سُورَةُ الأَنعَامِ

بسم الله الرحمن الرحیم

﴿ ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ ٱلَّذِی خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ وَجَعَلَ ٱلظُّلُمَٰتِ وَٱلنُّورَۖ ثُمَّ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ بِرَبِّهِمۡ یَعۡدِلُونَ ١ هُوَ ٱلَّذِی خَلَقَکُم مِّن طِینٖ ثُمَّ قَضَىٰٓ أَجَلٗاۖ وَأَجَلٞ مُّسَمًّى عِندَهُۥۖ ثُمَّ أَنتُمۡ تَمۡتَرُونَ ٢ وَهُوَ ٱللَّهُ فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَفِی ٱلۡأَرۡضِ یَعۡلَمُ سِرَّکُمۡ وَجَهۡرَکُمۡ وَیَعۡلَمُ مَا تَکۡسِبُونَ ٣ وَمَا تَأۡتِیهِم مِّنۡ ءَایَةٖ مِّنۡ ءَایَٰتِ رَبِّهِمۡ إِلَّا کَانُواْ عَنۡهَا مُعۡرِضِینَ ٤ فَقَدۡ کَذَّبُواْ بِٱلۡحَقِّ لَمَّا جَآءَهُمۡ فَسَوۡفَ یَأۡتِیهِمۡ أَنۢبَٰٓؤُاْ مَا کَانُواْ بِهِۦ یَسۡتَهۡزِءُونَ ٥ أَلَمۡ یَرَوۡاْ کَمۡ أَهۡلَکۡنَا مِن قَبۡلِهِم مِّن قَرۡنٖ مَّکَّنَّٰهُمۡ فِی ٱلۡأَرۡضِ مَا لَمۡ نُمَکِّن لَّکُمۡ وَأَرۡسَلۡنَا ٱلسَّمَآءَ عَلَیۡهِم مِّدۡرَارٗا وَجَعَلۡنَا ٱلۡأَنۡهَٰرَ تَجۡرِی مِن تَحۡتِهِمۡ فَأَهۡلَکۡنَٰهُم بِذُنُوبِهِمۡ وَأَنشَأۡنَا مِنۢ بَعۡدِهِمۡ قَرۡنًا ءَاخَرِینَ ٦ وَلَوۡ نَزَّلۡنَا عَلَیۡکَ کِتَٰبٗا فِی قِرۡطَاسٖ فَلَمَسُوهُ بِأَیۡدِیهِمۡ لَقَالَ ٱلَّذِینَ کَفَرُوٓاْ إِنۡ هَٰذَآ إِلَّا سِحۡرٞ مُّبِینٞ ٧ وَقَالُواْ لَوۡلَآ أُنزِلَ عَلَیۡهِ مَلَکٞۖ وَلَوۡ أَنزَلۡنَا مَلَکٗا لَّقُضِیَ ٱلۡأَمۡرُ ثُمَّ لَا یُنظَرُونَ ٨ ﴾

به نام خداوند بخشندۀ مهربان

ستایش آن خدایى راست که آفرید آسمان‌ها و زمین را و پیدا کرد تاریکی‌ها و روشنى، باز کافران با پروردگار خویش برابری ‏کنند [386]. ﴿1﴾اوست آن که بیافرید شما را از گِل، باز مقرر کرد وقت مرگ را و مدّتى معین‏ هست نزدیک او [387]، باز شما شک مى‏کنید. ﴿2﴾و اوست خدا [388]در آسمان‌ها و در زمین، می‌داند پنهانِ شما و آشکارِ شما و می‌داند آنچه عمل مى‏کنید. ﴿3﴾و نمى‏آید به کافران هیچ نشانه‌ای از نشانه‌هاى پروردگار ایشان، اِلاّ از آن روگردان شدند. ﴿4﴾پس ثابت شد که ایشان به دروغ نسبت کردند، چون بیامد به ایشان. پس خواهد آمد به ایشان جزای آنچه به وى تمسخر می‌کردند [389]. ﴿5﴾آیا ندیده‏اند که چقدر هلاک کرده‏ایم پیش از ایشان از امّت‌هاکه استقرار داده بودیم ایشان را در زمین، آن قدر که استقرار نداده‏ایم شما را و فرستاده بودیم باران بر ایشان پى در پى ریزنده، و پیدا کردیم جوی‌هاکه می‌رفت از زیر ایشان [390]. پس هلاک کردیم ایشان را به گناهان ایشان و پیدا کردیم بعد از ایشان امّتى دیگر (یعنی مردمانی دیگر). ﴿6﴾و اگر فروفرستادیم بر تو نوشته‌ای در ورقى، پس مساس می‌کردند آن را به دست خود، گفتندى کافران: نیست این مگر سحر ظاهر [391]. ﴿7﴾و گفتند کافران: چرا نَفُرود فرود آورده شده بر پیغامبر، فرشته [392]و اگر فروفرستادیم فرشته را، البته به انجام رسانیده شدى کار، باز مهلت داده نشوند [393]. ﴿8﴾

﴿ وَلَوۡ جَعَلۡنَٰهُ مَلَکٗا لَّجَعَلۡنَٰهُ رَجُلٗا وَلَلَبَسۡنَا عَلَیۡهِم مَّا یَلۡبِسُونَ ٩ وَلَقَدِ ٱسۡتُهۡزِئَ بِرُسُلٖ مِّن قَبۡلِکَ فَحَاقَ بِٱلَّذِینَ سَخِرُواْ مِنۡهُم مَّا کَانُواْ بِهِۦ یَسۡتَهۡزِءُونَ ١٠ قُلۡ سِیرُواْ فِی ٱلۡأَرۡضِ ثُمَّ ٱنظُرُواْ کَیۡفَ کَانَ عَٰقِبَةُ ٱلۡمُکَذِّبِینَ ١١ قُل لِّمَن مَّا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ قُل لِّلَّهِۚ کَتَبَ عَلَىٰ نَفۡسِهِ ٱلرَّحۡمَةَۚ لَیَجۡمَعَنَّکُمۡ إِلَىٰ یَوۡمِ ٱلۡقِیَٰمَةِ لَا رَیۡبَ فِیهِۚ ٱلَّذِینَ خَسِرُوٓاْ أَنفُسَهُمۡ فَهُمۡ لَا یُؤۡمِنُونَ ١٢ ۞وَلَهُۥ مَا سَکَنَ فِی ٱلَّیۡلِ وَٱلنَّهَارِۚ وَهُوَ ٱلسَّمِیعُ ٱلۡعَلِیمُ ١٣ قُلۡ أَغَیۡرَ ٱللَّهِ أَتَّخِذُ وَلِیّٗا فَاطِرِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَهُوَ یُطۡعِمُ وَلَا یُطۡعَمُۗ قُلۡ إِنِّیٓ أُمِرۡتُ أَنۡ أَکُونَ أَوَّلَ مَنۡ أَسۡلَمَۖ وَلَا تَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡمُشۡرِکِینَ ١٤ قُلۡ إِنِّیٓ أَخَافُ إِنۡ عَصَیۡتُ رَبِّی عَذَابَ یَوۡمٍ عَظِیمٖ ١٥ مَّن یُصۡرَفۡ عَنۡهُ یَوۡمَئِذٖ فَقَدۡ رَحِمَهُۥۚ وَذَٰلِکَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡمُبِینُ ١٦ وَإِن یَمۡسَسۡکَ ٱللَّهُ بِضُرّٖ فَلَا کَاشِفَ لَهُۥٓ إِلَّا هُوَۖ وَإِن یَمۡسَسۡکَ بِخَیۡرٖ فَهُوَ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ قَدِیرٞ ١٧ وَهُوَ ٱلۡقَاهِرُ فَوۡقَ عِبَادِهِۦۚ وَهُوَ ٱلۡحَکِیمُ ٱلۡخَبِیرُ ١٨ ﴾

و اگر می‌کردیم آن فرستاده را فرشته، لازم مى‏شد که کنیمش مردى (یعنى شکل مردى) و هرآیینه مشتبه می‌کردیم بر ایشان بر آنچه الحال اشتباه می‌کنند. ﴿9﴾و هرآیینه تمسخر کرده شد به پیغامبرانِ پیش از تو. پس فرود آمد به تمسخر کنندگان از ایشان، جزاى آنچه به آن تمسخر کردند [394]. ﴿10﴾بگو: سیر کنید در زمین، باز نظر کنید چگونه شد آخر کار دروغ دارندگان. ﴿11﴾بگو: که راست آنچه در آسمان‌ها و زمین است؟ بگو: خداى راست، لازم کرد بر خود مهربانى. البته جمع کند شما را در روز قیامت، هیچ شک نیست در آن. آنان‌که زیان کردند در حقِّ خویشتن، پس ایشان ایمان نمى‏آرند. ﴿12﴾و او راست آنچه ساکن شد در شب و روز و اوست شنوای دانا. ﴿13﴾بگو: آیا دوستى گیرم بجز خداى پیدا کننده آسمان‌ها و زمین؟ و او رزق می‌دهد و رزق داده نمى‏شود. بگو: هرآیینه امر کرده شده است مراکه باشم نخستین مسلمانان (یعنى از این امت) و فرموده شد که مباش از شریک مقرر کنندگان. ﴿14﴾بگو: هرآیینه من مى‏ترسم، اگر نافرمانىِ پروردگار خود کنم از عذابِ روز بزرگ. ﴿15﴾هر که عذاب باز داشته شود از وى آن روز، پس مهربانى کرد خداى بر وى و این است مطلب یابىِ ظاهر. ﴿16﴾و اگر سختى رساند خدا به تو، پس هیچ دفع کننده نیست آن را مگر او، و اگر نعمت رساند به تو، پس او بر همه چیز تواناست. ﴿17﴾و اوست غالب بالاى بندگان خود و اوست دانای آگاه. ﴿18﴾

﴿ قُلۡ أَیُّ شَیۡءٍ أَکۡبَرُ شَهَٰدَةٗۖ قُلِ ٱللَّهُۖ شَهِیدُۢ بَیۡنِی وَبَیۡنَکُمۡۚ وَأُوحِیَ إِلَیَّ هَٰذَا ٱلۡقُرۡءَانُ لِأُنذِرَکُم بِهِۦ وَمَنۢ بَلَغَۚ أَئِنَّکُمۡ لَتَشۡهَدُونَ أَنَّ مَعَ ٱللَّهِ ءَالِهَةً أُخۡرَىٰۚ قُل لَّآ أَشۡهَدُۚ قُلۡ إِنَّمَا هُوَ إِلَٰهٞ وَٰحِدٞ وَإِنَّنِی بَرِیٓءٞ مِّمَّا تُشۡرِکُونَ ١٩ ٱلَّذِینَ ءَاتَیۡنَٰهُمُ ٱلۡکِتَٰبَ یَعۡرِفُونَهُۥ کَمَا یَعۡرِفُونَ أَبۡنَآءَهُمُۘ ٱلَّذِینَ خَسِرُوٓاْ أَنفُسَهُمۡ فَهُمۡ لَا یُؤۡمِنُونَ ٢٠ وَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّنِ ٱفۡتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ کَذِبًا أَوۡ کَذَّبَ بِ‍َٔایَٰتِهِۦٓۚ إِنَّهُۥ لَا یُفۡلِحُ ٱلظَّٰلِمُونَ ٢١ وَیَوۡمَ نَحۡشُرُهُمۡ جَمِیعٗا ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِینَ أَشۡرَکُوٓاْ أَیۡنَ شُرَکَآؤُکُمُ ٱلَّذِینَ کُنتُمۡ تَزۡعُمُونَ ٢٢ ثُمَّ لَمۡ تَکُن فِتۡنَتُهُمۡ إِلَّآ أَن قَالُواْ وَٱللَّهِ رَبِّنَا مَا کُنَّا مُشۡرِکِینَ ٢٣ ٱنظُرۡ کَیۡفَ کَذَبُواْ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡۚ وَضَلَّ عَنۡهُم مَّا کَانُواْ یَفۡتَرُونَ ٢٤ وَمِنۡهُم مَّن یَسۡتَمِعُ إِلَیۡکَۖ وَجَعَلۡنَا عَلَىٰ قُلُوبِهِمۡ أَکِنَّةً أَن یَفۡقَهُوهُ وَفِیٓ ءَاذَانِهِمۡ وَقۡرٗاۚ وَإِن یَرَوۡاْ کُلَّ ءَایَةٖ لَّا یُؤۡمِنُواْ بِهَاۖ حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءُوکَ یُجَٰدِلُونَکَ یَقُولُ ٱلَّذِینَ کَفَرُوٓاْ إِنۡ هَٰذَآ إِلَّآ أَسَٰطِیرُ ٱلۡأَوَّلِینَ ٢٥ وَهُمۡ یَنۡهَوۡنَ عَنۡهُ وَیَنۡ‍َٔوۡنَ عَنۡهُۖ وَإِن یُهۡلِکُونَ إِلَّآ أَنفُسَهُمۡ وَمَا یَشۡعُرُونَ ٢٦ وَلَوۡ تَرَىٰٓ إِذۡ وُقِفُواْ عَلَى ٱلنَّارِ فَقَالُواْ یَٰلَیۡتَنَا نُرَدُّ وَلَا نُکَذِّبَ بِ‍َٔایَٰتِ رَبِّنَا وَنَکُونَ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ ٢٧ ﴾

بگو: چه چیز بر ‏تر است در باب شهادت؟ [395]بگو: خداست، وى اظهار حق کننده است میان من و میان شما، و وحى کرده شد به سوى من این قرآن، تا بیم کنم شما را به آن و بیم کنم آن را نیز که قرآن به او برسد. آیا شما اثبات مى‏کنید که با خدا هستند خدایان دیگر؟ بگو: من اثبات نمى‏کنم. بگو: جز این نیست که او خدای یگانه است و هرآیینه من بیزارم از آنچه شما شریک مقرر می‌کنید. ﴿19﴾آنان‌که ایشان را کتاب داده‏ایم، مى‏شناسند حقیقت این قول را [396]، چنانکه مى‏شناسند پسران خود را. آنان‌که زیانکار شدند در حقّ خویشتن، ایشان ایمان نمى‏آرند. ﴿20﴾و کیست ستمکارتر از کسی که بر بست بر خدا دروغ را یا به دروغ نسبت کرد آیات او را؟ هرآیینه رستگار نمى‏شوند ستمکاران. ﴿21﴾و یاد کن آن روز که حشر کنیم ایشان را، همه یکجا. باز گوییم مشرکان را: کجایند شریکان شما که ایشان را به ظن اثبات می‌کردید؟. ﴿22﴾بعد از آن نباشد عذر ایشان مگر آن که گویند: قسم به خدا، پروردگار ما که مشرک نبودیم!. ﴿23﴾بنگر چگونه دروغ‌گفتند بر خویشتن و گم گشت از ایشان آنچه افترا مى‏کردند. ﴿24﴾و از ایشان کسى هست که گوش مى‏نهد به سوى تو و پیدا کرده‌ایم بر دل ایشان پرده‌ها تا نفهمند آن را و در گوش ایشان گرانى را. و اگر ببینند هر معجزه‌ای ایمان نیارند به آن، تا وقتى که بیایند پیش تو مکابره کنان با تو. گویند این کافران: نیست این مگر قصه‌هاى پیشینیان. ﴿25﴾و ایشان منع مى‏کنند از متابعت او و دور مى‏شوند از متابعت او و هلاک نمى‏کنند مگر خویشتن را و نمی‌دانند. ﴿26﴾و [تعجب کنى] اگر ببینى ایشان را وقتى که بازداشته شوند نزدیک آتش، پس گویند: ای کاش ما بازگردانیده شویم! پس به دروغ نسبت نکنیم آیات پروردگار خویش را و شویم از مسلمانان. ﴿27﴾

﴿بَلۡ بَدَا لَهُم مَّا کَانُواْ یُخۡفُونَ مِن قَبۡلُۖ وَلَوۡ رُدُّواْ لَعَادُواْ لِمَا نُهُواْ عَنۡهُ وَإِنَّهُمۡ لَکَٰذِبُونَ ٢٨ وَقَالُوٓاْ إِنۡ هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا ٱلدُّنۡیَا وَمَا نَحۡنُ بِمَبۡعُوثِینَ ٢٩ وَلَوۡ تَرَىٰٓ إِذۡ وُقِفُواْ عَلَىٰ رَبِّهِمۡۚ قَالَ أَلَیۡسَ هَٰذَا بِٱلۡحَقِّۚ قَالُواْ بَلَىٰ وَرَبِّنَاۚ قَالَ فَذُوقُواْ ٱلۡعَذَابَ بِمَا کُنتُمۡ تَکۡفُرُونَ ٣٠ قَدۡ خَسِرَ ٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِلِقَآءِ ٱللَّهِۖ حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءَتۡهُمُ ٱلسَّاعَةُ بَغۡتَةٗ قَالُواْ یَٰحَسۡرَتَنَا عَلَىٰ مَا فَرَّطۡنَا فِیهَا وَهُمۡ یَحۡمِلُونَ أَوۡزَارَهُمۡ عَلَىٰ ظُهُورِهِمۡۚ أَلَا سَآءَ مَا یَزِرُونَ ٣١وَمَا ٱلۡحَیَوٰةُ ٱلدُّنۡیَآ إِلَّا لَعِبٞ وَلَهۡوٞۖ وَلَلدَّارُ ٱلۡأٓخِرَةُ خَیۡرٞ لِّلَّذِینَ یَتَّقُونَۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ ٣٢ قَدۡ نَعۡلَمُ إِنَّهُۥ لَیَحۡزُنُکَ ٱلَّذِی یَقُولُونَۖ فَإِنَّهُمۡ لَا یُکَذِّبُونَکَ وَلَٰکِنَّ ٱلظَّٰلِمِینَ بِ‍َٔایَٰتِ ٱللَّهِ یَجۡحَدُونَ ٣٣ وَلَقَدۡ کُذِّبَتۡ رُسُلٞ مِّن قَبۡلِکَ فَصَبَرُواْ عَلَىٰ مَا کُذِّبُواْ وَأُوذُواْ حَتَّىٰٓ أَتَىٰهُمۡ نَصۡرُنَاۚ وَلَا مُبَدِّلَ لِکَلِمَٰتِ ٱللَّهِۚ وَلَقَدۡ جَآءَکَ مِن نَّبَإِیْ ٱلۡمُرۡسَلِینَ ٣٤ وَإِن کَانَ کَبُرَ عَلَیۡکَ إِعۡرَاضُهُمۡ فَإِنِ ٱسۡتَطَعۡتَ أَن تَبۡتَغِیَ نَفَقٗا فِی ٱلۡأَرۡضِ أَوۡ سُلَّمٗا فِی ٱلسَّمَآءِ فَتَأۡتِیَهُم بِ‍َٔایَةٖۚ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ لَجَمَعَهُمۡ عَلَى ٱلۡهُدَىٰۚ فَلَا تَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡجَٰهِلِینَ 3٥﴾

نه، بلکه ظاهر شد ایشان را جزای آنچه مى‏پوشیدند پیش از این (یعنى جزای عقاید باطله را) و اگر بازگردانیده شوند، البته رجوع کنند به سوى آنچه منع کرده می‌شدند و هرآیینه ایشان دروغگویانند. ﴿28﴾و گفتند: نیست هیچ حیات مگر زندگانى این جهانیِ ما و نیستیم ما برانگیختگان [397]. ﴿29﴾و [تعجب کنى] اگر ببینى آنگاه که بازداشته شوند به حضور پروردگار خویش، بگوید خدا: آیا این درست نیست؟ گویند: آرى درست‏ است، قسم پروردگار ما. گوید: پس بچشید عذاب را به سبب آن که کافر بودید. ﴿30﴾به تحقیق زیانکار شدند آنان‌که به دروغ نسبت کردند ملاقات خدا را، تا آنگاه که بیاید به ایشان قیامت، ناگهان، گویند: اى پشیمانى ما بر تقصیر ما در باب قیامت، و ایشان، بردارند بارهاى خویش را [398]بر پشت‌هاى خویش. آگاه شوید! بدچیزی است آنچه برمی‌دارند! [399]. ﴿31﴾و نیست زندگانى دنیا مگر بازى و لهو و هرآیینه سرای آخرت، بهتر است متّقیان را، آیا در نمى‏یابید؟. ﴿32﴾هرآیینه می‌دانیم که اندوهگین مى‏کند تو را آنچه ایشان می‌گویند، پس هرآیینه ایشان به دروغ نسبت نمى‏کنند تو را فقط، و لیکن ستمکاران آیات خدا را انکار مى‏کنند. ﴿33﴾و هرآیینه به دروغ نسبت کرده شد پیغامبران را پیش از تو، پس صبر کردند بر تکذیب خویش و رنجانیده شدنِ خویش تا آن که بیامد به ایشان نصرت ما و نیست هیچ تغییر دهنده وعده‏هاى خدا را، و هرآیینه آمد به تو بعض خبر پیغامبران. ﴿34﴾و اگر گران شده باشد بر تو روگردانىِ ایشان، پس اگر مى‏توانى که بجویى سوراخى در زمین یا نردبانى در آسمان، پس بیارى پیش ایشان معجزه [400]و اگر خواستى خدا، جمع ساختى ایشان را بر هدایت، پس مباش از جاهلان. ﴿35﴾

