّ فَجَعَلْنَاهُمْ غُثَاء فَبُعْداً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ناگهان صدای بلند ( و مرگبار طوفان باد ) آنان را - به سبب استحقاقی که داشتند - فرو گرفت ، و ما ایشان را بسان خس و خاشاک ( سیلاب درهم کوبیده و تکه‌تکه روی هم انباشته ) کردیم . ستمکاران ( از رحمت خدا ) دور و نابود شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الصَّیْحَةُ » : صدای مهیب . مراد صدای شدید طوفان باد است که همراه با آن است . چرا که عاد ، یعنی قوم هود با طوفان باد نابود شده‌اند ( نگا : حاقّه‌ / 6 ) . برخی از مفسّرین به سبب واژه ( صَیْحَة ) این آیات را درباره ثمود ، یعنی قوم صالح دانسته‌اند ؛ زیرا قوم صالح با صدای مرگبار رعد از میان رفته‌اند ( نگا : هود / 67 ) . در اینجا واژه ( صَیْحَة ) به معنی مطلق عذاب نیز می‌تواند باشد . « غُثَآءً » : خس و خاشاک و چوبها و چیزهائی که سیلاب با خود می‌آورد . ( نگا : اعلی‌ / 5 ) . « بُعْداً » : ( نگا : هود / 44 و 60 و 68 و 95 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ أَنشَأْنَا مِن بَعْدِهِمْ قُرُوناً آخَرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس از ایشان ، مردمان دیگری را بر سر کار آوردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قُرُوناً » : ( نگا : یونس‌ / 13 ، مؤمنون‌ / 31 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ مَا تَسْبِقُ مِنْ أُمَّةٍ أَجَلَهَا وَمَا یَسْتَأْخِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هیچ ملّتی بر سر رسید مرگ و نابودیش پیشی و پسی نمی‌گیرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنْ أُمَّةٍ » : ملّتی . جماعتی . حرف ( مِنْ ) زائد و ( أُمَّةٍ ) فاعل است . « أَجَلَهَا » : وقت نابودی . سر رسید هلاک ( نگا : اعراف / 34 و 185 ، حجر / 5 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا تَتْرَا کُلَّ مَا جَاء أُمَّةً رَّسُولُهَا کَذَّبُوهُ فَأَتْبَعْنَا بَعْضَهُم بَعْضاً وَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِیثَ فَبُعْداً لِّقَوْمٍ لَّا یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس پیغمبران خود را یکی پس از دیگری ( به سوی اقوامشان ) روانه کردیم و اقوامشان آنان را تکذیب نموده و دروغگو نامیدند ، ما هم ( این ملّتهای سرکش را نابود و ) یکی را به دنبال دیگری روانه ( دیار نیستی ) کردیم و ایشان را نقل مجالس و مایه عبرت ( دیگران ) نمودیم . نابود باد اقوامی که بی‌ایمان و بی‌باورند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَتْرَا‌ » : پیاپی . یکی بعد از دیگری . حال است و از ماده ( وتر ) . اصل آن ( وتری ) است و واو به تاء تبدیل شده است ، همچون ( تقوی ) که از ( وقایة ) است . « أَحَادِیثَ » : جمع أُحْدُوثَة ، مانند أَعاجیب که جمع أُعْجُوبَة است . أُحْدُوثَة سخنی است که مردمان به خاطر غرابت و شگفتی ، آن را برای یکدیگر روایت می‌نمایند . یا جمع حدیث ، و مراد سخنان عبرت‌انگیز است .‏

سوره مؤمنون آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ أَرْسَلْنَا مُوسَى وَأَخَاهُ هَارُونَ بِآیَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُّبِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس موسی و برادرش هارون را همراه با معجزات و براهین ( دالّ بر صدق رسالتشان ) و حجّت واضحی که بیانگر ( اثبات پیغمبری آنان ) باشد روانه کردیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَاتِ » : مراد معجزات و براهین نه‌گانه مذکور در سوره اسراء ، آیه 101 است . « سُلْطَانٍ مُّبِینٍ » : حجّتی که بیانگر حق باشد . در اصل ( سُلْطانٍ مُّبینٍ ) صفت ( ءَایَات ) است . به عبارت دیگر ، عطف صفت بر موصوف است .‏

سوره مؤمنون آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَاسْتَکْبَرُوا وَکَانُوا قَوْماً عَالِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به سوی فرعون و فرعونیان ، ولی آنان ( خود را بالاتر از این دانستند که دعوت ایشان را بپذیرند و ) تکبّر ورزیدند ، و ایشان اصولاً مردمان سلطه‌طلب و خود بزرگ‌بین بودند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَلَئِهِ » : اشراف . اطرافیان ( نگا : بقره‌ / 246 ، اعراف‌ / 60 و 103 ) . « عَالِینَ » : سرکشان . مراد مستکبران و خود بزرگ‌بینانی است که مقام طلب و شهرت طلب بوده و خویشتن را بالاتر از دیگران می‌دانند و مردمان را زیردستان خود می‌انگارند ( نگا : اعراف‌ / 127 ، یونس‌ / 83 ، قصص‌ / 83 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ فَقَالُوا أَنُؤْمِنُ لِبَشَرَیْنِ مِثْلِنَا وَقَوْمُهُمَا لَنَا عَابِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( فرعون و فرعونیان ) گفتند : آیا به دو انسان همچون خودمان ایمان بیاوریم ( و پیغمبرشان بدانیم ) و حال این که قوم آن دو ( یعنی بنی‌اسرائیل ) پرستندگان و خدمتگذاران ما بوده و هستند ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ قَوْمُهُمَا » : حرف ( واو ) حالیّه است . « عَابِدُونَ » : پرستندگان . مراد بندگان و خدمتگذاران و کرنش‌کنندگان است .‏

سوره مؤمنون آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ فَکَذَّبُوهُمَا فَکَانُوا مِنَ الْمُهْلَکِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این بود که آن دو را تکذیب کردند و در نتیجه ( در دریا غرق و ) هلاک گردیدند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُهْلَکِینَ » : هلاک شوندگان .‏

سوره مؤمنون آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ آتَیْنَا مُوسَى الْکِتَابَ لَعَلَّهُمْ یَهْتَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به موسی کتاب ( تورات ) دادیم تا این که ( بنی‌اسرائیل در پرتو احکام و رهنمودهای آن ) راهیاب گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْکِتَاب‌ » : مراد تورات است .‏

سوره مؤمنون آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلْنَا ابْنَ مَرْیَمَ وَأُمَّهُ آیَةً وَآوَیْنَاهُمَا إِلَى رَبْوَةٍ ذَاتِ قَرَارٍ وَمَعِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما پسر مریم ( عیسی ) و مادرش ( مریم ) را نشانه‌ای ( بر قدرت خود ) کردیم ( چرا که عیسی را بدون پدر متولّد ، و مریم را بدون شوهر آبستن نمودیم ) و آن دو را به تپه‌ای پناهنده کردیم که آرامش و امنیّت و آب جاری داشت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَایَةً » : دلیلی بر کمال قدرت . نشانه‌ای بر عظمت و قدرت . « ءَاوَیْنَا » : منزل و مأوی دادیم . راندیم و پناهنده کردیم . « رَبْوَةٍ » : پشته . تپه . زمین بلند ( نگا : بقره‌ / 265 ) . مراد عرصه بیت‌المقدّس است ( نگا : المصحف‌المیسّر ) . « ذَاتِ قَرَارٍ » : محلّ استقرار . محلّ امن و امان و آرامش و اطمینان . « معیّن » : آب روان . از ماده ( معن ) به معنی جریان آب ، یا از ( عین ) یعنی قابل دید .‏

سوره مؤمنون آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الرُّسُلُ کُلُوا مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحاً إِنِّی بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به پیغمبران گفته‌ایم تا به پیروان خود برسانند . گفته‌ایم ) ای پیغمبران ! از غذاهای حلال بخورید و کارهای شایسته بکنید ، بی‌گمان من از آنچه انجام می‌دهید بس آگاهم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَآ أَیُّهَا الرُّسُلُ کُلُوا . . . » : مخاطب انبیاء بوده و مراد پیروان انبیاء است . « الطَّیِّبَات‌ » : چیزهای پاکیزه . مراد خوراکیهای حلال است ( نگا : بقره‌ / 57 و 172 و 267 ، نساء / 160 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّ هَذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّکُمْ فَاتَّقُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( و بدیشان گفتیم : به اقوام خود برسانند که ) این ( پیغمبران بزرگی که بدانان اشاره شد ، همگی ) ملّت یگانه‌ای بوده ( و آئین واحد و برنامه یکتائی دارند ) و من پروردگار همه شما هستم ، پس تنها از من بهراسید ( چرا که ملّت واحد ، با برنامه واحد ، باید از خدای واحد بترسد و خویشتن را از عذاب و عقاب او به دور دارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّ هذِهِ . . . » : ( نگا : انبیاء / 92 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُم بَیْنَهُمْ زُبُراً کُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَیْهِمْ فَرِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امّا مردمان کار و بار ( دین ) خود را به پراکندگی کشاندند و ( هر گروهی به راهی رفتند ، و عجب این که ) هر دسته و جمعیّتی بدانچه دارند و برآنند خوشحال و شادانند ( چرا که گمان می‌برند ایشان بر راستای راهند و دیگران کژ راهه می‌روند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُمْ » : کار دین خود را بخش بخش و پراکنده کردند و خودشان فرقه فرقه شدند . « زُبُراً » : جمع زُبْرَة به معنی قطعه و تکّه است . یا جمع زَبور به معنی کتاب . بدین معنی که : کارهای دین را از هم پاشیدند و پراکنده نمودند ، یا این که کارهای دین خود را پراکنده کردند و در کتابهای جدا و مختلف گنجاندند ( نگا : معجم الفاظ القرآن الکریم ) .‏

سوره مؤمنون آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ فَذَرْهُمْ فِی غَمْرَتِهِمْ حَتَّى حِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگذار تا مدّت زمانی ( که وقت مقدّر هلاک ایشان است ) در غرقاب ( جهالت و ضلالت ) خود بسر برند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَمْرَتِهِمْ » : غمرة ، غرقاب . مراد حیرت و ضلالت و غفلت و جهالت است که ایشان را فرا می‌گیرد ( نگا : حجر / 3 ، زخرف‌ / 83 ، طارق / 17 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ أَیَحْسَبُونَ أَنَّمَا نُمِدُّهُم بِهِ مِن مَّالٍ وَبَنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ( این کافران و عاصیان ) گمان می‌برند اموال و فرزندانی که ( بدیشان می‌دهیم و ) با آن یاریشان می‌نمائیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُمِدُّهُمْ » : مدد و یاریشان می‌دهیم . بدیشان عطاء می‌کنیم .‏

سوره مؤمنون آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ نُسَارِعُ لَهُمْ فِی الْخَیْرَاتِ بَل لَّا یَشْعُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( برای این است که ) شتابان ( درهای خوبیها و نعمتها را به رویشان می‌گشائیم و ) خیرات و برکات را نصیبشان می‌نمائیم‌ ؟ ( نه ! اشتباه می‌کنند ) بلکه نمی‌فهمند ( که این گام به گام به سوی دوزخ کشاندن و بر عذاب سرمدی ایشان افزودن است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُسَارِعُ » : پیشی می‌گیریم و شتاب می‌ورزیم . « بَلْ » : حرفی است که دلالت بر ابطال سخن پیش از خود و اثبات سخن بعد از خود دارد . یعنی در رساندن خوبیها و نعمتها شتاب نمی‌ورزیم ، بلکه برابر قاعده استدراج ، کاری می‌کنیم بر گناه خود بیفزایند تا مایه افزایش عذاب آخرت ایشان شود .‏

سوره مؤمنون آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ هُم مِّنْ خَشْیَةِ رَبِّهِم مُّشْفِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که از خوف خدا در هراس هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُشْفِقُونَ » : اشخاص بیمناک و در هراس . مراد کسانی است که با انجام خوبیها خویشتن را سخت از عذاب خدا به دور می‌دارند .‏

سوره مؤمنون آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ هُم بِآیَاتِ رَبِّهِمْ یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنانی که به آیات پروردگارشان ایمان دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ‌ءَایَات‌ » : آیه‌های خواندنی کتابهای یزدان ، و نشانه‌های دیدنی در کتاب دیدنی جهان .‏

سوره مؤمنون آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ هُم بِرَبِّهِمْ لَا یُشْرِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏افرادی که برای پروردگار خود انباز قرار نمی‌دهند ( و کسی و چیزی را شریک او نمی‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره مؤمنون آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ یُؤْتُونَ مَا آتَوا وَّقُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلَى رَبِّهِمْ رَاجِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اشخاصی که عطاء می‌کنند و می‌بخشند آنچه را که در توان دارند ، در حالی که دلهایشان ترسان و هراسان است ( از این که نکند صدقات و حسنات آنان پذیرفته نگردد ) و به علّت این که به سوی خدایشان ( برای حساب و کتاب ) برمی‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُؤْتُونَ مَآ ءَاتَوْا » : می‌دهند و عطاء می‌کنند آنچه را که عطاء کرده و در توان دارند . مراد دادن زکات و صدقات و ادای حقوق مردم و حق پروردگار است . « وَجِلَةٌ » : ترسان و هراسان ( نگا : حجر / 52 و 53 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ أُوْلَئِکَ یُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَهُمْ لَهَا سَابِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چنین کسانی ( که صفات چهارگانه ایشان گذشت ) در خیرات و حسنات ( با دیگران ) مسابقه سرعت می‌دهند و در انجام آنها ( بر سایرین ) پیشی می‌گیرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُسَارِعُونَ » : بر همدیگر سرعت و سبقت می‌گیرند . « وَ هُمْ لَهَا سَابِقُونَ » : از دیگران زودتر حسنات و خیرات انجام می‌دهند و جلوتر بدان می‌رسند . بلی ! مسابقه مؤمنان در انجام خوبیها و نیکیها است و مسابقه بی‌دینان در انجام بدیها و زشتیها .‏

سوره مؤمنون آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَا نُکَلِّفُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَهَا وَلَدَیْنَا کِتَابٌ یَنطِقُ بِالْحَقِّ وَهُمْ لَا یُظْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما برای هیچ کسی جز به اندازه تاب و توانش ( وظائف و تکالیف تعیین و ) تحمیل نمی‌کنیم ( و از افراد مخلص پیشین نیز جز به اندازه توانشان چیزی خواسته نشده است ، و جملگی تکالیف آسمانی در توان انسان است ، و همه اعمال بندگان ثبت و ضبط در ) کتابی است که در پیش ما است و به حق سخن می‌گوید و ( گویای حقائق بوده و ذرّه‌ای از اعمال و اقوال آدمی به دست فراموشی سپرده نمی‌شود و به همین دلیل ) هیچ ظلم و ستمی بدیشان نمی‌گردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا نُکَلِّفُ . . . » : ( نگا : انعام‌ / 152 ، اعراف‌ / 42 ) . « کِتَابٌ » : مراد نامه و پرونده اعمال است ( نگا : کهف‌ / 49 ، جاثیه‌ / 29 ) . « یَنطِقُ بِالْحَقِّ » : نطق کتاب جنبه مجازی دارد و مراد این است که گویای حقیقت است و آئینه تمام نمای کارهای آدمی است .‏

سوره مؤمنون آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ قُلُوبُهُمْ فِی غَمْرَةٍ مِّنْ هَذَا وَلَهُمْ أَعْمَالٌ مِن دُونِ ذَلِکَ هُمْ لَهَا عَامِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اصلاً ( برنامه کافران با برنامه مؤمنان به کلّی از هم جدا است ، چرا که ) دلهای ( کافران به سبب عناد و تعصّب ) ایشان غافل از این ( گونه اعمال خیر و انجام وظیفه در حدّ توان و دقّت در حساب ) است ، و آنان کارهائی جدا ( از کار مؤمنان ) دارند و به انجام آنها مشغول می‌باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَمْرَةٍ » : ضلالت و حیرت و غفلت و جهالت ( نگا : مؤمنون‌ / 54 ) . « هذا » : این کارهای نیکی که مؤمنانِ متّصف به اوصاف اربعه پیشین ، انجام می‌دادند . « مِن دُونِ ذلکَ » : جدای از آن و مخالف با آن .‏

سوره مؤمنون آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ حَتَّى إِذَا أَخَذْنَا مُتْرَفِیهِم بِالْعَذَابِ إِذَا هُمْ یَجْأَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( کافران به کارهای پلشت خود ادامه می‌دهند ) و هنگامی که ( در روز قیامت ) سران خوشگذران ایشان را گرفتار عذاب می‌کنیم ، ناگهان فریاد می‌کشند و لابه سر می‌دهند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَتّی‌ » : ابتدائیّه است . « أَخَذْنَا مُتْرَفِیهِم بِالْعَذَابِ » : ذکر خاصّ افراد متنعّم و خوشگذران بدان خاطر است که دیگران پیروان بشمارند و همراه این سردمدارانند . « یَجْأَرُونَ » : بسان گاو بانگ سر می‌دهند و فریاد می‌کشند . از مصدر ( جُوار ) به معنی صدای گاو ، مراد ناله سر دادن و لابه کردن است .‏

سوره مؤمنون آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ لَا تَجْأَرُوا الْیَوْمَ إِنَّکُم مِّنَّا لَا تُنصَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بدیشان خواهیم گفت : ) امروز فریاد و واویلا سر ندهید و تضرّع و لابه نکنید ، شما از سوی ما یاری و کمک نمی‌شوید ( و با داد و بیداد از عذاب آتش رهایتان نمی‌کنیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنَّا لا تُنصَرُونَ » : از سوی ما یاری نمی‌شوید .‏

سوره مؤمنون آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ قَدْ کَانَتْ آیَاتِی تُتْلَى عَلَیْکُمْ فَکُنتُمْ عَلَى أَعْقَابِکُمْ تَنکِصُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیات من ( در دنیا ) بر شما خوانده می‌شد و شما بر پاشنه‌های خود چرخی می‌زدید ( و بدانها پشت می‌کردید و از پذیرش احکام و دستور آنها سر باز می‌زدید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَعْقَاب‌ » : جمع عَقِب ، پاشنه . « تَنکِصُونَ » : به عقب برمی‌گشتید . اعراض می‌نمودید . از مصدر ( نُکُوص ) به معنی رجوع عقب عقب . عقب عقب برگشتن .‏

سوره مؤمنون آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ مُسْتَکْبِرِینَ بِهِ سَامِراً تَهْجُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از این عقب‌گرد و روی‌گردانی ، به خود می بالیدید و ( آیات ما را ) در گفتگوهای شبانه خود به باد استهزاء می‌گرفتید و ( از آنها ) بدگوئی می‌کردید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُسْتَکْبِرِینَ » : به خود بالندگان . متکبّران . « بِهِ » : ضمیر ( ه ) به نکوص ، مصدر ( تَنکِصُونَ ) برمی‌گردد . برخی مرجع آن را قرآن که از آیات فراهم می‌آید ، نزول آیات ، پیغمبر ، بیت‌الحرام دانسته‌اند . « مُسْتَکْبِرِینَ بِهِ » : به این اعراض افتخار می‌کردند . پیغمبر و قرآن و نزول آیات را متکبّرانه تکذیب می‌کردند . با توجّه بدین معنی ، مستکبرین را به معنی مکذبین گرفته‌اند . از این که پرده‌داران کعبه و خادمان بیت‌الحرام بودند ، به خود می‌بالیدند . در معنی اخیر ، مرجع ضمیر به سبب شهرت قریشیان به نازش و افتخار به بیت‌الحرام حذف شده است . « سَامِراً » : گفتگوهای شبانه . قصّه‌گویان شب . واژه ( سامِر ) را مصدری همچون عاقبة و عافیة و قائم ( نگا : تفسیر قاسمی ) ، یا اسمِ جمعی همچون جامِل و باقِر و حاجّ و حاضِر ، به معنی شتران و گاوان و حاجیان و حاضران دانسته‌اند . « تَهْجُرُونَ » : هذیان و پریشان‌گوئی می‌کردند . بدگوئی و یاوه‌سرائی می‌نمودند . ترک می‌کردند . با توجّه به معنی اخیر ( تَهْجُرُونَ ) مفهوم چنین می‌گردد : آیات مرا ترک می‌کردند و از پذیرش سر باز می‌زدند . واژه‌های ( مُسْتَکْبِرِینَ ، سَامِر ، تَهْجُرُونَ ) حال می‌باشند .‏

