تفسیر نور: سوره روم

تفسیر نور:
سوره روم آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ الم ‏

‏ترجمه : ‏
‏الف . لام . میم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الم‌ » : ( نگا : بقره‌ / 1 ) .‏

سوره روم آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ غُلِبَتِ الرُّومُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏رومیان ( از ایرانیان ) شکست خورده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الرُّومُ » : ملّت روم که مسیحی بودند و شاه ایشان در عصر نبوّت هرقل نام داشت .‏

سوره روم آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ فِی أَدْنَى الْأَرْضِ وَهُم مِّن بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این شکست ) در نزدیکترین سرزمین ( به سرزمین عرب که نواحی شام است ، رخ داده است ) و ایشان پس از شکستشان پیروز خواهند شد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَدْنیَ الأرْضِ » : در نزدیکترین سرزمین نسبت به مکّه . « غَلَبِهِمْ » : غلب به معنی مغلوبیّت و شکست است . مصدر به مفعول خود ، یعنی ( هم ) اضافه شده است .‏

سوره روم آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ فِی بِضْعِ سِنِینَ لِلَّهِ الْأَمْرُ مِن قَبْلُ وَمِن بَعْدُ وَیَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در مدّت چند سالی . همه چیز در دست خدا و به فرمان او است ، چه قبل ( که رومیان شکست خورده‌اند ) و چه بعد ( که آنان پیروز می‌گردند . ضعف و قدرت و شکست و پیروزی و غیره آزمون خداوندی است ) . در آن روز ( که رومیان پیروز می‌گردند ) مؤمنان شادمان می‌شوند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِضْعِ » : چند . اند . مدّتی میان 3 و 9 . « الأمْرُ » : فرمان . کار . « مِن قَبْلُ وَ مِن بَعْدُ » : پیش و پس . مراد همه وقت و همه آن است . چرا که زمانها عبارتند از : ماضی و حال و مستقبل . به عبارت دیگر : پیش و اکنون و آینده . « یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ » : مراد این است که اگر امروز شکست رومیان مسیحی باعث خوشحالی مشرکان مکّه شده است ، در آن روز که رومیان بر زرتشتیان پیروز می‌شوند ، موجب شادمانی مؤمنان می‌گردد . چرا که مسیحیان و مسلمانان هر دو پیرو مکتب آسمانیند .‏

سوره روم آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ بِنَصْرِ اللَّهِ یَنصُرُ مَن یَشَاءُ وَهُوَ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آری ! خوشحال می‌شوند ) از یاری خدا . خدا هر کسی را که بخواهد یاری می‌دهد ، و او بس چیره ( بر دشمنان خود ) و بسیار مهربان ( در حق دوستان خویش ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِنَصْرِاللهِ » : متعلّق به ( یَفْرَحُ ) است .‏

سوره روم آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ وَعْدَ اللَّهِ لَا یُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این وعدّه‌ای است که خدا داده است ، و خداوند هرگز در وعده‌اش خلاف نخواهد کرد ، ولیکن بیشتر مردم ( که کافران و مشرکان و منافقانند ، این را ) نمی‌دانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَعْدَاللهِ » : واژه ( وَعْدَ ) مفعول مطلق تأکیدی فعل محذوفی است و تقدیر چنین است : وَعَداللهُ ذلِکَ وَعْداً . مصدر به فاعل خود اضافه شده است . « أَکْثَرَ النَّاسِ » : مراد کافران و مشرکان و منافقانند که چون خدا را به درستی نشناخته‌اند ، به وعده‌های الهی باور ندارند .‏

سوره روم آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ یَعْلَمُونَ ظَاهِراً مِّنَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این اکثریّت کوتاه‌بین ) تنها ظاهر و نمادی از زندگی دنیا را می‌دانند ، و ایشان از آخرت کاملاً بی‌خبرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ظَاهِراً مِّنَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا » : مراد این است که شناخت آنان درباره جهان سطحی و اندک است و برداشت ایشان از زندگی ، مجموعه‌ای از خور و خواب و سرگرمیها و لذّات زودگذر است ، و نمی‌دانند که دنیا پل آخرت ، و مرحله مقدّماتی برای زندگی جاویدان و گسترده و نامحدود آن جهانی است .‏

سوره روم آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ أَوَلَمْ یَتَفَکَّرُوا فِی أَنفُسِهِمْ مَا خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَأَجَلٍ مُّسَمًّى وَإِنَّ کَثِیراً مِّنَ النَّاسِ بِلِقَاء رَبِّهِمْ لَکَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا با خود نمی‌اندیشند که خداوند آسمانها و زمین و چیزهائی را که در میان آن دو است ، جز به حق و برای مدّت زمان معیّنی نیافریده است‌ ؟ ( بلی ! آفرینش کائنات برای حکمت عالیّه است و پایان مشخّصی دارد ، و هر کس آن درود عاقبت کار که کشت ) . بسیاری از مردم به ملاقات با خدا ( در روز قیامت ، برای حساب و کتاب و سزا و جزا ) باور ندارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أوَلَمْ یَتَفَکَّرُوا فِی أَنفُسِهِمْ ؟ » : آیا با خود نمی‌اندیشند ؟ آیا درباره خود نمی‌اندیشند تا ببینند چه کرده‌اند و چه می‌کنند و سرنوشت ایشان به کجا می‌انجامد ؟ « فِی أَنفُسِهِمْ » : برخی گفته‌اند : مراد از این قید ، اندیشیدن درباره اسرار وجود انسان ، یا عالم صغیر است ( نگا : روح‌المعانی ، الکبیر ) . بسیاری هم معتقدند که منظور این است انسانها در درون جان و از طریق عقل و وجدان ، درباره آسمانها و زمین و اشیاء میان آنها بیندیشند . « بِالْحَقِّ » : به حق نه باطل . برای حکمت عالیّه نه بازی و شوخی ( نگا : انبیاء / 16 ) . « أَجَلٍ مُّسَمّیً » : مدّت محدود و معیّن . واژه ( أَجَلٍ ) عطف بر ( الْحَقِّ ) است .‏

سوره روم آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ أَوَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ کَانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَأَثَارُوا الْأَرْضَ وَعَمَرُوهَا أَکْثَرَ مِمَّا عَمَرُوهَا وَجَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَیِّنَاتِ فَمَا کَانَ اللَّهُ لِیَظْلِمَهُمْ وَلَکِن کَانُوا أَنفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا در زمین به گشت و گذار نپرداخته‌اند تا بنگرند که سرانجام کار مردمان پیش از ایشان به کجا کشیده است‌ ؟ آن کسانی که از ایشان نیروی بیشتری داشته‌اند ، و زمین را بهتر کاویده و زیر و رو کرده‌اند ( تا آب و مواد معدنی را استخراج ، و درختان و گیاهان را در آن کشت و زرع کنند ، ) و زمین را بیش از ایشان آباد کرده‌اند و در عمران آن کوشیده‌اند ، و پیغمبرانشان معجزه‌ها بدیشان نموده‌اند ( و دلائل روشنی را بر صحّت رسالت خود ارائه داده‌اند ، امّا به جای تسلیم فرمان خدا شدن ، علم طغیان و کفران برافراشته‌اند و راه کشتن پیغمبران در پیش گرفته‌اند و عاقبت به مجازات دردناک خود گرفتار آمده‌اند ) و خدا بدیشان ستم نکرده است ، ولیکن خودشان ( با انجام کفر و معاصی ) به خویشتن ستم نموده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً » : از کفّار مکّه نیروی بیشتری داشته‌اند ( نگا : غافر / 82 ) . « أَثَارُوا » : کاویده‌اند . شخم زده‌اند . زیر و رو کرده‌اند . مفهوم آن شامل کشت و زرع ، و کندن چاه و قنات و نهر ، و استخراج معادن و فلزات می‌گردد . « عَمَرُوهَا » : آن را عمران و آبادان کرده‌اند ، با کشت و زرع و ساختمان . « الْبَیِّنَاتِ » : معجزات . دلائل روشن و براهین واضح . « فَمَا کَانَ اللهُ لِیَظْلِمَ » : این بخش بیانگر آن است که آنان مرتکب ظلم و ستم شده‌اند ( نگا : غافر / 21 ، فصّلت‌ / 15 و 16 ) .‏

سوره روم آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ کَانَ عَاقِبَةَ الَّذِینَ أَسَاؤُوا السُّوأَى أَن کَذَّبُوا بِآیَاتِ اللَّهِ وَکَانُوا بِهَا یَسْتَهْزِئُون ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس عاقبت کار کسانی که مرتکب کارهای بسیار زشت می‌شدند ، بدانجا کشید که آیات خدا را هم تکذیب می‌کردند و آنها را به باد تمسخر می‌گرفتند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السُّوأی » : مونث ( أَسْوَأ ) است که اسم تفضیل است . یعنی کارهای بسیار زشت و پلشت . این واژه مفعول به ( أَسَآءُوا ) است . اگر ( السُّوأی ) را اسم ( کانَ ) بدانیم ، معنی آیه چنین می‌شود : عاقبت کار کسانی که اعمال بد انجام می‌دادند ، بدترین سرنوشت شد ، و این هم بدان علّت بود که آیات خدا را تکذیب و آنها را تمسخر می‌کردند .‏

سوره روم آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهُ یَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند آفرینش ( انسان ) را می‌آغازد ، سپس او را ( می‌میراند و وی را به حیات ) دوباره برمی‌گرداند . آن گاه به سوی خدا بازگردانده می‌شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَبْدَءُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ » : ( نگا : عنکبوت‌ / 19 ) .‏

سوره روم آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یُبْلِسُ الْمُجْرِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن روز که قیامت برپا می‌شود ، بزهکاران بهت زده و ناامید و سرگردان می‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُبْلِسُ » : غمزده و ناامید از نجات و مأیوس از هر چیز و بهت زده می‌شوند ( نگا : انعام‌ / 44 ، مؤمنون‌ / 77 ، زخرف‌ / 75 ، روم‌ / 49 ) .‏

سوره روم آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَمْ یَکُن لَّهُم مِّن شُرَکَائِهِمْ شُفَعَاء وَکَانُوا بِشُرَکَائِهِمْ کَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و از انبازهائی که برای خدای خود گمان می‌بردند ، میانجیگرانی نخواهند داشت . انبازهائی که ( در دنیا ) به سبب اعتقاد بدانها کافر شده بودند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَانُوا بِشُرَکَآئِهِمْ کَافِرِینَ » : آنان در دنیا به سبب اعتقاد به انبازهائی برای خدای خود کافر شده بودند . آنان در آخرت از انبازهائی که برای خدای خود گمان می‌بردند بیزاری می‌جویند و منکر ( الوهیّت و شرکت ) آنها خواهند شد .‏

سوره روم آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یَوْمَئِذٍ یَتَفَرَّقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی که قیامت برپا می‌شود ، مردم از همدیگر جدا می‌گردند ( و هر گروهی سرنوشت جداگانه‌ای برای خود در جهان ابدی خواهد داشت و حال و وضع کافران ، جدای از حال و وضع مؤمنان خواهد بود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَتَفَرَّقُونَ » : مراد از تفرق ، جدا شدن صف مؤمنان از صف کافران است که دسته‌ای به بهشت و گروهی به دوزخ می‌روند و هر یک سرنوشت ابدی خود را می‌آغازد .‏

سوره روم آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَهُمْ فِی رَوْضَةٍ یُحْبَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏گروهی که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند ، آنان در باغ بهشت مالامال از شادی و سرور می‌گردند ( و آثار شادمانی در سراپای ایشان هویدا و پیدا است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَوْضَةٍ » : باغ پر آب و درخت و خرم و سرسبز . مراد بهشت است . « یُحْبَرُونَ » : مسرور می‌گردند . از مصدر ( حُبور ) به معنی سُرور ، یعنی خدا سراپای وجودشان را از سرور و شادی مالامال می‌فرماید ، به گونه‌ای که آثار خوشحالی و شادمانی در چهره و سیمایشان هویدا و نمایان می‌گردد ( نگا : زخرف‌ / 70 ) .‏

سوره روم آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا وَکَذَّبُوا بِآیَاتِنَا وَلِقَاء الْآخِرَةِ فَأُوْلَئِکَ فِی الْعَذَابِ مُحْضَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و امّا کسانی که کافر بوده‌اند و آیات ما را تکذیب کرده‌اند و به فرا رسیدن قیامت ایمان نداشته‌اند ، آنان به عذاب دوزخ گرفتار می‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُحْضَرُونَ » : احضار شدگان . آمادگان و حاضران ( نگا : قصص‌ / 61 ) .‏

سوره روم آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِینَ تُمْسُونَ وَحِینَ تُصْبِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس به تنزیه خدا ( از هر عیب و نقصی و چیزهائی که لایق جلال و کمال او نیست ) سحرگاهان و شامگاهان ( و همه اوقات و اَوان ) بپردازید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُبْحانَ اللهِ . . . » : مصدر است و معنی امر دارد . خداوند بندگان خود را رهنمود می‌فرماید به این که او را منزّه و بری بدانند از همه صفات نقصی که سزاوار خدا نیست ، و وی را در همه اوقات به ویژه در دو وقت سحرگاهان و شامگاهان به پاکی بستایند . اگر ( سُبْحانَ ) معنی امری از آن گرفته نشود ، معنی آیه چنین است : در بامدادان و شامگاهانتان تسبیح و تقدیس ، زیبنده خدا است و بس .‏

سوره روم آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَهُ الْحَمْدُ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَعَشِیّاً وَحِینَ تُظْهِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آسمانها و زمین ( و در همه اوقات ، به ویژه ) عصرگاهان و زمانی که به دم ظهر رسیده‌اید ، خدای را حمد و ستایش کنید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَمْدُ » : معنی امر دارد . یعنی : إِحْمَدُوا . . . ( سُبْحانَ ) و ( الْحَمْدُ ) در این دو آیه می‌توانند امری هم به حساب نیایند . « فِی السَّمَاوَاتِ وَ الأرْضِ » : مراد از سوی ساکنان عالم افلاکی و بندگان کره خاکی است . این آیات اوقات پنجگانه نماز را در خود جمع کرده‌اند . بدین ترتیب : « حِینَ تُمْسُونَ » : شامل مغرب و عشاء است که خیلی به هم نزدیک هستند . « حِینَ تُصْبِحُونَ » : نماز صبح را شامل است . « عَشِیّاً » : بیانگر نماز عصر است . « حِینَ تُظْهِرُونَ » : نماز ظهر . اگر معنی امری از ( الْحَمْد ) منظور نظر نباشد ، مفهوم آیه چنین است : حمد و ستایش ( ساکنان عالم افلاکی و بندگان کره خاکی ) در آسمانها و زمین ( در همه وقت و حین ، به ویژه ) عصرگاهان و زمانی که به وقت ظهر می‌رسید ، سزاوار و زیبنده خدا است .‏

سوره روم آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَیُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَیُحْیِی الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَکَذَلِکَ تُخْرَجُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند همواره زنده را از مرده ، و مرده را از زنده می‌آفریند ، و زمین موات را حیات می‌بخشد ، و همین گونه ( سهل و ساده ، به سادگی آفرینش مکرّر و همیشگی حیات از ممات ، شما آفرینش دوباره می‌یابید و از گورها ) بیرون آورده می‌شوید ( و رستاخیز برپا می‌گردد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُخْرِجُ » : بیرون می‌آورد . مراد از بیرون آوردن ، آفریدن است . « یُخْرِجُ الْحَیَّ مِن . . . » : موجودات مرده دائماً جزو اندام موجودات زنده می‌شوند ، و چرخه حیات و ممات و تبدیل بی‌جان به جاندار و برعکس ادامه دارد ( نگا : آل‌عمران‌ / 27 ، انعام‌ / 95 ) .‏

سوره روم آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَکُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ إِذَا أَنتُم بَشَرٌ تَنتَشِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏یکی از نشانه‌های ( دالّ بر عظمت و قدرت ) خدا این است که ( نیای ) شما را از خاک آفرید و سپس شما انسانها ( به مرور زمان زیاد شدید و در روی زمین برای تلاش در پی معاش ) پراکنده گشتید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلَقَکُم مِّن تُرَابٍ » : ( نگا : حجّ‌ / 5 ، کهف‌ / 37 ) . آفرینش انسان از خاک ، ممکن است اشاره به آفرینش نخستین انسان ، یعنی آدم باشد ، یا آفرینش همه انسانها از خاک . چرا که موادّ غذائی تشکیل دهنده وجود انسان در اصل از خاک است . « إِذَا » : این واژه معمولاً برای زمان ناگهانی به کار می‌رود ، ولی گاهی همچون اینجا برای تراخی و تدریج است ( نگا : روح‌المعانی ) . « تَنتَشِرُونَ » : پخش می‌گردید . اشاره به فراوان شدن و برای کسب و کار و بقا و ادامه حیات در زمین پراکندن است .‏

سوره روم آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجاً لِّتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و یکی از نشانه‌های ( دالّ بر قدرت و عظمت ) خدا این است که از جنس خودتان همسرانی را برای شما آفرید تا در کنار آنان ( در پرتو جاذبه و کشش قلبی ) بیارامید ، و در میان شما و ایشان مهر و محبّت انداخت ( و هر یک را شیفته و دلباخته دیگری ساخت ، تا با آرامش و آسایش ، مایه شکوفائی و پرورش شخصیّت همدیگر شوید ، و پیوند زندگی انسانها و تعادل جسمانی و روحانی آنها برقرار و محفوظ باشد ) . مسلّماً در این ( امور ) نشانه‌ها و دلائلی ( بر عظمت و قدرت خدا ) است برای افرادی که ( درباره پدیده‌های جهان و آفریده‌های یزدان ) می‌اندیشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ » : از جنس خودتان برایتان همسرانی بیافرید . یعنی آدمیزادگان را در دو نوع زن و مرد خلق و هر یک را مکمّل دیگری کرد ( نگا : نحل‌ / 72 ) .‏

سوره روم آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنْ آیَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَأَلْوَانِکُمْ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّلْعَالِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و از زمره نشانه‌های ( دالّ بر قدرت و عظمت ) خدا آفرینش آسمانها و زمین و مختلف بودن زبانها و رنگهای شما است . بی‌گمان در این ( آفرینش کواکب فراوان جهان که با نظم و نظام شگفت‌آور گردانند ، و در این تنوّع خلقت ) دلائلی است برای فرزانگان و دانشوران .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلْقُ » : آفرینش . آفریده‌ها . « إِخْتِلافُ » : تفاوت . فرق . « إِخْتِلافُ أَلْسِنَتِکُمْ » : اختلاف زبانها و دگرگونیهای صداهایتان که به وسیله گوش تشخیص داده می‌شود « إِخْتِلافُ . . . أَلْوَانِکُمْ » : اختلاف رنگها و دگرگونی شکل و سیما و قیافه مراد است که به وسیله چشم تشخیص داده می‌شود .‏

سوره روم آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنْ آیَاتِهِ مَنَامُکُم بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَابْتِغَاؤُکُم مِّن فَضْلِهِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَسْمَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و از نشانه‌های ( قدرت و عظمت ) خدا ، خواب شما در شب و روز است ، و تلاش و کوششتان برای ( کسب و کار و ) بهره‌مندی از فضل خدا . قطعاً در این ( امور ، یعنی مسأله خواب ، و تلاش در پی معاش ) دلائلی است برای کسانی که گوش شنوا داشته باشند ( و حقیقت را بپذیرند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَنَامُکُمْ » : خوابیدن و خفتن شما . پدیده ( خواب ) نموداری از نظام حکیمانه خدا است و دنیای خواب هنوز برای انسانها ناشناخته و راز سر به مُهری است . « إِبْتَغَآءُ » : طلبیدن . جستجو کردن . « یَسْمَعُونَ » : می‌شنوند و می‌پذیرند . گوش شنوا و حق‌پذیری دارند .‏

سوره روم آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنْ آیَاتِهِ یُرِیکُمُ الْبَرْقَ خَوْفاً وَطَمَعاً وَیُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَیُحْیِی بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و از زمره نشانه‌های ( دالّ بر قدرت و عظمت ) خدا ، یکی این است که خدا برق را که هم باعث ترس است و هم مایه امید ، به شما می‌نمایاند ، و از آسمان آب مهمّی را می‌باراند ، و زمین را بعد از مرگش ، ( یعنی خشک و سوزان بودن ) به وسیله آن آب زنده ( و سرسبز ) می‌گرداند . بی‌گمان در این ( درخشش آذرخش آسمان و نزول باران و آبیاری زمین و سرسبز شدن آن ) دلائلی است برای فهمیدگان و خردمندان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُرِیکُمُ الْبَرْقَ » : ( نگا : رعد / 12 ) .‏

سوره روم آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنْ آیَاتِهِ أَن تَقُومَ السَّمَاء وَالْأَرْضُ بِأَمْرِهِ ثُمَّ إِذَا دَعَاکُمْ دَعْوَةً مِّنَ الْأَرْضِ إِذَا أَنتُمْ تَخْرُجُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و از جمله دلائل و نشانه‌های ( کمال قدرت و نهایت عظمت ) خدا یکی هم این است که آسمان و زمین ( بدین ساختار استوار و صورت زیبا ) ساخته و پرداخته او و به فرمان وی برپا است . بعدها وقتی ( که بخواهد مردمان را می‌میراند ، و این نظم و نظام را خراب می‌گرداند ، و برای زنده شدن ) شما را از زمین با ندائی فرا می‌خواند و شما فوراً ( مطیعانه و شتابان از زمین ) بیرون می‌آئید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَقُومَ » : پابرجا و استوار می‌گردد . « بِأَمْرِهِ » : به فرمان او ( نگا : حجّ‌ / 65 ) . با ساخت و کارکرد او . « دَعَاکُمْ » : شما را فرا خواند . مراد فرا خواندن با نفخ صور به هنگام رستاخیز است ( نگا : زمر / 68 ) . « مِنَ الأرْضِ » : از زمین . مراد این است که بعد از نهایت جهان و گذشت ازمنه‌ای بر آن ، شما را که در دل زمین جای دارید فرا می‌خواند و حاضرتان می‌گرداند . یا این که از بالای زمین ، شما را ندا در می‌دهد و . . .‏

سوره روم آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ کُلٌّ لَّهُ قَانِتُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر که و هر چه در آسمانها و زمین است ، از آن خدا است ، و جملگی فرمانبردار او هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَانِتُونَ » : جمع قانِت ، خاضع و منقاد . مطیع و فرمانبردار . مراد انقیاد و اطاعت تکوینی است که همه موجودات جهان در آن یکسانند . چرا که از نظر قوانین آفرینش ، زمام امر همه در دست خدا است .‏

سوره روم آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ وَهُوَ الَّذِی یَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ وَهُوَ أَهْوَنُ عَلَیْهِ وَلَهُ الْمَثَلُ الْأَعْلَى فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او است که آفرینش را آغاز کرده است و سپس آن را باز می‌گرداند ، و این برای او آسانتر است . ( زیرا کسی که بتواند کاری را در آغاز انجام دهد ، قدرت بر اعاده آن را نیز دارد ) . بالاترین وصف ، در آسمانها و زمین متعلّق به خدا است ، و او بسیار باعزّت و اقتدار ، و سنجیده و کار بجا است . ( لذا در عین قدرت نامحدود ، کاری بی‌حساب انجام نمی‌دهد ، و بلکه همه کارهایش از روی حکمت است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَبْدَأُ الْخَلْقَ . . . ثُمَّ . . . » : ( نگا : یونس‌ / 4 و 34 ، نمل‌ / 64 ، روم‌ / 11 ) . « أَهْوَنُ » : آسان‌تر . تعبیر آسان و آسانتر ، یا سخت و سخت‌تر ، الفبائی است که خدا با آن با ما انسانها صحبت می‌فرماید ، والا این واژه‌ها و مطلبها در برابر قدرت نامحدود خدا بی‌مصداق و بی‌معنی‌است . « الْمَثَلُ الأعْلی‌ » : وصف اتم و اکمل . اعلی درجه صفات حمیده ، همچون قدرت شامله ، و حکمت تامّه ، و مالکیّت بی‌حدّ و نهایت ، و علم فراگیر و جهانگیر . مراد این است که اوصاف بدیعه خدا بکمال است ، و همه محدودش را دارند و او نامحدودش .‏

سوره روم آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ ضَرَبَ لَکُم مَّثَلاً مِنْ أَنفُسِکُمْ هَل لَّکُم مِّن مَّا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُم مِّن شُرَکَاء فِی مَا رَزَقْنَاکُمْ فَأَنتُمْ فِیهِ سَوَاء تَخَافُونَهُمْ کَخِیفَتِکُمْ أَنفُسَکُمْ کَذَلِکَ نُفَصِّلُ الْآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند برای شما ( انسانهای مشرک ) مثلی می‌آورد که از ( اوضاع و احوال ) خود شما برگرفته شده است . ( و آن مثل این است که اگر بردگانی داشته باشید ) آیا بردگانتان در چیزهائی که بهره شما ساخته‌ایم شریک شما می‌باشند ، بدان گونه که شما و ایشان هر دو در آن یکسان و برابر باشید ، و همچنان که شما آزادگان از یکدیگر می‌ترسید ، از بردگان هم بیمناک باشید ( و بدون اجازه ایشان دست به کاری نبرید و نزنید و دخل و تصرّفی در اموال خود نکنید ؟ نه ! ابداً چنین چیزی تصوّر نمی‌رود . پس چطور جائز می‌دانید که بعضی از آفریدگان خدا ، همچون فرشتگان و پریان و پیغمبرانی چون عیسی و عُزَیر ، و بتها و صنمها ، شریک خدا در ملک و مملکت و سلطه و قدرت او باشند ؟ ! ) . ما این سان ( روشن و گویا ) آیات را برای مردمانی بیان می‌داریم که می‌فهمند ( و معانی ضرب‌المثلها را درک می‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنْ أَنفُسِکُمْ » : منتزع و برگرفته از اوضاع و احوال خودتان . « هَلْ لَکُمْ ؟ » : حرف ( هَلْ ) برای استفهام است و در اینجا مراد توبیخ و نفی است . « سَوَآءٌ » : مساوی در تصرّف در دارائی و اموال . « کَخِیفَتِکُمْ أَنفُسَکُمْ » : همان گونه که از خودتان ، یعنی از آزادگان همچون خود ترس دارید .‏

سوره روم آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ بَلِ اتَّبَعَ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَهْوَاءهُم بِغَیْرِ عِلْمٍ فَمَن یَهْدِی مَنْ أَضَلَّ اللَّهُ وَمَا لَهُم مِّن نَّاصِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مشرکان ستمگر برای شرک‌ورزی خود دلیلی ندارند و ) بلکه ستمگران از هوی و هوس خود بدون علم و آگهی ( از عاقبت بد شرک ) پیروی می‌کنند . چه کسی می‌تواند کسانی را که خدا آنان را گمراه کرده باشد هدایت کند ؟ اصلاً برای ایشان هیچ یار و یاوری نخواهد بود ( تا برای آنان میانجیگری کند و ایشان را از عذاب برهاند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَلْ » : حرف اِضراب است و بیانگر انتقال از سخنی و پرداختن به سخن دیگری است . « فَمَن یَهْدِی‌ ؟ » : مراد این است که کسی نمی‌تواند هدایت دهد جز خدا .‏

سوره روم آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏روی خود را خالصانه متوجّه آئین ( حقیقی خدا ، اسلام ) کن . این سرشتی است که خداوند مردمان را بر آن سرشته است . نباید سرشت خدا را تغییر داد ( و آن را از خداگرائی به کفرگرائی ، و از دینداری به بی‌دینی ، و از راستروی به کجروی کشاند ) . این است دین و آئین محکم و استوار ، و لیکن اکثر مردم ( چنین چیزی را ) نمی‌دانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَقِمْ وَجْهَکَ » : روی خود را متوجّه ساز . با خلوص و اهتمام هر چه بیشتر رو کن به عبادت و پرستش خدا . « حَنِیفاً » : حق‌گرایانه و مخلصانه ( نگا : بقره‌ / 135 ) . حال ضمیر فاعلی مستتر در ( أَقِمْ ) یا حال ( الدِّینِ ) است . یعنی خالصانه و مخلصانه رو کن ، یا رو به دین خالص و حقیقی کن . « فِطْرَةَ » : سرشت . آفرینش . خداباوری و خداشناسی ( نگا : زادالمسیر ) . مفعول فعل محذوف ( إِتَّبِع ) یا ( أَعْنی ) است و یا بدل از ( حَنِیفاً ) می‌باشد . در رسم‌الخطّ قرآنی با ( ت ) نوشته شده است . « لا تَبْدِیلَ » : نباید تبدیل و تغییر داده شود . لفظ آن نفی است ، ولی معنی نهی دارد . « لِخَلْقِ اللهِ » : مراد از ( خَلْق ) فطرت و خلقت است . یعنی باید سلامت فطرت حفظ و از راه حقیقی خود منحرف نگردد و باز داشته نشود . « ذلِکَ » : این چیز که فطرت خداشناسی است و در اعماق دلهای انسانها نهفته است و به هنگام بلاهای سخت ، بیشتر از هر وقت دیگری بروز می‌کند . « الْقَیِّمُ » : استوار و پابرجا . راست و درست .‏

سوره روم آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ مُنِیبِینَ إِلَیْهِ وَاتَّقُوهُ وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَلَا تَکُونُوا مِنَ الْمُشْرِکِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای مردم ! رو به خدا کنید و با توبه و اخلاص در عمل ) به سوی خدا برگشته ، و از ( خشم و عذاب ) او بپرهیزید ، و نماز را چنان که باید بگزارید ، و از زمره مشرکان نگردید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُنِیبِینَ » : برگردندگان . توبه کنندگان . مراد این است که اگر مردمان را به حال خود رها کنند ، جز یکتاپرستی و آئین آسمانی را بر نمی‌گزینند . یا این که : باید توبه کرد و به سوی خدا یا دین او برگشت . حال ( النَّاسِ ) یا حال ضمیر مستتر در ( أَقِمْ ) است و جمع آمدن آن به خاطر معنی است . چرا که مخاطب پیغمبر و منظور امت او است ( نگا : طلاق / 1 ) . انگار در اصل چنین است : أَقِیمُوا وُجُوهَکُمْ مُنِیبِینَ . یا این که خبر فعل ناقص محذوفی است و در اصل چنین است : کُونُوا مُنِیبِینَ .‏

سوره روم آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ مِنَ الَّذِینَ فَرَّقُوا دِینَهُمْ وَکَانُوا شِیَعاً کُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَیْهِمْ فَرِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از آن کسانی که آئین خود را پراکنده و بخش بخش کرده‌اند و به دسته‌ها و گروههای گوناگونی تقسیم شده‌اند . هر گروهی هم از روش و آئینی که دارد خرسند و خوشحال است ( و مکتب و مذهب ساخته هوی و هوس خود را حق می‌پندارد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَرَّقُوا دِینَهُمْ » : آئین خود را به هنگام تکدر فطرت ، به تبع هوی و هوس پراکنده و جدا ساخته‌اند و آن را بخش بخش کرده‌اند و به جای خداپرستی ، هواپرستی نموده‌اند . « شِیَعاً » : جمع شیعَة ، گروهها و دسته‌ها . فرقه‌ها و حزبها . « بِمَا لَدَیْهِمْ » : بدانچه دارند .‏

سوره روم آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا مَسَّ النَّاسَ ضُرٌّ دَعَوْا رَبَّهُم مُّنِیبِینَ إِلَیْهِ ثُمَّ إِذَا أَذَاقَهُم مِّنْهُ رَحْمَةً إِذَا فَرِیقٌ مِّنْهُم بِرَبِّهِمْ یُشْرِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر زمان که مصائب و بلایای بزرگی ( همچون طوفانها و زلزله‌ها و شداید دیگر ) به انسانها برسد ، پروردگارشان را به فریاد می‌خوانند ( و جز او را کاشف مصائب و دافع بلایا نمی‌دانند ) و بدو پناهنده می‌گردند . سپس به مجرّد این که ( حوادث زیانبار و مصائب برطرف شد و ) خداوند مرحمتی از جانب خود در حق ایشان روا دید ( و نعمتی بدیشان داد ) ناگهان گروهی از آنان برای پروردگارشان شریک و انباز قرار می‌دهند ( و به خداگونه‌ها و بتها معتقد می‌شوند و از راستای راه به در می‌روند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَسَّ » : لمس کرد . دست داد . « ضُرٌّ » : ضرر و زیان عظیم . مراد حوادث زیانبار و وقائع گرانبار است . « إِذَا مَسَّ النَّاسَ ضُرٌّ دَعَوْا رَبَّهُمْ . . . » : مراد این است که به هنگام مصائب سخت و بلایای شدید ، مردم به یادخدا می‌افتند و این یکی از نشانه‌های فطرت توحیدی است ( نگا : عنکبوت‌ / 65 ) . « أَذَاقَهُمْ » : بدیشان چشاند . مراد از چشاندن ، رساندن و دادن است .‏