﴿ ۞إِنَّمَا یَسۡتَجِیبُ ٱلَّذِینَ یَسۡمَعُونَۘ وَٱلۡمَوۡتَىٰ یَبۡعَثُهُمُ ٱللَّهُ ثُمَّ إِلَیۡهِ یُرۡجَعُونَ ٣٦ وَقَالُواْ لَوۡلَا نُزِّلَ عَلَیۡهِ ءَایَةٞ مِّن رَّبِّهِۦۚ قُلۡ إِنَّ ٱللَّهَ قَادِرٌ عَلَىٰٓ أَن یُنَزِّلَ ءَایَةٗ وَلَٰکِنَّ أَکۡثَرَهُمۡ لَا یَعۡلَمُونَ ٣٧ وَمَا مِن دَآبَّةٖ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَلَا طَٰٓئِرٖ یَطِیرُ بِجَنَاحَیۡهِ إِلَّآ أُمَمٌ أَمۡثَالُکُمۚ مَّا فَرَّطۡنَا فِی ٱلۡکِتَٰبِ مِن شَیۡءٖۚ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِمۡ یُحۡشَرُونَ ٣٨ وَٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا صُمّٞ وَبُکۡمٞ فِی ٱلظُّلُمَٰتِۗ مَن یَشَإِ ٱللَّهُ یُضۡلِلۡهُ وَمَن یَشَأۡ یَجۡعَلۡهُ عَلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِیمٖ ٣٩ قُلۡ أَرَءَیۡتَکُمۡ إِنۡ أَتَىٰکُمۡ عَذَابُ ٱللَّهِ أَوۡ أَتَتۡکُمُ ٱلسَّاعَةُ أَغَیۡرَ ٱللَّهِ تَدۡعُونَ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ ٤٠ بَلۡ إِیَّاهُ تَدۡعُونَ فَیَکۡشِفُ مَا تَدۡعُونَ إِلَیۡهِ إِن شَآءَ وَتَنسَوۡنَ مَا تُشۡرِکُونَ ٤١ وَلَقَدۡ أَرۡسَلۡنَآ إِلَىٰٓ أُمَمٖ مِّن قَبۡلِکَ فَأَخَذۡنَٰهُم بِٱلۡبَأۡسَآءِ وَٱلضَّرَّآءِ لَعَلَّهُمۡ یَتَضَرَّعُونَ ٤٢ فَلَوۡلَآ إِذۡ جَآءَهُم بَأۡسُنَا تَضَرَّعُواْ وَلَٰکِن قَسَتۡ قُلُوبُهُمۡ وَزَیَّنَ لَهُمُ ٱلشَّیۡطَٰنُ مَا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ٤٣ فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُکِّرُواْ بِهِۦ فَتَحۡنَا عَلَیۡهِمۡ أَبۡوَٰبَ کُلِّ شَیۡءٍ حَتَّىٰٓ إِذَا فَرِحُواْ بِمَآ أُوتُوٓاْ أَخَذۡنَٰهُم بَغۡتَةٗ فَإِذَا هُم مُّبۡلِسُونَ ٤٤﴾

جز این نیست که قبول مى‏کنند آنان‌که مى‏شنوند، و مردگان (یعنى کافران) برانگیزد ایشان را خدا، باز به سوى او گردانیده شوند. ﴿36﴾و گفتند: چرا نفرود آورده شده بر پیغامبر، نشانه‌ای از جانب پروردگار [401]او. بگو: هرآیینه خدا قادر است بر آن که فروفرستد آیتى و لیکن اکثر ایشان نمى‏دانند. ﴿37﴾و نیست هیچ جانورى در زمین و نه هیچ پرنده که مى‏پرد به دو بال خود مگر ایشان جماعت‌های‌اند مانند شما. فروگذاشت نکرده‏ایم در کتاب (یعنى لوح محفوظ) هیچ چیزى را، باز به سوى پروردگار خود حشر کرده خواهند شد. ﴿38﴾و کسانی که به دروغ نسبت کردند آیات ما را، کرانند و گنگانند در تاریکی‌هایند. هرکه را خواهد خدا، گمراه کندش و هر که را خواهد، به راه راست گرداندش. ﴿39﴾بگو: آیا دیدید اگر بیاید به شما عذاب خدا یا بیاید به شما قیامت، آیا به غیر خدا تضرّع می‌کنید، اگر راستگو هستید؟. ﴿40﴾نه، بلکه خاص به جناب او دعا می‌کنید، پس دفع می‌کند آنچه دعا می‌کنید براى دفع آن، اگر خواهد، و فراموش می‌کنید آن چیز راکه او را شریک مقرر کردید. ﴿41﴾و هرآیینه فرستادیم به سوى امّتان پیش از تو [402]، پس در گرفت کردیم ایشان را به تنگىِ معیشت و بیمارى، تا زارى کنند. ﴿42﴾پس چرانه زارى کردند وقتى که آمد به ایشان عذاب ما؟ و لیکن سخت شد دل ایشان و زینت داد در نظر ایشان شیطان آنچه می‌کردند. ﴿43﴾پس چون فراموش کردند آنچه پند داده شد ایشان را، به آن گشاده ساختیم بر ایشان درهاى همه چیز [403]، تا آن هنگام که شادمان گشتند به آنچه داده شد ایشان را، در گرفت کردیم ایشان را ناگهان، پس شدند ناامید شونده. ﴿44﴾

﴿ فَقُطِعَ دَابِرُ ٱلۡقَوۡمِ ٱلَّذِینَ ظَلَمُواْۚ وَٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ٤٥ قُلۡ أَرَءَیۡتُمۡ إِنۡ أَخَذَ ٱللَّهُ سَمۡعَکُمۡ وَأَبۡصَٰرَکُمۡ وَخَتَمَ عَلَىٰ قُلُوبِکُم مَّنۡ إِلَٰهٌ غَیۡرُ ٱللَّهِ یَأۡتِیکُم بِهِۗ ٱنظُرۡ کَیۡفَ نُصَرِّفُ ٱلۡأٓیَٰتِ ثُمَّ هُمۡ یَصۡدِفُونَ ٤٦ قُلۡ أَرَءَیۡتَکُمۡ إِنۡ أَتَىٰکُمۡ عَذَابُ ٱللَّهِ بَغۡتَةً أَوۡ جَهۡرَةً هَلۡ یُهۡلَکُ إِلَّا ٱلۡقَوۡمُ ٱلظَّٰلِمُونَ ٤٧ وَمَا نُرۡسِلُ ٱلۡمُرۡسَلِینَ إِلَّا مُبَشِّرِینَ وَمُنذِرِینَۖ فَمَنۡ ءَامَنَ وَأَصۡلَحَ فَلَا خَوۡفٌ عَلَیۡهِمۡ وَلَا هُمۡ یَحۡزَنُونَ ٤٨ وَٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا یَمَسُّهُمُ ٱلۡعَذَابُ بِمَا کَانُواْ یَفۡسُقُونَ ٤٩ قُل لَّآ أَقُولُ لَکُمۡ عِندِی خَزَآئِنُ ٱللَّهِ وَلَآ أَعۡلَمُ ٱلۡغَیۡبَ وَلَآ أَقُولُ لَکُمۡ إِنِّی مَلَکٌۖ إِنۡ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا یُوحَىٰٓ إِلَیَّۚ قُلۡ هَلۡ یَسۡتَوِی ٱلۡأَعۡمَىٰ وَٱلۡبَصِیرُۚ أَفَلَا تَتَفَکَّرُونَ ٥٠ وَأَنذِرۡ بِهِ ٱلَّذِینَ یَخَافُونَ أَن یُحۡشَرُوٓاْ إِلَىٰ رَبِّهِمۡ لَیۡسَ لَهُم مِّن دُونِهِۦ وَلِیّٞ وَلَا شَفِیعٞ لَّعَلَّهُمۡ یَتَّقُونَ ٥١ وَلَا تَطۡرُدِ ٱلَّذِینَ یَدۡعُونَ رَبَّهُم بِٱلۡغَدَوٰةِ وَٱلۡعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجۡهَهُۥۖ مَا عَلَیۡکَ مِنۡ حِسَابِهِم مِّن شَیۡءٖ وَمَا مِنۡ حِسَابِکَ عَلَیۡهِم مِّن شَیۡءٖ فَتَطۡرُدَهُمۡ فَتَکُونَ مِنَ ٱلظَّٰلِمِینَ ٥٢﴾

پس بریده شد بیخ گروه ستمکاران و سپاس خداى راست، پروردگار عالم‌ها. ﴿45﴾بگو: آیا دیدید اگر بازگیرد خدا شنوایى شما را و چشمهاى شما را و مُهر کند بر دل‌هاى شما، کیست خدا، غیر اللّه تعالى که آن را بیارد به شما؟ ببین چگونه گوناگون بیان مى‏کنیم آیت‏ها را، باز ایشان روگردان مى‏شوند!. ﴿46﴾بگو: آیا دیدید اگر بیاید به شما عذاب خدا ناگهان یا آشکارا، آیا هلاک کرده شوند [404]مگر قوم ستمکاران؟. ﴿47﴾و نمى‏فرستیم پیغامبران را مگر بشارت دهنده و بیم کننده، پس هر که ایمان آورد و نیکوکارى کرد، پس هیچ ترس نبود بر ایشان و نه ایشان اندوهگین شوند. ﴿48﴾و کسانی که به دروغ نسبت کرده‏اند آیات ما را، برسد به ایشان عذاب به سبب فاسق بودن ایشان. ﴿49﴾بگو: نمى‏گویم به شما که نزدیک من است خزینه‌هاى خدا و نمى‏گویم که می‌دانم غیب را و نمى‏گویم به شما که من فرشته‏ام. پیروى نمى‏کنم مگر چیزی را که وحى کرده شد به سوى من، بگو: آیا برابر مى‏شود نابینا و بینا؟ آیا تأمّل نمى‏کنید؟. ﴿50﴾و بترسان به قرآن (یعنى پند ده به قرآن) کسانى را که مى‏ترسند از آن که حشر کرده شوند به سوى پروردگار خویش، نباشد ایشان را بجز خدا هیچ دوستى و نه سفارش کننده تا پرهیزگارى کنند. ﴿51﴾ [405]و دور مکن کسانى را که مناجات مى‏کنند به پروردگار خویش بامداد و مساءِ، مى‏طلبند روى او را. نیست بر تو از حساب ایشان چیزى و نیست از حساب تو بر ایشان چیزى، تا برانى ایشان را که آنگاه باشى از ستمکاران. ﴿52﴾

﴿ وَکَذَٰلِکَ فَتَنَّا بَعۡضَهُم بِبَعۡضٖ لِّیَقُولُوٓاْ أَهَٰٓؤُلَآءِ مَنَّ ٱللَّهُ عَلَیۡهِم مِّنۢ بَیۡنِنَآۗ أَلَیۡسَ ٱللَّهُ بِأَعۡلَمَ بِٱلشَّٰکِرِینَ ٥٣ وَإِذَا جَآءَکَ ٱلَّذِینَ یُؤۡمِنُونَ بِ‍َٔایَٰتِنَا فَقُلۡ سَلَٰمٌ عَلَیۡکُمۡۖ کَتَبَ رَبُّکُمۡ عَلَىٰ نَفۡسِهِ ٱلرَّحۡمَةَ أَنَّهُۥ مَنۡ عَمِلَ مِنکُمۡ سُوٓءَۢا بِجَهَٰلَةٖ ثُمَّ تَابَ مِنۢ بَعۡدِهِۦ وَأَصۡلَحَ فَأَنَّهُۥ غَفُورٞ رَّحِیمٞ ٥٤ وَکَذَٰلِکَ نُفَصِّلُ ٱلۡأٓیَٰتِ وَلِتَسۡتَبِینَ سَبِیلُ ٱلۡمُجۡرِمِینَ ٥٥ قُلۡ إِنِّی نُهِیتُ أَنۡ أَعۡبُدَ ٱلَّذِینَ تَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِۚ قُل لَّآ أَتَّبِعُ أَهۡوَآءَکُمۡ قَدۡ ضَلَلۡتُ إِذٗا وَمَآ أَنَا۠ مِنَ ٱلۡمُهۡتَدِینَ ٥٦ قُلۡ إِنِّی عَلَىٰ بَیِّنَةٖ مِّن رَّبِّی وَکَذَّبۡتُم بِهِۦۚ مَا عِندِی مَا تَسۡتَعۡجِلُونَ بِهِۦٓۚ إِنِ ٱلۡحُکۡمُ إِلَّا لِلَّهِۖ یَقُصُّ ٱلۡحَقَّۖ وَهُوَ خَیۡرُ ٱلۡفَٰصِلِینَ ٥٧ قُل لَّوۡ أَنَّ عِندِی مَا تَسۡتَعۡجِلُونَ بِهِۦ لَقُضِیَ ٱلۡأَمۡرُ بَیۡنِی وَبَیۡنَکُمۡۗ وَٱللَّهُ أَعۡلَمُ بِٱلظَّٰلِمِینَ ٥٨ ۞وَعِندَهُۥ مَفَاتِحُ ٱلۡغَیۡبِ لَا یَعۡلَمُهَآ إِلَّا هُوَۚ وَیَعۡلَمُ مَا فِی ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِۚ وَمَا تَسۡقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلَّا یَعۡلَمُهَا وَلَا حَبَّةٖ فِی ظُلُمَٰتِ ٱلۡأَرۡضِ وَلَا رَطۡبٖ وَلَا یَابِسٍ إِلَّا فِی کِتَٰبٖ مُّبِینٖ ٥٩ ﴾

و همچنین امتحان کردیم بعض از مردمان را به بعض تا گویند: آیا این جماعت انعام کرده است خدا بر ایشان از میان ما؟ [خداى تعالى فرمود]: آیا نیست خدا داناتر به شکر کنندگان؟. ﴿53﴾و چون بیایند پیش تو کسانی که ایمان آورده‏اند به آیت‌هاى ما، پس بگو: سلامٌ علیکم! لازم کرده است پروردگار شما بر خود مهربانى را، لازم کرده است که هر که بکند از شما کار بد به نادانى، باز توبه کرد بعد از آن و نیکوکارى نمود، پس خدا آمرزندۀ مهربان ا‏ست. ﴿54﴾و همچنین تفصیل می‌کنیم نشانه‌ها را و تا ظاهر شود راه ستمکاران [406]. ﴿55﴾بگو: هرآیینه منع کرده شد مراکه عبادت کنم آن کسانى راکه شما مى‏پرستید بجز خدا. بگو: پیروى نمى‏کنم آرزوهاى شما را، گمراه شده باشم آنگاه و نباشم از راه یافتگان. ﴿56﴾بگو: هرآیینه من بر حجّتم از پروردگار خود و به دروغ داشتید آن دلیل را. نیست نزدیک من آنچه شما بزودى مى‏طلبید آن را [407]، نیست حُکم، مگر خدا را، بیان می‌کند دین درست را و او بهترین فیصله کنندگان‏ است. ﴿57﴾بگو: اگر بودى نزدیک من آنچه بزودى می‌طلبیدش، هرآیینه به انجام رسانیده شدى کار میان من و شما و خدا داناتر است به ستمکاران. ﴿58﴾و نزد اوست کلیدهاى غیب، نمى‏داندش مگر او و می‌داند آنچه در بیابان و دریاست و نمى‏افتد هیچ برگ، الاّ می‌داندش و نمى‏افتد هیچ دانه در تاریکی‌هاى زمین و نه هیچ ترى و نه خشکى، إلاّ ثبت است در کتاب روشن. ﴿59﴾

﴿ وَهُوَ ٱلَّذِی یَتَوَفَّىٰکُم بِٱلَّیۡلِ وَیَعۡلَمُ مَا جَرَحۡتُم بِٱلنَّهَارِ ثُمَّ یَبۡعَثُکُمۡ فِیهِ لِیُقۡضَىٰٓ أَجَلٞ مُّسَمّٗىۖ ثُمَّ إِلَیۡهِ مَرۡجِعُکُمۡ ثُمَّ یُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ ٦٠ وَهُوَ ٱلۡقَاهِرُ فَوۡقَ عِبَادِهِۦۖ وَیُرۡسِلُ عَلَیۡکُمۡ حَفَظَةً حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءَ أَحَدَکُمُ ٱلۡمَوۡتُ تَوَفَّتۡهُ رُسُلُنَا وَهُمۡ لَا یُفَرِّطُونَ ٦١ ثُمَّ رُدُّوٓاْ إِلَى ٱللَّهِ مَوۡلَىٰهُمُ ٱلۡحَقِّۚ أَلَا لَهُ ٱلۡحُکۡمُ وَهُوَ أَسۡرَعُ ٱلۡحَٰسِبِینَ ٦٢ قُلۡ مَن یُنَجِّیکُم مِّن ظُلُمَٰتِ ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِ تَدۡعُونَهُۥ تَضَرُّعٗا وَخُفۡیَةٗ لَّئِنۡ أَنجَىٰنَا مِنۡ هَٰذِهِۦ لَنَکُونَنَّ مِنَ ٱلشَّٰکِرِینَ ٦٣ قُلِ ٱللَّهُ یُنَجِّیکُم مِّنۡهَا وَمِن کُلِّ کَرۡبٖ ثُمَّ أَنتُمۡ تُشۡرِکُونَ ٦٤ قُلۡ هُوَ ٱلۡقَادِرُ عَلَىٰٓ أَن یَبۡعَثَ عَلَیۡکُمۡ عَذَابٗا مِّن فَوۡقِکُمۡ أَوۡ مِن تَحۡتِ أَرۡجُلِکُمۡ أَوۡ یَلۡبِسَکُمۡ شِیَعٗا وَیُذِیقَ بَعۡضَکُم بَأۡسَ بَعۡضٍۗ ٱنظُرۡ کَیۡفَ نُصَرِّفُ ٱلۡأٓیَٰتِ لَعَلَّهُمۡ یَفۡقَهُونَ ٦٥ وَکَذَّبَ بِهِۦ قَوۡمُکَ وَهُوَ ٱلۡحَقُّۚ قُل لَّسۡتُ عَلَیۡکُم بِوَکِیلٖ ٦٦ لِّکُلِّ نَبَإٖ مُّسۡتَقَرّٞۚ وَسَوۡفَ تَعۡلَمُونَ ٦٧ وَإِذَا رَأَیۡتَ ٱلَّذِینَ یَخُوضُونَ فِیٓ ءَایَٰتِنَا فَأَعۡرِضۡ عَنۡهُمۡ حَتَّىٰ یَخُوضُواْ فِی حَدِیثٍ غَیۡرِهِۦۚ وَإِمَّا یُنسِیَنَّکَ ٱلشَّیۡطَٰنُ فَلَا تَقۡعُدۡ بَعۡدَ ٱلذِّکۡرَىٰ مَعَ ٱلۡقَوۡمِ ٱلظَّٰلِمِینَ ٦٨ ﴾

و اوست آن که قبض روح شما مى‏کند به شب [408]و می‌داند آنچه کسب کردید به روز، باز برمى‏انگیزد شما را در روز تا به انجام رسانیده شود میعاد معین، باز به سوى او بازگشت شما است، باز خبر دهد شما را به آنچه مى‏کردید. ﴿60﴾و اوست غالب بالاى بندگان خود و مى‏فرستد بر شما ملائکة نگهبان تا وقتى که بیاید به کسى از شما مرگ، قبض روح او کنند فرستادگان ما و ایشان تقصیر نمى‏کنند. ﴿61﴾باز گردانیده شوند مردگان به سوى الله، خداوند ایشان که حقّ است، مر او را است حکم و او سریع‏ترین حساب کنندگان‏ است. ﴿62﴾بگو: کیست که می‌رهاند شما را از تاریکی‌های بیابان و دریا [409]، مناجات مى‏کنید به جناب او به زارى و نیاز پنهانى. می‌گویید: اگر رهایى دهد ما را از این محنت، هرآیینه باشیم از شکر کنندگان. ﴿63﴾بگو: خدا می‌رهاند شما را از آن محنت و از هر اندوهى، باز شما شریک او مقرر می‌کنید!. ﴿64﴾بگو: اوست توانا بر آن که فرستد بر شما عذابى از بالایى شما [410]یا از زیر پاهاى شما [411]و جمع کند شما را گروه گروه و بچشاند بعض شما را جنگ بعض [412]. بنگر چگونه گوناگون مى‏کنیم آیت‌ها را تا بفهمند. ﴿65﴾و به دروغ نسبت کردند قرآن را قوم تو و آن راست‏ است. بگو: نیستم بر شما نگاهبان. ﴿66﴾هر خبر را میعادى‏ است و خواهید دانست. ﴿67﴾و چون ببینى آنان را که بحث شروع می‌کنند در آیت‌هاى ما، پس روبگردان از ایشان تا وقتى که بحث شروع کنند در سخنى غیرِ وى و اگر فراموش گرداند تو را شیطان، پس منشین بعدِ یاد آوردن، با گروه ستمکاران. ﴿68﴾