سوره مؤمنون آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَلَمْ یَدَّبَّرُوا الْقَوْلَ أَمْ جَاءهُم مَّا لَمْ یَأْتِ آبَاءهُمُ الْأَوَّلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا آنان سخنان را نمی‌سنجند ( و درباره این آیات الهی نمی‌اندیشند ، تا اعجاز قرآن را با چشم سر و چشم دل مشاهده کنند ) ، یا این که مطالبی برای آنان آمده است که برای نیاکانشان نیامده ( و نزول آیات آسمانی ، چیز نوظهوری است‌ ؟ چنین نیست ، ارسال پیغمبران و انزال کتابهای آسمانی برای ایشان شیوه دیرین خدا بوده و محتوای دعوت تو از نظر اصول و اساس ، همان محتوای دعوت پیغمبران است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اَفَلَمْ یَدَّبَّرُوا . . . » : ( نگا : نساء / 82 ) . اصل یَدَّبَّرُوا ، ( یَتَدَبَّرُوا ) است ، یعنی آیا درباره معانی و مفاهیم آیات قرآنی نمی‌اندیشند ؟‏

سوره مؤمنون آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ لَمْ یَعْرِفُوا رَسُولَهُمْ فَهُمْ لَهُ مُنکِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا این که ایشان پیغمبر خود را نمی‌شناسند ، و این است که ( رسالت ) او را قبول نمی‌کنند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْ لَمْ یَعْرِفُوا . . . » : آنان که محمّد را می‌شناسند و از امانت و صداقت و حسن اخلاق و حسب و نسب او آگاهند .‏

سوره مؤمنون آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ یَقُولُونَ بِهِ جِنَّةٌ بَلْ جَاءهُم بِالْحَقِّ وَأَکْثَرُهُمْ لِلْحَقِّ کَارِهُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا این که خواهند گفت : او دیوانه است‌ ؟ ( چنین نیست که می‌انگارند ) بلکه او حق را برای آنان آورده است ( و سخنانش سراسر حقیقت است . ولی عیب کار اینجا است که ) بیشتر ایشان از حق بیزار ( و دشمن حقیقت ) می‌باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جِنَّةٌ » : جنون . دیوانگی ( نگا : اعراف‌ / 184 ، مؤمنون‌ / 25 ) . « الْحَقِّ » : حقیقت . مراد قرآن ( نگا : مائده‌ / 48 و 84 ) یا شریعت است ( نگا : قصص‌ / 48 ، عنکبوت‌ / 68 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْوَاءهُمْ لَفَسَدَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ وَمَن فِیهِنَّ بَلْ أَتَیْنَاهُم بِذِکْرِهِمْ فَهُمْ عَن ذِکْرِهِم مُّعْرِضُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر حق و حقیقت از خواستها و هوسهای ایشان پیروی می‌کرد ( و جهان هستی بر طبق تمایلاتشان به گردش می‌افتاد ) آسمانها و زمین و همه کسانی که در آنها بسر می‌برند تباه می‌گردیدند ( و نظم و نظام کائنات از هم می‌پاشید ) . ما قرآن را به آنان داده‌ایم که در آن ( موجبات ) آوازه ایشان است ، ولی آنان از ( چیزی که مایه ) عزّت و آبرویشان ( است ) رویگردانند ( و انگار راه بیداری و خوشبختی خود را نمی‌دانند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَقُّ » : خدا ( نگا : نور / 25 ) . یعنی اگر خدا برابر خواست مردم به ویژه کفّار رفتار کند ، هرج و مرج سراسر جهان را فرا می‌گیرد و . . . حقیقت . آنچه صحیح و درست است و مقابل باطل قرار دارد . « ذِکْر » : قرآن . ( نگا : آل‌عمران‌ / 58 ، حجر / 6 و 9 ) . شهرت و افتخار و نام و آوازه ( نگا : انبیاء / 10 ، زخرف‌ / 44 ) . چرا که قرآن به زبان عربها بوده و ملّتها مادام که زبانشان برجا است ، ایشان ماندگارند . غیر از این ، قرآن عربها را به جهان شناساند و آنان را زنده نگاه داشت و از نوکری به سَروری رساند .‏

سوره مؤمنون آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ تَسْأَلُهُمْ خَرْجاً فَخَرَاجُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَهُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ( بهانه فرار ایشان از حق این است که ) تو از آنان اجر و مزدی ( در برابر دعوت و ادای رسالت ) طلب می‌کنی‌ ؟ ( نه ! چنین کاری را نکرده و نمی‌کنی . چرا که ) اجر و مزد پروردگارت بهتر است ( از چیزی که ایشان دارند ) و او بهترین روزی‌رسان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَرْجاً » : اجر و مزد . هزینه ( نگا : کهف‌ / 94 ) . « خَرَاج‌ » : اجر و مزد . هزینه . « خَیْرُ الرَّازِقِینَ » : بهترینِ روزی‌رسانان . بهترینِ دهندگان ( نگا : مائده‌ / 114 ، حجّ‌ / 58 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّکَ لَتَدْعُوهُمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تو ( ای پیغمبر ! ) آنان را به راه راست فرا می‌خوانی ( که دین اسلام و منتهی به سعادت است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره مؤمنون آیه 74
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّ الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ عَنِ الصِّرَاطِ لَنَاکِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که به آخرت ایمان ندارند ، از راه ( راست ) منحرف هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَاکِبُونَ » : منحرفان از مسیر .‏

سوره مؤمنون آیه 75
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ رَحِمْنَاهُمْ وَکَشَفْنَا مَا بِهِم مِّن ضُرٍّ لَّلَجُّوا فِی طُغْیَانِهِمْ یَعْمَهُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر بدیشان رحم کنیم و بلاها و گرفتاریهای گریبانگیرشان را برطرف سازیم ، در طغیان و سرکشی خود مصرانه و سرگردان دست‌وپا می‌زنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ضُرٍّ » : ( نگا : انعام‌ / 17 ، یونس‌ / 12 و 107 ) . « یَعْمَهُونَ » : ( نگا : بقره‌ / 15 ، انعام‌ / 110 ، اعراف‌ / 186 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 76
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ أَخَذْنَاهُم بِالْعَذَابِ فَمَا اسْتَکَانُوا لِرَبِّهِمْ وَمَا یَتَضَرَّعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( اگر هم از طریق رحمت و نعمت بیدار نشدند ) ما ایشان را به عذاب ( مصائب و شدائدی همچون قحط و فقر ) گرفتار می‌سازیم ، امّا آنان در برابر پروردگارشان نه سر فرود می‌آورند و کرنش می‌برند ، و نه تضرّع و زاری می‌کنند . ( لذا حوادث دردناک هم ایشان را از مرکب غرور و سرکشی و خودکامگی پائین نمی‌آورد و در برابر جلال حق تسلیم و خاشع نمی‌گرداند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا اسْتَکانُوا » : از ماده ( کون ) یعنی : حال به حال نشدند و دگرگون نگشتند ( نگا : المصحف المیسّر ) . از ماده ( کین ) یعنی : خواری و کوچکی ننمودند و خشوع و خضوع نکردند ( نگا : آل‌عمران‌ / 146 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 77
‏متن آیه : ‏
‏ حَتَّى إِذَا فَتَحْنَا عَلَیْهِم بَاباً ذَا عَذَابٍ شَدِیدٍ إِذَا هُمْ فِیهِ مُبْلِسُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این وضع ، یعنی آزمونهای رحمت و نعمت ، و بلا و محنت برای بیداری ادامه می‌یابد ، و ایشان هم بر گردنکشی و سرکشی خود می‌افزایند ) تا دری از عذاب شدید ( روز قیامت ) را به رویشان می‌گشائیم و به ناگاه در آن درمانده و ناامید ( از نجات ) می‌گردند . ( بدین ترتیب مراحل آزمون لطف و مهربانی ، و گوشمالی و کیفر تربیتی ، سپری می‌شود ، و سرانجام عذاب ابدی و درماندگی همیشگی سر می‌رسد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَاباً ذَا عَذَابٍ » : دری از عذاب . مراد مجازات روز قیامت و عذاب دوزخ است ( نگا : زخرف‌ / 74 و 75 ) . « مُبْلِسُونَ » : ماتم‌زدگان و متحیّران و ناامیدان از نجات ( نگا : روم‌ / 12 و 49 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 78
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی أَنشَأَ لَکُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِیلاً مَّا تَشْکُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا کسی است که برای شما گوش و چشم و عقل را آفریده است ( تا صداها را بشنوید و جهان را ببینید و خالق آن را درک کنید ، و در نتیجه ایمان بیاورید ) . امّا کمتر شکر و سپاس ( این آفریده‌های خدا ) را به جای می‌آورید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأفْئِدَة‌ » : جمع فُؤاد ، دل . در اینجا مراد عقل و خرد است . « قَلِیلاً مَّا » : واژه ( قَلیلاً ) صفت مصدر محذوف یا مفعول مطلق است ، و کلمه ( ما ) زائد و برای تأکید است .‏

سوره مؤمنون آیه 79
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی ذَرَأَکُمْ فِی الْأَرْضِ وَإِلَیْهِ تُحْشَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او کسی است که در زمین شما را آفریده‌است و در آن افزون و پراکنده نموده است و ( روز قیامت برای سزا و جزا ) در پیشگاه او گرد آورده می‌شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذَرَأَ » : آفریده است و افزون و پراکنده نموده است ( نگا : انعام‌ / 136 ، اعراف‌ / 179 ) . « إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ » : در پیشگاه او جمع آورده می‌شوید . به پیشگاه او برگردانده می‌شوید ( نگا : بقره‌ / 203 ، آل‌عمران‌ / 12 و 158 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 80
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی یُحْیِی وَیُمِیتُ وَلَهُ اخْتِلَافُ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او است که زنده می‌گرداند و می‌میراند ، و آمد و شد ( پیاپی ) شب و روز ، ( و اختلاف رنگ ، و کوتاهی و درازی آنها برابر قوانین و طبق فرمان او و ) مربوط بدو است . آیا ( دلالت اینها را بر قدرت خدا و وجوب ایمان بدو و به روز قیامت ) نمی‌فهمید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« إخْتِلاف‌ » : آمد و شد . دگرگونی زمانی و فعل و انفعالات ( نگا : بقره‌ / 164 ، آل‌عمران‌ / 190 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 81
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ قَالُوا مِثْلَ مَا قَالَ الْأَوَّلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( چنین کاری را نکرده و نمی‌کنند ) و بلکه سخنانی همچون سخنان پیشینیان را می‌گویند .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره مؤمنون آیه 82
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا أَئِذَا مِتْنَا وَکُنَّا تُرَاباً وَعِظَاماً أَئِنَّا لَمَبْعُوثُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏می‌گویند : آیا هنگامی که ما مردیم و خاک و استخوان گشتیم ، آیا واقعاً برانگیخته خواهیم شد ( و زندگی دوباره پیدا خواهیم کرد ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَمَبْعُوثُونَ » : برانگیخته‌شدگان ( نگا : هود / 7 ، انعام / 29 ، مؤمنون‌ / 37 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 83
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ وُعِدْنَا نَحْنُ وَآبَاؤُنَا هَذَا مِن قَبْلُ إِنْ هَذَا إِلَّا أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این وعده به ما ، و در گذشته به نیاکان ما داده شده است . امّا این چیزی جز دروغهای پیشینیان نیست ( که آن را دهان به دهان برای یکدیگر روایت ، و زمان به زمان برای همدیگر کتابت کرده‌اند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أسَاطِیر » : جمع أُسْطُورَة ، اکاذیب . دروغگوئیها ( نگا : انعام‌ / 25 ، فرقان‌ / 5 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 84
‏متن آیه : ‏
‏ قُل لِّمَنِ الْأَرْضُ وَمَن فِیهَا إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : زمین و کسانی که در زمین هستند از آن کیستند ، اگر دانا و فرزانه‌اید ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ » : اگر فهمیده و آگاهید . این جمله متضمّن تحقیر مخاطبان بوده و اشاره به نادانی ایشان دارد .‏

سوره مؤمنون آیه 85
‏متن آیه : ‏
‏ سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بر اساس ندای فطرت ، و بداهت عقل ) خواهند گفت : ( همه کائنات ، و از جمله زمین و ساکنان آن ) از آن خدایند . بگو : پس چرا نمی‌اندیشید و یادآور نمی‌گردید ( که تنها مالک کائنات شایسته پرستش است و بس‌ ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« اَفَلا تَذَکَّرُونَ » : تذکّر به معنی یادکردن و اندیشیدن و به خاطر آوردن است ( نگا : انعام‌ / 152 ) . اصل ( تَذَکَّرُونَ ) تَتَذَکَّرُونَ است .‏

سوره مؤمنون آیه 86
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ مَن رَّبُّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : چه کسی صاحب آسمانهای هفتگانه و صاحب عرش عظیم است‌ ؟ ( آیا ملک کائنات و فرمانروائی بر آنها از آن کیست‌ ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْعَرْش‌ » : ( نگا : اعراف‌ / 54 ، توبه‌ / 129 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 87
‏متن آیه : ‏
‏ سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خواهند گفت : از آن خدا است . بگو : پس چرا پرهیزگاری پیش نمی‌گیرید ( و خویشتن را از فرجام شرک و کفر و عصیان نسبت به یزدان ، صاحب و فرمانده جهان به دور نمی‌دارید ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَفَلاتَتَّقُونَ » : پس چرا پرهیزگاری نمی‌کنید ؟ پس چرا خود را از موجبات عذاب خدا به دور نمی‌دارید ؟‏

سوره مؤمنون آیه 88
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ مَن بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْءٍ وَهُوَ یُجِیرُ وَلَا یُجَارُ عَلَیْهِ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : آیا چه کسی فرماندهی بزرگ همه‌چیز را در دست دارد ( و ملک فراخ کائنات و حکومت مطلقه بر موجودات ، از آن او است‌ ؟ ) و او کسی است که پناه می‌دهد ( هر که را بخواهد ) و کسی را ( نمی‌توان ) از ( عذاب ) او پناه داد ، اگر فهمیده و آگاهید ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَلَکُوت‌ » : ملک سترگ . فرماندهی بزرگ ( نگا : انعام‌ / 75 ، اعراف‌ / 185 ، یس‌ / 83 ) . « یُجِیرُ » : پناه می‌دهد . در پناه خود می‌گیرد ، و به فریاد می‌رسد . « لا یُجَارُ عَلَیْهِ » : کسی در برابر او پناه داده نمی‌شود ، و فریادرسی نمی‌گردد .‏

سوره مؤمنون آیه 89
‏متن آیه : ‏
‏ سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ فَأَنَّى تُسْحَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خواهند گفت : از آن خدا است . بگو : پس چگونه گول ( هوی و هوس و وسوسه شیاطین را ) می‌خورید و ( از حق کناره‌گیری می‌کنید ، انگار ) جادو و جنبل می‌شوید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنَّیا » : چگونه‌ ؟ « تُسْحَرُونَ » : جادو می‌شوید . افسون می‌گردید . گول زده می‌شوید و از حق برگردانده می‌شوید .‏

سوره مؤمنون آیه 90
‏متن آیه : ‏
‏ بَلْ أَتَیْنَاهُم بِالْحَقِّ وَإِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( چنین نیست که ایشان می‌انگارند و قرآن را افسانه‌سرائیها و دروغگوئیهای پیشینیان قلمداد می‌نمایند ) بلکه برای ایشان حق را آورده‌ایم ( که قرآن است و قانون آئینی است که وسیله سعادت دنیا و آخرت همگان است ) و آنان قطعاً دروغگویند ( در این که قرآن را اساطیر و اکاذیب گذشتگان می‌گویند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَقِّ » : مراد قرآن است که آئین‌نامه راستین اسلام است ( نگا : بقره‌ / 119 ، نساء / 170 ، یونس‌ / 108 ) . توحید و کتابهای آسمانی و شرائع الهی .‏

سوره مؤمنون آیه 91
‏متن آیه : ‏
‏ مَا اتَّخَذَ اللَّهُ مِن وَلَدٍ وَمَا کَانَ مَعَهُ مِنْ إِلَهٍ إِذاً لَّذَهَبَ کُلُّ إِلَهٍ بِمَا خَلَقَ وَلَعَلَا بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا یَصِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند نه فرزندی برای خود برگرفته است و نه خدائی با او ( انباز ) بوده است ، چرا که اگر خدائی با او می‌بود ، هر خدائی به آفریدگان خود می‌پرداخت ( و در نتیجه هر بخشی از جهان با نظام خاصّی اداره می‌گردید ، و این با وحدت نظامی که بر سراسر هستی حاکم است ، سازگار نمی‌بود ) و هر یک از خدایان ( برای توسعه قلمرو حکومت خود ) بر دیگری برتری و چیرگی می‌جست ( و نظام عالم از هم گسیخته می‌شد و جهان هستی به تباهی می‌کشید ) . خدا والاتر و بالاتر از آن چیزها ( و یاوه‌سرائیهائی ) است که ایشان ( خدای را بدانها وصف و درباره او ) می‌گویند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَذَهَبَ کُلُّ إِلهٍ بِمَا خَلَقَ » : هر خدائی به اداره امور آفریدگان خاصّ خود می‌پرداخت و به دیگران محبّت و مرحمتی نمی‌کرد ، و از آمیزش مخلوقات خویش با سایر آفریده‌ها جلوگیری می‌نمود ، و نمی‌گذاشت خدایان دیگر برآفریدگانش چیره شوند و در کارهایشان دخالت ورزند . « لَعَلا بَعْضُهُمْ عَلَیا بَعْضٍ » : برخی بر برخی دیگر می‌خواست چیره شود . یکی بر دیگری برتری می‌جست ، تا بر رقعه ملک خود بیفزاید و سایرین را مغلوب خویشتن نماید .‏

سوره مؤمنون آیه 92
‏متن آیه : ‏
‏ عَالِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ فَتَعَالَى عَمَّا یُشْرِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا از پنهان و آشکار ( همه آفریدگان ) آگاه است ( و سرتاسر هستی در قبضه قدرت او است و نیازی برای اداره جهان به فرزند و شریک و کمک این و آن ندارد ، و ) لذا او پاک و دور از آن چیزهائی است که ایشان شریک ( خداوند جهان ) می‌گردانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَعَالَیا » : بالاتر و برتر است . بسی دورتر و والاتر است ( نگا : انعام‌ / 100 ، اعراف‌ / 190 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 93
‏متن آیه : ‏
‏ قُل رَّبِّ إِمَّا تُرِیَنِّی مَا یُوعَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : پروردگارا ! اگر چیزی ( را از عذاب ) که بدان وعده داده می‌شوند ، ( در دنیا بر سر آنان بیاوری ، در حالی که من در میانشان باشم و ) به من بنمائی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِمَّا » : مرکب است از ( إِنْ ) شرطیّه و ( ما ) زائده که برای تأکید ذکر می‌شود . « تُرِیَنِّی‌ » : به من بنمائی . به من نشان دهی . مراد این است که اگر عذاب و بلا را دامنگیرشان کردی ، در حالی که من در قید حیات و در میانشان باشم .‏

سوره مؤمنون آیه 94
‏متن آیه : ‏
‏ رَبِّ فَلَا تَجْعَلْنِی فِی الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگارا ! مرا از زمره کافران مگردان ( و همراه ایشان معذّب منما ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَجْعَلْنِی . . . » : مراد این است که اگر کافران طاغی و ستمگران یاغی را به عذاب گرفتار فرمودی ، مرا همراه ایشان گرفتار عذاب مفرما . یعنی گاهی فتنه و بلا بیگناه و گناهکار ، یا تر و خشک را شامل می‌شود ، پروردگارا در چنین مواقعی مرا از عذاب به دور دار ( نگا : انفال‌ / 25 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 95
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِنَّا عَلَى أَن نُّرِیَکَ مَا نَعِدُهُمْ لَقَادِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما قطعاً می‌توانیم آنچه را که بدیشان وعده می‌دهیم به تو بنمایانیم ، ( و تو را محفوظ و بر آنان پیروز گردانیم . لذا به یاری ما و پیروزی خود مطمئن باش ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا » : مراد عذاب است .‏

سوره مؤمنون آیه 96
‏متن آیه : ‏
‏ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ السَّیِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا یَصِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به کار دعوت خویش ادامه بده و خصال ) بد ( ایشان ) را با ( خصال ) نیک ( خود ) و ( سخنان ) نامطلوب ( آنان ) را با بهترین ( منطق ) پاسخ بگو . ما کاملاً از چیزهائی که ( درباره تو و دعوت تو ) می‌گویند ، آگاهیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِدْفَعْ » : بازگردان . پاسخ بده . « بِالَّتِی‌ » : به خصلتی که . به حسنه‌ای که .‏