سوره روم آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ لِیَکْفُرُوا بِمَا آتَیْنَاهُمْ فَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( بگذار این افراد کم ظرفیّت مشرک ) نعمتهائی را که ما بدانان داده‌ایم کفران کنند و ناسپاس گذارند . ( ای منکران ! از نعمتهای زودگذر چند روزه دنیا ) بهره‌مند شوید و لذّت ببرید ، امّا ( به زودی نتیجه شوم و سرانجام وخیم اعمال خویش را ) خواهید دانست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیَکْفُرُوا » : کفران نعمت کنند . بی‌باور شوند . « بِمَا » : به چیزی که . به سبب آنچه . « لِیَکْفُرُوا بِمَا ءَاتَیْناهُمْ » : بگذار نعمتهائی را که بدیشان داده‌ایم بی‌سپاس گذارند و آنها را کفران کنند . بگذار نعمتهای ما ایشان را به کفر سوق دهد و موجب بی‌دینی و بی‌بندوباری و سرمستی ایشان شود . « فَتَمَتَّعُوا » : خوش بگذرانید و از لذّات و نعمات بهره ببرید . واژه‌های ( لِیَکْفُرُوا ) و ( تَمَتَّعُوا ) هر دو امرند و برای تهدید به کار رفته‌اند . اوّلی به صورت امر غائب و دومی به صورت امر حاضر است . گوئی خداوند در آغاز آنان را غائب فرض فرموده است ، و سپس برای شدّت بخشیدن به تهدید ، ایشان را رویاروی و مخاطب قرار داده است .‏

سوره روم آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ أَنزَلْنَا عَلَیْهِمْ سُلْطَاناً فَهُوَ یَتَکَلَّمُ بِمَا کَانُوا بِهِ یُشْرِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ما دلیل گویا و روشنی برای آنان نازل کرده‌ایم که شرک ایشان را موجّه و پسندیده می‌شمارد ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْ ؟ » : آیا . استفهام انکاری است . « سُلْطَاناً » : دلیل بسیار بسیار محکم و قانع کننده مکتوب در کتاب آسمانی . « یَتَکَلَّمُ » : گویا است . دلالت می‌کند . گفتن ، در اینجا مجاز از گویا و رسا و روشن و آشکار بودن حجّت و برهان است ( نگا : مؤمنون‌ / 62 ، جاثیه‌ / 29 ) .‏

سوره روم آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِهَا وَإِن تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ إِذَا هُمْ یَقْنَطُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرگاه به مردمان مرحمتی بکنیم و نعمتی برسانیم ، از آن سرمست و مغرور می‌گردند ، و اگر رنج و بلائی به خاطر کارهائی که کرده‌اند گریبانگیرشان شود ، فوراً ( از رحمت خدا ) مأیوس و ناامید می‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَرِحُوا » : مغرور و سرمست می‌گردند . « بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ » : به سبب کارهائی که کرده‌اند . مراد مکافات عمل و بازتابهای معاصی انسان است . « یَقْنَطُونَ » : ناامید و مأیوس از رحمت خدا می‌گردند و یأس سراسر وجودشان را دربر می‌گیرد . این آیه بیان می‌دارد که هم عُجب و غرور مذموم است و هم یأس و ناامیدی از رحمت خدا .‏

سوره روم آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ أَوَلَمْ یَرَوْا أَنَّ اللَّهَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَاءُ وَیَقْدِرُ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا آنان نمی‌دانند که خداوند روزی را برای هر کس که بخواهد گسترده و فراخ و برای هر کس که بخواهد تنگ و کم می‌گرداند ؟ ( پس نباید نعمت دنیا انسان را مغرور ، یا فقر وفاقه انسان را مأیوس سازد ) . قطعاً در این ( افزایش و کاهش نعمتی که حکمت خدا مقتضی می‌داند ) نشانه‌های آشکاری ( و دلائل بارزی است بر این که کارها به دست دیگری ) است ، برای کسانی که ( حق و حقیقت را ) باور می‌دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَبْسُطُ الرِّزْقَ . . . وَ یَقْدِرُ » : ( نگا : عنکبوت‌ / 62 ) .‏

سوره روم آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ فَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ ذَلِکَ خَیْرٌ لِّلَّذِینَ یُرِیدُونَ وَجْهَ اللَّهِ وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( چون چنین است ) پس حق نزدیکان ( که نیکوئی و صله رحم است ) و حق مستمندان و واماندگان در راه ( که صدقه و زکات است ) بده . این برای کسانی که ذات خدا را می‌جویند ( و راه رضا و جزای الله را می‌پویند ) بهتر ( از هر چیز دیگری است ) و آنان ( که چنین کنند ) قطعاً رستگارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذَالْقُرْبی‌ » : نزدیکان و خویشاوندان . « الْمِسْکِینَ » : مستمند . « إِبْنَ السَّبِیلِ » : مسافر و وامانده . گدای راه‌نشین ( نگا : بقره‌ / 177 ) . « وَجْهَ اللهِ » : ( نگا : بقره‌ / 115 و 272 ، رعد / 22 ) . « یُریدُونَ وَجْهَ اللهِ » : مراد کسانی است که تنها محض رضای خدا و دریافت پاداش از الله ، دست به بذل و بخشش و پرداخت زکات می‌یازند ، و کارشان را خالی از هر گونه ریا و خودنمائی و منّت و تحقیر و انتظار پاداش از دیگران می‌سازند ( نگا : بقره‌ / 264 و 265 ، لیل‌ / 18 - 20 ) . تمام کارهائی را که انسان انجام می‌دهد و به نوعی با خدا ارتباط پیدا می‌کند ، خواه برای رضای او ، یا رسیدن به پاداش او ، و یا نجات از کیفر او باشد ، همه مصداق « وجه‌الله » : است ، هر چند مرحله عالی و کامل ، آن است که جز عبودیّت و اطاعت او را در نظر نگیرد .‏

سوره روم آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا آتَیْتُم مِّن رِّباً لِّیَرْبُوَ فِی أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا یَرْبُو عِندَ اللَّهِ وَمَا آتَیْتُم مِّن زَکَاةٍ تُرِیدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنچه را که به عنوان ربا می‌دهید تا از اموال مردم فزونی یابد ، نزد خدا فزونی نخواهد یافت ( و بلکه خدا از آن می‌کاهد و نابودش می‌نماید ) ، و آنچه را که به عنوان زکات می‌پردازید و تنها ذات خدا را منظور نظر می‌دارید ، این گونه کسانی دارای پاداش مضاعف خواهند بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن رِّباً » : هر گونه ربائی . مراد انواع معامله ربوی است . « لِیَرْبُوَ » : تا افزایش یابد و بر دارائیتان بیفزاید . الف زائدی در رسم‌الخطّ قرآنی به دنبال دارد . « فِی أَمْوَالِ النَّاسِ » : از مال مردم . به حساب دارائی مردم که برای شما حلال نیست . « لا یَرْبُو » : افزایش نمی‌یابد . فزونی نمی‌گیرد ، و بلکه خدا آن را از میان هم بر می‌دارد ( نگا : بقره‌ / 276 ) . الف زائدی در رسم‌الخطّ قرآنی به دنبال دارد . « الْمُضْعِفُونَ » : کسانی که دارای اجر مضاعف و پاداش چندین برابرند ( نگا : بقره‌ / 245 ) .‏

سوره روم آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَکُمْ ثُمَّ رَزَقَکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ هَلْ مِن شُرَکَائِکُم مَّن یَفْعَلُ مِن ذَلِکُم مِّن شَیْءٍ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا یُشْرِکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا کسی است که شما را آفریده است ، سپس ( با عطاء کردن وسائل مادی و معنوی کسب و تهیّه زمینه معاش و آماده‌سازی محیط زیست ) به شما روزی رسانده است . بعد شما را می‌میراند ، سپس دوباره زنده‌تان می‌گرداند . آیا در میان انبازهایتان ( که برای خدا گمان می‌برید ) کسی هست که چیزی از این ( کارهای آفرینش و روزی‌رسانی و میراندن و زنده‌گرداندن ) را انجام دهد ؟ خدا دورتر و برتر از این است که برای او به انباز معتقد شوند ( و او را در کنار بتهای سنگی و معبودهای ساختگی قرار دهند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَلْ مِنْ . . . » : استفهام انکاری است . چرا که هیچ یک از مشرکان معتقد نبودند که بتها و انبازها می‌توانند بیافرینند ، یا روزی برسانند ، یا بمیرانند ، و یا این که زنده گردانند .‏

سوره روم آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ ظَهَرَ الْفَسَادُ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذِیقَهُم بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( همیشه چنین بوده است که ) تباهی و خرابی در دریا و خشکی به خاطر کارهائی پدیدار گشته است که مردمان انجام می‌داده‌اند . بدین وسیله خدا سزای برخی از کارهائی را که انسانها انجام می‌دهند بدیشان می‌چشاند تا این که آنان ( بیدار شوند و از دست یازیدن به معاصی ) برگردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ظَهَرَ » : پدیدار گشته است . فراوان شده است . « الْفَسَادُ » : تباهی . مراد بلاها و مصیبتهائی چون خشکسالی و امراض و از میان رفتن خیرات و برکات است . « بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ » : مراد گناهان و بزهکاریهای مردمان است . « لِیُذِیقَهُم بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ . . . » : ( نگا : اعراف‌ / 94 و 96 ) .‏

سوره روم آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِن قَبْلُ کَانَ أَکْثَرُهُم مُّشْرِکِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! به مشرکان ) بگو : در زمین بگردید و بنگرید سرانجام کار پیشینیان به کجا کشیده است . ( خواهید دید که خدا آنان را هلاک ، و خانه و کاشانه ایشان را ویران کرده است ، زیرا که ) بیشتر آنان مشرک بوده‌اند ( و شرک مایه تباهی است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُنظُرُوا » : بنگرید . دقّت کنید ( نگا : آل‌عمران‌ / 137 ، انعام‌ / 11 ، اعراف‌ / 86 ) .‏

سوره روم آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ الْقَیِّمِ مِن قَبْلِ أَن یَأْتِیَ یَوْمٌ لَّا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللَّهِ یَوْمَئِذٍ یَصَّدَّعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏روی خود را به سوی آئین استوار و ماندگار ( اسلام که سازگار با فطرت انسانی و مبنی بر یکتاپرستی است ) متوجّه گردان ، پیش از آن که روز عظیمی ( قیامت نام ) فرا رسد که هیچ کسی نمی‌تواند آن را از خدا ( به هم زند و از وقوع آن ) جلوگیری کند . در آن روز ( مردمان به دسته‌ها و گروههای مختلف ) تقسیم می‌گردند ( بهشتیان و دوزخیان ، و هر یک با درجات و درکاتی خاصّ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الدِّینِ الْقَیِّمِ » : ( نگا : روم‌ / 30 ) . « یَوْمٌ » : مراد قیامت است . « مَرَدَّ » : برگرداندن . مصدر میمی و به معنی رَدّ ، یا این که به معنی اسم فاعل ، یعنی رادّ است . « لا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللهِ » : خدا ، دیگر آن را باز نمی‌گرداند و برنامه وقوع آن را بهم نمی‌زند . کسی نمی‌تواند از وقوع قیامت جلوگیری کند و بر خلاف فرمان صادره الهی مبنی بر فرا رسیدن قیامت ، از آن ممانعت به عمل آورد . « یَصَّدَّعُونَ » : متفرّق می‌گردند . مراد این است که مردمان در آخرت به بهشتی و دوزخی تقسیم می‌شوند ، و هر دسته از اینها به تناسب اعمال خود دارای درجات بهشتی یا درکات دوزخی ویژه است ( نگا : روم‌ / 14 )‏

سوره روم آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ مَن کَفَرَ فَعَلَیْهِ کُفْرُهُ وَمَنْ عَمِلَ صَالِحاً فَلِأَنفُسِهِمْ یَمْهَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که کافر شوند ، کفرشان به زیان خودشان است ( و وبال آن عاقبت دامنگیرشان می‌گردد ) و کسانی که ( ایمان داشته و ) کارهای نیکو انجام دهند ، ( راه بهشت سرمدی و نعیم ابدی را ) برای خود مهیّا می‌سازند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عَلَیْهِ کُفْرُهُ » : کفر او به زیان خودش است . « یَمْهَدُونَ » : آماده می‌سازند . مهیّا می‌کنند . مراد آماده‌سازی محلّ آرامش و آسایش سرمدی و سعادت ابدی آخرت است که بهشت است .‏

سوره روم آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ لِیَجْزِیَ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِن فَضْلِهِ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْکَافِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( مردمان از هم جدا می‌گردند ) تا خداوند از فضل و لطف خود پاداش کسانی را بدهد که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته و بایسته کرده‌اند ، ( چرا که ایشان محبوبان خدایند ) ولی خدا کافران را دوست نمی‌دارد ( تا ایشان را به حساب آورد و از آنان سخن بگوید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیَجْزِیَ » : تا خداوند پاداش بدهد . این واژه می‌تواند متعلّق به ( یَصَّدَّعُونَ ) یا ( یَمْهَدُونَ ) باشد .‏

سوره روم آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنْ آیَاتِهِ أَن یُرْسِلَ الرِّیَاحَ مُبَشِّرَاتٍ وَلِیُذِیقَکُم مِّن رَّحْمَتِهِ وَلِتَجْرِیَ الْفُلْکُ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از جمله نشانه‌های ( دالّ بر قدرت ) خدا این است که خداوند بادها را به عنوان مژده‌رسان ( به نعمتهای گوناگون ، همچون نزول باران و تلقیح گیاهان و تکان دادن آبهای فراوان و تغییر هوا و غیره ) می‌فرستد و تا شما را از رحمت خود بچشاند . کشتیها هم با اراده و اجازه او به حرکت درآیند ، و شما نیز از لطف و فضل الهی برخوردار گردید و ( خدا را ) سپاسگزار باشید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُبَشِّرَاتٍ » : مژده‌رسانها . مژده‌رسان به این که ابرها را به حرکت درآورده و آنها را متراکم و تلقیح می‌نمایند و از آنها بارانها می‌بارانند و گَرده گیاهان را جابه‌جا و آنها را بارور می‌کنند و باعث حرکت کشتیهای بادبانی و تکان آبها در سطح دریاها و اقیانوسهای فراخ ، و نعمتها و برکتهای دیگری می‌گردند . آری ! بادها هم وسیله نعمتهای فراوان در زمینه کشاورزی و دامداری هستند ، و هم وسیله انتقال ابرها و پخش گرده‌ها و هم باعث سرعت و رونق کار تجارت .‏

سوره روم آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ رُسُلاً إِلَى قَوْمِهِمْ فَجَاؤُوهُم بِالْبَیِّنَاتِ فَانتَقَمْنَا مِنَ الَّذِینَ أَجْرَمُوا وَکَانَ حَقّاً عَلَیْنَا نَصْرُ الْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما قبل از تو پیغمبرانی را به سوی اقوامشان فرستاده‌ایم و آنان دلائل واضح و آشکاری ( از معجزات ربّانی و منطق عقلانی ) برای این اقوام آورده‌اند ( و مردمان گروهی ایمان آورده و گروهی به مخالفت برخاسته‌اند ) . پس ما از بزهکاران انتقام گرفته‌ایم ( و مؤمنان را یاری کرده‌ایم ) و همواره یاری مؤمنان بر ما واجب بوده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا . . . » : این آیه میان آیات ماقبل و مابعد ، جمله معترضه است .‏

سوره روم آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهُ الَّذِی یُرْسِلُ الرِّیَاحَ فَتُثِیرُ سَحَاباً فَیَبْسُطُهُ فِی السَّمَاء کَیْفَ یَشَاءُ وَیَجْعَلُهُ کِسَفاً فَتَرَى الْوَدْقَ یَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ فَإِذَا أَصَابَ بِهِ مَن یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ إِذَا هُمْ یَسْتَبْشِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا کسی است که بادها را وزان می‌سازد و بادها ابرها را برمی‌انگیزند . سپس خدا آن گونه که بخواهد ابرها را در ( پهنه ) آسمان می‌گستراند و آنها را به صورت توده‌هائی بالای یکدیگر انباشته و متراکم می‌دارد و ( پس از تلقیح ، ای انسان ) تو می‌بینی که از لابلای آنها بارانها فرو می‌بارد ، و هنگامی که آن ( باران حیات‌بخش ) را بر کسانی از بندگانش می‌باراند ، آنان خوشحال و مسرور می‌گردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تُثِیرُ » : به حرکت در می‌آورد و برمی‌انگیزد . « سَحَاباً » : ابرها . اسم جنس جمعی است . « کِسَفاً » : جمع کِسْفَة ، بر وزن و معنی قِطْعَة . تکّه‌ها و توده‌های ابر بالای یکدیگر . توده‌های متراکم و انباشته ( نگا : اعراف‌ / 57 ، نور / 43 ) . « یَسْتَبْشِرُونَ » : شاد می‌گردند . خوشحال می‌شوند .‏

سوره روم آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن کَانُوا مِن قَبْلِ أَن یُنَزَّلَ عَلَیْهِم مِّن قَبْلِهِ لَمُبْلِسِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان قطعاً ( لحظاتی ) پیش از نزول باران ، ناامید و سرگردان بوده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَمُبْلِسِینَ » : ناامیدان و سرگردانان ( نگا : انعام‌ / 44 ، مؤمنون‌ / 77 ، زخرف‌ / 75 ) .‏

سوره روم آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ فَانظُرْ إِلَى آثَارِ رَحْمَتِ اللَّهِ کَیْفَ یُحْیِی الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ ذَلِکَ لَمُحْیِی الْمَوْتَى وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏به آثار ( باران یعنی ) رحمت الهی بنگر که چگونه زمین را پس از مردنش زنده می‌کند . آن کس ( که زمین مرده را این چنین با نزول باران زنده می‌کند ) زنده کننده مردگان ( در رستاخیز ) است و او بر همه چیز توانا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَاثَارِ » : مراد باران و زراعت است . « رَحْمَةِ » : رحمت الهی . باران ( نگا : فرقان‌ / 48 ، نمل‌ / 63 ، شوری‌ / 28 ) . « مُحْیِ‌ » : زنده کننده .‏

سوره روم آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَئِنْ أَرْسَلْنَا رِیحاً فَرَأَوْهُ مُصْفَرّاً لَّظَلُّوا مِن بَعْدِهِ یَکْفُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ما بادی ( داغ و سوزان ) را وزان سازیم و بر اثر آن ( افراد ضعیف‌الایمان ) زراعت و باغ خود را زرد و پژمرده ببینند ، راه ناشکری و کفران پیش می‌گیرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَأَوْهُ » : آن را ببینند . مرجع ضمیر ( ه ) ، نبات مفهوم از سیاق است . نبات در اصل مصدر است شامل قلیل و کثیر می‌گردد ، و در اینجا مراد باغها و کشتها و علفزارها است . « مُصْفَرّاً » : زردرنگ . مراد پژمرده است . « لَظَلُّوا . . . یَکْفُرُونَ » : کفران نعمت می‌کنند . کفر می‌ورزند .‏

سوره روم آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِنَّکَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَى وَلَا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعَاء إِذَا وَلَّوْا مُدْبِرِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تو ( ای پیغمبر ! ) نمی‌توانی صدای خود را به گوش مردگان برسانی ( و کافران را مؤمن گردانی ) و نمی‌توانی صدا را به گوش کران برسانی ، هنگامی که روی برمی‌گردانند و می‌روند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تُسْمِعُ » : نمی‌شنوانی . مراد از شنواندن ، قبولاندن است . « الْمَوْتَی‌ » : مردگان . مراد کافران دلمرده‌ای است که همچون مردگان شده‌اند . « الصُّمَّ » : کران . مراد کافران سنگین دلی است که گوش شنوا ندارند و ندای حق را نمی‌شنوند . « وَلَّوْا مُدْبِرینَ » : ( نگا : نمل‌ / 80 ) .‏

سوره روم آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَنتَ بِهَادِی الْعُمْیِ عَن ضَلَالَتِهِمْ إِن تُسْمِعُ إِلَّا مَن یُؤْمِنُ بِآیَاتِنَا فَهُم مُّسْلِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همچنین تو نمی‌توانی نابینایان ( کوردلی را که صندوق دل خود را بر روی حق بسته‌اند ) از گمراهیشان ( نجات و به راستای جاده حق ) راهنمائی کنی . تو تنها می‌توانی ( سخنان حق خود را ) به گوش کسانی برسانی که آیات ما را باور می‌دارند ، چرا که آنان تسلیم ( حق و حقیقت ) هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْعُمْیِ » : کوران . مراد کوردلانی است که آماده پذیرش حق نبوده و کفر را بر ایمان ترجیح می‌دهند . « إِنْ » : حرف نفی است و به معنی ( لا ) است . « مُسْلِمُونَ » : مطیعان و خاضعان فرمان یزدان .‏

سوره روم آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن ضَعْفٍ ثُمَّ جَعَلَ مِن بَعْدِ ضَعْفٍ قُوَّةً ثُمَّ جَعَلَ مِن بَعْدِ قُوَّةٍ ضَعْفاً وَشَیْبَةً یَخْلُقُ مَا یَشَاءُ وَهُوَ الْعَلِیمُ الْقَدِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند همان کسی است که شما را از ( چیزی سراپا ) ضعف آفریده است و سپس بعد از این ضعف و ناتوانی قوّت و قدرت بخشیده است ، و آن گاه ضعف و پیری را جایگزین این قوّت و قدرت ساخته است . آخر خداوند هر چه را بخواهد می‌آفریند ( و از هیچ ، چیز می‌سازد ) و او بس آگاه و توانا است ( و می‌داند چگونه شما را بیافریند و چرخه وجود شما را چگونه بگرداند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلَقَکُم مِّن ضَعْفٍ » : شما را از سراپا ضعف و ناتوانی آفریده است . شما را از چیز ضعیفی به نام منی آفریده است . این جمله شبیه به : « خُلِقَ الإِنسَانُ مِنْ عَجَلٍ » : است ( نگا : انبیاء / 37 ) . خود آیه روی هم بیانگر ضعف انسان ( نگا : نساء / 28 ) بوده و اشاره بدین نکته دارد که ناچیزی آغازین انسانها و شکوفائی دوران جوانی آنان و سستی زمان پیری مردمان ، همه این دگرگونیها و فراز و نشیبها از ناحیه خداوند بزرگوار است و چرخ حیات با دست حکمت عالیّه آفریدگار در گردش است .‏

سوره روم آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یُقْسِمُ الْمُجْرِمُونَ مَا لَبِثُوا غَیْرَ سَاعَةٍ کَذَلِکَ کَانُوا یُؤْفَکُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی که قیامت برپا می‌شود ، گناهکاران سوگند یاد می‌کنند که جز ساعتی در ( دنیا و جهان برزخ ) ماندگار نبوده‌اند ! این چنین آنان ( در دنیا توسّط شیاطین و شیاطین صفتان از درک حقیقت و راه درست ) بازداشته شده‌اند ! ( و هم‌اینک گرفتار عذاب ابدی گشته‌اند . بدا به حالشان ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّاعَةُ » : قیامت . « یُقْسِمُ » : سوگند می‌خورند . « مَا لَبِثُوا » : نمانده‌اند . درنگ ننموده‌اند . « غَیْرَ سَاعَةٍ » : جز مدّت اندکی . جز لحظه‌ای . مراد از ( ساعَة ) جزئی از زمان شبانه‌روز است ( نگا : یونس‌ / 45 ، اسراء / 52 ، مؤمنون‌ / 113 ، احقاف‌ / 35 ) . « کَذلِکَ » : این چنین که در اینجا از درک حق محرومند و گذشت زمان برای ایشان روشن نیست . « کَانُوا یُؤْفَکُونَ » : در دنیا از درک حقیقت و تشخیص راه درست بازداشته شده‌اند ( نگا : مائده‌ / 75 ) . « أُفِکَ الرَّجُلُ : إِذا عُدِلَ بِهِ عَنِ الصِّدْقِ » : ( نگا : زادالّمسیر ، جلد 6 ، صفحه 311 ) .‏

سوره روم آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَالْإِیمَانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِی کِتَابِ اللَّهِ إِلَى یَوْمِ الْبَعْثِ فَهَذَا یَوْمُ الْبَعْثِ وَلَکِنَّکُمْ کُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که بدیشان علم و ایمان عطاء شده است ، می‌گویند : شما بدان اندازه که خدا مقدّر فرموده بود ( در دنیا و جهان برزخ ) تا روز رستاخیز ماندگار بوده‌اید ، این روز رستاخیز است ولی شما نمی‌دانسته‌اید ( که چنین روزی حق است و فرا می‌رسد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذینَ أُوتُوا . . . » : مراد پیغمبران و فرشتگان و مؤمنان است . یا تنها مراد فرشتگان است ( نگا : مؤمنون‌ / 112 - 114 ) . « فِی کِتَابِ اللهِ » : در علم خدا . برابر قضا و قدر خدا . « کُنتُمْ لا تَعْلَمُونَ » : شما نمی‌دانستید که رستاخیز حق است و آن را به تمسخر می‌گرفتید .‏

سوره روم آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ فَیَوْمَئِذٍ لَّا یَنفَعُ الَّذِینَ ظَلَمُوا مَعْذِرَتُهُمْ وَلَا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن روز عذرخواهی ستمگران سودی به حالشان ندارد ، و برایشان جلب رضایت نمی‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ لا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ » : برای ایشان خوشنودی خدا خواسته نمی‌شود و جلب رضایت نمی‌گردد ( نگا : نحل‌ / 84 ) .‏

سوره روم آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ ضَرَبْنَا لِلنَّاسِ فِی هَذَا الْقُرْآنِ مِن کُلِّ مَثَلٍ وَلَئِن جِئْتَهُم بِآیَةٍ لَیَقُولَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ أَنتُمْ إِلَّا مُبْطِلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما در این قرآن برای مردمان هر گونه مثالی را که ( بیدار کننده بوده و به زندگی ایشان مربوط باشد ) بیان کرده‌ایم . وقتی که آیه‌ای برای آنان می‌آوری ، کافران می‌گویند : شما بر باطل هستید ( و این چیزهائی را که می‌گوئید بی‌اساس است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنتُمْ » : شما . مراد پیغمبر و پیروان او است . « مُبْطِلُونَ » : افراد ناحق . اهل باطل .‏

سوره روم آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ کَذَلِکَ یَطْبَعُ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِ الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این چنین ( که از اینان می‌بینی ) خداوند بر دلهای کسانی که آگاهی و شعور ندارند مهر می‌نهد ( تا صدای حق و ندای هدایت بدانها نفوذ نکند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَذلِکَ » : بدین شیوه . « یَطْبَعُ » : مهر می‌نهد ( نگا : نساء / 155 ، توبه‌ / 87 و 93 ) .‏

سوره روم آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلَا یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذِینَ لَا یُوقِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پس شکیبائی داشته باش . وعده خدا به طور مسلم حق است . هرگز نباید کسانی که ایمان ندارند ، مایه خشم و ناراحتی تو گردند ( و عدم ایمان ایشان ، تاب و توان و صبر و شکیبائی را از تو سلب کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یَسْتَخِفَّنَّکَ » : تو را سبک از جای برندارد و مایه فزع و جزع و پریشانی و خشم تو نشود .‏

تفسیر نور: سوره لقمان

تفسیر نور:
سوره لقمان آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ الم ‏

‏ترجمه : ‏
‏الف . لام . میم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الم‌ » : ( نگا : بقره‌ / 1 ) .‏

سوره لقمان آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ تِلْکَ آیَاتُ الْکِتَابِ الْحَکِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ، آیات کتاب پرمحتوا و استوار ( قرآن ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تِلْکَ ءَایَاتُ . . . » : ( نگا : یونس‌ / 1 ) .‏

سوره لقمان آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ هُدًى وَرَحْمَةً لِّلْمُحْسِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هدایت و رحمت برای نیکوکاران است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هُدیً وَ رَحْمَةً » : حال آیات می‌باشند .‏

سوره لقمان آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن کسانی که نماز را چنان که باید می‌خوانند ، و زکات را می‌پردازند ، و به آخرت کاملاً ایمان دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِینَ » : صفت محسنین است .‏

سوره لقمان آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ أُوْلَئِکَ عَلَى هُدًى مِّن رَّبِّهِمْ وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان هدایت پروردگارشان را فرا چنگ آورده‌اند و ایشان قطعاً رستگارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُولئِکَ عَلی هُدیً . . . » : ( نگا : بقره‌ / 5 ) .‏

سوره لقمان آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّخِذَهَا هُزُواً أُولَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در میان مردم کسانی هستند که خریدار سخنان پوچ و یاوه‌اند تا با چنین سخنانی ( بندگان خدا را ) جاهلانه از راه خدا منحرف و سرگشته سازند و آن را مسخره کنند . آنان عذاب خوار و رسوا کننده‌ای دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَهْوَ الْحَدیثِ » : سخنانی که انسان را غافل از چیزهای سودمند دنیوی و اخروی کند . مانند : خرافات ، افسانه‌های بیفایده ، حرفهای مضحک ، و آوازهای جلف .‏

سوره لقمان آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا تُتْلَى عَلَیْهِ آیَاتُنَا وَلَّى مُسْتَکْبِراً کَأَن لَّمْ یَسْمَعْهَا کَأَنَّ فِی أُذُنَیْهِ وَقْراً فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که آیات ما بر ایشان خوانده می‌شود ، مستکبرانه روی برمی‌گردانند و می‌روند . انگار آنها را نشنیده‌اند . گوئی در گوشهایشان سنگینی است . ایشان را به عذاب دردناکی مژده بده .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مُسْتَکْبِراً » : متکبّرانه . خود بزرگ‌بینانه . « وَقْراً » : سنگینی .‏

سوره لقمان آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتُ النَّعِیمِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته و بایسته بکنند ، باغهای پرنعمت بهشت از آن ایشان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَنَّاتُ النَّعِیمِ » : ( مائده‌ / 65 ، حجّ‌ / 56 ) .‏

سوره لقمان آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ خَالِدِینَ فِیهَا وَعْدَ اللَّهِ حَقّاً وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏جاودانه در آن خواهند ماند . این وعده مسلّم الهی است ، وعده‌ای تخلّف‌ناپذیر . ( خداوند نه وعده دروغین می‌دهد ، و نه از وفای به وعده‌های خود عاجز است ، چرا که ) او عزیز و قدرتمند ، و حکیم و آگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَعْدَاللهِ حَقّاً » : ( وَعْدَ ) و ( حَقّاً ) مفعول مطلق بوده و تقدیر چنین است : وَعَدَاللهُ ذلِکَ وَعْداً ، وَ أَحَقَّ ذلِکَ حَقّاً .‏

سوره لقمان آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا وَأَلْقَى فِی الْأَرْضِ رَوَاسِیَ أَن تَمِیدَ بِکُمْ وَبَثَّ فِیهَا مِن کُلِّ دَابَّةٍ وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنبَتْنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوْجٍ کَرِیمٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند آسمانها را بدون ستونی که قابل رؤیت ( برای شما ) باشد آفریده است ، و در زمین کوههای استواری را پراکنده است ، تا زمین شما را نلرزاند و سراسیمه نگرداند ، و در زمین انواع جنبندگان را پخش و پراکنده کرده است . و از آسمان آب فرو فرستاده‌ایم و با آن اقسام گوناگونی از گیاهان پرارزش را رویانده‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا » : ( نگا : رعد / 2 ) . « رَوَاسِیَ » : ( نگا : رعد / 3 ، نحل‌ / 15 ) . « أَن تَمِیدَ بِکُمْ » : ( نگا : نحل‌ / 15 ، انبیاء / 31 ) . « بَثَّ » : زیاد و فراوان و پخش و پراکنده کرد ( نگا : نساء / 1 ) . « زَوْجٍ » : صنف . نوع ( نگا : انعام‌ / 143 ) . « کَرِیمٍ » : زیبا و سودمند ( نگا : انفال‌ / 4 ) .‏

سوره لقمان آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ هَذَا خَلْقُ اللَّهِ فَأَرُونِی مَاذَا خَلَقَ الَّذِینَ مِن دُونِهِ بَلِ الظَّالِمُونَ فِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اینها ( که می‌نگرید و می‌بینید ) آفریده‌های خدایند ، شما به من نشان دهید آنانی که جز خدایند چه چیز را آفریده‌اند ؟ ( تا شایسته پرستش و شراکت در الوهیّت را داشته باشند ) . بلکه ستمگران ( کفرپیشه ) در گمراهی آشکاری هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذا » : این مخلوقات و موجودات جهان هستی ، اعم از انسان و نبات و حیوان و زمین و سایر کرات . « مِن دُونِهِ » : بجز خدا . سوای خدا .‏

سوره لقمان آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ آتَیْنَا لُقْمَانَ الْحِکْمَةَ أَنِ اشْکُرْ لِلَّهِ وَمَن یَشْکُرْ فَإِنَّمَا یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به لقمان فرزانگی بخشیدیم ( و بدو دستور دادیم ) که خدا را سپاسگزاری کن و ( بدان که ) هر کس سپاسگزاری کند ، به سود خویش سپاسگزاری می‌کند ، و هر کس ناسپاسی کند ( به خود زیان می‌رساند نه به خدا ) چرا که خدا بی‌نیاز و ستوده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لُقْمَانَ » : نام شخصی صالح و فهمیده و فاضل و آگاهی است که تاریخ زندگانی او روشن نیست . برخی او را پبغمبر پروردگار ، و گروهی وی را فرزانه‌ای پرهیزگار می‌دانند . « الْحِکْمَةَ » : نبوّت . فرزانگی . حکمت اصابه در قول و عمل ، و اتقان در امور است . به عبارت دیگر ، حکمت مجموعه فضائلی است که دارنده آن در پرتو آن هر کاری را در جای خود انجام می‌دهد و هر سخنی را در موقع مناسب اداء می‌کند . « أَنْ » : حرف تفسیریّه است . چرا که شکرگزاری عین حکمت ، و حکمت عین شکرگزاری است . « کَفَرَ » : کافر شد . کفران نعمت کرد . « حَمِیدٌ » : ستوده توسّط فرشتگان و همه ذرّات موجودات ( نگا : ابراهیم‌ / 8 ) .‏

