سورة الفتح

سورة الفتح - سورة 48 - عدد آیاتها 29

بسم الله الرحمن الرحیم

1. إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحًا مُّبِینًا

2. لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ وَمَا تَأَخَّرَ وَیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَیَهْدِیَکَ صِرَاطًا مُّسْتَقِیمًا

3. وَیَنصُرَکَ اللَّهُ نَصْرًا عَزِیزًا

4. هُوَ الَّذِی أَنزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیَزْدَادُوا إِیمَانًا مَّعَ إِیمَانِهِمْ وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَکَانَ اللَّهُ عَلِیمًا حَکِیمًا

5. لِیُدْخِلَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَیُکَفِّرَ عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَکَانَ ذَلِکَ عِندَ اللَّهِ فَوْزًا عَظِیمًا

6. وَیُعَذِّبَ الْمُنَافِقِینَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِکِینَ وَالْمُشْرِکَاتِ الظَّانِّینَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَیْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَلَعَنَهُمْ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِیرًا

7. وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَکَانَ اللَّهُ عَزِیزًا حَکِیمًا

8. إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِیرًا

9. لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُعَزِّرُوهُ وَتُوَقِّرُوهُ وَتُسَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَأَصِیلا

10. إِنَّ الَّذِینَ یُبَایِعُونَکَ إِنَّمَا یُبَایِعُونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَن نَّکَثَ فَإِنَّمَا یَنکُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَیْهُ اللَّهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْرًا عَظِیمًا

11. سَیَقُولُ لَکَ الْمُخَلَّفُونَ مِنَ الأَعْرَابِ شَغَلَتْنَا أَمْوَالُنَا وَأَهْلُونَا فَاسْتَغْفِرْ لَنَا یَقُولُونَ بِأَلْسِنَتِهِم مَّا لَیْسَ فِی قُلُوبِهِمْ قُلْ فَمَن یَمْلِکُ لَکُم مِّنَ اللَّهِ شَیْئًا إِنْ أَرَادَ بِکُمْ ضَرًّا أَوْ أَرَادَ بِکُمْ نَفْعًا بَلْ کَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرًا

12. بَلْ ظَنَنتُمْ أَن لَّن یَنقَلِبَ الرَّسُولُ وَالْمُؤْمِنُونَ إِلَى أَهْلِیهِمْ أَبَدًا وَزُیِّنَ ذَلِکَ فِی قُلُوبِکُمْ وَظَنَنتُمْ ظَنَّ السَّوْءِ وَکُنتُمْ قَوْمًا بُورًا

13. وَمَن لَّمْ یُؤْمِن بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ فَإِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ سَعِیرًا

14. وَلِلَّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ یَغْفِرُ لِمَن یَشَاء وَیُعَذِّبُ مَن یَشَاء وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا

15. سَیَقُولُ الْمُخَلَّفُونَ إِذَا انطَلَقْتُمْ إِلَى مَغَانِمَ لِتَأْخُذُوهَا ذَرُونَا نَتَّبِعْکُمْ یُرِیدُونَ أَن یُبَدِّلُوا کَلامَ اللَّهِ قُل لَّن تَتَّبِعُونَا کَذَلِکُمْ قَالَ اللَّهُ مِن قَبْلُ فَسَیَقُولُونَ بَلْ تَحْسُدُونَنَا بَلْ کَانُوا لا یَفْقَهُونَ إِلاَّ قَلِیلا

16. قُل لِّلْمُخَلَّفِینَ مِنَ الأَعْرَابِ سَتُدْعَوْنَ إِلَى قَوْمٍ أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ تُقَاتِلُونَهُمْ أَوْ یُسْلِمُونَ فَإِن تُطِیعُوا یُؤْتِکُمُ اللَّهُ أَجْرًا حَسَنًا وَإِن تَتَوَلَّوْا کَمَا تَوَلَّیْتُم مِّن قَبْلُ یُعَذِّبْکُمْ عَذَابًا أَلِیمًا