﴿وَمَا عَلَى ٱلَّذِینَ یَتَّقُونَ مِنۡ حِسَابِهِم مِّن شَیۡءٖ وَلَٰکِن ذِکۡرَىٰ لَعَلَّهُمۡ یَتَّقُونَ ٦٩ وَذَرِ ٱلَّذِینَ ٱتَّخَذُواْ دِینَهُمۡ لَعِبٗا وَلَهۡوٗا وَغَرَّتۡهُمُ ٱلۡحَیَوٰةُ ٱلدُّنۡیَاۚ وَذَکِّرۡ بِهِۦٓ أَن تُبۡسَلَ نَفۡسُۢ بِمَا کَسَبَتۡ لَیۡسَ لَهَا مِن دُونِ ٱللَّهِ وَلِیّٞ وَلَا شَفِیعٞ وَإِن تَعۡدِلۡ کُلَّ عَدۡلٖ لَّا یُؤۡخَذۡ مِنۡهَآۗ أُوْلَٰٓئِکَ ٱلَّذِینَ أُبۡسِلُواْ بِمَا کَسَبُواْۖ لَهُمۡ شَرَابٞ مِّنۡ حَمِیمٖ وَعَذَابٌ أَلِیمُۢ بِمَا کَانُواْ یَکۡفُرُونَ ٧٠ قُلۡ أَنَدۡعُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَا لَا یَنفَعُنَا وَلَا یَضُرُّنَا وَنُرَدُّ عَلَىٰٓ أَعۡقَابِنَا بَعۡدَ إِذۡ هَدَىٰنَا ٱللَّهُ کَٱلَّذِی ٱسۡتَهۡوَتۡهُ ٱلشَّیَٰطِینُ فِی ٱلۡأَرۡضِ حَیۡرَانَ لَهُۥٓ أَصۡحَٰبٞ یَدۡعُونَهُۥٓ إِلَى ٱلۡهُدَى ٱئۡتِنَاۗ قُلۡ إِنَّ هُدَى ٱللَّهِ هُوَ ٱلۡهُدَىٰۖ وَأُمِرۡنَا لِنُسۡلِمَ لِرَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ٧١ وَأَنۡ أَقِیمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَٱتَّقُوهُۚ وَهُوَ ٱلَّذِیٓ إِلَیۡهِ تُحۡشَرُونَ ٧٢ وَهُوَ ٱلَّذِی خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ بِٱلۡحَقِّۖ وَیَوۡمَ یَقُولُ کُن فَیَکُونُۚ قَوۡلُهُ ٱلۡحَقُّۚ وَلَهُ ٱلۡمُلۡکُ یَوۡمَ یُنفَخُ فِی ٱلصُّورِۚ عَٰلِمُ ٱلۡغَیۡبِ وَٱلشَّهَٰدَةِۚ وَهُوَ ٱلۡحَکِیمُ ٱلۡخَبِیرُ ٧٣ ﴾

و نیست بر کسانی که پرهیزگارى کردند از حساب کافران چیزى ولیکن بر ایشان لازم است پند دادن، تا شود که پرهیزگارى کنند. ﴿69﴾و بگذار کسان را که دین خود گرفتند بازى و لهو، و فریفت ایشان را زندگانى دنیا، و پند ده به قرآن براى احتیاط از آن که به مهلکه گذاشته شود نفسى را به سبب آنچه کرده است. نیست او را بجز خدا هیچ دوست و نه شفاعت کننده و اگر عوض خود دهد هر فدیه‌اى که تواند، گرفته نشود از وى. آن جماعت، آنانند که به مهلکه گذاشته شدند به وبال آنچه کردند. ایشان راست، آشامیدنى از آب جوشانیده و ایشان راست، عذاب درد دهنده به سبب آن که کافر بودند. ﴿70﴾بگو: آیا مناجات کنیم بجز خدا کسى را که نفع ندهد ما را و زیان نرساند ما را؟ و بازگردانیده شویم برپاشنه‌هاى خود بعد از آن که راه راست نموده است ما را خدا؟ مانند کسی که گمراه کرده باشند او را پریان، در زمین حیران مانده. مر او را یارانند که می‌خوانندش به سوى راه راست که بیا به سوى ما. بگو: هرآیینه هدایت خدا همان انست هدایت حقیقى و فرموده شده است ما را که منقاد شویم پروردگار عالم‌ها را. ﴿71﴾و فرموده شد که: برپا دارید نماز را و بترسید از خدا و اوست آن که به سوى او حشر کرده خواهید شد. ﴿72﴾و اوست آن که بیافرید آسمان‌ها و زمین به تدبیر محکم و روزی که بفرماید [413]که بشو! پس می‌شود. سخن او درست‏ است و مر او راست پادشاهىِ روزی که دمیده شود در صور، دانندۀ پنهان و آشکار است و اوست استوارکارِ آگاه. ﴿73﴾

﴿۞وَإِذۡ قَالَ إِبۡرَٰهِیمُ لِأَبِیهِ ءَازَرَ أَتَتَّخِذُ أَصۡنَامًا ءَالِهَةً إِنِّیٓ أَرَىٰکَ وَقَوۡمَکَ فِی ضَلَٰلٖ مُّبِینٖ ٧٤ وَکَذَٰلِکَ نُرِیٓ إِبۡرَٰهِیمَ مَلَکُوتَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَلِیَکُونَ مِنَ ٱلۡمُوقِنِینَ ٧٥ فَلَمَّا جَنَّ عَلَیۡهِ ٱلَّیۡلُ رَءَا کَوۡکَبٗاۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّیۖ فَلَمَّآ أَفَلَ قَالَ لَآ أُحِبُّ ٱلۡأٓفِلِینَ ٧٦ فَلَمَّا رَءَا ٱلۡقَمَرَ بَازِغٗا قَالَ هَٰذَا رَبِّیۖ فَلَمَّآ أَفَلَ قَالَ لَئِن لَّمۡ یَهۡدِنِی رَبِّی لَأَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡقَوۡمِ ٱلضَّآلِّینَ ٧٧فَلَمَّا رَءَا ٱلشَّمۡسَ بَازِغَةٗ قَالَ هَٰذَا رَبِّی هَٰذَآ أَکۡبَرُۖ فَلَمَّآ أَفَلَتۡ قَالَ یَٰقَوۡمِ إِنِّی بَرِیٓءٞ مِّمَّا تُشۡرِکُونَ ٧٨ إِنِّی وَجَّهۡتُ وَجۡهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ حَنِیفٗاۖ وَمَآ أَنَا۠ مِنَ ٱلۡمُشۡرِکِینَ ٧٩ وَحَآجَّهُۥ قَوۡمُهُۥۚ قَالَ أَتُحَٰٓجُّوٓنِّی فِی ٱللَّهِ وَقَدۡ هَدَىٰنِۚ وَلَآ أَخَافُ مَا تُشۡرِکُونَ بِهِۦٓ إِلَّآ أَن یَشَآءَ رَبِّی شَیۡ‍ٔٗاۚ وَسِعَ رَبِّی کُلَّ شَیۡءٍ عِلۡمًاۚ أَفَلَا تَتَذَکَّرُونَ ٨٠ وَکَیۡفَ أَخَافُ مَآ أَشۡرَکۡتُمۡ وَلَا تَخَافُونَ أَنَّکُمۡ أَشۡرَکۡتُم بِٱللَّهِ مَا لَمۡ یُنَزِّلۡ بِهِۦ عَلَیۡکُمۡ سُلۡطَٰنٗاۚ فَأَیُّ ٱلۡفَرِیقَیۡنِ أَحَقُّ بِٱلۡأَمۡنِۖ إِن کُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ ٨١﴾

و یاد کن چون گفت ابراهیم پدر خود، آزر را: آیا خدا می‌گیرى بتان را؟ هرآیینه من مى‏بینم تو را و قوم تو را در گمراهىِ ظاهر. ﴿74﴾و همچنین مى‏نمودیم ابراهیم را ملک آسمان‌ها و زمین تا او از یقین کنندگان باشد [414]. ﴿75﴾پس چون تاریک شد بر وى شب، دید ستاره، گفت: این‏ است پروردگار من! پس وقتی که فرو رفت، گفت: دوست ندارم فروروندگان را. ﴿76﴾پس چون دید ماه را طلوع کرده، گفت: این است پروردگار من! پس وقتى که فرورفت، گفت: اگر هدایت نکند مرا پروردگار من، شَوَم از گروه گمراهان. ﴿77﴾پس وقتى که دید آفتاب را طلوع کرده، گفت: این است پروردگار من! این بزرگ‌تر است! پس چون فرورفت، گفت؟ اى قوم من! هرآیینه من بیزارم آنچه شریک مقرر می‌کنید. ﴿78﴾هرآیینه متوجه ساختم روى خود را به سوى کسی که بیافرید آسمان‌ها و زمین در حالتى که حنیفم و نیستم از مشرکان. ﴿79﴾و جدال کردند با او قوم او، گفت: آیا جدال می‌کنید با من در باب خدا و به تحقیق هدایت کرده است مرا؟ و نمى‏ترسم از آنچه شما شریک مقرر می‌کنید با خدا و لیکن می‌ترسم از آن که خدا اراده کند چیزى [415]را و احاطه کرده است پروردگار من به همه چیز از جهت دانش، آیا پند نمی‌گیرید. ﴿80﴾و چگونه ترسم از کسی که او را شریک مقرر می‌کنید و شما نمى‏ترسید از آن که شریک خدا مقرر کردید چیزى را که فرونفرستاده است بر شما دلیلى براى آن، پس کدام یک از این دو گروه سزاوارتر است به من؟ بگویید اگر می‌دانید؟. ﴿81﴾

﴿ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَلَمۡ یَلۡبِسُوٓاْ إِیمَٰنَهُم بِظُلۡمٍ أُوْلَٰٓئِکَ لَهُمُ ٱلۡأَمۡنُ وَهُم مُّهۡتَدُونَ ٨٢ وَتِلۡکَ حُجَّتُنَآ ءَاتَیۡنَٰهَآ إِبۡرَٰهِیمَ عَلَىٰ قَوۡمِهِۦۚ نَرۡفَعُ دَرَجَٰتٖ مَّن نَّشَآءُۗ إِنَّ رَبَّکَ حَکِیمٌ عَلِیمٞ ٨٣ وَوَهَبۡنَا لَهُۥٓ إِسۡحَٰقَ وَیَعۡقُوبَۚ کُلًّا هَدَیۡنَاۚ وَنُوحًا هَدَیۡنَا مِن قَبۡلُۖ وَمِن ذُرِّیَّتِهِۦ دَاوُۥدَ وَسُلَیۡمَٰنَ وَأَیُّوبَ وَیُوسُفَ وَمُوسَىٰ وَهَٰرُونَۚ وَکَذَٰلِکَ نَجۡزِی ٱلۡمُحۡسِنِینَ ٨٤ وَزَکَرِیَّا وَیَحۡیَىٰ وَعِیسَىٰ وَإِلۡیَاسَۖ کُلّٞ مِّنَ ٱلصَّٰلِحِینَ ٨٥ وَإِسۡمَٰعِیلَ وَٱلۡیَسَعَ وَیُونُسَ وَلُوطٗاۚ وَکُلّٗا فَضَّلۡنَا عَلَى ٱلۡعَٰلَمِینَ ٨٦ وَمِنۡ ءَابَآئِهِمۡ وَذُرِّیَّٰتِهِمۡ وَإِخۡوَٰنِهِمۡۖ وَٱجۡتَبَیۡنَٰهُمۡ وَهَدَیۡنَٰهُمۡ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِیمٖ ٨٧ ٰلِکَ هُدَى ٱللَّهِ یَهۡدِی بِهِۦ مَن یَشَآءُ مِنۡ عِبَادِهِۦۚ وَلَوۡ أَشۡرَکُواْ لَحَبِطَ عَنۡهُم مَّا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ٨٨ أُوْلَٰٓئِکَ ٱلَّذِینَ ءَاتَیۡنَٰهُمُ ٱلۡکِتَٰبَ وَٱلۡحُکۡمَ وَٱلنُّبُوَّةَۚ فَإِن یَکۡفُرۡ بِهَا هَٰٓؤُلَآءِ فَقَدۡ وَکَّلۡنَا بِهَا قَوۡمٗا لَّیۡسُواْ بِهَا بِکَٰفِرِینَ ٨٩ أُوْلَٰٓئِکَ ٱلَّذِینَ هَدَى ٱللَّهُۖ فَبِهُدَىٰهُمُ ٱقۡتَدِهۡۗ قُل لَّآ أَسۡ‍َٔلُکُمۡ عَلَیۡهِ أَجۡرًاۖ إِنۡ هُوَ إِلَّا ذِکۡرَىٰ لِلۡعَٰلَمِینَ ٩٠﴾

(خدای تعالى فرمود): کسانی که ایمان آوردند و نیامیختند ایمان خود را به شرک، آن جماعت ایشان راست، ایمنى و ایشانند راه یافتگان. ﴿82﴾و این‏ است حجّت ما، دادیمش ابراهیم را بر قوم. بلندی می‌کنیم در مراتب هر که را می‌خواهیم، هرآیینه پروردگار تو استوارکارِ داناست. ﴿83﴾و عطا کردیم ابراهیم را اسحق و یعقوب، هر یکى را از ایشان هدایت کردیم و نوح را هدایت کردیم پیش از این و از اولاد ابراهیم راه نمودیم داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسى و هارون را و همچنین جزا می‌دهیم نیکوکاران را. ﴿84﴾و هدایت کردیم زکریا و یحیى و عیسى و الیاس را، هر یک از صالحان بود. ﴿85﴾و هدایت کردیم اسمعیل و یسع و یونس و لوط را و هر یک را فضل دادیم بر اهل زمان. ﴿86﴾و هدایت کردیم بعض را از پدران ایشان و اولاد ایشان و برادران ایشان و برگزیدیم ایشان را و دلالت کردیم ایشان را به سوى راه راست. ﴿87﴾این است هدایت خدا، دلالت می‌کند بدان هر که را خواهد از بندگان خویش و اگر شریک مقرر می‌کردند، نابود شدى از ایشان آنچه کرده بودند. ﴿88﴾این جماعت، آنانند که دادیم ایشان راکتاب و حکمت و پیغامبرى، پس اگر کافر شوند به آیات قرآن [این کافران] پس ما مقرر ساختیم [براى ایمان به آنها] گروهى را که هرگز کافر نشوند [416]. ﴿89﴾این جماعتِ انبیاء کسانى‏اند که هدایت کرد ایشان را خدا، پس به روش ایشان اقتدا کن. بگو: سؤال نمى‏کنم از شما هیچ مزد بر تبلیغ قرآن، نیست این مگر پند، عالم‌ها را [417]. ﴿90﴾

﴿ وَمَا قَدَرُواْ ٱللَّهَ حَقَّ قَدۡرِهِۦٓ إِذۡ قَالُواْ مَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ عَلَىٰ بَشَرٖ مِّن شَیۡءٖۗ قُلۡ مَنۡ أَنزَلَ ٱلۡکِتَٰبَ ٱلَّذِی جَآءَ بِهِۦ مُوسَىٰ نُورٗا وَهُدٗى لِّلنَّاسِۖ تَجۡعَلُونَهُۥ قَرَاطِیسَ تُبۡدُونَهَا وَتُخۡفُونَ کَثِیرٗاۖ وَعُلِّمۡتُم مَّا لَمۡ تَعۡلَمُوٓاْ أَنتُمۡ وَلَآ ءَابَآؤُکُمۡۖ قُلِ ٱللَّهُۖ ثُمَّ ذَرۡهُمۡ فِی خَوۡضِهِمۡ یَلۡعَبُونَ ٩١ وَهَٰذَا کِتَٰبٌ أَنزَلۡنَٰهُ مُبَارَکٞ مُّصَدِّقُ ٱلَّذِی بَیۡنَ یَدَیۡهِ وَلِتُنذِرَ أُمَّ ٱلۡقُرَىٰ وَمَنۡ حَوۡلَهَاۚ وَٱلَّذِینَ یُؤۡمِنُونَ بِٱلۡأٓخِرَةِ یُؤۡمِنُونَ بِهِۦۖ وَهُمۡ عَلَىٰ صَلَاتِهِمۡ یُحَافِظُونَ ٩٢ وَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّنِ ٱفۡتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ کَذِبًا أَوۡ قَالَ أُوحِیَ إِلَیَّ وَلَمۡ یُوحَ إِلَیۡهِ شَیۡءٞ وَمَن قَالَ سَأُنزِلُ مِثۡلَ مَآ أَنزَلَ ٱللَّهُۗ وَلَوۡ تَرَىٰٓ إِذِ ٱلظَّٰلِمُونَ فِی غَمَرَٰتِ ٱلۡمَوۡتِ وَٱلۡمَلَٰٓئِکَةُ بَاسِطُوٓاْ أَیۡدِیهِمۡ أَخۡرِجُوٓاْ أَنفُسَکُمُۖ ٱلۡیَوۡمَ تُجۡزَوۡنَ عَذَابَ ٱلۡهُونِ بِمَا کُنتُمۡ تَقُولُونَ عَلَى ٱللَّهِ غَیۡرَ ٱلۡحَقِّ وَکُنتُمۡ عَنۡ ءَایَٰتِهِۦ تَسۡتَکۡبِرُونَ ٩٣ وَلَقَدۡ جِئۡتُمُونَا فُرَٰدَىٰ کَمَا خَلَقۡنَٰکُمۡ أَوَّلَ مَرَّةٖ وَتَرَکۡتُم مَّا خَوَّلۡنَٰکُمۡ وَرَآءَ ظُهُورِکُمۡۖ وَمَا نَرَىٰ مَعَکُمۡ شُفَعَآءَکُمُ ٱلَّذِینَ زَعَمۡتُمۡ أَنَّهُمۡ فِیکُمۡ شُرَکَٰٓؤُاْۚ لَقَد تَّقَطَّعَ بَیۡنَکُمۡ وَضَلَّ عَنکُم مَّا کُنتُمۡ تَزۡعُمُونَ ٩٤﴾

و صفت نکردند یهود، خدا را حقِّ صفت او، چون گفتند فرونفرستاده است خدا بر هیچ آدمى چیزى. بگو که: فروفرستاد کتابى که آورده است او را موسى روشنى و هدایتْ مردمان را، می‌گردانید او را دو قسم ورق‌ها، آشکارا می‌کنید آن را و پنهان می‌کنید بسیارى را و آموخته شدید (یعنى در قرآن) آنچه نمی‌دانستید شما و نه پدرانِ شما می‌دانستند [418]. بگو: خدا فرود آورد باز بگذار ایشان را در بحث ایشان در حالتى که بازى می‌کنند [419]. ﴿91﴾و این قرآن کتابى‏ است که فرستادیم او را با برکت، باور دارندۀ آنچه پیش از وى بود، و تا بیم کنى اهل مکه را و کسانى راکه گرد مکه ساکنند و معتقدان آخرت، البته ایمان مى‏آورند به قرآن و ایشان بر نماز خود، محافظت می‌کنند [420]. ﴿92﴾و کیست ستمکارتر از کسی که بربست بر خدا دروغى [421]یا گفت: وحى فرستاده شده است به من و به حقیقت نفرستاده شده است به سوى او چیزى، و از کسی که گفت: فرود خواهم آورد مانند آنچه فرود آورده خدا [422]. [تعجب کنى] چون بنگرى وقتى که ظالمان در شداید مرگ باشند و فرشتگان، دست خود را دراز می‌کنند [423]، می‌گویند: بیرون آرید روح‌هاى خود را، امروز جزا داده خواهید شد عذاب رسوا کننده به سبب آن که مى‏گفتید بر خدا ناحق و به سبب آن که از تصدیق آیات او سرکشى می‌کردید. ﴿93﴾و گوییم: هرآیینه آمدید پیش ما تنها چنانکه آفریده بودیم شما را اوّل بار و بگذاشتید آنچه عطا کرده بودیم شما را پسِ پشت خویش، و نمى‏بینیم با شما شفاعت کنندگان شما را، آن که گمان می‌کردید که ایشان در تربیت شما شریکانِ خدایند، هرآیینه بریده شد پیوندِ میان شما و گم شد از شما آنچه گمان مى‏بردید. ﴿94﴾