سوره مؤمنون آیه 97
‏متن آیه : ‏
‏ وَقُل رَّبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّیَاطِینِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( در عین حال خود را به خدا بسپار ) و بگو : پروردگارا ! خویشتن را از وسوسه‌های اهریمنان ( و تحریکات ایشان به انجام گناهان ) در پناه تو می‌دارم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَمَزَاتٍ » : جمع هَمْزَة ، تحریکات . مراد وسوسه‌ها است .‏

سوره مؤمنون آیه 98
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَعُوذُ بِکَ رَبِّ أَن یَحْضُرُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و خویشتن را در پناه تو می‌دارم از این که با من ( در اعمال و اقوال و سایر احوال ) گرد آیند ( و مرا از تو غافل نمایند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَن یَحْضُرُونِ » : این که در جلسات رتق و فتق امور ، و به هنگام انجام اعمال و بیان اقوال ، نزد من حضور یابند و شرکت داشته باشند .‏

سوره مؤمنون آیه 99
‏متن آیه : ‏
‏ حَتَّى إِذَا جَاء أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( کافران به راه غلط خود ادامه می‌دهند ) و زمانی که مرگ یکی از آنان فرا می‌رسد ، می‌گوید : پروردگارا ! مرا ( به دنیا ) باز گردانید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَتَّیا » : حرف ابتدائیّه است . برخی آن را غائیه می‌دانند . « إِرْجِعُونِی‌ » : مرا به دنیا برگردانید . علّت استعمال فعل جمع به جای فعل مفرد ، یعنی ( إِرْجِعُونِی ) به جای ( إِرْجِعْنِی ) ، محض تعظیم مخاطب است . حسّان بن ثابت می‌گوید : اَلا فَارْحَمُونِی یا إِلهَ محمّد فَأِنْ لَمْ أَکُنْ أَهْلاً فَأَنْتَ لَهُ أَهْلُ . برخی هم می‌گویند : ( رَبّ ) یاری طلبیدن از خدا ، و ( إِرْجِعُونی ) خطاب به فرشتگان است . یا این که از شدّت خوف بارها ( إِرْجِعْنِی ) را تکرار کرده و پروردگار با جمع ضمیر ، به تکرار این قول اشاره فرموده است . البتّه به درخواست ایشان وقعی نهاده نمی‌شود ( نگا : انعام‌ / 27 و 28 ، زمر / 58 و 59 ، منافقون‌ / 10 و 11 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 100
‏متن آیه : ‏
‏ لَعَلِّی أَعْمَلُ صَالِحاً فِیمَا تَرَکْتُ کَلَّا إِنَّهَا کَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِن وَرَائِهِم بَرْزَخٌ إِلَى یَوْمِ یُبْعَثُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تا این که کار شایسته‌ای بکنم و فرصتهائی را که از دست داده‌ام جبران نمایم . نه ! ( هرگز راه بازگشتی وجود ندارد ) . این سخنی است که او بر زبان می‌راند ( و اگر به فرض به زندگی دنیا برگردد ، باز به همان برنامه و روش خود ادامه می‌دهد ) . در پیش روی ایشان جهان برزخ است تا روزی که برانگیخته می‌شوند ( و دوباره زنده می‌گردند و برای سعادت سرمدی یا شقاوت ابدی به صحرای محشر گسیل می‌شوند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَعَلِّی‌ » : تا این که من . شاید که من . « فِیمَا تَرَکْتُ » : در برابر فرصتهائی که از دست داده‌ام . در برابر اموال و اشیائی که آنها را ترک گفته‌ام و از آنها جدا گشته‌ام . به عوض ایمان و اعمال نیکوئی که نداشته‌ام . « کَلِمَةٌ » : کلام و سخن ( نگا : کهف‌ / 5 ) . « مِن وَرَآئِهِمْ » : در پیش روی ایشان . در جلو آنان ( نگا : ابراهیم‌ / 16 ) . « بَرْزَخ‌ٌ » : حائل و مانعی که ایشان را از رجوع به دنیا باز می‌دارد . عالم برزخ . مراد از برزخ ، مرگ و یا این که جهان میان مرگ و رستاخیز است که بدان عالم قبر و عالم ارواح نیز گفته می‌شود .‏

سوره مؤمنون آیه 101
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِذَا نُفِخَ فِی الصُّورِ فَلَا أَنسَابَ بَیْنَهُمْ یَوْمَئِذٍ وَلَا یَتَسَاءلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که ( برای بار دوم ) در صور دمیده شود ، هیچ گونه خویشاوندی و نسبتی در میان آنان نمی‌ماند ( چرا که هرکسی در اندیشه نجات خویشتن است ) و در آن روز از همدیگر نمی‌پرسند ( زیرا در جهان دیگر انتساب به فلان شخص یا طایفه و قبیله کارگشا نیست و در آن دم همه از یکدیگر رمان و گریزانند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الصُّور » : بوق . مراد صور دوم است که نشانه رستاخیز مردگان است ( نگا : انعام‌ / 73 ) . « فَلآ أَنسَابَ بَیْنَهُمْ » : هیچ گونه روابط فامیلی و خویشاوندی بر جای نمی‌ماند . بدین معنی که در قیامت انسان است و اعمالش و هیچ کس از دیگری دفاع نمی‌کند و نسبتها و خویشاوندیها از کار می‌افتد ( نگا : عبس‌ / 34 - 37 ) . « لایَتَسَآءَلُونَ » : از همدیگر نمی‌پرسند . این عدم پرسش از یکدیگر در آغاز هنگامه رستاخیز است ( نگا : قصص‌ / 66 ، معارج‌ / 10 ) والاّ بعد از آن پرسش و مجادله در می‌گیرد ( نگا : صافّات‌ / 27 ، طور / 25 ، مدّثّر / 40 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 102
‏متن آیه : ‏
‏ فَمَن ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که سنجیده‌های ( اعمال و اقوال دنیوی ) ایشان ، سنگین و ارزشمند شود ( و در ترازوی خدا وزن و ارجی داشته باشد ) ، اینان قطعاً رستگارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ثَقُلَتْ » : سنگین شود . مراد رجحان کفّه حسنات بر سیّئات ، و ارزشمندی اعمال و اقوال انسان است در پیشگاه خدا . « مَوَازِین‌ » : جمع مَوزون ، برکشیده‌ها و سنجیده‌ها . مراد کردار و گفتار و پندار دنیوی انسان است . یا جمع میزان ، به معنی ترازوی اعمال است ( نگا : اعراف‌ / 8 ، انبیاء / 47 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 103
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ فَأُوْلَئِکَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ فِی جَهَنَّمَ خَالِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و کسانی که سنجیده‌های ( اعمال و اقوال دنیوی ) ایشان ، سبک و بی‌ارزش باشد ، اینان ( عمر خود را باخته و ) خویشتن را زیانمند نموده‌اند و در دوزخ جاودانه خواهند ماند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَفَّتْ مَوَازِینُهُ . . . » : ( نگا : اعراف‌ / 9 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 104
‏متن آیه : ‏
‏ تَلْفَحُ وُجُوهَهُمُ النَّارُ وَهُمْ فِیهَا کَالِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شعله‌های آتش دوزخ صورتهای ایشان را فرا می‌گیرد ، و آنان در میان آن ، چهره در هم کشیده ( و پریشان و نالان ) بسر می‌برند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَلْفَحُ » : شعله می‌زند . مراد سوزاندن و بریان کردن است . « کالِحُونَ » : ترشرویان و چهره در هم کشیدگانی که لبهایشان از درد و رنج جمع و باز بماند .‏

سوره مؤمنون آیه 105
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَکُنْ آیَاتِی تُتْلَى عَلَیْکُمْ فَکُنتُم بِهَا تُکَذِّبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خداوند خطاب بدیشان می‌گوید : ) مگر آیات من بر شما خوانده نمی‌شد و شما آنها را دروغ می‌نامیدید ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلَمْ تَکُنْ . . . » : مراد این است که آیات من برای شما خوانده می‌شد و شما بدانها ایمان نمی‌آوردید و بلکه یاوه و دروغ می‌نامیدید .‏

سوره مؤمنون آیه 106
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا رَبَّنَا غَلَبَتْ عَلَیْنَا شِقْوَتُنَا وَکُنَّا قَوْماً ضَالِّینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در پاسخ می‌گویند : پروردگارا ! بدبختی ما ( که ناشی از انجام معاصی بود ) بر ما چیره گشته بود ، و ما مردمان گمراهی بودیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شِقْوَتُنَا » : بدبختی ما ( نگا : هود / 105 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 107
‏متن آیه : ‏
‏ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْهَا فَإِنْ عُدْنَا فَإِنَّا ظَالِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگارا ! ما را از آتش دوزخ بیرون بیاور ، و اگر ( بعد از این ، به کفر و عصیان و انجام گناهان ) برگشتیم ، ما ستمگر خواهیم بود ( و مستحقّ هرگونه عذابی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عُدْنَا » : برگشتیم . دعوت کردیم .‏

سوره مؤمنون آیه 108
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ اخْسَؤُوا فِیهَا وَلَا تُکَلِّمُونِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خداوند بدیشان ) می‌گوید : بتمرکید در آن ! و با من سخن مگوئید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِخْسَؤُوا » : بتمرکید ! چخ ! ساکت ! این واژه برای راندن و دور کردن سگ به کار می‌رود و نسبت به انسان ، برای ساکت کردن زبونانه است ( نگا : بقره‌ / 65 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 109
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّهُ کَانَ فَرِیقٌ مِّنْ عِبَادِی یَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَأَنتَ خَیْرُ الرَّاحِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مگر فراموش کرده‌اید ، در دنیا ) گروهی از بندگان من می‌گفتند : پروردگارا ! ایمان آورده‌ایم ، پس ما را ببخش و به ما رحم فرما ، و تو بهترین رحم‌کنندگان هستی .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَرِیقٌ » : دسته . گروه .‏

سوره مؤمنون آیه 110
‏متن آیه : ‏
‏ فَاتَّخَذْتُمُوهُمْ سِخْرِیّاً حَتَّى أَنسَوْکُمْ ذِکْرِی وَکُنتُم مِّنْهُمْ تَضْحَکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شما ایشان را به باد تمسخر می‌گرفتید ، تا آنجا که سرگرم شدن به تمسخر ایشان ، ذکر و عبادت مرا از یادتان برده بود ، و کارتان همیشه خندیدن بدانان بود و بس .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سِخْرِیّاً » : مصدر است و به معنی اسم مفعول ، و افزودن یاء نسبت برای مبالغه است ، یعنی کسانی که بسیار مورد تمسخر قرار می‌گیرند ( نگا : مطفّفین‌ / 29 - 32 ) . « ذِکْری‌ » : یاد من ( نگا : مائده‌ / 91 ، کهف‌ / 101 ، طه‌ / 42 ) . « أَنسَوْکُمْ ذِکْرِی‌ » : مؤمنان ، یاد مرا از ذهن شما بدر کرده‌اند و ایمان و پرستش مرا از یادتان برده‌اند . نسبت به مؤمنان ، بدان خاطر است که ایشان هرچند چنین نکرده‌اند ، ولی سبب وجود نسیان و فراموشی هستند ( نگا : ابراهیم‌ / 36 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 111
‏متن آیه : ‏
‏ إِنِّی جَزَیْتُهُمُ الْیَوْمَ بِمَا صَبَرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الْفَائِزُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏من امروز به خاطر صبری که کرده‌اند و پایمردی و استقامتی که ( در برابر آن همه استهزاء ) نشان داده‌اند ، پاداششان داده‌ام ( و در بهشت جایگزینشان کرده‌ام ) و آنان به مقصود رسیدگان و رستگارانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِمَا » : واژه ( ما ) مصدریّه است . « أَنَّهُمْ هُمُ الْفَآئِزُونَ » : این جمله مفعول به دوم ( جَزَیْتُهُمْ ) و یا این که در موضع جرّ به لام تعلیل‌مقدّری است . یعنی : لَفَوْزُهُمْ بِالتَّوْحِیدِ الْمُؤَدِّی إلَیا کُلِّ سَعَادَةٍ .‏

سوره مؤمنون آیه 112
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ کَمْ لَبِثْتُمْ فِی الْأَرْضِ عَدَدَ سِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خداوند بدیشان ) می‌گوید : چند سال در روی زمین زیسته و ماندگار بوده‌اید ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَمْ » : چقدر ؟ مفعول‌فیه ( لَبِثْتُمْ ) است . « لَبِثْتُمْ » : توقّف کرده‌اید و ماندگار شده‌اید . « عَدَداً » : تمییز ( کَمْ ) است .‏

سوره مؤمنون آیه 113
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا لَبِثْنَا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ فَاسْأَلْ الْعَادِّینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏می‌گویند : روزی یا بخشی از روزی ! ( ما که سخت گرفتار عذابیم ، پاسخ درستی نمی‌توانیم بدهیم ) پس از کسانی بپرس که قادر به شمارش هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَبِثْنَا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ . . . » : این پاسخ یا پاسخهای دیگری توسّط گروههای مختلف دوزخیان ( نگا : بقره‌ / 259 ، یونس‌ / 45 ، طه‌ / 103 ، نازعات‌ / 46 ) در مقام مقایسه عمر ناچیز این جهان با عمر طولانی و ابدی آن جهان است . « الْعَادِینَ » : شمارندگان . حسابگران و حسابرسان .‏

سوره مؤمنون آیه 114
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ إِن لَّبِثْتُمْ إِلَّا قَلِیلاً لَّوْ أَنَّکُمْ کُنتُمْ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خداوند بدیشان ) می‌گوید : جز مدّت کمی ( در زمین ) ماندگار نبوده‌اید ، اگر شما کمترین آگاهی و دانشی‌ می‌داشتید ( در دنیا متوجّه این می‌شدید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« . . . لَوْ أنَّکُمْ کُنتُمْ تَعْلَمُونَ » : اگر اندک دانش و معرفتی می‌داشتید ، در پرتو آن متوجّه عمر محدود و ناچیز خود در برابر عمر نامحدود و سرمدی آخرت می‌شدید . بعضی حرف ( لَوْ ) را به معنی ( لَیْتَ ) دانسته‌اند که در این صورت معنی چنین می‌شود : ای کاش ! شما این مطلب را در دنیا می‌دانستید .‏

سوره مؤمنون آیه 115
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاکُمْ عَبَثاً وَأَنَّکُمْ إِلَیْنَا لَا تُرْجَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا گمان برده‌اید که ما شما را بیهوده آفریده‌ایم و ( حکمت و فلسفه‌ای در آفرینش شما نیست ، این است که به فساد پرداخته‌اید ؟ و چنین انگاشته‌اید که ) به سوی ما ( برای حساب و کتاب ) برگردانده نمی‌شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَبَثاً » : بیهوده . باطل . بی‌فلسفه و حکمت . مراد این است که خداوند مردمان را در اصل برای سزا و جزای آخرت آفریده است ( نگا : یونس / 4 ) .‏

سوره مؤمنون آیه 116
‏متن آیه : ‏
‏ فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْکَرِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوندی که فرمانروای راستین است و هیچ معبودی جز او نیست و صاحب عرش عظیم است ( برتر از آن است که جهان هستی را بیهوده و بی‌هدف آفریده باشد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمَلِکُ الْحَقُّ » : شاهنشاه حقیقی و فرمانروای راستین . « الْکَرِیم‌ » : عظیم ( نگا : مؤمنون‌ / 86 ) . چیزی که از آن خیرات فرود آید . آنچه خداوند بزرگوارش فرموده باشد .‏

سوره مؤمنون آیه 117
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَن یَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً آخَرَ لَا بُرْهَانَ لَهُ بِهِ فَإِنَّمَا حِسَابُهُ عِندَ رَبِّهِ إِنَّهُ لَا یُفْلِحُ الْکَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرکس که با خدا ، معبود دیگری را به فریاد خواند - و مسلّماً هیچ دلیلی بر حقّانیّت آن نخواهد داشت‌ - حساب او با خدا است . قطعاً کافران رستگار نمی‌گردند ، ( و بلکه مؤمنان رستگار می‌شوند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَدْعُ » : فرا خواند . پرستش نماید .‏

سوره مؤمنون آیه 118
‏متن آیه : ‏
‏ وَقُل رَّبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَأَنتَ خَیْرُ الرَّاحِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : پروردگارا ! ( گناهانم را ) ببخشای و ( به من ) مرحمت فرمای ، چرا که تو بهترین مهربانانی .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

تفسیر نور: سوره نور

تفسیر نور:
سوره نور آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ سُورَةٌ أَنزَلْنَاهَا وَفَرَضْنَاهَا وَأَنزَلْنَا فِیهَا آیَاتٍ بَیِّنَاتٍ لَّعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این ) سوره مهمّی است که ما آن را وحی کرده‌ایم و ( احکام ) آن را واجب نموده‌ایم و آیه‌های واضحی ( و دلائل روشنی که دالّ بر قدرت و یگانگی یزدان ، و آسمانی بودن قرآنند ) در آن فرو فرستاده‌ایم ، تا این که پند گیرید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُورَةٌ » : ( نگا : بقره‌ / 23 ) . خبر مبتدای محذوف است و تنوین آن برای تفخیم است . « فَرَضْنَا » : احکام آن را قاطعانه واجب کرده‌ایم . « ءَایَاتٍ بَیِّنَاتٍ » : دلائل واضح و روشن . آیه‌های روشن . « لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ » : تا این که از آنها پند گیرید و آنها را یادآور شوید و بدانها عمل کنید .‏

سوره نور آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ الزَّانِیَةُ وَالزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا مِئَةَ جَلْدَةٍ وَلَا تَأْخُذْکُم بِهِمَا رَأْفَةٌ فِی دِینِ اللَّهِ إِن کُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَلْیَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِّنَ الْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( از جمله احکام سوره ، یکی این است که ) هر یک از زن و مرد زناکار ( مؤمن ، بالغ ، حرّ ، و ازدواج ناکرده ) را صد تازیانه بزنید و در ( اجرا قوانین ) دین خدا رأفت ( و رحمت کاذب ) نسبت بدیشان نداشته باشید ، اگر به روز قیامت ایمان دارید ، و باید گروهی از مؤمنان بر ( اجرا حکم ناظر ، و به هنگام زدن تازیانه‌ها و ) شکنجه ایشان حاضر باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الزَّانِیَةُ وَ الزَّانِی‌ » : مراد دختر زناکار و پسر زناکار است . چرا که زن زناکار و مرد زناکار برابر سنّت رسول ، رجم و سنگسار می‌گردند . « إِجْلِدُوا » : تازیانه بزنید . مراد زدن به وسیله چیزی است که جِلد ، یعنی پوست بدن را درد و الم برساند ، بدون این که باعث شکستگی استخوان و یا پاره شدن گوشت بدن گردد . تازیانه هم باید به همه اندامهای لخت بدن بجز رأس و وجه و فرج زده شود . « لا تَأْخُذْکُم بِهِمَا رَأْفَةٌ » : مراد این است که حدود خدا را به سبب مقام مردمان ، شفاعت و میانجیگری دیگران ، لومه این و آن ، وسوسه شیطان ، و غیره تعطیل و رها نسازید و از آن هم نکاهید . « طائِفَةٌ » : دسته . گروه . بعضی چهار نفر و بالاتر ، و برخی ده نفر و بیشتر دانسته‌اند . یادآوری 1 : زنا به وسیله یکی از این سه چیز ثابت می‌شود : الف ) اقرار به زنا . ب ) آبستن شدن زن بی‌شوهر . ج ) شهادت چهار نفر که گواهی دهند که بدون هیچ گونه شکّ و شبهه‌ای ، زناکاران را در حال عمل جماع دیده‌اند و آلات تناسلی آنان را داخل یکدیگر مشاهده نموده‌اند ( نگا : تفسیرالمراغی ) . یادآوری 2 : آیه مورد بحث ، حکم آیه‌های 15 و 16 سوره نساء را در صد تازیانه محدود و معیّن کرده است . یادآوری 3 : عبارت : « أَلشَّیْخُ وَ الشَّیْخَة إِذا زَنَیَا فَاجْلِدُوهُما ألْبَتَّةَ ، نَکالاً مِنَ اللهِ وَ اللهُ عَزِیزٌ حَکیمٌ » ! که برخی آن را آیه رجم نام داده و جزو قرآن منسوخ‌التلاوه بشمار آورده‌اند ، نه از زمره آیات الهی و نه از جمله احادیث نبوی است ( نگا ، تفسیر عبدالکریم خطیب ، جلد 17 و 18 ، صفحات 1212 - 1217 ) . یادآوری 4 : مسأله تغریب ، یعنی تبعید یک ساله زناکار هم که در بحث زنا مطرح است ، بعضی آن را حدیثی منسوخ ، و برخی آن را سخنی نادرست بشمار آورده‌اند ، گروهی هم آن را افزون بر صد تازیانه به صلاح دید حاکم یا قاضی واگذار کرده‌اند .‏