17. لَیْسَ عَلَى الأَعْمَى حَرَجٌ وَلا عَلَى الأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلا عَلَى الْمَرِیضِ حَرَجٌ وَمَن یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ وَمَن یَتَوَلَّ یُعَذِّبْهُ عَذَابًا أَلِیمًا

18. لَقَدْ رَضِیَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِی قُلُوبِهِمْ فَأَنزَلَ السَّکِینَةَ عَلَیْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِیبًا

19. وَمَغَانِمَ کَثِیرَةً یَأْخُذُونَهَا وَکَانَ اللَّهُ عَزِیزًا حَکِیمًا

20. وَعَدَکُمُ اللَّهُ مَغَانِمَ کَثِیرَةً تَأْخُذُونَهَا فَعَجَّلَ لَکُمْ هَذِهِ وَکَفَّ أَیْدِیَ النَّاسِ عَنکُمْ وَلِتَکُونَ آیَةً لِّلْمُؤْمِنِینَ وَیَهْدِیَکُمْ صِرَاطًا مُّسْتَقِیمًا

21. وَأُخْرَى لَمْ تَقْدِرُوا عَلَیْهَا قَدْ أَحَاطَ اللَّهُ بِهَا وَکَانَ اللَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرًا

22. وَلَوْ قَاتَلَکُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوَلَّوُا الأَدْبَارَ ثُمَّ لا یَجِدُونَ وَلِیًّا وَلا نَصِیرًا

23. سُنَّةَ اللَّهِ الَّتِی قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلُ وَلَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِیلا

24. وَهُوَ الَّذِی کَفَّ أَیْدِیَهُمْ عَنکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ عَنْهُم بِبَطْنِ مَکَّةَ مِن بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَکُمْ عَلَیْهِمْ وَکَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرًا

25. هُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَالْهَدْیَ مَعْکُوفًا أَن یَبْلُغَ مَحِلَّهُ وَلَوْلا رِجَالٌ مُّؤْمِنُونَ وَنِسَاء مُّؤْمِنَاتٌ لَّمْ تَعْلَمُوهُمْ أَن تَطَؤُوهُمْ فَتُصِیبَکُم مِّنْهُم مَّعَرَّةٌ بِغَیْرِ عِلْمٍ لِیُدْخِلَ اللَّهُ فِی رَحْمَتِهِ مَن یَشَاء لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا

26. إِذْ جَعَلَ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی قُلُوبِهِمُ الْحَمِیَّةَ حَمِیَّةَ الْجَاهِلِیَّةِ فَأَنزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِینَ وَأَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوَى وَکَانُوا أَحَقَّ بِهَا وَأَهْلَهَا وَکَانَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمًا

27. لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِن شَاء اللَّهُ آمِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُؤُوسَکُمْ وَمُقَصِّرِینَ لا تَخَافُونَ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِن دُونِ ذَلِکَ فَتْحًا قَرِیبًا

28. هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَکَفَى بِاللَّهِ شَهِیدًا

29. مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاء بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِی الإِنجِیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِیمًا

سورة فتح

به نام الله بخشندة مهربان

به راستی ما برای تو (فتح و) پیروزی([1]) آشکاری مقرر کرده‌ایم([2]). ﴿1﴾ تا الله گناه گذشته و آیندۀ تو را بیامرزد([3])، و نعمتش را بر تو تمام کند، و به راه راست هدایتت نماید. ﴿2﴾ و الله به پیروزی شکست ناپذیری تو را یاری کند. ﴿3﴾ او کسی است که در دل‌های  مؤمنان آرامش نازل کرد، تا ایمانی بر ایمان‌شان بیفزایند، و سپاهیان آسمان‌ها و زمین از آن الله است، و الله دانای حکیم است. ﴿4﴾ تا (سرانجام) مردان و زنان مؤمن را به باغ‌هایی  (از بهشت) وارد کند، که نهرها از زیر (درختان) آن جاری است، جاودانه در آنجا خواهند بود، و تا گناهان‌شان را از آن‌ها بزداید (و ببخشد) و این نزد الله کامیابی بزرگی است. ﴿5﴾ و (نیز) مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرک را که به الله گمان بد می‌برند، عذاب کند، حوادث ناگوار و بد بر آنان باد، و الله بر آن‌ها خشم گرفته، و آن‌ها را لعنت کرده، و جهنم را برای آن‌ها آماده ساخته است، و چه بد جایگاهی است. ﴿6﴾ و سپاهیان آسمان‌ها و زمین از آن الله است، و الله پیروزمند حکیم است. ﴿7﴾ (ای پیامبر) به راستی ما تو را گواه و مژده‌دهنده و بیم‌دهنده فرستادیم. ﴿8﴾ تا (شما ای مردم) به الله و پیامبرش ایمان بیاورید و (دین) اورا یاری کنید، و او را بزرگ دارید، و بامداد و شامگاه او را تسبیح گویید. ﴿9﴾بی‌گمان کسانی‌که با تو بیعت می‌کنند([4])، جز این نیست که با الله بیعت می‌کنند، دست الله بالای دست آن‌هاست، پس هرکس که پیمان شکنی کند، تنها به زیان خودش پیمان شکسته است، و هرکس به آنچه که بر آن با الله عهد بسته وفا کند، بزودی پاداش عظیمی به او خواهد داد. ﴿10﴾ به زودی باز ماندگان از اعراب (بادیه‌نشین، عذر آورده و) به تو (ای پیامبر) می‌گویند: «(نگهداری) اموال و زن و فرزندان‌مان ما را به خود مشغول داشت، (و نتوانستیم در سفر حدیبیه همراه شما باشیم) پس برای ما طلب آمرزش کن» آن‌ها با زبان‌های خود چیزی می‌گویند که در دل‌های  آن‌ها نیست، بگو: «چه کسی می‌تواند در برابر الله از شما دفاع کند، اگر در حق شما زیانی بخواهد و یا در حق شما نفی بخواهد؟! بلکه الله به آنچه انجام می‌دهید آگاه است». ﴿11﴾ بلکه شما گمان بردید که پیامبر (الله) و مؤمنان هرگز به سوی خانوادۀ خویش باز نخواهند گشت، و این (گمان) در دل‌های  شما زینت یافته بود، و گمان بد بردید، و قومی هلاک شده (و نابود) گشتید. ﴿12﴾ و هرکس که به الله و پیامبرش ایمان نیاورد، پس (بداند که) ما برای کافران آتش سوزان (جهنم) را آماده کرده‌ایم. ﴿13﴾ فرمانروایی آسمان‌ها و زمین از آنِ الله است، هر که را بخواهد می‌آمرزد، و هر که را بخواهد عذاب می‌کند، و الله آمرزندۀ مهربان است. ﴿14﴾ هنگامی‌که به سوی غنایم([5]) (خیبر) حرکت نمودید تا آن‌ها را برگیرید، بازماندگان (حدیبیه) خواهند گفت: «بگذارید ما (نیز) در پی شما بیاییم». آن‌ها می‌خواهند کلام الله را تغییر دهند، (ای پیامبر) بگو: «هرگز از پی ما نیایید، این چنین الله از پیش فرموده است». پس آن‌ها خواهند گفت: «(نه) بلکه، شما به ما حسادت می‌ورزید». بلکه (حقیقیت این است که) جز اندکی در نمی‌یابند. ﴿15﴾