﴿ ۞إِنَّ ٱللَّهَ فَالِقُ ٱلۡحَبِّ وَٱلنَّوَىٰۖ یُخۡرِجُ ٱلۡحَیَّ مِنَ ٱلۡمَیِّتِ وَمُخۡرِجُ ٱلۡمَیِّتِ مِنَ ٱلۡحَیِّۚ ذَٰلِکُمُ ٱللَّهُۖ فَأَنَّىٰ تُؤۡفَکُونَ ٩٥ فَالِقُ ٱلۡإِصۡبَاحِ وَجَعَلَ ٱلَّیۡلَ سَکَنٗا وَٱلشَّمۡسَ وَٱلۡقَمَرَ حُسۡبَانٗاۚ ذَٰلِکَ تَقۡدِیرُ ٱلۡعَزِیزِ ٱلۡعَلِیمِ ٩٦ وَهُوَ ٱلَّذِی جَعَلَ لَکُمُ ٱلنُّجُومَ لِتَهۡتَدُواْ بِهَا فِی ظُلُمَٰتِ ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِۗ قَدۡ فَصَّلۡنَا ٱلۡأٓیَٰتِ لِقَوۡمٖ یَعۡلَمُونَ ٩٧ وَهُوَ ٱلَّذِیٓ أَنشَأَکُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ فَمُسۡتَقَرّٞ وَمُسۡتَوۡدَعٞۗ قَدۡ فَصَّلۡنَا ٱلۡأٓیَٰتِ لِقَوۡمٖ یَفۡقَهُونَ ٩٨ وَهُوَ ٱلَّذِیٓ أَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ فَأَخۡرَجۡنَا بِهِۦ نَبَاتَ کُلِّ شَیۡءٖ فَأَخۡرَجۡنَا مِنۡهُ خَضِرٗا نُّخۡرِجُ مِنۡهُ حَبّٗا مُّتَرَاکِبٗا وَمِنَ ٱلنَّخۡلِ مِن طَلۡعِهَا قِنۡوَانٞ دَانِیَةٞ وَجَنَّٰتٖ مِّنۡ أَعۡنَابٖ وَٱلزَّیۡتُونَ وَٱلرُّمَّانَ مُشۡتَبِهٗا وَغَیۡرَ مُتَشَٰبِهٍۗ ٱنظُرُوٓاْ إِلَىٰ ثَمَرِهِۦٓ إِذَآ أَثۡمَرَ وَیَنۡعِهِۦٓۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکُمۡ لَأٓیَٰتٖ لِّقَوۡمٖ یُؤۡمِنُونَ ٩٩ وَجَعَلُواْ لِلَّهِ شُرَکَآءَ ٱلۡجِنَّ وَخَلَقَهُمۡۖ وَخَرَقُواْ لَهُۥ بَنِینَ وَبَنَٰتِۢ بِغَیۡرِ عِلۡمٖۚ سُبۡحَٰنَهُۥ وَتَعَٰلَىٰ عَمَّا یَصِفُونَ ١٠٠ بَدِیعُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ أَنَّىٰ یَکُونُ لَهُۥ وَلَدٞ وَلَمۡ تَکُن لَّهُۥ صَٰحِبَةٞۖ وَخَلَقَ کُلَّ شَیۡءٖۖ وَهُوَ بِکُلِّ شَیۡءٍ عَلِیمٞ ١٠١ ﴾

هرآیینه خدا شکافندۀ دانه‌ها و خسته‌ها است، بیرون مى‏آورد زنده را از مرده و بیرون آرندۀ مرده است از زنده، این است خدا، پس از کجا برگردانیده می‌شوید؟. ﴿95﴾شکافندۀ صبح‏ است و گردانید شب را آرامگاه و گردانید آفتاب و ماه را معیارِ حساب. این است تقدیر خدای غالبِ دانا. ﴿96﴾و اوست آن که بیافرید براى شما ستاره‌ها تا راه یابید به سبب آنها در تاریکی‌هاى بیابان و دریا، هرآیینه به تفصیل بیان کردیم نشانه‌ها را براى گروهى که می‌دانند. ﴿97﴾و اوست آن که پیدا کرد شما را از یک شخص، پس شما را قرارگاهى است و ودیعت جایی، هرآیینه به تفصیل بیان کردیم نشانه‌ها براى گروهى که مى‏فهمند. ﴿98﴾و اوست آن که فرود آورد از آسمان، آبى، پس بیرون آوردیم به سبب آن آب روییدنی را از هر قسم، پس بیرون آوردیم از آن سبزه را، بیرون مى‏آریم از آن سبزه، دانه‌ها، یکى بر دیگرى پیوسته و از درختان خرما از شاخه‌هاى او یک طایفه شاخه‌ها به زمین نزدیک شده است، و بیرون آوردیم بوستان‌ها از درختان انگور و بیرون آوردیم زیتون و انار مانند یکدیگر و غیر مانند یکدیگر [424]. بنگرید به سوى میوۀ درخت چون میوه آرد و به سوى پختگى او، هرآیینه در این، نشانه‌هاست گروهى راکه ایمان دارند. ﴿99﴾و مقرر کردند کافران براى خدا شریکان را که از قسم جن‏اند، حال آن که خدا آفریده است ایشان را و به افترا ثابت کردند او را فرزندان و دختران، به غیر دانش. پاکی است او را و بلند است از آنچه بیان مى‏کنند. ﴿100﴾او آفرینندۀ آسمان‌ها و زمین‏ است، چگونه باشد او را فرزندى، حال آن‌که نبود او رازن؟ و بیافرید هر چیز را و او به هر چیز داناست. ﴿101﴾

﴿ذَٰلِکُمُ ٱللَّهُ رَبُّکُمۡۖ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَۖ خَٰلِقُ کُلِّ شَیۡءٖ فَٱعۡبُدُوهُۚ وَهُوَ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ وَکِیلٞ ١٠٢ لَّا تُدۡرِکُهُ ٱلۡأَبۡصَٰرُ وَهُوَ یُدۡرِکُ ٱلۡأَبۡصَٰرَۖ وَهُوَ ٱللَّطِیفُ ٱلۡخَبِیرُ ١٠٣ قَدۡ جَآءَکُم بَصَآئِرُ مِن رَّبِّکُمۡۖ فَمَنۡ أَبۡصَرَ فَلِنَفۡسِهِۦۖ وَمَنۡ عَمِیَ فَعَلَیۡهَاۚ وَمَآ أَنَا۠ عَلَیۡکُم بِحَفِیظٖ ١٠٤ وَکَذَٰلِکَ نُصَرِّفُ ٱلۡأٓیَٰتِ وَلِیَقُولُواْ دَرَسۡتَ وَلِنُبَیِّنَهُۥ لِقَوۡمٖ یَعۡلَمُونَ ١٠٥ ٱتَّبِعۡ مَآ أُوحِیَ إِلَیۡکَ مِن رَّبِّکَۖ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَۖ وَأَعۡرِضۡ عَنِ ٱلۡمُشۡرِکِینَ ١٠٦ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ مَآ أَشۡرَکُواْۗ وَمَا جَعَلۡنَٰکَ عَلَیۡهِمۡ حَفِیظٗاۖ وَمَآ أَنتَ عَلَیۡهِم بِوَکِیلٖ ١٠٧ وَلَا تَسُبُّواْ ٱلَّذِینَ یَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ فَیَسُبُّواْ ٱللَّهَ عَدۡوَۢا بِغَیۡرِ عِلۡمٖۗ کَذَٰلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمۡ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِم مَّرۡجِعُهُمۡ فَیُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ١٠٨ وَأَقۡسَمُواْ بِٱللَّهِ جَهۡدَ أَیۡمَٰنِهِمۡ لَئِن جَآءَتۡهُمۡ ءَایَةٞ لَّیُؤۡمِنُنَّ بِهَاۚ قُلۡ إِنَّمَا ٱلۡأٓیَٰتُ عِندَ ٱللَّهِۖ وَمَا یُشۡعِرُکُمۡ أَنَّهَآ إِذَا جَآءَتۡ لَا یُؤۡمِنُونَ ١٠٩ وَنُقَلِّبُ أَفۡ‍ِٔدَتَهُمۡ وَأَبۡصَٰرَهُمۡ کَمَا لَمۡ یُؤۡمِنُواْ بِهِۦٓ أَوَّلَ مَرَّةٖ وَنَذَرُهُمۡ فِی طُغۡیَٰنِهِمۡ یَعۡمَهُونَ ١١٠ ﴾

این‏ است خدا، پروردگار شما. نیست هیچ معبود، مگر او، آفرینندۀ هر چیز است، پس پرستش کنید او را و او بر هر چیز کارساز است. ﴿102﴾در نمى‏یابند او را چشم‌ها (یعنى در دنیا) و او درمى‏یابد چشم‌ها را و اوست مهربانِ آگاه. ﴿103﴾هرآیینه آمدند به شما دلیل‌ها از جانب پروردگار شما. پس هر که بینا باشد، پس نفع او راست و هر که نابینا ماند، پس زیان بر وى‏ است [بگو یا محمد]: و نیستم بر شما نگاهبان. ﴿104﴾و همچنین گوناگون بیان می‌کنیم نشانه‌ها را، براى احتراز آن که گویند که: خوانده‌ای، و تا بیان کنیم این دین را براى گروهى که می‌دانند [425]. ﴿105﴾[یا محمّد] پیروى کن چیزى را که وحى کرده شد به سوى تو از جانب پروردگار تو. هیچ معبود نیست مگر او و اعراض کن از مشرکان. ﴿106﴾و اگر خواستى خدا، شریک مقرر نمى‏کردند و نگردانیدیم تو را بر ایشان نگاهبان و نیستى تو بر ایشان، متعهّد. ﴿107﴾واى مسلمانان! دشنام مدهید کسانى راکه مشرکان مى‏پرستند بجز خدا، زیراکه ایشان دشنام خواهند داد خدا را از روى ظلم، به غیر دانش، همچنین آراسته کردیم در نظر هرگروهى، کردار آن گروه. باز به سوى پروردگار ایشان باشد رجوع ایشان، پس خبر دهد ایشان را به عاقبت حالِ آنچه می‌کردند. ﴿108﴾و سوگند خوردند کافران به سخت‏ترین سوگندانِ خویش که اگر بیاید بدیشان معجزه، البته ایمان آرند به آن. بگو: جز این نیست که معجزه‌ها نزدیک خداست و چه مطلع ساخته است شما را اى مسلمانان؟ [آیا نمی‌دانید که آن معجزه‏ها] چون بیاید، ایشان ایمان نیارند؟. ﴿109﴾و صرف کنیم دل ایشان را و چشم ایشان را چنانکه ایمان نیاوردند به قرآن، اوّل بار و بگذاریم ایشان را در گمراهى خود، سرگردان‌گشته. ﴿110﴾

﴿۞وَلَوۡ أَنَّنَا نَزَّلۡنَآ إِلَیۡهِمُ ٱلۡمَلَٰٓئِکَةَ وَکَلَّمَهُمُ ٱلۡمَوۡتَىٰ وَحَشَرۡنَا عَلَیۡهِمۡ کُلَّ شَیۡءٖ قُبُلٗا مَّا کَانُواْ لِیُؤۡمِنُوٓاْ إِلَّآ أَن یَشَآءَ ٱللَّهُ وَلَٰکِنَّ أَکۡثَرَهُمۡ یَجۡهَلُونَ ١١١وَکَذَٰلِکَ جَعَلۡنَا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوّٗا شَیَٰطِینَ ٱلۡإِنسِ وَٱلۡجِنِّ یُوحِی بَعۡضُهُمۡ إِلَىٰ بَعۡضٖ زُخۡرُفَ ٱلۡقَوۡلِ غُرُورٗاۚ وَلَوۡ شَآءَ رَبُّکَ مَا فَعَلُوهُۖ فَذَرۡهُمۡ وَمَا یَفۡتَرُونَ ١١٢ وَلِتَصۡغَىٰٓ إِلَیۡهِ أَفۡ‍ِٔدَةُ ٱلَّذِینَ لَا یُؤۡمِنُونَ بِٱلۡأٓخِرَةِ وَلِیَرۡضَوۡهُ وَلِیَقۡتَرِفُواْ مَا هُم مُّقۡتَرِفُونَ ١١٣ أَفَغَیۡرَ ٱللَّهِ أَبۡتَغِی حَکَمٗا وَهُوَ ٱلَّذِیٓ أَنزَلَ إِلَیۡکُمُ ٱلۡکِتَٰبَ مُفَصَّلٗاۚ وَٱلَّذِینَ ءَاتَیۡنَٰهُمُ ٱلۡکِتَٰبَ یَعۡلَمُونَ أَنَّهُۥ مُنَزَّلٞ مِّن رَّبِّکَ بِٱلۡحَقِّۖ فَلَا تَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡمُمۡتَرِینَ ١١٤ وَتَمَّتۡ کَلِمَتُ رَبِّکَ صِدۡقٗا وَعَدۡلٗاۚ لَّا مُبَدِّلَ لِکَلِمَٰتِهِۦۚ وَهُوَ ٱلسَّمِیعُ ٱلۡعَلِیمُ ١١٥ وَإِن تُطِعۡ أَکۡثَرَ مَن فِی ٱلۡأَرۡضِ یُضِلُّوکَ عَن سَبِیلِ ٱللَّهِۚ إِن یَتَّبِعُونَ إِلَّا ٱلظَّنَّ وَإِنۡ هُمۡ إِلَّا یَخۡرُصُونَ ١١٦ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعۡلَمُ مَن یَضِلُّ عَن سَبِیلِهِۦۖ وَهُوَ أَعۡلَمُ بِٱلۡمُهۡتَدِینَ ١١٧ فَکُلُواْ مِمَّا ذُکِرَ ٱسۡمُ ٱللَّهِ عَلَیۡهِ إِن کُنتُم بِ‍َٔایَٰتِهِۦ مُؤۡمِنِینَ ١١٨ ﴾

و اگر ما مى‏فرستادیم به سوى ایشان فرشتگان را و سخن مى‏گفتند به ایشان، مردگان و جمع مى‏کردیم بر ایشان همه چیز گروه گروه، هرگز ایمان نمى‏آوردند، مگر وقتى که خواستى خدا و لیکن بسیارى از ایشان نادانى می‌کنند. ﴿111﴾و همچنین پیدا کردیم براى هر پیغامبرى، دشمنان راکه شیاطینند از آدمیان و از جن. به طریق وسوسه القا می‌کنند بعض ایشان به سوى بعض، سخنِ به ظاهر آراسته تا فریب دهند و اگر خواستى پروردگار تو، نمی‌کردند این کار، پس بگذار ایشان را به افتراى ایشان. ﴿112﴾[و القا می‌کنند سخن به ظاهر آراسته] تا میل کنند به سوى او دل‌ کسانی که ایمان ندارند به آخرت و تا پسند کنند او را و تا عمل کنند آنچه ایشان کنندۀ آنند (یعنى آنچه لایق ایشان‏ است). ﴿113﴾بگو: آیا طلب کنم فیصله کننده‌ای بجز خدا و اوست آن که فروفرستاده به سوى شما قرآن واضح کرده شده؟ و کسانی که داده‏ایم ایشان را کتاب (یعنى تورات) می‌دانند که قرآن فروفرستاده شده است از جانب پروردگار تو به راستى، پس مباش از شک کنندگان (یعنى از یهود) [426]. ﴿114﴾و تمام‏ است سخن پروردگار تو در راستى و انصاف، هیچ‌کس تغییر دهنده نیست سخن‌هاى او را و اوست شنوای دانا. ﴿115﴾و اگر فرمانبردارى کنى بسیارى را از اهل زمین، گمراه کنند تو را از راه خدا، پیروى نمی‌کنند مگر گمان را و نیستند ایشان مگر دروغ‏گویان [427]. ﴿116﴾هرآیینه پروردگار تو داناتر است به کسی که دور می‌شود از راه وى و او داناتر است به راه یافتگان. ﴿117﴾پس بخورید از آنچه ذکر کرده شد نام خدا بر وى (یعنى نزدیک ذبح وى) اگر مؤمن هستید به آیات خدا. ﴿118﴾

﴿وَمَا لَکُمۡ أَلَّا تَأۡکُلُواْ مِمَّا ذُکِرَ ٱسۡمُ ٱللَّهِ عَلَیۡهِ وَقَدۡ فَصَّلَ لَکُم مَّا حَرَّمَ عَلَیۡکُمۡ إِلَّا مَا ٱضۡطُرِرۡتُمۡ إِلَیۡهِۗ وَإِنَّ کَثِیرٗا لَّیُضِلُّونَ بِأَهۡوَآئِهِم بِغَیۡرِ عِلۡمٍۚ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعۡلَمُ بِٱلۡمُعۡتَدِینَ ١١٩ وَذَرُواْ ظَٰهِرَ ٱلۡإِثۡمِ وَبَاطِنَهُۥٓۚ إِنَّ ٱلَّذِینَ یَکۡسِبُونَ ٱلۡإِثۡمَ سَیُجۡزَوۡنَ بِمَا کَانُواْ یَقۡتَرِفُونَ ١٢٠ وَلَا تَأۡکُلُواْ مِمَّا لَمۡ یُذۡکَرِ ٱسۡمُ ٱللَّهِ عَلَیۡهِ وَإِنَّهُۥ لَفِسۡقٞۗ وَإِنَّ ٱلشَّیَٰطِینَ لَیُوحُونَ إِلَىٰٓ أَوۡلِیَآئِهِمۡ لِیُجَٰدِلُوکُمۡۖ وَإِنۡ أَطَعۡتُمُوهُمۡ إِنَّکُمۡ لَمُشۡرِکُونَ ١٢١ أَوَ مَن کَانَ مَیۡتٗا فَأَحۡیَیۡنَٰهُ وَجَعَلۡنَا لَهُۥ نُورٗا یَمۡشِی بِهِۦ فِی ٱلنَّاسِ کَمَن مَّثَلُهُۥ فِی ٱلظُّلُمَٰتِ لَیۡسَ بِخَارِجٖ مِّنۡهَاۚ کَذَٰلِکَ زُیِّنَ لِلۡکَٰفِرِینَ مَا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ١٢٢ وَکَذَٰلِکَ جَعَلۡنَا فِی کُلِّ قَرۡیَةٍ أَکَٰبِرَ مُجۡرِمِیهَا لِیَمۡکُرُواْ فِیهَاۖ وَمَا یَمۡکُرُونَ إِلَّا بِأَنفُسِهِمۡ وَمَا یَشۡعُرُونَ ١٢٣ وَإِذَا جَآءَتۡهُمۡ ءَایَةٞ قَالُواْ لَن نُّؤۡمِنَ حَتَّىٰ نُؤۡتَىٰ مِثۡلَ مَآ أُوتِیَ رُسُلُ ٱللَّهِۘ ٱللَّهُ أَعۡلَمُ حَیۡثُ یَجۡعَلُ رِسَالَتَهُۥۗ سَیُصِیبُ ٱلَّذِینَ أَجۡرَمُواْ صَغَارٌ عِندَ ٱللَّهِ وَعَذَابٞ شَدِیدُۢ بِمَا کَانُواْ یَمۡکُرُونَ ١٢٤ ﴾