سوره نور آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ الزَّانِی لَا یَنکِحُ إلَّا زَانِیَةً أَوْ مُشْرِکَةً وَالزَّانِیَةُ لَا یَنکِحُهَا إِلَّا زَانٍ أَوْ مُشْرِکٌ وَحُرِّمَ ذَلِکَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مرد زناکار ( پیش از دست کشیدن از کار پلشت زنا ، و توبه‌کردن از آلوده دامانی ) حق ندارد جز با زن زناکار ( فاحشه‌ای که از عمل زشت فاحشه‌گری دست نکشیده و از آلوده دامانی توبه نکرده باشد ) و یا با زن مشرک ( و کافری که هنوز بر شرک و کفر ماندگار باشد ) ازدواج کند ، همان گونه هم زن زناکار ( پیش از دست کشیدن از کار پلشت زنا و توبه از آلوده دامانی ) حق ندارد جز با مرد زناپیشه ( ماندگار بر زناکاری و توبه ناکرده از آلوده دامانی ) و یا با مرد مشرک ( و کافری که هنوز شرک و کفر را رها نکرده باشد ) ازدواج کند . چرا که چنین ( ازدواجی ) بر مؤمنان حرام شده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَنکِحُ » : ازدواج نمی‌کند . نباید ازدواج بکند . برخی نکاح را در اینجا مجاز از وطأ و جماع دانسته‌اند . « حُرِّمَ » : تحریم شده است . بعضی تحریم را در اینجا ناسزاوار و ناشایست معنی کرده‌اند . « ذلِکَ » : نکاح زناکاران . زنا . یادآوری : آیه فوق در حقیقت دارای دو معنی‌است که چکیده آنها عبارت است‌از : الف ) مرد زناکار جز با زن زناکار و یا مشرک ، و زن زناکار جز با مرد زناکار و یا مشرک ازدواج نمی‌کند . چنین ازدواجی برای مؤمنان حرام است . ب ) مرد زناکار جز با زن زناکار یا مشرک ، و زن زناکار جز با مرد زناکار یا مشرک زنا نمی‌کند ، و زنا بر مؤمنان حرام شده است ( و هرگز به چنین کار زشت و پستی دست نمی‌یازند ) . ضمناً باید توجّه داشت که عطف ( مشرکان ) بر ( زانیان ) در واقع برای بیان اهمّیّت مطالب است . یعنی گناه ( زنا ) همطراز گناه ( شرک ) است . چرا که برابر برخی از روایات ، شخص زناکار در لحظاتی که مرتکب این عمل می‌شود ، مؤمن نمی‌باشد !‏

سوره نور آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ ثُمَّ لَمْ یَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاء فَاجْلِدُوهُمْ ثَمَانِینَ جَلْدَةً وَلَا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهَادَةً أَبَداً وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که به زنان پاکدامن نسبت زنا می‌دهند ، سپس چهار گواه ( بر ادّعای خود ، حاضر ) نمی‌آورند ، بدیشان هشتاد تازیانه بزنید ، و هرگز گواهی دادن آنان را ( در طول عمر بر هیچ کاری ) نپذیرید ، و چنین کسانی فاسق ( و متمرّد از فرمان خدا ) هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُحْصَناتِ » : زنان پاکدامن . تهمت‌زدن به هر کسی - اعم از مردان و زنان پاکدامن یا عادی‌ - دارای همین حکم است . لیکن به خاطر اهمّیّت بیشتر تنها ( المحصَناتِ ) ذکر شده است .‏

سوره نور آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ إِلَّا الَّذِینَ تَابُوا مِن بَعْدِ ذَلِکَ وَأَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر کسانی که ( قبل از حدّ ) توبه کنند ، ( و پشیمانی خود را اظهار نمایند و دیگر تهمت نزنند ، که خداوند از ایشان صرف نظر می‌فرماید ) ، چرا که خداوند آمرزگار و مهربان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِلاّ الَّذِینَ . . . » : بعضی این استثناء را مربوط به جمیع کلام ، و بعضی آن را به دو جمله « لا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهَادَةً أَبَداً » و « أُولئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ » می‌دانند ، و بسیاری آن را تنها به جمله اخیر ، یعنی « أُولئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ » باز می‌گردانند . نتیجه‌اش این است که به وسیله توبه ، هم حدّ از آنان ساقط و هم شهادت آنان در آینده مقبول است ، و هم حکم فسق در تمام زمینه‌ها و احکام اسلامی از ایشان دور و مطرود است ( نگا : زادالّمسیر ) . بعضی با توجّه به لفظ ( أَبَداً ) حدّ و فسق را در پرتو توبه ساقط می‌دانند ، ولی شهادت را مردود می‌شمارند .‏

سوره نور آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ یَرْمُونَ أَزْوَاجَهُمْ وَلَمْ یَکُن لَّهُمْ شُهَدَاء إِلَّا أَنفُسُهُمْ فَشَهَادَةُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که همسران خود را متّهم ( به عمل منافی عفّت ) می‌کنند ، و جز خودشان گواهانی ندارند ( که بر صدق اتّهامشان گواهی دهند ، از آنان خواسته می‌شود که برای این که هشتاد تازیانه نخورند و عقوبت نبینند ) هر یک از ایشان باید چهار مرتبه خدای را به شهادت بطلبد که ( در این نسبت زنا که به همسرم دادم ) راستگو هستم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَرْبَعُ شَهَادَاتٍ بِاللهِ » : چهار بار به خدا سوگند می‌خورد و خدا را به گواهی می‌گیرد .‏

سوره نور آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَالْخَامِسَةُ أَنَّ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَیْهِ إِن کَانَ مِنَ الْکَاذِبِینَ وَیَدْرَأُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در پنجمین مرتبه ( باید بگوید : ) نفرین خدا بر او باد اگر دروغگو باشد !‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَعْنَتَ اللهِ » : نفرین خدا . مراد طرد از رحمت خدا و مستحقّ خشم خدا بودن است ، نَعُوذُ بِاللهِ ! اگر زن سخن شوهر خود را پذیرفت رجم می‌گردد . در غیر این صورت او به دفاع از خود به طریق مذکور در آیات 8 و 9 زبان به سخن می‌گشاید .‏

سوره نور آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ عَنْهَا الْعَذَابَ أَنْ تَشْهَدَ أَرْبَعَ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الْکَاذِبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر زن چهار بار خدا را به شهادت بطلبد ( و سوگند بخورد ) که شوهرش ( در اتّهامی که بدو می‌زند ) دروغگو است ( چنین شهادتی ) عذاب ( رجم ) را از او دفع می‌نماید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَدْرَأُ » : دفع می‌کند . برطرف می‌کند . در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی در آخر دارد . « أَن تَشْهَدَ . . . » : حرف ( أَنْ ) وصله آن ، در موضع رفع است و فاعل فعل ( یَدْرَأُ ) است . تقدیر چنین است : یَدْرَأُ عَنْهَا الْعَذابَ شَهَادَتُهَا . « الْعَذابَ » : مراد رجم است .‏

سوره نور آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ وَالْخَامِسَةَ أَنَّ غَضَبَ اللَّهِ عَلَیْهَا إِن کَانَ مِنَ الصَّادِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و در مرتبه پنجم ( باید بگوید که : ) نفرین خدا بر او باد اگر شوهرش راست بگوید ! ( در این که من مرتکب زنا شده باشم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْخَامِسَةَ » : عطف بر ( أَرْبَعُ ) است . « أَنَّ غَضَبَ » : حرف جرّی مقدّر است و تقدیر چنین‌است : بِأَنَّ غَضَبَ . یادآوری : آیات 6 تا 9 برنامه قاعده « لِعَان‌ » در فقه اسلامی است ، و چهار حکم قطعی برای این نوع شوهر و همسر در پی خواهد داشت : الف ) شوهر و همسر بدون هیچ گونه مراسم طلاق ، فوراً از هم جدا می‌گردند و مهریّه به زن داده می‌شود . ب ) برای همیشه بر یکدیگر حرام و حق ازدواج مجدّد را نخواهند داشت . ج ) حد قذف از مرد و زن برداشته می‌شود . با این توضیح که اگر مرد از اجرای برنامه لعان سر باز زند تازیانه می‌خورد ، و اگر زن خودداری کند ، رجم می‌شود . د ) اگر زن در این ماجرا آبستن و فرزندی بزاید ، متعلّق به شوهر نخواهد بود و بلکه منتسب به همسر می‌گردد ( نگا : تفسیر عبدالکریم خطیب ، تفسیر نمونه ) .‏

سوره نور آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ وَأَنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر بزرگواری و مرحمت خدا شامل حال شما نمی‌شد ، و او بس توبه‌پذیر ( از بندگان خود ) و حکیم ( در افعال خویش ) نبود ( دچار رنج زیاد می‌شدید ، و با احکام و حدود الهی آشنا نمی‌گشتید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَوْلا . . . » : جواب ( لَوْلا ) محذوف و چه بسا تقدیر چنین باشد : وَ لَوْ لا فَضْلُ اللهِ عَلَیْکُمْ ، وَ رَحْمَتُهُ بِکُمْ ، وَ أَنَّهُ تَوَّابٌ حَکیمٌ ، لَوْ لا هذا لَعَنِتُّمْ وَ لَمَا عَرَفْتُمْ هذِهِ الْحُدُودَ ، وَ تِلْکَ الأحْکامَ الَّتی بَیَّنَهَا اللهُ لَکُمْ ، و . . .‏

سوره نور آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ جَاؤُوا بِالْإِفْکِ عُصْبَةٌ مِّنکُمْ لَا تَحْسَبُوهُ شَرّاً لَّکُم بَلْ هُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ لِکُلِّ امْرِئٍ مِّنْهُم مَّا اکْتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ وَالَّذِی تَوَلَّى کِبْرَهُ مِنْهُمْ لَهُ عَذَابٌ عَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که این تهمت بزرگ را ( درباره عائشه ، امّ‌المؤمنین ) پرداخته و سرهم کرده‌اند ، گروهی از خود شما هستند ، امّا گمان مبرید که این حادثه برایتان بد است ، بلکه این مسأله برایتان خوب است ( و خیر شما در آن است . چرا که : منافقان کوردل از مؤمنان مخلص جدا ، و کرامت بیگناهان را پیدا ، و عظمت رنجدیدگان را هویدا می‌کند ، برخی از مسلمانان ساده‌لوح را به خود می‌آورد . آنانی که دست به چنین گناهی زده‌اند ، هر یک به اندازه شرکت در این اتّهام ، سهم خود را از مسؤولیّت و مجازات آن خواهد داشت و ) هر کدام از آنان به گناه کاری که کرده است گرفتار می‌آید ، و کسی که ( سردسته آنان در این توطئه بوده و ) بخش عظیمی از آن را به عهده داشته است ، عذاب بزرگ و مجازات سنگینی دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الإِفْکِ » : تهمت بزرگ . دروغ شاخدار ( فرقان‌ / 4 ) . اشاره به تهمت عظیمی است که منافقان به امّ‌المؤمنین عائشه صدیقه ، همسر پاک رسول خدا زدند ، و نسبت زنا با یکی از اصحاب جلیل‌القدر به نام « صفوان بن معطّل‌ » بدو دادند ! چکیده داستان بدین قرار است که : در هر غزوه‌ای رسول خدا زنی را به قید قرعه از میان امهات‌المؤمنین با خود می‌برد . در غزوه بنی‌مصطلق قرعه به نام عائشه افتاد . در برگشت از غزوه ، شب هنگام در مکانی ، مختصر استراحتی کردند . عائشه صدیقه از کجاوه بیرون می‌آید و برای قضای حاجت از لشکرگاه دور می‌شود . وقتی که به کجاوه برمی‌گردد متوجّه می‌شود گردن‌بند او پاره شده است . به دنبال آن به محلّ قضای حاجت برمی‌گردد و برای یافتن گردن‌بند مدّتی معطّل می‌شود . بعد از برگشت می‌بیند لشکریان حرکت کرده‌اند . به امید این که طولی نمی‌کشد مسؤولان کجاوه متوجّه نبودن او در کجاوه می‌شوند ، در جای خود به انتظار می‌نشیند ، ولی تا صبح خبری از کسی نمی‌شود . عادت هم بر این بوده است که کسی از لشکریان موظّف بوده که در منزلگاه اتراق شبانه بماند و بعد از روشن شدن هوا ، آنجا را نگاه کند و اسباب و اثاثیّه بجا مانده را جمع و به صاحبانش مستردّ دارد . عهده‌دار این وظیفه این بار صحابی مذکور بوده است . سحرگاهان متوجّه یک سیاهی در منزلگاه می‌شود . وقتی که نزدیک می‌گردد ، چشمش به امّ المؤمنین می‌افتد . إِنّا لِلّهِ وَ إِنّا إلَیْهِ راجِعُونَ گویان شتر خود را می‌خواباند و مادر مؤمنان و عزیزه پیغمبر اسلام بر شتر سوار می‌گردد ، و خویشتن را در راه به رسول خدا و اصحاب می‌رسانند . این منظره سبب می‌شود که گروهی به شایعه‌پردازی مشغول شوند . این شایعه توسّط سردسته منافقان « عبدالّله بن ابی بن سلول‌ » در شهر مدینه می‌پیچد . این وضع همچنان ادامه پیدا می‌کند و پس از یک ماه و اندی آیات برائت نازل می‌گردد و به هر یک از تهمت‌زنندگان حد قذف ، یعنی هشتاد تازیانه زده می‌شود . « عُصْبَةٌ » : گروه . دسته ( نگا : یوسف‌ / 8 و 14 ) « الَّذِی تَوَلّی‌ » : کسی‌که رهبری کرد . کسی که انجام داد . مرادعبدالّله پسر ابیّ پسر سلول است . « کِبْرَهُ » : بیشتر آن را .‏

سوره نور آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ لَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنفُسِهِمْ خَیْراً وَقَالُوا هَذَا إِفْکٌ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چرا هنگامی که این تهمت را می‌شنیدید ، نمی‌بایست مردان و زنان مؤمن نسبت به خود گمان نیک بودن ( و پاکدامنی و پاکی ) را نیندیشند و نگویند : این تهمت بزرگ آشکار و روشنی است‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِأَنفُسِهِمْ » : نسبت به خود . این تعبیر اشاره به این است که مؤمنان همه اعضاء یک پیکرند و همگان به منزله نفس واحدند که اگر اتّهامی متوجّه یکی از آنها بشود ، انگار متوجّه همه شده است ( نگا : حجرات‌ / 11 ) .‏

سوره نور آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ لَوْلَا جَاؤُوا عَلَیْهِ بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاء فَإِذْ لَمْ یَأْتُوا بِالشُّهَدَاء فَأُوْلَئِکَ عِندَ اللَّهِ هُمُ الْکَاذِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چرا نمی‌بایست آنان ( موظّف شوند ) چهار شاهد را حاضر بیاورند تا بر سخن ایشان گواهی دهند ؟ اگر چنین گواهانی را حاضر نمی‌آوردند ، آنان برابر حکم خدا دروغگو ( و مستحقّ تازیانه خوردن ) بودند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عِندَاللهِ » : در پیش خدا . برابر قانون و حکم خدا . « لَوْلا » : در این آیه و آیه بالاتر مفید ترغیب و تشویق به انجام کار مابعد خود است که در آیه پیشین : « ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بِأَنفُسِهِمْ خَیْراً » و در این آیه « جَآءُوا عَلَیْهِ بِأَرْبَعَةِ شُهَدَآءَ » : می‌باشد .‏

سوره نور آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ لَمَسَّکُمْ فِی مَا أَفَضْتُمْ فِیهِ عَذَابٌ عَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر تفضّل و مرحمت خدا در دنیا ( با عدم تعجیل عقوبت ) و در آخرت ( با مغفرت ) شامل حال شما نمی‌شد ، هر آینه به سبب خوض و فرو رفتنتان در کار تهمت ، عذاب سخت و بزرگی گریبانگیرتان می‌گردید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَفَضْتُمْ فِیهِ » : در آن خوض کردید و غوطه‌ور شدید . بدان پرداختید و در آن فرو رفتید ( نگا : یونس‌ / 61 ) . از مصدر افاضه و از ماده ( فیض ) .‏

سوره نور آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِکُمْ وَتَقُولُونَ بِأَفْوَاهِکُم مَّا لَیْسَ لَکُم بِهِ عِلْمٌ وَتَحْسَبُونَهُ هَیِّناً وَهُوَ عِندَ اللَّهِ عَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( عذاب گریبانگیرتان می‌شد ) در آن زمانی که به استقبال این شایعه می‌رفتید و آن را از زبان یکدیگر می‌قاپیدید ، و با دهان چیزی پخش می‌کردید که علم و اطّلاعی از آن نداشتید ، و گمان می‌بردید این ، مسأله ساده و کوچکی است ، در حالی که در پیش خدا بزرگ بوده ( و مجازات سختی به دنبال دارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إذْ » : ظرف ( لَمَسَّکُمْ ) است . « تَلَقَّوْنَهُ » : آن را دریافت می‌کردید و پذیره‌اش می‌رفتید . تائی از اوّل فعل حذف شده است . « تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِکُمْ » : با زبانتان به پخش شایعه و روایت آن برای مردم می‌پرداختید . « هَیِّناً » : ساده و ناچیز . یعنی انتظار عذاب و مجازات در برابر آن را نداشتید ، و یا عذاب و عقاب آن را کم و ناچیز می‌دانستید . یعنی : در پذیرش شایعه مطالبه دلیل نمی‌کردید ، و در پخش شایعه تکیه بر دلیل نداشتید ، و آن را سرسری می‌گرفتید .‏

سوره نور آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُم مَّا یَکُونُ لَنَا أَن نَّتَکَلَّمَ بِهَذَا سُبْحَانَکَ هَذَا بُهْتَانٌ عَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چرا نمی‌بایستی وقتی که آن را می‌شنیدید ، می‌گفتید : ما را نسزد که زبان بدین تهمت بگشائیم ، سبحان‌الله ! این بهتان بزرگی است !‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا یَکُونُ لَنَا » : ما را نسزد . شایسته ما نیست . سخنی است گنده‌تر از دهان ما . « سُبْحَانَکَ » : سخنی است بس غریب و نامعقول ! عربها وقتی که چیزی را ببینند یا بشنوند و از آن تعجّب کنند ، جملاتی همچون : سُبْحَانَ‌اللهِ . لآ إِلهَ إِلاّ اللهُ . بر زبان می‌رانند . « بُهْتانٌ » : باطل و دروغی که شنونده را مبهوت و مدهوش کند ( نگا : نساء / 112 و 156 ) .‏

سوره نور آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ یَعِظُکُمُ اللَّهُ أَن تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَداً إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند نصیحتتان می‌کند ، این که اگر مؤمنید ، نکند هرگز چنین کاری را تکرار کنید ( و خویشتن را آلوده چنین معصیتی سازید . چرا که ایمان راستین با تهمت دروغین سر سازگاری ندارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَعِظُکُمْ » : پندتان می‌دهد . شما را باز می‌دارد . « أَن تَعُودُوا » : از این که برگردید و دیگربار به تکرار گناه دست یازید . در اصل چنین است : کَراهَةَ أَن تَعُودُوا . فِی أَن تَعُودُوا . « أَبَداً » : مراد این است که مادام‌العمر . تا زنده‌اید .‏

سوره نور آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ وَیُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیَاتِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند آیات ( احکام واضح و روشن خود ) را برای شما بیان می‌دارد ، و خدا بس آگاه ( است و از نیازهای شما و عوامل بدی و خوبی زندگیتان باخبر است ) و حکیم است ( و به مقتضای حکمتش احکام و قوانین را برایتان وضع می‌کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏. . .‏

سوره نور آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بی‌گمان کسانی که دوست می‌دارند گناهان بزرگی ( همچون زنا ) در میان مؤمنان پخش گردد ، ایشان در دنیا و آخرت ، شکنجه و عذاب دردناکی دارند . خداوند می‌داند ( عواقب شوم و آثار مرگبار اشاعه فحشاء را ) و شما نمی‌دانید ( ابعاد مختلف پخش گناهان و پلشتیها را ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْفَاحِشَةُ » : ( نگا : نساء / 15 ، انعام‌ / 151 ) .‏

سوره نور آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ وَأَنَّ اللَّه رَؤُوفٌ رَحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر فضل و رحمت الهی شامل حال شما نمی‌شد ، و اگر خداوند ( نسبت به شما ) مهر و محبّت نمی‌داشت ، ( آن چنان مجازات بزرگ و کمرشکنی در برابر تهمت زنا به امّ‌المؤمنین برایتان در دنیا تعیین می‌کرد که زندگیتان را تباه می‌کرد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَوْ لا . . . » : جواب ( لَوْ لا ) محذوف است و تقدیر چنین است : لَعَاقَبَکُمْ فِیمَا قُلْتُمْ لِعَائِشَةَ . لَعَجَّلَ عُقُوبَتَکُمْ فِی‌الدُّنْیَا بِالْمَعْصِیَةِ . لَمَسَّکُمْ فِیمَا أَفَضْتُمْ فِیهِ عَذابٌ عَظِیمٌ . « وَإِنَّ اللهَ رَؤُوفٌ رَّحیمٌ » : عطف بر جمله ( فَضْلُ اللهِ . . . ) است .‏

سوره نور آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ وَمَن یَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَکَا مِنکُم مِّنْ أَحَدٍ أَبَداً وَلَکِنَّ اللَّهَ یُزَکِّی مَن یَشَاءُ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! گام به گام شیطان ، راه نروید و به دنبال او راه نیفتید ، چون هرکس گام به گام شیطان راه برود و دنبال او راه بیفتد ( مرتکب پلشتیها و زشتیها می‌گردد ) . چرا که شیطان تنها به زشتیها و پلشتیها ( فرا می‌خواند و ) فرمان می‌راند . اگر تفضّل و مرحمت الهی شامل شما نمی‌شد هرگز فردی از شما ( از کثافت گناه ، با آب توبه ) پاک نمی‌گردید ، ولی خداوند هر که را بخواهد ( از کثافات سیّئات ، با توفیق در حسنات ، و با پذیرش توبه از او ) پاک می‌گرداند ، و خدا شنوای ( هر سخنی ، و ) آگاه ( از هر عملی ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ » : ( نگا : بقره‌ / 168 و 208 ، انعام‌ / 142 ) . « مَن یَتَّبِعْ . . . » : جواب شرط محذوف است و تقدیر چنین است : مَن یَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ یُوقِعْهُ فِی السَّعیرِ ( نگا : حجّ‌ / 4 ) یا : مَن یَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِرْتَکَبَ الْفَحْشَآءَ وَالْمُنکَرَ . « الْفَحْشَآءِ » : گناهان کبیره . پلشتیها ( نگا : بقره‌ / 169 و 268 ، نحل‌ / 90 ) . « الْمُنکَرِ » : معاصی قبیحه . زشتیها ( نگا : آل‌عمران‌ / 104 ، مائده‌ / 79 ) . « ما زکی‌ » : از کثافات گناه پاک نمی‌شد . « مِنْ أحَدٍ » : حرف ( مِنْ ) زائد بوده و واژه ( أَحَدٍ ) فاعل است .‏

سوره نور آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَا یَأْتَلِ أُوْلُوا الْفَضْلِ مِنکُمْ وَالسَّعَةِ أَن یُؤْتُوا أُوْلِی الْقُرْبَى وَالْمَسَاکِینَ وَالْمُهَاجِرِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَن یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که از شما اهل فضیلت و فراخی نعمتند ، نباید سوگند بخورند این که بذل و بخشش خود را از نزدیکان و مستمندان و مهاجران در راه خدا باز می‌گیرند ( به علّت این که در ماجرای افک دست داشته و بدان دامن زده‌اند ) . باید عفو کنند و گذشت نمایند . مگر دوست نمی‌دارید که خداوند شما را بیامرزاد ؟ ( همان گونه که دوست دارید خدا از لغزشهایتان چشم‌پوشی فرماید ، شما نیز اشتباهات دیگران را نادیده بگیرید و به این گونه کارهای خیر ادامه دهید ) ، و خدا آمرزگار و مهربان است ( پس خویشتن را متأدّب و متّصف به آداب و اوصاف آفریدگارتان سازید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَأْتَلِ » : سوگند نخورد ( نگا : بقره‌ / 226 ) قصور و کوتاهی نکند ( نگا : آل‌عمران‌ / 118 ) . در صورتی که به معنی قسم باشد ، باید حرف ( لا ) پیش از ( یُؤْتُوا ) حذف و تقدیر چنین می‌شود : وَ لا یَأْتَلِ . أَن یُؤْتُوا . اگر هم نهی از کوتاهی و ترک احسان باشد ، حرف ( فی ) محذوف و تقدیر چنین است : لا یُقَصِّرُوا فِی أَن یُؤْتُوا . « أُولُوا الْفَضْلِ » : صاحبان فضل و برتری . کسانی که از افزایش تقوا و صلاحیّت برخوردارند . « السَّعَة » : فراخی مال و ثروت . فزونی دارائی . « أَن یُؤْتُوا » : این که نبخشند . در این که ببخشند . « لِیَصْفَحُوا » : باید گذشت و چشم‌پوشی کنند ( نگا : بقره‌ / 109 ) .‏

سوره نور آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که زنان پاکدامن بی‌خبر ( از هرگونه آلودگی و ) ایماندار را به زنا متّهم می‌سازند ، در دنیا و آخرت از رحمت خدا دور و عذاب عظیمی‌دارند ( اگر توبه نکنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُحْصَنَاتِ » : زنان عفیفه و پاکدامن . « الْغَافِلاتِ » : زنان بی‌خبر از هرگونه آلودگی ، پاکدل و سینه بی‌کینه ، بی مکر و نیرنگ ( نگا : کشّاف ) .‏

سوره نور آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَأَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آنان عذاب عظیمی دارند ) در آن روزی که علیه آنان زبان و دست و پای ایشان بر کارهائی که کرده‌اند گواهی می‌دهند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلْسِنَتُهُمْ » : مراد از به گفتار آمدن زبان ، با وجود این که برابر آیات دیگر مهر شده است ( نگا : یس‌ / 65 ) ، به نطق آوردن زبان و همه اندامهای دیگر است ، به گونه‌ای که تنها خدا می‌داند ( نگا : فصّلت‌ / 20 و 21 ) .‏

سوره نور آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَئِذٍ یُوَفِّیهِمُ اللَّهُ دِینَهُمُ الْحَقَّ وَیَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن روز خداوند جزای واقعی آنان را بی‌کم‌وکاست بدیشان می‌دهد ، و آگاه می‌گردند که خداوند حق آشکار است ( و روز قیامت در حقّانیّت پروردگار شکّ و تردیدی برای سرسخت‌ترین لجوجان هم نمی‌ماند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دِین‌ » : جزاء ( نگا : فاتحه‌ / 4 ، حجر / 35 ، شعراء / 82 ) .‏

سوره نور آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ الْخَبِیثَاتُ لِلْخَبِیثِینَ وَالْخَبِیثُونَ لِلْخَبِیثَاتِ وَالطَّیِّبَاتُ لِلطَّیِّبِینَ وَالطَّیِّبُونَ لِلطَّیِّبَاتِ أُوْلَئِکَ مُبَرَّؤُونَ مِمَّا یَقُولُونَ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏زنان ناپاک ، از آنِ مردان ناپاکند ، و مردان ناپاک ، از آنِ زنان ناپاکند ، و زنان پاک ، متعلّق به مردان پاکند ، و مردان پاک ، متعلّق به زنان پاکند . ( پس چگونه تهمت می‌زنید به عائشه عفیفه رزین ، همسر محمّد امین ، فرستاده ربّ‌العالمین‌ ؟ ! ) آنان از نسبتهای ناموسی ناروائی که بدانان داده می‌شود مبرّا و منزّه هستند ، ( و به همین دلیل ) ایشان از مغفرت الهی برخوردارند و دارای روزی ارزشمندند ( که بهشت جاویدان و نعمتهای غیرقابل تصوّر آن است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْخَبِیثَاتُ لِلْخَبِیثِینَ ، وَ . . . » : مراد نوریان مر نوریان را طالبند ، ناریان مر ناریان را جاذبند ، و . . . « مُبَرَّؤُونَ » : پاکان و بیگناهان . « لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ کَرِیمٌ » : ( نگا : انفال‌ / 4 و 74 ) . یادآوری : هیچ یک از همسران پیامبران به طور قطع انحراف و آلودگی جنسی نداشته‌اند ، و منظور از خیانت در داستان نوح و لوط ، جاسوسی کردن به نفع کفّار است‌ ؛ نه خیانت ناموسی ( نگا : تفسیر نمونه ، جلد 14 ، صفحه 425 ، و تفسیرالمیزان عربی ، جلد 15 ، صفحه 102 ) .‏

سوره نور آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! وارد خانه‌هائی نشوید که متعلّق به شما نیست ، مگر بعد از اجازه گرفتن ( با زنگ زدن یا در کوبیدن و کارهائی جز اینها ) و سلام کردن بر ساکنان آن . این کار برای شما بهتر است ( از ورود بدون اجازه و سلام ) . امید است شما ( این دو چیز را به هنگام رفتن به منازل دیگران رعایت و آنها را ) در مد نظر داشته باشید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَتّی تَسْتَأْنِسُوا » : تا خواستار انس و الفت می‌شوید . مراد اجازه گرفتن مؤدّبانه و دوستانه است . شیوه و وسیله اجازه خواستن هم برابر عرف محلّ متفاوت است . « لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ » : برخی گفته‌اند تعلیل محذوفی است چون : اُرْشدّتمْ إِلی ذلِکَ . قیلَ لَکُمْ هذا .‏

سوره نور آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِن لَّمْ تَجِدُوا فِیهَا أَحَداً فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتَّى یُؤْذَنَ لَکُمْ وَإِن قِیلَ لَکُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْکَى لَکُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر کسی را در خانه‌ها نیافتید ( که به شما اجازه دهد ) بدانجاها داخل نشوید تا ( کسی پیدا می‌آید و ) به شما اجازه داده می‌شود . اگر هم به شما ( اجازه داده نشد و ) گفتند : برگردید ، پس برگردید ( و اصرار نکنید ) . این ( کار رجوع ، زیبنده‌تر به حالتان و ) پاکتر برایتان می‌باشد . خدا بس آگاه از کارهائی است که می‌کنید ( پس با رهنمودهای او مخالفت نورزید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَزْکی‌ » : پاکتر . زیبنده‌تر . شایسته‌تر ( نگا : بقره‌ / 232 ) .‏

سوره نور آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ لَّیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَن تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ مَسْکُونَةٍ فِیهَا مَتَاعٌ لَّکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَکْتُمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گناهی بر شما نیست که ( بدون اجازه ) وارد خانه‌های غیرمسکونی ( چون مسجدها و دکانها و مهمانخانه‌ها و هتلها و گرمابه‌ها ) شوید . چرا که ( اماکن عامّه هستند و برای گروه مخصوصی بنا نشده‌اند و ) شما حق استفاده از آنها را دارید . خدا می‌داند آنچه را که آشکار می‌سازید و آنچه را که پنهان می‌دارید ( و کارهای ظاهر و باطن شما در برابر علم او یکسان و نمایان است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« غَیْرَ مَسْکُونَةٍ » : مراد منازل متروکه و اماکن عامّه است . « مَتَاعٌ » : بهره‌مندی . حق استفاده . مصدر میمی و به معنی استمتاع است ( نگا : المصحف المیسّر ، و روح‌المعانی ) . کالا و امتعه .‏

سوره نور آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ أَزْکَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) به مردان مؤمن بگو : ( آنان موظّفند که از نگاه به عورت و محلّ زینت نامحرمان ) چشمان خود را فرو گیرند ، و عورتهای خویشتن را ( با پوشاندن و دوری از پیوند نامشروع ) مصون دارند . این برای ایشان زیبنده‌تر و محترمانه‌تر است . بی‌گمان خداوند از آنچه انجام می‌دهند آگاه است ( و سزا و جزای رفتارشان را می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَغُضُّوا » : فرو گیرند . برگیرند . پائین اندازند . مراد دوری از چشم‌چرانی و نظربازی است . مجزوم و جواب ( قُلْ ) است . « مِنْ » : حرف تبعیضیّه است و بیانگر این واقعیّت است که هنگام روبرو شدن با زن نامحرم ، مؤمن باید نگاه خود را کم و کوتاه کند . نه به طور کلّی چشمان خود را بربندد ، و نه بدو خیره بنگرد . « فُرُوجَهُمْ » : مراد حفظ قُبُل و دُبُر از زنا و لِواط است ، و پوشاندن آنها با لباسهائی که نازک بدن‌نما نبوده و به گونه‌ای چسب بدن نباشد که اندامهای برجسته را نشان دهد .‏

سوره نور آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیُوبِهِنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُوْلِی الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلَا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یُخْفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و به زنان مؤمنه بگو : چشمان خود را ( از نامحرمان ) فرو گیرند ( و چشم‌چرانی نکنند ) و عورتهای خویشتن را ( با پوشاندن و دوری از رابطه نامشروع ) مصون دارند و زینت خویش را ( همچون سر ، سینه ، بازو ، ساق ، گردن ، خلخال ، گردن‌بند ، بازوبند ) نمایان نسازند ، مگر آن مقدار ( از جمال خلقت ، همچون چهره و پنجه دستها ) و آن چیزها ( از زینت‌آلات ، همچون لباس و انگشتری و سرمه و خضاب ) که ( طبیعةً ) پیدا می‌گردد ، و چارقد و روسریهای خود را بر یقه‌ها و گریبانهایشان آویزان کنند ( تا گردن و سینه و اندامهائی که احتمالاً از لابلای چاک پیراهن نمایان می‌شود ، در معرض دید مردم قرار نگیرد ) و زینت ( اندام یا ابزار ) خود را نمودار نسازند مگر برای شوهرانشان ، پدرانشان ، پدران شوهرانشان ، پسرانشان ، پسران شوهرانشان ، برادرانشان ، پسران برادرانشان ، پسران خواهرانشان ، زنان ( همکیش ) خودشان ، کنیزانشان ، دنباله روانی که نیاز جنسی در آنان نیست ( از قبیل : افراد مخنث ، ابلهان ، پیران فرتوت ، اشخاص فلج ) ، و کودکانی که هنوز بر عورت زنان آگاهی پیدا نکرده‌اند ( و چیزی از امور جنسی نمی‌دانند ) ، و پاهای خود را ( به هنگام راه رفتن به زمین ) نزنند تا زینتی که پنهانش می‌دارند ( جلب توجّه کند و صدای خلخال پاهایشان به گوش مردم برسد و ) دانسته شود . ای مؤمنان ! همگی به سوی خدا برگردید ( و از مخالفتهائی که در برابر فرمان خدا داشته‌اید توبه کنید ) تا رستگار شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لایُبْدِینَ » : نمایان نسازند . پدیدار نکنند . « زِینَتَهُنَّ » : زینت زنان دو قسمت است : الف ) خِلقتی و سرشتی که اندام او است ب ) زیورآلات و وسائل آرایش . از اندامهای بدن زن جز پنجه دستها و صورت ، همه باید پوشیده شود . از زیورآلات و وسائل آرایش آنچه متعلّق به پنجه دستها و صورت است می‌تواند پیدا باشد ، و جز زینت‌آلات و وسائل آرایش این دو عضو ، بقیّه نباید نمایان گردد . با توجّه بدین نکته که هنگام استعمال و بودن آنها بر اعضاء ممنوع است‌ ؛ نه به تنهائی و جدای از اندامها . « خُمُر » : جمع خِمار ، روسری . چارقد . « جُیُوب‌ » : جمع جَیْب ، گریبان . یقه . قسمت بالای سینه . « نِسَآئِهِنَّ » : مراد زنان مؤمنه خدمتگزار یا همدم و دوست بانوان است . امّا زنان کافره ، مورد اختلاف بوده ، برخی ایشان را همچون مردان نامحرم و بیگانه می‌دانند . « مَا مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ » : مراد کنیزان و بردگان زن است . امّا بندگان و بردگان مرد ، محلّ اختلاف است . جمهور معتقد به منع هستند ( نگا : المصحف‌المیسّر ) . « الإِرْبَة‌ » : رغبت و اشتهاء . حاجت و نیاز . « غَیْرِ أُولی الإِرْبَة » : افرادی که قدرت زناشوئی ندارند و میل جنسی در آنان فرو مرده است . « الطِّفْلِ » : اطفال . واژه ( طِفل ) بر یکی و بیشتر دلالت می‌نماید . در اینجا معنی جمع دارد . « لَمْ یَظْهَرُوا عَلی عَوْراتِ النِّسَآءِ » : مراد بچّه‌هائی است که هنوز از امور جنسی بی‌خبرند ، و احساس زناشوئی به دلشان راه پیدا نکرده است و عورت و غیر عورت در نظرشان یکی است . « لَمْ یَظْهَرُوا » : آگاهی نیافته‌اند . توانائی پیدا نکرده‌اند ( نگا : توبه / 8 ، کهف‌ / 20 ) .‏

سوره نور آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَنکِحُوا الْأَیَامَى مِنکُمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکُمْ وَإِمَائِکُمْ إِن یَکُونُوا فُقَرَاء یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مردان و زنان مجرّد خود را و غلامان و کنیزان شایسته ( ازدواج ) خویش را ( با تهیّه نفقه و پرداخت مهریّه ) به ازدواج یکدیگر درآورید ( و به فقر و تنگدستی ایشان ننگرید و نگران آینده آنان نباشید . چرا که ) اگر فقیر و تنگدست باشند ( و ازدواجشان برای حفظ عفّت و دوری از گناه انجام گیرد ) خداوند آنان را در پرتو فضل خود دارا و بی‌نیاز می‌گرداند . بی‌گمان خداوند دارای نعمت فراخ ( بوده و ) آگاه ( از نیّات همگان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنکِحُوا » : مردان را همسر ، و زنان را شوهر دهید . مراد سهل و ساده و بی‌ریا و تکلّف گرفتن ازدواج و پرداخت مخارج آن و تهیّه مهریّه و نفقه است . « الأَیَامی‌ » : جمع أیِّم ، مردان و زنان بیوه . در اینجا مراد مردان و زنان مجرّد است اعم از پسر و دختر و بیوه . « الصَّالِحِینَ » : شایستگان . مراد کسانی است که می‌توانند ازدواج کنند و به وظائف زناشوئی اقدام نمایند . اهل تقوا و صلاح . « عِبَاد » : غلامان . « إِمَآء » : جمع أَمَة ، کنیزان . « مِنکُمْ » : از خودتان . مراد مردان و زنان و غلامان و کنیزان مسلمان است‌ ؛ نه غیر مسلمان . چرا که ازدواج با کفّار صحیح نیست ( بقره‌ / 221 ) .‏