سوره لقمان آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ یَعِظُهُ یَا بُنَیَّ لَا تُشْرِکْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( یادآور شو ) زمانی را که لقمان به پسرش گفت - در حالی که او را پند می‌داد - پسر عزیزم ! ( چیزی و کسی را ) انباز خدا مکن ، واقعاً شرک ستم بزرگی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بُنَیَّ » : مصغّر ابن است و به ( ی ) متکلّم اضافه شده است .‏

سوره لقمان آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ وَوَصَّیْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِی عَامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لِی وَلِوَالِدَیْکَ إِلَیَّ الْمَصِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کرده‌ایم ( که در حق ایشان نیک باشد و نیکی کند ، به ویژه مادر ، چرا که ) مادرش بدو حامله شده است و هر دم به ضعف و سستی تازه‌ای دچار آمده است . پایان دوران شیرخوارگی او دو سال است ( و در این دو سال نیز ، کودک شیر ، یعنی شیره جان مادر را می‌نوشد . مادر در این مدّت 33 ماهه حمل و شیرخوارگی ، مهمترین خدمات و بزرگترین فداکاری را مبذول می‌دارد . لذا به انسان توصیه ما این است ) که هم سپاسگزار من و هم سپاسگزار پدر و مادرت باش ، و ( بدان که سرانجام ) بازگشت به سوی من است ( و نیکان را جزا و بدان را سزا می‌دهم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَمَلَتْهُ » : بدو حامله شده است و باردار گشته است . « وَهْناً » : ضعف و سستی . حال ( أُمّ ) است ، یعنی ذاتَ وَهْنٍ . یا مفعول مطلق فعل محذوف است و جمله حال است ، و تقدیر چنین است : تَهِنُ وَهْناً . « وَهْناً عَلی وَهْنٍ » : ضعفها و سستیهای پیاپی و پشت سرهم . « فِصَالُ » : از شیر بریدن . پایان دوران شیرخوارگی ( نگا : احقاف‌ / 15 ) . « عَامَیْنِ » : دو سال ( نگا : بقره‌ / 233 ) .‏

سوره لقمان آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن جَاهَدَاکَ عَلى أَن تُشْرِکَ بِی مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِی الدُّنْیَا مَعْرُوفاً وَاتَّبِعْ سَبِیلَ مَنْ أَنَابَ إِلَیَّ ثُمَّ إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر گاه آن دو ، تلاش و کوشش کنند که چیزی را شریک من قرار دهی که کمترین آگاهی از بودن آن و ( کوچکترین دلیل بر اثبات آن ) سراغ نداری ، از ایشان فرمانبرداری مکن . ( چرا که در مسأله عقائد و کفر و ایمان همگامی و همراهی جائز نیست ، و رابطه با خدا ، مقدّم بر رابطه انسان با پدر و مادر است ، و اعتقاد مکتبی برتر از عواطف خویشاوندی است . ولی در عین حال ) با ایشان در دنیا به طرز شایسته و به گونه بایسته‌ای رفتار کن و راه کسانی را در پیش گیر که به جانب من ( با یکتاپرستی و طاعت و عبادت ) رو کرده‌اند . بعد هم همه به سوی من برمی‌گردید و من شما را از آنچه ( در دنیا ) می‌کرده‌اید آگاه می‌سازم ( و بر طبق اعمالتان پاداش و کیفرتان می‌دهم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَاهَدَاکَ » : اگر درباره تو به تلاش ایستادند و کوشش نمودند . « مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ » : آنچه تو از آن بی‌خبری و دلیلی بر وجودش نداری . یعنی چیزی که اصلاً وجود ندارد و در واقع محال و ناشدنی است . « مَعْرُوفاً » : نیک و پسندیده . صفت مصدر محذوفی است و تقدیر چنین است : صَاحِبْهُمَا فِی‌الدُّنْیَا صِحَاباً مَّعْرُوفاً . « أَنَابَ » : برگشت . مراد از رجوع کردن ، رو نمودن است . دو آیه ، از ( وَصَّیْنَا الإِنسَانَ ) تا ( تَعْمَلُونَ ) معترضه و تأکید بر نهی از شرک است .‏

سوره لقمان آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ یَا بُنَیَّ إِنَّهَا إِن تَکُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ فَتَکُن فِی صَخْرَةٍ أَوْ فِی السَّمَاوَاتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پسر عزیزم ! اگر به اندازه سنگینی دانه خردلی ( عمل نیک یا بد انجام گرفته ) باشد و در دل سنگی ، یا در آسمانها ، و یا این که در میان زمین باشد ، خدا آن را حاضر می‌آورد ( و به حساب و کتاب آن رسیدگی می‌کند ) . چرا که خداوند بس دقیق و آگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّهَا » : مرجع ( هَا ) خَصْلَة است اعم از نیک یا بد ، یا حسنات و سیّئات . « مِثْقَالَ حَبَّةٍ » : اندازه دانه‌ای . مراد سنگینی آن است . ( نگا : نساء / 40 ، یونس‌ / 61 ، انبیاء / 47 ) . « خَرْدَلٍ » : دانه خردل . سپندان . در کوچکی و حقارت ضرب‌المثل است . « صَخْرَةٍ » : سنگ بزرگ و سخت ( نگا : کهف‌ / 63 ) . مثال سختی است . « السَّمَاوَاتِ » : مثال دوری است . « الأرْضِ » : مثال نهانی است . « لَطِیفٌ » : ( نگا : انعام‌ / 103 ، یوسف‌ / 100 ) .‏

سوره لقمان آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنکَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذَلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای پسر عزیزم ! نماز را چنان که شاید بخوان ، و به کار نیک دستور بده و از کار بد نهی کن ، و در برابر مصائبی که به تو می‌رسد شکیبا باش . اینها از کارهای ( اساسی و مهمّی ) است که باید بر آن عزم را جزم کرد و ثبات ورزید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذلِکَ » : اشاره به ( صبر ) و سائر امور دیگر ، یعنی نهی از منکر و امر به معروف و اقامه نماز ، بر سبیل بَدَلیّت است . « عَزْمِ الأمُورِ » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 186 ) .‏

سوره لقمان آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏با تکبّر و بی‌اعتنائی از مردم روی مگردان ، و مغرورانه بر زمین راه مرو ، چرا که خداوند هیچ متکبّر مغروری را دوست نمی‌دارد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تُصَعِّرْ » : از مردم ، با تکبّر و بی‌اعتنائی روی مگردان . از ماده ( صَعَر ) به معنی بیماری گردن کجی و یا چهره یا گونه کژی است . مراد روی گردانی با بی‌اعتنائی و تکبّر است . « مَرَحاً » : شادمانی فراوان توأم با غرور و سرمستی است ( نگا : اسراء / 37 ) . « مُخْتَالٍ فَخُورٍ » : ( نگا : نساء / 36 ) .‏

سوره لقمان آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ وَاقْصِدْ فِی مَشْیِکَ وَاغْضُضْ مِن صَوْتِکَ إِنَّ أَنکَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِیرِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و در راه رفتنت اعتدال را رعایت کن ، و ( در سخن گفتنت ) از صدای خود بکاه ( و فریاد مزن ) چرا که زشت‌ترین صداها ، صدای خران است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِقْصِدْ » : میانه‌روی کن . اعتدال داشته باش . مراد انتخاب میان تند و کند رفتن است . « أغْضُضْ » : بکاه . پائین بیاور . « الْحَمِیرِ » : جمع حِمار ، الاغها . خران . « إِنَّ أَنکَرَ الأصْوَاتِ . . . » : صدای خر در زشتی ضرب‌المثل است . چرا که این حیوان گاهی بی‌جهت و بدون هیچ گونه نیازی ، وقت و بی‌وقت عرعر می‌کند ، و زشتی آن بیشتر از نظر بلندی است ، و عربها هم به بلندی صدا افتخار می‌کردند .‏

سوره لقمان آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً وَمِنَ النَّاسِ مَن یُجَادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا کِتَابٍ مُّنِیرٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ندیده‌اید که خداوند آنچه را که در آسمانها و زمین است مسخّر شما کرده است ( و در مسیر منافع شما به حرکت انداخته است ) ، و نعمتهای خود را - چه نعمتهای ظاهر و چه نعمتهای باطن‌ - بر شما گسترده و افزون ساخته است‌ ؟ برخی از مردم بدون هیچ گونه دانش و هدایت و کتاب روشن و روشنگری ، درباره ( شناخت و یکتائی ) خدا راه ستیز و جدال را پیش می‌گیرند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَخَّرَ لَکُمْ . . . » : ( نگا : رعد / 2 ، حجّ‌ / 65 ) . « أَسْبَغَ » : فراوان و فراخ کرده است . اتمام بخشیده است و فراگیر نموده است . . « ظَاهِرَةً وَ بَاطِنَةً » : آشکار و پنهان . نعمتهای ظاهر ، همچون : صحّت ، دارائی ، فرزندان خوب . نعمتهای باطن ، همچون عقل ، حسن تدبیر ، اطمینان قلب ، ایمان . حال هستند . « یُجَادِلُ فِی . . . » : ( نگا : حجّ‌ / 8 ) .‏

سوره لقمان آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا وَجَدْنَا عَلَیْهِ آبَاءنَا أَوَلَوْ کَانَ الشَّیْطَانُ یَدْعُوهُمْ إِلَى عَذَابِ السَّعِیرِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که بدانان گفته می‌شود : از آنچه خدا نازل کرده است پیروی کنید ، می‌گویند : بلکه ما از چیزی پیروی می‌کنیم که پدران خود را بر آن یافته‌ایم . آیا ( از نیاکان خود پیروی می‌کنند ) ولو این که اهریمن ایشان را به عذاب آتش فروزان ( دوزخ ) فرا خواند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَآ أَنزَلَ اللهُ » : مراد کتاب آسمانی و حق و هدایت است . « نَتَّبِعُ مَا . . . » : ( نگا : بقره‌ / 170 ) . « السَّعِیرِ » : آتش زبانه‌کش و فروزان ( نگا : نساء / 10 و 55 ، حجّ‌ / 4 ) .‏

سوره لقمان آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَن یُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى وَإِلَى اللَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسی که ( دل به خدا دهد و ) مطیعانه رو به خدا کند ، در حالی که نیکوکار باشد ، به دستاویز بسیار محکمی چنگ زده است . سرانجام همه کارها به خدا بازگشت داده می‌شود ( و حسنات را پاداش ، و سیّئات را پادافره می‌دهد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُسْلِمْ وَجْهَهُ » : مراد خلوص در عبادت است ( نگا : بقره‌ / 112 ، نساء / 125 ) . « إِسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی‌ » : ( نگا : بقره‌ / 256 ) .‏

سوره لقمان آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَن کَفَرَ فَلَا یَحْزُنکَ کُفْرُهُ إِلَیْنَا مَرْجِعُهُمْ فَنُنَبِّئُهُم بِمَا عَمِلُوا إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسی که کافر شود ( و این حقائق روشن را انکار کند ) کفر او تو را غمگین نسازد . بازگشت آنان به سوی ما است و ما ایشان را از کارهائی که کرده‌اند آگاه می‌سازیم ( و نتائج تلخ و شوم اعمالشان را بدیشان خواهیم چشاند ) . خدا مسلّماً از آنچه در درون سینه‌ها ( از نیّات و رازها ) است ، کاملاً آگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذَاتِ الصُّدُورِ » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 119 و 154 ) .‏

سوره لقمان آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ نُمَتِّعُهُمْ قَلِیلاً ثُمَّ نَضْطَرُّهُمْ إِلَى عَذَابٍ غَلِیظٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما ایشان را اندکی ( در دنیا از زندگی ) بهره‌مند می‌سازیم ، سپس آنان را وادار ( به دخول ) به عذاب سخت و شدیدی می‌گردانیم ( و به آتش دوزخشان می‌کشانیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نُمَتِّعُهُمْ قَلِیلاً » : ( نگا : نساء / 77 ) . « نَضْطَرُّهُمْ » : وادارشان می‌کنیم . مجبورشان می‌گردانیم . « غَلِیظٍ » : سخت و شدید .‏

سوره لقمان آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَکْثَرُهُمْ لَا یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هر گاه از آنان ( که معتقد به انبازها و شرکاء هستند ) بپرسی : چه کسی آسمانها و زمین را آفریده است‌ ؟ حتماً می‌گویند : خدا . ( چرا که بتها و سایر انبازها سازنده چیزی نبوده و بلکه خودشان ساخته و مخلوقند ) . بگو : ستایش خدا را ( که مسأله آن اندازه روشن است که خودتان بدان اعتراف می‌کنید ) . ولی اکثر آنان ( چندان چیزی ) نمی‌دانند ( و این است که به مقتضی اعتراف خود عمل نمی‌نمایند و عبادت را تنها منحصر به خدا نمی‌کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ لَئِن سَأَلَتَهُمْ . . . » : ( نگا : عنکبوت‌ / 61 و 63 ) .‏

سوره لقمان آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏از آن خدا است آنچه در آسمانها و زمین است . لذا خدا بی‌نیاز ( از عبادت انسانها ) و ستوده ( از طرف همه آفریده‌های جهان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ » : ( نگا : بقره‌ / 267 ، حجّ‌ / 64 ) .‏

سوره لقمان آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ أَنَّمَا فِی الْأَرْضِ مِن شَجَرَةٍ أَقْلَامٌ وَالْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِن بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَّا نَفِدَتْ کَلِمَاتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر همه درختانی که روی زمین هستند قلم شوند ، و دریا ( برای آن مرکّب گردد ) و هفت دریا کمک این دریا شود ( و با آن مخلوقات خدا یادداشت گردد ، قلمها می‌شکنند و مرکّبها می‌خشکند ، ولی ) مخلوقات خدا پایان نمی‌گیرند . خداوند عزیز و حکیم است ( می‌داند چه چیزها را باید بیافریند و چگونه بیافریند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَمُدُّهُ » : کمکش کند . یعنی مرکب گردد و بر آن بیفزاید ( نگا : کهف‌ / 109 ) . « مِن بَعْدِهِ » : مراد بعد از تمام شدن مرکّب دریا . « سَبْعَةُ أَبْحُرٍ » : هفت دریا . مراد کثرت است نه تحدید . یعنی دریاها و دریاها . « مَا نَفِدَتْ کَلِمَاتُ اللهِ » : سخنان خدا که بیانگر علم خدا است پایان نمی‌گیرد . آفریده‌های خدا به پایان نمی‌رسند ( نگا : کهف‌ / 109 ) . آیه درباره ترسیمی از علم نامتناهی خدا یا مخلوقات بی‌حدّ و حصر خدا است .‏

سوره لقمان آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ مَّا خَلْقُکُمْ وَلَا بَعْثُکُمْ إِلَّا کَنَفْسٍ وَاحِدَةٍ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آفرینش شما ( در آغاز ) و زنده گرداندن شما ( در انجام ) جز همسان ( آفرینش و زنده گرداندن ) فردی نیست . خداوند شنوا و بینا است ( و اقوال و اعمال بندگان از او نهان نمی‌باشد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« خَلْقُکُمْ » : آفریدن شما در ابتداء جهان . « بَعْثُکُمْ » : زنده گرداندن شما پس از مرگ در انتهای جهان . « کَنَفْسٍ وَاحِدَةٍ » : آفرینش یک انسان و زنده گرداندن او ، با آفرینش همه انسانها و زنده گرداندن ایشان هیچ تفاوتی ندارد ، و اصلاً مفاهیمی همچون « سخت‌ » و « آسان‌ » و « کوچک‌ » و « بزرگ‌ » در برابر قدرت بی‌انتهاء خدا معنی ندارد .‏

سوره لقمان آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهَارِ وَیُولِجُ النَّهَارَ فِی اللَّیْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى وَأَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ندیده‌ای که خداوند شب را در روز ، و روز را در شب داخل می‌گرداند ، و خورشید و ماه را مسخّر کرده ( و در مسیر منافع انسانها به جریان انداخته است ) ؟ و این که هر کدام تا سرآمد معیّنی به حرکت خود ادامه می‌دهند ( و این نظم و نظام با پایان گرفتن دنیا ، پایان می‌یابد ) و خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُولِجُ الَّیْلَ فِی . . . » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 27 ) . « أَجَلٍ مُّسَمّیً » : مدّت محدود و معیّن که پایان این جهان و فرارسیدن آن جهان است .‏

سوره لقمان آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّ مَا یَدْعُونَ مِن دُونِهِ الْبَاطِلُ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِیُّ الْکَبِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( آفریده‌های عجیب و غریبی را که می‌بینید ) دلیل بر آن است که خداوند حق است ، و آنچه را که بجز او به فریاد می‌خوانید و عبادت می‌نمائید باطل است ، و خداوند والا مقام و بزرگوار ( و بالاتر و برتر از آن ) است ( که به توصیف درآید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِأَنَّ اللهَ هُوَ الْحَقُّ » : این بدان سبب است که خدا حق است . اینها بیانگر آن است که خدا حق است . یعنی چون خدا حق است چنین عجائب و غرائبی را آفریده است . یا این که آفرینش اینها دلیل بر حقّانیّت خدا است .‏

سوره لقمان آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللَّهِ لِیُرِیَکُم مِّنْ آیَاتِهِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ندیده‌ای کشتیها بر صفحه دریاها به فرمان الله ، و در پرتو نعمت خدا حرکت می‌کنند ، تا او گوشه‌ای از نشانه‌های ( قدرت ) خود را به شما بنمایاند . قطعاً در این ( گشت و گذار کشتیها در گستره دریاها ) نشانه‌های بزرگی ( بر قدرت خدا ) است برای کسانی که بس شکیبا و بسیار سپاسگزار باشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِنِعْمَةِ اللهِ » : در پرتو احسان خدا . چرا که آبها را با وزن مخصوص و کشتیها را با مشخّصات محدود بیافریده است و شرائط حرکت آنها را فراهم فرموده است .‏

سوره لقمان آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا غَشِیَهُم مَّوْجٌ کَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ فَمِنْهُم مُّقْتَصِدٌ وَمَا یَجْحَدُ بِآیَاتِنَا إِلَّا کُلُّ خَتَّارٍ کَفُورٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( منکران خدا ) هنگامی که ( سوار کشتی می‌شوند و ) موجهائی همچون کوه آنان را فرا می‌گیرد ، خالصانه خدا را به فریاد می‌خوانند و عبادت را خاصّ او می‌دانند . ولی هنگامی که آنان را نجات داده و سالم به خشکی رساندیم ، برخی از ایشان میانه‌روی را در پیش می‌گیرند ( و بر ایمان خود وفادار و پایدار می‌مانند ، و تعداد زیادی دوباره خدا را فراموش کرده و راه کفر در پیش می‌گیرند ) . آیه‌های ما را هیچ کسی جز خیانت پیشگان ناسپاس ، انکار نمی‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الظُّلَلِ » : جمع ظُلَّة ، سایه‌بانها . مراد کوهها ( نگا : اعراف‌ / 171 ، هود / 42 ) ، یا ابرها است . « دَعَوُا اللهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَ » : ( نگا : اعراف‌ / 29 ، یونس‌ / 22 ، عنکبوت‌ / 65 ) . « مُقْتَصِدٌ » : معتدل . میانه‌رو . مراد کسی است که بین خوف و رجا بسر می‌برد و راه افراط و تفریط در پیش نمی‌گیرد ( نگا : مائده‌ / 66 ) . « خَتَّارٍ » : غدّار . مراد عهدشکن ستم‌پیشه‌ای است که عهود خدا با خود را مراعات نمی‌دارد . « کَفُورٍ » : بسیار ناسپاس . کسی که نسبت به نعمتهای خدا سخت کفران می‌ورزد .‏

سوره لقمان آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ وَاخْشَوْا یَوْماً لَّا یَجْزِی وَالِدٌ عَن وَلَدِهِ وَلَا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَن وَالِدِهِ شَیْئاً إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَلَا یَغُرَّنَّکُم بِاللَّهِ الْغَرُورُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مردمان ! ( از خشم و عذاب ) خدا بپرهیزید ، و از روزی بترسید که نه پدری مسؤولیّت اعمال فرزندش را می‌پذیرد و کاری برای او برآورده می‌کند ، و نه فرزندی اصلاً مسؤولیّت اعمال پدرش را می‌پذیرد و کاری برای او برآورده می‌سازد . وعده خدا ( به فرا رسیدن قیامت ) حق است . پس زندگانی دنیا شما را گول نزند و ( مال و مقام و نفس امّاره و اهریمن ) فریبکار شما را درباره خدا نفریبد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لایَجْزی‌ » : برآورده نمی‌کند . سزا و جزای او را به عهده نمی‌گیرد ( نگا : بقره‌ / 48 و 123 ) . « جازٍ » : برآورده کننده و به عهده گیرنده . « الْغَرُورُ » : هر چیز که انسان را گول زند ، از قبیل : اهریمن ، نفس امّاره . دارائی . مقام . شهوات و لذّات .‏

سوره لقمان آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَیُنَزِّلُ الْغَیْثَ وَیَعْلَمُ مَا فِی الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِی نَفْسٌ مَّاذَا تَکْسِبُ غَداً وَمَا تَدْرِی نَفْسٌ بِأَیِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آگاهی از فرا رسیدن قیامت ویژه خدا است ، و او است که باران را می‌باراند ، و مطّلع است از آنچه در رحمهای ( مادران ) است ، و هیچ کسی نمی‌داند فردا چه چیز فراچنگ می‌آورد ، و هیچ کسی نمی‌داند که در کدام سرزمینی می‌میرد . قطعاً خدا آگاه و باخبر ( از موارد مذکور ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« عِلْمُ السَّاعَةِ » : آگاهی از وقوع قیامت . « یُنَزِّلُ الْغَیْثَ » : مراد این است که تنها خدا می‌داند در چه موقع باران می‌بارد و کدام منطقه را زیر پوشش قرار می‌دهد و دقیقاً چه مقدار در دشت و بیابان و کوه و درّه می‌بارد . « یَعْلَمُ مَا فِی الأرْحَامِ » : مراد آگاهی از تمام خصوصیّات و جزئیّات کودک است . از قبیل پسر و دختر بودن ، و استعدادهای درونی و ویژگیهای بیرونی جنین و به طور کلّی کیفیّات روحی و صفات جسمانی و اوضاع حال و آینده او است‌ ؛ نه گوشه‌ای از احوال فعلی وی . « مَاذَا تَکْسِبُ غَداً » : مراد از کسب ، همه چیزهائی است که برای انسان حاصل می‌شود ، اعم از این که به سود او باشد یا به زیان او . همچون : خیر ، شرّ ، صحّت ، مرض ، و . . . مراد از ( غَداً ) زمان آینده است ولو این که لحظه‌ای بعد باشد ( نگا : کهف‌ / 23 ) . خلاصه مراد از عدم آگاهی مردم از امور پنجگانه مذکور در آیه ، خصوصیّات و جزئیّات هر یک از موارد است .‏

تفسیر نور: سوره سجده

تفسیر نور:
سوره سجدة آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ الم ‏

‏ترجمه : ‏
‏الف . لام . میم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الم‌ » : ( نگا : بقره‌ / 1 ) .‏

سوره سجدة آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ تَنزِیلُ الْکِتَابِ لَا رَیْبَ فِیهِ مِن رَّبِّ الْعَالَمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( این ) کتاب از سوی پروردگار جهانیان نازل شده است و تردیدی در آن نیست ( که از سوی خدا فرو فرستاده شده است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَنزِیلُ الْکِتَابِ » : فرو فرستادن کتاب قرآن . کتاب فرستاده شده . واژه ( تنزیل ) به معنی مصدری خود ، و یا این که به معنی اسم مفعول است و اضافه صفت به موصوف است یا به معنی ( مِنْ ) است ( نگا : شعراء / 192 ) .‏

سوره سجدة آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ أَمْ یَقُولُونَ افْتَرَاهُ بَلْ هُوَ الْحَقُّ مِن رَّبِّکَ لِتُنذِرَ قَوْماً مَّا أَتَاهُم مِّن نَّذِیرٍ مِّن قَبْلِکَ لَعَلَّهُمْ یَهْتَدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امّا ( مشرکان ) می‌گویند : ( محمّد ) خودش آن را از پیش خود ساخته است ( و به دروغ به خدا نسبت داده است ) . بلکه قرآن ( سخن ) حقّی است که از سوی پروردگارت ( بر تو ) نازل شده است تا گروهی را ( از خشم خدا ) بترسانی که پیش از تو پیغمبری برای آنان نیامده است ، شاید هدایت یابند ( و به سوی حق رهنمود شوند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْ » : این واژه برای انتقال از کلام پیشین به کلام پسین تازه‌ای است . « مَآ أَتَاهُمْ . . . مِن قَبْلِکَ » : مراد از ( هُمْ ) مخاطبان مشرک عصر نزول قرآن و پیشینیان اقرب ایشان است که از زمان ابراهیم و اسماعیل به بعد ، پیغمبری برای آنان نیامده بود و کتابی هم در میانشان نبود که بیانگر قوانین آسمانی باشد . این است که در عصر نزول قرآن 360 بت در کعبه پرستش می‌شد ( نگا : قصص‌ / 46 ، سبأ / 44 ) .‏

سوره سجدة آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ مَا لَکُم مِّن دُونِهِ مِن وَلِیٍّ وَلَا شَفِیعٍ أَفَلَا تَتَذَکَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خدا کسی است که آسمانها و زمین و آنچه را که در میان آن دو است در شش دوره بیافرید و سپس بر تخت فرماندهی جهان قرار گرفت . بجز خدا برای شما هیچ یاوری ( که شما را از عذاب خدا برهاند ) و هیچ شفیعی ( که در پیش خدا - جز با اجازه خدا - برایتان شفاعت کند ) وجود ندارد . آیا یادآور می‌شوید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« سِتَّةِ أَیَّامٍ » : مراد شش دوره است ( نگا : اعراف‌ / 54 ، یونس‌ / 3 ، هود / 7 ، فرقان‌ / 59 ) . « إِسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ » : ( نگا : اعراف‌ / 54 ، یونس‌ / 3 ، رعد / 2 ، فرقان‌ / 59 ) . « وَلِیٍّ » : یاور . کمک کننده . « شَفِیعٍ » : میانجی .‏

سوره سجدة آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند ( تمام عالم هستی را ) از آسمان گرفته تا زمین ، زیر پوشش تدبیر خود قرار داده است ، ( و جز او مدبِّری در این جهان وجود ندارد ) . سپس تدبیر امور در روزی که اندازه آن هزار سال از سالهائی است که شما می‌شمارید ، به سوی او باز می‌گردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُدَبِّرُ الأمْرَ » : کار را می‌گرداند . تدبیر کار را می‌کند . « مِنَ السَّمَآءِ إِلیَ الأرْضِ » : از آسمان تا زمین ، یعنی کلّ عالم هستی . از مرکز فرماندهی آسمان ، برای زمین فرمان را صادر می‌کند و امور زمین را زیر نظر می‌دارد . « یَعْرُجُ إِلَیْهِ » : گزارش کار برای او برده می‌شود . امر جهان پایان می‌گیرد و به سویش برگشت داده می‌شود . « أَلْفَ سَنَةٍ » : هزار سال . مراد از هزار و فروع آن کثرت است ( نگا : حجّ‌ / 47 ) . مفهوم آیه این است که خداوند این جهان را آفریده و آسمان و زمین را با تدبیر خاصّی نظم بخشیده است ، و پیوسته به رتق و فتق امور آن مشغول است ، و پس از سالیان سال ، این جهان را در هم می‌پیچد ، و تمام امور سرانجام به خدا باز می‌گردد ، و خدا جهان دیگری را با طرح نوینی ابداع می‌فرماید .‏

سوره سجدة آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ عَالِمُ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏او خداوندی است که از پنهان و آشکار باخبر است ، و چیره و مهربان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْغَیْبِ » : آنچه از مردم نهان است . « الشَّهَادَةِ » : آنچه بر مردم عیان است .‏

سوره سجدة آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ وَبَدَأَ خَلْقَ الْإِنسَانِ مِن طِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن کسی است که هر چه را آفرید ، نیکو آفرید ، و آفرینش انسان ( اوّل ) را از گل آغازید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَحْسَنَ » : زیبا و آراسته و پیراسته کرد . یعنی کاخ عظیم خلقت را بر « نظام احسن‌ » آفریده است و کاملتر و زیباتر از آن تصوّر نمی‌شود . به گونه‌ای که میان همه موجودات پیوند و هماهنگی است و به هر کدام آنچه را به زبان حال خواسته است عطاء فرموده است ( نگا : طه‌ / 50 ) . « طِینٍ » : گِل . یعنی مخلوق برجسته انسان نام را از موجود ساده و کم ارزش گِل آفریده است و او را گُل سرسبد جهان خلقت کرده است و شاعر در این باره چه نیکو سروده است : دهنده‌ای که به گُل نَکهت و به گِل جان داد‏

سوره سجدة آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِن سُلَالَةٍ مِّن مَّاء مَّهِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏سپس خداوند ذرّیّه او را از عُصاره آب ( به ظاهر ) ضعیف و ناچیزی ( به نام منی ) آفرید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُلالَةٍ » : عُصاره و فشرده خالص هر چیز . مراد نطفه آدمی است ( نگا : مؤمنون‌ / 12 ) . « مَهِینٍ » : حقیر و ناچیز . ضعیف و خوار . مراد نطفه و منی است که به ظاهر ناچیز ولی در حقیقت از اسرارآمیزترین موجودات است .‏

سوره سجدة آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ ثُمَّ سَوَّاهُ وَنَفَخَ فِیهِ مِن رُّوحِهِ وَجَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِیلاً مَّا تَشْکُرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آن گاه اندامهای او را تکمیل و آراسته کرد و از روح متعلّق به خود ( که سرّی از اسرار است ) در او دمید ، و برای شما گوشها و چشمها و دلها آفرید ( تا بشنوید و بنگرید و بفهمید ، امّا ) شما کمتر شکر ( نعمتهای او ) را به جای می‌آورید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَوَّاهُ » : انسان را تکمیل و آراسته کرد . خلقت او را اتمام بخشید . « مِن رُّوحِهِ » : ( نگا : حجر / 29 ) . « قَلِیلاً مَّا » : کمتر . اندک .‏

سوره سجدة آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا أَئِذَا ضَلَلْنَا فِی الْأَرْضِ أَئِنَّا لَفِی خَلْقٍ جَدِیدٍ بَلْ هُم بِلِقَاء رَبِّهِمْ کَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( کافران ) می‌گویند : آیا هنگامی که ما مردیم و در زمین گم گشتیم ( و ذرّات وجود ما آمیزه خاک گردید و اثری از آن نماند ) آفرینش تازه‌ای خواهیم یافت ( و دوباره زندگی را از سر می‌گیریم‌ ؟ ) بلکه آنان منکر ملاقات با پروردگارشان ( برای حساب و کتاب ) هم هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ضَلَلْنَا فِی‌الأرْضِ » : در زمین گم شدیم . مراد از گم شدن ، جزو خاک شدن و در پهنه زمین پراکندن و پرتاب شدن است . « خَلْقٍ » : آفرینش . « بِلِقَآءِ رَبِّهِمْ کَافِرُونَ » : ( نگا : یونس‌ / 7 و 8 ) .‏

سوره سجدة آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ یَتَوَفَّاکُم مَّلَکُ الْمَوْتِ الَّذِی وُکِّلَ بِکُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : فرشته مرگ که بر شما گماشته شده است ، به سراغتان می‌آید و جان شما را می‌گیرد ، سپس به سوی پروردگارتان بازگردانده می‌شوید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَتَوَفَّاکُمْ » : جان شما را می‌گیرد ( نگا : نحل‌ / 28 و 32 ، انفال‌ / 50 ) . « وُکِّلَ » : مأمور گشته است . گماشته شده است .‏

سوره سجدة آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ تَرَى إِذِ الْمُجْرِمُونَ نَاکِسُو رُؤُوسِهِمْ عِندَ رَبِّهِمْ رَبَّنَا أَبْصَرْنَا وَسَمِعْنَا فَارْجِعْنَا نَعْمَلْ صَالِحاً إِنَّا مُوقِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ( می‌شد ) ببینی گناهکاران را در آن هنگامی که در پیشگاه پروردگارشان ( برای حساب و کتاب گرد آورده شده‌اند ، و ایشان از خجالت ) سر به زیر افکنده‌اند و می‌گویند : پروردگارا ! دیدیم ( آنچه خود را از آن به کوری زده بودیم ) و شنیدیم ( آنچه خود را از آن به کری زده بودیم . هم اینک پشیمانیم ) پس ما را ( به جهان ) بازگردان تا عمل صالح انجام دهیم ( و سرافراز به خدمت برگردیم ) . ما ( به قیامت و فرموده پیغمبرانت ) یقین کامل داریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَاکِسُو رُؤُوسِهِمْ » : جمع ناکس ، سر به زیر . « أَبْصَرْنَا » : دیدیم .‏

