سُورَةُ الأَنعَامِ

بسم الله الرحمن الرحیم

﴿ ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ ٱلَّذِی خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ وَجَعَلَ ٱلظُّلُمَٰتِ وَٱلنُّورَۖ ثُمَّ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ بِرَبِّهِمۡ یَعۡدِلُونَ ١ هُوَ ٱلَّذِی خَلَقَکُم مِّن طِینٖ ثُمَّ قَضَىٰٓ أَجَلٗاۖ وَأَجَلٞ مُّسَمًّى عِندَهُۥۖ ثُمَّ أَنتُمۡ تَمۡتَرُونَ ٢ وَهُوَ ٱللَّهُ فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَفِی ٱلۡأَرۡضِ یَعۡلَمُ سِرَّکُمۡ وَجَهۡرَکُمۡ وَیَعۡلَمُ مَا تَکۡسِبُونَ ٣ وَمَا تَأۡتِیهِم مِّنۡ ءَایَةٖ مِّنۡ ءَایَٰتِ رَبِّهِمۡ إِلَّا کَانُواْ عَنۡهَا مُعۡرِضِینَ ٤ فَقَدۡ کَذَّبُواْ بِٱلۡحَقِّ لَمَّا جَآءَهُمۡ فَسَوۡفَ یَأۡتِیهِمۡ أَنۢبَٰٓؤُاْ مَا کَانُواْ بِهِۦ یَسۡتَهۡزِءُونَ ٥ أَلَمۡ یَرَوۡاْ کَمۡ أَهۡلَکۡنَا مِن قَبۡلِهِم مِّن قَرۡنٖ مَّکَّنَّٰهُمۡ فِی ٱلۡأَرۡضِ مَا لَمۡ نُمَکِّن لَّکُمۡ وَأَرۡسَلۡنَا ٱلسَّمَآءَ عَلَیۡهِم مِّدۡرَارٗا وَجَعَلۡنَا ٱلۡأَنۡهَٰرَ تَجۡرِی مِن تَحۡتِهِمۡ فَأَهۡلَکۡنَٰهُم بِذُنُوبِهِمۡ وَأَنشَأۡنَا مِنۢ بَعۡدِهِمۡ قَرۡنًا ءَاخَرِینَ ٦ وَلَوۡ نَزَّلۡنَا عَلَیۡکَ کِتَٰبٗا فِی قِرۡطَاسٖ فَلَمَسُوهُ بِأَیۡدِیهِمۡ لَقَالَ ٱلَّذِینَ کَفَرُوٓاْ إِنۡ هَٰذَآ إِلَّا سِحۡرٞ مُّبِینٞ ٧ وَقَالُواْ لَوۡلَآ أُنزِلَ عَلَیۡهِ مَلَکٞۖ وَلَوۡ أَنزَلۡنَا مَلَکٗا لَّقُضِیَ ٱلۡأَمۡرُ ثُمَّ لَا یُنظَرُونَ ٨ ﴾

به نام خداوند بخشندۀ مهربان

ستایش آن خدایى راست که آفرید آسمان‌ها و زمین را و پیدا کرد تاریکی‌ها و روشنى، باز کافران با پروردگار خویش برابری ‏کنند [386]. ﴿1﴾اوست آن که بیافرید شما را از گِل، باز مقرر کرد وقت مرگ را و مدّتى معین‏ هست نزدیک او [387]، باز شما شک مى‏کنید. ﴿2﴾و اوست خدا [388]در آسمان‌ها و در زمین، می‌داند پنهانِ شما و آشکارِ شما و می‌داند آنچه عمل مى‏کنید. ﴿3﴾و نمى‏آید به کافران هیچ نشانه‌ای از نشانه‌هاى پروردگار ایشان، اِلاّ از آن روگردان شدند. ﴿4﴾پس ثابت شد که ایشان به دروغ نسبت کردند، چون بیامد به ایشان. پس خواهد آمد به ایشان جزای آنچه به وى تمسخر می‌کردند [389]. ﴿5﴾آیا ندیده‏اند که چقدر هلاک کرده‏ایم پیش از ایشان از امّت‌هاکه استقرار داده بودیم ایشان را در زمین، آن قدر که استقرار نداده‏ایم شما را و فرستاده بودیم باران بر ایشان پى در پى ریزنده، و پیدا کردیم جوی‌هاکه می‌رفت از زیر ایشان [390]. پس هلاک کردیم ایشان را به گناهان ایشان و پیدا کردیم بعد از ایشان امّتى دیگر (یعنی مردمانی دیگر). ﴿6﴾و اگر فروفرستادیم بر تو نوشته‌ای در ورقى، پس مساس می‌کردند آن را به دست خود، گفتندى کافران: نیست این مگر سحر ظاهر [391]. ﴿7﴾و گفتند کافران: چرا نَفُرود فرود آورده شده بر پیغامبر، فرشته [392]و اگر فروفرستادیم فرشته را، البته به انجام رسانیده شدى کار، باز مهلت داده نشوند [393]. ﴿8﴾

﴿ وَلَوۡ جَعَلۡنَٰهُ مَلَکٗا لَّجَعَلۡنَٰهُ رَجُلٗا وَلَلَبَسۡنَا عَلَیۡهِم مَّا یَلۡبِسُونَ ٩ وَلَقَدِ ٱسۡتُهۡزِئَ بِرُسُلٖ مِّن قَبۡلِکَ فَحَاقَ بِٱلَّذِینَ سَخِرُواْ مِنۡهُم مَّا کَانُواْ بِهِۦ یَسۡتَهۡزِءُونَ ١٠ قُلۡ سِیرُواْ فِی ٱلۡأَرۡضِ ثُمَّ ٱنظُرُواْ کَیۡفَ کَانَ عَٰقِبَةُ ٱلۡمُکَذِّبِینَ ١١ قُل لِّمَن مَّا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ قُل لِّلَّهِۚ کَتَبَ عَلَىٰ نَفۡسِهِ ٱلرَّحۡمَةَۚ لَیَجۡمَعَنَّکُمۡ إِلَىٰ یَوۡمِ ٱلۡقِیَٰمَةِ لَا رَیۡبَ فِیهِۚ ٱلَّذِینَ خَسِرُوٓاْ أَنفُسَهُمۡ فَهُمۡ لَا یُؤۡمِنُونَ ١٢ ۞وَلَهُۥ مَا سَکَنَ فِی ٱلَّیۡلِ وَٱلنَّهَارِۚ وَهُوَ ٱلسَّمِیعُ ٱلۡعَلِیمُ ١٣ قُلۡ أَغَیۡرَ ٱللَّهِ أَتَّخِذُ وَلِیّٗا فَاطِرِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَهُوَ یُطۡعِمُ وَلَا یُطۡعَمُۗ قُلۡ إِنِّیٓ أُمِرۡتُ أَنۡ أَکُونَ أَوَّلَ مَنۡ أَسۡلَمَۖ وَلَا تَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡمُشۡرِکِینَ ١٤ قُلۡ إِنِّیٓ أَخَافُ إِنۡ عَصَیۡتُ رَبِّی عَذَابَ یَوۡمٍ عَظِیمٖ ١٥ مَّن یُصۡرَفۡ عَنۡهُ یَوۡمَئِذٖ فَقَدۡ رَحِمَهُۥۚ وَذَٰلِکَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡمُبِینُ ١٦ وَإِن یَمۡسَسۡکَ ٱللَّهُ بِضُرّٖ فَلَا کَاشِفَ لَهُۥٓ إِلَّا هُوَۖ وَإِن یَمۡسَسۡکَ بِخَیۡرٖ فَهُوَ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ قَدِیرٞ ١٧ وَهُوَ ٱلۡقَاهِرُ فَوۡقَ عِبَادِهِۦۚ وَهُوَ ٱلۡحَکِیمُ ٱلۡخَبِیرُ ١٨ ﴾

و اگر می‌کردیم آن فرستاده را فرشته، لازم مى‏شد که کنیمش مردى (یعنى شکل مردى) و هرآیینه مشتبه می‌کردیم بر ایشان بر آنچه الحال اشتباه می‌کنند. ﴿9﴾و هرآیینه تمسخر کرده شد به پیغامبرانِ پیش از تو. پس فرود آمد به تمسخر کنندگان از ایشان، جزاى آنچه به آن تمسخر کردند [394]. ﴿10﴾بگو: سیر کنید در زمین، باز نظر کنید چگونه شد آخر کار دروغ دارندگان. ﴿11﴾بگو: که راست آنچه در آسمان‌ها و زمین است؟ بگو: خداى راست، لازم کرد بر خود مهربانى. البته جمع کند شما را در روز قیامت، هیچ شک نیست در آن. آنان‌که زیان کردند در حقِّ خویشتن، پس ایشان ایمان نمى‏آرند. ﴿12﴾و او راست آنچه ساکن شد در شب و روز و اوست شنوای دانا. ﴿13﴾بگو: آیا دوستى گیرم بجز خداى پیدا کننده آسمان‌ها و زمین؟ و او رزق می‌دهد و رزق داده نمى‏شود. بگو: هرآیینه امر کرده شده است مراکه باشم نخستین مسلمانان (یعنى از این امت) و فرموده شد که مباش از شریک مقرر کنندگان. ﴿14﴾بگو: هرآیینه من مى‏ترسم، اگر نافرمانىِ پروردگار خود کنم از عذابِ روز بزرگ. ﴿15﴾هر که عذاب باز داشته شود از وى آن روز، پس مهربانى کرد خداى بر وى و این است مطلب یابىِ ظاهر. ﴿16﴾و اگر سختى رساند خدا به تو، پس هیچ دفع کننده نیست آن را مگر او، و اگر نعمت رساند به تو، پس او بر همه چیز تواناست. ﴿17﴾و اوست غالب بالاى بندگان خود و اوست دانای آگاه. ﴿18﴾

﴿ قُلۡ أَیُّ شَیۡءٍ أَکۡبَرُ شَهَٰدَةٗۖ قُلِ ٱللَّهُۖ شَهِیدُۢ بَیۡنِی وَبَیۡنَکُمۡۚ وَأُوحِیَ إِلَیَّ هَٰذَا ٱلۡقُرۡءَانُ لِأُنذِرَکُم بِهِۦ وَمَنۢ بَلَغَۚ أَئِنَّکُمۡ لَتَشۡهَدُونَ أَنَّ مَعَ ٱللَّهِ ءَالِهَةً أُخۡرَىٰۚ قُل لَّآ أَشۡهَدُۚ قُلۡ إِنَّمَا هُوَ إِلَٰهٞ وَٰحِدٞ وَإِنَّنِی بَرِیٓءٞ مِّمَّا تُشۡرِکُونَ ١٩ ٱلَّذِینَ ءَاتَیۡنَٰهُمُ ٱلۡکِتَٰبَ یَعۡرِفُونَهُۥ کَمَا یَعۡرِفُونَ أَبۡنَآءَهُمُۘ ٱلَّذِینَ خَسِرُوٓاْ أَنفُسَهُمۡ فَهُمۡ لَا یُؤۡمِنُونَ ٢٠ وَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّنِ ٱفۡتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ کَذِبًا أَوۡ کَذَّبَ بِ‍َٔایَٰتِهِۦٓۚ إِنَّهُۥ لَا یُفۡلِحُ ٱلظَّٰلِمُونَ ٢١ وَیَوۡمَ نَحۡشُرُهُمۡ جَمِیعٗا ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِینَ أَشۡرَکُوٓاْ أَیۡنَ شُرَکَآؤُکُمُ ٱلَّذِینَ کُنتُمۡ تَزۡعُمُونَ ٢٢ ثُمَّ لَمۡ تَکُن فِتۡنَتُهُمۡ إِلَّآ أَن قَالُواْ وَٱللَّهِ رَبِّنَا مَا کُنَّا مُشۡرِکِینَ ٢٣ ٱنظُرۡ کَیۡفَ کَذَبُواْ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡۚ وَضَلَّ عَنۡهُم مَّا کَانُواْ یَفۡتَرُونَ ٢٤ وَمِنۡهُم مَّن یَسۡتَمِعُ إِلَیۡکَۖ وَجَعَلۡنَا عَلَىٰ قُلُوبِهِمۡ أَکِنَّةً أَن یَفۡقَهُوهُ وَفِیٓ ءَاذَانِهِمۡ وَقۡرٗاۚ وَإِن یَرَوۡاْ کُلَّ ءَایَةٖ لَّا یُؤۡمِنُواْ بِهَاۖ حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءُوکَ یُجَٰدِلُونَکَ یَقُولُ ٱلَّذِینَ کَفَرُوٓاْ إِنۡ هَٰذَآ إِلَّآ أَسَٰطِیرُ ٱلۡأَوَّلِینَ ٢٥ وَهُمۡ یَنۡهَوۡنَ عَنۡهُ وَیَنۡ‍َٔوۡنَ عَنۡهُۖ وَإِن یُهۡلِکُونَ إِلَّآ أَنفُسَهُمۡ وَمَا یَشۡعُرُونَ ٢٦ وَلَوۡ تَرَىٰٓ إِذۡ وُقِفُواْ عَلَى ٱلنَّارِ فَقَالُواْ یَٰلَیۡتَنَا نُرَدُّ وَلَا نُکَذِّبَ بِ‍َٔایَٰتِ رَبِّنَا وَنَکُونَ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ ٢٧ ﴾

بگو: چه چیز بر ‏تر است در باب شهادت؟ [395]بگو: خداست، وى اظهار حق کننده است میان من و میان شما، و وحى کرده شد به سوى من این قرآن، تا بیم کنم شما را به آن و بیم کنم آن را نیز که قرآن به او برسد. آیا شما اثبات مى‏کنید که با خدا هستند خدایان دیگر؟ بگو: من اثبات نمى‏کنم. بگو: جز این نیست که او خدای یگانه است و هرآیینه من بیزارم از آنچه شما شریک مقرر می‌کنید. ﴿19﴾آنان‌که ایشان را کتاب داده‏ایم، مى‏شناسند حقیقت این قول را [396]، چنانکه مى‏شناسند پسران خود را. آنان‌که زیانکار شدند در حقّ خویشتن، ایشان ایمان نمى‏آرند. ﴿20﴾و کیست ستمکارتر از کسی که بر بست بر خدا دروغ را یا به دروغ نسبت کرد آیات او را؟ هرآیینه رستگار نمى‏شوند ستمکاران. ﴿21﴾و یاد کن آن روز که حشر کنیم ایشان را، همه یکجا. باز گوییم مشرکان را: کجایند شریکان شما که ایشان را به ظن اثبات می‌کردید؟. ﴿22﴾بعد از آن نباشد عذر ایشان مگر آن که گویند: قسم به خدا، پروردگار ما که مشرک نبودیم!. ﴿23﴾بنگر چگونه دروغ‌گفتند بر خویشتن و گم گشت از ایشان آنچه افترا مى‏کردند. ﴿24﴾و از ایشان کسى هست که گوش مى‏نهد به سوى تو و پیدا کرده‌ایم بر دل ایشان پرده‌ها تا نفهمند آن را و در گوش ایشان گرانى را. و اگر ببینند هر معجزه‌ای ایمان نیارند به آن، تا وقتى که بیایند پیش تو مکابره کنان با تو. گویند این کافران: نیست این مگر قصه‌هاى پیشینیان. ﴿25﴾و ایشان منع مى‏کنند از متابعت او و دور مى‏شوند از متابعت او و هلاک نمى‏کنند مگر خویشتن را و نمی‌دانند. ﴿26﴾و [تعجب کنى] اگر ببینى ایشان را وقتى که بازداشته شوند نزدیک آتش، پس گویند: ای کاش ما بازگردانیده شویم! پس به دروغ نسبت نکنیم آیات پروردگار خویش را و شویم از مسلمانان. ﴿27﴾