سوره نور آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ وَلْیَسْتَعْفِفِ الَّذِینَ لَا یَجِدُونَ نِکَاحاً حَتَّى یُغْنِیَهُمْ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَالَّذِینَ یَبْتَغُونَ الْکِتَابَ مِمَّا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ فَکَاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِیهِمْ خَیْراً وَآتُوهُم مِّن مَّالِ اللَّهِ الَّذِی آتَاکُمْ وَلَا تُکْرِهُوا فَتَیَاتِکُمْ عَلَى الْبِغَاء إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّناً لِّتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَمَن یُکْرِههُّنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِن بَعْدِ إِکْرَاهِهِنَّ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان که امکانات ازدواج را ندارند ( و قادر به پرداخت مهریّه و نفقه نمی‌باشند ) باید در راه عفّت و پاکدامنی تلاش کنند ، تا خداوند از فضل و لطف خود ایشان را دارا کند ( و وسیله رفع نیازشان را فراهم سازد ) . کسانی که از بردگانتان خواستار ( آزادی خود با ) عقد قرارداد شدند ، با ایشان عقد قرارداد ببندید اگر خیر ( و صلاحیّت بر پای خود ایستادن در زندگی آزاد و امانت در پرداخت اقساط بازخرید ) در ایشان سراغ دیدید ، ( در راه آزادی کمکشان کنید ) و از مال و ثروت خدا که خدا به شما داده است بدیشان بدهید . همچنین کنیزان خود را ( با جلوگیری از ازدواج ایشان ) وادار به زنا نکنید ، اگر آنان خواستند ( با ازدواج با مردان دلخواه خود ، شخصیّت مستقلّی بهم رسانند و همچون آزادگان تشکیل خانواده دهند و ) عفیف و پاکدامن باشند . ( ای مؤمنان ! با جلوگیری از ازدواج ، کار کنیزان را به خودفروشی نکشانید ) تا بدین وسیله خواهان مال و دارائی زودگذر دنیا بوده ( و بگوئید ازدواج آنان با دیگران باعث کم‌کاری ایشان و کاستی رونق و کاهش بهایشان می‌گردد ) . هرکس ایشان را ( با منع ازدواج ) وادار ( به زنا و خودفروشی ) کند ، اگر از واداشتن آنان توبه کند ( و راه ازدواج کنیزان و رفاه حال ایشان را به وسیله موافقت با ازدواج فراهم سازد ) خدا آمرزگار و مهربان است ( و او را می‌بخشد و مورد لطف و محبّت قرار می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیَسْتَعْفِفْ » : باید با سعی و رنج خواستار پاکدامنی شود . مثلاً با روزه گرفتن ، سرگرم مطالعه و ورزش شدن ، پرداختن به اعمال مفید طاقت‌فرسا ، دوری از اماکن پر رفت و آمد زنان ، و راههای حلال دیگر ، خویشتن را از بند شهوت موقّتاً برهاند و منتظر لطف خدا بماند . « نِکاحاً » : امکانات ازدواج . مخارج ازدواج . اسم آلت است ، یعنی چیزی که به وسیله آن ازدواج رو به راه می‌شود . مانند ( رکاب ) که وسیله سوار شدن بر اسب است ( نگا : تفسیر قاسمی ) . « الْکِتَاب‌ » : مکاتبه . عقد کتابت . قرارداد و سند آزادی . « خَیْراً » : مراد قدرت بر کسب و کار و صلاحیّت زندگی مستقلّ ، و صداقت و امانت در پرداخت اقساط بهای خود است . « مَالِ اللهِ . . . » : مراد پرداخت بهای آنان از محلّ زکات بیت‌المال ( نگا : توبه‌ / 60 ) ، یا صدقه و بخشش صاحب برده و دیگر مؤمنان است . « فَتَیَاتِکُمْ » : فَتَیات ، جمع فَتاة ، مراد کنیزان است . « الْبِغَآءِ » : زنا . می‌تواند مراد سبب آن باشد که جلوگیری از ازدواج است و آیه برابر این نظریّه معنی شده است . « تَحَصُّناً » : تعفّف . پاکدامنی . « عَرَضَ الْحَیَاةِ » : ( نگا : نساء / 94 ) . یادآوری : معنی آیه به طریقی که بیان شد ، تنها نظریّه عبدالکریم خطیب در « التفسیر القرآنی للقرآن‌ » است . بقیّه تفاسیر مورد استفاده ، آیه را تا اوّل « وَلا تُکْرِهُوا . . . » : به همان شکل معنی ، و از آن به بعد نظرشان بدین گونه است : کنیزان خود را به خاطر فراچنگ آوردن کالای زودگذر دنیا وادار به زنا و خودفروشی نکنید ، اگر آنان خواستند پاک و پاکدامن بمانند ، و هرکس آنان را بر این کار وادارد ( سپس پشیمان گردد ) خداوند آمرزگار و مهربان است ( و از او درمی‌گذرد و مشمول مرحمت خود قرار می‌دهد ) . فقط برخی از مفسّران مغفرت و مرحمت را شامل صاحبان بردگان ، و گروهی شامل کنیزان وادار شده به زنا ، و دسته‌ای هم شامل مالک و مملوک دانسته‌اند .‏

سوره نور آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ أَنزَلْنَا إِلَیْکُمْ آیَاتٍ مُّبَیِّنَاتٍ وَمَثَلاً مِّنَ الَّذِینَ خَلَوْا مِن قَبْلِکُمْ وَمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( در این سوره ) آیه‌های روشن و بیانگر ( احکام الهی ) ، و سرگذشت مهمّی همچون سرگذشت پیشینیان ، و اندرز بزرگی جهت پرهیزگاران ، برایتان فرو فرستاده‌ایم ( تا به مقرّرات دینی خود آشنا ، و از این سرگذشت بیدار و هوشیار ، و از این اندرز پرحکمت درس زندگی بیاموزید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُبَیِّنَاتٍ » : به صورت لازم ، یعنی صفت مشبّهه ، و به صورت متعدّی ، یعنی اسم فاعل به کار رفته است . واضح . توضیح دهنده ( نگا : نور / 46 ، طلاق / 11 ) . « مَثَلاً » : نمونه . مثلی از امثال . در اینجا مراد سرگذشت تهمت زدن به عائشه است که خدا او را همچون مریم و یوسف تبرئه فرمود ( نگا : نساء / 156 ، مریم‌ / 28 ، یوسف‌ / 25 ) . « مَوْعِظَةً » : اندرز بزرگی که این داستان در لابلای خود دارد . یادآوری : چه بسا مراد از ( آیاتٍ ) همه آیه‌های سوره‌های دیگر ، و ( مَثَلاً ) به معنی مثلی از امثال ، و ( مَوْعِظَةً ) به معنی پندی از پندها باشد و هدف تنها آیه‌های این سوره و فقط مسأله افک نباشد .‏

سوره نور آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاةٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ کَأَنَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَکَةٍ زَیْتُونِةٍ لَّا شَرْقِیَّةٍ وَلَا غَرْبِیَّةٍ یَکَادُ زَیْتُهَا یُضِیءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَى نُورٍ یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَن یَشَاءُ وَیَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا روشنگر آسمانها و زمین است ( و او است که جهان را با نور فیزیکی ستارگان تابان ، و با نور معنوی وحی و هدایت و معرفت درخشان ، و با شواهد و آثار موجود در مخلوقات فروزان کرده است ) . نور خدا ، به چلچراغی می‌ماند که در آن چراغی باشد و آن چراغ در حبابی قرار گیرد ، حباب درخشانی که انگار ستاره فروزان است ، و این چراغ ( با روغنی ) افروخته شود ( که ) از درخت پربرکت زیتونی ( به دست آید ) که نه شرقی و نه غربی است ( بلکه تک درختی است در سرزمین باز و بلندی که از هر سو آفتاب بدان می‌تابد . به گونه‌ای روغنش پالوده و خالص است ) انگار روغن آن بدون تماس با آتش دارد شعله‌ور می‌شود . نوری است بر فراز نوری ! ( نور چلچراغ و نور حباب و نور روغن زیتون ، همه‌جا را نورباران کرده‌اند . به همین منوال هم نور تشریعی وحی و نور تکوینی هدایت و نور عقلانی معرفت پرده‌های شکّ و شبهه را از جلو دیدگان همگان به کنار زده ، و جمال ایزد ذوالجلال را بر در و دیوار وجود به تجلّی انداخته‌اند . امّا این چشم بینا و دل آگاه است که می‌تواند ببیند و دریابد ) . خدا هر که را بخواهد به نور خود رهنمود می‌کند ( و شمعک نور خرد را به چلچراغ نور اَحَد می‌رساند و سراپا فروزانش می‌گرداند ) . خداوند برای مردمان مثلها می‌زند ( تا معقول را در قالب محسوس بنمایاند و دور از دائره دریافت خرد را - تا آنجا که ممکن است ، با کمک وحی و در پرتو دانش‌ - به خرد نزدیک نماید ) و خداوند آگاه از هر چیزی است ( و می‌داند چگونه مخلوق را با معبود آشنا گرداند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَللهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الأَرْضِ » : این جمله را سه‌گونه می‌توان معنی کرد : الف ) خدا روشنگر هستی است . چرا که خداوند با پرتو لطف خود جهان را از نیستی به هستی آورده است و آن را پدیدار کرده است . هر یک از مخلوقات را در پرتو نور هدایت تکوینی و تشریعی و خرد خدادادی به راه و روش و کار و وظیفه خود آگاه و آشنا فرموده است . پیوسته هم جهان و جهانیان را در پرتو نور خود می‌پاید و مراقبت می‌نماید . ب ) خدا نور هستی است . مگر نه این است که . نور ، خود ظاهر و ظاهر کننده اشیاء است‌ ؟ همه چیز در پرتو نور دیده می‌شود و نور رمز بقاء است‌ ؟ همه هستی نور است‌ ؟ به همین منوال خدا برای چشمهای بینا و دلهای آگاه ، آشکار است ، و او هستی را پدیدار کرده است و همه چیز هستی بر وجود پایدار او دلالت دارد . بدون وجود خدا دنیا لحظه‌ای برجای نمی‌ماند . همه انوار هستی از نور او مایه می‌گیرد و به نور پاک او منتهی می‌گردد . ج ) خدا هدایت دهنده هستی است . او است که جهان را می‌گرداند . و انسان را با وحی و عقل و دانش رهنمود ، و حیوان را با غریزه رهبری ، و زمین را و زمان را و همه چیز جهان را به گونه‌ای به وظیفه خویش آشنا و در مسیر خود هدایت فرموده است ، و سراسر جهان را نظم و نظام بخشیده و همه ذرّات زمین و کرات آسمان را همچون حلقه‌های زنجیر به هم پیوند داده است . « مِشْکَاةٍ » : چراغدان . قندیل . چلچراغ . « مِصْبَاحٌ » : چراغ . فتیله . « زُجْاجَةٍ » : شیشه . حباب چراغ . لامپ . « دُرِّیٌّ » : فروزان چون درّ . « لا شَرْقِیَّةٍ وَ لا غَرْبِیَّةٍ » : این درخت نه در قسمت شرقی باغ است و نه در قسمت غربی . ولی اصل این است که این درخت ، درخت معمولی نیست . چرا که متعلّق به مکانی و محدود به جهتی نمی‌باشد . تنها ضرب‌المثل است و بس . « زَیْتُهَا » : روغن آن . روغن شگفتی است که از جنس این روغنهای معروف نیست . خود به خود تابان و درخشان و سوزان است ! لذا نه نور خدا نور معمولی ، و نه چلچراغ هستی چلچراغ معمولی ، و نه روغن آن که هدایت وحی ( نگا : نساء / 174 ) و سرشت ( نگا : بقره / 148 ) و دانش ( نگا : انعام / 122 ، نور / 40 ) است روغن معمولی است . ابوالاعلی مودودی‌ ؛ معتقد است که در این مثال ، خداوند خود را به ( مصباح ) و جهان را به ( مِشکاة ) تشبیه فرموده است و مرادش از ( زُجاجَة ) پرده‌ای است که خداوند خویشتن را در فراسوی آن از چشم خلائق پنهان کرده است . ولی این پرده نه تنها نهان نمی‌دارد ، بلکه بر شدّت ظهور نیز می‌افزاید ( نگا : تفسیر سوره نور ، صفحه 198 ) .‏

سوره نور آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَن تُرْفَعَ وَیُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( اگر در جستجوی این نور پرفروغ هستید ، آن را بجوئید ) در خانه‌هائی که خداوند اجازه داده است برافراشته شوند و در آنها نام خدا برده شود ( و با ذکر و یاد او ، و با تلاوت آیات قرآنی ، و بررسی احکام آسمانی آباد شود . خانه‌های مسجد نامی که ) در آنها سحرگاهان و شامگاهان به تقدیس و تنزیه یزدان می‌پردازند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فِی بُیُوتٍ » : مراد از ( بیوت ) مساجد است و جار و مجرور می‌تواند متعلّق به فعل محذوفی باشد و تقدیر چنین است : إِذا أَرَدْتُمْ إِلْتِمَاسَ هذَا النُّورِ فَالْتَمِسُوهُ فی بُیُوتٍ ( نگا : تفسیر عبدالکریم خطیب ) . یا این که : هذِهِ الْمِشْکَاة ، یا : هذَا الْمِصْبَاحُ ، یا : هذِهِ الشَّجَرةُ الْمُبَارَکَةُ فِی بُیُوتٍ . بعضی هم این جار و مجرور را متعلّق به فعل ( یُسَبِّحُ ) می‌دانند . در این صورت ( فیها ) برای تأکید بوده و زائد است . « یُسَبِّحُ » : ( نگا : بقره‌ / 30 ) . فاعل آن ( رِجالٌ ) در آیه بعدی است . « بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ » : ( نگا : رعد / 15 ) .‏

سوره نور آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ رِجَالٌ لَّا تُلْهِیهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَیْعٌ عَن ذِکْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِیتَاء الزَّکَاةِ یَخَافُونَ یَوْماً تَتَقَلَّبُ فِیهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مردانی که بازرگانی و معامله‌ای ، آنان را از یاد خدا و خواندن نماز و دادن زکات غافل نمی‌سازد . از روزی‌ می‌ترسند که دلها و چشمها در آن دگرگون و پریشان می‌گردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَتَقَلَّبُ » : به حیرت و اضطراب می‌افتد ( نگا : احزاب‌ / 10 ، غافر / 18 ) .‏

سوره نور آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ لِیَجْزِیَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ مَا عَمِلُوا وَیَزِیدَهُم مِّن فَضْلِهِ وَاللَّهُ یَرْزُقُ مَن یَشَاءُ بِغَیْرِ حِسَابٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تا این که خداوند برابر بهترین کارهایشان پاداششان را بدهد و از فضل خود بر پاداششان بیفزاید ، چرا که خداوند هرکس را که خود بخواهد بی‌حساب از مواهب خویش بهره‌مند می‌سازد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیَجْزِیَهُمْ . . . » : تا پاداششان دهد . لام آن متعلّق به ( یُسَبِّحُ ) یا ( لا تُلْهِیهِمْ ) یا به محذوفی که سوق کلام بر آن دلالت دارد . یعنی آنچه بیان شد انجام می‌دهند ، تا این که خدا پاداششان دهد . لام عاقبت است ، یعنی تا سرانجام خدا پاداش کارهای نیک ایشان را عطاء فرماید . « أَحْسَنَ مَا عَمِلُوا » : ( نگا : توبه‌ / 121 ، نحل‌ / 96 ) .‏

سوره نور آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ کَفَرُوا أَعْمَالُهُمْ کَسَرَابٍ بِقِیعَةٍ یَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ مَاء حَتَّى إِذَا جَاءهُ لَمْ یَجِدْهُ شَیْئاً وَوَجَدَ اللَّهَ عِندَهُ فَوَفَّاهُ حِسَابَهُ وَاللَّهُ سَرِیعُ الْحِسَابِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کافران اعمالشان به سرابی می‌ماند که در بیابان بی‌آب و علفی شخص تشنه‌ای آن را آب پندارد . امّا هنگامی که به سراغ آن رود ، اصلاً چیزی نیابد ، مگر خدا را که ( او را بمیراند و ) به حساب او برسد و سزای ( عمل ) وی را به تمام و کمال بدهد . خداوند در حسابرسی سریع است ( و محاسبه بنده‌ای او را از محاسبه بنده دیگر باز نمی‌دارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قِیعَةٍ » : ( قِیعَة ) و ( قاع ) به معنی بیابان بی آب و علف است . کویر . فلات . « الظَّمْئَانُ » : تشنه . « جَآءَهُ » : به مکانی بیاید که سراب را در آنجا آب می‌دید . « شَیْئاً » : اصلاً . چیزی . « وَجَدَ اللهَ عِندَهُ » : خدا را در نزد سراب بیابد . خدا را در کنار خود حاضر بیابد . در هر صورت مراد این است که اجل مقدّر خدا در می‌رسد و خدا به حسابش می‌رسد . هدف از خود مثل هم ، این است که کافران در دنیا به دنبال جهان سرابگون در تک و پویند و سرانجام چیزی نمی‌جویند ، و در آخرت نیز اعمال نیکی هم اگر داشته باشند بیفایده بوده و رنجشان برباد است ، و عذاب سرمدی خدا برایشان آماده است ( نگا : آل‌عمران‌ / 177 ، فرقان‌ / 23 ) .‏

سوره نور آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ أَوْ کَظُلُمَاتٍ فِی بَحْرٍ لُّجِّیٍّ یَغْشَاهُ مَوْجٌ مِّن فَوْقِهِ مَوْجٌ مِّن فَوْقِهِ سَحَابٌ ظُلُمَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ إِذَا أَخْرَجَ یَدَهُ لَمْ یَکَدْ یَرَاهَا وَمَن لَّمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً فَمَا لَهُ مِن نُّورٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یا ( اعمال آنان ) بسان تاریکیهائی در دریای ژرف موّاجی است که امواج عظیمی آن را فرا گرفته باشد و بر فراز آن امواج عظیم ، امواج عظیم دیگری قرار گرفته باشد ( و موجهای کوه پیکر بر یکدیگر دوند و به بالای همدیگر روند ) و بر فراز امواج ( خوفناک دریا ) ابرهای تیره خیمه زده باشند . تاریکیها یکی بر فراز دیگری جای گرفته ( و آن چنان ظلمتی و وحشتی پدید آمده باشد که مسافر دریا ) هرگاه دست خود را به در آورد ( و بدان بنگرد ، به سبب تاریکی وحشتزای بیرون و هراس دل از جای کنده درون ) ممکن نیست که آن را ببیند . ( آری ! نور حقیقی در زندگی انسانها فقط نور ایمان است و بدون آن فضای حیات تاریک و ظلمانی است . نور ایمان هم تنها از سوی خدا عطاء می‌گردد ) و کسی که خدا نوری بهره او نکرده باشد ، او نوری ندارد ( تا وی را به راه راست رهنمود کند و بر راستای راه بدارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ظُلُماتٍ » : این آیه شریفه اشاره به طوفانهای دریائی دارد . در دریاهای پرآب و اقیانوسهای فراخ ، هنگامی که طوفانها در می‌گیرد امواج خوفناکی با درازا و پهنا و بلندای گوناگون به راه می‌افتد . به گونه‌ای که چینها بالای چینها روان و طبقه‌ها فوق طبقه‌ها دوان می‌گردد و گردبادهای دریائی جلو نور خورشید را می‌گیرد . طوفانها هم به نوبه خود ابرهای انباشته و ستبری را ایجاد می‌نماید و تاریکی هوا بر تاریکی آبها می‌افزاید و بالاخره ظلمت تا بدانجا حکمفرما می‌گردد که با وجود سلامت چشمها رؤیت اشیاء ناممکن می‌شود ( نگا : المنتخب ) . کسی که گرفتار چنین محیطی شود کی از آن رها و به سوی نجات راه پیدا می‌کند ؟ کافران و منافقان محروم از نور خدا هم در تاریکیهای کفر و شرک و معاصی گرفتارند . دلهایشان دستخوش امواج حیرت بوده ، و ابرهای شکّ بر دلهایشان خیمه زده ، و در نتیجه با ظلمات عقیده غلط و کردار بد و گفتار نادرست ، راهی گور تاریک و دشت محشر تاریک و دوزخ تاریک می‌گردند و بالاخره در دنیا و آخرت در ظلمات بسر می‌برند . « لُجِّیٍّ » : منسوب به ( لُجَّة ) ، دارای آب زیاد با عمق بسیار و سطح موّاج .‏