(ای پیامبر،) به باز ماندگان از اعراب (بادیه نیشن) بگو: «به زودی فراخوانده می‌شوید به سوی قومی سخت جنگجو (و نیرومند) که با آن‌ها نبرد کنید، یا اسلام بیاورند، پس اگر اطاعت کنید، الله پاداش نیکی به شما می‌دهد، و اگر سرپیچی کنید همان گونه که پیش از این سرپیچی کردید، شما را به عذابی دردناک عذاب می‌دهد». ﴿16﴾ بر نابینا گناهی نیست، و بر لنگ (نیز) گناهی نیست، و بر بیمار (هم) گناهی نیست، (اگر این‌ها  در جهاد شرکت نکنند). و هرکس از الله و رسولش اطاعت نماید، او را در باغ‌هایی  (از بهشت) وارد می‌سازد که نهرها از زیر (درختان) آن جاری است، و هر کس که سرپیچی کند به عذابی دردناک او را عذاب می‌کند. ﴿17﴾ به راستی الله از مؤمنان - هنگامی‌که زیر درخت با تو بیعت کردند- خشنود شد([6])، پس آنچه که در درون دل‌های شان  بود دانست، لذا آرامش را بر آن‌ها نازل کرد و پیروزی (و فتحی) نزدیک را به آن‌ها پاداش داد. ﴿18﴾ و (همچنین) غنیمت‌های فراوانی که آن را به دست می‌آوردند، و الله پیروزمند حکیم است. ﴿19﴾ الله غنیمت‌های فراوانی به شما وعده داده است که آن‌ها را به دست می‌آورید، پس این (غنیمت خیبر) را برای شما زودتر فراهم ساخت، و دست (تعدّی) مردم (مخالف و دشمن) را از شما باز داشت، و تا (عبرت و) نشانه‌ای برای مؤمنان باشد، و شما را به راه راست هدایت کند. ﴿20﴾ و (نیز غنیمت‌های) دیگری که هنوز به آن‌ها دست نیافته‌اید، به تحقیق الله به آن احاطه دارد، و الله بر همه چیز تواناست. ﴿21﴾ و اگر کسانی‌که کافر شدند، با شما می‌جنگیدند، یقیناَ پشت می‌کردند (و از میدان فرار می‌کردند) آنگاه یار و یاوری نمی‌یافتند. ﴿22﴾ (این) سنت الله است، که پیش از این (نیز) گذشته است، و برای سنت الله هرگز دگرگونی نخواهی یافت. ﴿23﴾     و او کسی است که دست آن‌ها را از شما، و دست شما را از آن‌ها در درون مکه بعد از آنکه شما را بر آن‌ها پیروز گرداند، (باز داشت و) کوتاه کرد. و الله به آنچه انجام می‌دهید بیناست. ﴿24﴾ آن‌ها کسانی هستند که کافر شدند و شما را از مسجد الحرام بازداشتند، و از رسیدن قربانی به قربانگاهش (بازداشتند)، و اگر مردان و زنان مومن (مستضعف در مکه) نبودند، که شما آن‌ها را نمی‌شناسید، (و بیم آن نبود) که آن‌ها را پایمال (و هلاک) کنید، پس ندانسته (از کشتن) آن‌ها به شما گناه (و ننگ و رنج) می‌رسید، (الله هرگز از این جنگ جلوگیری نمی‌کرد) تا الله هرکس را بخواهد در رحمت خود وارد کند، اگر (مؤمنان و کافران در مکه) از یکدیگر جدا بودند، مسلماً کافران‌شان را به عذابی دردناک عذاب می‌کردیم. ﴿25﴾ آنگاه که کسانی‌که کافر شدند در دل‌های  خود حمیت (= تعصب و نخوت) ـ همان حمیت جاهلیت ـ نهادند ([7])، پس الله آرامش خود را بر رسولش و بر مؤمنان نازل فرمود، و آن‌ها را به کلمۀ تقوا ملزم ساخت، و آن‌ها از هر کس سزاوار تر و اهل آن بودند، و الله به همه چیز داناست. ﴿26﴾ به راستی الله رؤیای رسولش را به حق تحقق بخشید، قطعاً اگر الله بخواهد همه شما در نهایت امنیت (و) در حالی‌که سرهای خود را تراشیده و (یا) کوتاه کرده‌اید، و از هیچ کس ترس ندارید وارد مسجد الحرام خواهید شد، پس (الله) چیزهایی را می‌دانست که شما نمی‌دانستید، و پیش از آن، فتح (و پیروزی) نزدیکی (برای شما) مقرر نمود. ﴿27﴾ او کسی است که رسولش را به هدایت و دین حق فرستاد، تا آن را بر همۀ ادیان پیروز گرداند و کافی است که الله گواه باشد. ﴿28﴾  محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) رسول الله است، و کسانی‌که با او هستند، بر کافران سخت گیر (و شدید) و در میان خود مهربانند، آن‌ها را در حال رکوع و سجده می‌بینی که از الله فضل و خشنودی می‌طلبند، نشانۀ (درستکاری) آن‌ها در چهره‌هایشان از اثر سجده (نمایان) است. این توصیف آن‌ها در تورات است، و توصیف آن‌ها در انجیل همانند زراعتی که جوانه بزند، سپس آن را تقویت کرد، تا محکم گردیده، و بر پای خودایستاده است، و کشاورزان را به شگفتی وامی‌دارد، تا از (دیدن) آن‌ها کافران را به خشم آورد، الله به کسانی از آن‌ها که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند وعدۀ آمرزش و پاداش عظیمی داده‌است([8])29.