﴿بَلۡ بَدَا لَهُم مَّا کَانُواْ یُخۡفُونَ مِن قَبۡلُۖ وَلَوۡ رُدُّواْ لَعَادُواْ لِمَا نُهُواْ عَنۡهُ وَإِنَّهُمۡ لَکَٰذِبُونَ ٢٨ وَقَالُوٓاْ إِنۡ هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا ٱلدُّنۡیَا وَمَا نَحۡنُ بِمَبۡعُوثِینَ ٢٩ وَلَوۡ تَرَىٰٓ إِذۡ وُقِفُواْ عَلَىٰ رَبِّهِمۡۚ قَالَ أَلَیۡسَ هَٰذَا بِٱلۡحَقِّۚ قَالُواْ بَلَىٰ وَرَبِّنَاۚ قَالَ فَذُوقُواْ ٱلۡعَذَابَ بِمَا کُنتُمۡ تَکۡفُرُونَ ٣٠ قَدۡ خَسِرَ ٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِلِقَآءِ ٱللَّهِۖ حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءَتۡهُمُ ٱلسَّاعَةُ بَغۡتَةٗ قَالُواْ یَٰحَسۡرَتَنَا عَلَىٰ مَا فَرَّطۡنَا فِیهَا وَهُمۡ یَحۡمِلُونَ أَوۡزَارَهُمۡ عَلَىٰ ظُهُورِهِمۡۚ أَلَا سَآءَ مَا یَزِرُونَ ٣١وَمَا ٱلۡحَیَوٰةُ ٱلدُّنۡیَآ إِلَّا لَعِبٞ وَلَهۡوٞۖ وَلَلدَّارُ ٱلۡأٓخِرَةُ خَیۡرٞ لِّلَّذِینَ یَتَّقُونَۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ ٣٢ قَدۡ نَعۡلَمُ إِنَّهُۥ لَیَحۡزُنُکَ ٱلَّذِی یَقُولُونَۖ فَإِنَّهُمۡ لَا یُکَذِّبُونَکَ وَلَٰکِنَّ ٱلظَّٰلِمِینَ بِ‍َٔایَٰتِ ٱللَّهِ یَجۡحَدُونَ ٣٣ وَلَقَدۡ کُذِّبَتۡ رُسُلٞ مِّن قَبۡلِکَ فَصَبَرُواْ عَلَىٰ مَا کُذِّبُواْ وَأُوذُواْ حَتَّىٰٓ أَتَىٰهُمۡ نَصۡرُنَاۚ وَلَا مُبَدِّلَ لِکَلِمَٰتِ ٱللَّهِۚ وَلَقَدۡ جَآءَکَ مِن نَّبَإِیْ ٱلۡمُرۡسَلِینَ ٣٤ وَإِن کَانَ کَبُرَ عَلَیۡکَ إِعۡرَاضُهُمۡ فَإِنِ ٱسۡتَطَعۡتَ أَن تَبۡتَغِیَ نَفَقٗا فِی ٱلۡأَرۡضِ أَوۡ سُلَّمٗا فِی ٱلسَّمَآءِ فَتَأۡتِیَهُم بِ‍َٔایَةٖۚ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ لَجَمَعَهُمۡ عَلَى ٱلۡهُدَىٰۚ فَلَا تَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡجَٰهِلِینَ 3٥﴾

نه، بلکه ظاهر شد ایشان را جزای آنچه مى‏پوشیدند پیش از این (یعنى جزای عقاید باطله را) و اگر بازگردانیده شوند، البته رجوع کنند به سوى آنچه منع کرده می‌شدند و هرآیینه ایشان دروغگویانند. ﴿28﴾و گفتند: نیست هیچ حیات مگر زندگانى این جهانیِ ما و نیستیم ما برانگیختگان [397]. ﴿29﴾و [تعجب کنى] اگر ببینى آنگاه که بازداشته شوند به حضور پروردگار خویش، بگوید خدا: آیا این درست نیست؟ گویند: آرى درست‏ است، قسم پروردگار ما. گوید: پس بچشید عذاب را به سبب آن که کافر بودید. ﴿30﴾به تحقیق زیانکار شدند آنان‌که به دروغ نسبت کردند ملاقات خدا را، تا آنگاه که بیاید به ایشان قیامت، ناگهان، گویند: اى پشیمانى ما بر تقصیر ما در باب قیامت، و ایشان، بردارند بارهاى خویش را [398]بر پشت‌هاى خویش. آگاه شوید! بدچیزی است آنچه برمی‌دارند! [399]. ﴿31﴾و نیست زندگانى دنیا مگر بازى و لهو و هرآیینه سرای آخرت، بهتر است متّقیان را، آیا در نمى‏یابید؟. ﴿32﴾هرآیینه می‌دانیم که اندوهگین مى‏کند تو را آنچه ایشان می‌گویند، پس هرآیینه ایشان به دروغ نسبت نمى‏کنند تو را فقط، و لیکن ستمکاران آیات خدا را انکار مى‏کنند. ﴿33﴾و هرآیینه به دروغ نسبت کرده شد پیغامبران را پیش از تو، پس صبر کردند بر تکذیب خویش و رنجانیده شدنِ خویش تا آن که بیامد به ایشان نصرت ما و نیست هیچ تغییر دهنده وعده‏هاى خدا را، و هرآیینه آمد به تو بعض خبر پیغامبران. ﴿34﴾و اگر گران شده باشد بر تو روگردانىِ ایشان، پس اگر مى‏توانى که بجویى سوراخى در زمین یا نردبانى در آسمان، پس بیارى پیش ایشان معجزه [400]و اگر خواستى خدا، جمع ساختى ایشان را بر هدایت، پس مباش از جاهلان. ﴿35﴾

﴿ ۞إِنَّمَا یَسۡتَجِیبُ ٱلَّذِینَ یَسۡمَعُونَۘ وَٱلۡمَوۡتَىٰ یَبۡعَثُهُمُ ٱللَّهُ ثُمَّ إِلَیۡهِ یُرۡجَعُونَ ٣٦ وَقَالُواْ لَوۡلَا نُزِّلَ عَلَیۡهِ ءَایَةٞ مِّن رَّبِّهِۦۚ قُلۡ إِنَّ ٱللَّهَ قَادِرٌ عَلَىٰٓ أَن یُنَزِّلَ ءَایَةٗ وَلَٰکِنَّ أَکۡثَرَهُمۡ لَا یَعۡلَمُونَ ٣٧ وَمَا مِن دَآبَّةٖ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَلَا طَٰٓئِرٖ یَطِیرُ بِجَنَاحَیۡهِ إِلَّآ أُمَمٌ أَمۡثَالُکُمۚ مَّا فَرَّطۡنَا فِی ٱلۡکِتَٰبِ مِن شَیۡءٖۚ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِمۡ یُحۡشَرُونَ ٣٨ وَٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا صُمّٞ وَبُکۡمٞ فِی ٱلظُّلُمَٰتِۗ مَن یَشَإِ ٱللَّهُ یُضۡلِلۡهُ وَمَن یَشَأۡ یَجۡعَلۡهُ عَلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِیمٖ ٣٩ قُلۡ أَرَءَیۡتَکُمۡ إِنۡ أَتَىٰکُمۡ عَذَابُ ٱللَّهِ أَوۡ أَتَتۡکُمُ ٱلسَّاعَةُ أَغَیۡرَ ٱللَّهِ تَدۡعُونَ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ ٤٠ بَلۡ إِیَّاهُ تَدۡعُونَ فَیَکۡشِفُ مَا تَدۡعُونَ إِلَیۡهِ إِن شَآءَ وَتَنسَوۡنَ مَا تُشۡرِکُونَ ٤١ وَلَقَدۡ أَرۡسَلۡنَآ إِلَىٰٓ أُمَمٖ مِّن قَبۡلِکَ فَأَخَذۡنَٰهُم بِٱلۡبَأۡسَآءِ وَٱلضَّرَّآءِ لَعَلَّهُمۡ یَتَضَرَّعُونَ ٤٢ فَلَوۡلَآ إِذۡ جَآءَهُم بَأۡسُنَا تَضَرَّعُواْ وَلَٰکِن قَسَتۡ قُلُوبُهُمۡ وَزَیَّنَ لَهُمُ ٱلشَّیۡطَٰنُ مَا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ٤٣ فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُکِّرُواْ بِهِۦ فَتَحۡنَا عَلَیۡهِمۡ أَبۡوَٰبَ کُلِّ شَیۡءٍ حَتَّىٰٓ إِذَا فَرِحُواْ بِمَآ أُوتُوٓاْ أَخَذۡنَٰهُم بَغۡتَةٗ فَإِذَا هُم مُّبۡلِسُونَ ٤٤﴾

جز این نیست که قبول مى‏کنند آنان‌که مى‏شنوند، و مردگان (یعنى کافران) برانگیزد ایشان را خدا، باز به سوى او گردانیده شوند. ﴿36﴾و گفتند: چرا نفرود آورده شده بر پیغامبر، نشانه‌ای از جانب پروردگار [401]او. بگو: هرآیینه خدا قادر است بر آن که فروفرستد آیتى و لیکن اکثر ایشان نمى‏دانند. ﴿37﴾و نیست هیچ جانورى در زمین و نه هیچ پرنده که مى‏پرد به دو بال خود مگر ایشان جماعت‌های‌اند مانند شما. فروگذاشت نکرده‏ایم در کتاب (یعنى لوح محفوظ) هیچ چیزى را، باز به سوى پروردگار خود حشر کرده خواهند شد. ﴿38﴾و کسانی که به دروغ نسبت کردند آیات ما را، کرانند و گنگانند در تاریکی‌هایند. هرکه را خواهد خدا، گمراه کندش و هر که را خواهد، به راه راست گرداندش. ﴿39﴾بگو: آیا دیدید اگر بیاید به شما عذاب خدا یا بیاید به شما قیامت، آیا به غیر خدا تضرّع می‌کنید، اگر راستگو هستید؟. ﴿40﴾نه، بلکه خاص به جناب او دعا می‌کنید، پس دفع می‌کند آنچه دعا می‌کنید براى دفع آن، اگر خواهد، و فراموش می‌کنید آن چیز راکه او را شریک مقرر کردید. ﴿41﴾و هرآیینه فرستادیم به سوى امّتان پیش از تو [402]، پس در گرفت کردیم ایشان را به تنگىِ معیشت و بیمارى، تا زارى کنند. ﴿42﴾پس چرانه زارى کردند وقتى که آمد به ایشان عذاب ما؟ و لیکن سخت شد دل ایشان و زینت داد در نظر ایشان شیطان آنچه می‌کردند. ﴿43﴾پس چون فراموش کردند آنچه پند داده شد ایشان را، به آن گشاده ساختیم بر ایشان درهاى همه چیز [403]، تا آن هنگام که شادمان گشتند به آنچه داده شد ایشان را، در گرفت کردیم ایشان را ناگهان، پس شدند ناامید شونده. ﴿44﴾

﴿ فَقُطِعَ دَابِرُ ٱلۡقَوۡمِ ٱلَّذِینَ ظَلَمُواْۚ وَٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ٤٥ قُلۡ أَرَءَیۡتُمۡ إِنۡ أَخَذَ ٱللَّهُ سَمۡعَکُمۡ وَأَبۡصَٰرَکُمۡ وَخَتَمَ عَلَىٰ قُلُوبِکُم مَّنۡ إِلَٰهٌ غَیۡرُ ٱللَّهِ یَأۡتِیکُم بِهِۗ ٱنظُرۡ کَیۡفَ نُصَرِّفُ ٱلۡأٓیَٰتِ ثُمَّ هُمۡ یَصۡدِفُونَ ٤٦ قُلۡ أَرَءَیۡتَکُمۡ إِنۡ أَتَىٰکُمۡ عَذَابُ ٱللَّهِ بَغۡتَةً أَوۡ جَهۡرَةً هَلۡ یُهۡلَکُ إِلَّا ٱلۡقَوۡمُ ٱلظَّٰلِمُونَ ٤٧ وَمَا نُرۡسِلُ ٱلۡمُرۡسَلِینَ إِلَّا مُبَشِّرِینَ وَمُنذِرِینَۖ فَمَنۡ ءَامَنَ وَأَصۡلَحَ فَلَا خَوۡفٌ عَلَیۡهِمۡ وَلَا هُمۡ یَحۡزَنُونَ ٤٨ وَٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا یَمَسُّهُمُ ٱلۡعَذَابُ بِمَا کَانُواْ یَفۡسُقُونَ ٤٩ قُل لَّآ أَقُولُ لَکُمۡ عِندِی خَزَآئِنُ ٱللَّهِ وَلَآ أَعۡلَمُ ٱلۡغَیۡبَ وَلَآ أَقُولُ لَکُمۡ إِنِّی مَلَکٌۖ إِنۡ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا یُوحَىٰٓ إِلَیَّۚ قُلۡ هَلۡ یَسۡتَوِی ٱلۡأَعۡمَىٰ وَٱلۡبَصِیرُۚ أَفَلَا تَتَفَکَّرُونَ ٥٠ وَأَنذِرۡ بِهِ ٱلَّذِینَ یَخَافُونَ أَن یُحۡشَرُوٓاْ إِلَىٰ رَبِّهِمۡ لَیۡسَ لَهُم مِّن دُونِهِۦ وَلِیّٞ وَلَا شَفِیعٞ لَّعَلَّهُمۡ یَتَّقُونَ ٥١ وَلَا تَطۡرُدِ ٱلَّذِینَ یَدۡعُونَ رَبَّهُم بِٱلۡغَدَوٰةِ وَٱلۡعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجۡهَهُۥۖ مَا عَلَیۡکَ مِنۡ حِسَابِهِم مِّن شَیۡءٖ وَمَا مِنۡ حِسَابِکَ عَلَیۡهِم مِّن شَیۡءٖ فَتَطۡرُدَهُمۡ فَتَکُونَ مِنَ ٱلظَّٰلِمِینَ ٥٢﴾

پس بریده شد بیخ گروه ستمکاران و سپاس خداى راست، پروردگار عالم‌ها. ﴿45﴾بگو: آیا دیدید اگر بازگیرد خدا شنوایى شما را و چشمهاى شما را و مُهر کند بر دل‌هاى شما، کیست خدا، غیر اللّه تعالى که آن را بیارد به شما؟ ببین چگونه گوناگون بیان مى‏کنیم آیت‏ها را، باز ایشان روگردان مى‏شوند!. ﴿46﴾بگو: آیا دیدید اگر بیاید به شما عذاب خدا ناگهان یا آشکارا، آیا هلاک کرده شوند [404]مگر قوم ستمکاران؟. ﴿47﴾و نمى‏فرستیم پیغامبران را مگر بشارت دهنده و بیم کننده، پس هر که ایمان آورد و نیکوکارى کرد، پس هیچ ترس نبود بر ایشان و نه ایشان اندوهگین شوند. ﴿48﴾و کسانی که به دروغ نسبت کرده‏اند آیات ما را، برسد به ایشان عذاب به سبب فاسق بودن ایشان. ﴿49﴾بگو: نمى‏گویم به شما که نزدیک من است خزینه‌هاى خدا و نمى‏گویم که می‌دانم غیب را و نمى‏گویم به شما که من فرشته‏ام. پیروى نمى‏کنم مگر چیزی را که وحى کرده شد به سوى من، بگو: آیا برابر مى‏شود نابینا و بینا؟ آیا تأمّل نمى‏کنید؟. ﴿50﴾و بترسان به قرآن (یعنى پند ده به قرآن) کسانى را که مى‏ترسند از آن که حشر کرده شوند به سوى پروردگار خویش، نباشد ایشان را بجز خدا هیچ دوستى و نه سفارش کننده تا پرهیزگارى کنند. ﴿51﴾ [405]و دور مکن کسانى را که مناجات مى‏کنند به پروردگار خویش بامداد و مساءِ، مى‏طلبند روى او را. نیست بر تو از حساب ایشان چیزى و نیست از حساب تو بر ایشان چیزى، تا برانى ایشان را که آنگاه باشى از ستمکاران. ﴿52﴾