سوره نور آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُسَبِّحُ لَهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالطَّیْرُ صَافَّاتٍ کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلَاتَهُ وَتَسْبِیحَهُ وَاللَّهُ عَلِیمٌ بِمَا یَفْعَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) مگر نمی‌دانی که همه کسانی و همه چیزهائی که در آسمانها و زمین بسر می‌برند ، و جملگی پرندگان در حالی که ( در هوا ) بال گسترده‌اند ، سرگرم تسبیح ( خدا و فرمانبر اوامر ) او هستند ؟ ! همگی به نماز و تسبیح خود آشنایند ( و برابر فرمان تکوینی یا تشریعی ، و یا الهام الهی ، به وظیفه خویش در زندگی آگاهند ، و به زبان قال یا حال بیانگر عظمت و جبروت پروردگار و نمایانگر قدرت و حکمت آفریدگارند ) ، و خدا دقیقاً آگاه از کارهائی است که انجام می‌دهند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلَمْ تَرَ » : مگر نمی‌بینی‌ ؟ مراد از دیدن در اینجا ، مشاهده کردن با دیده بیرون یا بینش درون است ( نگا : بقره‌ / 243 و 246 و 258 ، آل‌عمران‌ / 23 ، نساء / 44 و 49 و 51 و 60 و 77 ) . « مَنْ » : کسانی که . چیزهائی که . « صَآفَّاتٍ » : بال گسترندگان . بالها صاف نگاه دارندگان . حال است . « صَلاتَهُ وَ تَسْبِیحَهُ » : نماز و تسبیح خود . دعا و نیایش و تسبیح و تنزیه پدیدآورنده خود ( نگا : رعد / 13 و 15 ، اسراء / 44 ، حجّ‌ / 18 ، انبیاء / 79 ) . « الطَّیْرُ » : پرندگان . ذکر ( الطَّیْرُ ) بعد از ( مَنْ ) ذکر خاصّ بعد از عام است و اشاره به ویژگیهای شگرفی است که در خلقت پرندگان نهفته است . از آنجا که این آفریده‌ها برخلاف قانون جاذبه به هوا بلند می‌شوند و برِآسا به این سو و آن سو می‌دوند ، و آگاهیهای دقیق و عجیبی از مسائل هواشناسی و وضع جغرافیائی زمین به هنگام مسافرت و مهاجرت از قاره‌ای به قاره‌ای و حتّی از قطبی به قطب دیگر زمین دارند ، و از دستگاههای هدایت‌کننده مرموز و راهیاب در دل شبهای تار و برفراز خشکیها و آبهای بسیار برخوردارند ، و به خاطر ویژگیهای دیگر ، قرآن روی پرندگان تکیه فرموده است .‏

سوره نور آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ وَلِلَّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مالکیّت آسمانها و زمین ( و فرماندهی مجموعه جهان هستی ) از آن خداوند است ، و بازگشت ( همگان در روز قیامت برای حساب و کتاب و سزا و جزا ) به سوی یزدان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُلْک‌ » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 189 ، مائده‌ / 17 و 18 و 40 و 120 ) . « الْمَصیرُ » : ( نگا : بقره‌ / 285 ، آل‌عمران‌ / 28 ، مائده‌ / 18 ) .‏

سوره نور آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُزْجِی سَحَاباً ثُمَّ یُؤَلِّفُ بَیْنَهُ ثُمَّ یَجْعَلُهُ رُکَاماً فَتَرَى الْوَدْقَ یَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ وَیُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مِن جِبَالٍ فِیهَا مِن بَرَدٍ فَیُصِیبُ بِهِ مَن یَشَاءُ وَیَصْرِفُهُ عَن مَّن یَشَاءُ یَکَادُ سَنَا بَرْقِهِ یَذْهَبُ بِالْأَبْصَارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مگر نمی‌دانی که خداوند ابرها را آهسته ( به سوی هم ) می‌راند ، سپس آنها را گرد می‌آورد ، بعد آنها را متراکم و انباشته می‌سازد ، آن گاه می‌بینی که باران از لابلای آنها بیرون می‌ریزد ، و نیز خدا از آسمان ، از ابرهای کوه مانند آن ، تگرگهای بزرگی را فرو می‌آورد ، و هرکس را بخواهد با آن زیان می‌رساند ، و هرکس را بخواهد از زیان آن به دور می‌دارد . درخشش برق ( حاصل از اصطکاک ) ابرها ( آن اندازه نیرومند است ) نزدیک است چشمها را ( خیره و ) از میان بردارد . ( هر یک از این پدیده‌ها دلیل بر قدرت خدا و موجب ایمان به آفریدگار آنها است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُزْجِی‌ » : آهسته و آرام سوق می‌دهد و می‌راند ( نگا : إسراء / 66 ) . « سَحَاباً » : ابرها . این واژه از لحاظ لفظ مفرد ، و از نظر معنی جمع است ( نگا : اعراف‌ / 57 ، نور / 40 ) . « یَؤَلِّفُ » : گرد می‌آورد و به هم متّصل می‌گرداند . « رُکَامّا » : متراکم . انباشته ( نگا : انفال‌ / 37 ، طور / 44 ) . « الْوَدْقُ » : باران . « السَّمَآءِ » : مراد ابر آسمان است . « مِن جِبَالٍ » : مراد ابرهای کوه پیکر است . کسی می‌تواند شباهت کوهها و ابرها را درک کند که با هواپیما بر فراز توده‌های عظیم ابرها پرواز نماید و قله‌ها و دره‌ها و پستیها و بلندیهای ابرها را بنگرد و منظره ناهمواریها را از بالا مشاهده نماید . ( مِنْ جِبالٍ ) بدل از ( مِنَ السَّمَآءِ ) است . « بَرَدٍ » : تگرگ . نکره آمدن آن اشاره به بزرگی دارد و حرف ( مِنْ ) پیش از آن تبعیضیّه است . « سَنَا » : درخشندگی . پرتو . اینجا اشاره به رعد و برقهای شدیدی است که گاهی در یک دقیقه چهل بار آذرخش در می‌گیرد و چه بسا کشتیبانان و خلبانان را - به ویژه در مناطق گرمسیر - دچار مشکلات و سوانحی می‌سازد ( نگا : تفسیرالمنتخب ) .‏

سوره نور آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ یُقَلِّبُ اللَّهُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَعِبْرَةً لِّأُوْلِی الْأَبْصَارِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا شب و روز را ( با کوتاه و دراز کردن ، و گرم و سرد نمودن ، و یکی را ظاهر و دیگری را محو ساختن ، و دیگر حوادث و فعل و انفعالها ) دگرگون می‌نماید . واقعاً در این ( کار تغییر احوال ) عبرت بزرگی برای کسانی است که چشم داشته باشند ( و بنگرند و بیندیشند و نتائج گشت‌وگذار و تغییر تدریجی شب و روز که سرچشمه پیدایش فصول چهارگانه و عامل اصلی حیات موجودات زنده است در مدّ نظر دارند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُقَلِّبُ » : دگرگون می‌سازد . زیر و رو می‌گرداند . تغییر می‌دهد . می‌برد و می‌آورد . « أُولی الأبْصَارِ » : دارندگان چشم . مراد خردمندان و اندیشمندانی است که در فراسوی دوربین دیده‌ها ، خردها می‌گمارند و همه‌چیز را با دقّت زیر نظر می‌دارند .‏

سوره نور آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ وَاللَّهُ خَلَقَ کُلَّ دَابَّةٍ مِن مَّاء فَمِنْهُم مَّن یَمْشِی عَلَى بَطْنِهِ وَمِنْهُم مَّن یَمْشِی عَلَى رِجْلَیْنِ وَمِنْهُم مَّن یَمْشِی عَلَى أَرْبَعٍ یَخْلُقُ اللَّهُ مَا یَشَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند هر جنبنده‌ای را از آب آفریده است ( ولی با این که اصل همه آنها آب است ، دارای انواع گوناگون و استعدادهای مختلف و طرز زندگی متفاوت شگفت‌انگیزی هستند ) گروهی از آنها بر شکم خود راه می‌روند ( همچون : ماهیها و خزندگان ) و گروهی از آنها بر روی دو پا راه می‌روند ( مانند : انسانها و پرندگان ) و دسته‌ای بر روی چهار پا راه می‌روند ( از قبیل : چهارپایان . تازه جنبندگان و جانداران ، منحصر به اینها نیستند و بلکه چهره‌های بسیار متنوّع و اشکال مختلف دیگر دارند ، و ) خدا هرچه را بخواهد می‌آفریند . قطعاً او بر هر چیزی توانا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کُلَّ دَآبَّةٍ » : هر جنبنده‌ای . همه جنبندگان . « مِن مَّآءٍ » : از آب ویژه‌ای که منی است ، یا از آب معمولی . تنکیر ( مَآءٍ ) در اینجا بیانگر افراد نوعی یا افراد شخصی ، یا هر دو است . و تعریف آن در سوره انبیاء آیه 30 که می‌فرماید : ( وَ جَعَلْنا مِنَ الْمَآءِ کلّ شَیْءٍ حَیٍّ ) بیانگر جنس است ( نگا : تفسیر آلوسی ) . منظور از خلقت موجودات زنده از آب این است که خداوند دانا و توانا ، نخستین جوانه حیات را در اعماق یا سواحل دریاها پدیدار فرموده است‌ ؛ یا این که مراد از چنین آبی منی است ، و اگر هم برخی از جانداران از راه تقسیم سلولها به وجود می‌آیند ؛ نه از راه نطفه منی ، از قبیل : تک سلولیها ، حکم بالا جنبه نوعی دارد ؛ نه عمومی . و یا این که مراد این است که آب ماده اصلی موجودات زنده است و قسمت عمده جسم آنها آب بوده و بدون آن قادر به ادامه حیات خود نمی‌باشند . « یَخْلُقُ اللهُ مَا یَشَآءُ » : این بخش از آیه ، بیانگر این واقعیّت است که جانداران منحصر به سه گروه خزندگان و دوپایان و چهارپایان نبوده و بلکه حیواناتی وجود دارد که به گونه دیگری و دارای پاهای بیشتری ، و یا ساختار و شیوه حیات شگفت‌تری می‌باشند .‏

سوره نور آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ أَنزَلْنَا آیَاتٍ مُّبَیِّنَاتٍ وَاللَّهُ یَهْدِی مَن یَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما ( از طریق وحی ) آیه‌های روشن و روشنگری را فرو فرستاده‌ایم ( که هم خود واضح بوده و هم بیانگر احکام دینی و امثال زندگی و اسرار کونی می‌باشند ) و خداوند هرکه را بخواهد ( در پرتو تلاش شخص و توفیق الهی ) به راه راست رهنمود می‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُبَیِّنَاتٍ » : روشن . روشنگر ( نگا : نور / 34 ) .‏

سوره نور آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَقُولُونَ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالرَّسُولِ وَأَطَعْنَا ثُمَّ یَتَوَلَّى فَرِیقٌ مِّنْهُم مِّن بَعْدِ ذَلِکَ وَمَا أُوْلَئِکَ بِالْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( از جمله کسانی که خدا توفیق هدایت قرینشان نفرموده است ، منافقانی هستند که پرتو ایمان به دلهایشان نتابیده است ، ولی دم از ایمان می‌زنند ) و می‌گویند : به خدا و پیغمبر ایمان داریم و ( از اوامرشان ) اطاعت می‌کنیم ، امّا پس از این ادّعاء ، گروهی از ایشان ( از شرکت در اعمال خیر همچون جهاد ، و از حکم قضاوت شرعی ) رویگردان می‌شوند ، و آنان در حقیقت مؤمن نیستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ مَآ أُولئِکَ . . . » : مشارالیه کسانی است که ( ءَامَنَّا وَ أَطَعْنَا ) می‌گویند . « بِالْمُؤْمِنینَ » : معرفه آمدن ( مُؤْمِنینَ ) اشاره بدان دارد که اینان مؤمنان زبانی بوده‌ ؛ نه مؤمنان راستین و مخلصی که تو می‌شناسی و قرآن معرّفی فرموده است : إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ ءَامَنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتابُوا . ( نگا : حجرات / 15 ) .‏

سوره نور آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِیَحْکُمَ بَیْنَهُمْ إِذَا فَرِیقٌ مِّنْهُم مُّعْرِضُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که ایشان به سوی خدا و پیغمبرش فرا خوانده می‌شوند تا ( پیغمبر ، برابر چیزی که خدا نازل فرموده است ) در میانشان داوری کند ، بعضی از آنان ( نفاقشان ظاهر می‌شود و از قضاوت او ) رویگردان می‌گردند . ( زیرا که می‌دانند حق به جانب ایشان نیست و پیغمبر هم دادگرانه عمل می‌فرماید ، و حق را به صاحب حق می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دُعُوا » : دعوت شدند . فرا خواهنده شدند . « إلَی اللهِ » : مراد به سوی قرآن خدا است . « لِیَحْکُمَ » : تا داوری کند . مرجع ضمیر ( رسول ) است . جائز است که ضمیر به مدعوّ الیه مفهوم از کلام ، یعنی ( الله ) و ( رسول ) برگردد . در هر صورت پیغمبر قاضی بوده و اطاعت از او ، اطاعت از خدا است ( نگا : نساء / 80 ) . « مُعرِضُونَ » : رویگردانان از حکم پیغمبر .‏

سوره نور آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن یَکُن لَّهُمُ الْحَقُّ یَأْتُوا إِلَیْهِ مُذْعِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ولی اگر حق داشته باشند ( چون می‌دانند داوری به نفع‌آنان خواهد بود ) با نهایت تسلیم به سوی او می‌آیند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُذْعِنینَ » : اذعان کنندگان . گردن نهادگان . با فروتنی و شتاب پذیرای حکم شوندگان . حال است .‏

سوره نور آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ أَفِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ أَمِ ارْتَابُوا أَمْ یَخَافُونَ أَن یَحِیفَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَرَسُولُهُ بَلْ أُوْلَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا در دلهایشان بیماری ( کفر ) است‌ ؟ یا ( در حقّانیّت قرآن ) شکّ و تردید دارند ؟ یا می‌ترسند خدا و پیغمبرش بر آنان ستم کنند ؟ ( بلی ! ایشان دچار بیماری کفر و گرفتار شکّ بوده و از داوری پیغمبر که برابر احکام الهی است هراسناک می‌باشند . خوب می‌دانند که خدا و رسول ستمگر نبوده و حق کسی را حیف و میل نمی‌کنند ) بلکه خودشان ستمگرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَفِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ . . . » : استفهام جنبه مبالغه در نکوهش و توبیخ را دارد . « إرْتَابُوا » : دچار شکّ و گمان شده‌اند . « یَحِیفَ » : ستم کند . به سوی یکی از دو طرف دعاوی گرایش نماید .‏

سوره نور آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا کَانَ قَوْلَ الْمُؤْمِنِینَ إِذَا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِیَحْکُمَ بَیْنَهُمْ أَن یَقُولُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مؤمنان هنگامی که به سوی خدا و پیغمبرش فرا خوانده شوند تا میان آنان داوری کند ، سخنشان تنها این است که می‌گویند : شنیدیم و اطاعت کردیم ! و رستگاران واقعی ایشانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّمَا کَانَ قَوْلَ . . . » : واژه ( إِنَّما ) برای حصر است . یعنی مؤمنان تنها یک سخن دارند که پذیرش و اطاعت است . واژه ( قَوْلَ ) خبر مقدّم ( کانَ ) ، و اسم آن ( أَن یَقُولُوا سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا ) است .‏

سوره نور آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَن یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَیَخْشَ اللَّهَ وَیَتَّقْهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَائِزُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و هرکس از خدا و پیغمبرش پیروی کند و از خدا بترسد و از ( مخالفت فرمان ) او بپرهیزد ، این چنین کسانی ( به رضایت و محبّت خدا و نعیم بهشت و خیر مطلق دست یافتگان و ) به مقصود خود رسیدگانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَتَّقْهِ » : اصل این فعل ( یَتَّقِهِ ) است و برای تخفیف قاف را ساکن کرده‌اند زیرا دو کسره پشت سر هم ثقیل می‌باشد . « الْفَآئِزُونَ » : ( نگا : توبه‌ / 20 ، مؤمنون‌ / 111 ) .‏

سوره نور آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ لَئِنْ أَمَرْتَهُمْ لَیَخْرُجُنَّ قُل لَّا تُقْسِمُوا طَاعَةٌ مَّعْرُوفَةٌ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان مؤکّدانه سوگندهای مغلّظه یاد می‌کنند که اگر بدیشان دستور دهی ( جان بر کف به سوی میدان جهاد ) بیرون می‌روند ( و از خانه و کاشانه و اموال و اولاد خود در می‌گذرند ) . بگو : سوگند یاد نکنید . اطاعت شناخته شده‌ای است ( که شما دارید . هرگز قول به فعل در نیامده است . گفتار چیزی نیست ، کردار نشان دهید ) چرا که قطعاً خدا از آنچه می‌کنید آگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَهْدَ أَیْمانِهِمْ » : نهایت تأکید و مبالغه در سوگندهایشان دارند ( نگا : مائده‌ / 53 ، انعام‌ / 109 ، نحل‌ / 38 ) . « لَیَخْرُجَنَّ » : بی‌گمان از خانه و کاشانه و اموال و اولاد خود می‌گذرند . جان بر کف به سوی پهنه کارزار می‌روند . « طَاعَةٌ مَّعْرُوفَةٌ » : اطاعت شما شناخته شده است . یعنی عالِم بی‌عمل بوده و قول را به فعل تبدیل نمی‌کنید ( نگا : نساء / 81 ، توبه‌ / 8 ) . با توجّه بدین معنی ( طَاعَةٌ ) مبتدا و ( مَعْرُوفَةٌ ) خبر آن است ، یا این که ( طَاعَةٌ ) خبر مبتدای محذوف است و تقدیر چنین است : طَاعَتُکُمْ طَاعَةٌ . آنچه از شما خواسته می‌شود اطاعت معلوم و مشخّصی است که اطاعت صادقانه و خالصانه است . در این صورت ( طَاعَةٌ ) خبر مبتدای محذوف بوده و تقدیر چنین می‌شود : « أَلْمَطْلُوبُ مِنکُمْ طَاعَةٌ مَّعْرُوفَةٌ » .‏

سوره نور آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ فَإِن تَوَلَّوا فَإِنَّمَا عَلَیْهِ مَا حُمِّلَ وَعَلَیْکُم مَّا حُمِّلْتُمْ وَإِن تُطِیعُوهُ تَهْتَدُوا وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِینُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : از خدا و از پیغمبر اطاعت کنید ( اطاعت صادقانه‌ای که اعمالتان بیانگر آن باشد ) . اگر سرپیچی کردید و روی‌گردان شدید ، بر او ( که محمّد و پیغمبر خدا است ) انجام چیزی واجب است که بر دوش وی نهاده شده است ( و آن تبلیغ رسالت است و از عهده‌اش هم برآمده است و کار خود را کرده است ) و بر شما هم انجام چیزی واجب است که بر دوش شما نهاده شده است ( که اطاعت صادقانه و عبادات مخلصانه است ) امّا اگر از او اطاعت کنید هدایت خواهید یافت ( و به خیر و سعادت جهان نائل می‌گردید . در هر حال ) بر پیغمبر چیزی جز ابلاغ روشن و تبلیغ آشکار نیست ( و به وظیفه خود هم عمل کرده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَوَلَّوْا » : پشت کردید . روی گردان شدید . در اصل ( تَتَوَلَّوْا ) می‌باشد . « حُمِّلَ » : بر دوش او نهاده شده است . مسؤول و موظّف شده است « الْبَلاغُ » : ابلاغ رسالت . تبلیغ قوانین دین ( نگا : آل‌عمران‌ / 20 ، مائده‌ / 92 و 99 ) .‏

سوره نور آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُم فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَى لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً وَمَن کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته انجام داده‌اند ، وعده می‌دهد که آنان را قطعاً جایگزین ( پیشینیان ، و وارث فرماندهی و حکومت ایشان ) در زمین خواهد کرد ( تا آن را پس از ظلم ظالمان ، در پرتو عدل و داد خود آبادان گردانند ) همان گونه که پیشینیان ( دادگر و مؤمن ملّتهای گذشته ) را جایگزین ( طاغیان و یاغیان ستمگر ) قبل از خود ( در ادوار و اعصار دور و دراز تاریخ ) کرده است ( و حکومت و قدرت را بدانان بخشیده است ) . همچنین آئین ( اسلام نام ) ایشان را که برای آنان می‌پسندد ، حتماً ( در زمین ) پابرجا و برقرار خواهد ساخت ، و نیز خوف و هراس آنان را به امنیّت و آرامش مبدّل می‌سازد ، ( آن چنان که بدون دغدغه و دلهره از دیگران ، تنها ) مرا می‌پرستند و چیزی را انبازم نمی‌گردانند . بعد از این ( وعده راستین ) کسانی که کافر شوند ، آنان کاملاً بیرون شوندگان ( از دائره ایمان و اسلام ) بشمارند ( و متمرّدان و مرتدّان حقیقی می‌باشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِینَ ءَامَنُوا مِنکُمْ . . . » : مراد مؤمنان صدر اسلام به طور خاصّ ، و همه مؤمنان متّصف به دو صفت ایمان و عمل صالح به طور عام ، در تمام ازمنه و امکنه است . « لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ » : قطعاً ایشان را جانشین و جایگزین دیگران می‌سازیم و حکومت و ریاست را به دست آنان می‌سپاریم . مراد این است که در هر عصر و زمان پایه‌های ایمان و عمل صالح در میان مسلمانان مستحکم شود ، آنان صاحب حکومتی ریشه‌دار و پرنفوذ خواهند شد . « الأرْضِ » : مراد از آن تمام روی زمین نیست ، بلکه تسمیه جزء به اسم کلّ است . برخی ارض را شامل سراسر کره زمین دانسته‌اند و در انتظار روزی و روزگاری هستند که حکومت جهانی در دست مسلمین خواهد بود - إن شَآءَ اللهُ - . « الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ » : مراد همه ملّتهای پیشین است که دارای ایمان و عمل صالح بوده‌اند و در روی زمین حکومت پیدا کرده‌اند ( نگا : اعراف‌ / 137 ، یونس‌ / 14 ، قصص‌ / 5 و 6 ) . « لَیُمَکِّنَنَّ » : پابرجا و مستقرّ می‌دارد . « دِینَهُمْ » : دین مورد نظر ، آئین اسلام است . « مِن بَعْدِ خَوْفِهِمْ » : به دنبال خوف و هراس مسلمانان در اوائل عهد رسول است ( نگا : انفال‌ / 26 ) . « کَفَرَ » : کفر ورزید . کفران نعمتِ خلافت کرد . « بَعْدَ ذلِکَ » : بعد از آگاهی از این وعده . بعد از حصول آنچه وعده داده می‌شود . « الْفَاسِقُونَ » : مرتدّان . خارج شوندگان از طاعت خدا . سرکشان از فرمان یزدان . افراد کاملاً فاسق و سر به کفر و طغیان نهاده .‏