سوره سجدة آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ شِئْنَا لَآتَیْنَا کُلَّ نَفْسٍ هُدَاهَا وَلَکِنْ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّی لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر ما می‌خواستیم به هر انسانی هدایت لازمه‌اش را می‌دادیم ، ولیکن ( انسان را صاحب اراده و مکلّف به تکالیف و مسؤول در برابر اعمال خود ، و قابل هدایت به وسیله پیغمبران آفریدیم و ) من مقرّر کردم که دوزخ را از جملگی افراد ( بی‌ایمان و گناهکار ) جنّ و انس پر کنم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ لَوْ شِئْنَا » : ( نگا : انعام‌ / 39 ، هود / 118 ) . « حَقَّ الْقَوْلُ » : ( نگا : نمل‌ / 82 ) . « لأَمَلاَنَّ جَهَنَّمَ . . . » : ( نگا : اعراف‌ / 18 ) .‏

سوره سجدة آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ فَذُوقُوا بِمَا نَسِیتُمْ لِقَاء یَوْمِکُمْ هَذَا إِنَّا نَسِینَاکُمْ وَذُوقُوا عَذَابَ الْخُلْدِ بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بچشید ( عذاب جهنّم را ) به خاطر این که ملاقات امروز خود را ( با پروردگارتان برای حساب و کتاب ) فراموش کرده‌اید ، و ما نیز شما را ( در میان عذاب رها و ) به دست فراموشی می‌سپاریم ، و بچشید عذاب همیشگی را به سبب اعمالی که ( در دنیا ) انجام می‌داده‌اید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَسِیتُمْ » : فراموش کرده‌اید . مراد از فراموشی ، ترک اعمالی است که سبب نجات می‌گردند . « نَسِینَاکُمْ » : شما را فراموش کرده‌ایم . مراد رها ساختن در عذاب است . « الْخُلْدِ » : جاودانگی . همیشگی .‏

سوره سجدة آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّمَا یُؤْمِنُ بِآیَاتِنَا الَّذِینَ إِذَا ذُکِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّداً وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لَا یَسْتَکْبِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏تنها کسانی به آیات ما ایمان دارند که هر وقت بدانها پند داده شوند ، ( برای خدا ) به سجده می‌افتند ، و ستایشگرانه به تسبیح پروردگارشان می‌پردازند و تکبّر نمی‌ورزند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذُکِّرُوا بِهَا » : بدان پند داده شدند . « سُجَّداً » : جمع ساجِد ، سجده کنندگان . « بِحَمْدِ رَبِّهِمْ » : متلبّس به حمد و ستایش پروردگارشان هستند . حرف ( ب ) برای ملابسه و جار و مجرور در موضع حال است .‏

سوره سجدة آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَطَمَعاً وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پهلوهایش از بسترها به دور می‌شود ( و خواب شیرین را ترک گفته و به عبادت پروردگارشان می‌پردازند و ) پروردگار خود را با بیم و امید به فریاد می‌خوانند ، و از چیزهائی که بدیشان داده‌ایم می‌بخشند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَتَجَافی‌ » : رها و به دور می‌شوند . مراد برخاستن از خواب خوش و ترک بستر نرم و گرم است . « الْمَضَاجِعِ » : جمع مَضْجَع ، بسترها ، رختخوابها . « خَوْفاً وَ طَمَعاً » : با بیم و امید . در حال خوف و رجا . مفعول مطلق فعل محذوف بوده و تقدیر چنین است : یَخَافُونَ خَوْفاً وَ یَطْمَعُونَ طَمَعاً . یا این که حال ضمیر ( و ) است و به معنی خَآئِفِینَ وَ طَامِعِینَ می‌باشند .‏

سوره سجدة آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِیَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزَاء بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هیچ کس نمی‌داند ، در برابر کارهائی که ( مؤمنان ) انجام می‌دهند ، چه چیزهای شادی‌آفرین و مسرّت‌بخشی برای ایشان پنهان شده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَآ أُخْفِیَ لَهُمْ » : چیزهائی که برای آنان پنهان شده است . مراد مواهب عظیم و نعمتهای فراوانی است که برای مؤمنان تهیّه دیده شده است . « قُرَّةِ أَعْیُنٍ » : مایه روشنایی چشم . مراد چیزهائی شادی‌آفرین و مسرّت‌بخش است ( نگا : طه‌ / 40 ) . « جَزَآءً » : مفعول له است .‏

سوره سجدة آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَمَن کَانَ مُؤْمِناً کَمَن کَانَ فَاسِقاً لَّا یَسْتَوُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا کسی که مؤمن بوده است ، همچون کسی است که فاسق بوده است‌ ؟ ! ( نه ، هرگز ! این دو ) برابر نیستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَاسِقاً » : خارج از دین خدا . کافر . « لا یَسْتَوُونَ » : برابر و یکسان نیستند . چون مراد از ( مَنْ ) دسته و گروه است ، این فعل به صورت صیغه جمع آورده شده است .‏

سوره سجدة آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ أَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوَى نُزُلاً بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و امّا کسانی که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته انجام داده‌اند ، باغهای بهشت که جای زندگی است ، از آن ایشان خواهد بود ، به عنوان محلّ پذیرائی ( خدا از ایشان ) در برابر کارهائی که ( در دنیا ) انجام می‌داده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« جَنَّاتُ الْمَأْوی‌ » : باغهای محلّ زندگی . یعنی دنیا جایگاه سفر است ، ولی بهشت جایگاه ماندن و زندگی کردن . « نُزُلاً » : مکانی که مهمان محترم را در آنجا می‌نشانند . محلّ پذیرائی . چیزی که برای پذیرائی از مهمان آماده می‌کنند . مراد این است که بهشت محلّ پذیرائی از مؤمنان است و دائماً همچون مهمان از ایشان پذیرائی می‌شود . حال ( جَنَّات ) است ، و یا جمع ( نَازِل ) و حال ضمیر ( الَّذِینَ ءَامَنُوا ) است .‏

سوره سجدة آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَمَّا الَّذِینَ فَسَقُوا فَمَأْوَاهُمُ النَّارُ کُلَّمَا أَرَادُوا أَن یَخْرُجُوا مِنْهَا أُعِیدُوا فِیهَا وَقِیلَ لَهُمْ ذُوقُوا عَذَابَ النَّارِ الَّذِی کُنتُم بِهِ تُکَذِّبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و امّا کسانی که ( از فرمان خدا و اطاعت از او ) به در رفته ( و راه کفر در پیش گرفته‌اند ) جایگاه ایشان آتش دوزخ است . هر زمان که بخواهند از آن بدر آیند ، ایشان بدانجا بازگردانده می‌شوند و بدیشان گفته می‌شود : بچشید عذاب آتشی را که آن را دروغ می‌پنداشتید !‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُعِیدُوا » : برگردانده شدند ( نگا : حجّ‌ / 22 ) .‏

سوره سجدة آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَى دُونَ الْعَذَابِ الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما قطعاً عذاب نزدیک‌تر ( دنیا ) را پیش از عذاب بزرگ‌تر ( آخرت ) بدیشان می‌چشانیم ، شاید ( از کفر و معاصی دست بکشند ، و به سوی خدا ) برگردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْعَذَابِ الأدْنی‌ » : عذاب نزدیکتر . عذاب کمتر . مراد مصائب و بلایا و آفات دنیوی است ، همچون : زیانها و ضررها ، بیماریها و ناخوشیها ، خشکسالیها ، دردها و رنجها ، که بیدارباشها و هشدارهای خدائی بشمارند . « دُونَ » : قبل از . پیش از . « الْعَذَابِ الأکْبَرِ » : عذاب بزرگتر . مراد عذاب اخروی جهنّم است ( نگا : رعد / 34 ، زمر / 26 ) .‏

سوره سجدة آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُکِّرَ بِآیَاتِ رَبِّهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْهَا إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِینَ مُنتَقِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏چه کسی ستمکارتر از آن کسی است که به آیات پروردگارش پند داده شود ، و او از آنها روی بگرداند ؟ مسلّماً ما همگیِ بزهکاران را کیفر خواهیم داد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذُکِّرَ » : پند داده شد . یادآور گردید . « أَعْرَضَ » : روی گرداند . پشت کرد . « مُنتَقِمُونَ » : انتقام گیرندگان . مراد از انتقام خدا در قرآن ، مجازات کردن و کیفر دادن است ( نگا : اعراف‌ / 136 ، حجر / 79 ، مائده‌ / 95 ) .‏

سوره سجدة آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ آتَیْنَا مُوسَى الْکِتَابَ فَلَا تَکُن فِی مِرْیَةٍ مِّن لِّقَائِهِ وَجَعَلْنَاهُ هُدًى لِّبَنِی إِسْرَائِیلَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما برای موسی کتاب ( تورات ) را فرو فرستادیم ، و شکّ نداشته باش که موسی تورات را دریافت داشت ، و . ما آن را رهنمون و راهنمای بنی‌اسرائیل گرداندیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْکِتَابَ » : مراد تورات است . « مِرْیَةٍ » : شکّ و تردید . « لِقَآئِهِ » : دریافت کردن موسی تورات را . ضمیر ( ه ) به ( الکتاب ) باز می‌گردد . « لا تَکُن فِی مِرْیَةٍ مِّن لِّقَآئِهِ » : مخاطب پیغمبر اسلام است و مراد دیگران ( نگا : المصحف المیسّر ) . « هُدیً » : هدایت . هادی . راهنمای به حق و حقیقت .‏

سوره سجدة آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَکَانُوا بِآیَاتِنَا یُوقِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و از میان بنی‌اسرائیل پیشوایانی را پدیدار کردیم که به فرمان ما ( و برابر قوانین ما ، مردمان را ) راهنمائی‌ می‌نمودند ، بدان گاه که بنی‌اسرائیل ( در راه خدا بر تحمّل سختیها ) شکیبائی ورزیدند و به آیات ما ایمان کامل پیدا کردند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَئِمَّةً » : امامان و پیشوایان . مراد انبیاء خدا ، یا پیشوایان دینی است که پس از پیغمبران کار امر به معروف و نهی از منکر را به عهده می‌گیرند . « بِأَمْرِنَا » : به فرمان ما و برابر دستور ما . طبق موازین و قوانین ما . « لَمَّا صَبَرُوا وَ . . . » : وقتی که بنی‌اسرائیل مشقّات تکالیف و دشواریهای راه خدا را تحمّل و بر آن استقامت و شکیبائی کردند . دو چیز انسانها را به پیشوائی می‌رساند : نخست ایمان و یقین به آیات الهی ، دیگر شکیبائی و پایداری .‏

سوره سجدة آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِیمَا کَانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگار تو ، روز قیامت ، میان آنان درباره چیزهای مورد اختلاف ایشان ( از قبیل : مسائل دین ، رستاخیز ، ثواب ، و عقاب ) داوری می‌کند ( و هر یک را به جزا و سزای خود می‌رساند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَفْصِلُ » : قضاوت می‌نماید . داوری می‌کند . « بَیْنَهُمْ » : میان بنی‌اسرائیل . میان انبیاء و بنی‌اسرائیل . میان کفّار و مؤمنین .‏

سوره سجدة آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ أَوَلَمْ یَهْدِ لَهُمْ کَمْ أَهْلَکْنَا مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْقُرُونِ یَمْشُونَ فِی مَسَاکِنِهِمْ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ أَفَلَا یَسْمَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا برای ایشان روشن نشده است که پیش از آنان ما مردمان نسلهای فراوانی را هلاک کرده‌ایم و ( ایشان هم اینک ) در مسکن و ( مأوی و جا و ) مکان آنان راه می‌روند ( و در سفرهای خود ویرانه‌های منازلشان را می‌بینند ؟ ) . واقعاً در این ( دیدار دیار متروک و خالی از سکنه جبّاران و تبهکاران تاریخ ) نشانه‌هائی ( از قدرت خدا ، و درسهای عبرتی از گذشتگان ) است . آیا ( این اندرزهای الهی ، و پندهای عبرت را از زبان حال کاخهای ویران و کنگره‌های سر به فلک سایان ) نمی‌شنوند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَمْ یَهْدِ لَهُمْ ؟ » : برای آنان روشن و آشکار نشده است‌ ؟ ( نگا : اعراف‌ / 100 ) . فاعل ( لَمْ یَهْدِ ) مضمون جمله ( کَمْ أَهْلَکْنَا مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْقُرُونِ ) است . « الْقُرُونِ » : مردمان نسلهای گوناگون ( نگا : انعام‌ / 6 ) . « أَفَلا یَسْمَعُونَ » : آیا نمی‌شنوند ؟ مراد از شنیدن ، تدبّر و تفکّر و عبرت گرفتن است .‏

سوره سجدة آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ أَوَلَمْ یَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْمَاء إِلَى الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً تَأْکُلُ مِنْهُ أَنْعَامُهُمْ وَأَنفُسُهُمْ أَفَلَا یُبْصِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا نمی‌بینند که ما آب را ( در لابلای ابرها و بر پشت بادها ) به سوی سرزمینهای خشک و برهوت می‌رانیم و به وسیله آن کشتزارها می‌رویانیم که از آن هم چارپایانشان می‌خورند ، و هم خودشان تغذیه می‌نمایند ؟ آیا نمی‌بینند ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَسُوقُ » : می‌رانیم . « الْجُزُرِ » : زمین لخت و برهوت و بدون گیاه ( نگا : کهف‌ / 8 ) . « زَرْعاً » : کشتزار ( نگا : انعام‌ / 141 ، کهف‌ / 32 ) . زرع ، در اینجا می‌تواند شامل هر گونه گیاه و درختی باشد .‏

سوره سجدة آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْفَتْحُ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کافران می‌گویند : اگر راستگوئید ، این روز فیصله ( کار ) و قضاوت ( پروردگار در میان کافران و مؤمنان ) کی خواهد بود ؟ ! ( چرا عذاب استیصال دنیوی ، یا عذاب سرمدی اخروی ، هر چه زودتر فرا نمی‌رسد و دامنگیر ما نمی‌شود ؟ ! ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْفَتْحِ » : داوری میان مردم . مراد دو چیز است : نخست روز عذاب استیصال دنیوی ، یعنی عذابی که کفّار را ریشه‌کن می‌سازد و مجال و فرصت ایمان آوردن از آنان سلب می‌شود . مثل عذاب فرعون و فرعونیان ، قوم هود ، قوم نوح ( نگا : انعام‌ / 8 و 40 - 44 ، فرقان‌ / 36 - 38 ) . دوم روز عذاب سرمدی اخروی که روز داوری اصلی است و به کسی مهلت گریز از عذاب داده نمی‌شود ( نگا : بقره‌ / 162 ، نحل‌ / 85 ، انبیاء / 40 سبأ / 26 ، صافّات‌ / 21 ، دخان‌ / 40 ) . و امّا فتح را جنگ بدر یا روز فتح مکّه دانستن ، اشتباه است . چرا که ایمان آوردن کفّار پذیرفته و مقبول بوده است . از جمله در فتح مکّه در حدود دو هزار نفر طلقاء ایمان آورده‌اند ( نگا : تفسیر قاسمی ) .‏

سوره سجدة آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ یَوْمَ الْفَتْحِ لَا یَنفَعُ الَّذِینَ کَفَرُوا إِیمَانُهُمْ وَلَا هُمْ یُنظَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : در روز فیصله ( کار ) و قضاوت ( پروردگار ، کار از کار می‌گذرد و ) ایمان آوردن کفّار سودی به حالشان ندارد و ( لحظه‌ای از دست عذاب ) بدیشان مهلت داده نمی‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَوْمَ الْفَتْحِ » : ( نگا : سجده‌ / 28 ) .‏

سوره سجدة آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَانتَظِرْ إِنَّهُم مُّنتَظِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! اکنون که چنین است و استهزاء و تمسخر ، کار همیشگی کافرین است ) به ایشان اهمّیّت مده ( و به تبلیغ خود ادامه بده ) و منتظر ( یاری خدا و شکست مشرکان ) باش ، چرا که ایشان هم منتظر ( شکست و هلاک تو و مؤمنان ) هستند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَعْرِضْ عَنْهُمْ » : از آنان روی بگردان . بدیشان اهمّیّت مده .‏

تفسیر نور: سوره أحزاب

تفسیر نور:
سوره أحزاب آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ اتَّقِ اللَّهَ وَلَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَالْمُنَافِقِینَ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلِیماً حَکِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای پیغمبر ! بترس از ( عذاب و خشم ) خدا ، و از کافران و منافقان اطاعت مکن . بی‌گمان خداوند آگاه ( از هر چیزی ، و ) دارای حکمت ( در افعال و اقوال خود ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِتَّقِ اللهَ » : مراد مداومت بر تقوا و ترس از خدا است . « لا تُطِعْ » : مراد پذیرش سخنان کافران و منافقان ، و قبول پیشنهادهای سازشکارانه‌ای است که از طرف ایشان مطرح می‌گردد .‏

سوره أحزاب آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ وَاتَّبِعْ مَا یُوحَى إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ إِنَّ اللَّهَ کَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏از چیزی پیروی کن که از سوی پروردگارت به تو وحی می‌شود . بی‌گمان خداوند از کارهائی که انجام می‌دهید بس آگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِتَّبِعْ » : پیروی کن .‏

سوره أحزاب آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ وَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ وَکَفَى بِاللَّهِ وَکِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و بر خدا توکّل کن ( و کارهای خود را بدو بسپار ) . همین بس که خداحافظ ( و مدافع انسان ) باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَکیلاً » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 173 ، نساء / 81 ) .‏

سوره أحزاب آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ مَّا جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِّن قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ وَمَا جَعَلَ أَزْوَاجَکُمُ اللَّائِی تُظَاهِرُونَ مِنْهُنَّ أُمَّهَاتِکُمْ وَمَا جَعَلَ أَدْعِیَاءکُمْ أَبْنَاءکُمْ ذَلِکُمْ قَوْلُکُم بِأَفْوَاهِکُمْ وَاللَّهُ یَقُولُ الْحَقَّ وَهُوَ یَهْدِی السَّبِیلَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند دو دل را در درون کسی قرار نداده است ( همان گونه که کسی دو پدر و یا مادر ندارد ) . خداوند هرگز همسرانتان را با اظهار « ظِهار » مادران شما نمی‌سازد ، و فرزندخواندگانتان را فرزندان حقیقی شما نمی‌نماید . این سخنی است که شما به زبان می‌گوئید ( چرا که رابطه پدری و فرزندی یک رابطه طبیعی است و با الفاظ و قراردادها و شعارها هرگز حاصل نمی‌شود ) . خداوند حق می‌گوید و به راه راست راهنمائی می‌کند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَلْبَیْنِ » : دو دل . « مَا جَعَلَ اللهُ لِرَجُلٍ . . . » : مراد این است که همان گونه که خداوند برای کسی دو پدر ، و یا دو مادر قرار نداده است ، به کسی هم دو دل نداده است . « جَوْف‌ » : درون . داخل . « تُظَاهِرُونَ مِنْهُنَّ » : بدانان می‌گوئید که پشت شما همچون پشت مادرم است . این کار را « ظِهار » می‌گویند . در جاهلیّت با گفتن ( أَنتِ عَلَیَّ کَظَهْرِ أُمّی ) ، همسر برای ابد برای مرد حرام ، و با این گفته همسر به منزله مادر او پنداشته می‌شد و آن را طلاق بدون رجعت بشمار می‌آوردند . حکم ظِهار در اسلام در سوره مجادله ، آیات 2 - 4 خواهد آمد . « أَدْعِیَآءَ » : جمع دَعِیّ ، فرزندخوانده‌ها .‏

سوره أحزاب آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ ادْعُوهُمْ لِآبَائِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ عِندَ اللَّهِ فَإِن لَّمْ تَعْلَمُوا آبَاءهُمْ فَإِخْوَانُکُمْ فِی الدِّینِ وَمَوَالِیکُمْ وَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ فِیمَا أَخْطَأْتُم بِهِ وَلَکِن مَّا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُکُمْ وَکَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان را به نام پدرانشان بخوانید که این کار در پیش خدا عادلانه‌تر بشمار است . اگر هم پدران ایشان را نشناختید ، آنان برادران دینی و یاران شما هستند . هر گاه در این مورد اشتباه کردید ( و مثلاً بر اثر عادت گذشته ، یا سبق لسان ، به لغزش افتادید و به خطا رفتید ) گناهی بر شما نیست . ولی آنچه را که دلتان می‌خواهد ( یعنی از روی عمد و اختیار می‌گوئید ، گناه است و کیفر دارد ) . به هر حال ، پیوسته خدا آمرزگار و مهربان بوده و هست ( و قلم عفو بر اشتباهات و لغزشها می‌کشد و شما را می‌بخشد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُدْعُوهُمْ » : صدایشان بزنید . ایشان را بخوانید و بنامید . « أَقْسَطُ » : دادگرانه‌تر . استعمال اسم تفضیل عادلانه‌تر بدان معنی نیست که اگر آنان را به نام پدرخوانده‌ها صدا بزنند عادلانه است و به نام پدران واقعی عادلانه‌تر ، بلکه مقایسه عادلانه و ناعادلانه ، یا به عبارت دیگر خوب و بد است . وقتی که می‌گوئیم : انسان اگر خود را به کام اژدها نیندازد بهتر است . مفهوم سخن این نیست که اگر خود را به کام اژدها بیندازد بِهْ و خوب است . « مَوَالی‌ » : جمع مَوْلی ، یاران . « جُنَاحٌ » : گناه و مجازات . « تَعَمَّدَتْ قُلُوبُکُمْ » : مراد چیزی است که قصد آن کرده باشید و عمداً آن را گفته باشید .‏

سوره أحزاب آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ النَّبِیُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ وَأُوْلُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِی کِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُهَاجِرِینَ إِلَّا أَن تَفْعَلُوا إِلَى أَوْلِیَائِکُم مَّعْرُوفاً کَانَ ذَلِکَ فِی الْکِتَابِ مَسْطُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏پیغمبر از خود مؤمنان نسبت بدانان اولویّت بیشتری دارد ( و اراده و خواست او در مسائل فردی و اجتماعی مؤمنان ، مقدم بر اراده و خواست ایشان است ) و همسران پیغمبر ، مادران مؤمنان محسوبند ( و باید احترام مادری آنان را از نظر به دور نداشت ، و یکایک ایشان را بزرگ و ارجمند شمرد ) ، و خویشاوندان نسبت به همدیگر ( از نظر ارث بردن بعضی از بعضی ) از مؤمنان و مهاجران ، در کتاب یزدان ( قرآن ) از اولویّت بیشتری برخوردارند ، ( و پیمان مؤاخات و برادری موجب ارث نمی‌باشد ) ، مگر این که بخواهید در حق دوستان خود کار نیکی انجام دهید ( و از طریق وصیّت ، مقداری برای آنان به ارث بگذارید و بدیشان خوبی کنید ، که این عمل مانعی ندارد ) . این ( حکم توارث خویشاوندان ) در کتاب ( قرآن ) مکتوب و مقرّر است ( و تغییر و تبدیلی نمی‌شناسد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلنَّبِیُّ أَوْلی . . . » : مراد این است که پیغمبر اسلام در جان و مال امّت محمّدی ، حق تصرّف بیشتری از خود تصرّف مؤمنان در جان و مال خود دارد ، و پیغمبر همیشه باید عزیزتر از جان و مال مؤمن در نزد مؤمن باشد ، و فرمان و فرموده او مقدم بر اراده و خواست خود انسان ( نگا : نساء / 65 ) . « أَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ » : همسران پیغمبر مادران امت محمّدی هستند ، و لذا مؤمنان باید برابر فرمان آسمانی حرمت مقام مادری ایشان را رعایت کنند و یکایک مادران آسمانی را گرامی‌دارند ( نگا : احزاب‌ / 53 ) . « أُولُوا الأرْحَامِ ، بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعضٍ . . . » : این قسمت از آیه ، بیانگر این واقعیّت است که مؤاخات و برادری موجود میان مهاجرین و انصار مدینه در صدر اسلام ، و مؤاخات و برادری منعقد در هر زمانی ، موجب ارث بردن نمی‌باشد . « کِتَابِ اللهِ » : مراد لوح محفوظ یا قضا و قدر الهی است و یا مراد قرآن کلام آفریدگار است که قوانین ارث در آن مقرّر است ( نگا : بقره‌ / 233 ، نساء / 11 و 12 و 19 و 176 ) . « إِلاّ أَن تَفْعَلُوا . . . » : اشاره بدین نکته است که اگر انسان در حق دوستان نیکی کرد و از 13 دارائی به جای مانده ، قسمتی را برابر وصیّت ، به آنان دهد ، بلامانع است . « الْکِتَابِ » : مثل بالا . « مَسْطُوراً » : مکتوب . نوشته شده .‏

سوره أحزاب آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ أَخَذْنَا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثَاقَهُمْ وَمِنکَ وَمِن نُّوحٍ وَإِبْرَاهِیمَ وَمُوسَى وَعِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ وَأَخَذْنَا مِنْهُم مِّیثَاقاً غَلِیظاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( یادآور شو ) هنگامی را که از پیغمبران پیمان گرفتیم و همچنین از تو و از نوح و ابراهیم و موسی و عیسی پسر مریم . ( آری ) ! از آنان پیمان محکم و استواری گرفتیم ( که در ادای مسؤولیّت تبلیغ رسالت ، و دعوت مردم به خداشناسی و یکتاپرستی کوتاهی نکنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِیثَاقاً غَلِیظاً » : پیمان سخت و عهد استوار ( نگا : نساء / 21 ) .‏

سوره أحزاب آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ لِیَسْأَلَ الصَّادِقِینَ عَن صِدْقِهِمْ وَأَعَدَّ لِلْکَافِرِینَ عَذَاباً أَلِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏هدف این است که خداوند از راستکاری و راستگوئی افراد راستکار و راستگو پرسش کند ( و پاداش نیک آنان را بدهد ) ، و خداوند عذاب دردناکی برای کافران آماده ساخته است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیَسْأَلَ » : تا سؤال کند . مراد این است که پیغمبران باید پیام خدا را به مردم ابلاغ کنند ، و علماء نیز تا آنجا که در توان دارند باید در تبیین آئین الهی بکوشند و از کتمان بپرهیزند تا با در دست داشتن حجّت ، خدا از مردم بازخواست فرماید . « الصَّادِقِینَ » : راستکاران و راستگویان . مراد انبیاء خدا است ( نگا : مائده‌ / 109 ) یا مراد مؤمنین است که در مقابل کافرین قرار گرفته‌اند ( نگا : احزاب‌ / 23 ، حجرات‌ / 15 ، حشر / 8 ) .‏

سوره أحزاب آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ جَاءتْکُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ رِیحاً وَجُنُوداً لَّمْ تَرَوْهَا وَکَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! به یاد آورید نعمت خدای را در حق خودتان ، بدان گاه که لشکرها به سراغ شما آمدند ( تا کار اسلام را برای همیشه یکسره کنند . یعنی پیغمبر را بکشند و مسلمانان را در هم بکوبند و مدینه را غارت کنند ، و بالاخره چراغ اسلام را خاموش سازند ) . ولی ما تندباد ( سخت سردی ) را بر آنان گماشتیم و لشکرهائی ( از فرشتگان ) را به سویشان روانه کردیم که شما آنان را نمی‌دیدید . ( فرشتگان رعب و هراس را به دلهایشان انداختند و طوفان باد خیمه و خرگاه ایشان را بازیچه قرار داد و بدین وسیله آنان را در هم کوبیدیم ) . خداوند می‌دید کارهائی را که می‌کردید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِذْ جَآءَتْکُمْ جُنُودٌ . . . » : اشاره به جنگ احزاب است . جنگ احزاب ، نام مبارزه همه جانبه‌ای است که از ناحیه عموم دشمنان اسلام و گروههای مختلفی همچون یهودیان بنی نضیر و طایفه قریش ، و قبائل غطفان و بنی‌اسد و بنی سلیم در سال پنجم هجری به راه انداخته شده بود . « رِیحاً » : مراد طوفان باد سخت و سردی است که خیمه و خرگاه لشکریان کفر را به بازیچه گرفت . « جُنُودٌ لَّمْ تَرَوْنَهَا » : مراد فرشتگانی است که خوف و هراس را به دل سپاهیان دشمن انداختند . چه بسا مراد چیزهای دیگری هم باشد که جز خدا کسی از آنها آگاه نیست .‏

سوره أحزاب آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ إِذْ جَاؤُوکُم مِّن فَوْقِکُمْ وَمِنْ أَسْفَلَ مِنکُمْ وَإِذْ زَاغَتْ الْأَبْصَارُ وَبَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَنَاجِرَ وَتَظُنُّونَ بِاللَّهِ الظُّنُونَا ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به خاطر بیاورید ) زمانی را که دشمنان از طرف بالا و پائین ( شهر ) شما ، به سوی شما آمدند ( و مدینه را محاصره کردند ) ، و زمانی را که چشمها ( از شدّت وحشت ) خیره شده بود ، و جانها به لب رسیده بود ، و گمانهای گوناگونی درباره ( وعده ) خدا داشتید ( قوی‌الایمان به وعده الهی مطمئن ، و ضعیف‌الایمان نامطمئن بود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِن فَوْقِکُمْ وَ مِنْ أَسْفَلَ مِنکُمْ » : کنایه از محاصره از هر سو است . « زَاغَتِ الأبْصَارُ » : مراد اختلال پیدا کردن چشمها از شدّت خوف و هراس است . « بَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَنَاجِرَ » : دلها به گلوگاهها رسیده بود . در فارسی معادل این مفهوم چنین است : جانها به لبها رسیده بود . مراد اضطراب دلها است . « تَظُنُّونَ بِاللهِ الظُّنُونَ » : درباره وعده خدا گمانها می‌بردید . مراد این است که برخیها که قوی‌الایمان بودند به وعده خدا اطمینان کامل داشتند ، و برخیها که ضعیف‌الایمان بودند ، چندان امیدی به وعده پیروزی الهی نداشتند . در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی در آخر ( الظُّنُونَ ) قرار دارد .‏

سوره أحزاب آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ هُنَالِکَ ابْتُلِیَ الْمُؤْمِنُونَ وَزُلْزِلُوا زِلْزَالاً شَدِیداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در این وقت مؤمنان ( در کوره داغ حوادث جنگ و مبارزه و هلاک و هراس ) آزمایش شدند و سخت به اضطراب افتادند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هُنالِکَ » : آنجا . در اینجا مراد « آن وقت‌ » است . « ابْتُلِیَ » : آزمایش شدند . کلام از باب تمثیل است و مراد این است که خداوند ایشان را بیازمود تا مخلص از منافق ، و ثابت قدم از متزلزل ، در این محاصره همه جانبه و تهدید به نابودی جدا و ممتاز شود . « زُلْزِلُوا . . . » : مضطرب و پریشان شدند و سخت تکان خوردند .‏

سوره أحزاب آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ یَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ مَّا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ إِلَّا غُرُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( به یاد آورید ) زمانی را که منافقان و آنان که در دلهایشان بیماری ( نفاق ) بود می‌گفتند : خدا و پیغمبرش جز وعده‌های دروغین به ما نداده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ » : مراد همان منافقان است ، و عطف صفت بر موصوف است . « غُرُوراً » : گول زدن ، در اینجا مراد باطل و دروغ است .‏

سوره أحزاب آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ قَالَت طَّائِفَةٌ مِّنْهُمْ یَا أَهْلَ یَثْرِبَ لَا مُقَامَ لَکُمْ فَارْجِعُوا وَیَسْتَأْذِنُ فَرِیقٌ مِّنْهُمُ النَّبِیَّ یَقُولُونَ إِنَّ بُیُوتَنَا عَوْرَةٌ وَمَا هِیَ بِعَوْرَةٍ إِن یُرِیدُونَ إِلَّا فِرَاراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( به یاد آورید ) زمانی را که گروهی از آنان ( که منافق و ضعیف‌الایمان بودند ) گفتند : ای اهل یثرب ! اینجا ( کنار خندق ) جای ماندگاری شما نیست ( و ایستادگی در کارزار ، همگان را زیانبار می‌سازد ) ، لذا ( به منازل خود ) برگردید . دسته‌ای از ایشان هم از پیغمبر اجازه ( بازگشت به خانه‌های خود ) خواستند و گفتند : واقعاً خانه‌های ما بدون حفاظ و نااستوار است ( و باید برای نگهبانی از آنها برگردیم . ) در حالی که بدون حفاظ و نااستوار نبود و مرادشان جز فرار ( از جنگ ) نبود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَثْرِبَ » : نام شهر « مدینه‌ » در دوره جاهلیّت بود . « مُقَامَ » : جای اقامت . اقامت . مراد ماندن در دور و بر خندق برای دفاع از خود است . « عَوْرَةٍ » : شکاف و درز دیوار و جز آن . در اینجا مراد « ذَاتُ عَوْرَةٍ » : یعنی صاحب شکاف و محلّ رخنه است که دزدان و امثال ایشان می‌توانند از آنجا وارد منزل گردند . « إِنْ » : حرف نفی است .‏