﴿ وَکَذَٰلِکَ فَتَنَّا بَعۡضَهُم بِبَعۡضٖ لِّیَقُولُوٓاْ أَهَٰٓؤُلَآءِ مَنَّ ٱللَّهُ عَلَیۡهِم مِّنۢ بَیۡنِنَآۗ أَلَیۡسَ ٱللَّهُ بِأَعۡلَمَ بِٱلشَّٰکِرِینَ ٥٣ وَإِذَا جَآءَکَ ٱلَّذِینَ یُؤۡمِنُونَ بِ‍َٔایَٰتِنَا فَقُلۡ سَلَٰمٌ عَلَیۡکُمۡۖ کَتَبَ رَبُّکُمۡ عَلَىٰ نَفۡسِهِ ٱلرَّحۡمَةَ أَنَّهُۥ مَنۡ عَمِلَ مِنکُمۡ سُوٓءَۢا بِجَهَٰلَةٖ ثُمَّ تَابَ مِنۢ بَعۡدِهِۦ وَأَصۡلَحَ فَأَنَّهُۥ غَفُورٞ رَّحِیمٞ ٥٤ وَکَذَٰلِکَ نُفَصِّلُ ٱلۡأٓیَٰتِ وَلِتَسۡتَبِینَ سَبِیلُ ٱلۡمُجۡرِمِینَ ٥٥ قُلۡ إِنِّی نُهِیتُ أَنۡ أَعۡبُدَ ٱلَّذِینَ تَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِۚ قُل لَّآ أَتَّبِعُ أَهۡوَآءَکُمۡ قَدۡ ضَلَلۡتُ إِذٗا وَمَآ أَنَا۠ مِنَ ٱلۡمُهۡتَدِینَ ٥٦ قُلۡ إِنِّی عَلَىٰ بَیِّنَةٖ مِّن رَّبِّی وَکَذَّبۡتُم بِهِۦۚ مَا عِندِی مَا تَسۡتَعۡجِلُونَ بِهِۦٓۚ إِنِ ٱلۡحُکۡمُ إِلَّا لِلَّهِۖ یَقُصُّ ٱلۡحَقَّۖ وَهُوَ خَیۡرُ ٱلۡفَٰصِلِینَ ٥٧ قُل لَّوۡ أَنَّ عِندِی مَا تَسۡتَعۡجِلُونَ بِهِۦ لَقُضِیَ ٱلۡأَمۡرُ بَیۡنِی وَبَیۡنَکُمۡۗ وَٱللَّهُ أَعۡلَمُ بِٱلظَّٰلِمِینَ ٥٨ ۞وَعِندَهُۥ مَفَاتِحُ ٱلۡغَیۡبِ لَا یَعۡلَمُهَآ إِلَّا هُوَۚ وَیَعۡلَمُ مَا فِی ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِۚ وَمَا تَسۡقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلَّا یَعۡلَمُهَا وَلَا حَبَّةٖ فِی ظُلُمَٰتِ ٱلۡأَرۡضِ وَلَا رَطۡبٖ وَلَا یَابِسٍ إِلَّا فِی کِتَٰبٖ مُّبِینٖ ٥٩ ﴾

و همچنین امتحان کردیم بعض از مردمان را به بعض تا گویند: آیا این جماعت انعام کرده است خدا بر ایشان از میان ما؟ [خداى تعالى فرمود]: آیا نیست خدا داناتر به شکر کنندگان؟. ﴿53﴾و چون بیایند پیش تو کسانی که ایمان آورده‏اند به آیت‌هاى ما، پس بگو: سلامٌ علیکم! لازم کرده است پروردگار شما بر خود مهربانى را، لازم کرده است که هر که بکند از شما کار بد به نادانى، باز توبه کرد بعد از آن و نیکوکارى نمود، پس خدا آمرزندۀ مهربان ا‏ست. ﴿54﴾و همچنین تفصیل می‌کنیم نشانه‌ها را و تا ظاهر شود راه ستمکاران [406]. ﴿55﴾بگو: هرآیینه منع کرده شد مراکه عبادت کنم آن کسانى راکه شما مى‏پرستید بجز خدا. بگو: پیروى نمى‏کنم آرزوهاى شما را، گمراه شده باشم آنگاه و نباشم از راه یافتگان. ﴿56﴾بگو: هرآیینه من بر حجّتم از پروردگار خود و به دروغ داشتید آن دلیل را. نیست نزدیک من آنچه شما بزودى مى‏طلبید آن را [407]، نیست حُکم، مگر خدا را، بیان می‌کند دین درست را و او بهترین فیصله کنندگان‏ است. ﴿57﴾بگو: اگر بودى نزدیک من آنچه بزودى می‌طلبیدش، هرآیینه به انجام رسانیده شدى کار میان من و شما و خدا داناتر است به ستمکاران. ﴿58﴾و نزد اوست کلیدهاى غیب، نمى‏داندش مگر او و می‌داند آنچه در بیابان و دریاست و نمى‏افتد هیچ برگ، الاّ می‌داندش و نمى‏افتد هیچ دانه در تاریکی‌هاى زمین و نه هیچ ترى و نه خشکى، إلاّ ثبت است در کتاب روشن. ﴿59﴾

﴿ وَهُوَ ٱلَّذِی یَتَوَفَّىٰکُم بِٱلَّیۡلِ وَیَعۡلَمُ مَا جَرَحۡتُم بِٱلنَّهَارِ ثُمَّ یَبۡعَثُکُمۡ فِیهِ لِیُقۡضَىٰٓ أَجَلٞ مُّسَمّٗىۖ ثُمَّ إِلَیۡهِ مَرۡجِعُکُمۡ ثُمَّ یُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ ٦٠ وَهُوَ ٱلۡقَاهِرُ فَوۡقَ عِبَادِهِۦۖ وَیُرۡسِلُ عَلَیۡکُمۡ حَفَظَةً حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءَ أَحَدَکُمُ ٱلۡمَوۡتُ تَوَفَّتۡهُ رُسُلُنَا وَهُمۡ لَا یُفَرِّطُونَ ٦١ ثُمَّ رُدُّوٓاْ إِلَى ٱللَّهِ مَوۡلَىٰهُمُ ٱلۡحَقِّۚ أَلَا لَهُ ٱلۡحُکۡمُ وَهُوَ أَسۡرَعُ ٱلۡحَٰسِبِینَ ٦٢ قُلۡ مَن یُنَجِّیکُم مِّن ظُلُمَٰتِ ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِ تَدۡعُونَهُۥ تَضَرُّعٗا وَخُفۡیَةٗ لَّئِنۡ أَنجَىٰنَا مِنۡ هَٰذِهِۦ لَنَکُونَنَّ مِنَ ٱلشَّٰکِرِینَ ٦٣ قُلِ ٱللَّهُ یُنَجِّیکُم مِّنۡهَا وَمِن کُلِّ کَرۡبٖ ثُمَّ أَنتُمۡ تُشۡرِکُونَ ٦٤ قُلۡ هُوَ ٱلۡقَادِرُ عَلَىٰٓ أَن یَبۡعَثَ عَلَیۡکُمۡ عَذَابٗا مِّن فَوۡقِکُمۡ أَوۡ مِن تَحۡتِ أَرۡجُلِکُمۡ أَوۡ یَلۡبِسَکُمۡ شِیَعٗا وَیُذِیقَ بَعۡضَکُم بَأۡسَ بَعۡضٍۗ ٱنظُرۡ کَیۡفَ نُصَرِّفُ ٱلۡأٓیَٰتِ لَعَلَّهُمۡ یَفۡقَهُونَ ٦٥ وَکَذَّبَ بِهِۦ قَوۡمُکَ وَهُوَ ٱلۡحَقُّۚ قُل لَّسۡتُ عَلَیۡکُم بِوَکِیلٖ ٦٦ لِّکُلِّ نَبَإٖ مُّسۡتَقَرّٞۚ وَسَوۡفَ تَعۡلَمُونَ ٦٧ وَإِذَا رَأَیۡتَ ٱلَّذِینَ یَخُوضُونَ فِیٓ ءَایَٰتِنَا فَأَعۡرِضۡ عَنۡهُمۡ حَتَّىٰ یَخُوضُواْ فِی حَدِیثٍ غَیۡرِهِۦۚ وَإِمَّا یُنسِیَنَّکَ ٱلشَّیۡطَٰنُ فَلَا تَقۡعُدۡ بَعۡدَ ٱلذِّکۡرَىٰ مَعَ ٱلۡقَوۡمِ ٱلظَّٰلِمِینَ ٦٨ ﴾

و اوست آن که قبض روح شما مى‏کند به شب [408]و می‌داند آنچه کسب کردید به روز، باز برمى‏انگیزد شما را در روز تا به انجام رسانیده شود میعاد معین، باز به سوى او بازگشت شما است، باز خبر دهد شما را به آنچه مى‏کردید. ﴿60﴾و اوست غالب بالاى بندگان خود و مى‏فرستد بر شما ملائکة نگهبان تا وقتى که بیاید به کسى از شما مرگ، قبض روح او کنند فرستادگان ما و ایشان تقصیر نمى‏کنند. ﴿61﴾باز گردانیده شوند مردگان به سوى الله، خداوند ایشان که حقّ است، مر او را است حکم و او سریع‏ترین حساب کنندگان‏ است. ﴿62﴾بگو: کیست که می‌رهاند شما را از تاریکی‌های بیابان و دریا [409]، مناجات مى‏کنید به جناب او به زارى و نیاز پنهانى. می‌گویید: اگر رهایى دهد ما را از این محنت، هرآیینه باشیم از شکر کنندگان. ﴿63﴾بگو: خدا می‌رهاند شما را از آن محنت و از هر اندوهى، باز شما شریک او مقرر می‌کنید!. ﴿64﴾بگو: اوست توانا بر آن که فرستد بر شما عذابى از بالایى شما [410]یا از زیر پاهاى شما [411]و جمع کند شما را گروه گروه و بچشاند بعض شما را جنگ بعض [412]. بنگر چگونه گوناگون مى‏کنیم آیت‌ها را تا بفهمند. ﴿65﴾و به دروغ نسبت کردند قرآن را قوم تو و آن راست‏ است. بگو: نیستم بر شما نگاهبان. ﴿66﴾هر خبر را میعادى‏ است و خواهید دانست. ﴿67﴾و چون ببینى آنان را که بحث شروع می‌کنند در آیت‌هاى ما، پس روبگردان از ایشان تا وقتى که بحث شروع کنند در سخنى غیرِ وى و اگر فراموش گرداند تو را شیطان، پس منشین بعدِ یاد آوردن، با گروه ستمکاران. ﴿68﴾

﴿وَمَا عَلَى ٱلَّذِینَ یَتَّقُونَ مِنۡ حِسَابِهِم مِّن شَیۡءٖ وَلَٰکِن ذِکۡرَىٰ لَعَلَّهُمۡ یَتَّقُونَ ٦٩ وَذَرِ ٱلَّذِینَ ٱتَّخَذُواْ دِینَهُمۡ لَعِبٗا وَلَهۡوٗا وَغَرَّتۡهُمُ ٱلۡحَیَوٰةُ ٱلدُّنۡیَاۚ وَذَکِّرۡ بِهِۦٓ أَن تُبۡسَلَ نَفۡسُۢ بِمَا کَسَبَتۡ لَیۡسَ لَهَا مِن دُونِ ٱللَّهِ وَلِیّٞ وَلَا شَفِیعٞ وَإِن تَعۡدِلۡ کُلَّ عَدۡلٖ لَّا یُؤۡخَذۡ مِنۡهَآۗ أُوْلَٰٓئِکَ ٱلَّذِینَ أُبۡسِلُواْ بِمَا کَسَبُواْۖ لَهُمۡ شَرَابٞ مِّنۡ حَمِیمٖ وَعَذَابٌ أَلِیمُۢ بِمَا کَانُواْ یَکۡفُرُونَ ٧٠ قُلۡ أَنَدۡعُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَا لَا یَنفَعُنَا وَلَا یَضُرُّنَا وَنُرَدُّ عَلَىٰٓ أَعۡقَابِنَا بَعۡدَ إِذۡ هَدَىٰنَا ٱللَّهُ کَٱلَّذِی ٱسۡتَهۡوَتۡهُ ٱلشَّیَٰطِینُ فِی ٱلۡأَرۡضِ حَیۡرَانَ لَهُۥٓ أَصۡحَٰبٞ یَدۡعُونَهُۥٓ إِلَى ٱلۡهُدَى ٱئۡتِنَاۗ قُلۡ إِنَّ هُدَى ٱللَّهِ هُوَ ٱلۡهُدَىٰۖ وَأُمِرۡنَا لِنُسۡلِمَ لِرَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ٧١ وَأَنۡ أَقِیمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَٱتَّقُوهُۚ وَهُوَ ٱلَّذِیٓ إِلَیۡهِ تُحۡشَرُونَ ٧٢ وَهُوَ ٱلَّذِی خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ بِٱلۡحَقِّۖ وَیَوۡمَ یَقُولُ کُن فَیَکُونُۚ قَوۡلُهُ ٱلۡحَقُّۚ وَلَهُ ٱلۡمُلۡکُ یَوۡمَ یُنفَخُ فِی ٱلصُّورِۚ عَٰلِمُ ٱلۡغَیۡبِ وَٱلشَّهَٰدَةِۚ وَهُوَ ٱلۡحَکِیمُ ٱلۡخَبِیرُ ٧٣ ﴾

و نیست بر کسانی که پرهیزگارى کردند از حساب کافران چیزى ولیکن بر ایشان لازم است پند دادن، تا شود که پرهیزگارى کنند. ﴿69﴾و بگذار کسان را که دین خود گرفتند بازى و لهو، و فریفت ایشان را زندگانى دنیا، و پند ده به قرآن براى احتیاط از آن که به مهلکه گذاشته شود نفسى را به سبب آنچه کرده است. نیست او را بجز خدا هیچ دوست و نه شفاعت کننده و اگر عوض خود دهد هر فدیه‌اى که تواند، گرفته نشود از وى. آن جماعت، آنانند که به مهلکه گذاشته شدند به وبال آنچه کردند. ایشان راست، آشامیدنى از آب جوشانیده و ایشان راست، عذاب درد دهنده به سبب آن که کافر بودند. ﴿70﴾بگو: آیا مناجات کنیم بجز خدا کسى را که نفع ندهد ما را و زیان نرساند ما را؟ و بازگردانیده شویم برپاشنه‌هاى خود بعد از آن که راه راست نموده است ما را خدا؟ مانند کسی که گمراه کرده باشند او را پریان، در زمین حیران مانده. مر او را یارانند که می‌خوانندش به سوى راه راست که بیا به سوى ما. بگو: هرآیینه هدایت خدا همان انست هدایت حقیقى و فرموده شده است ما را که منقاد شویم پروردگار عالم‌ها را. ﴿71﴾و فرموده شد که: برپا دارید نماز را و بترسید از خدا و اوست آن که به سوى او حشر کرده خواهید شد. ﴿72﴾و اوست آن که بیافرید آسمان‌ها و زمین به تدبیر محکم و روزی که بفرماید [413]که بشو! پس می‌شود. سخن او درست‏ است و مر او راست پادشاهىِ روزی که دمیده شود در صور، دانندۀ پنهان و آشکار است و اوست استوارکارِ آگاه. ﴿73﴾

﴿۞وَإِذۡ قَالَ إِبۡرَٰهِیمُ لِأَبِیهِ ءَازَرَ أَتَتَّخِذُ أَصۡنَامًا ءَالِهَةً إِنِّیٓ أَرَىٰکَ وَقَوۡمَکَ فِی ضَلَٰلٖ مُّبِینٖ ٧٤ وَکَذَٰلِکَ نُرِیٓ إِبۡرَٰهِیمَ مَلَکُوتَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَلِیَکُونَ مِنَ ٱلۡمُوقِنِینَ ٧٥ فَلَمَّا جَنَّ عَلَیۡهِ ٱلَّیۡلُ رَءَا کَوۡکَبٗاۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّیۖ فَلَمَّآ أَفَلَ قَالَ لَآ أُحِبُّ ٱلۡأٓفِلِینَ ٧٦ فَلَمَّا رَءَا ٱلۡقَمَرَ بَازِغٗا قَالَ هَٰذَا رَبِّیۖ فَلَمَّآ أَفَلَ قَالَ لَئِن لَّمۡ یَهۡدِنِی رَبِّی لَأَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡقَوۡمِ ٱلضَّآلِّینَ ٧٧فَلَمَّا رَءَا ٱلشَّمۡسَ بَازِغَةٗ قَالَ هَٰذَا رَبِّی هَٰذَآ أَکۡبَرُۖ فَلَمَّآ أَفَلَتۡ قَالَ یَٰقَوۡمِ إِنِّی بَرِیٓءٞ مِّمَّا تُشۡرِکُونَ ٧٨ إِنِّی وَجَّهۡتُ وَجۡهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ حَنِیفٗاۖ وَمَآ أَنَا۠ مِنَ ٱلۡمُشۡرِکِینَ ٧٩ وَحَآجَّهُۥ قَوۡمُهُۥۚ قَالَ أَتُحَٰٓجُّوٓنِّی فِی ٱللَّهِ وَقَدۡ هَدَىٰنِۚ وَلَآ أَخَافُ مَا تُشۡرِکُونَ بِهِۦٓ إِلَّآ أَن یَشَآءَ رَبِّی شَیۡ‍ٔٗاۚ وَسِعَ رَبِّی کُلَّ شَیۡءٍ عِلۡمًاۚ أَفَلَا تَتَذَکَّرُونَ ٨٠ وَکَیۡفَ أَخَافُ مَآ أَشۡرَکۡتُمۡ وَلَا تَخَافُونَ أَنَّکُمۡ أَشۡرَکۡتُم بِٱللَّهِ مَا لَمۡ یُنَزِّلۡ بِهِۦ عَلَیۡکُمۡ سُلۡطَٰنٗاۚ فَأَیُّ ٱلۡفَرِیقَیۡنِ أَحَقُّ بِٱلۡأَمۡنِۖ إِن کُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ ٨١﴾