و چیست شما را که نمى‏خورید از آنچه ذکر کرده شده است نام خدا بر وى و حال آنکه به تفصیل بیان کرده است براى شما آنچه بر شما حرام ساخته است؟ إلاّ آنچه مضطرّ باشید به سوى او [428]و هرآیینه بسیارى گمراه می‌کنند به خواهش نفس خویش به غیر دانش، هرآیینه پروردگار تو داناتر است به ستمکاران. ﴿119﴾و ترک کنید آشکارا گناه را و پنهانِ او را، هرآیینه کسانی که گناه می‌کنند، جزا داده خواهند شد بحسب آنچه می‌کردند. ﴿120﴾و مخورید از آنچه یاد کرده نشد نام خدا بر وى و هرآیینه (خوردن) آن گناه است و هرآیینه شیاطین وسوسه القا می‌کنند به سوى دوستان خویش تا خصومت کنند با شما و اگر فرمانبردارى ایشان کنید، هرآیینه شما مشرک باشید [429]. ﴿121﴾آیا کسی که مرده بود پس زنده ساختیمش [430]و پیدا کردیم براى او نورى که می‌رود با وى میان مردمان، مانند کسى باشد که صفتش این است که او در تاریکی‌ها، نیست بیرون آینده از آن؟ همچنین آراسته کرده شده است براى کافران آنچه می‌کردند [431]. ﴿122﴾و همچنین پیدا کردیم در هر دیهى رئیسان فُسّاق آن دیه، تا فساد کنند در آن دِه و به حقیقت ضرر نمی‌کنند مگر در حقّ خویشتن و نمى‏دانند. ﴿123﴾و چون بیاید به ایشان نشانه‌ای، گویند: ایمان نیاریم تا وقتى که داده شود ما را مانند آنچه داده شده است پیغامبران خدا را [432]، خدا داناتر است به محل نهادن پیغامبرىِ خود. خواهد رسید این گناهکاران را رسوایى نزد خدا و عذابِ سخت، به سبب آن که بد مى‏اندیشیدند. ﴿124﴾

﴿ فَمَن یُرِدِ ٱللَّهُ أَن یَهۡدِیَهُۥ یَشۡرَحۡ صَدۡرَهُۥ لِلۡإِسۡلَٰمِۖ وَمَن یُرِدۡ أَن یُضِلَّهُۥ یَجۡعَلۡ صَدۡرَهُۥ ضَیِّقًا حَرَجٗا کَأَنَّمَا یَصَّعَّدُ فِی ٱلسَّمَآءِۚ کَذَٰلِکَ یَجۡعَلُ ٱللَّهُ ٱلرِّجۡسَ عَلَى ٱلَّذِینَ لَا یُؤۡمِنُونَ ١٢٥ وَهَٰذَا صِرَٰطُ رَبِّکَ مُسۡتَقِیمٗاۗ قَدۡ فَصَّلۡنَا ٱلۡأٓیَٰتِ لِقَوۡمٖ یَذَّکَّرُونَ ١٢٦ ۞لَهُمۡ دَارُ ٱلسَّلَٰمِ عِندَ رَبِّهِمۡۖ وَهُوَ وَلِیُّهُم بِمَا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ١٢٧ وَیَوۡمَ یَحۡشُرُهُمۡ جَمِیعٗا یَٰمَعۡشَرَ ٱلۡجِنِّ قَدِ ٱسۡتَکۡثَرۡتُم مِّنَ ٱلۡإِنسِۖ وَقَالَ أَوۡلِیَآؤُهُم مِّنَ ٱلۡإِنسِ رَبَّنَا ٱسۡتَمۡتَعَ بَعۡضُنَا بِبَعۡضٖ وَبَلَغۡنَآ أَجَلَنَا ٱلَّذِیٓ أَجَّلۡتَ لَنَاۚ قَالَ ٱلنَّارُ مَثۡوَىٰکُمۡ خَٰلِدِینَ فِیهَآ إِلَّا مَا شَآءَ ٱللَّهُۗ إِنَّ رَبَّکَ حَکِیمٌ عَلِیمٞ ١٢٨ وَکَذَٰلِکَ نُوَلِّی بَعۡضَ ٱلظَّٰلِمِینَ بَعۡضَۢا بِمَا کَانُواْ یَکۡسِبُونَ ١٢٩ یَٰمَعۡشَرَ ٱلۡجِنِّ وَٱلۡإِنسِ أَلَمۡ یَأۡتِکُمۡ رُسُلٞ مِّنکُمۡ یَقُصُّونَ عَلَیۡکُمۡ ءَایَٰتِی وَیُنذِرُونَکُمۡ لِقَآءَ یَوۡمِکُمۡ هَٰذَاۚ قَالُواْ شَهِدۡنَا عَلَىٰٓ أَنفُسِنَاۖ وَغَرَّتۡهُمُ ٱلۡحَیَوٰةُ ٱلدُّنۡیَا وَشَهِدُواْ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ أَنَّهُمۡ کَانُواْ کَٰفِرِینَ ١٣٠ ذَٰلِکَ أَن لَّمۡ یَکُن رَّبُّکَ مُهۡلِکَ ٱلۡقُرَىٰ بِظُلۡمٖ وَأَهۡلُهَا غَٰفِلُونَ ١٣١ ﴾

پس هر که را خدا خواهد که هدایت کندش، گشاده کند سینۀ او را براى اسلام [433]و هر که را خواهد که گمراه کندش، تنگ کند سینۀ او را در نهایت تنگى، گویا بالا می‌رود در آسمان، و همچنین مى‏اندازد خدا ناپاکى را بر کسانی که ایمان نمى‏آرند [434]. ﴿125﴾و این [اسلام] راهِ پروردگار تو است، راست آمده، هرآیینه تفصیل کردیم نشانه‌ها را براى گروهى که پندپذیر می‌شوند. ﴿126﴾ایشان راست سراىِ سلامتى (یعنى بهشت) نزد پروردگار ایشان و او کارساز ایشان‏ است به سبب آنچه می‌کردند. ﴿127﴾و روزی که حشر کند خدا ایشان را همه یکجا، گوید: اى گروه جنّ! [435]تابع خود بسیار گرفتید از مردمان. و گفتند دوستان ایشان از آدمیان: [436]اى پروردگار ما! بهره‏مند شد بعض ما از بعض [437]و رسیدیم به میعاد خویش که معین کرده بودى براى ما [438]. [گوید خدا:] آتش جاى شماست، جاویدان آنجا. لیکن آنچه خدا خواسته‏ است، بودنی است [439]، هرآیینه پروردگار تو استوارکارِ داناست. ﴿128﴾و همچنین مسلّط مى‏کنیم بعض ستمکاران را بر بعض به شومی آنچه می‌کردند. ﴿129﴾اى گروه جنّ و انس! آیا نیامدند به شما پیغامبران از جنس شما؟ مى‏خواندند بر شما آیات مرا و بیم می‌کردند شما را از ملاقات این روز شما؟! گویند: اعتراف کردیم بر خویشتن، و فریب داده بود ایشان را زندگانى دنیا و گواهى دادند بر خویشتن که ایشان کافر بودند [440]. ﴿130﴾این ارسال رُسُل به سبب آن است که هرگز پروردگار تو هلاک کنندۀ شهرها نباشد به جزاى ظلم، در حالی که اهل آنها غافل باشند [441]. ﴿131﴾

﴿ وَلِکُلّٖ دَرَجَٰتٞ مِّمَّا عَمِلُواْۚ وَمَا رَبُّکَ بِغَٰفِلٍ عَمَّا یَعۡمَلُونَ ١٣٢ وَرَبُّکَ ٱلۡغَنِیُّ ذُو ٱلرَّحۡمَةِۚ إِن یَشَأۡ یُذۡهِبۡکُمۡ وَیَسۡتَخۡلِفۡ مِنۢ بَعۡدِکُم مَّا یَشَآءُ کَمَآ أَنشَأَکُم مِّن ذُرِّیَّةِ قَوۡمٍ ءَاخَرِینَ ١٣٣ إِنَّ مَا تُوعَدُونَ لَأٓتٖۖ وَمَآ أَنتُم بِمُعۡجِزِینَ ١٣٤ قُلۡ یَٰقَوۡمِ ٱعۡمَلُواْ عَلَىٰ مَکَانَتِکُمۡ إِنِّی عَامِلٞۖ فَسَوۡفَ تَعۡلَمُونَ مَن تَکُونُ لَهُۥ عَٰقِبَةُ ٱلدَّارِۚ إِنَّهُۥ لَا یُفۡلِحُ ٱلظَّٰلِمُونَ ١٣٥ وَجَعَلُواْ لِلَّهِ مِمَّا ذَرَأَ مِنَ ٱلۡحَرۡثِ وَٱلۡأَنۡعَٰمِ نَصِیبٗا فَقَالُواْ هَٰذَا لِلَّهِ بِزَعۡمِهِمۡ وَهَٰذَا لِشُرَکَآئِنَاۖ فَمَا کَانَ لِشُرَکَآئِهِمۡ فَلَا یَصِلُ إِلَى ٱللَّهِۖ وَمَا کَانَ لِلَّهِ فَهُوَ یَصِلُ إِلَىٰ شُرَکَآئِهِمۡۗ سَآءَ مَا یَحۡکُمُونَ ١٣٦ وَکَذَٰلِکَ زَیَّنَ لِکَثِیرٖ مِّنَ ٱلۡمُشۡرِکِینَ قَتۡلَ أَوۡلَٰدِهِمۡ شُرَکَآؤُهُمۡ لِیُرۡدُوهُمۡ وَلِیَلۡبِسُواْ عَلَیۡهِمۡ دِینَهُمۡۖ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ مَا فَعَلُوهُۖ فَذَرۡهُمۡ وَمَا یَفۡتَرُونَ ١٣٧﴾

و هر شخص را مرتبه‌هاست از اجر آنچه کردند و نیست پروردگار تو بى‌خبر از آنچه به عمل مى‏آرند. ﴿132﴾و پروردگار تو غنىِ صاحب رحمت است. اگر خواهد، دور کند شما را و جانشین سازد پس از شما هر که را خواهد، چنانکه پیدا کرد شما را از نسل قومى دیگر. ﴿133﴾هرآیینه آنچه وعده کرده میشود شما را، البته آمدنى است و نیستید شما عاجز کنندگان. ﴿134﴾بگو: اى قوم من! عمل کنید شما بر حالت خویش، هرآیینه من نیز عمل کننده‏ام. زود باشد که بدانید کسى را که باشد او را عاقبت پسندیده در آخرت، هرآیینه رستگار نشوند ظالمان. ﴿135﴾ [442]و مقرر کردند براى خدا از آنچه او پیدا کرده است از جنس زراعت و چهارپایان، حصّه‌ای، گفتند: این حصّه براى خدا است به گمان خویش و این حصّه براى شرکایی که ما مقرر کرده‏ایم، پس آنچه بود براى شرکای ایشان، نمى‏رسد به خدا و آنچه باشد براى خدا می‌رسد به شرکای ایشان، بدچیزی است که مقرر می‌کنند. ﴿136﴾همچنین آراسته کرده است در نظر بسیارى از مشرکان، قتل اولاد ایشان را شرکای ایشان [443]تا هلاک کنند ایشان را و تا مختلط کنند بر ایشان دین ایشان را و اگر خواستى خدا، نکردندى این کار، پس بگذار ایشان را با مفتریات ایشان. ﴿137﴾

﴿ وَقَالُواْ هَٰذِهِۦٓ أَنۡعَٰمٞ وَحَرۡثٌ حِجۡرٞ لَّا یَطۡعَمُهَآ إِلَّا مَن نَّشَآءُ بِزَعۡمِهِمۡ وَأَنۡعَٰمٌ حُرِّمَتۡ ظُهُورُهَا وَأَنۡعَٰمٞ لَّا یَذۡکُرُونَ ٱسۡمَ ٱللَّهِ عَلَیۡهَا ٱفۡتِرَآءً عَلَیۡهِۚ سَیَجۡزِیهِم بِمَا کَانُواْ یَفۡتَرُونَ ١٣٨ وَقَالُواْ مَا فِی بُطُونِ هَٰذِهِ ٱلۡأَنۡعَٰمِ خَالِصَةٞ لِّذُکُورِنَا وَمُحَرَّمٌ عَلَىٰٓ أَزۡوَٰجِنَاۖ وَإِن یَکُن مَّیۡتَةٗ فَهُمۡ فِیهِ شُرَکَآءُۚ سَیَجۡزِیهِمۡ وَصۡفَهُمۡۚ إِنَّهُۥ حَکِیمٌ عَلِیمٞ ١٣٩ قَدۡ خَسِرَ ٱلَّذِینَ قَتَلُوٓاْ أَوۡلَٰدَهُمۡ سَفَهَۢا بِغَیۡرِ عِلۡمٖ وَحَرَّمُواْ مَا رَزَقَهُمُ ٱللَّهُ ٱفۡتِرَآءً عَلَى ٱللَّهِۚ قَدۡ ضَلُّواْ وَمَا کَانُواْ مُهۡتَدِینَ ١٤٠ ۞وَهُوَ ٱلَّذِیٓ أَنشَأَ جَنَّٰتٖ مَّعۡرُوشَٰتٖ وَغَیۡرَ مَعۡرُوشَٰتٖ وَٱلنَّخۡلَ وَٱلزَّرۡعَ مُخۡتَلِفًا أُکُلُهُۥ وَٱلزَّیۡتُونَ وَٱلرُّمَّانَ مُتَشَٰبِهٗا وَغَیۡرَ مُتَشَٰبِهٖۚ کُلُواْ مِن ثَمَرِهِۦٓ إِذَآ أَثۡمَرَ وَءَاتُواْ حَقَّهُۥ یَوۡمَ حَصَادِهِۦۖ وَلَا تُسۡرِفُوٓاْۚ إِنَّهُۥ لَا یُحِبُّ ٱلۡمُسۡرِفِینَ ١٤١ وَمِنَ ٱلۡأَنۡعَٰمِ حَمُولَةٗ وَفَرۡشٗاۚ کُلُواْ مِمَّا رَزَقَکُمُ ٱللَّهُ وَلَا تَتَّبِعُواْ خُطُوَٰتِ ٱلشَّیۡطَٰنِۚ إِنَّهُۥ لَکُمۡ عَدُوّٞ مُّبِینٞ ١٤٢ ﴾

و گفتند: این چهارپایان و زراعت «حجر» است، نخورد آن را مگر آنکه ما خواهیم بگمانِ خویش و چهارپایان دیگرند که حرام کرده شده است سوارى بر پشت آنها و چهارپایان دیگرند که نام خدا نمى‏گیرند نزدیک ذبح آنها به سبب آنکه دروغ بسته‏اند بر خدا. جزا خواهد داد ایشان را به مقابلۀ آنچه افترا می‌کردند. ﴿138﴾و گفتند: آنچه در شکم این چهارپایان باشد [444]، حلال است براى مردمان ما و حرام است بر زنانِ ما و اگر مرده باشد همه در آن شریکند. جزا خواهد داد به مقابلۀ این بیانِ ایشان، هرآیینه او استوارکارِ داناست. ﴿139﴾هرآیینه زیانکار شدند آنان‌که کشتند فرزندانِ خود را از جهت بى‌خردى به غیر دانش و حرام کردند آنچه روزى داد ایشان را خدا به سبب دروغ بستن بر خدا، به تحقیق گمراه شدند ایشان و نشدند راه یافتگان. ﴿140﴾و خدا آن است که پیدا کرد بوستان‌ها برداشته شده بر پایه‌ها [445]و بوستان‌های برداشته نشده برپایه‌ها [446]و پیدا کرد درختان خرما و زراعت را، گوناگون میوه‏هاى هر یکى و زیتون و انار را مانند یکدیگر و غیر مانند یکدیگر [447]. بخورید از میوه‏هاى آن، چون میوه بیرون آورد و بدهید زکات او را روز درودنِ وى و اسراف مکنید، هرآیینه خدا دوست ندارد اسراف کنندگان را. ﴿141﴾و پیدا کرد از چهارپایان بار بردارنده را و جانورانى را که بر زمین غلطانند به جهت ذبح. بخورید از آنچه روزى داده است خدا شما را و پیروى مکنید گام‌هاى شیطان را، هرآیینه او شما را دشمن ظاهر است. ﴿142﴾

﴿ ثَمَٰنِیَةَ أَزۡوَٰجٖۖ مِّنَ ٱلضَّأۡنِ ٱثۡنَیۡنِ وَمِنَ ٱلۡمَعۡزِ ٱثۡنَیۡنِۗ قُلۡ ءَآلذَّکَرَیۡنِ حَرَّمَ أَمِ ٱلۡأُنثَیَیۡنِ أَمَّا ٱشۡتَمَلَتۡ عَلَیۡهِ أَرۡحَامُ ٱلۡأُنثَیَیۡنِۖ نَبِّ‍ُٔونِی بِعِلۡمٍ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ ١٤٣ وَمِنَ ٱلۡإِبِلِ ٱثۡنَیۡنِ وَمِنَ ٱلۡبَقَرِ ٱثۡنَیۡنِۗ قُلۡ ءَآلذَّکَرَیۡنِ حَرَّمَ أَمِ ٱلۡأُنثَیَیۡنِ أَمَّا ٱشۡتَمَلَتۡ عَلَیۡهِ أَرۡحَامُ ٱلۡأُنثَیَیۡنِۖ أَمۡ کُنتُمۡ شُهَدَآءَ إِذۡ وَصَّىٰکُمُ ٱللَّهُ بِهَٰذَاۚ فَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّنِ ٱفۡتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ کَذِبٗا لِّیُضِلَّ ٱلنَّاسَ بِغَیۡرِ عِلۡمٍۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَا یَهۡدِی ٱلۡقَوۡمَ ٱلظَّٰلِمِینَ ١٤٤ قُل لَّآ أَجِدُ فِی مَآ أُوحِیَ إِلَیَّ مُحَرَّمًا عَلَىٰ طَاعِمٖ یَطۡعَمُهُۥٓ إِلَّآ أَن یَکُونَ مَیۡتَةً أَوۡ دَمٗا مَّسۡفُوحًا أَوۡ لَحۡمَ خِنزِیرٖ فَإِنَّهُۥ رِجۡسٌ أَوۡ فِسۡقًا أُهِلَّ لِغَیۡرِ ٱللَّهِ بِهِۦۚ فَمَنِ ٱضۡطُرَّ غَیۡرَ بَاغٖ وَلَا عَادٖ فَإِنَّ رَبَّکَ غَفُورٞ رَّحِیمٞ ١٤٥ وَعَلَى ٱلَّذِینَ هَادُواْ حَرَّمۡنَا کُلَّ ذِی ظُفُرٖۖ وَمِنَ ٱلۡبَقَرِ وَٱلۡغَنَمِ حَرَّمۡنَا عَلَیۡهِمۡ شُحُومَهُمَآ إِلَّا مَا حَمَلَتۡ ظُهُورُهُمَآ أَوِ لۡحَوَایَآ أَوۡ مَا ٱخۡتَلَطَ بِعَظۡمٖۚ ذَٰلِکَ جَزَیۡنَٰهُم بِبَغۡیِهِمۡۖ وَإِنَّا لَصَٰدِقُونَ ١٤٦ ﴾

آفرید هشت قسم را، از گوسپند دو قسم [448]و از بز دو قسم (یعنى نر و ماده) از هر یک، بگو: آیا این دو نر را حرام کرده است خداى تعالى یا این دو ماه را یا آن را که مشتمل شده است بر وى رحم‌هاى این دو ماده؟ خبر دهید مرا به دانش [449]اگر هستید راستگو. ﴿143﴾و پیدا کرده از شتر، دو قسم و از گاو، دو قسم، بگو: آیا این دو نر را حرام کرده است خدا یا این دو ماده را یا آن را که مشتمل شده است بر وى رحم‌هاى این دو ماده؟ آیا حاضر بودید وقتى که حکم کرد شما را خدا به آن؟ پس کیست ستمکارتر از کسی که بندد بر خدا دروغ، تا گمراه کند مردمان را به غیر دانش، هرآیینه خدا راه نمى‏نماید قوم ستمکاران را. ﴿144﴾بگو: نمى‏یابم در آنچه وحى فرستاده شده به سوى من هیچ چیز حرام، بر خورنده‌ای که بخورد آن را، مگر آنکه باشد مردار یا خونِ ریخته شده یا گوشتِ خوک، پس هرآیینه آن حرام است. یا آنچه فسق باشد که براى غیر خدا آواز بلند کرده شده وقت ذبح او. پس هر که درمانده شود نه بغى کننده و نه از حد گذرنده، پس هرآیینه پروردگار تو آمرزندۀ مهربان است [450]. ﴿145﴾و بر یهود حرام ساختیم هر جانور ناخن‌دار [451]و از گاو و گوسفند حرام ساختیم بر ایشان پیۀ این دو قسم، مگر پیهى که برداشته است آن را پشت این دو قسم یا برداشته است آن را روده‌ها یا آنچه متعلق شد به استخوان. این طور جزا دادیم ایشان را بمقابلۀ ستم ایشان، و هرآیینه ما راستگوییم. ﴿146﴾