سوره نور آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏نماز را ( در وقت معیّن و با خشوع و خضوع لازم ) بخوانید ، و زکات را ( به مستحقّان آن ) بپردازید ، و از پیغمبر اطاعت کنید ، تا این که ( از سوی خدا ) به شما رحم شود ( و مشمول رضایت و عنایت او گردید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ » : تا به شما رحم شود . به امید رحمت و عنایت خدا به خود .‏

سوره نور آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا مُعْجِزِینَ فِی الْأَرْضِ وَمَأْوَاهُمُ النَّارُ وَلَبِئْسَ الْمَصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گمان مبر که کافران درمانده کنندگان ( خدا ) در زمین باشند ( و بتوانند از چنگال مجازات الهی فرار کنند و از قلمرو قدرتش بیرون روند . نه تنها در این جهان از مجازات خدا مصون نیستند ) بلکه در آخرت جایگاهشان دوزخ است و چه بد جایگاهی است !‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُعْجِزِینَ » : درمانده‌کنندگان . گاهی انسان در تعقیب کسی است و او از دستش فرار می‌کند و هرچه کوشش می‌نماید به او دسترسی پیدا نمی‌نماید و از قلمرو قدرتش بیرون می‌رود ، و این امر او را ناتوان می‌سازد ، امّا خدا کسی نیست که بتوان از قلمرو قدرت او بیرون رفت و وی را درمانده کرد و از دست کیفرش خود را به دور داشت . ( مُعْجِزین ) مفعول دوم است . « مَأْوَاهُمْ » : مکانی که سرانجام کافران در آن منزل می‌گزینند .‏

سوره نور آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِیَسْتَأْذِنکُمُ الَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ وَالَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنکُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِن قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِینَ تَضَعُونَ ثِیَابَکُم مِّنَ الظَّهِیرَةِ وَمِن بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاء ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَّکُمْ لَیْسَ عَلَیْکُمْ وَلَا عَلَیْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَیْکُم بَعْضُکُمْ عَلَى بَعْضٍ کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیَاتِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! باید بردگان شما و همچنین کودکانتان که به حدّ بلوغ نرسیده‌اند ( ولی مسائل جنسی و عورت و غیر آن را تمییز و تشخیص می‌دهند ، به هنگام ورود به اطاقهای خواب مردان و همسران ) در سه وقت اجازه بگیرند : پیش از نماز صبح ، و در نیمروز هنگامی که لباسهای ( معمولی ) خود را در می‌آورید ، و بعد از نماز عشاء . ( این اوقات ) سه وقت ( ویژه خلوت و آشکار شدن ) عورت شما است . بعد از این سه وقت بر شما و آنان گناهی نیست بدون اجازه وارد شوند . ( آنان خدمتکاران و کوچکان شما هستند و مشکل است هر بار در سایر اوقات اجازه بگیرند ) . ایشان دور و بر شما در رفت و آمدند و شما نیز دور و بر ایشان در رفت و آمدید ( و با صفا و صمیمیّت خانوادگی به یکدیگر خدمت می‌نمائید ) . این گونه ( صریح و روشن ) خداوند آیه‌ها را برای شما توضیح و تبیین می‌کند ( تا خویشتن را در پرتو احکام قرآنی ، متأدّب به اخلاق اسلامی کنید ) و خداوند بس آگاه و کاربجا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ » : مراد بردگان و خدمتکاران است ( نگا : زادالمسیر ، المنتخب ) . « الَّذِینَ » : از راه تغلیب مراد پسران و دختران است . « لَمْ یَبْلُغُوا » : نرسیده‌اند . « الْحُلُمَ » : احتلام . مراد زمان بلوغ است . « مَرَّاتٍ » : دَفَعات . مراد اوقات اجازه گرفتن است . « الظَّهِیرَةِ » : وقت ظهر . هنگام گرمای نیمروز . « عَوْراتٍ » : جمع عورت ، شرمگاه . مراد اوقاتی است که معمولاً میان زن و شوهر خلوت می‌گردد ، و ستر عورت مراعات نمی‌شود . « بَعْدَهُنَّ » : غیر از آن سه وقت . « طَوَّافُونَ » : جمع طَوَّاف ، صیغه مبالغه است و به معنی بسیار گردندگان است ، ولی مراد رفت و آمد و داخل شدن و بیرون رفتن و دور و بر یکدیگر پلکیدن برای خدمت و معاشرت و مخالطت است . خبر مبتدای محذوف بوده و تقدیر چنین است : هُمْ طَوَّافُونَ . « بَعْضُکُمْ » : مبتدا است و خبر آن جار و مجرور ( عَلی بَعْضٍ ) است که مُتعلّق آن محذوف و تقدیر چنین است : بَعْضُکُمْ طَائِفٌ عَلی بَعْضٍ . جمله ( بَعْضُکُمْ عَلی بَعْضٍ ) بدل از جمله ( طَوَّافُونَ عَلَیْکُمْ ) است .‏

سوره نور آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا بَلَغَ الْأَطْفَالُ مِنکُمُ الْحُلُمَ فَلْیَسْتَأْذِنُوا کَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که کودکان شما به سن بلوغ رسیدند ( در همه اوقات برای ورود به مکانی که پدر و مادر در آنجا استراحت می‌کنند ، و یا منزل اختصاصیی که آنان در آنجا بسر می‌برند ) باید اجازه بگیرند ، همان گونه که اشخاصی که پیش از آنان بوده‌اند ( هنگامی که به سن بلوغ رسیده و اینک مردان و زنان بزرگ‌سال بشمارند ) اجازه گرفته‌اند . خداوند این چنین ( روشن و ساده ) آیات ( احکام شریعت ) خود را توضیح داده و تبیین می‌کند ( تا متأدّب به آداب اسلامی شوید ) . و خداوند بس آگاه ( از احوال آفریده‌های خود و ) دارای حکمت است ( در قانونگذاری برای بندگانش ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِینَ مِنْ . . . » . مراد مردان و زنان ، یعنی افراد بزرگ‌سال است .‏

سوره نور آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاء اللَّاتِی لَا یَرْجُونَ نِکَاحاً فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُنَاحٌ أَن یَضَعْنَ ثِیَابَهُنَّ غَیْرَ مُتَبَرِّجَاتٍ بِزِینَةٍ وَأَن یَسْتَعْفِفْنَ خَیْرٌ لَّهُنَّ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏زنان از کار افتاده‌ای که ( به سن و سال نازائی رسیده‌اند و بر اثر سالخوردگی جاذبه جنسی را کاملاً از دست داده‌اند و ) میل به ازدواج ( با مردان ، و مردان نیز رغبت به ازدواج با آنان را ) ندارند ، اگر لباسهای ( حفظ حجاب مذکور در سوره نور آیه 31 ، و سوره احزاب آیه 59 ) خود را از تن به در آورند ( و با جامه‌های معمولی با دیگران معاشرت کنند ) گناهی بر آنان نیست ( چرا که به علّت فرتوت بودن و کهنسال شدن ، همچون دختران نابالغ گشته‌اند ) در صورتی که ( هدف آنان خودآرائی و نمایش وسائل آرایش در برابر مردم نبوده و به بهانه برداشتن لباس حجاب ) زینت را نشان ندهند . ( با همه این احوال ، چون پیران سرمشق جوانان هستند ) اگر عفّت را رعایت کنند ( و خویشتن را بپوشانند ) برای ایشان بهتر است ، و خداوند شنوا و دانا است ( و لذا آنچه را می‌گویند می‌شنود ، و آنچه را در دل دارند و در سر می‌پرورانند می‌داند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْقَوَاعِدُ » : جمع قاعد . زنان پیر و فرتوتی که از حیض باز ایستاده‌اند و نازا شده و میل زناشوئی و جاذبه جنسی را کاملاً از دست داده باشند . « لا یَرْجُونَ نِکاحاً » : امیدی به ازدواج ندارند ، چرا که دیگر بدانان رغبتی نیست و آتش دلدادگی و دلباختگی خودشان در دلشان فرو مرده است . « أَن یَضَعْنَ ثِیابَهُنَّ » : این که لباسهای خود را زمین بگذارند . مراد ( خِمار ) و ( جَلابیب ) مذکور در سوره نور آیه 31 ، و سوره احزاب آیه 59 است که روسری و چارقد و مقنعه و جامه‌های رویین می‌باشد . « غَیْرَ » : حال است . « مُتَبرِّجاتٍ » : خارج‌شوندگان از حشمت . زنان آرایش کرده و زینت و زیبائی خود را نشان دهنده . « یَسْتَعْفِفْنَ » : عفّت پیشه کنند . مراد حفظ حجاب برابر سوره نور آیه 31 ، و سوره احزاب آیه 59 است .‏

سوره نور آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ لَیْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِیضِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى أَنفُسِکُمْ أَن تَأْکُلُوا مِن بُیُوتِکُمْ أَوْ بُیُوتِ آبَائِکُمْ أَوْ بُیُوتِ أُمَّهَاتِکُمْ أَوْ بُیُوتِ إِخْوَانِکُمْ أَوْ بُیُوتِ أَخَوَاتِکُمْ أَوْ بُیُوتِ أَعْمَامِکُمْ أَوْ بُیُوتِ عَمَّاتِکُمْ أَوْ بُیُوتِ أَخْوَالِکُمْ أَوْ بُیُوتِ خَالَاتِکُمْ أَوْ مَا مَلَکْتُم مَّفَاتِحَهُ أَوْ صَدِیقِکُمْ لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَن تَأْکُلُوا جَمِیعاً أَوْ أَشْتَاتاً فَإِذَا دَخَلْتُم بُیُوتاً فَسَلِّمُوا عَلَى أَنفُسِکُمْ تَحِیَّةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبَارَکَةً طَیِّبَةً کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیَاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُون ‏

‏ترجمه : ‏
‏بر ( اشخاص صاحب عذر چون ) کور و لنگ و بیمار ، و بر خود شما ( تندرستان ) گناهی نیست که در خانه‌های ( فرزندان ) خودتان ، یا خانه‌های پدران ، مادران ، برادران ، خواهران ، عموها ، عمّه‌ها ، دائیها ، و خاله‌های خود ، یا خانه‌هائی که کلیدهای آنها در اختیار شما است ( و نگاهبانی و مواظبت آنها به شما واگذار شده است ) و یا خانه‌های دوستانتان غذا بخورید . همچنین بر شما گناهی نیست که به طور دسته‌جمعی و یا جداگانه خوراک تناول نمائید . هر وقت داخل خانه‌ای شدید بر همدیگر سلام کنید ، سلام پربرکت ( و لبریز از خیر و ثواب فراوان ، و تقویت‌کننده پیوند موجود میان دلهای مردمان ، و درود ) پاکی که به فرمان خدا مقرّر است ( و موجب صفا و صمیمیّت می‌گردد ) . این گونه ( کافی و وافی و واضح ) خداوند آیه‌ها ( ی احکام محکمه و شرائع مبرمه خود ) را برایتان توضیح می‌دهد و تبیین می‌کند تا این که ( بیندیشید و در پرتو خرد ، احکام و مواعظ مندرج در آیات را ) بفهمید ( و بدانها عمل کنید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَرَجٌ » : گناه ( نگا : توبه‌ / 91 ، احزاب‌ / 38 ) . « بُیُوتِکُمْ » : خانه‌های خود . مراد خانه فرزندان است . چرا که به فرموده پیغمبر ، فراچنگ آورده اولاد فرا چنگ آورده پدر بشمار است : الف ) اِنَّ أَطْیَبَ ما یَأْکُلُ الْمَرْءُ مِنْ کَسْبِهِ ، وَ إِنَّ وَلَدَهُ مِنْ کَسْبِهِ . ب ) أَنْتَ وَ مالُکَ لأبِیکَ . ( نگا : تفسیر آلوسی ) . « لَیْسَ عَلی الأعْمی . . . » : طبق برخی از روایات ، اهل مدینه پیش از آن که اسلام را پذیرا شوند ، افراد نابینا و شل و بیمار را از حضور بر سر سفره غذا منع می‌کردند و با آنان هم‌غذا نمی‌شدند . اسلام این عمل را نکوهش فرمود . « مَفَاتِحَ » : جمع مِفْتَح ، کلیدها ( نگا : انعام‌ / 59 ) . « مَا مَلَکْتُم مَّفَاتِحَهُ » : خانه‌هائی که کلیدهای آنها در اختیار شما است . مراد خانه‌هائی است که نگاهبانی و مواظبت آنها به شما واگذار شده و شما را مراقب و متصرّف در آنها نموده‌اند . « أَن تَأْکُلُوا جِمیعاً أَوْ اَشْتَاتاً » : این که گروهی یا تنها غذا بخورید . برخی از اعراب مانند قبیله کنانه ، و جمعی از مسلمانان در آغاز اسلام از غذا خوردن تنهائی ، ابا داشتند ، قرآن بدانان تعلیم می‌دهد که غذا خوردن به صورت جمعی و فردی هر دو مجاز است . « فَسَلِّمُوا عَلی أَنفُسِکُمْ » : بر خودتان سلام کنید . مراد از « خودتان‌ » ، « همدیگر » است ( نگا : بقره‌ / 54 ) و در اصل منظور ساکنان منازل است ، اعم از بیگانگان یا خویشان و اهل خانواده . از قبیل : پدر و مادر و برادر و خواهر و همسر و پسر و دختر ( نگا : آل‌عمران‌ / 61 ) . اگر هم به هنگام ورود به خانه‌ای ، کسی در آنجا نباشد ، باید بر خویشتن سلام کرد و گفت : أَلسَّلامُ عَلَیْنا وَ عَلی عِبَادِ اللهِ الصَّالِحینَ . « مِنْ عِندِاللهِ » : از سوی خدا مقرّر است و برنامه اسلامی است . « تَحِیَّةً » : درود و سلام . مفعول مطلق است برای ( سَلِّمُوا ) از غیر لفظ خود ، همچون قَعَدْتُ جُلُوساً . « طَیِّبَةً » : پاک . مایه خوشحالی و سرور .‏

سوره نور آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِذَا کَانُوا مَعَهُ عَلَى أَمْرٍ جَامِعٍ لَمْ یَذْهَبُوا حَتَّى یَسْتَأْذِنُوهُ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَأْذِنُونَکَ أُوْلَئِکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ فَإِذَا اسْتَأْذَنُوکَ لِبَعْضِ شَأْنِهِمْ فَأْذَن لِّمَن شِئْتَ مِنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمُ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مؤمنان واقعی کسانی هستند که به خدا و پیغمبرش ایمان دارند و هنگامی که در کار مهمّی ( چون جهاد ) با او باشند ، بدون اجازه وی ( به جائی ) نمی‌روند ( و تک و تنها رهایش نمی‌کنند ) . کسانی که از تو اجازه می‌گیرند آنان واقعاً به خدا و پیغمبرش ایمان دارند . پس هرگاه از تو برای انجام بعضی از کارهای خود اجازه خواستند ، به هرکس از ایشان که می‌خواهی ( و صلاح می‌بینی ) اجازه بده ، و از خدا برای آنان آمرزش بخواه . بی‌گمان خدا بخشایشگر و مهربان است ( و با مغفرت و رحمت خود ، اجازه خواستن و به دنبال مصالح خویش رفتن ایشان را که نوعی قصور در چنین اوقات بشمار است می‌بخشد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْرٍ جَامِعٍ » : کار مهمّی که مردمان برای مشورت و یا شرکت در آن گرد می‌آیند ، از قبیل جهاد و جمعه و جماعت و عیدین . « إسْتَغْفِرْ لَهُمُ اللهَ » : مراد طلب بخشش قصور آنان در تشخیص مهمّ و مهمّتر است .‏

سوره نور آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ لَا تَجْعَلُوا دُعَاء الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعَاء بَعْضِکُم بَعْضاً قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنکُمْ لِوَاذاً فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَن تُصِیبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ یُصِیبَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مؤمنان ! ) دعوت پیغمبر را در میان خویش ( برای اجتماع و شرکت در کارهای مهمّ ) همسان دعوت برخی از برخی از خود بشمار نیاورید ( چرا که فرمانش فرمان خدا و دعوتش دعوت پروردگار است ) . خداوند آگاه از کسانی است که در میان شما خویشتن را می‌دزدند و پشت سر دیگران خود را پنهان می‌دارند ( تا پیغمبر آنان را نبیند و از انصراف و گریز ایشان نپرسد و کاری بدانان حوالت نکند ) . آنان که با فرمان او مخالفت می‌کنند ، باید از این بترسند که بلائی ( در برابر عصیانی که می‌ورزند ) گریبانگیرشان گردد ، یا این که عذاب دردناکی دچارشان شود ( اعم از قحطی و زلزله و دیگر مصائب دنیوی ، و دوزخ و دیگر شکنجه‌های اخروی ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دُعَآءَ » : دعوت . فراخواندن برای کار مهمّی . « یَتَسَلَّلُونَ » : خود را می‌دزدند . خویشتن را کنار می‌کشند و پشت دیوار و پشت سر مردم خویش را پنهان می‌سازند . آهسته و پنهانی راه خود را در پیش می‌گیرند . « لِوَاذاً » : پناه بردن . یکی در پشت دیگری خویشتن را قائم کردن . مصدر باب مفاعله است و حال بوده و به معنی ( مُلاوِذینَ ) است .‏

سوره نور آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَا إِنَّ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ قَدْ یَعْلَمُ مَا أَنتُمْ عَلَیْهِ وَیَوْمَ یُرْجَعُونَ إِلَیْهِ فَیُنَبِّئُهُم بِمَا عَمِلُوا وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هان ! ( ای مردمان ! ) آنچه در آسمانها و زمین است متعلّق به خدا است . او آگاه است از آنچه شما ( هم اینک ) بر آن هستید ( و چه نوع عقیده و هدف و روشی دارید ) و آگاه است از آن روزی که انسانها در آن به سوی او بازمی‌گردند ، و ایشان را از اعمالی که انجام داده‌اند آگاه می‌سازد ( و جزا و سزا و پاداش و پادافره کردار و رفتار و گفتارشان را می‌دهد ) و خداوند از هر چیزی آگاه است ( و احوال و اوضاع و موافقت و مخالفت و اخلاص و نفاق کسی بر او پنهان نمی‌ماند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَدْ یَعْلَمُ » : حتماً می‌داند . حرف ( قَدْ ) در اینجا برای تحقیق است ( نگا : تفسیر آلوسی ) . « یَوْمَ » : مفعول به و عطف بر ( ما ) است ، و یا عطف بر ( أَلآنَ ) مقدّر است و تقدیر چنین است : مَآ أَنتُمْ عَلَیهِ الآنَ وَ یَوْمَ . و یا این که ظرف است و معنی چنین می‌شود : خداوند آگاه است از آنچه شما بر آن هستید ، و در روزی که انسانها به سوی او باز می‌گردند ، ایشان را از آنچه کرده‌اند باخبر می‌سازد . یادآوری : در این آیه سه بار بر روی علم خدا نسبت به اعمال انسانها تکیه شده است ، تا ما متوجّه باشیم که خدا به طور دائم مراقب ما است و چیزی از اعمال پنهان و آشکار ما بر او مخفی نمی‌ماند .‏