و یاد کن چون گفت ابراهیم پدر خود، آزر را: آیا خدا می‌گیرى بتان را؟ هرآیینه من مى‏بینم تو را و قوم تو را در گمراهىِ ظاهر. ﴿74﴾و همچنین مى‏نمودیم ابراهیم را ملک آسمان‌ها و زمین تا او از یقین کنندگان باشد [414]. ﴿75﴾پس چون تاریک شد بر وى شب، دید ستاره، گفت: این‏ است پروردگار من! پس وقتی که فرو رفت، گفت: دوست ندارم فروروندگان را. ﴿76﴾پس چون دید ماه را طلوع کرده، گفت: این است پروردگار من! پس وقتى که فرورفت، گفت: اگر هدایت نکند مرا پروردگار من، شَوَم از گروه گمراهان. ﴿77﴾پس وقتى که دید آفتاب را طلوع کرده، گفت: این است پروردگار من! این بزرگ‌تر است! پس چون فرورفت، گفت؟ اى قوم من! هرآیینه من بیزارم آنچه شریک مقرر می‌کنید. ﴿78﴾هرآیینه متوجه ساختم روى خود را به سوى کسی که بیافرید آسمان‌ها و زمین در حالتى که حنیفم و نیستم از مشرکان. ﴿79﴾و جدال کردند با او قوم او، گفت: آیا جدال می‌کنید با من در باب خدا و به تحقیق هدایت کرده است مرا؟ و نمى‏ترسم از آنچه شما شریک مقرر می‌کنید با خدا و لیکن می‌ترسم از آن که خدا اراده کند چیزى [415]را و احاطه کرده است پروردگار من به همه چیز از جهت دانش، آیا پند نمی‌گیرید. ﴿80﴾و چگونه ترسم از کسی که او را شریک مقرر می‌کنید و شما نمى‏ترسید از آن که شریک خدا مقرر کردید چیزى را که فرونفرستاده است بر شما دلیلى براى آن، پس کدام یک از این دو گروه سزاوارتر است به من؟ بگویید اگر می‌دانید؟. ﴿81﴾

﴿ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَلَمۡ یَلۡبِسُوٓاْ إِیمَٰنَهُم بِظُلۡمٍ أُوْلَٰٓئِکَ لَهُمُ ٱلۡأَمۡنُ وَهُم مُّهۡتَدُونَ ٨٢ وَتِلۡکَ حُجَّتُنَآ ءَاتَیۡنَٰهَآ إِبۡرَٰهِیمَ عَلَىٰ قَوۡمِهِۦۚ نَرۡفَعُ دَرَجَٰتٖ مَّن نَّشَآءُۗ إِنَّ رَبَّکَ حَکِیمٌ عَلِیمٞ ٨٣ وَوَهَبۡنَا لَهُۥٓ إِسۡحَٰقَ وَیَعۡقُوبَۚ کُلًّا هَدَیۡنَاۚ وَنُوحًا هَدَیۡنَا مِن قَبۡلُۖ وَمِن ذُرِّیَّتِهِۦ دَاوُۥدَ وَسُلَیۡمَٰنَ وَأَیُّوبَ وَیُوسُفَ وَمُوسَىٰ وَهَٰرُونَۚ وَکَذَٰلِکَ نَجۡزِی ٱلۡمُحۡسِنِینَ ٨٤ وَزَکَرِیَّا وَیَحۡیَىٰ وَعِیسَىٰ وَإِلۡیَاسَۖ کُلّٞ مِّنَ ٱلصَّٰلِحِینَ ٨٥ وَإِسۡمَٰعِیلَ وَٱلۡیَسَعَ وَیُونُسَ وَلُوطٗاۚ وَکُلّٗا فَضَّلۡنَا عَلَى ٱلۡعَٰلَمِینَ ٨٦ وَمِنۡ ءَابَآئِهِمۡ وَذُرِّیَّٰتِهِمۡ وَإِخۡوَٰنِهِمۡۖ وَٱجۡتَبَیۡنَٰهُمۡ وَهَدَیۡنَٰهُمۡ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِیمٖ ٨٧ ٰلِکَ هُدَى ٱللَّهِ یَهۡدِی بِهِۦ مَن یَشَآءُ مِنۡ عِبَادِهِۦۚ وَلَوۡ أَشۡرَکُواْ لَحَبِطَ عَنۡهُم مَّا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ٨٨ أُوْلَٰٓئِکَ ٱلَّذِینَ ءَاتَیۡنَٰهُمُ ٱلۡکِتَٰبَ وَٱلۡحُکۡمَ وَٱلنُّبُوَّةَۚ فَإِن یَکۡفُرۡ بِهَا هَٰٓؤُلَآءِ فَقَدۡ وَکَّلۡنَا بِهَا قَوۡمٗا لَّیۡسُواْ بِهَا بِکَٰفِرِینَ ٨٩ أُوْلَٰٓئِکَ ٱلَّذِینَ هَدَى ٱللَّهُۖ فَبِهُدَىٰهُمُ ٱقۡتَدِهۡۗ قُل لَّآ أَسۡ‍َٔلُکُمۡ عَلَیۡهِ أَجۡرًاۖ إِنۡ هُوَ إِلَّا ذِکۡرَىٰ لِلۡعَٰلَمِینَ ٩٠﴾

(خدای تعالى فرمود): کسانی که ایمان آوردند و نیامیختند ایمان خود را به شرک، آن جماعت ایشان راست، ایمنى و ایشانند راه یافتگان. ﴿82﴾و این‏ است حجّت ما، دادیمش ابراهیم را بر قوم. بلندی می‌کنیم در مراتب هر که را می‌خواهیم، هرآیینه پروردگار تو استوارکارِ داناست. ﴿83﴾و عطا کردیم ابراهیم را اسحق و یعقوب، هر یکى را از ایشان هدایت کردیم و نوح را هدایت کردیم پیش از این و از اولاد ابراهیم راه نمودیم داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسى و هارون را و همچنین جزا می‌دهیم نیکوکاران را. ﴿84﴾و هدایت کردیم زکریا و یحیى و عیسى و الیاس را، هر یک از صالحان بود. ﴿85﴾و هدایت کردیم اسمعیل و یسع و یونس و لوط را و هر یک را فضل دادیم بر اهل زمان. ﴿86﴾و هدایت کردیم بعض را از پدران ایشان و اولاد ایشان و برادران ایشان و برگزیدیم ایشان را و دلالت کردیم ایشان را به سوى راه راست. ﴿87﴾این است هدایت خدا، دلالت می‌کند بدان هر که را خواهد از بندگان خویش و اگر شریک مقرر می‌کردند، نابود شدى از ایشان آنچه کرده بودند. ﴿88﴾این جماعت، آنانند که دادیم ایشان راکتاب و حکمت و پیغامبرى، پس اگر کافر شوند به آیات قرآن [این کافران] پس ما مقرر ساختیم [براى ایمان به آنها] گروهى را که هرگز کافر نشوند [416]. ﴿89﴾این جماعتِ انبیاء کسانى‏اند که هدایت کرد ایشان را خدا، پس به روش ایشان اقتدا کن. بگو: سؤال نمى‏کنم از شما هیچ مزد بر تبلیغ قرآن، نیست این مگر پند، عالم‌ها را [417]. ﴿90﴾

﴿ وَمَا قَدَرُواْ ٱللَّهَ حَقَّ قَدۡرِهِۦٓ إِذۡ قَالُواْ مَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ عَلَىٰ بَشَرٖ مِّن شَیۡءٖۗ قُلۡ مَنۡ أَنزَلَ ٱلۡکِتَٰبَ ٱلَّذِی جَآءَ بِهِۦ مُوسَىٰ نُورٗا وَهُدٗى لِّلنَّاسِۖ تَجۡعَلُونَهُۥ قَرَاطِیسَ تُبۡدُونَهَا وَتُخۡفُونَ کَثِیرٗاۖ وَعُلِّمۡتُم مَّا لَمۡ تَعۡلَمُوٓاْ أَنتُمۡ وَلَآ ءَابَآؤُکُمۡۖ قُلِ ٱللَّهُۖ ثُمَّ ذَرۡهُمۡ فِی خَوۡضِهِمۡ یَلۡعَبُونَ ٩١ وَهَٰذَا کِتَٰبٌ أَنزَلۡنَٰهُ مُبَارَکٞ مُّصَدِّقُ ٱلَّذِی بَیۡنَ یَدَیۡهِ وَلِتُنذِرَ أُمَّ ٱلۡقُرَىٰ وَمَنۡ حَوۡلَهَاۚ وَٱلَّذِینَ یُؤۡمِنُونَ بِٱلۡأٓخِرَةِ یُؤۡمِنُونَ بِهِۦۖ وَهُمۡ عَلَىٰ صَلَاتِهِمۡ یُحَافِظُونَ ٩٢ وَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّنِ ٱفۡتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ کَذِبًا أَوۡ قَالَ أُوحِیَ إِلَیَّ وَلَمۡ یُوحَ إِلَیۡهِ شَیۡءٞ وَمَن قَالَ سَأُنزِلُ مِثۡلَ مَآ أَنزَلَ ٱللَّهُۗ وَلَوۡ تَرَىٰٓ إِذِ ٱلظَّٰلِمُونَ فِی غَمَرَٰتِ ٱلۡمَوۡتِ وَٱلۡمَلَٰٓئِکَةُ بَاسِطُوٓاْ أَیۡدِیهِمۡ أَخۡرِجُوٓاْ أَنفُسَکُمُۖ ٱلۡیَوۡمَ تُجۡزَوۡنَ عَذَابَ ٱلۡهُونِ بِمَا کُنتُمۡ تَقُولُونَ عَلَى ٱللَّهِ غَیۡرَ ٱلۡحَقِّ وَکُنتُمۡ عَنۡ ءَایَٰتِهِۦ تَسۡتَکۡبِرُونَ ٩٣ وَلَقَدۡ جِئۡتُمُونَا فُرَٰدَىٰ کَمَا خَلَقۡنَٰکُمۡ أَوَّلَ مَرَّةٖ وَتَرَکۡتُم مَّا خَوَّلۡنَٰکُمۡ وَرَآءَ ظُهُورِکُمۡۖ وَمَا نَرَىٰ مَعَکُمۡ شُفَعَآءَکُمُ ٱلَّذِینَ زَعَمۡتُمۡ أَنَّهُمۡ فِیکُمۡ شُرَکَٰٓؤُاْۚ لَقَد تَّقَطَّعَ بَیۡنَکُمۡ وَضَلَّ عَنکُم مَّا کُنتُمۡ تَزۡعُمُونَ ٩٤﴾

و صفت نکردند یهود، خدا را حقِّ صفت او، چون گفتند فرونفرستاده است خدا بر هیچ آدمى چیزى. بگو که: فروفرستاد کتابى که آورده است او را موسى روشنى و هدایتْ مردمان را، می‌گردانید او را دو قسم ورق‌ها، آشکارا می‌کنید آن را و پنهان می‌کنید بسیارى را و آموخته شدید (یعنى در قرآن) آنچه نمی‌دانستید شما و نه پدرانِ شما می‌دانستند [418]. بگو: خدا فرود آورد باز بگذار ایشان را در بحث ایشان در حالتى که بازى می‌کنند [419]. ﴿91﴾و این قرآن کتابى‏ است که فرستادیم او را با برکت، باور دارندۀ آنچه پیش از وى بود، و تا بیم کنى اهل مکه را و کسانى راکه گرد مکه ساکنند و معتقدان آخرت، البته ایمان مى‏آورند به قرآن و ایشان بر نماز خود، محافظت می‌کنند [420]. ﴿92﴾و کیست ستمکارتر از کسی که بربست بر خدا دروغى [421]یا گفت: وحى فرستاده شده است به من و به حقیقت نفرستاده شده است به سوى او چیزى، و از کسی که گفت: فرود خواهم آورد مانند آنچه فرود آورده خدا [422]. [تعجب کنى] چون بنگرى وقتى که ظالمان در شداید مرگ باشند و فرشتگان، دست خود را دراز می‌کنند [423]، می‌گویند: بیرون آرید روح‌هاى خود را، امروز جزا داده خواهید شد عذاب رسوا کننده به سبب آن که مى‏گفتید بر خدا ناحق و به سبب آن که از تصدیق آیات او سرکشى می‌کردید. ﴿93﴾و گوییم: هرآیینه آمدید پیش ما تنها چنانکه آفریده بودیم شما را اوّل بار و بگذاشتید آنچه عطا کرده بودیم شما را پسِ پشت خویش، و نمى‏بینیم با شما شفاعت کنندگان شما را، آن که گمان می‌کردید که ایشان در تربیت شما شریکانِ خدایند، هرآیینه بریده شد پیوندِ میان شما و گم شد از شما آنچه گمان مى‏بردید. ﴿94﴾

﴿ ۞إِنَّ ٱللَّهَ فَالِقُ ٱلۡحَبِّ وَٱلنَّوَىٰۖ یُخۡرِجُ ٱلۡحَیَّ مِنَ ٱلۡمَیِّتِ وَمُخۡرِجُ ٱلۡمَیِّتِ مِنَ ٱلۡحَیِّۚ ذَٰلِکُمُ ٱللَّهُۖ فَأَنَّىٰ تُؤۡفَکُونَ ٩٥ فَالِقُ ٱلۡإِصۡبَاحِ وَجَعَلَ ٱلَّیۡلَ سَکَنٗا وَٱلشَّمۡسَ وَٱلۡقَمَرَ حُسۡبَانٗاۚ ذَٰلِکَ تَقۡدِیرُ ٱلۡعَزِیزِ ٱلۡعَلِیمِ ٩٦ وَهُوَ ٱلَّذِی جَعَلَ لَکُمُ ٱلنُّجُومَ لِتَهۡتَدُواْ بِهَا فِی ظُلُمَٰتِ ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِۗ قَدۡ فَصَّلۡنَا ٱلۡأٓیَٰتِ لِقَوۡمٖ یَعۡلَمُونَ ٩٧ وَهُوَ ٱلَّذِیٓ أَنشَأَکُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ فَمُسۡتَقَرّٞ وَمُسۡتَوۡدَعٞۗ قَدۡ فَصَّلۡنَا ٱلۡأٓیَٰتِ لِقَوۡمٖ یَفۡقَهُونَ ٩٨ وَهُوَ ٱلَّذِیٓ أَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ فَأَخۡرَجۡنَا بِهِۦ نَبَاتَ کُلِّ شَیۡءٖ فَأَخۡرَجۡنَا مِنۡهُ خَضِرٗا نُّخۡرِجُ مِنۡهُ حَبّٗا مُّتَرَاکِبٗا وَمِنَ ٱلنَّخۡلِ مِن طَلۡعِهَا قِنۡوَانٞ دَانِیَةٞ وَجَنَّٰتٖ مِّنۡ أَعۡنَابٖ وَٱلزَّیۡتُونَ وَٱلرُّمَّانَ مُشۡتَبِهٗا وَغَیۡرَ مُتَشَٰبِهٍۗ ٱنظُرُوٓاْ إِلَىٰ ثَمَرِهِۦٓ إِذَآ أَثۡمَرَ وَیَنۡعِهِۦٓۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکُمۡ لَأٓیَٰتٖ لِّقَوۡمٖ یُؤۡمِنُونَ ٩٩ وَجَعَلُواْ لِلَّهِ شُرَکَآءَ ٱلۡجِنَّ وَخَلَقَهُمۡۖ وَخَرَقُواْ لَهُۥ بَنِینَ وَبَنَٰتِۢ بِغَیۡرِ عِلۡمٖۚ سُبۡحَٰنَهُۥ وَتَعَٰلَىٰ عَمَّا یَصِفُونَ ١٠٠ بَدِیعُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ أَنَّىٰ یَکُونُ لَهُۥ وَلَدٞ وَلَمۡ تَکُن لَّهُۥ صَٰحِبَةٞۖ وَخَلَقَ کُلَّ شَیۡءٖۖ وَهُوَ بِکُلِّ شَیۡءٍ عَلِیمٞ ١٠١ ﴾