﴿ فَإِن کَذَّبُوکَ فَقُل رَّبُّکُمۡ ذُو رَحۡمَةٖ وَٰسِعَةٖ وَلَا یُرَدُّ بَأۡسُهُۥ عَنِ ٱلۡقَوۡمِ ٱلۡمُجۡرِمِینَ ١٤٧ سَیَقُولُ ٱلَّذِینَ أَشۡرَکُواْ لَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ مَآ أَشۡرَکۡنَا وَلَآ ءَابَآؤُنَا وَلَا حَرَّمۡنَا مِن شَیۡءٖۚ کَذَٰلِکَ کَذَّبَ ٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِهِمۡ حَتَّىٰ ذَاقُواْ بَأۡسَنَاۗ قُلۡ هَلۡ عِندَکُم مِّنۡ عِلۡمٖ فَتُخۡرِجُوهُ لَنَآۖ إِن تَتَّبِعُونَ إِلَّا ٱلظَّنَّ وَإِنۡ أَنتُمۡ إِلَّا تَخۡرُصُونَ ١٤٨ قُلۡ فَلِلَّهِ ٱلۡحُجَّةُ ٱلۡبَٰلِغَةُۖ فَلَوۡ شَآءَ لَهَدَىٰکُمۡ أَجۡمَعِینَ ١٤٩ قُلۡ هَلُمَّ شُهَدَآءَکُمُ ٱلَّذِینَ یَشۡهَدُونَ أَنَّ ٱللَّهَ حَرَّمَ هَٰذَاۖ فَإِن شَهِدُواْ فَلَا تَشۡهَدۡ مَعَهُمۡۚ وَلَا تَتَّبِعۡ أَهۡوَآءَ ٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا وَٱلَّذِینَ لَا یُؤۡمِنُونَ بِٱلۡأٓخِرَةِ وَهُم بِرَبِّهِمۡ یَعۡدِلُونَ ١٥٠ ۞قُلۡ تَعَالَوۡاْ أَتۡلُ مَا حَرَّمَ رَبُّکُمۡ عَلَیۡکُمۡۖ أَلَّا تُشۡرِکُواْ بِهِۦ شَیۡ‍ٔٗاۖ وَبِٱلۡوَٰلِدَیۡنِ إِحۡسَٰنٗاۖ وَلَا تَقۡتُلُوٓاْ أَوۡلَٰدَکُم مِّنۡ إِمۡلَٰقٖ نَّحۡنُ نَرۡزُقُکُمۡ وَإِیَّاهُمۡۖ وَلَا تَقۡرَبُواْ ٱلۡفَوَٰحِشَ مَا ظَهَرَ مِنۡهَا وَمَا بَطَنَۖ وَلَا تَقۡتُلُواْ ٱلنَّفۡسَ ٱلَّتِی حَرَّمَ ٱللَّهُ إِلَّا بِٱلۡحَقِّۚ ذَٰلِکُمۡ وَصَّىٰکُم بِهِۦ لَعَلَّکُمۡ تَعۡقِلُونَ ١٥١ ﴾

پس اگر به دروغ نسبت کنند تو را، بگو که: پروردگار شما خداوندِ مهربانى بسیار است و رد کرده نمی‌شود عقوبت او از قوم ستمکاران. ﴿147﴾زود باشد که بگویند مشرکان: اگر خواستى خدا (یعنى رضاى او بودى) شریک مقرر نمى‏کردیم و نه پدران ما می‌کردندی و نه حرام می‌کردیم چیزى را. همچنین به دروغ نسبت کردند کسانی که پیش از ایشان بودند، تا آنکه چشیدند عقوبت ما. بگو: آیا هست نزد شما دانش؟ [452]پس بیرون آرید آن را براى ما. پیروى نمى‏کنید مگر شبهه را و نیستید شما مگر دروغگو. ﴿148﴾بگو: خداى راست، دلیل محکم، پس اگر خواستى خدا، هدایت کردى شما را همه یکجا. ﴿149﴾بگو: بیارید علماى خود را، آنان‌که گواهى می‌دهند که خدا حرام ساخته است این را. پس [یا محمد] اگر به فرض گواهى دهند، تو معترف مشو با ایشان و پیروى مکن خواهش کسانی که به دروغ نسبت کردند آیات ما را و کسانی که اعتقاد ندارند به آخرت و ایشان با پروردگار خود برابر می‌کنند [453]. ﴿150﴾بگو: بیایید تا بخوانم آنچه حرام کرده است پروردگار شما بر شما، [فرموده است] که: شریک او مقرر مکنید چیزى را و به والدین نیکوکارى کنید و مکشید اولاد خود را از ترسِ فقر، ما روزى می‌دهیم شما را و ایشان را و نزدیک مشوید به بی‌حیایى‏ها [454]، آنچه علانیه باشد از آن و آنچه پوشیده باشد. و مکشید هیچ نفس را که حرام ساخته است خدا کشتنش، الاّ به حق [455]. به این حکم فرموده است شما را تا بُوَد که شما بفهمید. ﴿151﴾

﴿وَلَا تَقۡرَبُواْ مَالَ ٱلۡیَتِیمِ إِلَّا بِٱلَّتِی هِیَ أَحۡسَنُ حَتَّىٰ یَبۡلُغَ أَشُدَّهُۥۚ وَأَوۡفُواْ ٱلۡکَیۡلَ وَٱلۡمِیزَانَ بِٱلۡقِسۡطِۖ لَا نُکَلِّفُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَاۖ وَإِذَا قُلۡتُمۡ فَٱعۡدِلُواْ وَلَوۡ کَانَ ذَا قُرۡبَىٰۖ وَبِعَهۡدِ ٱللَّهِ أَوۡفُواْۚ ذَٰلِکُمۡ وَصَّىٰکُم بِهِۦ لَعَلَّکُمۡ تَذَکَّرُونَ ١٥٢ وَأَنَّ هَٰذَا صِرَٰطِی مُسۡتَقِیمٗا فَٱتَّبِعُوهُۖ وَلَا تَتَّبِعُواْ ٱلسُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمۡ عَن سَبِیلِهِۦۚ ذَٰلِکُمۡ وَصَّىٰکُم بِهِۦ لَعَلَّکُمۡ تَتَّقُونَ ١٥٣ ثُمَّ ءَاتَیۡنَا مُوسَى ٱلۡکِتَٰبَ تَمَامًا عَلَى ٱلَّذِیٓ أَحۡسَنَ وَتَفۡصِیلٗا لِّکُلِّ شَیۡءٖ وَهُدٗى وَرَحۡمَةٗ لَّعَلَّهُم بِلِقَآءِ رَبِّهِمۡ یُؤۡمِنُونَ ١٥٤ وَهَٰذَا کِتَٰبٌ أَنزَلۡنَٰهُ مُبَارَکٞ فَٱتَّبِعُوهُ وَٱتَّقُواْ لَعَلَّکُمۡ تُرۡحَمُونَ ١٥٥ أَن تَقُولُوٓاْ إِنَّمَآ أُنزِلَ ٱلۡکِتَٰبُ عَلَىٰ طَآئِفَتَیۡنِ مِن قَبۡلِنَا وَإِن کُنَّا عَن دِرَاسَتِهِمۡ لَغَٰفِلِینَ ١٥٦أَوۡ تَقُولُواْ لَوۡ أَنَّآ أُنزِلَ عَلَیۡنَا ٱلۡکِتَٰبُ لَکُنَّآ أَهۡدَىٰ مِنۡهُمۡۚ فَقَدۡ جَآءَکُم بَیِّنَةٞ مِّن رَّبِّکُمۡ وَهُدٗى وَرَحۡمَةٞۚ فَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّن کَذَّبَ بِ‍َٔایَٰتِ ٱللَّهِ وَصَدَفَ عَنۡهَاۗ سَنَجۡزِی ٱلَّذِینَ یَصۡدِفُونَ عَنۡ ءَایَٰتِنَا سُوٓءَ ٱلۡعَذَابِ بِمَا کَانُواْ یَصۡدِفُونَ ١٥٧﴾

و نزدیک مشوید به مال یتیم، الاّ به خصلتى که وى نیک است تا آنکه رسد به جوانى خود و تمام کنید پیمانه و ترازو را به انصاف. تکلیف نمی‌دهیم هیچ‌کس را مگر قدر طاقت او و چون سخن گویید [456]، پس رعایت انصاف بنمایید و اگرچه [آن محکوم علیه] صاحب قرابت باشد و به عهد خدا [457]وفا کنید. این حکم فرموده است شما را تا پندپذیر شوید. ﴿152﴾و خبر داده است که آنچه مذکور شد راه من است، راست و درست آمده، پس پیروى او کنید و پیروى مکنید راه‏هاى دیگر را که [این راه‏ها] جدا کنند شما را از راه خدا. این حکم فرموده است شما را تا پرهیزگارى کنید. ﴿153﴾باز می‌گوییم که داده بودیم موسى را کتاب، تا نعمت تمام کنیم بر هر که نیکوکار بود و بیان کنیم هر چیزى را و به جهت هدایت و مهربانى، تا ایشان به ملاقات پروردگار خویش ایمان آرند [458]. ﴿154﴾و این قرآن، کتابی است که فرو فرستادیمش با برکت، پس پیروىِ او کنید و پرهیزگارى کنید تا مهربانى کرده شود بر شما. ﴿155﴾فرستادیمش تا نگویید: بجز این نیست که فرود آورده شد کتاب (یعنى تورات و انجیل) بر دو گروهِ پیش از ما و به تحقیق بودیم ما از تلاوت ایشان بی‌خبر. ﴿156﴾یا گویید: اگر فرود آورده شدى بر ما کتاب، هرآیینه بودیمى راه یافته‏تر از ایشان. پس آمده است به شما حجّتى از پروردگار شما و هدایت و بخشایش. پس کیست ستمکارتر از کسی که به دروغ نسبت کند آیات خدا را و اعراض کند از آن، جزا خواهیم داد اعراض کنندگان را از آیاتِ خویش، بدترین عذاب، به سبب آنکه اعراض مى‏کردند. ﴿157﴾

﴿ هَلۡ یَنظُرُونَ إِلَّآ أَن تَأۡتِیَهُمُ ٱلۡمَلَٰٓئِکَةُ أَوۡ یَأۡتِیَ رَبُّکَ أَوۡ یَأۡتِیَ بَعۡضُ ءَایَٰتِ رَبِّکَۗ یَوۡمَ یَأۡتِی بَعۡضُ ءَایَٰتِ رَبِّکَ لَا یَنفَعُ نَفۡسًا إِیمَٰنُهَا لَمۡ تَکُنۡ ءَامَنَتۡ مِن قَبۡلُ أَوۡ کَسَبَتۡ فِیٓ إِیمَٰنِهَا خَیۡرٗاۗ قُلِ ٱنتَظِرُوٓاْ إِنَّا مُنتَظِرُونَ ١٥٨ إِنَّ ٱلَّذِینَ فَرَّقُواْ دِینَهُمۡ وَکَانُواْ شِیَعٗا لَّسۡتَ مِنۡهُمۡ فِی شَیۡءٍۚ إِنَّمَآ أَمۡرُهُمۡ إِلَى ٱللَّهِ ثُمَّ یُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُواْ یَفۡعَلُونَ ١٥٩ مَن جَآءَ بِٱلۡحَسَنَةِ فَلَهُۥ عَشۡرُ أَمۡثَالِهَاۖ وَمَن جَآءَ بِٱلسَّیِّئَةِ فَلَا یُجۡزَىٰٓ إِلَّا مِثۡلَهَا وَهُمۡ لَا یُظۡلَمُونَ ١٦٠ قُلۡ إِنَّنِی هَدَىٰنِی رَبِّیٓ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِیمٖ دِینٗا قِیَمٗا مِّلَّةَ إِبۡرَٰهِیمَ حَنِیفٗاۚ وَمَا کَانَ مِنَ ٱلۡمُشۡرِکِینَ ١٦١ قُلۡ إِنَّ صَلَاتِی وَنُسُکِی وَمَحۡیَایَ وَمَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ١٦٢ لَا شَرِیکَ لَهُۥۖ وَبِذَٰلِکَ أُمِرۡتُ وَأَنَا۠ أَوَّلُ ٱلۡمُسۡلِمِینَ ١٦٣ قُلۡ أَغَیۡرَ ٱللَّهِ أَبۡغِی رَبّٗا وَهُوَ رَبُّ کُلِّ شَیۡءٖۚ وَلَا تَکۡسِبُ کُلُّ نَفۡسٍ إِلَّا عَلَیۡهَاۚ وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٞ وِزۡرَ أُخۡرَىٰۚ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّکُم مَّرۡجِعُکُمۡ فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمۡ فِیهِ تَخۡتَلِفُونَ ١٦٤ وَهُوَ ٱلَّذِی جَعَلَکُمۡ خَلَٰٓئِفَ ٱلۡأَرۡضِ وَرَفَعَ بَعۡضَکُمۡ فَوۡقَ بَعۡضٖ دَرَجَٰتٖ لِّیَبۡلُوَکُمۡ فِی مَآ ءَاتَىٰکُمۡۗ إِنَّ رَبَّکَ سَرِیعُ ٱلۡعِقَابِ وَإِنَّهُۥ لَغَفُورٞ رَّحِیمُۢ ١٦٥﴾

آیا منتظر نیستند مگر آن را که بیایند بدیشان فرشتگان؟ [459]یا بیاید حُکم پروردگار؟ تو یا بیاید بعض نشانه‌هاى پروردگار تو؟ [460]روزی که بیاید بعض نشانه‌هاى پروردگار تو، نفع ندهد نفسى را که ایمان نیاورده بود پیش از این ایمان او، یا نفع ندهد نفسى را که کسب نکرده بود در ایمان خود، عمل خیر [461]. تو به او بگو: انتظار کنید، هرآیینه ما نیز منتظریم. ﴿158﴾به تحقیق کسانی که پراکنده کردند دین خود را و گروه گروه شدند، نیستى از ایشان در هیچ حساب [462]. جز این نیست که کار ایشان گذاشته شده به سوى خداست، باز خبر دهد ایشان را به عاقبت آنچه می‌کردند. ﴿159﴾هر که آورد نیکى، پس او راست ده چند آن، و هر که آورد بدى، جزا داده نخواهد شد الاّ مثل آن و ایشان ستم کرده نخواهند شد. ﴿160﴾بگو: هرآیینه دلالت کرده است مرا پروردگار من به سوى راهِ راست، مراد می‌دارم دین درست، کیش ابراهیم را حنیف شده و نه بود از مشرکان. ﴿161﴾بگو: هرآیینه نماز من و حج من و قربانى من و زندگانى من و موت من همه براى خداست پروردگار عالم‌ها. ﴿162﴾هیچ شریک نیست او را و به این توحید فرموده شد مرا و من نخستین مسلمانانم. ﴿163﴾بگو: آیا طلب کنم پروردگارى غیر خدا، و اوست پروردگار همه چیز؟ و عمل نمی‌کند هیچ کسى مگر بر ذات خود و برندارد هیچ بردارنده، بار دیگر را. باز به سوى پروردگارِ شما رجوع شما باشد، پس خبردار کند شما را به آنچه که در آن اختلاف می‌کردید. ﴿164﴾و او آن است که ساخت شما را پادشاهان زمین و بلند کرد بعضى را بالاى بعضى درجه‌ها تا بیازماید شما را در آنچه داده است به شما، هرآیینه پروردگار تو شتاب کننده عقوبت است و هرآیینه او آمرزندۀ مهربان است. ﴿165﴾

[386] یعنی معبودان باطل را. [387] یعنی برای قیام قیامت. [388] یعنی متصرف و فرمانراوا. [389] یعنی با صدق آن خبر داد، والله اعلم. [390] یعنی زیر مساکن ایشان. [391] یعنی تعصب ایشان به مرتبه‌ای است که اگر نزول کتاب را به حس ظاهر ببینند نیز، انکار کنند. [392] یعنی به وجهی که ما آن را به حس ظاهر ببینیم، والله اعلم. [393] یعنی ظهور ملائکه به این وجه، مستلزم هلاک ایشان است در حکمت الهی، والله اعلم. [394] یعنی جزای کلمه که به طریق سخریه به اینها می‌گفتند. [395] یعنی اظهار حق کردن، والله اعلم. [396] یعنی کلمۀ توحید. [397] یعنی منکر حشرند، والله اعلم. [398] یعنی گناهان خویش را. [399] یعنی عمل بد به شکل خیلی نهایت زشتی و نا خوشی شده بر پشت او بنهند. [400] یعنی از آنجاکه می‌توانی که معجزه بیاری، بیار. حاصل آن است که تفویض کن امر خود را بر خدا، والله اعلم. [401] یعنی از آن نشانه‌هاکه می‌طلبیدند، والله اعلم. [402] یعنی پیغامران. [403] یعنی به استدراج، نعمت‌های فراوان دادیم، والله اعلم. [404] یعنی هلاک کرده نشوند. [405] رؤسای کفار به آن حضرت گفتند: ما را عار است که با فقرای مسلمین صحبت داریم، ایشان را از مجلس خود یکسو کن تا با تو بنشینیم، خدای تعالی آیت فرستاد. [406] رؤسای کفار به آن حضرت گفتد که: ما را عار است که با فقرای مسلمین صحبت داریم، ایشان را از مجلس خود یکسو کن تا با تو بنشینیم، خدای تعالی آیت فرستاد. [407] ظاهر نزدیک مترجم آن است که این واو، زائد است، مثل واو و ﴿وَفُتِحَتۡ أَبۡوَٰبُهَا﴾. [408] یعنی وقت نوم. [409] یعنی از مصیبت‌های بیابان و دریا. [410] یعنی چنانکه سنگ بر قوم لوط بارید. [411] یعنی چنانکه قارون به زمین رفت. [412] یعنی افواج متعدده پیدا شود و با یکدیگر جنگ کنند. [413] یعنی چیزی را. [414] یعنی چنانکه بروی ظاهر کردیم که بتان لائق عبادت نیستند، نیز ظاهر ساختیم که ستاره و هرچه در آسمان‌ها است و زمین، لائق عبادت نیست و واو در ﴿وَلِیَکُونَ﴾زائده است، والله اعلم. [415] یعنی از انواع محنت. [416] یعنی مهاجرین و انصار و سائر اخیار، والله اعلم. [417] یعنی چنانکه انبیا صبر کردند بر ایذای کفار، تو نیز صبر کن، والله اعلم. [418] یعنی کتمانِ آیات تورات را قرآن اظهار کرد و الاّ سابق به یقین نمی‌دانستند. [419] حاصل آن است که اگر یهود گویند که خدای تعالی به هیچ بشر وحی نمی‌فرستد، نقض کرده می‌شود به تورات و اگر گویند می‌فرستد، استبعاد فرستادن قرآن مجرّد تعصب است پس ﴿إِذۡ قَالُواْ﴾به جای اِن قالوا گفته شود. [420] مترجم گوید: انذار اوّلاً عرب را کرده شد که زبان عربی می‌فهمند ثانیاً جمیع اهل ارض را به واسطۀ ترجمه، پس این جا انذارِ اول مراد است، مانند آیت: ﴿هُوَ ٱلَّذِی بَعَثَ فِی ٱلۡأُمِّیِّ‍ۧنَ رَسُولٗا مِّنۡهُمۡ یَتۡلُواْ عَلَیۡهِمۡ ءَایَٰتِهِۦ﴾[الجمعة: 2]. الآیه. و در آیت: ﴿وَمَآ أَرۡسَلۡنَٰکَ إِلَّا رَحۡمَةٗ لِّلۡعَٰلَمِینَ ١٠٧﴾[الأنبیاء: 107]. از اولی و ثانوی، والله اعلم. [421] یعنی اعتقاد کرد مثلاً که به حائر و سوائب از امرالهی است و اتفاق سلف، دلیل بر آن است، والله اعلم. [422] یعنی انشای کتابی مثل قرآن خواهم کرد و انشا را به طریق مشاکلت انزال گفته شد. [423] یعنی می‌زنند، والله اعلم. [424] یعنی در صورت درخت و ثمر مانند یکدیگر است و در طعم مخالف، یک پاره شیرین و یک پاره ترش یا تلخ، والله اعلم. [425] مترجم گوید: احتمال بود که کفار گویند کتابهای سابقه را خوانده‌ای و آنچه می‌گویی ما خوذ از کتب سابقه است نه وحی الهی است، پس خدای تعالی قرآن را به وجهی نازل ساخت و به وجهی گوناگون بیان کرد که مجال این شبهه نماند، زیراکه این قسم بیان از خواندن کتب سابقه نمی‌آید بدون وحی الهی، والله اعلم. [426] یعنی یهود دانند که نزول وحی می‌شود و آدمی را خدای تعالی پیغمبر می‌سازد و در حضرت پیغمبرجو در قرآن دلائل صدق موجود هست. مترجم گوید: در صورت‌های مکّیه مذکور شده است که یهود تصدیق می‌کنند قرآن را و در صورت‌های مدنیه مذکور است که یهود تکذیب می‌کنند آن را و وجه تطبیق آن است که چون آن حضرتجدر مکه بود، هنوز دعوت یهود نکرده بود، همه به صدق قرآن معترف بودند که حکم آن بر عرب لازم است و هیچ کس از ایشان انکار نکرده و چون هجرت فرمود ایشان را دعوت کرد، به عناد درآمدند. در سیرت ابن اسحاق چند قصه به این مضمون مذکور است، والله اعلم. [427] یعنی آنچه کافران در باب تحریم و تحلیل اشیا شبهات می‌کردند، باطل است، والله اعلم. [428] مترجم گوید: یعنی میته حرام است، الا وقت ضرورت، تناول آن رخصت است، والله اعلم. [429] مترجم گوید: مراد از این وسوسه آن است که اهل جاهلیت می‌گفتند: چرا کِشتۀ خود را بخوریم وکشتۀ خدا را نخوریم، والله اعلم. [430] یعنی کافر بود، هدایت کردیمش. [431] چنانکه رؤسای کفّار مکه در نصرت کفر سعی می‌کردند، والله اعلم. [432] یعنی بر هر کسی از ما جبرئیل فرود آید و وحی نازل بشود، والله اعلم. [433] یعنی بفهماندش حقیقت اسلام و محاسن آن، والله اعلم. [434] یعنی هرچند می‌خواهند حقیقت اسلام و محاسن آن بفهمند، نمی‌توانند، والله اعلم. [435] یعنی ای شیاطین. [436] یعنی تابعان ایشان را از کفار. [437] یعنی متبوعان خوشوقت شدند به تابعان و تابعان محفوظ شدند از متبوعان، والله اعلم. [438] یعنی برای حسابِ ما پس در حق ما چه حکم است. [439] یعنی در حق اهلِ هجات، والله اعلم. [440] مترجم گوید: مراد آن است که آیا نیامده‌اند از مجموعه جن و انس؟ و آن صادق است به بودن رسل از انس مبعوث به انس و جن، والله اعلم. [441] قبل بعثت، عقوبت نمی‌آید، والله اعلم. [442] مترجم گوید: اهل جاهلیت احکامی چند اختراع کرده بودند، از آن جمله آن است که از زراعت و مواشی، پاره‌ای برای خدا مقرر می‌کردند، پاره‌ای برای بتان و حصۀ خدا بر مساکین و ضعیفان صرف می‌کردند و حصۀ بتان به آستانه بتان می‌رسانیدند، پس اگر جیزی از حصه بتان مخلوط می‌شد، ترک می‌کردند که خدا حاجت ندارد و اگر از حصۀ بتان در حصۀ خدا مخلوط می‌شد، آن را جدا می‌کردند که بتان محتاج‌اند و آن جمله آن است که قتل دختران تجویز می‌کردند و پیشوایان ایشان بدین معنی فتوی داده بودند و از آن جمله آن است که بعض زراعت و مواشی را حجر می‌ساختند که غیر سدنۀ بتان کسی دیگر نخورد و آنچه برای بتان ذبح می‌کردند، نام خدا بر آن نمی‌گرفتند. از آن جمله آن است که جون به حائر و سوائب بچه می‌دادند، اگر زنده بودی، مردان را حلال می‌دانستند نه زنان را و اگر مرده بودی، همه را حلال می‌دانستند. خدا تعالی درّ این مذاهب باطله فرموده و آنچه حکم حق است بیان فرمود و محرماتی که همه اهل باطل بر آن متفق‌اند، ذکر کرد، والله اعلم. [443] یعنی شیاطین که وسوسه کرده‌اند با پیشوایان که مذهب قرار داده‌اند، والله اعلم. [444] یعنی در شکم بعائر و سوائب باشد. [445] یعنی درختان انگور و مانند آن، والله اعلم. [446] یعنی درختان بر ساق ایستاده، والله اعلم. [447] یعنی افراد هر نوعی به اعتبار صورت، مانند یکدیگرند و به اعتبار مزه، نه، والله اعلم. [448] یعنی نر و ماده از هریک، والله اعلم. [449] یعنی نقلی صحیح بیارید از ابراهیم و اسمعیل، علیهما السلام، و از کتب الهیه، والله اعلم. [450] مراد، حصر اضافی است به نسبت بهیمه الانعام و آن اصناف ثمانیة مذکور است. سگ و شیر و باز و غیر آن اگرچه حرام است، از بهیمة الانعام نیست و در آن بحث نداشتند، والله اعلم. [451] یعنی مثل شتر و شترمرغ، والله اعلم. [452] یعنی نقلی از کتب الهی، والله اعلم. [453] یعنی معبود باطل را، والله اعلم. [454] یعنی به زنا و لواطت. [455] یعنی به قصاص و مثل آن. [456] یعنی گواهی دهید یا حکم کنید، والله اعلم. [457] یعنی به نذر او. [458] مترجم گوید: ظاهر نزدیک این بنده آن است که حرام گردانیدیم اشیای مذکوره را در ازل بر قوم نوح و هلمّ جرّا بازدادیم موسی را کتاب، والله اعلم. [459] یعنی برای قبض ارواح. [460] یعنی طلوع شمس از مغرب یا دابةالارض، والله اعلم. [461] یعنی آن روز، توبه گنهکار و ایمان کافر، قبول نشود، الله اعلم. [462] یعنی از تو مؤاخذه نخواهند کرد، والله اعلم.