---

([1])- مراد از این فتح و پیروزی صلح حدیبیه است. (تفسیر ابن کثیر).

([2])- در حدیث آمده است که رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «امشب بر من سورة نازل شده است که نزد من از آنچه که خورشید برآن تابیده محبوب‌تر است» آنگاه این آیات ﴿إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحًا مُّبِینًا ﴾ را تلاوت نمودند.  (صحیح بخاری 4177).

([3])- با این و جود رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم آنقدر عبادت می‌کردند، که پا‌های مبارک‌شان ورم می‌کرد، مغیره بن شعبه می‌گوید: رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم شب‌ها آن قدر به نماز می‌ایستاد که پاهای مبارک‌شان ورم کرد، چون به ایشان گفته شد: الله گناه گذشته و آیندۀ شما را بخشیده است پس چرا خودت را به زحمت می‌اندازی؟ فرمودند: «آیا بندة شکر گذار نباشم؟». صحیح بخاری (1130، 4836) و صحیح مسلم (2819).

([4])- مراد از این بیعت، بیت رضوان است که در روز حدیبیه زیر درختی انجام گرفت. (تفسیر ابن کثیر)

جابر بن عبد الله می‌گوید: رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم در روز حدیبیه خطاب به ما فرمود: «شما بهترین مردم روی زمین هستید» و تعداد ما درآن روز یک هزار چهار صد نفر بود. (صحیح بخاری 4155).

([5])- مراد از این غنایم، غنایم خیبر بود که بین آن و صلح حدیبیه سه ماه بود، زیرا که صلح حدیبیه در ذی القعده سال ششم هجری انجام گرفت و خیبر در محرم سال هفتم هجری فتح گردید، و رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم کسانی را با خود به خیبر بردند که در حدیبیه شرکت داشتند. (تفسیر طبری).

([6])- جابر رضی الله عنه از رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم روایت می‌کند که فرمود: «هیچ یک از کسانی که زیر درخت با من بیعت کرده‌اند، وارد دوزخ نمی‌شوند». (مسند احمد 3/350 و صحیح مسلم 2496 و ابو داود 4653)

([7])- این آیه اشاره به صلح حدیبیه دارد، تعصب و نخوت جاهلی آنان این بود، که نبوت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم را تسلیم نکردند، و به نوشتن بسم الله الرحمن الرحیم اقرار ننمودند، و مانع رفتن مسلمانان به خانه الله شدند. (به صحیح بخاری 2731 ـ 2732 و تفسیر ابن کثیر رجوع کنید).

([8])- رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید: «به یاران من نا سزا نگویید، قسم به ذاتی که جانم در دست او ست، اگر یکی از شما بمانند کوه احد، طلا (در راه الله) انفاق نماید، به اندازه یک مد آنان یا حتی نیم مد آنان نمی‌رسد». (صحیح مسلم 2540).