هرآیینه خدا شکافندۀ دانه‌ها و خسته‌ها است، بیرون مى‏آورد زنده را از مرده و بیرون آرندۀ مرده است از زنده، این است خدا، پس از کجا برگردانیده می‌شوید؟. ﴿95﴾شکافندۀ صبح‏ است و گردانید شب را آرامگاه و گردانید آفتاب و ماه را معیارِ حساب. این است تقدیر خدای غالبِ دانا. ﴿96﴾و اوست آن که بیافرید براى شما ستاره‌ها تا راه یابید به سبب آنها در تاریکی‌هاى بیابان و دریا، هرآیینه به تفصیل بیان کردیم نشانه‌ها را براى گروهى که می‌دانند. ﴿97﴾و اوست آن که پیدا کرد شما را از یک شخص، پس شما را قرارگاهى است و ودیعت جایی، هرآیینه به تفصیل بیان کردیم نشانه‌ها براى گروهى که مى‏فهمند. ﴿98﴾و اوست آن که فرود آورد از آسمان، آبى، پس بیرون آوردیم به سبب آن آب روییدنی را از هر قسم، پس بیرون آوردیم از آن سبزه را، بیرون مى‏آریم از آن سبزه، دانه‌ها، یکى بر دیگرى پیوسته و از درختان خرما از شاخه‌هاى او یک طایفه شاخه‌ها به زمین نزدیک شده است، و بیرون آوردیم بوستان‌ها از درختان انگور و بیرون آوردیم زیتون و انار مانند یکدیگر و غیر مانند یکدیگر [424]. بنگرید به سوى میوۀ درخت چون میوه آرد و به سوى پختگى او، هرآیینه در این، نشانه‌هاست گروهى راکه ایمان دارند. ﴿99﴾و مقرر کردند کافران براى خدا شریکان را که از قسم جن‏اند، حال آن که خدا آفریده است ایشان را و به افترا ثابت کردند او را فرزندان و دختران، به غیر دانش. پاکی است او را و بلند است از آنچه بیان مى‏کنند. ﴿100﴾او آفرینندۀ آسمان‌ها و زمین‏ است، چگونه باشد او را فرزندى، حال آن‌که نبود او رازن؟ و بیافرید هر چیز را و او به هر چیز داناست. ﴿101﴾

﴿ذَٰلِکُمُ ٱللَّهُ رَبُّکُمۡۖ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَۖ خَٰلِقُ کُلِّ شَیۡءٖ فَٱعۡبُدُوهُۚ وَهُوَ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ وَکِیلٞ ١٠٢ لَّا تُدۡرِکُهُ ٱلۡأَبۡصَٰرُ وَهُوَ یُدۡرِکُ ٱلۡأَبۡصَٰرَۖ وَهُوَ ٱللَّطِیفُ ٱلۡخَبِیرُ ١٠٣ قَدۡ جَآءَکُم بَصَآئِرُ مِن رَّبِّکُمۡۖ فَمَنۡ أَبۡصَرَ فَلِنَفۡسِهِۦۖ وَمَنۡ عَمِیَ فَعَلَیۡهَاۚ وَمَآ أَنَا۠ عَلَیۡکُم بِحَفِیظٖ ١٠٤ وَکَذَٰلِکَ نُصَرِّفُ ٱلۡأٓیَٰتِ وَلِیَقُولُواْ دَرَسۡتَ وَلِنُبَیِّنَهُۥ لِقَوۡمٖ یَعۡلَمُونَ ١٠٥ ٱتَّبِعۡ مَآ أُوحِیَ إِلَیۡکَ مِن رَّبِّکَۖ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَۖ وَأَعۡرِضۡ عَنِ ٱلۡمُشۡرِکِینَ ١٠٦ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ مَآ أَشۡرَکُواْۗ وَمَا جَعَلۡنَٰکَ عَلَیۡهِمۡ حَفِیظٗاۖ وَمَآ أَنتَ عَلَیۡهِم بِوَکِیلٖ ١٠٧ وَلَا تَسُبُّواْ ٱلَّذِینَ یَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ فَیَسُبُّواْ ٱللَّهَ عَدۡوَۢا بِغَیۡرِ عِلۡمٖۗ کَذَٰلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمۡ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِم مَّرۡجِعُهُمۡ فَیُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ١٠٨ وَأَقۡسَمُواْ بِٱللَّهِ جَهۡدَ أَیۡمَٰنِهِمۡ لَئِن جَآءَتۡهُمۡ ءَایَةٞ لَّیُؤۡمِنُنَّ بِهَاۚ قُلۡ إِنَّمَا ٱلۡأٓیَٰتُ عِندَ ٱللَّهِۖ وَمَا یُشۡعِرُکُمۡ أَنَّهَآ إِذَا جَآءَتۡ لَا یُؤۡمِنُونَ ١٠٩ وَنُقَلِّبُ أَفۡ‍ِٔدَتَهُمۡ وَأَبۡصَٰرَهُمۡ کَمَا لَمۡ یُؤۡمِنُواْ بِهِۦٓ أَوَّلَ مَرَّةٖ وَنَذَرُهُمۡ فِی طُغۡیَٰنِهِمۡ یَعۡمَهُونَ ١١٠ ﴾

این‏ است خدا، پروردگار شما. نیست هیچ معبود، مگر او، آفرینندۀ هر چیز است، پس پرستش کنید او را و او بر هر چیز کارساز است. ﴿102﴾در نمى‏یابند او را چشم‌ها (یعنى در دنیا) و او درمى‏یابد چشم‌ها را و اوست مهربانِ آگاه. ﴿103﴾هرآیینه آمدند به شما دلیل‌ها از جانب پروردگار شما. پس هر که بینا باشد، پس نفع او راست و هر که نابینا ماند، پس زیان بر وى‏ است [بگو یا محمد]: و نیستم بر شما نگاهبان. ﴿104﴾و همچنین گوناگون بیان می‌کنیم نشانه‌ها را، براى احتراز آن که گویند که: خوانده‌ای، و تا بیان کنیم این دین را براى گروهى که می‌دانند [425]. ﴿105﴾[یا محمّد] پیروى کن چیزى را که وحى کرده شد به سوى تو از جانب پروردگار تو. هیچ معبود نیست مگر او و اعراض کن از مشرکان. ﴿106﴾و اگر خواستى خدا، شریک مقرر نمى‏کردند و نگردانیدیم تو را بر ایشان نگاهبان و نیستى تو بر ایشان، متعهّد. ﴿107﴾واى مسلمانان! دشنام مدهید کسانى راکه مشرکان مى‏پرستند بجز خدا، زیراکه ایشان دشنام خواهند داد خدا را از روى ظلم، به غیر دانش، همچنین آراسته کردیم در نظر هرگروهى، کردار آن گروه. باز به سوى پروردگار ایشان باشد رجوع ایشان، پس خبر دهد ایشان را به عاقبت حالِ آنچه می‌کردند. ﴿108﴾و سوگند خوردند کافران به سخت‏ترین سوگندانِ خویش که اگر بیاید بدیشان معجزه، البته ایمان آرند به آن. بگو: جز این نیست که معجزه‌ها نزدیک خداست و چه مطلع ساخته است شما را اى مسلمانان؟ [آیا نمی‌دانید که آن معجزه‏ها] چون بیاید، ایشان ایمان نیارند؟. ﴿109﴾و صرف کنیم دل ایشان را و چشم ایشان را چنانکه ایمان نیاوردند به قرآن، اوّل بار و بگذاریم ایشان را در گمراهى خود، سرگردان‌گشته. ﴿110﴾

﴿۞وَلَوۡ أَنَّنَا نَزَّلۡنَآ إِلَیۡهِمُ ٱلۡمَلَٰٓئِکَةَ وَکَلَّمَهُمُ ٱلۡمَوۡتَىٰ وَحَشَرۡنَا عَلَیۡهِمۡ کُلَّ شَیۡءٖ قُبُلٗا مَّا کَانُواْ لِیُؤۡمِنُوٓاْ إِلَّآ أَن یَشَآءَ ٱللَّهُ وَلَٰکِنَّ أَکۡثَرَهُمۡ یَجۡهَلُونَ ١١١وَکَذَٰلِکَ جَعَلۡنَا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوّٗا شَیَٰطِینَ ٱلۡإِنسِ وَٱلۡجِنِّ یُوحِی بَعۡضُهُمۡ إِلَىٰ بَعۡضٖ زُخۡرُفَ ٱلۡقَوۡلِ غُرُورٗاۚ وَلَوۡ شَآءَ رَبُّکَ مَا فَعَلُوهُۖ فَذَرۡهُمۡ وَمَا یَفۡتَرُونَ ١١٢ وَلِتَصۡغَىٰٓ إِلَیۡهِ أَفۡ‍ِٔدَةُ ٱلَّذِینَ لَا یُؤۡمِنُونَ بِٱلۡأٓخِرَةِ وَلِیَرۡضَوۡهُ وَلِیَقۡتَرِفُواْ مَا هُم مُّقۡتَرِفُونَ ١١٣ أَفَغَیۡرَ ٱللَّهِ أَبۡتَغِی حَکَمٗا وَهُوَ ٱلَّذِیٓ أَنزَلَ إِلَیۡکُمُ ٱلۡکِتَٰبَ مُفَصَّلٗاۚ وَٱلَّذِینَ ءَاتَیۡنَٰهُمُ ٱلۡکِتَٰبَ یَعۡلَمُونَ أَنَّهُۥ مُنَزَّلٞ مِّن رَّبِّکَ بِٱلۡحَقِّۖ فَلَا تَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡمُمۡتَرِینَ ١١٤ وَتَمَّتۡ کَلِمَتُ رَبِّکَ صِدۡقٗا وَعَدۡلٗاۚ لَّا مُبَدِّلَ لِکَلِمَٰتِهِۦۚ وَهُوَ ٱلسَّمِیعُ ٱلۡعَلِیمُ ١١٥ وَإِن تُطِعۡ أَکۡثَرَ مَن فِی ٱلۡأَرۡضِ یُضِلُّوکَ عَن سَبِیلِ ٱللَّهِۚ إِن یَتَّبِعُونَ إِلَّا ٱلظَّنَّ وَإِنۡ هُمۡ إِلَّا یَخۡرُصُونَ ١١٦ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعۡلَمُ مَن یَضِلُّ عَن سَبِیلِهِۦۖ وَهُوَ أَعۡلَمُ بِٱلۡمُهۡتَدِینَ ١١٧ فَکُلُواْ مِمَّا ذُکِرَ ٱسۡمُ ٱللَّهِ عَلَیۡهِ إِن کُنتُم بِ‍َٔایَٰتِهِۦ مُؤۡمِنِینَ ١١٨ ﴾

و اگر ما مى‏فرستادیم به سوى ایشان فرشتگان را و سخن مى‏گفتند به ایشان، مردگان و جمع مى‏کردیم بر ایشان همه چیز گروه گروه، هرگز ایمان نمى‏آوردند، مگر وقتى که خواستى خدا و لیکن بسیارى از ایشان نادانى می‌کنند. ﴿111﴾و همچنین پیدا کردیم براى هر پیغامبرى، دشمنان راکه شیاطینند از آدمیان و از جن. به طریق وسوسه القا می‌کنند بعض ایشان به سوى بعض، سخنِ به ظاهر آراسته تا فریب دهند و اگر خواستى پروردگار تو، نمی‌کردند این کار، پس بگذار ایشان را به افتراى ایشان. ﴿112﴾[و القا می‌کنند سخن به ظاهر آراسته] تا میل کنند به سوى او دل‌ کسانی که ایمان ندارند به آخرت و تا پسند کنند او را و تا عمل کنند آنچه ایشان کنندۀ آنند (یعنى آنچه لایق ایشان‏ است). ﴿113﴾بگو: آیا طلب کنم فیصله کننده‌ای بجز خدا و اوست آن که فروفرستاده به سوى شما قرآن واضح کرده شده؟ و کسانی که داده‏ایم ایشان را کتاب (یعنى تورات) می‌دانند که قرآن فروفرستاده شده است از جانب پروردگار تو به راستى، پس مباش از شک کنندگان (یعنى از یهود) [426]. ﴿114﴾و تمام‏ است سخن پروردگار تو در راستى و انصاف، هیچ‌کس تغییر دهنده نیست سخن‌هاى او را و اوست شنوای دانا. ﴿115﴾و اگر فرمانبردارى کنى بسیارى را از اهل زمین، گمراه کنند تو را از راه خدا، پیروى نمی‌کنند مگر گمان را و نیستند ایشان مگر دروغ‏گویان [427]. ﴿116﴾هرآیینه پروردگار تو داناتر است به کسی که دور می‌شود از راه وى و او داناتر است به راه یافتگان. ﴿117﴾پس بخورید از آنچه ذکر کرده شد نام خدا بر وى (یعنى نزدیک ذبح وى) اگر مؤمن هستید به آیات خدا. ﴿118﴾

﴿وَمَا لَکُمۡ أَلَّا تَأۡکُلُواْ مِمَّا ذُکِرَ ٱسۡمُ ٱللَّهِ عَلَیۡهِ وَقَدۡ فَصَّلَ لَکُم مَّا حَرَّمَ عَلَیۡکُمۡ إِلَّا مَا ٱضۡطُرِرۡتُمۡ إِلَیۡهِۗ وَإِنَّ کَثِیرٗا لَّیُضِلُّونَ بِأَهۡوَآئِهِم بِغَیۡرِ عِلۡمٍۚ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعۡلَمُ بِٱلۡمُعۡتَدِینَ ١١٩ وَذَرُواْ ظَٰهِرَ ٱلۡإِثۡمِ وَبَاطِنَهُۥٓۚ إِنَّ ٱلَّذِینَ یَکۡسِبُونَ ٱلۡإِثۡمَ سَیُجۡزَوۡنَ بِمَا کَانُواْ یَقۡتَرِفُونَ ١٢٠ وَلَا تَأۡکُلُواْ مِمَّا لَمۡ یُذۡکَرِ ٱسۡمُ ٱللَّهِ عَلَیۡهِ وَإِنَّهُۥ لَفِسۡقٞۗ وَإِنَّ ٱلشَّیَٰطِینَ لَیُوحُونَ إِلَىٰٓ أَوۡلِیَآئِهِمۡ لِیُجَٰدِلُوکُمۡۖ وَإِنۡ أَطَعۡتُمُوهُمۡ إِنَّکُمۡ لَمُشۡرِکُونَ ١٢١ أَوَ مَن کَانَ مَیۡتٗا فَأَحۡیَیۡنَٰهُ وَجَعَلۡنَا لَهُۥ نُورٗا یَمۡشِی بِهِۦ فِی ٱلنَّاسِ کَمَن مَّثَلُهُۥ فِی ٱلظُّلُمَٰتِ لَیۡسَ بِخَارِجٖ مِّنۡهَاۚ کَذَٰلِکَ زُیِّنَ لِلۡکَٰفِرِینَ مَا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ١٢٢ وَکَذَٰلِکَ جَعَلۡنَا فِی کُلِّ قَرۡیَةٍ أَکَٰبِرَ مُجۡرِمِیهَا لِیَمۡکُرُواْ فِیهَاۖ وَمَا یَمۡکُرُونَ إِلَّا بِأَنفُسِهِمۡ وَمَا یَشۡعُرُونَ ١٢٣ وَإِذَا جَآءَتۡهُمۡ ءَایَةٞ قَالُواْ لَن نُّؤۡمِنَ حَتَّىٰ نُؤۡتَىٰ مِثۡلَ مَآ أُوتِیَ رُسُلُ ٱللَّهِۘ ٱللَّهُ أَعۡلَمُ حَیۡثُ یَجۡعَلُ رِسَالَتَهُۥۗ سَیُصِیبُ ٱلَّذِینَ أَجۡرَمُواْ صَغَارٌ عِندَ ٱللَّهِ وَعَذَابٞ شَدِیدُۢ بِمَا کَانُواْ یَمۡکُرُونَ ١٢٤ ﴾