سُورَةُ المَائ‍ِدَةِ

بسم الله الرحمن الرحیم

﴿ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ أَوۡفُواْ بِٱلۡعُقُودِۚ أُحِلَّتۡ لَکُم بَهِیمَةُ ٱلۡأَنۡعَٰمِ إِلَّا مَا یُتۡلَىٰ عَلَیۡکُمۡ غَیۡرَ مُحِلِّی ٱلصَّیۡدِ وَأَنتُمۡ حُرُمٌۗ إِنَّ ٱللَّهَ یَحۡکُمُ مَا یُرِیدُ ١ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تُحِلُّواْ شَعَٰٓئِرَ ٱللَّهِ وَلَا ٱلشَّهۡرَ ٱلۡحَرَامَ وَلَا ٱلۡهَدۡیَ وَلَا ٱلۡقَلَٰٓئِدَ وَلَآ ءَآمِّینَ ٱلۡبَیۡتَ ٱلۡحَرَامَ یَبۡتَغُونَ فَضۡلٗا مِّن رَّبِّهِمۡ وَرِضۡوَٰنٗاۚ وَإِذَا َلَلۡتُمۡ فَٱصۡطَادُواْۚ وَلَا یَجۡرِمَنَّکُمۡ شَنَ‍َٔانُ قَوۡمٍ أَن صَدُّوکُمۡ عَنِ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ أَن تَعۡتَدُواْۘ وَتَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡبِرِّ وَٱلتَّقۡوَىٰۖ وَلَا تَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡإِثۡمِ وَٱلۡعُدۡوَٰنِۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۖ إِنَّ ٱللَّهَ شَدِیدُ ٱلۡعِقَابِ ٢﴾

به نام خداوند بخشندۀ مهربان

اى مؤمنان! وفا کنید به عهدها (یعنى عهدى که با خدا بسته‏اید در التزام احکام او تعالى) حلال کرده شده است براى شما چهارپایان از قسم انعام، مگر آنچه خوانده خواهد شد بر شما [305]، نه حلال دارندۀ شکار در حالتى که محرم باشید، هرآیینه خدا حکم می‌کند آنچه می‌خواهد. ﴿1﴾اى مسلمانان! هتک حرمت مکنید نشانه‌هاى خدا را و نه ماه حرام را [306]و نه قربانى را و نه آنچه در گردن او قلاده مى‏اندازند و نه قصد کنندگان بیت‌الحرام را که می‌طلبند فضلى از پروردگار خویش و خوشنودى از وى [307]، و چون احرام گشادید، پس شکار بکنید و حمل نکند شما را دشمنى گروهى به سبب آن که بازداشتند شما را از مسجد حرام [308]بر تجاوز کردن از حد و با یکدیگر مدد کنید بر نیکوکارى و پرهیزگارى و با یکدیگر مدد مکنید بر گناه و ستم و بترسید از خدا، هرآیینه خدا سخت است عقوبت او [309]. ﴿2﴾

﴿ حُرِّمَتۡ عَلَیۡکُمُ ٱلۡمَیۡتَةُ وَٱلدَّمُ وَلَحۡمُ ٱلۡخِنزِیرِ وَمَآ أُهِلَّ لِغَیۡرِ ٱللَّهِ بِهِۦ وَٱلۡمُنۡخَنِقَةُ وَٱلۡمَوۡقُوذَةُ وَٱلۡمُتَرَدِّیَةُ وَٱلنَّطِیحَةُ وَمَآ أَکَلَ ٱلسَّبُعُ إِلَّا مَا ذَکَّیۡتُمۡ وَمَا ذُبِحَ عَلَى ٱلنُّصُبِ وَأَن تَسۡتَقۡسِمُواْ بِٱلۡأَزۡلَٰمِۚ ذَٰلِکُمۡ فِسۡقٌۗ ٱلۡیَوۡمَ یَئِسَ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ مِن دِینِکُمۡ فَلَا تَخۡشَوۡهُمۡ وَٱخۡشَوۡنِۚ ٱلۡیَوۡمَ أَکۡمَلۡتُ لَکُمۡ دِینَکُمۡ وَأَتۡمَمۡتُ عَلَیۡکُمۡ نِعۡمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ ٱلۡإِسۡلَٰمَ دِینٗاۚ فَمَنِ ٱضۡطُرَّ فِی مَخۡمَصَةٍ غَیۡرَ مُتَجَانِفٖ لِّإِثۡمٖ فَإِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِیمٞ ٣ یَسۡ‍َٔلُونَکَ مَاذَآ أُحِلَّ لَهُمۡۖ قُلۡ أُحِلَّ لَکُمُ ٱلطَّیِّبَٰتُ وَمَا عَلَّمۡتُم مِّنَ ٱلۡجَوَارِحِ مُکَلِّبِینَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَکُمُ ٱللَّهُۖ فَکُلُواْ مِمَّآ أَمۡسَکۡنَ عَلَیۡکُمۡ وَٱذۡکُرُواْ ٱسۡمَ ٱللَّهِ عَلَیۡهِۖ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۚ إِنَّ ٱللَّهَ سَرِیعُ ٱلۡحِسَابِ ٤ ٱلۡیَوۡمَ أُحِلَّ لَکُمُ ٱلطَّیِّبَٰتُۖ وَطَعَامُ ٱلَّذِینَ أُوتُواْ ٱلۡکِتَٰبَ حِلّٞ لَّکُمۡ وَطَعَامُکُمۡ حِلّٞ لَّهُمۡۖ وَٱلۡمُحۡصَنَٰتُ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنَٰتِ وَٱلۡمُحۡصَنَٰتُ مِنَ ٱلَّذِینَ أُوتُواْ ٱلۡکِتَٰبَ مِن قَبۡلِکُمۡ إِذَآ ءَاتَیۡتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحۡصِنِینَ غَیۡرَ مُسَٰفِحِینَ وَلَا مُتَّخِذِیٓ أَخۡدَانٖۗ وَمَن یَکۡفُرۡ بِٱلۡإِیمَٰنِ فَقَدۡ حَبِطَ عَمَلُهُۥ وَهُوَ فِی ٱلۡأٓخِرَةِ مِنَ ٱلۡخَٰسِرِینَ ٥ ﴾

حرام کرده شد بر شما مردار و خون (یعنى خون مسفوح) و گوشت خوک و آنچه نام غیر خدا به وقت ذبح آن یاد کرده شود و آنچه به خفه کردن مرده باشد و آنچه به سنگ یا عصا مرده باشد و آنچه از جاى بلند افتاده، بمیرد و آنچه به شاخ زدن مرده باشد و آنچه درنده خورده باشد، الاّ [بعدِ آفت‏ها] ذبح کرده باشید و حرام است آنچه ذبح کرده باشد بر نشانه‌هاى معبود باطل [310]و حرام کرده شد اینکه طلب کنید معرفت قسمت خود، به تیرهاى فال، این همه فسق است. امروز ناامید شدند کافران از دین شما، پس مترسید از ایشان و بترسید از من. امروز کامل کردم براى شما دین شما را و تمام کردم بر شما نعمت خود را و اختیار کردم اسلام را دین، براى شما. پس هر که ناچار شود در گرسنگى، غیر مایل بگناه، پس هرآیینه خدا آمرزندۀ مهربان ا‏ست [311]. ﴿3﴾سؤال می‌کنند تو را: چه چیز حلال کرده شد براى ایشان؟ بگو: حلال کرده شد براى شما پاکیزه‌ها [312]و آنچه آموخته باشید او را از جانوران شکارى در حالتى که شکار تعلیم کنندگانید، مى‏آموزید اینها را بعض آنچه اللّه تعالى شما را آموخته است، پس بخورید از آنچه نگاه داشتند براى شما [313]و یاد کنید نام خدا را بر آن [314]و بترسید از خدا، هرآیینه خدا زود حساب کننده است. ﴿4﴾امروز حلال کرده شد براى شما پاکیزه‏ها، و طعام اهل کتاب حلال‏ است براى شما و طعام شما حلال است براى ایشان [315]، و حلال کرده شد براى شما محصنات از زنان مسلمانان و محصنات از زنان کسانی که کتاب داده شدند پیش از شما، چون بدهید ایشان را مهر ایشان، عفت طلب‌کنان نه شهوت رانندگان و نه دوست پنهان گیرندگان. و هر که نامعتقدِ اسلام باشد، پس نابود شد عمل او و او در آخرت از زیانکاران‏ است [316]. ﴿5﴾

﴿ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ إِذَا قُمۡتُمۡ إِلَى ٱلصَّلَوٰةِ فَٱغۡسِلُواْ وُجُوهَکُمۡ وَأَیۡدِیَکُمۡ إِلَى ٱلۡمَرَافِقِ وَٱمۡسَحُواْ بِرُءُوسِکُمۡ وَأَرۡجُلَکُمۡ إِلَى ٱلۡکَعۡبَیۡنِۚ وَإِن کُنتُمۡ جُنُبٗا فَٱطَّهَّرُواْۚ وَإِن کُنتُم مَّرۡضَىٰٓ أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٍ أَوۡ جَآءَ أَحَدٞ مِّنکُم مِّنَ ٱلۡغَآئِطِ أَوۡ لَٰمَسۡتُمُ ٱلنِّسَآءَ فَلَمۡ تَجِدُواْ مَآءٗ فَتَیَمَّمُواْ صَعِیدٗا طَیِّبٗا فَٱمۡسَحُواْ بِوُجُوهِکُمۡ وَأَیۡدِیکُم مِّنۡهُۚ مَا یُرِیدُ ٱللَّهُ لِیَجۡعَلَ عَلَیۡکُم مِّنۡ حَرَجٖ وَلَٰکِن یُرِیدُ لِیُطَهِّرَکُمۡ وَلِیُتِمَّ نِعۡمَتَهُۥ عَلَیۡکُمۡ لَعَلَّکُمۡ تَشۡکُرُونَ ٦ وَٱذۡکُرُواْ نِعۡمَةَ ٱللَّهِ عَلَیۡکُمۡ وَمِیثَٰقَهُ ٱلَّذِی وَاثَقَکُم بِهِۦٓ إِذۡ قُلۡتُمۡ سَمِعۡنَا وَأَطَعۡنَاۖ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلِیمُۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ ٧ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ کُونُواْ قَوَّٰمِینَ لِلَّهِ شُهَدَآءَ بِٱلۡقِسۡطِۖ وَلَا یَجۡرِمَنَّکُمۡ شَنَ‍َٔانُ قَوۡمٍ عَلَىٰٓ أَلَّا تَعۡدِلُواْۚ ٱعۡدِلُواْ هُوَ أَقۡرَبُ لِلتَّقۡوَىٰۖ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۚ إِنَّ ٱللَّهَ خَبِیرُۢ بِمَا تَعۡمَلُونَ ٨ وَعَدَ ٱللَّهُ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ لَهُم مَّغۡفِرَةٞ وَأَجۡرٌ عَظِیمٞ ٩﴾

اى مسلمانان! چون برخیزید به سوى نماز، پس بشویید روى خود را و دست‌هاى خود را تا آرنج و مسح کنید سر خود را و بشویید پاهاى خود را تا شتالنگ و اگر باشید با جنابت، پس غسل کنید و اگر باشید بیمار یا مسافر یا بیاید یکى از شما از خلا جاى یا مساس کرده باشید زنان را [317]، پس نیابید آب، پس قصد کنید خاک پاک را، پس مسح کنید از آن خاک به روى خود دوست خود. نمى‏خواهد خدا که مشروع کند بر شما مشقّتى و لیکن می‌خواهد که پاک سازد شما را و تمام کند نعمت خود را بر شما تا شود که شکرگزارى کنید. ﴿6﴾و یاد کنید نعمت خدا را بر خویش و پیمان خدا را که عهد بسته است با شما به آن پیمان، آنگاه که گفتید: شنیدیم و فرمانبردارى کردیم [318]و بترسید از خدا، هرآیینه خدا داناست به آنچه در سینه‌ها باشد. ﴿7﴾اى مسلمانان! متعهدِ حق اللّه باشید، گواهى دهندگان باشید به راستى و حمل نکند شما را دشمنىِ قومى بر ترک عدل، عدل کنید، عدل نزدیک‏تر است به پرهیزگارى و بترسید از خدا، هرآیینه خدا آگاه است به آنچه می‌کنید. ﴿8﴾وعده کرده است خدا به کسانی که ایمان آوردند و کارهاى شایسته کردند، [به این مضمون که] ایشان راست، آمرزش و مزد بزرگ. ﴿9﴾

﴿ وَٱلَّذِینَ کَفَرُواْ وَکَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَآ أُوْلَٰٓئِکَ أَصۡحَٰبُ ٱلۡجَحِیمِ ١٠ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱذۡکُرُواْ نِعۡمَتَ ٱللَّهِ عَلَیۡکُمۡ إِذۡ هَمَّ قَوۡمٌ أَن یَبۡسُطُوٓاْ إِلَیۡکُمۡ أَیۡدِیَهُمۡ فَکَفَّ أَیۡدِیَهُمۡ عَنکُمۡۖ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۚ وَعَلَى ٱللَّهِ فَلۡیَتَوَکَّلِ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ ١١ ۞وَلَقَدۡ أَخَذَ ٱللَّهُ مِیثَٰقَ بَنِیٓ إِسۡرَٰٓءِیلَ وَبَعَثۡنَا مِنۡهُمُ ٱثۡنَیۡ عَشَرَ نَقِیبٗاۖ وَقَالَ ٱللَّهُ إِنِّی مَعَکُمۡۖ لَئِنۡ أَقَمۡتُمُ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتَیۡتُمُ ٱلزَّکَوٰةَ وَءَامَنتُم بِرُسُلِی وَعَزَّرۡتُمُوهُمۡ وَأَقۡرَضۡتُمُ ٱللَّهَ قَرۡضًا حَسَنٗا لَّأُکَفِّرَنَّ عَنکُمۡ سَیِّ‍َٔاتِکُمۡ وَلَأُدۡخِلَنَّکُمۡ جَنَّٰتٖ تَجۡرِی مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُۚ فَمَن کَفَرَ بَعۡدَ ذَٰلِکَ مِنکُمۡ فَقَدۡ ضَلَّ سَوَآءَ ٱلسَّبِیلِ ١٢ فَبِمَا نَقۡضِهِم مِّیثَٰقَهُمۡ لَعَنَّٰهُمۡ وَجَعَلۡنَا قُلُوبَهُمۡ قَٰسِیَةٗۖ یُحَرِّفُونَ ٱلۡکَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِۦ وَنَسُواْ حَظّٗا مِّمَّا ذُکِّرُواْ بِهِۦۚ وَلَا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَىٰ خَآئِنَةٖ مِّنۡهُمۡ إِلَّا قَلِیلٗا مِّنۡهُمۡۖ فَٱعۡفُ عَنۡهُمۡ وَٱصۡفَحۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ یُحِبُّ ٱلۡمُحۡسِنِینَ ١٣﴾