سوره أحزاب آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ دُخِلَتْ عَلَیْهِم مِّنْ أَقْطَارِهَا ثُمَّ سُئِلُوا الْفِتْنَةَ لَآتَوْهَا وَمَا تَلَبَّثُوا بِهَا إِلَّا یَسِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آنان آن اندازه سست اراده و ایمانند که نه آماده پیکار با دشمن و نه پذیرای شهادتند ) و اگر احزاب از جوانب مدینه وارد آن شوند ( و شهر را اشغال کنند ) و بدیشان پیشنهاد نمایند که از دین برگردید ( و بت‌پرستی و شرک را بپذیرید ) به سرعت می‌پذیرند و جز مدّت کمی برای انتخاب این پیشنهاد درنگ نخواهند کرد !‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَوْ دُخِلَتْ عَلَیْهِمْ » : مراد این است که اگر سپاهیان احزاب وارد شهر و منازل ایشان شوند . « أَقْطَارِهَا » : نواحی و جوانب شهر . « سُئِلُوا » : از ایشان درخواست گردد . کفّار بدانان پیشنهاد کنند . « الْفِتْنَةَ » : برگشت از دین ( نگا : بقره‌ / 193 ) . برخی گفته‌اند مراد جنگ علیه مسلمین است . یعنی منافقان و افراد ضعیف‌الایمان نه تنها دین اسلام را ترک می‌گویند ، بلکه حاضرند با اسلام و مسلمین وارد کارزار شوند . « مَا تَلَبَّثُوا » : درنگ نمی‌کنند . « بِهَا » : در پذیرش ردّه و برگشت از دین . یا در منازل و شهر . یعنی هر چه زودتر به کفر و شرک برمی‌گردند ، یا هر چه زودتر از خانه و کاشانه خود به در می‌آیند و همراه کفّار بی‌درنگ با مسلمانان می‌جنگند .‏

سوره أحزاب آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ کَانُوا عَاهَدُوا اللَّهَ مِن قَبْلُ لَا یُوَلُّونَ الْأَدْبَارَ وَکَانَ عَهْدُ اللَّهِ مَسْؤُولاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان قبلاً با خدا عهد و پیمان بسته بودند که پشت به دشمن نکنند و نگریزند ( و در دفاع از اسلام و مسلمین بایستند ) . عهد و پیمان خدا پرسش دارد ( و از وفای بدان بازخواست می‌شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا یُوَلُّونَ الأدْبَارَ » : ( نگا : آل‌عمران‌ / 111 ، انفال‌ / 15 ) . « مَسْؤُولاً » : پرسیده . مورد پرسش و باز خواست قرار گیرنده .‏

سوره أحزاب آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ قُل لَّن یَنفَعَکُمُ الْفِرَارُ إِن فَرَرْتُم مِّنَ الْمَوْتِ أَوِ الْقَتْلِ وَإِذاً لَّا تُمَتَّعُونَ إِلَّا قَلِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : اگر از مرگ یا کشته شدن فرار کنید ، این فرار سودی به حال شما نخواهد داشت ، و اگر ( هم به فرض ) سودی داشته باشد ، خدا بیش از چند روزی ( از زندگی دنیا ) بهره‌مندتان نمی‌گرداند ، ( و روزگار زندگی هر چند طولانی هم باشد کم و ناچیز است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تُمَتَّعُونَ » : به شما داده نخواهد شد و برخوردارتان نمی‌گردانند .‏

سوره أحزاب آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ مَن ذَا الَّذِی یَعْصِمُکُم مِّنَ اللَّهِ إِنْ أَرَادَ بِکُمْ سُوءاً أَوْ أَرَادَ بِکُمْ رَحْمَةً وَلَا یَجِدُونَ لَهُم مِّن دُونِ اللَّهِ وَلِیّاً وَلَا نَصِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : چه کسی می‌تواند شما را در برابر اراده خدا حفظ کند ، اگر او مصیبت یا رحمتی را برای شما بخواهد ؟ آنان غیر از خدا هیچ سرپرست و یاوری برای خود نخواهند یافت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَعْصِمُکُمْ » : شما را حفظ می‌کند . در امانتان می‌دارد . « مِن دُونِ اللهِ » : بجز خدا .‏

سوره أحزاب آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الْمُعَوِّقِینَ مِنکُمْ وَالْقَائِلِینَ لِإِخْوَانِهِمْ هَلُمَّ إِلَیْنَا وَلَا یَأْتُونَ الْبَأْسَ إِلَّا قَلِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند کسانی را به خوبی می‌شناسد که مردم را از جنگ باز می‌داشتند ، و کسانی را که به برادران خود می‌گفتند : به سوی ما بیائید و ( به ما بپیوندید و خود را از معرکه بیرون بکشید ) ، و جز مقدار کمی ( آن هم از روی اکراه یا ریا ) دست به جنگ نمی‌یازیدند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَدْ یَعْلَمُ » : خدا قطعاً می‌داند . « الْمُعَوِّقِینَ » : منصرف کنندگان . بازدارندگان . « هَلُمَّ » : بیائید ! این واژه برای مفرد و مثنّی و جمع به کار می‌رود ( نگا : انعام‌ / 150 ) . « الْبَأْسَ » : جنگ . شدّت جنگ ( نگا : بقره‌ / 177 ) . « لا یَأْتُونَ الْبَأْسَ » : دست به جنگ نمی‌یازند .‏

سوره أحزاب آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ أَشِحَّةً عَلَیْکُمْ فَإِذَا جَاء الْخَوْفُ رَأَیْتَهُمْ یَنظُرُونَ إِلَیْکَ تَدُورُ أَعْیُنُهُمْ کَالَّذِی یُغْشَى عَلَیْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَإِذَا ذَهَبَ الْخَوْفُ سَلَقُوکُم بِأَلْسِنَةٍ حِدَادٍ أَشِحَّةً عَلَى الْخَیْرِ أُوْلَئِکَ لَمْ یُؤْمِنُوا فَأَحْبَطَ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ وَکَانَ ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان نسبت به شما بخیلند ( و برای تهیّه ادوات و ابزار جنگی کمترین کمکی نمی‌کنند ) و هنگامی که لحظات بیم و هراس فرا می‌رسد ( و جنگجویان به سوی یکدیگر می‌روند و چکاچاک اسلحه همدیگر را می‌شنوند ، آن چنان ترسو هستند که ) می‌بینی به تو نگاه می‌کنند در حالی که چشمانشان بی‌اختیار در حدقه به گردش درآمده است همسان کسی که دچار سکرات موت بوده و می‌خواهد قالب تهی کند . امّا هنگامی که خوف و هراس نماند ( و جنگ به پایان رسید و زمان امن و امان فرا رسید ) زبانهای تند و تیز خود را بی‌ادبانه بر شما می‌گشایند ( و مقامات شجاعت و یاری خویشتن را می‌ستایند ، و پررویانه سهم هر چه بیشتر غنائم را ادّعاء می‌نمایند ! ) و برای گرفتن غنائم سخت حریص و آزمندند . آنان هرگز ایمان نیاورده‌اند ، و لذا خدا اعمال ایشان را باطل و بی‌مزد می‌کند و این کار برای خدا آسان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَشِحَّةً » : جمع شَحیح ، بخلاء . آزمندان . « أَشِحَّةً عَلَیْکُمْ » : مراد این است که اهل ایثار و فداکاری از نظر جان و مال نبوده و برای تهیّه توشه و ادوات جنگی حاضر به همکاری نیستند . برخی از مفسّران فرموده‌اند : مراد این است که قبل از جنگ خویشتن را دوستان و دوستداران گرم شما نشان می‌دهند . « یُغْشی عَلَیْهِ » : بیهوش می‌گردد . « سَلَقُوکُمْ » : شما را با سخنان درشت و ناهمگون می‌آزارند . شما را زخم زبان می‌زنند و می‌رنجانند . « حِدَادٍ » : جمع حَدید ، تیز و تند . مراد تیز و بُرّان برای اذیّت و آزار دیگران است . « أَشِحَّةً عَلَی‌الْخَیْرِ » : آزمندان بر غنائم . بخل ورزندگان بر خیر و نعمت .‏

سوره أحزاب آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ یَحْسَبُونَ الْأَحْزَابَ لَمْ یَذْهَبُوا وَإِن یَأْتِ الْأَحْزَابُ یَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُم بَادُونَ فِی الْأَعْرَابِ یَسْأَلُونَ عَنْ أَنبَائِکُمْ وَلَوْ کَانُوا فِیکُم مَّا قَاتَلُوا إِلَّا قَلِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان ( از شدّت خوف و هراس هنوز ) گمان می‌کنند لشکریان احزاب نرفته‌اند ، و اگر احزاب بار دیگر برگردند ، ایشان دوست می‌دارند در میان اعراب بادیه‌نشین ، صحرانشین شوند ( تا اذیّت و آزاری بدیشان نرسد ، و بدین اکتفاء می‌کنند که از شما خبر بگیرند ) و اخبار شما را جویا شوند . اگر آنان ( قبلاً فرار نمی‌کردند و به مدینه برنمی‌گشتند و ) در میان شما می‌ماندند ، جز مقدار کم و ناچیزی نمی‌جنگیدند ( و آن هم برای ریا و خودنمائی ) و . . .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَادُونَ » : جمع بادی ، بادیه‌نشینان ، صحرانشینان ( نگا : حجّ‌ / 2 ) . « الأعْرَابِ » : ساکنان بادیه ( نگا : توبه‌ / 90 ) .‏

سوره أحزاب آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَذَکَرَ اللَّهَ کَثِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏سرمشق و الگوی زیبائی در ( شیوه پندار و گفتار و کردار ) پیغمبر خدا برای شما است . برای کسانی که ( دارای سه ویژگی باشند : ) امید به خدا داشته ، و جویای قیامت باشند ، و خدای را بسیار یاد کنند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُسْوَةٌ » : قدوه و پیشوا . الگو و سرمشق . « یَرْجُو » : امیدوار باشد . بخواهد . الف زائدی در رسم‌الخطّ قرآنی در آخر دارد .‏

سوره أحزاب آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَمَّا رَأَى الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزَابَ قَالُوا هَذَا مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَصَدَقَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَمَا زَادَهُمْ إِلَّا إِیمَاناً وَتَسْلِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏هنگامی که مؤمنان احزاب را دیدند ، گفتند : این همان چیزی است که خدا و پیغمبرش به ما وعده فرموده بودند . ( خدا و رسول او به ما وعده داده بودند که نخست سختیها و رنجها ، و به دنبال آن خوشیها و گنجها است ) و خدا و پیغمبرش راست فرموده‌اند . این سختیها جز بر ایمان ( به خدا ) و تسلیم ( قضا و قدر شدن ) ایشان نمی‌افزاید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« هذا » : این محنت و گرفتاری ، و پیروزی و رهائی .‏

سوره أحزاب آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُم مَّن قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُم مَّن یَنتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در میان مؤمنان مردانی هستند که با خدا راست بوده‌اند در پیمانی که با او بسته‌اند . برخی پیمان خود را بسر برده‌اند ( و شربت شهادت سرکشیده‌اند ) و برخی نیز در انتظارند ( تا کی توفیق رفیق می‌گردد و جان را به جان آفرین تسلیم خواهند کرد ) . آنان هیچ گونه تغییر و تبدیلی در عهد و پیمان خود نداده‌اند ( و کمترین انحراف و تزلزلی در کار خود پیدا نکرده‌اند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَضی نَحْبَهُ » : به نذر خود وفا کرد . مراد از نذر ، موت است . یعنی جان خود را فدا کرده است و شربت شهادت را نوشیده است .‏

سوره أحزاب آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ لِیَجْزِیَ اللَّهُ الصَّادِقِینَ بِصِدْقِهِمْ وَیُعَذِّبَ الْمُنَافِقِینَ إِن شَاء أَوْ یَتُوبَ عَلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ کَانَ غَفُوراً رَّحِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏هدف این است که خداوند صادقان را به خاطر صدقشان پاداش بدهد ، و منافقان را هر گاه بخواهد عذاب کند ، و یا ( اگر توبه کنند ) ببخشد و توبه ایشان را بپذیرد . چرا که خداوند آمرزگار و مهربان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِصِدْقِهِمْ » : به سبب صدق و راستیشان .‏

سوره أحزاب آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ وَرَدَّ اللَّهُ الَّذِینَ کَفَرُوا بِغَیْظِهِمْ لَمْ یَنَالُوا خَیْراً وَکَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتَالَ وَکَانَ اللَّهُ قَوِیّاً عَزِیزاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند کافران را با دلی لبریز از خشم و غم بازگرداند ، در حالی که به هیچ یک از نتائجی که در نظر داشتند نرسیده بودند . خداوند ( در این میدان ) مؤمنان را ( با طوفان باد و ارسال فرشتگان ) از جنگ بی‌نیاز ساخت ، و خداوند نیرومند و چیره است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« رَدَّ » : برگرداند . « بِغَیْظِهِمْ » : همراه با خشم و غم . یعنی غمگین و خشمگین برگشتند . « خَیْراً » : مراد پیروزی و غنیمت و هدفهای دیگری که داشتند می‌باشد .‏

سوره أحزاب آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَنزَلَ الَّذِینَ ظَاهَرُوهُم مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ مِن صَیَاصِیهِمْ وَقَذَفَ فِی قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ فَرِیقاً تَقْتُلُونَ وَتَأْسِرُونَ فَرِیقاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند کسانی از اهل کتاب ( بنی‌قریظه ) را که احزاب را پشتیبانی کرده بودند از دژهایشان پائین کشید ، و به دلهایشان ترس و هراس انداخت ( و کارشان به جائی رسید که ) گروهی را کشتید و گروهی را اسیر کردید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ظَاهَرُوهُمْ » : ایشان را پشتیبانی کرده بودند . « صَیَاصِی‌ » : جمع صیصَة ، آنچه بدان پناهنده شوند . در اینجا مراد قلعه‌ها و دژهای محکم است . « تَأْسِرُونَ » : اسیر می‌کردید .‏

سوره أحزاب آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ وَأَوْرَثَکُمْ أَرْضَهُمْ وَدِیَارَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ وَأَرْضاً لَّمْ تَطَؤُوهَا وَکَانَ اللَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و زمینها و خانه‌هایشان و دارائی آنان ، و همچنین زمینی را که هرگز بدان گام ننهاده بودید ، به چنگ شما انداخت . بی‌گمان خداوند بر هر چیزی توانا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَرْضاً لَّمْ تَطَؤُوهَا » : زمینی که بدان پای ننهاده بودید . مراد باغها و اراضی بنی‌قُرَیظه ، یا سرزمین خیبر است که به فاصله نه چندان زیادی در اختیار مسلمانان قرار گرفت .‏

سوره أحزاب آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّأَزْوَاجِکَ إِن کُنتُنَّ تُرِدْنَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا وَزِینَتَهَا فَتَعَالَیْنَ أُمَتِّعْکُنَّ وَأُسَرِّحْکُنَّ سَرَاحاً جَمِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای پیغمبر ! به همسران خود بگو : اگر شما زندگی دنیا و زرق و برق آن را می‌خواهید ، بیائید تا به شما هدیّه‌ای مناسب بدهم و شما را به طرز نیکوئی رها سازم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُمَتِّعْکُنَّ » : تا به شما مُتعه طلاق بدهم . مراد از مُتعه ، هدیّه‌ای است که با شأن زن متناسب باشد ( نگا : بقره‌ / 236 و 241 ) . « أُسَرِّحْکُنَّ » : شما را رها سازم . مراد طلاق است ( نگا : بقره‌ / 229 ) . « سَرَاحاً جَمِیلاً » : رها و آزاد کردنِ نیکوئی . مراد طلاقی است که زیان و ضرری و جنگ و دعوائی به همراه نداشته باشد .‏

سوره أحزاب آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِن کُنتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالدَّارَ الْآخِرَةَ فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِنَاتِ مِنکُنَّ أَجْراً عَظِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و امّا اگر شما خدا و پیغمبرش و سرای آخرت را می‌خواهید ( و به زندگی ساده از نظر مادی ، و احیاناً محرومیّتها قانع هستید ) خداوند برای نیکوکاران شما پاداش بزرگی را آماده ساخته است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن کُنتُنَّ . . . » : مخاطب زنان پیغمبر ، ولی محتوای آیات همگان را شامل می‌شود .‏

سوره أحزاب آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ یَا نِسَاء النَّبِیِّ مَن یَأْتِ مِنکُنَّ بِفَاحِشَةٍ مُّبَیِّنَةٍ یُضَاعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَیْنِ وَکَانَ ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای همسران پیغمبر ! هر کدام از شما مرتکب گناه آشکاری شود ( از آنجا که مفاسد گناهان شما در محیط تأثیر سوئی دارد و به شخص پیغمبر هم لطمه می‌زند ) کیفر او دو برابر ( دیگران ) خواهد بود ، و این برای خدا آسان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَاحِشَةٍ مُّبَیِّنَةٍ » : گناه آشکارا . « ضِعْفَیْنِ » : دو برابر . دو چندان .‏

سوره أحزاب آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَن یَقْنُتْ مِنکُنَّ لِلَّهِ وَرَسُولِهِ وَتَعْمَلْ صَالِحاً نُّؤْتِهَا أَجْرَهَا مَرَّتَیْنِ وَأَعْتَدْنَا لَهَا رِزْقاً کَرِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و هر کس از شما در برابر خدا و پیغمبرش خضوع و اطاعت کند و کار شایسته انجام دهد ، پاداش او را دو چندان خواهیم داد ، و برای او ( در قیامت ) رزق و نعمت ارزشمندی فراهم ساخته‌ایم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَقْنُتْ » : خشوع و خضوع کند . از ماده ( قنوت ) که به معنی اطاعت توأم با خضوع و ادب است . « رِزْقاً کَرِیماً » : روزی گرانقدر و ارزشمند . مراد بهشت است که کانون همه موهبتها و نعمتها است .‏

سوره أحزاب آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ یَا نِسَاء النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلاً مَّعْرُوفاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای همسران پیغمبر ! شما ( در فضل و شرف ) مثل هیچ یک از زنان ( عادی مردم ) نیستید . اگر می‌خواهید پرهیزگار باشید ( به گونه هوس‌انگیز ) صدا را نرم و نازک نکنید ( و با اداء و اطواری بیان ننمائید ) که بیمار دلان چشم طمع به شما بدوزند . و بلکه به صورت شایسته و برازنده سخن بگوئید . ( بدان گونه که مورد رضای خدا و پیغمبر او است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنِ اتَّقَیْتُنَّ » : برخی این شرط را قید جمله ماقبل دانسته و گفته‌اند : شما مثل هیچ یک از زنان عادی مردم نیستید اگر پرهیزگار باشید . بعضی هم به ما بعد مربوط دانسته‌اند که معنی آن در بالا گذشت . « لا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ » : سخن را نازک نکنید و به گونه هوس‌انگیز و با ادا و اطوار صحبت منمائید و بلکه به طور معمولی و شایسته حرف بزنید .‏

سوره أحزاب آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِینَ الزَّکَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و در خانه‌های خود بمانید ( و جز برای کارهائی که خدا بیرون رفتن برای انجام آنها را اجازه داده است ، از خانه‌ها بیرون نروید ) و همچون جاهلیّت پیشین در میان مردم ظاهر نشوید و خودنمائی نکنید ( و اندام و وسائل زینت خود را در معرض تماشای دیگران قرار ندهید ) و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و از خدا و پیغمبرش اطاعت نمائید . خداوند قطعاً می‌خواهد پلیدی را از شما اهل بیت ( پیغمبر ) دور کند و شما را کاملاً پاک سازد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَرْنَ » : قرار بگیرید . بمانید . اصل آن ( إقْرَرْنَ ) است و برای تخفیف راء اوّل را حذف و فتحه آن را به قاف منتقل کرده‌اند . مراد نهی از خروج زیاد بی‌هدف است . « لا تَبَرَّجْنَ » : ( نگا : نور / 60 ) . « الرِّجْسَ » : ( نگا : مائده‌ / 90 ، انعام‌ / 125 ) . « أَهْلَ الْبَیْتِ » : زنان خانواده پیغمبر . واژه ( أَهْلَ ) منصوب به اختصاص ، و یا این که منادا است . « عَنکُمْ . . . یُطَهِّرَکُمْ » : تبدیل ضمیرهای جمع مؤنّث به جمع مذکّر به خاطر لفظ ( أَهْلَ ) است ( نگا : هود / 73 ، طه‌ / 10 ، قصص‌ / 29 ) .‏

سوره أحزاب آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَاذْکُرْنَ مَا یُتْلَى فِی بُیُوتِکُنَّ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ وَالْحِکْمَةِ إِنَّ اللَّهَ کَانَ لَطِیفاً خَبِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و آیات خدا و سخنان حکمت‌انگیز ( پیغمبر ) را که در منازل شما خوانده می‌شود ( بیاموزید و برای دیگران ) یاد کنید . بی‌گمان خداوند دقیق و آگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُذْکُرْنَ » : یاد کنید و بیان دارید . « الْحِکْمَةِ » : مراد سنّت نبوی است . « لَطِیفاً » : آگاه از دقائق امور . صاحب لطف .‏

سوره أحزاب آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِینَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِینَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِینَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِینَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِینَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِینَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً وَالذَّاکِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْراً عَظِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏مردان مسلمان و زنان مسلمان ، مردان باایمان و زنان باایمان ، مردان فرمانبردار فرمان خدا و زنان فرمانبردار فرمان خدا ، مردان راستگو و زنان راستگو ، مردان شکیبا و زنان شکیبا ، مردان فروتن و زنان فروتن ، مردان بخشایشگر و زنان بخشایشگر ، مردان روزه‌دار و زنان روزه‌دار ، مردان پاکدامن و زنان پاکدامن ، و مردانی که بسیار خدا را یاد می‌کنند و زنانی که بسیار خدا را یاد می‌کنند ، خداوند برای همه آنان آمرزش و پاداش بزرگی را فراهم ساخته است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَاتِ » : مردان و زنان مسلمان و منقاد فرمان خدا . « الْقَانِتِینَ وَ الْقَانِتَاتِ » : مردان و زنان مطیع اراده و معترف به الوهیّت خدا ( نگا : بقره‌ / 238 ، نساء / 34 ) . « الذَّاکِرِینَ . . . » : همیشه یاد کنندگان خدا با طاعت و دعا . این آیه بیانگر این واقعیّت است که اسلام از نظر جنبه‌های انسانی دنیوی و مقامات معنوی اخروی زن و مرد را در کنار هم قرار می‌دهد و برای هر دو پاداشی یکسان قائل است ( نگا : نحل‌ / 97 ) .‏

سوره أحزاب آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْراً أَن یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَن یَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالاً مُّبِیناً ‏

‏ترجمه : ‏
‏هیچ مرد و زن مؤمنی ، در کاری که خدا و پیغمبرش داوری کرده باشند ( و آن را مقرّر نموده باشند ) اختیاری از خود در آن ندارند ( و اراده ایشان باید تابع اراده خدا و رسول باشد ) . هر کس هم از دستور خدا و پیغمبرش سرپیچی کند ، گرفتار گمراهی کاملاً آشکاری می‌گردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَضی‌ » : داوری کرد . حکم صادر کرد . سخن را به پایان برد . « الْخِیَرَةُ » : اختیار . حق انتخاب ( نگا : قصص‌ / 68 ) .‏

سوره أحزاب آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذْ تَقُولُ لِلَّذِی أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَأَنْعَمْتَ عَلَیْهِ أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَاتَّقِ اللَّهَ وَتُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللَّهُ مُبْدِیهِ وَتَخْشَى النَّاسَ وَاللَّهُ أَحَقُّ أَن تَخْشَاهُ فَلَمَّا قَضَى زَیْدٌ مِّنْهَا وَطَراً زَوَّجْنَاکَهَا لِکَیْ لَا یَکُونَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ حَرَجٌ فِی أَزْوَاجِ أَدْعِیَائِهِمْ إِذَا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَراً وَکَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( یادآور شو ) زمانی را که به کسی ( زیدبن‌حارثه نام ) که خداوند ( با هدایت دادن وی به اسلام ) بدو نعمت داده بود ، و تو نیز ( با تربیت کردن و آزاد نمودن وی ) بدو لطف کرده بودی ، می‌گفتی : همسرت ( زینب بنت جحش ) را نگاهدار و از خدا بترس . ( ای پیغمبر ! ) تو چیزی را در دل پنهان می‌داشتی که خداوند آن را آشکار می‌سازد ، و از مردم می‌ترسیدی ، در حالی که خداوند سزاوارتر است که از او بترسی . هنگامی که زید نیاز خود را بدو به پایان برد ( و بر اثر سنگدلی و ناسازگاری زینب ، مجبور به طلاق شد و وی را رها کرد ) ما او را به همسری تو درآوردیم . تا مشکلی برای مؤمنان در ازدواج با همسران پسرخواندگان خود نباشد ، بدان گاه که نیاز خود را بدانان به پایان ببرند ( و طلاقشان دهند ) . فرمان خدا باید انجام بشود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِی . . . » : کسی که . مراد زید پسر حارثه است که پسرخوانده پیغمبر بود . « أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِ » : مراد نعمت هدایت و توفیق شرفیابی به دین اسلام است . « أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ » : مراد نعمت آزاد کردن زید از بردگی و حسن تربیت او است . « مَا » : چیزی که . مراد پیام وحی است . یعنی خدا به پیغمبر خبر داده بود که زید پسر حارثه ، برده آزاد شده تو ، زینب دختر جحش ، عمّه‌زاده تو را طلاق خواهد داد ، و تو باید - بر خلاف میل خود و علیرغم سنّت جامعه جاهلیّت‌ - او را به همسری بپذیری . تا دو سنّت غلط جاهلی شکسته شود : یکم حرام بودن ازدواج با همسر مطلّقه پسرخوانده برابر عرف محیط ، دوم کسر شأن بودن ازدواج با همسر مطلّقه یک غلام و برده آزاد شده . « وَطَراً » : نیاز و حاجت . « قَضی زَیْدٌ مِّنْهَا وَطَراً » : زید از زینب کام دل گرفت و نیاز خود را برآورده کرد . کنایه از پایان گرفتن زندگی با زینب و طلاق دادن او است .‏

سوره أحزاب آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ مَّا کَانَ عَلَى النَّبِیِّ مِنْ حَرَجٍ فِیمَا فَرَضَ اللَّهُ لَهُ سُنَّةَ اللَّهِ فِی الَّذِینَ خَلَوْا مِن قَبْلُ وَکَانَ أَمْرُ اللَّهِ قَدَراً مَّقْدُوراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏هیچ گونه گناه و تقصیری بر پیغمبر نیست در انجام چیزی که خدا برای او واجب و لازم کرده باشد . این سنّت الهی ، در مورد پیغمبران ( ملّتهای ) پیشین نیز جاری بوده است ، و فرمان خدا همواره روی حساب و برنامه دقیقی است و باید به مرحله اجرا درآید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حَرَجٍ » : گناه . تقصیر . « فِیمَا فَرَضَ اللهُ لَهُ » : در چیزی و کاری که خدا آن را برای او معیّن و واجب کرده است ( نگا : تحریم / 2 ) . « سُنَّةَ اللهِ » : طریقه و شیوه‌کار خدا . واژه ( سُنَّة ) مفعول مطلق و در اصل چنین بوده است : سَنَّ اللهُ ذلِکَ سُنَّةً . « الَّذِینَ » : مراد انبیاء خدا است ( نگا : اسراء / 77 ) . « قَدَراً مَّقْدُوراً » : این بخش اشاره به حتمی‌بودن فرمان الهی ، و چه بسا ناظر به رعایت حکمت و مصلحت در آن است . یعنی فرمان خدا هم از روی حساب است و هم بی‌چون و چرا باید اجرا شود . واژه ( قَدَر ) یا به معنی همان قضا و قدر است . یعنی کار خدا از قضا و قدر سرچشمه می‌گیرد . یا به معنی ذُوقَدَر و یا این که اندازه و مقدار معیّن است . توصیف ( قَدَراً ) به ( مَقْدُوراً ) برای تأکید است . مثل : ظِلٌّ ظَلِیلٌ . لَیْلٌ أَلْیَلُ .‏

سوره أحزاب آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَیَخْشَوْنَهُ وَلَا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلَّا اللَّهَ وَکَفَى بِاللَّهِ حَسِیباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( پیغمبران پیشین ، یعنی آن ) کسانی که ( برنامه‌ها و ) رسالتهای خدا را ( به مردم ) می‌رساندند ، و از او می‌ترسیدند و از کسی جز خدا نمی‌ترسیدند ، و همین بس که خدا حسابگر ( زحمات و پاداش دهنده اعمال آنان ) باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِینَ » : مراد همان انبیاء خدا در آیه قبلی است . « حَسِیباً » : حسابگر . حسابرس . مراد محاسبه‌کننده اعمال و ناظر بر افعال است .‏

سوره أحزاب آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ مَّا کَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِّن رِّجَالِکُمْ وَلَکِن رَّسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِیِّینَ وَکَانَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏محمّد پدر ( نسبی ) هیچ یک از مردان شما ( نه زید و نه دیگری ) نبوده ( تا ازدواج با زینب برای او حرام باشد ) و بلکه فرستاده خدا و آخرین پیغمبران است ( و رابطه او با شما رابطه نبوّت و رهبری است ) . و خدا از همه چیز آگاه بوده و هست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا کَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ . . . » : این بخش ، بیانگر نتیجه ( مَا جَعَلَ أَدْعِیَآءَکُمْ أَبْنَآءَکُمْ . . . ) در آیه چهارم همین سوره است . « خَاتَمَ النَّبِییّنَ » : آخرین پیغمبران . واژه ( خاتَم ) اسم آلت است . یعنی ابزاری که بدان ختم و مهر می‌گردد . در اینجا مراد آخرین فرد پیغمبران است و این که آئین او آئین مردمان در طول زمان و سراسر جهان است ( نگا : اعراف‌ / 158 ، سبأ / 28 ، فرقان‌ / 1 ) .‏

سوره أحزاب آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! بسیار خدای را یاد کنید ( و هرگز او را فراموش ننمائید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أُذْکُرُوا اللهَ . . . » : مراد این است که بنده در همه حال به یاد خدا باشد ، و پرستش و ستایش یزدان صحنه‌های زندگی او را نورباران کند .‏

سوره أحزاب آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ وَسَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَأَصِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و بامدادان و شامگاهان ( و در همه وقت و آن ) به تسبیح و تقدیس او بپردازید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بُکْرَةً » : بامدادان . اوّل روز . « أَصِیلاً » : شامگاهان . آخر روز .‏

سوره أحزاب آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ هُوَ الَّذِی یُصَلِّی عَلَیْکُمْ وَمَلَائِکَتُهُ لِیُخْرِجَکُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَکَانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَحِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏او کسی است که به شما عنایت و مرحمت می‌کند ، و فرشتگانش برای شما تقاضای بخشش و آمرزش می‌نمایند ، تا یزدان ( جهان در پرتو الطاف خود و دعای فرشتگان ) شما را از تاریکیهای ( کفر و ضلالت ) بیرون آورد و به نور ( ایمان و هدایت ) برساند . چرا که او پیوسته نسبت به مؤمنان مهربان بوده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُصَلِّی‌ » : این فعل از ماده ( صَلاة ) است که به معنی توجّه و عنایت و مهربانی و عطوفت است . در اینجا مراد از ( صَلاة ) خدا رحمت ، و از ( صَلاة ) فرشتگان طلب مغفرت و مرحمت است ( نگا : غافر / 7 - 9 ) .‏

سوره أحزاب آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ تَحِیَّتُهُمْ یَوْمَ یَلْقَوْنَهُ سَلَامٌ وَأَعَدَّ لَهُمْ أَجْراً کَرِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏درودشان ( از جانب خدا ) در روزی که او را ملاقات و دیدار می‌کنند ، امن و امانتان باد است ، و خدا برای آنان پاداش گرانبها و ارزشمندی را فراهم ساخته است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تَحِیَّتُهُمْ » : درود ایشان . می‌تواند مراد درود مؤمنان به یکدیگر ( نگا : یونس‌ / 10 ، ابراهیم‌ / 23 ) یا درود خدا بدیشان ( نگا : یس / 58 ) و یا درود فرشتگان به آنان باشد ( نگا : رعد / 23 و 24 ) . « یَوْمَ یَلْقَوْنَهُ » : روزی که خدا را دیدار می‌کنند . مراد روز قیامت است ( نگا : کهف‌ / 110 ، توبه‌ / 77 ) . « کَرِیماً » : گرانبها . ارزشمند .‏

سوره أحزاب آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ شَاهِداً وَمُبَشِّراً وَنَذِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای پیغمبر ! ما تو را به عنوان گواه و مژده‌رسان و بیم‌دهنده فرستادیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَاهِداً » : گواهی دهنده به حق . یعنی وجود مبارک پیغمبر ، با اوصاف و اخلاق زیبایش ، و ارائه برنامه‌های سازنده مکتوب در قرآن و منظور در افعال و اقوالش ، گواه بر حقّانیّت مکتب آسمانی اسلام است . گواه بر احوال و اعمال امت اسلامی است ، همان گونه که هر پیغمبری شاهد و گواه بر امت خویش است ، و جملگی پیغمبران چنین گواهی و شهادتی را در روز قیامت اداء خواهند فرمود ( نگا : نساء / 41 ) . « مُبَشِّراً » : مژده دهنده مؤمنان به بهشت و سعادت سرمدی . « نَذِیراً » : بیم دهنده کافران به دوزخ و عذاب ابدی .‏