و چیست شما را که نمى‏خورید از آنچه ذکر کرده شده است نام خدا بر وى و حال آنکه به تفصیل بیان کرده است براى شما آنچه بر شما حرام ساخته است؟ إلاّ آنچه مضطرّ باشید به سوى او [428]و هرآیینه بسیارى گمراه می‌کنند به خواهش نفس خویش به غیر دانش، هرآیینه پروردگار تو داناتر است به ستمکاران. ﴿119﴾و ترک کنید آشکارا گناه را و پنهانِ او را، هرآیینه کسانی که گناه می‌کنند، جزا داده خواهند شد بحسب آنچه می‌کردند. ﴿120﴾و مخورید از آنچه یاد کرده نشد نام خدا بر وى و هرآیینه (خوردن) آن گناه است و هرآیینه شیاطین وسوسه القا می‌کنند به سوى دوستان خویش تا خصومت کنند با شما و اگر فرمانبردارى ایشان کنید، هرآیینه شما مشرک باشید [429]. ﴿121﴾آیا کسی که مرده بود پس زنده ساختیمش [430]و پیدا کردیم براى او نورى که می‌رود با وى میان مردمان، مانند کسى باشد که صفتش این است که او در تاریکی‌ها، نیست بیرون آینده از آن؟ همچنین آراسته کرده شده است براى کافران آنچه می‌کردند [431]. ﴿122﴾و همچنین پیدا کردیم در هر دیهى رئیسان فُسّاق آن دیه، تا فساد کنند در آن دِه و به حقیقت ضرر نمی‌کنند مگر در حقّ خویشتن و نمى‏دانند. ﴿123﴾و چون بیاید به ایشان نشانه‌ای، گویند: ایمان نیاریم تا وقتى که داده شود ما را مانند آنچه داده شده است پیغامبران خدا را [432]، خدا داناتر است به محل نهادن پیغامبرىِ خود. خواهد رسید این گناهکاران را رسوایى نزد خدا و عذابِ سخت، به سبب آن که بد مى‏اندیشیدند. ﴿124﴾

﴿ فَمَن یُرِدِ ٱللَّهُ أَن یَهۡدِیَهُۥ یَشۡرَحۡ صَدۡرَهُۥ لِلۡإِسۡلَٰمِۖ وَمَن یُرِدۡ أَن یُضِلَّهُۥ یَجۡعَلۡ صَدۡرَهُۥ ضَیِّقًا حَرَجٗا کَأَنَّمَا یَصَّعَّدُ فِی ٱلسَّمَآءِۚ کَذَٰلِکَ یَجۡعَلُ ٱللَّهُ ٱلرِّجۡسَ عَلَى ٱلَّذِینَ لَا یُؤۡمِنُونَ ١٢٥ وَهَٰذَا صِرَٰطُ رَبِّکَ مُسۡتَقِیمٗاۗ قَدۡ فَصَّلۡنَا ٱلۡأٓیَٰتِ لِقَوۡمٖ یَذَّکَّرُونَ ١٢٦ ۞لَهُمۡ دَارُ ٱلسَّلَٰمِ عِندَ رَبِّهِمۡۖ وَهُوَ وَلِیُّهُم بِمَا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ١٢٧ وَیَوۡمَ یَحۡشُرُهُمۡ جَمِیعٗا یَٰمَعۡشَرَ ٱلۡجِنِّ قَدِ ٱسۡتَکۡثَرۡتُم مِّنَ ٱلۡإِنسِۖ وَقَالَ أَوۡلِیَآؤُهُم مِّنَ ٱلۡإِنسِ رَبَّنَا ٱسۡتَمۡتَعَ بَعۡضُنَا بِبَعۡضٖ وَبَلَغۡنَآ أَجَلَنَا ٱلَّذِیٓ أَجَّلۡتَ لَنَاۚ قَالَ ٱلنَّارُ مَثۡوَىٰکُمۡ خَٰلِدِینَ فِیهَآ إِلَّا مَا شَآءَ ٱللَّهُۗ إِنَّ رَبَّکَ حَکِیمٌ عَلِیمٞ ١٢٨ وَکَذَٰلِکَ نُوَلِّی بَعۡضَ ٱلظَّٰلِمِینَ بَعۡضَۢا بِمَا کَانُواْ یَکۡسِبُونَ ١٢٩ یَٰمَعۡشَرَ ٱلۡجِنِّ وَٱلۡإِنسِ أَلَمۡ یَأۡتِکُمۡ رُسُلٞ مِّنکُمۡ یَقُصُّونَ عَلَیۡکُمۡ ءَایَٰتِی وَیُنذِرُونَکُمۡ لِقَآءَ یَوۡمِکُمۡ هَٰذَاۚ قَالُواْ شَهِدۡنَا عَلَىٰٓ أَنفُسِنَاۖ وَغَرَّتۡهُمُ ٱلۡحَیَوٰةُ ٱلدُّنۡیَا وَشَهِدُواْ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ أَنَّهُمۡ کَانُواْ کَٰفِرِینَ ١٣٠ ذَٰلِکَ أَن لَّمۡ یَکُن رَّبُّکَ مُهۡلِکَ ٱلۡقُرَىٰ بِظُلۡمٖ وَأَهۡلُهَا غَٰفِلُونَ ١٣١ ﴾

پس هر که را خدا خواهد که هدایت کندش، گشاده کند سینۀ او را براى اسلام [433]و هر که را خواهد که گمراه کندش، تنگ کند سینۀ او را در نهایت تنگى، گویا بالا می‌رود در آسمان، و همچنین مى‏اندازد خدا ناپاکى را بر کسانی که ایمان نمى‏آرند [434]. ﴿125﴾و این [اسلام] راهِ پروردگار تو است، راست آمده، هرآیینه تفصیل کردیم نشانه‌ها را براى گروهى که پندپذیر می‌شوند. ﴿126﴾ایشان راست سراىِ سلامتى (یعنى بهشت) نزد پروردگار ایشان و او کارساز ایشان‏ است به سبب آنچه می‌کردند. ﴿127﴾و روزی که حشر کند خدا ایشان را همه یکجا، گوید: اى گروه جنّ! [435]تابع خود بسیار گرفتید از مردمان. و گفتند دوستان ایشان از آدمیان: [436]اى پروردگار ما! بهره‏مند شد بعض ما از بعض [437]و رسیدیم به میعاد خویش که معین کرده بودى براى ما [438]. [گوید خدا:] آتش جاى شماست، جاویدان آنجا. لیکن آنچه خدا خواسته‏ است، بودنی است [439]، هرآیینه پروردگار تو استوارکارِ داناست. ﴿128﴾و همچنین مسلّط مى‏کنیم بعض ستمکاران را بر بعض به شومی آنچه می‌کردند. ﴿129﴾اى گروه جنّ و انس! آیا نیامدند به شما پیغامبران از جنس شما؟ مى‏خواندند بر شما آیات مرا و بیم می‌کردند شما را از ملاقات این روز شما؟! گویند: اعتراف کردیم بر خویشتن، و فریب داده بود ایشان را زندگانى دنیا و گواهى دادند بر خویشتن که ایشان کافر بودند [440]. ﴿130﴾این ارسال رُسُل به سبب آن است که هرگز پروردگار تو هلاک کنندۀ شهرها نباشد به جزاى ظلم، در حالی که اهل آنها غافل باشند [441]. ﴿131﴾

﴿ وَلِکُلّٖ دَرَجَٰتٞ مِّمَّا عَمِلُواْۚ وَمَا رَبُّکَ بِغَٰفِلٍ عَمَّا یَعۡمَلُونَ ١٣٢ وَرَبُّکَ ٱلۡغَنِیُّ ذُو ٱلرَّحۡمَةِۚ إِن یَشَأۡ یُذۡهِبۡکُمۡ وَیَسۡتَخۡلِفۡ مِنۢ بَعۡدِکُم مَّا یَشَآءُ کَمَآ أَنشَأَکُم مِّن ذُرِّیَّةِ قَوۡمٍ ءَاخَرِینَ ١٣٣ إِنَّ مَا تُوعَدُونَ لَأٓتٖۖ وَمَآ أَنتُم بِمُعۡجِزِینَ ١٣٤ قُلۡ یَٰقَوۡمِ ٱعۡمَلُواْ عَلَىٰ مَکَانَتِکُمۡ إِنِّی عَامِلٞۖ فَسَوۡفَ تَعۡلَمُونَ مَن تَکُونُ لَهُۥ عَٰقِبَةُ ٱلدَّارِۚ إِنَّهُۥ لَا یُفۡلِحُ ٱلظَّٰلِمُونَ ١٣٥ وَجَعَلُواْ لِلَّهِ مِمَّا ذَرَأَ مِنَ ٱلۡحَرۡثِ وَٱلۡأَنۡعَٰمِ نَصِیبٗا فَقَالُواْ هَٰذَا لِلَّهِ بِزَعۡمِهِمۡ وَهَٰذَا لِشُرَکَآئِنَاۖ فَمَا کَانَ لِشُرَکَآئِهِمۡ فَلَا یَصِلُ إِلَى ٱللَّهِۖ وَمَا کَانَ لِلَّهِ فَهُوَ یَصِلُ إِلَىٰ شُرَکَآئِهِمۡۗ سَآءَ مَا یَحۡکُمُونَ ١٣٦ وَکَذَٰلِکَ زَیَّنَ لِکَثِیرٖ مِّنَ ٱلۡمُشۡرِکِینَ قَتۡلَ أَوۡلَٰدِهِمۡ شُرَکَآؤُهُمۡ لِیُرۡدُوهُمۡ وَلِیَلۡبِسُواْ عَلَیۡهِمۡ دِینَهُمۡۖ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ مَا فَعَلُوهُۖ فَذَرۡهُمۡ وَمَا یَفۡتَرُونَ ١٣٧﴾

و هر شخص را مرتبه‌هاست از اجر آنچه کردند و نیست پروردگار تو بى‌خبر از آنچه به عمل مى‏آرند. ﴿132﴾و پروردگار تو غنىِ صاحب رحمت است. اگر خواهد، دور کند شما را و جانشین سازد پس از شما هر که را خواهد، چنانکه پیدا کرد شما را از نسل قومى دیگر. ﴿133﴾هرآیینه آنچه وعده کرده میشود شما را، البته آمدنى است و نیستید شما عاجز کنندگان. ﴿134﴾بگو: اى قوم من! عمل کنید شما بر حالت خویش، هرآیینه من نیز عمل کننده‏ام. زود باشد که بدانید کسى را که باشد او را عاقبت پسندیده در آخرت، هرآیینه رستگار نشوند ظالمان. ﴿135﴾ [442]و مقرر کردند براى خدا از آنچه او پیدا کرده است از جنس زراعت و چهارپایان، حصّه‌ای، گفتند: این حصّه براى خدا است به گمان خویش و این حصّه براى شرکایی که ما مقرر کرده‏ایم، پس آنچه بود براى شرکای ایشان، نمى‏رسد به خدا و آنچه باشد براى خدا می‌رسد به شرکای ایشان، بدچیزی است که مقرر می‌کنند. ﴿136﴾همچنین آراسته کرده است در نظر بسیارى از مشرکان، قتل اولاد ایشان را شرکای ایشان [443]تا هلاک کنند ایشان را و تا مختلط کنند بر ایشان دین ایشان را و اگر خواستى خدا، نکردندى این کار، پس بگذار ایشان را با مفتریات ایشان. ﴿137﴾

﴿ وَقَالُواْ هَٰذِهِۦٓ أَنۡعَٰمٞ وَحَرۡثٌ حِجۡرٞ لَّا یَطۡعَمُهَآ إِلَّا مَن نَّشَآءُ بِزَعۡمِهِمۡ وَأَنۡعَٰمٌ حُرِّمَتۡ ظُهُورُهَا وَأَنۡعَٰمٞ لَّا یَذۡکُرُونَ ٱسۡمَ ٱللَّهِ عَلَیۡهَا ٱفۡتِرَآءً عَلَیۡهِۚ سَیَجۡزِیهِم بِمَا کَانُواْ یَفۡتَرُونَ ١٣٨ وَقَالُواْ مَا فِی بُطُونِ هَٰذِهِ ٱلۡأَنۡعَٰمِ خَالِصَةٞ لِّذُکُورِنَا وَمُحَرَّمٌ عَلَىٰٓ أَزۡوَٰجِنَاۖ وَإِن یَکُن مَّیۡتَةٗ فَهُمۡ فِیهِ شُرَکَآءُۚ سَیَجۡزِیهِمۡ وَصۡفَهُمۡۚ إِنَّهُۥ حَکِیمٌ عَلِیمٞ ١٣٩ قَدۡ خَسِرَ ٱلَّذِینَ قَتَلُوٓاْ أَوۡلَٰدَهُمۡ سَفَهَۢا بِغَیۡرِ عِلۡمٖ وَحَرَّمُواْ مَا رَزَقَهُمُ ٱللَّهُ ٱفۡتِرَآءً عَلَى ٱللَّهِۚ قَدۡ ضَلُّواْ وَمَا کَانُواْ مُهۡتَدِینَ ١٤٠ ۞وَهُوَ ٱلَّذِیٓ أَنشَأَ جَنَّٰتٖ مَّعۡرُوشَٰتٖ وَغَیۡرَ مَعۡرُوشَٰتٖ وَٱلنَّخۡلَ وَٱلزَّرۡعَ مُخۡتَلِفًا أُکُلُهُۥ وَٱلزَّیۡتُونَ وَٱلرُّمَّانَ مُتَشَٰبِهٗا وَغَیۡرَ مُتَشَٰبِهٖۚ کُلُواْ مِن ثَمَرِهِۦٓ إِذَآ أَثۡمَرَ وَءَاتُواْ حَقَّهُۥ یَوۡمَ حَصَادِهِۦۖ وَلَا تُسۡرِفُوٓاْۚ إِنَّهُۥ لَا یُحِبُّ ٱلۡمُسۡرِفِینَ ١٤١ وَمِنَ ٱلۡأَنۡعَٰمِ حَمُولَةٗ وَفَرۡشٗاۚ کُلُواْ مِمَّا رَزَقَکُمُ ٱللَّهُ وَلَا تَتَّبِعُواْ خُطُوَٰتِ ٱلشَّیۡطَٰنِۚ إِنَّهُۥ لَکُمۡ عَدُوّٞ مُّبِینٞ ١٤٢ ﴾

و گفتند: این چهارپایان و زراعت «حجر» است، نخورد آن را مگر آنکه ما خواهیم بگمانِ خویش و چهارپایان دیگرند که حرام کرده شده است سوارى بر پشت آنها و چهارپایان دیگرند که نام خدا نمى‏گیرند نزدیک ذبح آنها به سبب آنکه دروغ بسته‏اند بر خدا. جزا خواهد داد ایشان را به مقابلۀ آنچه افترا می‌کردند. ﴿138﴾و گفتند: آنچه در شکم این چهارپایان باشد [444]، حلال است براى مردمان ما و حرام است بر زنانِ ما و اگر مرده باشد همه در آن شریکند. جزا خواهد داد به مقابلۀ این بیانِ ایشان، هرآیینه او استوارکارِ داناست. ﴿139﴾هرآیینه زیانکار شدند آنان‌که کشتند فرزندانِ خود را از جهت بى‌خردى به غیر دانش و حرام کردند آنچه روزى داد ایشان را خدا به سبب دروغ بستن بر خدا، به تحقیق گمراه شدند ایشان و نشدند راه یافتگان. ﴿140﴾و خدا آن است که پیدا کرد بوستان‌ها برداشته شده بر پایه‌ها [445]و بوستان‌های برداشته نشده برپایه‌ها [446]و پیدا کرد درختان خرما و زراعت را، گوناگون میوه‏هاى هر یکى و زیتون و انار را مانند یکدیگر و غیر مانند یکدیگر [447]. بخورید از میوه‏هاى آن، چون میوه بیرون آورد و بدهید زکات او را روز درودنِ وى و اسراف مکنید، هرآیینه خدا دوست ندارد اسراف کنندگان را. ﴿141﴾و پیدا کرد از چهارپایان بار بردارنده را و جانورانى را که بر زمین غلطانند به جهت ذبح. بخورید از آنچه روزى داده است خدا شما را و پیروى مکنید گام‌هاى شیطان را، هرآیینه او شما را دشمن ظاهر است. ﴿142﴾

﴿ ثَمَٰنِیَةَ أَزۡوَٰجٖۖ مِّنَ ٱلضَّأۡنِ ٱثۡنَیۡنِ وَمِنَ ٱلۡمَعۡزِ ٱثۡنَیۡنِۗ قُلۡ ءَآلذَّکَرَیۡنِ حَرَّمَ أَمِ ٱلۡأُنثَیَیۡنِ أَمَّا ٱشۡتَمَلَتۡ عَلَیۡهِ أَرۡحَامُ ٱلۡأُنثَیَیۡنِۖ نَبِّ‍ُٔونِی بِعِلۡمٍ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ ١٤٣ وَمِنَ ٱلۡإِبِلِ ٱثۡنَیۡنِ وَمِنَ ٱلۡبَقَرِ ٱثۡنَیۡنِۗ قُلۡ ءَآلذَّکَرَیۡنِ حَرَّمَ أَمِ ٱلۡأُنثَیَیۡنِ أَمَّا ٱشۡتَمَلَتۡ عَلَیۡهِ أَرۡحَامُ ٱلۡأُنثَیَیۡنِۖ أَمۡ کُنتُمۡ شُهَدَآءَ إِذۡ وَصَّىٰکُمُ ٱللَّهُ بِهَٰذَاۚ فَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّنِ ٱفۡتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ کَذِبٗا لِّیُضِلَّ ٱلنَّاسَ بِغَیۡرِ عِلۡمٍۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَا یَهۡدِی ٱلۡقَوۡمَ ٱلظَّٰلِمِینَ ١٤٤ قُل لَّآ أَجِدُ فِی مَآ أُوحِیَ إِلَیَّ مُحَرَّمًا عَلَىٰ طَاعِمٖ یَطۡعَمُهُۥٓ إِلَّآ أَن یَکُونَ مَیۡتَةً أَوۡ دَمٗا مَّسۡفُوحًا أَوۡ لَحۡمَ خِنزِیرٖ فَإِنَّهُۥ رِجۡسٌ أَوۡ فِسۡقًا أُهِلَّ لِغَیۡرِ ٱللَّهِ بِهِۦۚ فَمَنِ ٱضۡطُرَّ غَیۡرَ بَاغٖ وَلَا عَادٖ فَإِنَّ رَبَّکَ غَفُورٞ رَّحِیمٞ ١٤٥ وَعَلَى ٱلَّذِینَ هَادُواْ حَرَّمۡنَا کُلَّ ذِی ظُفُرٖۖ وَمِنَ ٱلۡبَقَرِ وَٱلۡغَنَمِ حَرَّمۡنَا عَلَیۡهِمۡ شُحُومَهُمَآ إِلَّا مَا حَمَلَتۡ ظُهُورُهُمَآ أَوِ لۡحَوَایَآ أَوۡ مَا ٱخۡتَلَطَ بِعَظۡمٖۚ ذَٰلِکَ جَزَیۡنَٰهُم بِبَغۡیِهِمۡۖ وَإِنَّا لَصَٰدِقُونَ ١٤٦ ﴾

آفرید هشت قسم را، از گوسپند دو قسم [448]و از بز دو قسم (یعنى نر و ماده) از هر یک، بگو: آیا این دو نر را حرام کرده است خداى تعالى یا این دو ماه را یا آن را که مشتمل شده است بر وى رحم‌هاى این دو ماده؟ خبر دهید مرا به دانش [449]اگر هستید راستگو. ﴿143﴾و پیدا کرده از شتر، دو قسم و از گاو، دو قسم، بگو: آیا این دو نر را حرام کرده است خدا یا این دو ماده را یا آن را که مشتمل شده است بر وى رحم‌هاى این دو ماده؟ آیا حاضر بودید وقتى که حکم کرد شما را خدا به آن؟ پس کیست ستمکارتر از کسی که بندد بر خدا دروغ، تا گمراه کند مردمان را به غیر دانش، هرآیینه خدا راه نمى‏نماید قوم ستمکاران را. ﴿144﴾بگو: نمى‏یابم در آنچه وحى فرستاده شده به سوى من هیچ چیز حرام، بر خورنده‌ای که بخورد آن را، مگر آنکه باشد مردار یا خونِ ریخته شده یا گوشتِ خوک، پس هرآیینه آن حرام است. یا آنچه فسق باشد که براى غیر خدا آواز بلند کرده شده وقت ذبح او. پس هر که درمانده شود نه بغى کننده و نه از حد گذرنده، پس هرآیینه پروردگار تو آمرزندۀ مهربان است [450]. ﴿145﴾و بر یهود حرام ساختیم هر جانور ناخن‌دار [451]و از گاو و گوسفند حرام ساختیم بر ایشان پیۀ این دو قسم، مگر پیهى که برداشته است آن را پشت این دو قسم یا برداشته است آن را روده‌ها یا آنچه متعلق شد به استخوان. این طور جزا دادیم ایشان را بمقابلۀ ستم ایشان، و هرآیینه ما راستگوییم. ﴿146﴾

﴿ فَإِن کَذَّبُوکَ فَقُل رَّبُّکُمۡ ذُو رَحۡمَةٖ وَٰسِعَةٖ وَلَا یُرَدُّ بَأۡسُهُۥ عَنِ ٱلۡقَوۡمِ ٱلۡمُجۡرِمِینَ ١٤٧ سَیَقُولُ ٱلَّذِینَ أَشۡرَکُواْ لَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ مَآ أَشۡرَکۡنَا وَلَآ ءَابَآؤُنَا وَلَا حَرَّمۡنَا مِن شَیۡءٖۚ کَذَٰلِکَ کَذَّبَ ٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِهِمۡ حَتَّىٰ ذَاقُواْ بَأۡسَنَاۗ قُلۡ هَلۡ عِندَکُم مِّنۡ عِلۡمٖ فَتُخۡرِجُوهُ لَنَآۖ إِن تَتَّبِعُونَ إِلَّا ٱلظَّنَّ وَإِنۡ أَنتُمۡ إِلَّا تَخۡرُصُونَ ١٤٨ قُلۡ فَلِلَّهِ ٱلۡحُجَّةُ ٱلۡبَٰلِغَةُۖ فَلَوۡ شَآءَ لَهَدَىٰکُمۡ أَجۡمَعِینَ ١٤٩ قُلۡ هَلُمَّ شُهَدَآءَکُمُ ٱلَّذِینَ یَشۡهَدُونَ أَنَّ ٱللَّهَ حَرَّمَ هَٰذَاۖ فَإِن شَهِدُواْ فَلَا تَشۡهَدۡ مَعَهُمۡۚ وَلَا تَتَّبِعۡ أَهۡوَآءَ ٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا وَٱلَّذِینَ لَا یُؤۡمِنُونَ بِٱلۡأٓخِرَةِ وَهُم بِرَبِّهِمۡ یَعۡدِلُونَ ١٥٠ ۞قُلۡ تَعَالَوۡاْ أَتۡلُ مَا حَرَّمَ رَبُّکُمۡ عَلَیۡکُمۡۖ أَلَّا تُشۡرِکُواْ بِهِۦ شَیۡ‍ٔٗاۖ وَبِٱلۡوَٰلِدَیۡنِ إِحۡسَٰنٗاۖ وَلَا تَقۡتُلُوٓاْ أَوۡلَٰدَکُم مِّنۡ إِمۡلَٰقٖ نَّحۡنُ نَرۡزُقُکُمۡ وَإِیَّاهُمۡۖ وَلَا تَقۡرَبُواْ ٱلۡفَوَٰحِشَ مَا ظَهَرَ مِنۡهَا وَمَا بَطَنَۖ وَلَا تَقۡتُلُواْ ٱلنَّفۡسَ ٱلَّتِی حَرَّمَ ٱللَّهُ إِلَّا بِٱلۡحَقِّۚ ذَٰلِکُمۡ وَصَّىٰکُم بِهِۦ لَعَلَّکُمۡ تَعۡقِلُونَ ١٥١ ﴾

پس اگر به دروغ نسبت کنند تو را، بگو که: پروردگار شما خداوندِ مهربانى بسیار است و رد کرده نمی‌شود عقوبت او از قوم ستمکاران. ﴿147﴾زود باشد که بگویند مشرکان: اگر خواستى خدا (یعنى رضاى او بودى) شریک مقرر نمى‏کردیم و نه پدران ما می‌کردندی و نه حرام می‌کردیم چیزى را. همچنین به دروغ نسبت کردند کسانی که پیش از ایشان بودند، تا آنکه چشیدند عقوبت ما. بگو: آیا هست نزد شما دانش؟ [452]پس بیرون آرید آن را براى ما. پیروى نمى‏کنید مگر شبهه را و نیستید شما مگر دروغگو. ﴿148﴾بگو: خداى راست، دلیل محکم، پس اگر خواستى خدا، هدایت کردى شما را همه یکجا. ﴿149﴾بگو: بیارید علماى خود را، آنان‌که گواهى می‌دهند که خدا حرام ساخته است این را. پس [یا محمد] اگر به فرض گواهى دهند، تو معترف مشو با ایشان و پیروى مکن خواهش کسانی که به دروغ نسبت کردند آیات ما را و کسانی که اعتقاد ندارند به آخرت و ایشان با پروردگار خود برابر می‌کنند [453]. ﴿150﴾بگو: بیایید تا بخوانم آنچه حرام کرده است پروردگار شما بر شما، [فرموده است] که: شریک او مقرر مکنید چیزى را و به والدین نیکوکارى کنید و مکشید اولاد خود را از ترسِ فقر، ما روزى می‌دهیم شما را و ایشان را و نزدیک مشوید به بی‌حیایى‏ها [454]، آنچه علانیه باشد از آن و آنچه پوشیده باشد. و مکشید هیچ نفس را که حرام ساخته است خدا کشتنش، الاّ به حق [455]. به این حکم فرموده است شما را تا بُوَد که شما بفهمید. ﴿151﴾

﴿وَلَا تَقۡرَبُواْ مَالَ ٱلۡیَتِیمِ إِلَّا بِٱلَّتِی هِیَ أَحۡسَنُ حَتَّىٰ یَبۡلُغَ أَشُدَّهُۥۚ وَأَوۡفُواْ ٱلۡکَیۡلَ وَٱلۡمِیزَانَ بِٱلۡقِسۡطِۖ لَا نُکَلِّفُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَاۖ وَإِذَا قُلۡتُمۡ فَٱعۡدِلُواْ وَلَوۡ کَانَ ذَا قُرۡبَىٰۖ وَبِعَهۡدِ ٱللَّهِ أَوۡفُواْۚ ذَٰلِکُمۡ وَصَّىٰکُم بِهِۦ لَعَلَّکُمۡ تَذَکَّرُونَ ١٥٢ وَأَنَّ هَٰذَا صِرَٰطِی مُسۡتَقِیمٗا فَٱتَّبِعُوهُۖ وَلَا تَتَّبِعُواْ ٱلسُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمۡ عَن سَبِیلِهِۦۚ ذَٰلِکُمۡ وَصَّىٰکُم بِهِۦ لَعَلَّکُمۡ تَتَّقُونَ ١٥٣ ثُمَّ ءَاتَیۡنَا مُوسَى ٱلۡکِتَٰبَ تَمَامًا عَلَى ٱلَّذِیٓ أَحۡسَنَ وَتَفۡصِیلٗا لِّکُلِّ شَیۡءٖ وَهُدٗى وَرَحۡمَةٗ لَّعَلَّهُم بِلِقَآءِ رَبِّهِمۡ یُؤۡمِنُونَ ١٥٤ وَهَٰذَا کِتَٰبٌ أَنزَلۡنَٰهُ مُبَارَکٞ فَٱتَّبِعُوهُ وَٱتَّقُواْ لَعَلَّکُمۡ تُرۡحَمُونَ ١٥٥ أَن تَقُولُوٓاْ إِنَّمَآ أُنزِلَ ٱلۡکِتَٰبُ عَلَىٰ طَآئِفَتَیۡنِ مِن قَبۡلِنَا وَإِن کُنَّا عَن دِرَاسَتِهِمۡ لَغَٰفِلِینَ ١٥٦أَوۡ تَقُولُواْ لَوۡ أَنَّآ أُنزِلَ عَلَیۡنَا ٱلۡکِتَٰبُ لَکُنَّآ أَهۡدَىٰ مِنۡهُمۡۚ فَقَدۡ جَآءَکُم بَیِّنَةٞ مِّن رَّبِّکُمۡ وَهُدٗى وَرَحۡمَةٞۚ فَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّن کَذَّبَ بِ‍َٔایَٰتِ ٱللَّهِ وَصَدَفَ عَنۡهَاۗ سَنَجۡزِی ٱلَّذِینَ یَصۡدِفُونَ عَنۡ ءَایَٰتِنَا سُوٓءَ ٱلۡعَذَابِ بِمَا کَانُواْ یَصۡدِفُونَ ١٥٧﴾

و نزدیک مشوید به مال یتیم، الاّ به خصلتى که وى نیک است تا آنکه رسد به جوانى خود و تمام کنید پیمانه و ترازو را به انصاف. تکلیف نمی‌دهیم هیچ‌کس را مگر قدر طاقت او و چون سخن گویید [456]، پس رعایت انصاف بنمایید و اگرچه [آن محکوم علیه] صاحب قرابت باشد و به عهد خدا [457]وفا کنید. این حکم فرموده است شما را تا پندپذیر شوید. ﴿152﴾و خبر داده است که آنچه مذکور شد راه من است، راست و درست آمده، پس پیروى او کنید و پیروى مکنید راه‏هاى دیگر را که [این راه‏ها] جدا کنند شما را از راه خدا. این حکم فرموده است شما را تا پرهیزگارى کنید. ﴿153﴾باز می‌گوییم که داده بودیم موسى را کتاب، تا نعمت تمام کنیم بر هر که نیکوکار بود و بیان کنیم هر چیزى را و به جهت هدایت و مهربانى، تا ایشان به ملاقات پروردگار خویش ایمان آرند [458]. ﴿154﴾و این قرآن، کتابی است که فرو فرستادیمش با برکت، پس پیروىِ او کنید و پرهیزگارى کنید تا مهربانى کرده شود بر شما. ﴿155﴾فرستادیمش تا نگویید: بجز این نیست که فرود آورده شد کتاب (یعنى تورات و انجیل) بر دو گروهِ پیش از ما و به تحقیق بودیم ما از تلاوت ایشان بی‌خبر. ﴿156﴾یا گویید: اگر فرود آورده شدى بر ما کتاب، هرآیینه بودیمى راه یافته‏تر از ایشان. پس آمده است به شما حجّتى از پروردگار شما و هدایت و بخشایش. پس کیست ستمکارتر از کسی که به دروغ نسبت کند آیات خدا را و اعراض کند از آن، جزا خواهیم داد اعراض کنندگان را از آیاتِ خویش، بدترین عذاب، به سبب آنکه اعراض مى‏کردند. ﴿157﴾