سوره أحزاب آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ وَدَاعِیاً إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَسِرَاجاً مُّنِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و به عنوان دعوت کننده به سوی خدا طبق فرمان الله ، و به عنوان چراغ تابان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دَاعِیاً » : دعوت کننده . « بِإِذْنِهِ » : برابر فرمان خدا و طبق برنامه الله . با توفیق خدا و در پرتو راهگشائی او . « سِرَاجاً » : چراغ . « مُنِیراً » : نورانی . نوربخش . « سِرَاجاً مُنِیراً » : مراد از چراغ روشن ، خورشید تابان است ( نگا : نوح‌ / 16 ) . یعنی وجود خورشید گونه پیغمبر ، تاریکیهای جهل و شرک و کفر را از افق آسمان روح انسانها می‌زداید ، و راه منتهی به سعادت را برای همگان روشن می‌نماید .‏

سوره أحزاب آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ بِأَنَّ لَهُم مِّنَ اللَّهِ فَضْلاً کَبِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) به مؤمنان مژده بده که ایشان از سوی خدا نعمت فراوانی ( و برتری عظیمی ، در دنیا و آخرت ) دارند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَضْلاً کَبِیراً » : خیر و نعمت فراوان . یعنی خداوند آن قدر از فضل خود به مؤمنان می‌بخشد که موازنه میان عمل و پاداش را به کلّی به هم می‌زند ( نگا : بقره‌ / 261 ، انعام‌ / 160 ، سجده‌ / 17 ) . برتری بزرگ بر سائر ملّتها .‏

سوره أحزاب آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَالْمُنَافِقِینَ وَدَعْ أَذَاهُمْ وَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ وَکَفَى بِاللَّهِ وَکِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏و از کافران و منافقان فرمانبرداری مکن ، و اعتنائی به اذیّت و آزارشان نداشته باش ، و بر خدا تکیه کن ، و همین بس که خدا حامی و مدافع باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تُطِعْ . . . » : مخاطب پیغمبر و مراد پیروان او است . « دَعْ » : رها کن . مراد از رهائی در اینجا بی‌اعتنائی و ناچیز شمردن است . « وَکِیلاً » : ( نگا : نساء / 81 ) .‏

سوره أحزاب آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نَکَحْتُمُ الْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِن قَبْلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ فَمَا لَکُمْ عَلَیْهِنَّ مِنْ عِدَّةٍ تَعْتَدُّونَهَا فَمَتِّعُوهُنَّ وَسَرِّحُوهُنَّ سَرَاحاً جَمِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! هنگامی که با زنان مؤمنه ازدواج کردید و پیش از همبستری با ایشان ، آنان را طلاق دادید ، برای شما عدّه‌ای بر آنان نیست تا حساب آن را نگاه دارید . ایشان را از هدیّه مناسبی بهره‌مند سازید و به گونه محترمانه و زیبائی آنان را آزاد و رها سازید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« نَکَحْتُمْ » : به ازدواج درآوردید . مراد از نکاح در اینجا ، عقد ازدواج است . « الْمُؤْمِنَاتِ » : زنان مؤمنه . این تعبیر زنان کتابیه را خارج نمی‌سازد و تنها بیانگر اغلبیّت است . « أَن تَمَسُّوهُنَّ » : مراد از مسّ ، جماع یعنی نزدیکی زناشوئی است . « تَعْتَدُّونَهَا » : از مصدر اعتداد ، به معنی حساب نگاه داشتن ، مراد این است که اگر طلاق قبل از دخول واقع شود ، نگاه داشتن عدّه لازم نیست . از این حکم ، زنِ شوهرمرده مستثنی است و باید چهار ماه و ده روز عدّه نگاه دارد ( نگا : تفسیر قاسمی ) . « فَمَتِّعُوهُنَّ » : مراد این است که اگر مهریّه‌ای تعیین شده ، نصف آن پرداخت می‌شود ( نگا : بقره‌ / 237 ) و اگر مهریّه‌ای معیّن نشده است ، حق متاع و هدیّه مناسب داده می‌شود ( نگا : بقره‌ / 236 ) . « سَرَاحاً جَمِیلاً » : ( نگا : احزاب‌ / 28 ) .‏

سوره أحزاب آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَحْلَلْنَا لَکَ أَزْوَاجَکَ اللَّاتِی آتَیْتَ أُجُورَهُنَّ وَمَا مَلَکَتْ یَمِینُکَ مِمَّا أَفَاء اللَّهُ عَلَیْکَ وَبَنَاتِ عَمِّکَ وَبَنَاتِ عَمَّاتِکَ وَبَنَاتِ خَالِکَ وَبَنَاتِ خَالَاتِکَ اللَّاتِی هَاجَرْنَ مَعَکَ وَامْرَأَةً مُّؤْمِنَةً إِن وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِیِّ إِنْ أَرَادَ النَّبِیُّ أَن یَسْتَنکِحَهَا خَالِصَةً لَّکَ مِن دُونِ الْمُؤْمِنِینَ قَدْ عَلِمْنَا مَا فَرَضْنَا عَلَیْهِمْ فِی أَزْوَاجِهِمْ وَمَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُمْ لِکَیْلَا یَکُونَ عَلَیْکَ حَرَجٌ وَکَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای پیغمبر ! ما برای تو ( جهت توفیق در کار تبلیغ دعوت و چیزهای دیگر ) حلال کرده‌ایم همسرانت را که مهرشان را پرداخته‌ای ، و همچنین کنیزانی را که خدا در جنگ بهره تو ساخته است ، و عموزادگان ، و عمّه‌زادگان ، و دائی‌زادگان و خاله‌زادگانی که با تو مهاجرت کرده‌اند ، و زن باایمانی که خویشتن را به پیغمبر ببخشد و پیغمبر بخواهد او را به ازدواج خود درآورد ، که ( این یکی ) خاصّ تو است و برای سائر مؤمنان جایز نیست ( بدون مهریّه و از راه هبه ، زنی را به ازدواج خود درآورند ) . ما خودمان می‌دانیم برای مؤمنان در مورد همسرانشان و کنیزانشان چه احکامی ( همچون نفقه و مهریّه و شاهدان عقد و عدم تجاوز از چهار زن ) مقرّر می‌داریم . ( اشاره‌ای به علم خود ، یعنی سرچشمه احکام گذشته به خاطر آن است ) تا این که ( از احکامی که خاصّ تو است دلتنگ نبوده و ) رنجی گریبانگیر تو نشود . خداوند آمرزنده و مهربان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَحْلَلْنَا » : حلال کرده‌ایم . جائز نموده‌ایم . « أُجُورَهُنَّ » : مهریّه‌های ایشان ( نگا : نساء / 24 و 25 ، مائده‌ / 5 ، ممتحنه‌ / 10 ) . « أَفَآءَ اللهُ عَلَیْکَ » : غنیمت تو کرده و بهره جنگی تو ساخته است . « إِن وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِیِّ » : اگر خود را هبه‌ی پیغمبر کرد و مهریّه‌ای را نخواست . « خَالِصَةً لَکَ » : ویژه تو است . واژه ( خَالِصَةً ) حال ( إِمْرَأَةً ) است ، و صفت مصدر محذوف است و تقدیر چنین است : هِبَةً خَالِصَةً . « لِکَیْلا » : تا این که . مقصود این است ، احکامی که اختصاص به تو دارد ، و احکامی که به سایر مؤمنان مربوط است ، از علم و حکمت صادر می‌شود و هیچ یک از این احکام و مقرّرات بی‌حساب نیست .‏

سوره أحزاب آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ تُرْجِی مَن تَشَاء مِنْهُنَّ وَتُؤْوِی إِلَیْکَ مَن تَشَاء وَمَنِ ابْتَغَیْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْکَ ذَلِکَ أَدْنَى أَن تَقَرَّ أَعْیُنُهُنَّ وَلَا یَحْزَنَّ وَیَرْضَیْنَ بِمَا آتَیْتَهُنَّ کُلُّهُنَّ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا فِی قُلُوبِکُمْ وَکَانَ اللَّهُ عَلِیماً حَلِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به خاطر شرائط خاصّ زندگی ) می‌توانی موعد همخوابگی هر یک از زنان را به تأخیر اندازی ( و به وقت دیگری موکول کنی ) و هر کدام را بخواهی می‌توانی در کنار خود جای دهی ، و هرگاه یکی ازآنان را که کنار گذاشته‌ای خواستی او را نزد خود جای دهی ، گناهی بر تو نیست . این ( حکم تفویض اختیار ) بهترین وسیله‌ای است که باعث می‌گردد ایشان مسرور شوند و غمگین نشوند ، و جملگی آنان بدانچه بدیشان می‌دهی خوشنود گردند . ( چرا که می‌دانند این فرمان خدا است و تو در پرتو آن می‌توانی بهتر فکر خود را متوجّه مسؤولیّتهای بزرگ و سنگین رسالت و مصالح مهمّ امت اسلامی کنی ) ، و خدا می‌داند چه چیزهائی ( از عشق و نفرت ) در دلهای شما است ، و خدا بس آگاه ( از ظاهر و باطن شما بوده ، و در کیفر دادن شتاب ندارد ) و شکیبا است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تُرْجِی‌ » : به تأخیر می‌اندازی ، از مصدر ( إرجَاء ) و از ماده ( رجأ ) یا ( رجو ) ( نگا : اعراف‌ / 111 ، شعراء / 36 ) . « تُئْوِی‌ » : جا می‌دهی . از مصدر إیواء ، به معنی کسی را نزدیک خود جا و مأوی دادن . « إِبْتَغَیْتَ » : خواستی . « عَزَلْتَ » : به دور داشته‌ای . « أَدْنی‌ » : نزدیکتر ( نگا : بقره‌ / 282 ، مائده‌ / 108 ، روم‌ / 3 ) . « ذلِکَ » : این تفویض اختیار ، و تخییر ابتدائی و استمراری . « کُلُّهُنَّ » : همه آنان . تأکید ضمیر ( ن ) در ( یَرْضَیْنَ ) است .‏

سوره أحزاب آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ لَا یَحِلُّ لَکَ النِّسَاء مِن بَعْدُ وَلَا أَن تَبَدَّلَ بِهِنَّ مِنْ أَزْوَاجٍ وَلَوْ أَعْجَبَکَ حُسْنُهُنَّ إِلَّا مَا مَلَکَتْ یَمِینُکَ وَکَانَ اللَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ رَّقِیباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بعد از این ، دیگر زنی بر تو حلال نیست ، و نمی‌توانی همسرانت را به همسران دیگری تبدیل کنی ( و مثلاً برخی از اینان را طلاق دهی و به جای وی همسران تازه‌ای را خواستگاری نمائی ) هر چند جمال آنان تو را به شگفت درآورد ، مگر کنیزان . خداوند ناظر و مراقب بر هر چیزی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ لا أَن تَبَدَّلَ . . . » : مراد طلاق دادن همسری و ازدواج با زن دیگری است . یعنی نباید نه بر همسران حاضر بیفزائی ، و نه به جای یکی از اینان با کس دیگری ازدواج نمائی . « رَقِیباً » : مراقب و مطّلع . حافظ و ناظر .‏

سوره أحزاب آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلَّا أَن یُؤْذَنَ لَکُمْ إِلَى طَعَامٍ غَیْرَ نَاظِرِینَ إِنَاهُ وَلَکِنْ إِذَا دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ إِنَّ ذَلِکُمْ کَانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنکُمْ وَاللَّهُ لَا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعاً فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاء حِجَابٍ ذَلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا کَانَ لَکُمْ أَن تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَن تَنکِحُوا أَزْوَاجَهُ مِن بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذَلِکُمْ کَانَ عِندَ اللَّهِ عَظِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! به خانه‌های پیغمبر بدون این که به شما اجازه داده شود داخل نشوید ( و سر زده به منازل مردم وارد نگردید ) ، وقتی داخل شوید که برای صرف غذا به شما اجازه داده شود ، آن هم مشروط به این که به موقع وارد شوید ؛ نه این که از مدّتی قبل بیائید و در انتظار پخت غذا بنشینید . ولی هنگامی که دعوت شدید وارد شوید و زمانی که غذارا خوردید پراکنده گردید ، و ( پس از صرف غذا هم ) به گفتگو ننشینید ( و در خانه مردم مجلس انس تشکیل ندهید ) . این کار شما ، پیغمبر را آزار می‌داد ، امّا او شرم می‌کرد ( چون میزبان بود آن را به شما تذکّر دهد ) ، ولی خدا از بیان حق شرم نمی‌کند ( و اباء ندارد ) . هنگامی که از زنان پیغمبر چیزی از وسائل منزل به امانت خواستید ، از پس پرده از ایشان بخواهید ، این کار برای پاکی دلهای شما و آنان بهتر است . شما حق ندارید پیغمبر خدا را آزار دهید ، و هرگز حق ندارید که بعد از مرگ او همسرانش را به همسری خویش درآورید . این کار در نزد خدا ( گناهی نابخشودنی و ) بزرگ است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُؤْذَنَ » : در اینجا اذن علاوه از معنی اجازه ، متضمّن معنی دعوت نیز هست . « إِلی طَعَامٍ » : ( إِلی ) متعلّق به ( یُؤْذَنَ ) است ، و بیانگر این واقعیّت است که اگر اجازه هم باشد ، بدون دعوت نباید به منازل مردم رفت و طفیلیگری حرام است ( نگا : تفسیر قاسمی ) . « إِنیا‌ » : پخت و پز غذا . زمان آماده شدن غذا برای تناول نمودن . « غَیْرَ نَاظِرِینَ إِنَاهُ » : مراد این است که نباید زودتر از وقت خود به خانه مردم رفت و منتظر پختن غذا و چیدن سفره نشست و مزاحم میزبان شد . واژه ( غَیْرَ ) حال ضمیر ( و ) در ( تَدْخُلُوا ) است . واژه ( نَاظِرِین ) هم به معنی ( مُنتَظِرِینَ ) است . « لا مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ » : مراد این است که بعد از صرف غذا جا خوش نکنید و منزل میزبان را محلّ انس و نقّالی نسازید و مجلس را طول ندهید . « مَتَاعاً » : کالا و وسائل امانتی منزل ، از قبیل ظروف و بیل و کلنگ و جارو و غیره . « حِجَاب » : پرده . حائل و مانع ( نگا : اسراء 45 ، ص‌ / 32 ، شوری‌ / 51 ) . « مَا کَانَ لَکُمْ » : شما را نرسد . شما حق ندارید . این آیه هر چند درباره خانه پیغمبر است ، ولی روی سخن به مؤمنان است و آموزنده برخی از آداب معاشرت و مهمانی است .‏

سوره أحزاب آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ إِن تُبْدُوا شَیْئاً أَوْ تُخْفُوهُ فَإِنَّ اللَّهَ کَانَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر چیزی را آشکار کنید ، و یا آن را پنهان دارید ، خداوند از همه چیز آگاه است ( و با هر کسی متناسب با نیّت و عملکردش رفتار می‌کند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِن تُبْدُوا . . . » : ( نگا : بقره‌ / 284 ) .‏

سوره أحزاب آیه 55
‏متن آیه : ‏
‏ لَّا جُنَاحَ عَلَیْهِنَّ فِی آبَائِهِنَّ وَلَا أَبْنَائِهِنَّ وَلَا إِخْوَانِهِنَّ وَلَا أَبْنَاء إِخْوَانِهِنَّ وَلَا أَبْنَاء أَخَوَاتِهِنَّ وَلَا نِسَائِهِنَّ وَلَا مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُنَّ وَاتَّقِینَ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏بر آنان ( یعنی همسران پیغمبر ) گناهی نیست که با پدران ، فرزندان ، برادران ، فرزندان برادران ، فرزندان خواهران خود ، و زنان مسلمان ، و بردگان خود ( بدون حجاب تماس بگیرند ) . از خدا بترسید ، قطعاً خدا بر هر چیزی حاضر و ناظر است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا جُنَاحَ عَلَیْهِنَّ . . . » : گناهی بر زنان پیغمبر نیست که بدون حجاب با اشخاص مذکور صحبت کنند . « ءَابَآئِهِنَّ » : پدران نسبی یا رضاعی . « أَبْنَآئِهِنَّ » : فرزندان نسبی یا رضاعی . « أَبْنَآءِ إِخْوَانِهِنَّ » : فرزندان برادر . عموها را نیز شامل می‌شود . « أَبْنَآءِ أَخَوَاتِهِنَّ » : فرزندان خواهران . دائیها را هم شامل می‌گردد . « نِسَآئِهِنَّ وَ لا مَا مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ » : ( نگا : نور / 31 ) . « إِتَّقِینَ » : تقوا پیشه کنید . بترسید . بپرهیزید . « شَهِیداً » : عالم و مطّلع ( نگا : نساء / 33 و 79 و 166 ، یونس‌ / 29 ، رعد / 43 ، اسراء / 96 ، عنکبوت‌ / 52 ) . حاضر و ناظر ( نگا : نساء / 72 ) .‏

سوره أحزاب آیه 56
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند و فرشتگانش بر پیغمبر درود می‌فرستند ، ای مؤمنان ! شما هم بر او درود بفرستید و چنان که باید سلام بگوئید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُصَلُّونَ » : درود خدا بر محمّد عبارت است از نزول رحمت . درود فرشتگان دعا و طلب آمرزش برای او است . « صَلُّوا عَلَیْهِ » : درود مؤمنان بر او ، صلوات فرستادن است . ( سَلِّمُوا تَسْلِیماً ) : سلام بگوئید سلام کردن ( نگا : نور / 27 و 61 ) علّت تأکید ( سَلِّمُوا ) با ( تَسْلِیماً ) این است که در بخش صلوات ، خدا و فرشتگان شرکت دارند و به منزله تأکید است و لذا تنها این قسمت به تأکید نیاز داشت . معنی دیگر ( سَلِّمُوا تَسْلِیماً ) تسلیم فرمان و منقاد اوامر پیغمبر گشتن است ( نگا : نساء / 65 ، احزاب‌ / 22 ) .‏

سوره أحزاب آیه 57
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَاباً مُّهِیناً ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که خدا و پیغمبرش را ( با کفر و الحاد و سخنان ناروا ) آزار می‌رسانند ، خداوند آنان را در دنیا و آخرت نفرین می‌کند ( و از رحمت خود بی‌نصیب می‌گرداند ) و عذاب خوارکننده‌ای برای ایشان تهیّه می‌بیند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُؤْذُونَ اللهَ » : مراد از آزار رساندن به خدا ، بر سر خشم آوردن خدا به سبب کفر و الحاد است . یا این که اذیّت و آزار رساندن به پیغمبر و مؤمنان مراد است و ذکر خدا برای نشان دادن اهمّیّت و تأکید مطلب است . « لَعَنَهُمْ . . . » : ( نگا : بقره‌ / 88 و 159 ، نساء / 46 و 52 ) .‏

سوره أحزاب آیه 58
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَاناً وَإِثْماً مُّبِیناً ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که مردان و زنان مؤمن را - بدون این که کاری کرده باشند و گناهی داشته باشند - آزار می‌رسانند ، مرتکب دروغ زشتی و گناه آشکاری شده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا » : بدون این که کاری کرده باشند و یا این که گناهی مرتکب شده باشند . « بُهْتَان » : دروغ زشت و کردار و گفتار ناروا ( نگا : نساء / 112 و 156 ، نور / 16 ، ممتحنه‌ / 12 ) . « إِثْماً مُّبِیناً » : گناه آشکار و روشن .‏

سوره أحزاب آیه 59
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّأَزْوَاجِکَ وَبَنَاتِکَ وَنِسَاء الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ ذَلِکَ أَدْنَى أَن یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ وَکَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای پیغمبر ! به همسران و دختران خود و به زنان مؤمنان بگو که رداهای خود را جمع‌وجور بر خویش فرو افکنند . تا این که ( از زنان بی‌بندوبار و آلوده ) دست کم باز شناخته شوند و در نتیجه مورد اذیّت و آزار ( اوباش ) قرار نگیرند . خداوند ( پیوسته ) آمرزنده و مهربان بوده و هست ( و اگر تا کنون در رعایت کامل حجاب سست بوده‌اید و کوتاهی کرده‌اید ، توبه کنید و از این کار دوری کنید ، تا خدا با مهر خود شما را ببخشد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُدْنِینَ » : نزدیک کنند . مراد جمع و جور کردن لباس و بر خود افکندن است . « جَلابِیب‌ » : جمع جِلْباب ، رداء ، مِقنعه و روسری بلند ، روپوش . مراد جامه‌ای است که حجاب اسلامی با آن رعایت گردد . حجاب اسلامی هم با لباسی مراعات می‌گردد که : 1 - عورت را بپوشاند 2 - به گونه‌ای چسب بدن نباشد که برجستگیهای بدن را نشان دهد 3 - زنان لباس مردان ، و مردان لباس زنان را نپوشند .‏

سوره أحزاب آیه 60
‏متن آیه : ‏
‏ لَئِن لَّمْ یَنتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَةِ لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لَا یُجَاوِرُونَکَ فِیهَا إِلَّا قَلِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر منافقان و بیمار دلان و کسانی که در مدینه ( شایعات بی‌اساس و اخبار دروغین پخش می‌کنند و ) باعث اضطراب ( مؤمنان و تزلزل دین ایشان ) می‌گردند ، از کار خود دست نکشند ، تو را بر ضدّ ایشان می‌شورانیم و بر آنان مسلّط می‌گردانیم ، آن گاه جز مدّت اندکی در جوار تو در شهر مدینه ، نمی‌مانند ( و بلکه در پرتو شوکت اسلام از آنجا رانده می‌شوند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَرَضٌ » : مراد هوسبازی و شهوترانی و فسق و فجور ( نگا : احزاب‌ / 32 ) یا نفاق ( نگا : بقره‌ / 10 ) و یا این که ضعف ایمان ( نگا : تفسیرهای : المراغی و قاسمی ) است . « الْمُرْجِفُونَ » : کسانی که خبرهای ناگوار و نادرست در میان مردم می‌پراکنند تا ایشان را دچار اضطراب و تزلزل افکار گردانند . پراکندگان خبرهای ناروا و وحشت‌انگیز . مراد یهودیان مدینه است . « لَنُغْرِیَنَّکَ » : تو را برمی‌شورانیم و تشویق و تحریک می‌نمائیم . مراد وعده سلطه و غلبه بر آنان است .‏

سوره أحزاب آیه 61
‏متن آیه : ‏
‏ مَلْعُونِینَ أَیْنَمَا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَقُتِّلُوا تَقْتِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( آن وقت ایشان ) نفرین شدگان و ( از رحمت خدا محروم و ) رانده شدگانند . هر کجا یافته شوند ، گرفته خواهند شد و پیاپی به قتل خواهند رسید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَلْعُونِینَ » : نفرین شدگان . رانده شدگان از رحمت خدا . حال ضمیر ( و ) در فعل ( لایُجَاوِرُونَکَ ) یا مفعول فعل محذوف ( أَذمّ ) است . « ثُقِفُوا » : یافته شوند ( نگا : آل‌عمران‌ / 112 ) . بر آنان دست یافته شود ( نگا : انفال‌ / 57 ، ممتحنه‌ / 2 ) . « قُتِّلُوا تَقْتِیلاً » : بدون هیچ گونه رحم و شفقتی زار زار کشته شوند . پیاپی کشته شوند . ذکر قتل در باب تفعیل ، برای مبالغه یا تکرار است .‏

سوره أحزاب آیه 62
‏متن آیه : ‏
‏ سُنَّةَ اللَّهِ فِی الَّذِینَ خَلَوْا مِن قَبْلُ وَلَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِیلاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏این سنّت الهی ، در مورد پیشینیان ( و گذشتگانی هم که با انبیاء خود چنین رفتار ناهنجاری داشته‌اند ) جاری بوده است و در سنّت خدا دگرگونی نخواهی دید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُنَّةِ اللهِ » : ( نگا : اسراء / 77 ، کهف‌ / 55 ، احزاب‌ / 38 ) .‏

سوره أحزاب آیه 63
‏متن آیه : ‏
‏ یَسْأَلُکَ النَّاسُ عَنِ السَّاعَةِ قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ اللَّهِ وَمَا یُدْرِیکَ لَعَلَّ السَّاعَةَ تَکُونُ قَرِیباً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! ) مردم از تو درباره فرا رسیدن قیامت می‌پرسند ، بگو : آگاهیِ از آن ، اختصاص به خدا دارد و بس . ( و کسی جز او از این موضوع مطّلع نیست ) . تو چه می‌دانی ، شاید هم فرا رسیدن قیامت نزدیک باشد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« السَّاعَةَ » : قیامت ( نگا : انعام‌ / 31 و 40 ، اعراف‌ / 187 ، یوسف‌ / 107 ) . « مَا یُدْرِیکَ » : تو چه می‌دانی‌ ؟ در اصل معنی آن چنین است : چه چیز و چه کسی تو را آگاهانیده است‌ ؟ ( یُدْری ) از مصدر ( إدْراء ) به معنی اعلام و باخبر کردن است . « یَسْأَلُونَکَ » : پرسش از طرف کفّار بوده است ( نگا : شوری‌ / 17 و 18 ) .‏

سوره أحزاب آیه 64
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ اللَّهَ لَعَنَ الْکَافِرِینَ وَأَعَدَّ لَهُمْ سَعِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏خداوند قطعاً کافران را نفرین و از رحمت خود محروم ساخته است و برای ایشان آتش سوزانی فراهم کرده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَعِیراً » : ( نگا : نساء / 10 و 55 ، فرقان‌ / 11 ) .‏

سوره أحزاب آیه 65
‏متن آیه : ‏
‏ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَداً لَّا یَجِدُونَ وَلِیّاً وَلَا نَصِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان جاودانه در آن خواهند ماند و سرپرست و یاوری نخواهند یافت ( تا از ایشان حمایت و دفاع کنند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَلِیّاً » : ( نگا : بقره‌ / 107 ) .‏

سوره أحزاب آیه 66
‏متن آیه : ‏
‏ یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ یَقُولُونَ یَا لَیْتَنَا أَطَعْنَا اللَّهَ وَأَطَعْنَا الرَّسُولَا ‏

‏ترجمه : ‏
‏روزی ( را خاطر نشان ساز که در آن ) چهره‌های ایشان در آتش زیر و رو و دگرگون می‌گردد ( و فریادهای حسرت بارشان بلند می‌شود و ) می‌گویند : ای کاش ! ما از خدا و پیغمبر فرمان می‌بردیم ( تا چنین سرنوشت دردناکی نمی‌داشتیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« تُقَلَّبُ » : زیر و رو می‌شود . یعنی گاه این سمت صورت و گاه آن سمت بر آتش نهاده می‌شود و همچون سیخ کباب غلط داده می‌شود . دگرگون و حال به حال می‌گردد . یعنی رنگهای مختلفی به خود می‌گیرد . گاه زرد و گاه سرخ و گاه کبود و گاه سیاه می‌گردد . ( پناه بر خدا ! ) . « الرَّسُولَ » : در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی در آخر دارد که الف اطلاق نامیده می‌شود .‏

سوره أحزاب آیه 67
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَکُبَرَاءنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِیلَا ‏

‏ترجمه : ‏
‏و می‌گویند : پروردگارا ! ما از سران و بزرگان خود پیروی کرده‌ایم و آنان ما را از راه به در برده‌اند و گمراه کرده‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَادَة » : جمع سیّد ، سران . رؤسا . مراد ملوک و امراء است . « کُبَرَآءَ » : جمع کَبیر ، بزرگان . مراد راهنمایان مکتبی و مذهبی است . « السَّبِیلَ » : راه . در رسم‌الخطّ قرآنی الف اطلاق در آخردارد .‏

سوره أحزاب آیه 68
‏متن آیه : ‏
‏ رَبَّنَا آتِهِمْ ضِعْفَیْنِ مِنَ الْعَذَابِ وَالْعَنْهُمْ لَعْناً کَبِیراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏پروردگارا ! آنان را دو چندان عذاب کن ، و ایشان را کاملاً از رحمت خود به دور دار ( و کمترین ترحّمی بدیشان منما ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ضِعْفَیْنِ » : دو چندان . چرا که گمراه بوده‌اند و گمراه کرده‌اند .‏

سوره أحزاب آیه 69
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَکُونُوا کَالَّذِینَ آذَوْا مُوسَى فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قَالُوا وَکَانَ عِندَ اللَّهِ وَجِیهاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! همانند کسانی نباشید که ( با گفتن سخنان ناروا ) موسی را آزار رساندند ( و رنجیده و آزرده کردند ) و خدا او را از آنچه می‌گفتند تبرئه کرد ، و او در پیشگاه خدا گرانقدر و صاحب منزلت بود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« ءَاذَوْا » : آزار رساندند و رنجاندند ، با سخنانی همچون دیوانه ( نگا : شعراء / 27 ) و دروغگو ( نگا : غافر / 24 ) و حقیر و ناچیز ( نگا : زخرف‌ / 52 ) . « وَجِیهاً » : صاحب جاه و منزلت ( نگا : آل‌عمران‌ / 45 ) .‏

سوره أحزاب آیه 70
‏متن آیه : ‏
‏ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلاً سَدِیداً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ای مؤمنان ! از خدا بترسید ( و خویشتن را با انجام خوبیها و دوری از بدیها از عذاب او در امان دارید ) و سخن حق و درست بگوئید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَدِیداً » : راست و درست ( نگا : نساء / 9 ) .‏

سوره أحزاب آیه 71
‏متن آیه : ‏
‏ یُصْلِحْ لَکُمْ أَعْمَالَکُمْ وَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَمَن یُطِعْ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزاً عَظِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏در نتیجه خدا ( توفیق خیرتان می‌دهد و ) اعمالتان را بایسته می‌کند و گناهانتان را می‌بخشاید . اصلاً هر که از خدا و پیغمبرش فرمانبرداری کند ، قطعاً به پیروزی و کامیابی بزرگی دست می‌یابد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَوْزاً » : پیروزی و کامیابی . نجات و رستگاری . برای مصداقهای عظیم فوز ( نگا : نساء / 13 ، مائده‌ / 119 ، انعام‌ / 16 ، توبه‌ / 72 ، غافر / 9 ، دخان‌ / 57 ، جاثیه‌ / 30 ) .‏

سوره أحزاب آیه 72
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَن یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ إِنَّهُ کَانَ ظَلُوماً جَهُولاً ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما امانت ( اختیار و اراده ) را بر آسمانها و زمین و کوهها ( و همه جهان خلقت ) عرضه داشتیم ( و انجام وظیفه اختیاری همراه با مسؤولیّت ، و انجام وظیفه اجباری بدون مسؤولیّت را بدیشان پیشنهاد کردیم . جملگی آنها اجبار را بر اختیار برتری دادند ) و از پذیرش امانت خودداری کردند و از آن ترسیدند ، و حال این که انسان ( این اعجوبه جهان ) زیر بار آن رفت ( و دارای موقعیّت بسیار ممتازی شد . امّا برخی از ) آنان ( پی به ارزش وجودی خود نمی‌برند و قدر این مقام رفیع را نمی‌دانند و ) واقعاً ستمگر و نادانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الأَمَانَةَ » : مراد از امانت ، اختیار و اراده است که مدار تکالیف شرعیّه و در نتیجه تعهّد و مسؤولیّت است . پذیرش این امانت ، بزرگترین افتخار و امتیاز انسان است ، و با رعایت آن خوشبخت و با ترک آن بدبخت خواهد بود . بیان این نکته ضروری است که همه موجودات عالم در برابر فرمان خدا خاضع و ساجدند و به صورت اجبار ، نه اختیار به انجام وظیفه مشغولند و مسیر واحدی را برابر قوانین طبیعی و تکوینی می‌پیمایند ، بجز انسان که با اراده و اختیار به انجام وظیفه می‌پردازد و اگر تکالیف شرعیّه را به جای آورد ، سیر صعودی و سرانجام سعادت سرمدی دارد ، و اگر غفلت نمود و طاعات و عبادات را رها کرد ، سیر نزولی و سرانجام شقاوت ابدی دارد . البتّه جنّیان نیز در حمل امانت برابر آیات قرآن همچون انسانند ( نگا : انعام‌ / 130 ، اعراف‌ / 179 ، ذاریات‌ / 56 ) . لذا در اینجا مراد از « انسان‌ » دو گروه انس و جنّ است . امّا چون آیه مورد نظر ، موضوع آن انسان است ، تنها از انسان سخن رفته است ( نگا : المصحف المیسّر ) . « أَبَیْنَ » : خودداری کردند . سر باز زدند . مراد اِباءِ عجز و قصور است‌ ؛ نه عصیان و فجور . یعنی خویشتن را مستعدّ این کار عظیم ندیدند و اظهار ناتوانی کردند ؛ نه این که سرکشی کنند و مخالفت ورزند . « ظَلُوماً » : ( نگا : ابراهیم‌ / 34 ) . « جَهُول‌ » : بسیار نادان . صیغه مبالغه جاهل است . « إِنَّهُ کَانَ ظَلُوماً جَهُولاً » : این قید متوجّه ( حَمَلَهَا الإِنسَانُ ) نیست ، بلکه مربوط به جمله محذوفی است و تقدیر چنین است : ( حَمَلَهَا الإِنسَانُ فَلَمْ یُحْسِنْ حَمْلَها ، وَ لَمْ یُؤَدِّهَا عَلی وَجْهِها ) . به عبارت دیگر ، این وصف درباره جنس انسان نیست و بلکه متوجّه برخی از انسانها بوده و مراد کسانی است که مقام بزرگ و ارزشهای والای انسانی را فراموش کنند و خود را اسیر و بنده این خاکدان نمایند . روی هم رفته این آیه بیانگر عظمت و سعادت و برتری انسانهای انسان ، بر سایر موجودات جهان ، و حقارت و شقاوت و فروتری انسانهای ناانسان ، از همه مخلوقات یزدان است .‏