﴿ هَلۡ یَنظُرُونَ إِلَّآ أَن تَأۡتِیَهُمُ ٱلۡمَلَٰٓئِکَةُ أَوۡ یَأۡتِیَ رَبُّکَ أَوۡ یَأۡتِیَ بَعۡضُ ءَایَٰتِ رَبِّکَۗ یَوۡمَ یَأۡتِی بَعۡضُ ءَایَٰتِ رَبِّکَ لَا یَنفَعُ نَفۡسًا إِیمَٰنُهَا لَمۡ تَکُنۡ ءَامَنَتۡ مِن قَبۡلُ أَوۡ کَسَبَتۡ فِیٓ إِیمَٰنِهَا خَیۡرٗاۗ قُلِ ٱنتَظِرُوٓاْ إِنَّا مُنتَظِرُونَ ١٥٨ إِنَّ ٱلَّذِینَ فَرَّقُواْ دِینَهُمۡ وَکَانُواْ شِیَعٗا لَّسۡتَ مِنۡهُمۡ فِی شَیۡءٍۚ إِنَّمَآ أَمۡرُهُمۡ إِلَى ٱللَّهِ ثُمَّ یُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُواْ یَفۡعَلُونَ ١٥٩ مَن جَآءَ بِٱلۡحَسَنَةِ فَلَهُۥ عَشۡرُ أَمۡثَالِهَاۖ وَمَن جَآءَ بِٱلسَّیِّئَةِ فَلَا یُجۡزَىٰٓ إِلَّا مِثۡلَهَا وَهُمۡ لَا یُظۡلَمُونَ ١٦٠ قُلۡ إِنَّنِی هَدَىٰنِی رَبِّیٓ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِیمٖ دِینٗا قِیَمٗا مِّلَّةَ إِبۡرَٰهِیمَ حَنِیفٗاۚ وَمَا کَانَ مِنَ ٱلۡمُشۡرِکِینَ ١٦١ قُلۡ إِنَّ صَلَاتِی وَنُسُکِی وَمَحۡیَایَ وَمَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ١٦٢ لَا شَرِیکَ لَهُۥۖ وَبِذَٰلِکَ أُمِرۡتُ وَأَنَا۠ أَوَّلُ ٱلۡمُسۡلِمِینَ ١٦٣ قُلۡ أَغَیۡرَ ٱللَّهِ أَبۡغِی رَبّٗا وَهُوَ رَبُّ کُلِّ شَیۡءٖۚ وَلَا تَکۡسِبُ کُلُّ نَفۡسٍ إِلَّا عَلَیۡهَاۚ وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٞ وِزۡرَ أُخۡرَىٰۚ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّکُم مَّرۡجِعُکُمۡ فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمۡ فِیهِ تَخۡتَلِفُونَ ١٦٤ وَهُوَ ٱلَّذِی جَعَلَکُمۡ خَلَٰٓئِفَ ٱلۡأَرۡضِ وَرَفَعَ بَعۡضَکُمۡ فَوۡقَ بَعۡضٖ دَرَجَٰتٖ لِّیَبۡلُوَکُمۡ فِی مَآ ءَاتَىٰکُمۡۗ إِنَّ رَبَّکَ سَرِیعُ ٱلۡعِقَابِ وَإِنَّهُۥ لَغَفُورٞ رَّحِیمُۢ ١٦٥﴾

آیا منتظر نیستند مگر آن را که بیایند بدیشان فرشتگان؟ [459]یا بیاید حُکم پروردگار؟ تو یا بیاید بعض نشانه‌هاى پروردگار تو؟ [460]روزی که بیاید بعض نشانه‌هاى پروردگار تو، نفع ندهد نفسى را که ایمان نیاورده بود پیش از این ایمان او، یا نفع ندهد نفسى را که کسب نکرده بود در ایمان خود، عمل خیر [461]. تو به او بگو: انتظار کنید، هرآیینه ما نیز منتظریم. ﴿158﴾به تحقیق کسانی که پراکنده کردند دین خود را و گروه گروه شدند، نیستى از ایشان در هیچ حساب [462]. جز این نیست که کار ایشان گذاشته شده به سوى خداست، باز خبر دهد ایشان را به عاقبت آنچه می‌کردند. ﴿159﴾هر که آورد نیکى، پس او راست ده چند آن، و هر که آورد بدى، جزا داده نخواهد شد الاّ مثل آن و ایشان ستم کرده نخواهند شد. ﴿160﴾بگو: هرآیینه دلالت کرده است مرا پروردگار من به سوى راهِ راست، مراد می‌دارم دین درست، کیش ابراهیم را حنیف شده و نه بود از مشرکان. ﴿161﴾بگو: هرآیینه نماز من و حج من و قربانى من و زندگانى من و موت من همه براى خداست پروردگار عالم‌ها. ﴿162﴾هیچ شریک نیست او را و به این توحید فرموده شد مرا و من نخستین مسلمانانم. ﴿163﴾بگو: آیا طلب کنم پروردگارى غیر خدا، و اوست پروردگار همه چیز؟ و عمل نمی‌کند هیچ کسى مگر بر ذات خود و برندارد هیچ بردارنده، بار دیگر را. باز به سوى پروردگارِ شما رجوع شما باشد، پس خبردار کند شما را به آنچه که در آن اختلاف می‌کردید. ﴿164﴾و او آن است که ساخت شما را پادشاهان زمین و بلند کرد بعضى را بالاى بعضى درجه‌ها تا بیازماید شما را در آنچه داده است به شما، هرآیینه پروردگار تو شتاب کننده عقوبت است و هرآیینه او آمرزندۀ مهربان است. ﴿165﴾

[386] یعنی معبودان باطل را. [387] یعنی برای قیام قیامت. [388] یعنی متصرف و فرمانراوا. [389] یعنی با صدق آن خبر داد، والله اعلم. [390] یعنی زیر مساکن ایشان. [391] یعنی تعصب ایشان به مرتبه‌ای است که اگر نزول کتاب را به حس ظاهر ببینند نیز، انکار کنند. [392] یعنی به وجهی که ما آن را به حس ظاهر ببینیم، والله اعلم. [393] یعنی ظهور ملائکه به این وجه، مستلزم هلاک ایشان است در حکمت الهی، والله اعلم. [394] یعنی جزای کلمه که به طریق سخریه به اینها می‌گفتند. [395] یعنی اظهار حق کردن، والله اعلم. [396] یعنی کلمۀ توحید. [397] یعنی منکر حشرند، والله اعلم. [398] یعنی گناهان خویش را. [399] یعنی عمل بد به شکل خیلی نهایت زشتی و نا خوشی شده بر پشت او بنهند. [400] یعنی از آنجاکه می‌توانی که معجزه بیاری، بیار. حاصل آن است که تفویض کن امر خود را بر خدا، والله اعلم. [401] یعنی از آن نشانه‌هاکه می‌طلبیدند، والله اعلم. [402] یعنی پیغامران. [403] یعنی به استدراج، نعمت‌های فراوان دادیم، والله اعلم. [404] یعنی هلاک کرده نشوند. [405] رؤسای کفار به آن حضرت گفتند: ما را عار است که با فقرای مسلمین صحبت داریم، ایشان را از مجلس خود یکسو کن تا با تو بنشینیم، خدای تعالی آیت فرستاد. [406] رؤسای کفار به آن حضرت گفتد که: ما را عار است که با فقرای مسلمین صحبت داریم، ایشان را از مجلس خود یکسو کن تا با تو بنشینیم، خدای تعالی آیت فرستاد. [407] ظاهر نزدیک مترجم آن است که این واو، زائد است، مثل واو و ﴿وَفُتِحَتۡ أَبۡوَٰبُهَا﴾. [408] یعنی وقت نوم. [409] یعنی از مصیبت‌های بیابان و دریا. [410] یعنی چنانکه سنگ بر قوم لوط بارید. [411] یعنی چنانکه قارون به زمین رفت. [412] یعنی افواج متعدده پیدا شود و با یکدیگر جنگ کنند. [413] یعنی چیزی را. [414] یعنی چنانکه بروی ظاهر کردیم که بتان لائق عبادت نیستند، نیز ظاهر ساختیم که ستاره و هرچه در آسمان‌ها است و زمین، لائق عبادت نیست و واو در ﴿وَلِیَکُونَ﴾زائده است، والله اعلم. [415] یعنی از انواع محنت. [416] یعنی مهاجرین و انصار و سائر اخیار، والله اعلم. [417] یعنی چنانکه انبیا صبر کردند بر ایذای کفار، تو نیز صبر کن، والله اعلم. [418] یعنی کتمانِ آیات تورات را قرآن اظهار کرد و الاّ سابق به یقین نمی‌دانستند. [419] حاصل آن است که اگر یهود گویند که خدای تعالی به هیچ بشر وحی نمی‌فرستد، نقض کرده می‌شود به تورات و اگر گویند می‌فرستد، استبعاد فرستادن قرآن مجرّد تعصب است پس ﴿إِذۡ قَالُواْ﴾به جای اِن قالوا گفته شود. [420] مترجم گوید: انذار اوّلاً عرب را کرده شد که زبان عربی می‌فهمند ثانیاً جمیع اهل ارض را به واسطۀ ترجمه، پس این جا انذارِ اول مراد است، مانند آیت: ﴿هُوَ ٱلَّذِی بَعَثَ فِی ٱلۡأُمِّیِّ‍ۧنَ رَسُولٗا مِّنۡهُمۡ یَتۡلُواْ عَلَیۡهِمۡ ءَایَٰتِهِۦ﴾[الجمعة: 2]. الآیه. و در آیت: ﴿وَمَآ أَرۡسَلۡنَٰکَ إِلَّا رَحۡمَةٗ لِّلۡعَٰلَمِینَ ١٠٧﴾[الأنبیاء: 107]. از اولی و ثانوی، والله اعلم. [421] یعنی اعتقاد کرد مثلاً که به حائر و سوائب از امرالهی است و اتفاق سلف، دلیل بر آن است، والله اعلم. [422] یعنی انشای کتابی مثل قرآن خواهم کرد و انشا را به طریق مشاکلت انزال گفته شد. [423] یعنی می‌زنند، والله اعلم. [424] یعنی در صورت درخت و ثمر مانند یکدیگر است و در طعم مخالف، یک پاره شیرین و یک پاره ترش یا تلخ، والله اعلم. [425] مترجم گوید: احتمال بود که کفار گویند کتابهای سابقه را خوانده‌ای و آنچه می‌گویی ما خوذ از کتب سابقه است نه وحی الهی است، پس خدای تعالی قرآن را به وجهی نازل ساخت و به وجهی گوناگون بیان کرد که مجال این شبهه نماند، زیراکه این قسم بیان از خواندن کتب سابقه نمی‌آید بدون وحی الهی، والله اعلم. [426] یعنی یهود دانند که نزول وحی می‌شود و آدمی را خدای تعالی پیغمبر می‌سازد و در حضرت پیغمبرجو در قرآن دلائل صدق موجود هست. مترجم گوید: در صورت‌های مکّیه مذکور شده است که یهود تصدیق می‌کنند قرآن را و در صورت‌های مدنیه مذکور است که یهود تکذیب می‌کنند آن را و وجه تطبیق آن است که چون آن حضرتجدر مکه بود، هنوز دعوت یهود نکرده بود، همه به صدق قرآن معترف بودند که حکم آن بر عرب لازم است و هیچ کس از ایشان انکار نکرده و چون هجرت فرمود ایشان را دعوت کرد، به عناد درآمدند. در سیرت ابن اسحاق چند قصه به این مضمون مذکور است، والله اعلم. [427] یعنی آنچه کافران در باب تحریم و تحلیل اشیا شبهات می‌کردند، باطل است، والله اعلم. [428] مترجم گوید: یعنی میته حرام است، الا وقت ضرورت، تناول آن رخصت است، والله اعلم. [429] مترجم گوید: مراد از این وسوسه آن است که اهل جاهلیت می‌گفتند: چرا کِشتۀ خود را بخوریم وکشتۀ خدا را نخوریم، والله اعلم. [430] یعنی کافر بود، هدایت کردیمش. [431] چنانکه رؤسای کفّار مکه در نصرت کفر سعی می‌کردند، والله اعلم. [432] یعنی بر هر کسی از ما جبرئیل فرود آید و وحی نازل بشود، والله اعلم. [433] یعنی بفهماندش حقیقت اسلام و محاسن آن، والله اعلم. [434] یعنی هرچند می‌خواهند حقیقت اسلام و محاسن آن بفهمند، نمی‌توانند، والله اعلم. [435] یعنی ای شیاطین. [436] یعنی تابعان ایشان را از کفار. [437] یعنی متبوعان خوشوقت شدند به تابعان و تابعان محفوظ شدند از متبوعان، والله اعلم. [438] یعنی برای حسابِ ما پس در حق ما چه حکم است. [439] یعنی در حق اهلِ هجات، والله اعلم. [440] مترجم گوید: مراد آن است که آیا نیامده‌اند از مجموعه جن و انس؟ و آن صادق است به بودن رسل از انس مبعوث به انس و جن، والله اعلم. [441] قبل بعثت، عقوبت نمی‌آید، والله اعلم. [442] مترجم گوید: اهل جاهلیت احکامی چند اختراع کرده بودند، از آن جمله آن است که از زراعت و مواشی، پاره‌ای برای خدا مقرر می‌کردند، پاره‌ای برای بتان و حصۀ خدا بر مساکین و ضعیفان صرف می‌کردند و حصۀ بتان به آستانه بتان می‌رسانیدند، پس اگر جیزی از حصه بتان مخلوط می‌شد، ترک می‌کردند که خدا حاجت ندارد و اگر از حصۀ بتان در حصۀ خدا مخلوط می‌شد، آن را جدا می‌کردند که بتان محتاج‌اند و آن جمله آن است که قتل دختران تجویز می‌کردند و پیشوایان ایشان بدین معنی فتوی داده بودند و از آن جمله آن است که بعض زراعت و مواشی را حجر می‌ساختند که غیر سدنۀ بتان کسی دیگر نخورد و آنچه برای بتان ذبح می‌کردند، نام خدا بر آن نمی‌گرفتند. از آن جمله آن است که جون به حائر و سوائب بچه می‌دادند، اگر زنده بودی، مردان را حلال می‌دانستند نه زنان را و اگر مرده بودی، همه را حلال می‌دانستند. خدا تعالی درّ این مذاهب باطله فرموده و آنچه حکم حق است بیان فرمود و محرماتی که همه اهل باطل بر آن متفق‌اند، ذکر کرد، والله اعلم. [443] یعنی شیاطین که وسوسه کرده‌اند با پیشوایان که مذهب قرار داده‌اند، والله اعلم. [444] یعنی در شکم بعائر و سوائب باشد. [445] یعنی درختان انگور و مانند آن، والله اعلم. [446] یعنی درختان بر ساق ایستاده، والله اعلم. [447] یعنی افراد هر نوعی به اعتبار صورت، مانند یکدیگرند و به اعتبار مزه، نه، والله اعلم. [448] یعنی نر و ماده از هریک، والله اعلم. [449] یعنی نقلی صحیح بیارید از ابراهیم و اسمعیل، علیهما السلام، و از کتب الهیه، والله اعلم. [450] مراد، حصر اضافی است به نسبت بهیمه الانعام و آن اصناف ثمانیة مذکور است. سگ و شیر و باز و غیر آن اگرچه حرام است، از بهیمة الانعام نیست و در آن بحث نداشتند، والله اعلم. [451] یعنی مثل شتر و شترمرغ، والله اعلم. [452] یعنی نقلی از کتب الهی، والله اعلم. [453] یعنی معبود باطل را، والله اعلم. [454] یعنی به زنا و لواطت. [455] یعنی به قصاص و مثل آن. [456] یعنی گواهی دهید یا حکم کنید، والله اعلم. [457] یعنی به نذر او. [458] مترجم گوید: ظاهر نزدیک این بنده آن است که حرام گردانیدیم اشیای مذکوره را در ازل بر قوم نوح و هلمّ جرّا بازدادیم موسی را کتاب، والله اعلم. [459] یعنی برای قبض ارواح. [460] یعنی طلوع شمس از مغرب یا دابةالارض، والله اعلم. [461] یعنی آن روز، توبه گنهکار و ایمان کافر، قبول نشود، الله اعلم. [462] یعنی از تو مؤاخذه نخواهند کرد، والله اعلم.