سوره أحزاب آیه 73
‏متن آیه : ‏
‏ لِیُعَذِّبَ اللَّهُ الْمُنَافِقِینَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِکِینَ وَالْمُشْرِکَاتِ وَیَتُوبَ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَکَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً ‏

‏ترجمه : ‏
‏( خداوند این امانت را به انسانها داد ، تا ایشان را در بوته آزمایش قرار دهد ) و سرانجام خداوند مردان و زنان منافق ، و مردان و زنان مشرک را کیفر دهد ، و بر مردان و زنان مؤمن ببخشاید و ( بدیشان رحمت نماید ) . خداوند همواره بس بخشاینده و مهربان بوده و هست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیُعَذِّبَ . . . » : واژه ( لِ ) برای عاقبت و نتیجه ماقبل است . اگر لام عاقبت باشد ، معنی چنین است : سرانجام حمل این امانت این باشد که . اگر هم لام غایت باشد ، معنی چنین است : هدف از عرض امانت این بوده که .‏

تفسیر نور: سوره سبأ

تفسیر نور:
سوره سبأ آیه 1
‏متن آیه : ‏
‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَلَهُ الْحَمْدُ فِی الْآخِرَةِ وَهُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( در همین جهان ) سپاس خداوندی را سزا است که تمام آنچه در آسمانها و زمین است از آن او است ، و هم در آن جهان سپاس او را سزا است ، ( چرا که حاکمیّت و مالکیّت هر دو جهان از آن او است ) و او کار بجا و بس آگاه است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَهُ الْحَمْدُ فِی الآخِرَةِ » : اشاره به این است که بندگانش در برابر تفضّل و الطافی که در آخرت بدیشان خواهد فرمود ، او را خواهند ستود ( نگا : یونس‌ / 10 ، فاطر / 34 ، زمر / 74 ) .‏

سوره سبأ آیه 2
‏متن آیه : ‏
‏ یَعْلَمُ مَا یَلِجُ فِی الْأَرْضِ وَمَا یَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا یَنزِلُ مِنَ السَّمَاءِ وَمَا یَعْرُجُ فِیهَا وَهُوَ الرَّحِیمُ الْغَفُورُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏می‌داند آنچه را که به زمین وارد می‌شود ، و آنچه را که از آن خارج می‌شود ، و آنچه را که از آسمان پائین می‌آید ، و آنچه را که به سوی آن بالا می‌رود ، و او مهربان و بخشاینده است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَلِجُ » : از مصدر ولوج به معنی ورود ( نگا : اعراف‌ / 40 ) . « یَعْرُجُ » : صعود می‌کند . « فِیهَا » : به سوی آن . واژه ( فی ) به معنی ( إِلی ) است .‏

سوره سبأ آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَا تَأْتِینَا السَّاعَةُ قُلْ بَلَى وَرَبِّی لَتَأْتِیَنَّکُمْ عَالِمِ الْغَیْبِ لَا یَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَلَا فِی الْأَرْضِ وَلَا أَصْغَرُ مِن ذَلِکَ وَلَا أَکْبَرُ إِلَّا فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کافران می‌گویند : قیامت هرگز برای ( حساب و کتاب و سزا و جزای ) ما برپا نمی‌شود . بگو : چرا ، به پروردگارم سوگند ! آن کسی که دانای راز ( نهان در گستره جهان ) است ، قیامت به سراغ شما می‌آید ( و خدا به اعمال شما رسیدگی می‌نماید ) . به اندازه سنگینی ذرّه‌ای ، در تمام آسمانها و در زمین از او پنهان و نهان نمی‌گردد ، و نه کمتر از اندازه ذرّه و نه بزرگتر از آن ، چیزی نیست مگر این که در کتاب آشکاری ثبت و ضبط و نگهداری می‌شود .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَلی‌ » : آری . این حرف برای ابطال نفی ماقبل است . « وَ رَبّی‌ » : به پروردگارم سوگند . « عَالِمِ » : بدل یا صفت ( رَبّ ) است . « لا یَعْزُبُ » : ( نگا : یونس‌ / 61 ) . « أَصْغَرُ » : مبتدا و ( أَکْبَرُ ) عطف بر آن است ، ( فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ ) خبر . « کِتَابٍ مُّبِینٍ » : لوح محفوظ . علم خدا . جهان پهناور هستی . ( نگا : انعام‌ / 59 ، یونس‌ / 61 ، هود / 6 ، نمل‌ / 75 ) .‏

سوره سبأ آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ لِیَجْزِیَ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِکَ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( برپائی قیامت و ضبط اعمال برای این است ) تا خداوند پاداش کسانی را بدهد که ایمان آورده‌اند و کارهای بایسته و شایسته کرده‌اند . آنان آمرزش ( خدا ) و روزی ارزشمند و فراخی دارند . ( خداوند آمرزش خود را شامل لغزشهایشان می‌گرداند ، و نعمت فراوان و خوب بهشت را بهره آنان می‌سازد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لِیَجْزِیَ » : ( نگا : ابراهیم‌ / 51 ، روم‌ / 45 ، احزاب‌ / 24 ) . « رِزْقٍ کَرِیمٌ » : ( نگا : انفال‌ / 74 ، حجّ‌ / 50 ، نور / 26 ) .‏

سوره سبأ آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ سَعَوْا فِی آیَاتِنَا مُعَاجِزِینَ أُوْلَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مِّن رِّجْزٍ أَلِیمٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که ( در دنیا پیوسته ) تلاش می‌کردند آیات ما را تکذیب و انکار کنند ، و تصوّر می‌کردند که ( پیغمبر را شکست می‌دهند و او را ) درمانده می‌سازند ( و جلو پخش قرآن و فرمان یزدان را می‌گیرند ) ، آنان عذابی از بدترین و دردناکترین عذابها را خواهند داشت .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَالَّذینَ سَعَوْا فِی ءَایَاتِنَا مُعَاجِزِینَ » ( نگا : حجّ‌ / 51 ) . « رِجْزٍ » : ( نگا : اعراف‌ / 134 و 135 ، انفال‌ / 11 ) . در اینجا مراد بدترین و سخت‌ترین عذاب است .‏

سوره سبأ آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَرَى الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِی أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ هُوَ الْحَقَّ وَیَهْدِی إِلَى صِرَاطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که فرزانه و آگاهند ، چیزی را که از سوی پروردگارت بر تو نازل شده است ، حق می‌بینند ، و راهنمای راه خدای چیره و ستوده می‌دانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِی‌ » : آنچه . مراد قرآن است . « هُوَ الْحَقَّ » : مراد این است که قرآن عین حقیقت است و هماهنگ با قوانین آفرینش و واقعیّتهای عالم هستی و جهان انسانیّت است . « الْحَقَّ » : مفعول دوم فعل ( یَری ) است و مفعول اوّل آن ( الَّذی ) است .‏

سوره سبأ آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا هَلْ نَدُلُّکُمْ عَلَى رَجُلٍ یُنَبِّئُکُمْ إِذَا مُزِّقْتُمْ کُلَّ مُمَزَّقٍ إِنَّکُمْ لَفِی خَلْقٍ جَدِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کافران ( برخی به برخی دیگر ، تمسخرکنان ) می‌گویند : آیا مردی را به شما بنمائیم که شما را خبر می‌دهد از این که هنگامی که پیکرهایتان کاملاً متلاشی شد ( و ذرّات وجودتان در جهان پخش و پراکنده گردید ، دوباره زنده می‌شوید و ) آفرینش تازه‌ای پیدا می‌کنید ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَلْ نَدُلُّکُمْ ؟ » : آیا شما را رهنمود کنیم‌ ؟ ! مرادشان تمسخر پیغمبر بود و این است که واژه ( رَجُلٍ ) هم به کار برده‌اند . انگار او را نمی‌شناسند . « مُزِّقْتُمْ » : متلاشی شدید . یعنی مردید و پوسیدید و خاک شدید و ذرّات خاکِ پیکرهایتان در گوشه‌ها و کنارهای جهان ، و چه بسا در بدن جانوران و گیاهان پراکنده گردید . « کُلَّ مُمَزَّقٍ » : کاملاً پراکنده . واژه ( کلّ ) مفعول مطلق است ، و ( مُمَزَّقٍ ) مصدر میمی و بر وزن اسم مفعول و به معنی تمزیق ، یعنی قطعه قطعه و تکّه تکّه کردن است .‏

سوره سبأ آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ أَفْتَرَى عَلَى اللَّهِ کَذِباً أَم بِهِ جِنَّةٌ بَلِ الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ فِی الْعَذَابِ وَالضَّلَالِ الْبَعِیدِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا او بر خدا دروغ می‌بندد ؟ یا نوعی دیوانگی دارد ؟ ( وگرنه انسان صادق و عاقل چگونه لب به چنین سخنی‌می‌گشاید ؟ چنین نیست که ایشان تصوّر می‌کنند . نخیر ! ) بلکه کسانی که به آخرت ایمان ندارند ، گرفتار عذاب ( یک نوع نگرانی جانکاه ) و گمراهی عجیب ( زندگی نامفهوم و بی‌محتوا ) هستند ( و با وجود ظاهر آراسته ، آرام و قرار ندارند ، و در حقیقت ایشان دیوانه و سرگردانند . غافل‌وار به مسیر نادرست و گناه‌آلودشان ادامه می‌دهند تا طومار زندگی ننگینشان درهم پیچیده می‌شود و به دوزخ درمی‌آیند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَفْتَری‌ » : در اصل چنین است : أَإِفْتَری‌ ؟ همزه وصل حذف شده و همزه استفهام به حال خود مانده است . « جِنَّةٌ » : جنون . دیوانگی ( نگا : اعراف‌ / 184 ، مؤمنون‌ / 25 و 70 ) . « بَلْ » : حرفی است که بر ابطال ماقبل ، و اثبات مابعد دلالت می‌کند . « فِی الْعَذَابِ . . . » : مراد عذاب و سرگشتگی دنیوی است که هم اینک در آنند ، و یا این که مراد شکنجه و ویلانی اخروی است که چون محقّقاً گریبانگیر کفّار می‌گردد ، انگار هم اکنون در آنند . « الضَّلالِ الْبَعیدِ » : ( نگا : نساء / 60 و 116 و 136 و 167 ، ابراهیم‌ / 3 و 18 ) .‏

سوره سبأ آیه 9
‏متن آیه : ‏
‏ أَفَلَمْ یَرَوْا إِلَى مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُم مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ إِن نَّشَأْ نَخْسِفْ بِهِمُ الْأَرْضَ أَوْ نُسْقِطْ عَلَیْهِمْ کِسَفاً مِّنَ السَّمَاءِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَةً لِّکُلِّ عَبْدٍ مُّنِیبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا به چیزهائی که پیش رو و پشت سر آنان از آسمان و زمین قرار دارد نگاه نمی‌کنند ( تا ببینند زیر پایشان کره مذاب و سوزان و در حال فوَرانی است ، و بالای سرشان اشعّه کیهانی و سنگهای سرگردانی است ، و انسانها در میان دو منبع خطر زندگی می‌کنند ؟ ) . اگر بخواهیم ایشان را به دل زمین فرو می‌بریم ، یا این که قطعه‌هائی از آسمان بر سرشان فرو می‌افکنیم . قطعاً در این ( چیزهائی که می‌بینند ) نشانه‌ای ( از عظمت و قدرت خدا ) است برای هر بنده‌ای که بخواهد خالصانه به سوی خدا برگردد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ » : مراد همه چیزهائی است که پیش روی انسان است و رو بدانها دارد . یا مراد زمین است که در زیر پای انسان است . « مَا خَلْفَهُمْ » : مراد همه چیزهائی است که پشت سر انسان است و رو بدانها ندارد . یا مراد آسمان است که بالای سر او قرار دارد . « نَخْسِفْ » : ( نگا : قصص‌ / 81 و 82 ، عنکبوت‌ / 40 ، نحل‌ / 45 ) . « کِسَفاً » : جمع کِسْفَة ، بر وزن و معنی قِطْعَة ( نگا : اسراء / 92 ) . « مُنِیبٍ » : کسی که با توبه خالصانه به درگاه خدا برمی‌گردد . بازگردنده .‏

سوره سبأ آیه 10
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ آتَیْنَا دَاوُودَ مِنَّا فَضْلاً یَا جِبَالُ أَوِّبِی مَعَهُ وَالطَّیْرَ وَأَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به داود از جانب خود فضیلت بزرگی بخشیدیم . ( از جمله به کوهها و پرنده‌ها دستور دادیم که ) ای کوهها و ای پرندگان ! با او ( در تسبیح و تقدیس خدا ) هم آواز شوید . همچنین آهن را ( همچون موم ) برای او نرم کردیم ( تا در زره‌سازی نیازی به تافتن آن نداشته باشد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« دَاوُدَ » : یکی از پیغمبران بنی‌اسرائیل است که در فاصله سالهای 970 - 1033 قبل از میلاد می‌زیسته است . « فَضْلاً » : فضیلت و نعمت بزرگ . مراد مواهبی همچون نبوّت ، زَبور ، تسخیر کوهها و پرنده‌ها ، نرم کردن آهن ، و تعلیم زره‌سازی است . برتری ( نگا : نمل‌ / 15 و 16 ) . « أَوِّبی‌ » : هم‌آواز شوید . تکرار کنید ( نگا : انبیاء / 79 ) . « الطَّیْرَ » : علّت نصب آن سه چیز می‌تواند باشد : عطف بر محلّ ( جِبالُ ) . مفعول معه . مفعول به فعل مقدّر ( سَخَّرْنا ) ( نگا : ص‌ / 18 و 19 ) . « أَلَنَّا » : نرم کردیم . بعضی می‌گویند : آهن در دست او همچون موم و خمیر نرم بود . برخی می‌گویند : مراد تعلیم ذوب آهن بدو است .‏

سوره سبأ آیه 11
‏متن آیه : ‏
‏ أَنِ اعْمَلْ سَابِغَاتٍ وَقَدِّرْ فِی السَّرْدِ وَاعْمَلُوا صَالِحاً إِنِّی بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ما به داود دستور دادیم ) که زره‌های کامل و فراخ بساز ، و بافته‌های ( حلقه‌های آنها ) را به اندازه و متناسب کن ، و کار شایسته‌ای انجام دهید ( و دقّت کافی در کیفیّت و کمیّت محصول و مصنوع خود داشته باشید ) چرا که من می‌بینم آنچه را که انجام می‌دهید ( و ساخته و پرداخته کسی ، بی‌حساب و کتاب نمی‌ماند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنِ اعْمَلْ . . . » : حرف أَنْ مفسِّره است و به معنی : این که و یعنی . یا مصدریّه است و حرف جرّی محذوف است . تقدیر آن چنین است : لاَنِ اعْمَلْ . یعنی : أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ لِهذاَ الأمْرِ . « سَابِغَاتٍ » : جمع سابِغ ، به معنی تامّ و کامل ، و مراد زره است . « قَدِّرْ » : اندازه و تناسب را رعایت کن . « السَّرْدِ » : بافت . حلقه زره . زره‌ساز را ( سَرّاد ) و ( زَرّاد ) می‌گویند . « إِعْمَلُوا صَالِحاً » : کار شایسته و بایسته انجام دهید . مخاطب داود و خاندان و قوم او است ، و در اصل درسی است برای انسانهای مؤمن که باید در ساخته‌ها و بافته‌های خود دقّت کافی داشته باشند و محصول کامل و مفیدی ارائه دهند و از خیانت و دغلکاری بپرهیزند .‏

سوره سبأ آیه 12
‏متن آیه : ‏
‏ وَلِسُلَیْمَانَ الرِّیحَ غُدُوُّهَا شَهْرٌ وَرَوَاحُهَا شَهْرٌ وَأَسَلْنَا لَهُ عَیْنَ الْقِطْرِ وَمِنَ الْجِنِّ مَن یَعْمَلُ بَیْنَ یَدَیْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَمَن یَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنَا نُذِقْهُ مِنْ عَذَابِ السَّعِیرِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏باد را مسخّر سلیمان کردیم که صبحگاهان مسیر یک ماه را می‌پیمود ، و شامگاهان مسیر یک ماه را . و چشمه مس مذاب را برای او روان ساختیم ، و پروردگارش گروهی از جنّیان را رام او کرده و در پیش او کار می‌کردند و اگر یکی از آنها از فرمان ما سرپیچی می‌کرد ( و به سخن سلیمان گوش نمی‌داد ، کیفرش می‌دادیم و ) از آتش سوزان بدو می‌چشاندیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الرّیحَ » : باد . مفعول فعل محذوف ( سَخَّرْنا ) است ( نگا : ص‌ / 36 ) . « غُدُوُّها » : بامدادان آن . مراد حرکت باد از صبح تا ظهر است . « رَوَاحُهَا » : شامگاهان آن . مراد حرکت باد به هنگام برگشت از ظهر تا شب است . باد چگونه دستگاه سلیمان - اعم از تخت یا فرش او - را به حرکت درمی‌آورده است ، بر ما روشن نیست . « أَسَلْنَا » : جاری ساختیم . از ماده ( سَیَلان ) . « عَیْنَ » : چشمه . مراد معدن است . « الْقِطْرِ » : مس مذاب ( نگا : کهف‌ / 96 ) . « بِإِذْنِ رَبِّهِ » : به فرمان پروردگارش . مراد این است که خدا ایشان را مسخر و مطیع سلیمان کرد . « یَزِغْ » : منحرف و کج شود . یعنی بر سلیمان عصیان و طغیان کند .‏

سوره سبأ آیه 13
‏متن آیه : ‏
‏ یَعْمَلُونَ لَهُ مَا یَشَاءُ مِن مَّحَارِیبَ وَتَمَاثِیلَ وَجِفَانٍ کَالْجَوَابِ وَقُدُورٍ رَّاسِیَاتٍ اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُکْراً وَقَلِیلٌ مِّنْ عِبَادِیَ الشَّکُورُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آنان هر چه سلیمان می‌خواست برایش درست می‌کردند ، از قبیل : پرستشگاههای عظیم ، مجسّمه‌ها ، ظرفهای بزرگ غذاخوریِ همانند حوضها ، و دیگهای ثابت ( که از بزرگی قابل جابه جائی نبود . به دودمان داود گفتیم : ) ای دودمان داود ! سپاسگزاری ( این همه نعمت را ) بکنید ، و ( بدانید که ) اندکی از بندگانم سپاسگزارند ( و خدای را به هنگام خوشی و نعمت یاد می‌آرند . پس کاری کنید که از زمره این گروه گزیده شکرگزار باشید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَحَارِیبَ » : جمع مِحراب ، معبدها و پرستشگاهها . قصرها و کاخها . « تَمَاثِیلَ » : جمع تِمثال ، مجسّمه‌ها و تندیسها . « جِفَانٍ » : جمع جَفْنَة ، ظرفهای غذاخوری . « الْجَوابِ » : اصل آن ( الْجَوابی ) است و جمع جَابِیَة ، حوضها . « جِفَانٍ کَالْجَوَابِ » : مراد ظرفهای غذاخوری همچون حوض است . از قبیل : مجمعه‌ها و سینیهای بزرگ . « قُدُورٍ » : جمع قِدْر ، دیکها . « رَاسِیَاتٍ » : جمع راسِیَة ، ثابت و پابرجا . مراد از ( قُدُورٍ راسِیاتٍ ) دیکهائی است که به سبب بزرگی و سنگینی آنها را از جا تکان ندهند و بالا و پائین نبرند . « الشَّکُورُ » : بسیار سپاسگزار .‏

سوره سبأ آیه 14
‏متن آیه : ‏
‏ فَلَمَّا قَضَیْنَا عَلَیْهِ الْمَوْتَ مَا دَلَّهُمْ عَلَى مَوْتِهِ إِلَّا دَابَّةُ الْأَرْضِ تَأْکُلُ مِنسَأَتَهُ فَلَمَّا خَرَّ تَبَیَّنَتِ الْجِنُّ أَن لَّوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ الْغَیْبَ مَا لَبِثُوا فِی الْعَذَابِ الْمُهِینِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏زمانی که بر سلیمان ( که سمبل قدرت و عظمت بود ) مرگ مقرّر داشتیم ، جنّیان را از مرگ او نیاگاهانید مگر موریانه‌هائی که ( مدّتها بود به عصای سلیمان رخنه کرده بودند و ) عصای وی را می‌خوردند . هنگامی که سلیمان ( که در میان جنّیان بر عصای خود تکیه زده بود و کارهای ایشان را می‌پائید ) فرو افتاد ، فهمیدند که اگر آنان از غیب مطّلع می‌بودند ، در عذاب خوار کننده ( بیگاری و اسارت ) باقی نمی‌ماندند ( و راه خود را در پیش می‌گرفتند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَضَیْنَا » : مقرّر داشتیم . واجب گرداندیم . فرمان صادر کردیم . « دَآبَّةُ الأرْضِ » : موریانه . چوبخواره . چوبخوارک . واژه ( أَرْض ) به معنی ( أَکْل ) یعنی خوردن است . یا این که جمع ( أَرَضَة ) به معنی موریانه بوده و در نتیجه ( دَآبَّةُ الأرْضِ ) معنی موریانه‌ها و چوبخواره‌ها و چوبخوارکها دارد . « مِنسَأَة‌ » : عصا . « تَبَیَّنَتْ » : فهمیدند و دانستند . این فعل از افعال ذو وجهین است و در اینجا به صورت متعدّی به کار رفته است . فاعل آن ( الْجِنُّ ) و مفعول آن جمله ( أَن لَّوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ الْغَیْبَ . . . ) می‌باشد . « لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ الْغَیْبَ » : اشاره به این است که جنّیان که مردمان این همه خوارق و اوهام بدیشان نسبت می‌دهند ، و گویا فالگیران و کاهنان و دیگر شیادان ، سحر و جادو را با استمداد از ایشان می‌کنند ، و بالاخره از غیب آگاهشان می‌دانند ، قرآن آنان را در کار غیب همچون انسانها ناتوان و درمانده معرّفی می‌فرماید . « الْعَذَابِ الْمُهِینِ » : چه بسا اشاره به کارهای سنگین و سختی باشد که سلیمان گاهی به عنوان جریمه و مجازات بر عهده گروهی از جنّیان می‌گذاشت . یا این که عدم آزادی ، خودش عذاب خوار کننده و کمرشکنی است .‏

سوره سبأ آیه 15
‏متن آیه : ‏
‏ لَقَدْ کَانَ لِسَبَإٍ فِی مَسْکَنِهِمْ آیَةٌ جَنَّتَانِ عَن یَمِینٍ وَشِمَالٍ کُلُوا مِن رِّزْقِ رَبِّکُمْ وَاشْکُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَیِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏برای اهالی سبا در محلّ سکونتشان نشانه‌ای ( از قدرت خدا ) بود . دو باغ ( عظیم و گسترده ) در سمت راست و چپ ( شهر یمن ، با میوه‌های فراوان . بدیشان گفته شد : ) از روزی پروردگارتان بخورید و شکر او را به جای آورید . شهری است پاک و پاکیزه ، و ( پربرکت و نعمت ، و آفریدگارتان ) پروردگاری است بس آمرزنده .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سَبَإٍ » : قبیله مشهور سَبَأ . شهر سبأ . ساکنان شهر سبأ . « مَسْکَنِهِمْ » : محلّ سکونت ایشان که مأرب است و در 100 کیلومتری صنعاء قرار دارد . « ءَایَةٌ » : نشانه قدرت خداوند تعالی . « جَنَّتَانِ » : دو باغ . مراد باغهای فراوان و متّصل به هم است . بدل از ( ءَایَة ) یا خبر مبتدای محذوف و تقدیر چنین است : هِیَ جَنَّتَانِ ، و یا این که مبتدا است و خبر آن محذوف بوده و در اصل چنین است : هُنَاکَ جَنَّتَانِ . « بَلْدَةٌ » : شهر . خبر مبتدای محذوف است و تقدیر چنین است . هذِهِ بَلْدَةٌ .‏

سوره سبأ آیه 16
‏متن آیه : ‏
‏ فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ سَیْلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُم بِجَنَّتَیْهِمْ جَنَّتَیْنِ ذَوَاتَى أُکُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَیْءٍ مِّن سِدْرٍ قَلِیلٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امّا آنان ( از شکر نعمت ) روی گردان شدند ( و مغرور رفاه و لذائذ گشتند ) . بدین سبب ما سیل ویرانگری را به سویشان روان کردیم و باغهای ( پربرکت و پرمیوه ) ایشان را به باغهای ( بی‌ارزش ) با میوه‌های تلخ ، و درختهای شوره گز و اندکی درخت سدر ، مبدّل ساختیم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْعَرِمِ » : ویرانگر . در این صورت ( سَیْلَ الْعَرِمِ ) اضافه موصوف به صفت است . یا این که جمع عَرِمَة ، به معنی سدّ است . برخی هم آن را نام درّه‌ای دانسته‌اند . « أُکُلٍ » : ثمره ( نگا : رعد / 4 ) . « خَمْطٍ » : تلخ . بدمزه . « أَثْلٍ » : گز . شوره گز . « سِدْرٍ » : نام درختی است مشهور به کُنار .‏

سوره سبأ آیه 17
‏متن آیه : ‏
‏ ذَلِکَ جَزَیْنَاهُم بِمَا کَفَرُوا وَهَلْ نُجَازِی إِلَّا الْکَفُورَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏این ( تعویض و تبدیل ، ) چیزی بود که به خاطر کفران نعمت ، ایشان را بدان کیفر دادیم . مگر ما جز ناسپاس را مجازات می‌کنیم‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« هَلْ نُجَازِی‌ ؟ » : آیا مجازات می‌کنیم و کیفر می‌دهیم‌ ؟‏

سوره سبأ آیه 18
‏متن آیه : ‏
‏ وَجَعَلْنَا بَیْنَهُمْ وَبَیْنَ الْقُرَى الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا قُرًى ظَاهِرَةً وَقَدَّرْنَا فِیهَا السَّیْرَ سِیرُوا فِیهَا لَیَالِیَ وَأَیَّاماً آمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏میان آنان و شهرهای دیگری که پربرکت و نعمت کرده بودیم ، شهرکها و روستاهائی ساخته و پرداخته بودیم که ( از یکی ، دیگری ) نمایان بود ، و در میان آنها فاصله‌های مناسب و نزدیک به هم ترتیب داده بودیم ( به گونه‌ای که امنیّت برقرار بود و نیازی هم به حمل آب و توشه سفر دیده نمی‌شد . توسّط انبیاء بدیشان پیام دادیم که ) شبها و روزها در امن و امان در آنجاها سیر و سفر کنند ( و از حق منحرف نشوند و به یاد الطاف خدا باشند و پرستش او را فراموش ننمایند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قُریً ظَاهِرَةً » : شهرها و روستاهائی که به هم نزدیک و از یکدیگر نمایان باشند . « قَدَّرْنا » : مقدور کردیم . نظم و نظام بخشیدیم و سر و سامان دادیم . مراد تنظیم فواصل و ترتیب محلّهای غذاخوری و استراحت شبانه و روزانه است .‏

سوره سبأ آیه 19
‏متن آیه : ‏
‏ فَقَالُوا رَبَّنَا بَاعِدْ بَیْنَ أَسْفَارِنَا وَظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ فَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِیثَ وَمَزَّقْنَاهُمْ کُلَّ مُمَزَّقٍ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏امّا ایشان ( مست و مغرور نعمت و قدرت گشتند و همچون بنی‌اسرائیل از خوشیها سیر شدند و ) گفتند : پروردگارا ! فاصله‌های ( منازل ) سفرهای ما را زیاد بفرما ( تا فقرای بی‌سروپا نتوانند همچون ما اغنیاء سفر کنند . ) و بدین وسیله به خود ستم کردند و ( ما چنان زندگانی ایشان را پریشان کردیم و در هم پیچیدیم که ) آنان را سخنانی ( بر سر زبانها ) نمودیم ، و سخت متلاشیشان ساختیم ( و هر کدام را به گوشه‌ای از جهان پرت کردیم ) . قطعاً در این سرگذشت ، نشانه‌های عبرت برای همه شکیبایان سپاسگزار است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَاعِدْ » : دور کن . فاصله بینداز . « بَاعِدْ بَیْنَ أَسْفَارِنَا » : این درخواست به درخواست بیجای بنی‌اسرائیل می‌ماند که می‌گفتند : کو سیر و پیاز ؟ ! . ( نگا : بقره‌ / 61 ) . چه بسا مراد از این خواست ، توسعه طلبی و گسترش منطقه نفوذ و قدرت ، یعنی چیزی نزدیک به مفهوم امپریالیسم امروزی باشد . « أَحَادِیثَ » : مراد سخنانی است که بر سر زبانها و نقل مجالس بوده و به عنوان افسانه عبرت و ضرب‌المثل نابودی قدرت روایت می‌شده است . « مَزَّقْنَاهُمْ . . . » : ( نگا : سبأ / 7 ) .‏

سوره سبأ آیه 20
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَقَدْ صَدَّقَ عَلَیْهِمْ إِبْلِیسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلَّا فَرِیقاً مِّنَ الْمُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏واقعاً ابلیس پندار خود را درباره آنان راست گرداند ( و به کرسی نشاند ) . چرا که همگی از او پیروی کردند مگر گروه اندکی از مؤمنان .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لَقَدْ صَدَّقَ عَلَیْهِمْ إِبْلِیسُ ظَنَّهُ » : ابلیس گمان و آرزوی خود را درباره ایشان واقعیّت بخشید . شیطان پنداری که درباره آنان داشت ، محقّق یافت . « عَلَیْهِمْ » : واژه ( عَلی ) به معنی ( فی ) است . « ظَنَّهُ » : اشاره به آرزو و قصد ابلیس در حق انسانها ، به هنگام طرد شیطان از آستانه یزدان است ( نگا : اعراف‌ / 11 - 18 ، حجر / 38 - 44 ) .‏

سوره سبأ آیه 21
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا کَانَ لَهُ عَلَیْهِم مِّن سُلْطَانٍ إِلَّا لِنَعْلَمَ مَن یُؤْمِنُ بِالْآخِرَةِ مِمَّنْ هُوَ مِنْهَا فِی شَکٍّ وَرَبُّکَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ حَفِیظٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏شیطان هیچ گونه قدرتی بر آنان نداشت ( تا با آن بتواند ایشان را به پیروی از خود وادارد . تنها کاری که از دست او ساخته است ، وسوسه است . این هم بدو داده نشده است ) مگر بدان خاطر تا بدانیم که چه کسی به آخرت ایمان می‌آورد ، و چه کسی درباره آن متردّد می‌ماند . پروردگار تو مراقب ( احوال ) و نگهدار ( حساب افعال بندگان ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« سُلْطَانٍ » : سلطه و قدرت و استیلاء . « لِنَعْلَمَ » : ( نگا : بقره‌ / 143 ، آل‌عمران‌ / 140 و 142 و 167 ، مائده‌ / 94 ، کهف‌ / 12 ) . « حَفِیظٌ » : ( نگا : هود / 57 ) .‏

سوره سبأ آیه 22
‏متن آیه : ‏
‏ قُلِ ادْعُوا الَّذِینَ زَعَمْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ لَا یَمْلِکُونَ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَلَا فِی الْأَرْضِ وَمَا لَهُمْ فِیهِمَا مِن شِرْکٍ وَمَا لَهُ مِنْهُم مِّن ظَهِیرٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! به مشرکان ) بگو : کسانی را به فریاد بخوانید که بجز خدا ( معبود خود ) می‌پندارید . ( امّا بدانید آنها هرگز گرهی از کارتان نمی‌گشایند و سودی و زیانی به شما نمی‌رسانند . چرا که ) آنها در آسمانها و زمین به اندازه ذرّه‌ای مالک چیزی نیستند و در آسمانها و زمین کمترین حق مشارکت ( در خلقت و مالکیّت و اداره جهان ) نداشته ( و انباز خدا نمی‌باشند ) ، و خداوند در میانشان یاور و پشتیبانی ندارد ( تا در اداره مملکت کائنات بدو نیازمند باشد ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« زَعَمْتُمْ » : گمان برده‌اید . بعد از آن ، جمله ( أَنَّهُمْ ءَالِهَةٌ ) مقدّر است . « مِن دُونِ اللهِ » : بجز خدا . بعد از آن جمله ( لا یَسْتَجِیبُونَ دُعَآءَکُمْ ) مقدّر است . لذا مجموعاً چنین می‌شود : قُلِ ادْعُوا الَّذِینَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ ءَالِهَةٌ مِّن دُونِ اللهِ لا یَسْتَجِیبُونَ لَکُمْ . « شِرْکٍ » : مشارکت . نصیب و بهره . « ظَهِیرٍ » : یاور و پشتیبان .‏

سوره سبأ آیه 23
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ عِندَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ حَتَّى إِذَا فُزِّعَ عَن قُلُوبِهِمْ قَالُوا مَاذَا قَالَ رَبُّکُمْ قَالُوا الْحَقَّ وَهُوَ الْعَلِیُّ الْکَبِیرُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هیچ گونه شفاعتی در پیشگاه خدا سودمند واقع نمی‌گردد ، مگر شفاعت کسی که خدا بدو اجازه ( میانجیگری ) دهد ( و آن هم جز خوب و پسندیده نگوید . در آن روز اضطراب و وحشتی بر دلهای شفاعت کنندگان و شفاعت شوندگان چیره می‌شود ، و در انتظار این هستند که ببینند خداوند به چه کسانی اجازه شفاعت می‌دهد و برای چه کسانی باید شفاعت بشود . این حالت اضطراب و نگرانی همچنان ادامه می‌یابد ) تا زمانی که ( فرمان از ناحیه خدا صادر می‌شود و ) فزع و اضطراب از دلهای آنان زایل می‌گردد . ( گروهی رو به گروه دیگر کرده شادان و خندان می‌پرسند : ) آیا پروردگارتان چه ( دستوری صادر ) فرمود ؟ می‌گویند : حق را ( صادر ) فرمود ( که اجازه شفاعت است ) و او والا و بزرگوار است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« لا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ » : ( نگا : بقره‌ / 254 و 255 ، طه‌ / 109 ، انبیاء / 28 ، نجم‌ / 26 ) . « فُزِّعَ » : هراس برطرف شد . باب تفعیل فَزَعَ ، برای سلب است . « قَالُوا : مَاذَا قَالَ رَبُّکُمْ » : این جمله جنبه مژده به یکدیگر را دارد و بیانگر اوج شادی شفاعت کنندگان و شفاعت شوندگان است . « الْحَقَّ » : درست . مراد اجازه شفاعت برابر شرائط مذکور آیات دیگر قرآن است .‏

سوره سبأ آیه 24
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ مَن یَرْزُقُکُم مِّنَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ وَإِنَّا أَوْ إِیَّاکُمْ لَعَلَى هُدًى أَوْ فِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( ای پیغمبر ! به مشرکان ) بگو : چه کسی شما را از آسمانها و زمین روزی می‌رساند ( و برکات و نعمات آنها را در اختیارتان می‌گذارد ؟ اگر از روی عناد پاسخت ندادند ، خودت ) بگو : خدا . قطعاً یا ما ( مؤمنان ) و یا شما ( مشرکان ) بر هدایت یا ضلالت آشکاری هستیم . ( چرا که عقیده ما و شما با هم تضادّ روشنی دارد . پس حتماً گروهی از ما و شما اهل هدایت و دسته‌ای گرفتار ضلالت است ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِنَ السَّمَاوَاتِ » : روزیهای پروردگار که از ناحیه آسمان ، یعنی از سوی بالا به ما می‌رسد ، همچون : نور و حرارت آفتاب و هوا و برف و باران . « وَ الأرْضِ » : برکات زمین همچون : منابع آبهای زیرزمینی و معادن گوناگون .‏

سوره سبأ آیه 25
‏متن آیه : ‏
‏ قُل لَّا تُسْأَلُونَ عَمَّا أَجْرَمْنَا وَلَا نُسْأَلُ عَمَّا تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : از شما درباره گناهانی که ما کرده‌ایم ، و از ما درباره گناهانی که شما کرده‌اید ، پرسیده نمی‌شود ( و پافشاری ما برای راهنمائی شما تنها جنبه دلسوزی به حال شما دارد و بس ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَجْرَمْنَا » : مرتکب گناه شده‌ایم .‏

سوره سبأ آیه 26
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ یَجْمَعُ بَیْنَنَا رَبُّنَا ثُمَّ یَفْتَحُ بَیْنَنَا بِالْحَقِّ وَهُوَ الْفَتَّاحُ الْعَلِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : پروردگارمان ما را ( در روز رستاخیز ) گرد می‌آورد و سپس در میان ما به حق داوری می‌کند . تنها او داور آگاه ( از کارهای ما و شما ) است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَفْتَحُ » : قضاوت و داوری می‌کند ( نگا : شعراء / 118 ) . « الْفَتَّاحُ » : قاضی و داور ( نگا : اعراف‌ / 89 ) .‏

سوره سبأ آیه 27
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ أَرُونِی الَّذِینَ أَلْحَقْتُم بِهِ شُرَکَاء کَلَّا بَلْ هُوَ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : کسانی را که به عنوان شریک خدا به خدا ملحق ساخته‌اید ، به من نشان دهید ( تا ببینم برابر کدام ویژگی ، در الوهیّت با خداوندی انبازند که چیزی همسان او نیست‌ ؟ ! ) نه ، هرگز ! ( چنین چیزی ممکن نیست . آخر این یک مشت سنگ و چوب خاموش و بی‌جان ، که آنها را سمبل و نماد ارواح و فرشتگان می‌دانید ، ساخته و پرداخته دست خودتان بوده و مرتبه خدائی را نشایند ) بلکه تنها الله ( که آفریدگار آسمانها و زمین ) و چیره و کار بجا است ، خدا است و بس .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَرُونِی‌َ » : به من بنمائید . نشانم دهید . « بِهِ » : به خدا . « شُرَکَآءَ » : حال ( الَّذِینَ ) است . « هُوَ اللهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ » : ( هُوَ ) مبتدا و ( اللهُ ) خبر آن بوده و تفسیرش می‌کند و ( الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ) صفت اوّل و دوم ( اللهُ ) است . یا این که ( هُوَ ) ضمیر شأن و ( اللهُ ) مبتدا و ( الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ) خبر اوّل و دوم است .‏

سوره سبأ آیه 28
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا کَافَّةً لِّلنَّاسِ بَشِیراً وَنَذِیراً وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما تو را برای جملگی مردمان فرستاده‌ایم تا مژده‌رسان ( مؤمنان به سعادت ابدی ) و بیم دهنده ( کافران به شقاوت سرمدی ) باشی ، ولیکن اکثر مردم ( از این معنی ) بی‌خبرند ( و همگانی بودن نبوّت تو را باور نمی‌دارند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« کَآفَّةً » : همه . جملگی ( نگا : بقره‌ / 208 ، توبه‌ / 36 و 122 ) . حال ضمیر ( کَ ) است . اسم فاعل و ( ه ) برای مبالغه است همچون رَاوِیَة ، و یا این که مصدر است همچون عَاقِبَة . یا این که حال مقدّم ( ناس ) است . « بَشِیراً وَ نَذِیراً » : حال ( کَ ) هستند . این آیه جهانی بودن دعوت پیغمبر را می‌رساند ( نگا : اعراف‌ / 158 ، انعام‌ / 19 ، فرقان‌ / 1 ) .‏

سوره سبأ آیه 29
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( کافران ) می‌گویند : اگر راست می‌گوئید ( که رستاخیزی در میان است ، به ما بگوئید ) این وعده کی به وقوع می‌پیوندد ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَتی هذَا الْوَعْدُ ؟ » : مراد وعده وقوع قیامت و داخل شدن نیکان به بهشت و ورود بدان به دوزخ است . البتّه پرسش کافران جنبه استهزاء داشت .‏

سوره سبأ آیه 30
‏متن آیه : ‏
‏ قُل لَّکُم مِّیعَادُ یَوْمٍ لَّا تَسْتَأْخِرُونَ عَنْهُ سَاعَةً وَلَا تَسْتَقْدِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : وعده شما روز مشخّصی است که نه ساعتی از آن پسی می‌گیرید ، و نه ساعتی از آن پیشی می‌گیرید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِیعَادُ یَوْمٍ » : مراد از میعاد ، زمان شی‌ء موعود است . اضافه به چیزی شده است که بیانگر آن است . یعنی : میعادٌ هُوَ یَوْمٌ . « لا تَسْتَأْخِرُونَ . . . » : ( نگا : اعراف‌ / 34 ، یونس‌ / 49 ) .‏

سوره سبأ آیه 31
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَن نُّؤْمِنَ بِهَذَا الْقُرْآنِ وَلَا بِالَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَلَوْ تَرَى إِذِ الظَّالِمُونَ مَوْقُوفُونَ عِندَ رَبِّهِمْ یَرْجِعُ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ الْقَوْلَ یَقُولُ الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا لَوْلَا أَنتُمْ لَکُنَّا مُؤْمِنِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کافران می‌گویند : ما هرگز به این قرآن و دیگر کتابهای پیش از آن ایمان نخواهیم آورد . اگر برایت ممکن بود که ببینی ( حال چنین ستمگرانی را ) در آن زمان که ستمگران در پیشگاه پروردگارشان ( برای حساب و کتاب ) نگاه داشته شده‌اند ( از کارشان در شگفت می‌ماندی . چرا که ) همه با یکدیگر در گفتگویند و هر یکی گناه را به گردن دیگری می‌اندازند . مستضعفان و زیردستان ، به مستکبران و بالادستان می‌گویند : اگر شما نبودید ( و ما را گمراه نمی‌کردید ) ما ایمان می‌آوردیم ( و اکنون رستگار می‌شدیم ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ لَوْ تَری . . . » : ( نگا : انعام‌ / 27 و 30 و 93 ، انفال‌ / 50 ، سجده‌ / 12 ) . « یَرْجِعُ » : ردّ می‌کنند . بازگشت می‌دهند . مراد لومه و سرزنش و گناه را به گردن یکدیگر انداختن است . این فعل از افعال ذو وجهین است و در اینجا متعدّی است .‏

سوره سبأ آیه 32
‏متن آیه : ‏
‏ قَالَ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا لِلَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا أَنَحْنُ صَدَدْنَاکُمْ عَنِ الْهُدَى بَعْدَ إِذْ جَاءکُم بَلْ کُنتُم مُّجْرِمِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مستکبران هم به مستضعفان می‌گویند : آیا ما شما را از هدایتی باز داشته‌ایم که برایتان آمده بوده است‌ ؟ ! ( هرگز ما چنین کاری را نکرده‌ایم و ) بلکه خود شما گناهکار بوده‌اید ( و به کفر و الحاد گرائیده‌اید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« صَدَدْنَاکُمْ » : شما را بازداشته‌ایم . مانع شما بوده‌ایم .‏

سوره سبأ آیه 33
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالَ الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا بَلْ مَکْرُ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ إِذْ تَأْمُرُونَنَا أَن نَّکْفُرَ بِاللَّهِ وَنَجْعَلَ لَهُ أَندَاداً وَأَسَرُّوا النَّدَامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ وَجَعَلْنَا الْأَغْلَالَ فِی أَعْنَاقِ الَّذِینَ کَفَرُوا هَلْ یُجْزَوْنَ إِلَّا مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏مستضعفان به مستکبران ( بار دیگر ) می‌گویند : بلکه توطئه‌ها و تبلیغات مکّارانه شما در شب و روز سبب شد که ما از هدایت بازمانیم ، در آن هنگامی که شما به ما دستور می‌دادید که خدا را به یگانگی نشناسیم و انبازها و همتاهائی برای او قرار دهیم . ( سرانجام هر دو گروه از شدّت وحشت ، نفَسهایشان در سینه‌ها حبس می‌شود ) و پشیمانی خود را پنهان می‌دارند ، بدان گاه که عذاب را مشاهده می‌کنند و ما غل و زنجیرها را به گردن کافران می‌اندازیم ( و ایشان را روانه دوزخ می‌سازیم ) . آیا به آنان جزائی جز ( جزای ) کارهائی که می‌کرده‌اند داده می‌شود ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« مَکْرُ الَّیْلِ وَ النَّهَارِ » : نیرنگ شب و روز ، یعنی حیله‌گریها و توطئه‌های مستمرّ شما درباره ما ما را از هدایت بازداشت . « أَندَاداً » : همگونها و همتاها . مراد انبازها و شرکاء است . « أَسَرُّوا » : پنهان داشتند . مراد بند آمدن زبان از گفتار به خاطر شدّت وحشتی است که از مشاهده عذاب بدیشان دست می‌دهد . یا این که ( أَسَرُّوا ) از اضداد است و به معنی : اظهار پشیمانی کردند « هَلْ یُجْزَوْنَ إِلاّ مَا . . . » : مراد تجسم اعمال است . یعنی این اعمال و کردار کفّار و مجرمین است که به صورت زنجیرهای اسارت بر گردن و دست و پای آنان گذارده می‌شود . یا این که انسان جزای همان چیزهائی را می‌بیند که کرده است و لاغیر .‏

سوره سبأ آیه 34
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَرْسَلْنَا فِی قَرْیَةٍ مِّن نَّذِیرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُم بِهِ کَافِرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما به هر شهر و دیاری که پیغمبری را فرستاده‌ایم ، سران و متنعّمان آنجا گفته‌اند : ما بدانچه آورده‌اید باور نداریم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« قَرْیَةٍ » : شهر و دیار . « نَذِیرٍ » : بیم دهنده . مراد پیغمبر الهی است . « مُتْرَفُوهَا » : مراد رؤساء و اغنیاء و زورمداران و متنعّمان و بالاخره مستان ناز و نعمت و قدرت است ( نگا : اسراء / 16 ، مؤمنون‌ / 64 ) . « أُرْسِلْتُم بِهِ » : ( نگا : ابراهیم‌ / 9 ) .‏

سوره سبأ آیه 35
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا نَحْنُ أَکْثَرُ أَمْوَالاً وَأَوْلَاداً وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و گفته‌اند : ما که ( در دنیا ) اموال و اولاد بیشتری داریم و ( این نشانه علاقه و محبّت خدا به ما است ، و در آخرت هم ) ما هرگز عذاب نمی‌بینیم و شکنجه نمی‌شویم .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَمْوَالاً وَ أَوْلاداً » : تمییزند .‏

سوره سبأ آیه 36
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَاءُ وَیَقْدِرُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : پروردگارم روزی را برای هر کس که خود بخواهد فراخ یا تنگ می‌گرداند ( اعم از عاصی و مطیع . داشتن و نداشتن ، نشانه محبّت و خوشنودی ، و یا نفرت و ناخوشنودی خدا از بنده نیست ) و لیکن بیشتر مردم ( چنین چیزی را ) نمی‌دانند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَبْسُطُ وَ یَقْدِرُ » : ( نگا : رعد / 26 ، اسراء / 30 ، قصص‌ / 82 ) .‏

سوره سبأ آیه 37
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا أَمْوَالُکُمْ وَلَا أَوْلَادُکُم بِالَّتِی تُقَرِّبُکُمْ عِندَنَا زُلْفَى إِلَّا مَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحاً فَأُوْلَئِکَ لَهُمْ جَزَاء الضِّعْفِ بِمَا عَمِلُوا وَهُمْ فِی الْغُرُفَاتِ آمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اموال و اولاد شما چیزهائی نیستند که شما را به ما نزدیک و مقرّب سازند ، بلکه کسانی که ایمان بیاورند و کارهای شایسته و بایسته بکنند آنان ( مقرّب درگاه الهی بوده و ) در برابر اعمالی که انجام داده‌اند پاداش مضاعف دارند ، و ایشان در طبقات بالا ( یعنی در برترین منازل بهشت ) در امن و امان بسر می‌برند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« زُلْفی‌ » : قرب و منزلت . پایه و مقام . مفعول مطلق است و هم معنی با مصدر فعل . « الضِّعْفِ » : مضاعف . چندین برابر . مراد دست کم یک به ده است ( نگا : انعام‌ / 160 ) . « إِلاّ » : لیکن . امّا . « مَنْ » : مستثنی از ضمیر ( کُمْ ) در فعل ( تُقَرِّبُکُمْ ) است و یا مبتدا و مابعد آن خبر است . « الْغُرُفَاتِ » : ( نگا : زمر / 20 ، عنکبوت‌ / 58 ) . « جَزَآءُ الضِّعْفِ » : اضافه موصوف به صفت ، و یا اضافه مصدر به مفعول خود است .‏

سوره سبأ آیه 38
‏متن آیه : ‏
‏ وَالَّذِینَ یَسْعَوْنَ فِی آیَاتِنَا مُعَاجِزِینَ أُوْلَئِکَ فِی الْعَذَابِ مُحْضَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که ( در دنیا پیوسته ) تلاش می‌کنند آیات ما را تکذیب و انکار کنند ، و تصوّر می‌کنند که ( پیغمبر را شکست می‌دهند و او را ) درمانده می‌سازند ( و جلو پخش قرآن و فرمان یزدان را می‌گیرند ) آنان به عذاب احضارشدگانند ( و جاودانه در آن ماندگار می‌مانند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الَّذِینَ یَسْعَوْنَ . . . » : ( نگا : حجّ‌ / 51 ، سبأ / 5 ) . « مُحْضَرُونَ » : احضار شدگان . یعنی فرشتگان به زور آنان را در دوزخ حاضر می‌آورند ( نگا : قصص‌ / 61 ) .‏

سوره سبأ آیه 39
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَیَقْدِرُ لَهُ وَمَا أَنفَقْتُم مِّن شَیْءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَهُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : پروردگارم روزی را برای هر کس از بندگانش که بخواهد فراخ و یا تنگ می‌گرداند ، و هر چه را ( در راه خدا ) ببخشید و صرف کنید ، خدا جای آن را پر می‌کند ، و او بهترین روزی دهندگان است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یُخْلِفُهُ » : جای آن را پر می‌کند . عوض آن را می‌دهد .‏

سوره سبأ آیه 40
‏متن آیه : ‏
‏ وَیَوْمَ یَحْشُرُهُمْ جَمِیعاً ثُمَّ یَقُولُ لِلْمَلَائِکَةِ أَهَؤُلَاء إِیَّاکُمْ کَانُوا یَعْبُدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( یادآور شو ) روزی را که خداوند جملگی آنان را گرد می‌آورد و سپس به فرشتگان ( رو در روی فرشته پرستان ) می‌گوید : آیا اینان شما را ( به جای من ) پرستش می‌کرده‌اند ؟ !‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِیَّاکُمْ کَانُوا یَعْبُدُونَ » : مراد این است که ای فرشتگان شما به این جماعت گفته‌اید که آنان شما را پرستش کنند ؟ این سؤال برای تنبیه و شرمندگی هر چه بیشتر کافران و مشرکان است .‏

سوره سبأ آیه 41
‏متن آیه : ‏
‏ قَالُوا سُبْحَانَکَ أَنتَ وَلِیُّنَا مِن دُونِهِم بَلْ کَانُوا یَعْبُدُونَ الْجِنَّ أَکْثَرُهُم بِهِم مُّؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏می‌گویند : تو منزّهی ( از این نسبتهای ناروائی که به ساحت مقدّست داده‌اند ، ما به هیچ وجه با این گروه ارتباط نداشته‌ایم ) و تنها تو یار و یاور ما بوده‌ای نه آنان . بلکه ایشان جنّیان را می‌پرستیده‌اند ، و اکثر آنان بدیشان ایمان داشته‌اند .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنتَ وَلِیُّنَا مِنْ . . . » : ( نگا : فرقان‌ / 18 ) . « الْجِنَّ » : مراد شیاطین است ( نگا : نساء / 117 ) .‏

سوره سبأ آیه 42
‏متن آیه : ‏
‏ فَالْیَوْمَ لَا یَمْلِکُ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ نَّفْعاً وَلَا ضَرّاً وَنَقُولُ لِلَّذِینَ ظَلَمُوا ذُوقُوا عَذَابَ النَّارِ الَّتِی کُنتُم بِهَا تُکَذِّبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏در آن روز هیچ یک از شما نمی‌تواند برای دیگری سودی و زیانی داشته باشد ، و به ستمگران می‌گوئیم : عذاب آتشی را بچشید که آن را دروغ می‌دانستید .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْیَوْمَ » : آن روز که قیامت است . امروز که قیامت است .‏

سوره سبأ آیه 43
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِذَا تُتْلَى عَلَیْهِمْ آیَاتُنَا بَیِّنَاتٍ قَالُوا مَا هَذَا إِلَّا رَجُلٌ یُرِیدُ أَن یَصُدَّکُمْ عَمَّا کَانَ یَعْبُدُ آبَاؤُکُمْ وَقَالُوا مَا هَذَا إِلَّا إِفْکٌ مُّفْتَرًى وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِلْحَقِّ لَمَّا جَاءهُمْ إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُّبِینٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و هنگامی که آیه‌های روشن ما بر آنان خوانده می‌شود ، می‌گویند : او مردی است که می‌خواهد شما را باز دارد از چیزهائی که پدرانتان پرستش می‌کرده‌اند . و می‌گویند : این ( قرآن ) جز دروغ بزرگی نیست که ( به خدا ) نسبت داده شده است . همچنین کافران هنگامی که قرآن برایشان می‌آید درباره آن می‌گویند : این جادوی آشکاری بیش نیست .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بَیِّنَاتٍ » : واضح و آشکار . حال است « مَا هذَا . . . » : مرادشان پیغمبر اسلام است . « إِفْکٌ » : سخنی که حقیقت نداشته باشد . دروغ ( نگا : نور / 11 و 12 ، فرقان‌ / 4 ) . « مُفْتریً » : از پیش خود ساخته شده و به هم بافته شده . ( نگا : قصص‌ / 36 ) . « الْحَقِّ » : مراد قرآن است .‏

سوره سبأ آیه 44
‏متن آیه : ‏
‏ وَمَا آتَیْنَاهُم مِّن کُتُبٍ یَدْرُسُونَهَا وَمَا أَرْسَلْنَا إِلَیْهِمْ قَبْلَکَ مِن نَّذِیرٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏ما ( قبلاً ) هیچ کتابی برای ایشان نفرستاده‌ایم تا آن را بخوانند ( و به اتّکای آن ، سخنان تو را تکذیب کنند ) ، و پیش از تو هیچ پیغمبری نیز به سویشان روانه نکرده‌ایم ( تا در پرتو کلام او ، دعوت تازه اسلام را نادرست و ناروا ببینند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَدْرُسُونَهَا » : آن را می‌خوانند . « وَ مَآ أَرْسَلْنَا . . . » : ( نگا : قصص‌ / 46 ، سجده‌ / 3 ) .‏

سوره سبأ آیه 45
‏متن آیه : ‏
‏ وَکَذَّبَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَمَا بَلَغُوا مِعْشَارَ مَا آتَیْنَاهُمْ فَکَذَّبُوا رُسُلِی فَکَیْفَ کَانَ نَکِیرِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏کسانی که پیش از اینان بوده‌اند . ( آیات کتابهای آسمانی را ) تکذیب کرده‌اند ، و حال این که اینان ( حتّی از لحاظ قوّت و قدرت ) به یکدهم ایشان هم نمی‌رسند ، از آنجا که پیغمبران مرا تکذیب کرده‌اند ، بنگرید که چگونه کیفرشان داده‌ام ( و شهر و دیارشان را آئینه عبرت دیگران ساخته‌ام . پس شما ستمگرانِ مکّه ، و شما ستمگرانِ تاریخ ، سرنوشت خود را از ایشان قیاس کنید و بدانید نه سنّت الهی تغییرپذیر است و نه شما از آنان برتر و مقتدرترید ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« مِعْشَارَ » : ده یک . یکدهم . « نَکِیرِ » : ناخوشنودی و بد آمدنم از ایشان . مراد اثر ناخوشنودی است که کیفر و مجازات است ( نگا : حجّ‌ / 44 ) .‏

سوره سبأ آیه 46
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکُم بِوَاحِدَةٍ أَن تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى ثُمَّ تَتَفَکَّرُوا مَا بِصَاحِبِکُم مِّن جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِیرٌ لَّکُم بَیْنَ یَدَیْ عَذَابٍ شَدِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : من شما را تنها یک نصیحت می‌کنم ، و آن این است که : خالصانه برای خدا ، دو نفر دو نفر ، و یا یک نفر یک نفر ، برخیزید ( و اندیشه‌های خفته را زنده کنید ) . سپس ( درباره محمّد که سالها با او بسر برده‌اید فکر خود را به کار گیرید و ) بیندیشید ( تا پاکی و امانتداری و سلامت جسمانی و روحانی او ، در خاطره‌ها مجسّم شود . . . این ) همدم و همنشین ( دیرینه ) شما ، جنّ زده و دیوانه نیست . بلکه او بیم دهنده شما از عذاب سختی است که در پیش است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِوَاحِدَةٍ » : به خصلت و نصیحت یگانه‌ای . « أَن تَقُومُوا لِلّهِ » : و آن این که برای خدا برخیزید و دست به کار شوید . « مَثْنی‌ » : دوتا دوتا . حال است . « فُرَادی‌ » : یک یک . مفرد آن فرد است ( نگا : انعام‌ / 94 ) . « جِنَّةٍ » : دیوانگی ( نگا : اعراف‌ / 184 ، مؤمنون‌ / 25 و 70 ، سبأ / 8 ) . « بَیْنَ یَدَیْ » : پیشاپیش ( نگا : اعراف‌ / 57 ، نمل‌ / 63 ، فرقان‌ / 48 ) . جلو . پیش رو . « بَیْنَ یَدَیْ عَذابٍ شَدِیدٍ » : قبل از وقوع عذاب سخت . رویاروئی عذاب سخت . یعنی انگار عذاب خدا رویاروی انسان قرار گرفته است . یا این که آن اندازه نزدیک است که هر آن به انسان برسد .‏

سوره سبأ آیه 47
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ مَا سَأَلْتُکُم مِّنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَکُمْ إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : هر مزدی که ( در قبال تبلیغ دعوت آسمانی ) از شما خواسته باشم ، برای خودتان . ( من پاداش مادی چشم نمی‌دارم ، و بلکه ) اجر و مزد من بر خدا است و بس . او آگاه از هر چیزی و حاضر و ناظر بر هر امری است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« شَهِیدٌ » : گواه . مطلع ( نگا : آل‌عمران‌ / 98 ، مائده‌ / 117 ) .‏

سوره سبأ آیه 48
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِنَّ رَبِّی یَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَّامُ الْغُیُوبِ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : پروردگار من ، حق را آشکارا بیان می‌دارد ( و با آن باطل را از میان بر می‌دارد . . . او ) دانای نهانیها و کاملاً آگاه از پنهانیها است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« یَقْذِفُ بِالْحَقِّ » : حق را به جان باطل می‌اندازد . ( نگا : انبیاء / 18 ) . مراد بیان ادلّه حق به صورت قاطع و واضح است . یا این که منظور از افکندن حق ، ارسال کتب آسمانی برای انبیاء ، و القاء وحی الهی به قلوب پیغمبران : است .‏

سوره سبأ آیه 49
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ جَاء الْحَقُّ وَمَا یُبْدِئُ الْبَاطِلُ وَمَا یُعِیدُ ‏

‏ترجمه : ‏
‏بگو : حق به میان آمد و باطل ( در پرتو نور حق ، اثری از آن نماند و مُرد ، و لذا ) نه کار تازه‌ای را می‌تواند انجام دهد ، و نه کار گذشته‌ای را می‌تواند از سر گیرد .‏

‏توضیحات : ‏
‏« الْحَقُّ » : مراد اسلام است . « الْبَاطِلُ » : مراد کفر است . « مَا یُبْدِئ‌ُ » : شروع نمی‌کند . نقش جدیدی ایفاء نمی‌کند . « مَا یُعِیدُ » : از سر نمی‌گیرد . دوباره انجام نمی‌دهد . نقش قدیم بازی نمی‌کند . « مَا یُبْدِئُ البَاطِلُ وَ مَا یُعِیدُ » : مراد نقش بر آب بودن همه نقشهای باطل است . انگار باطل به شخص مُرده می‌ماند که نه کارهای گذشته را می‌تواند بکند و نه کارهای تازه‌ای از او ساخته است . ذکر این نکته ضروری است که نور اسلام فاعلیت زدودن کفر و شرک و نفاق را دارد ، همان گونه که نور ، ظلمت را می‌زداید . امّا انسانها هم باید از نور آن استفاده کنند و قابلیّت را بهم برسانند ، تا در پرتو فاعلیتِ فاعلْ و قابلیّت قابل ، پیروزی ظاهر و حاصل شود .‏

سوره سبأ آیه 50
‏متن آیه : ‏
‏ قُلْ إِن ضَلَلْتُ فَإِنَّمَا أَضِلُّ عَلَى نَفْسِی وَإِنِ اهْتَدَیْتُ فَبِمَا یُوحِی إِلَیَّ رَبِّی إِنَّهُ سَمِیعٌ قَرِیبٌ ‏

‏ترجمه : ‏
‏( به مشرکان بت‌پرست ) بگو : اگر من ( با ترک بتها و دوری از آئین شما ) گمراه شده باشم ، به زیان خود گمراه شده‌ام ( و کیفر آن را می‌بینم ) و اگر راهیاب بوده باشم ، در پرتو چیزهائی است که پروردگارم به من وحی می‌فرماید . او شنوا و نزدیک است ( و اقوال و افعال ما بر او پنهان نمی‌ماند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَضِلُّ عَلی نَفْسِی‌ » : به زیان خود گمراه می‌شوم و کیفر آن را می‌بینم .‏

سوره سبأ آیه 51
‏متن آیه : ‏
‏ وَلَوْ تَرَى إِذْ فَزِعُوا فَلَا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّکَانٍ قَرِیبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏اگر برایت ممکن بود ببینی ( حال ستمگران را ) در آن دم که به وحشت می‌افتند و راه گریزی ندارند و اصلاً مهلتی بدیشان داده نمی‌شود ، و از مکان نزدیکی گرفتار ( و روانه آتش ) می‌گردند ، ( صحنه هراس‌انگیزی را خواهی دید که انسان از آن برخود می‌لرزد و بیتاب می‌شود ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَ لَوْ تَری‌ » : ( نگا : سبأ / 31 ) . « فَزِعُوا » : به هراس افتادند . سراسیمه شدند . « لا فَوْتَ » : هیچ رهائی نیست . مراد از ( فَوْتَ ) گریز و مهلت است . یعنی اصلاً خدا بدیشان مهلت نمی‌دهد و راه گریزی هم ندارند . « مَکَانٍ قَرِیبٍ » : مراد این است که در اسرع وقت از نزدیکترین محلّ گرفتارشان می‌سازند . این آیه بیانگر حال آشفته کافران در آغاز هنگامه رستاخیز است ( نگا : / 41 - 44 ) . یا این که وضع نابسامان آنان به هنگام بلایای نابود کننده و عذاب استیصال در دنیا است ( نگا : غافر / 83 - 85 ) .‏

سوره سبأ آیه 52
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَالُوا آمَنَّا بِهِ وَأَنَّى لَهُمُ التَّنَاوُشُ مِن مَکَانٍ بَعِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و ( به هنگام گرفتار شدن در چنگال مجازات الهی ) خواهند گفت : به « حق‌ » ایمان داریم . آنان چگونه می‌توانند از فاصله دور ( از جهان که جای پذیرش ایمان و مزرعه آخرت بود ) سهل و ساده حقّ را فرا چنگ آورند ( و از مزایای ایمان بدان برخوردار شوند ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِهِ » : مرجع ضمیر ( ه ) حق در آیه 49 است که مراد اسلام و قرآن است . « أَنّی‌ » : چگونه‌ ؟ « التَّنَاوُشُ » : دسترسی پیدا کردن . فراچنگ آوردن . « مَکَانٍ بَعیدٍ » : مراد آخرت است که با جهان ما فاصله دوری دارد . یعنی بعد از خروج از دنیا ، تازه کسی نمی‌تواند ایمانی به دست آورد که در پرتو آن رستگاری میسّر گردد ( نگا : انعام‌ / 158 ، غافر / 84 و 85 ) .‏

سوره سبأ آیه 53
‏متن آیه : ‏
‏ وَقَدْ کَفَرُوا بِهِ مِن قَبْلُ وَیَقْذِفُونَ بِالْغَیْبِ مِن مَّکَانٍ بَعِیدٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و حال این که قبلاً ( در زمان حیات که از عقل و اختیار و اراده برخوردار بوده‌اند ) حقّ را نپذیرفته‌اند ، و بلکه دورادور به جهان غیب نسبتهای ناروائی زده‌اند ( و نبوّت و قیامت و بهشت و دوزخ و بالاخره جهان ماوراء طبیعت را به تمسخر گرفته‌اند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« بِهِ » : ( نگا : سبأ / 52 ) . « یَقْذِفُونَ بِالْغَیْبِ » : نسبتهای ناروائی به جهان غیب می‌دادند و سخنان نادرستی درباره آن اظهار می‌کردند . گمانهای نادرستی درباره ماوراء طبیعت داشتند . « مَکَانٍ بَعیدٍ » : دورادور . نقطه دور دست . مراد دور از حقیقت است .‏

سوره سبأ آیه 54
‏متن آیه : ‏
‏ وَحِیلَ بَیْنَهُمْ وَبَیْنَ مَا یَشْتَهُونَ کَمَا فُعِلَ بِأَشْیَاعِهِم مِّن قَبْلُ إِنَّهُمْ کَانُوا فِی شَکٍّ مُّرِیبٍ ‏

‏ترجمه : ‏
‏میان ایشان و آنچه آرزو دارند ( که پذیرش ایمان ایشان و نجات از عذاب است ) جدائی افکنده می‌شود ، همان گونه که با گروههای همسان و همکیش آنان قبلاً چنین عمل شده است . آخر ایشان ( در جهان ) سراپا در شکّ بوده‌اند ( و زندگی را پیوسته با ظنّ و گمان به سر برده‌اند و اینک چنین سرنوشتی باید داشته باشند ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« حِیلَ » : حائل و مانع انداخته شده است . فاصله و جدائی افکنده شده است . « مَا » : آنچه . مراد پذیرش ایمان اخروی و رهائی از دوزخ است یا بازگشت به جهان و انجام کارهای شایسته در آن است ( نگا : سجده‌ / 12 ) . یا رهائی از بلاهای بزرگ آسمانی و عذاب استیصال جهانی است ( نگا : غافر / 83 - 85 ) . « أَشْیَاع‌ » : جمع شیعَة ، مراد اَمثال و اَقران است ( نگا : انعام‌ / 65 ) . « مُرِیبٍ » : شکّ‌انداز . به دودلی افکنده . این واژه صفت و برای مبالغه و تأکید است . مثل : شِعْرٌ شاعِرٌ .‏