و کسانی که کافر شدند و به دروغ نسبت کردند آیات ما را، ایشانند اهل دوزخ. ﴿10﴾اى مؤمنان! یاد کنید نعمتِ خدا را بر خویشتن، آنگاه که قصد کردند قومى که دراز کنند دست خود را به سوى شما [319]پس بازداشت دست‌هاى ایشان را از شما و بترسید از خدا و بر خدا باید که توکل کنند مؤمنان [320]. ﴿11﴾و هرآیینه گرفت اللّه تعالى پیمان بنى اسراییل را و معین ساختیم از ایشان دوازده سردار و گفت خدا هرآیینه من با شمایم، [مضمون پیمان آن که] اگر برپا داشتید نماز را و دادید زکات را و معتقد شدید پیغامبران مرا و تقویت کردید ایشان را و قرض دادید خدا را قرض نیک [321]، البته نابود سازم از شما گناهان شما را و البته درآرم شما را به بوستان‌ها، می‌رود زیر آن جوی‌ها. پس هر که کافر شود از شما بعد از این، پس گم کرده راه راست را. ﴿12﴾پس به سبب شکستن ایشان پیمان خویش را، لعنت کردیم ایشان را و سخت گردانیدیم دل ایشان را. تغیر می‌کنند کلمات را از مواضع آنها و فراموش کردند حصّه از آنچه به آن پند داده شدند و همیشه هستى که آگاه می‌شوى بر خیانتى از ایشان مگر اندکى از ایشان، پس درگذر کن از ایشان و اعراض کن، هرآیینه خدا دوست می‌دارد نیکوکاران را. ﴿13﴾

﴿ وَمِنَ ٱلَّذِینَ قَالُوٓاْ إِنَّا نَصَٰرَىٰٓ أَخَذۡنَا مِیثَٰقَهُمۡ فَنَسُواْ حَظّٗا مِّمَّا ذُکِّرُواْ بِهِۦ فَأَغۡرَیۡنَا بَیۡنَهُمُ ٱلۡعَدَاوَةَ وَٱلۡبَغۡضَآءَ إِلَىٰ یَوۡمِ ٱلۡقِیَٰمَةِۚ وَسَوۡفَ یُنَبِّئُهُمُ ٱللَّهُ بِمَا کَانُواْ یَصۡنَعُونَ ١٤ یَٰٓأَهۡلَ ٱلۡکِتَٰبِ قَدۡ جَآءَکُمۡ رَسُولُنَا یُبَیِّنُ لَکُمۡ کَثِیرٗا مِّمَّا کُنتُمۡ تُخۡفُونَ مِنَ ٱلۡکِتَٰبِ وَیَعۡفُواْ عَن کَثِیرٖۚ قَدۡ جَآءَکُم مِّنَ ٱللَّهِ نُورٞ وَکِتَٰبٞ مُّبِینٞ ١٥ یَهۡدِی بِهِ ٱللَّهُ مَنِ ٱتَّبَعَ رِضۡوَٰنَهُۥ سُبُلَ ٱلسَّلَٰمِ وَیُخۡرِجُهُم مِّنَ ٱلظُّلُمَٰتِ إِلَى ٱلنُّورِ بِإِذۡنِهِۦ وَیَهۡدِیهِمۡ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِیمٖ ١٦ لَّقَدۡ کَفَرَ ٱلَّذِینَ قَالُوٓاْ إِنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡمَسِیحُ ٱبۡنُ مَرۡیَمَۚ قُلۡ فَمَن یَمۡلِکُ مِنَ ٱللَّهِ شَیۡ‍ًٔا إِنۡ أَرَادَ أَن یُهۡلِکَ ٱلۡمَسِیحَ ٱبۡنَ مَرۡیَمَ وَأُمَّهُۥ وَمَن فِی ٱلۡأَرۡضِ جَمِیعٗاۗ وَلِلَّهِ مُلۡکُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَمَا بَیۡنَهُمَاۚ یَخۡلُقُ مَا یَشَآءُۚ وَٱللَّهُ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ قَدِیرٞ ١٧ ﴾

و گرفتیم از کسانی که گفتند ما نصارى‏ایم، پیمان ایشان را، پس فراموش کردند حصّه از آنچه به آن پند داده شدند، پس پیوسته ساختیم در میان فرقه‌هاى نصارى دشمنى و کینه تا روز قیامت و خبر خواهد داد ایشان را خدا به آنچه می‌کردند. ﴿14﴾اى اهل کتاب! هرآیینه آمد به شما پیغامبر ما، بیان می‌کند براى شما بسیار از آنچه پنهان می‌داشتید از کتاب (یعنى از کتاب الهى) و او در گذر می‌کند از تقصیرات بسیار. [اى اهل کتاب] هرآیینه آمد به شما از جانب خدا نورى و کتابى روشن (یعنی قرآن). ﴿15﴾به سبب آن دلالت می‌نماید خدا کسى را که طلب رضای کرد به سوى راه‌هاى نجات و بیرون مى‏آرد ایشان را از تاریکى به سوى روشنى به ارادۀ خود و دلالت می‌کند ایشان را به سوى راه راست. ﴿16﴾هرآیینه کافر شدند کسانی که گفتند: خدا همان مسیح، پسر مریم است [322]. بگو: که می‌تواند از خدا چیزى را [از انتقام] اگر بخواهد که هلاک کند عیسى، پسر مریم را و مادرش را (که مریم‏ است) و آنان را که در زمینند، همه یکجا؟ و خدا راست پادشاهى آسمان‌ها و زمین و آنچه در میان این هر دو است، مى‏آفریند هرچه می‌خواهد و خدا بر همه چیز تواناست. ﴿17﴾

﴿ وَقَالَتِ ٱلۡیَهُودُ وَٱلنَّصَٰرَىٰ نَحۡنُ أَبۡنَٰٓؤُاْ ٱللَّهِ وَأَحِبَّٰٓؤُهُۥۚ قُلۡ فَلِمَ یُعَذِّبُکُم بِذُنُوبِکُمۖ بَلۡ أَنتُم بَشَرٞ مِّمَّنۡ خَلَقَۚ یَغۡفِرُ لِمَن یَشَآءُ وَیُعَذِّبُ مَن یَشَآءُۚ وَلِلَّهِ مُلۡکُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَمَا بَیۡنَهُمَاۖ وَإِلَیۡهِ ٱلۡمَصِیرُ ١٨ یَٰٓأَهۡلَ ٱلۡکِتَٰبِ قَدۡ جَآءَکُمۡ رَسُولُنَا یُبَیِّنُ لَکُمۡ عَلَىٰ فَتۡرَةٖ مِّنَ ٱلرُّسُلِ أَن تَقُولُواْ مَا جَآءَنَا مِنۢ بَشِیرٖ وَلَا نَذِیرٖۖ فَقَدۡ جَآءَکُم بَشِیرٞ وَنَذِیرٞۗ وَٱللَّهُ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ قَدِیرٞ ١٩ وَإِذۡ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوۡمِهِۦ یَٰقَوۡمِ ٱذۡکُرُواْ نِعۡمَةَ ٱللَّهِ عَلَیۡکُمۡ إِذۡ جَعَلَ فِیکُمۡ أَنۢبِیَآءَ وَجَعَلَکُم مُّلُوکٗا وَءَاتَىٰکُم مَّا لَمۡ یُؤۡتِ أَحَدٗا مِّنَ ٱلۡعَٰلَمِینَ ٢٠ یَٰقَوۡمِ ٱدۡخُلُواْ ٱلۡأَرۡضَ ٱلۡمُقَدَّسَةَ ٱلَّتِی کَتَبَ ٱللَّهُ لَکُمۡ وَلَا تَرۡتَدُّواْ عَلَىٰٓ أَدۡبَارِکُمۡ فَتَنقَلِبُواْ خَٰسِرِینَ ٢١ قَالُواْ یَٰمُوسَىٰٓ إِنَّ فِیهَا قَوۡمٗا جَبَّارِینَ وَإِنَّا لَن نَّدۡخُلَهَا حَتَّىٰ یَخۡرُجُواْ مِنۡهَا فَإِن یَخۡرُجُواْ مِنۡهَا فَإِنَّا دَٰخِلُونَ ٢٢ قَالَ رَجُلَانِ مِنَ ٱلَّذِینَ یَخَافُونَ أَنۡعَمَ ٱللَّهُ عَلَیۡهِمَا ٱدۡخُلُواْ عَلَیۡهِمُ ٱلۡبَابَ فَإِذَا دَخَلۡتُمُوهُ فَإِنَّکُمۡ غَٰلِبُونَۚ وَعَلَى ٱللَّهِ فَتَوَکَّلُوٓاْ إِن کُنتُم مُّؤۡمِنِینَ ٢٣ ﴾

و گفتند یهود و ترسایان: ما پسران خداییم و دوستان اوییم [323]. بگو: پس چرا عذاب می‌کند شما را بر گناهان شما؟ بلکه شما آدمیانید از جنس آنچه پیدا کرده است. مى‏آمرزد هر که را خواهد و عذاب می‌کند هر که را خواهد و خدا راست پادشاهى آسمان‌ها و زمین و آنچه در میان این هر دو باشد و به سوى اوست رجوع. ﴿18﴾اى اهل کتاب! هرآیینه آمده است به شما پیغامبر ما، بیان مى‏کند براى شما در حالت انقطاع آمدن پیغمبران [324]، تا نگویید که نیامد نزدیک ما هیچ مژده دهنده و بیم کننده. آرى! هرآیینه آمده است به شما مژده دهنده و بیم کننده، و خدا بر همه چیز تواناست. ﴿19﴾و یاد کن چون گفت موسى قوم خود را: اى قوم من! یاد کنید نعمتِ خدا را بر خویش، چون پیدا کرد در میان شما پیغامبران را و پادشاه و داد به شما آنچه نداد به هیچ کس از عالمیان [325]. ﴿20﴾اى قوم من! درآیید به زمین پاک که مقرّر ساخته است آن را خدا براى شما، و روگردان مشوید بر سمت پشت خود (یعنی قرار مکنید)، آنگاه زیانکار گردید. ﴿21﴾گفتند: اى موسى! هرآیینه آنجا گروهى هستند زور آور و هرگز ما داخل نشویم آنجا تا آن که ایشان بیرون آیند از آنجا. پس اگر ایشان از آنجا بیرون شوند، هرآیینه ما درآییم. ﴿22﴾گفتند دو مرد از اهل تقوى که انعام کرده بود خدا بر ایشان [326]: درآیید اى قوم بر این جماعت از راه دروازه، چون در آمدید به دروازه، پس هرآیینه شما غالب باشید و بر خدا توکل کنید اگر مسلمان هستید. ﴿23﴾

﴿قَالُواْ یَٰمُوسَىٰٓ إِنَّا لَن نَّدۡخُلَهَآ أَبَدٗا مَّا دَامُواْ فِیهَا فَٱذۡهَبۡ أَنتَ وَرَبُّکَ فَقَٰتِلَآ إِنَّا هَٰهُنَا قَٰعِدُونَ ٢٤ قَالَ رَبِّ إِنِّی لَآ أَمۡلِکُ إِلَّا نَفۡسِی وَأَخِیۖ فَٱفۡرُقۡ بَیۡنَنَا وَبَیۡنَ ٱلۡقَوۡمِ ٱلۡفَٰسِقِینَ ٢٥ قَالَ فَإِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَیۡهِمۡۛ أَرۡبَعِینَ سَنَةٗۛ یَتِیهُونَ فِی ٱلۡأَرۡضِۚ فَلَا تَأۡسَ عَلَى ٱلۡقَوۡمِ ٱلۡفَٰسِقِینَ ٢٦ ۞وَٱتۡلُ عَلَیۡهِمۡ نَبَأَ ٱبۡنَیۡ ءَادَمَ بِٱلۡحَقِّ إِذۡ قَرَّبَا قُرۡبَانٗا فَتُقُبِّلَ مِنۡ أَحَدِهِمَا وَلَمۡ یُتَقَبَّلۡ مِنَ ٱلۡأٓخَرِ قَالَ لَأَقۡتُلَنَّکَۖ قَالَ إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ ٱللَّهُ مِنَ ٱلۡمُتَّقِینَ ٢٧ لَئِنۢ بَسَطتَ إِلَیَّ یَدَکَ لِتَقۡتُلَنِی مَآ أَنَا۠ بِبَاسِطٖ یَدِیَ إِلَیۡکَ لِأَقۡتُلَکَۖ إِنِّیٓ أَخَافُ ٱللَّهَ رَبَّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ٢٨ إِنِّیٓ أُرِیدُ أَن تَبُوٓأَ بِإِثۡمِی وَإِثۡمِکَ فَتَکُونَ مِنۡ أَصۡحَٰبِ ٱلنَّارِۚ وَذَٰلِکَ جَزَٰٓؤُاْ ٱلظَّٰلِمِینَ ٢٩فَطَوَّعَتۡ لَهُۥ نَفۡسُهُۥ قَتۡلَ أَخِیهِ فَقَتَلَهُۥ فَأَصۡبَحَ مِنَ ٱلۡخَٰسِرِینَ ٣٠ فَبَعَثَ ٱللَّهُ غُرَابٗا یَبۡحَثُ فِی ٱلۡأَرۡضِ لِیُرِیَهُۥ کَیۡفَ یُوَٰرِی سَوۡءَةَ أَخِیهِۚ قَالَ یَٰوَیۡلَتَىٰٓ أَعَجَزۡتُ أَنۡ أَکُونَ مِثۡلَ هَٰذَا ٱلۡغُرَابِ فَأُوَٰرِیَ سَوۡءَةَ أَخِیۖ فَأَصۡبَحَ مِنَ ٱلنَّٰدِمِینَ ٣١﴾

گفتند: اى موسى! ما هرگز ندرآییم در زمین، هیچ گاه، مادام که ایشان در آنجایند. پس بروید تو و پروردگار تو بروید و جنگ کنید، هرآیینه ما اینجا نشستگانیم. ﴿24﴾گفت [موسى]: اى پروردگار! من قادر نیستم الاّ بر خود و برادر خود (یعنى هارون) پس فیصله کن میانِ ما و گروه گناهکاران. ﴿25﴾گفت خدا: پس آن زمین حرام کرده شده است بر ایشان چهل سال. سرگردان می‌شوند در زمین، پس اندوهناک مباش بر گروه ستمکاران [327]. ﴿26﴾و بخوان بر قوم خود خبر دو پسر آدم به راستى چون نیاز حق کردند قربانى را، پس قبول کرده شد از یکى و قبول کرده نشد از دیگر [328]. گفت [قابیل]: البته بکشم تو را. [هابیل] گفت: جز این نیست که خدا قبول می‌کند از متّقیان. ﴿27﴾اگر دراز کنى به سوى من دست خود را تا بکشى مرا، من هرگز دراز نکنم به سوى تو دست خود را تا بکشم تو را، هرآیینه من مى‏ترسم از خدا، پروردگار عالم‌ها. ﴿28﴾هرآیینه من می‌خواهم که ببرى گناه مرا و گناه خود را، پس باشى از اهل دوزخ و این جزاى ستمکاران‏ است. ﴿29﴾پس نفس او سهل ساخت در نظر او کشتن برادرش را، پس بکشت او را و شد از زیانکاران [329]. ﴿30﴾پس فرستاد خدا زاغى را که می‌شکافت در زمین، تا بنمایدش چگونه بپوشد تنِ مُردۀ برادر خود را. گفت: اى واى بر من! آیا عاجز شدم از آن که باشم مانند این زاغ، پس بپوشیدمى تنِ مُردۀ برادر خود؟! پس شد از پشیمان‌شدگان. ﴿31﴾

﴿ مِنۡ أَجۡلِ ذَٰلِکَ کَتَبۡنَا عَلَىٰ بَنِیٓ إِسۡرَٰٓءِیلَ أَنَّهُۥ مَن قَتَلَ نَفۡسَۢا بِغَیۡرِ نَفۡسٍ أَوۡ فَسَادٖ فِی ٱلۡأَرۡضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ ٱلنَّاسَ جَمِیعٗا وَمَنۡ أَحۡیَاهَا فَکَأَنَّمَآ أَحۡیَا ٱلنَّاسَ جَمِیعٗاۚ وَلَقَدۡ جَآءَتۡهُمۡ رُسُلُنَا بِٱلۡبَیِّنَٰتِ ثُمَّ إِنَّ کَثِیرٗا مِّنۡهُم بَعۡدَ ذَٰلِکَ فِی ٱلۡأَرۡضِ لَمُسۡرِفُونَ ٣٢ إِنَّمَا جَزَٰٓؤُاْ ٱلَّذِینَ یُحَارِبُونَ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ وَیَسۡعَوۡنَ فِی ٱلۡأَرۡضِ فَسَادًا أَن یُقَتَّلُوٓاْ أَوۡ یُصَلَّبُوٓاْ أَوۡ تُقَطَّعَ أَیۡدِیهِمۡ وَأَرۡجُلُهُم مِّنۡ خِلَٰفٍ أَوۡ یُنفَوۡاْ مِنَ ٱلۡأَرۡضِۚ ذَٰلِکَ لَهُمۡ خِزۡیٞ فِی ٱلدُّنۡیَاۖ وَلَهُمۡ فِی ٱلۡأٓخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ ٣٣ إِلَّا ٱلَّذِینَ تَابُواْ مِن قَبۡلِ أَن تَقۡدِرُواْ عَلَیۡهِمۡۖ فَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِیمٞ ٣٤ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱبۡتَغُوٓاْ إِلَیۡهِ ٱلۡوَسِیلَةَ وَجَٰهِدُواْ فِی سَبِیلِهِۦ لَعَلَّکُمۡ تُفۡلِحُونَ ٣٥ إِنَّ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ لَوۡ أَنَّ لَهُم مَّا فِی ٱلۡأَرۡضِ جَمِیعٗا وَمِثۡلَهُۥ مَعَهُۥ لِیَفۡتَدُواْ بِهِۦ مِنۡ عَذَابِ یَوۡمِ ٱلۡقِیَٰمَةِ مَا تُقُبِّلَ مِنۡهُمۡۖ وَلَهُمۡ عَذَابٌ أَلِیمٞ 3٦ ﴾

به سبب این حادثه حکم کردیم بر بنى اسراییل که هر که بکشد کسى را به غیر عوض کسى و به غیر فساد در زمین (یعنى قطع طریق و ارتداد) پس چنان است که کشته است مردمان را همه یکجا و هرکه سبب زندگانى کسى شد، پس چنان است که زنده ساخت مردمان را، همه یکجا و هرآیینه آمدند به بنى اسراییل پیغامبرانِ ما به نشانه‌هاى روشن، باز بسیارى از ایشان، بعد از این در زمین تجاوز کنندگانند [330]. ﴿32﴾جز این نیست جزاى کسانی که جنگ می‌کنند با خدا و رسول او و مى‏شتابند در زمین به قصد فساد (یعنى قطع طریق می‌کنند) آن است که کشته شوند یا بردار کرده شوند یا بریده شود دستها و پاهاى ایشان از جانب مخالف [331]یا دور کرده شوند از وطن، این رسوایى‏ است ایشان را در دنیا و ایشان راست در آخرت، عذاب عظیم. ﴿33﴾مگر کسانی که توبه کردند، پیش از آن که دست یابید بر ایشان. پس بدانید که خدا آمرزندۀ مهربان است [332]. ﴿34﴾اى مسلمانان! بترسید از خدا و بطلبید قرب به سوى او و جهاد کنید در راه او تا رستگار شوید. ﴿35﴾هرآیینه کافران اگر باشد به دست ایشان آنچه در زمین‏ است همه یکجا، و همراه او مانند او مهیا، براى آن که عوض خود دهند آن را از عذاب روز قیامت، هرگز قبول کرده نشود از ایشان و ایشان راست، عذاب درد دهنده. ﴿36﴾

﴿ یُرِیدُونَ أَن یَخۡرُجُواْ مِنَ ٱلنَّارِ وَمَا هُم بِخَٰرِجِینَ مِنۡهَاۖ وَلَهُمۡ عَذَابٞ مُّقِیمٞ ٣٧ وَٱلسَّارِقُ وَٱلسَّارِقَةُ فَٱقۡطَعُوٓاْ أَیۡدِیَهُمَا جَزَآءَۢ بِمَا کَسَبَا نَکَٰلٗا مِّنَ ٱللَّهِۗ وَٱللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٞ ٣٨ فَمَن تَابَ مِنۢ بَعۡدِ ظُلۡمِهِۦ وَأَصۡلَحَ فَإِنَّ ٱللَّهَ یَتُوبُ عَلَیۡهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِیمٌ ٣٩ أَلَمۡ تَعۡلَمۡ أَنَّ ٱللَّهَ لَهُۥ مُلۡکُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ یُعَذِّبُ مَن یَشَآءُ وَیَغۡفِرُ لِمَن یَشَآءُۗ وَٱللَّهُ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ قَدِیرٞ ٤٠ ۞یَٰٓأَیُّهَا ٱلرَّسُولُ لَا یَحۡزُنکَ ٱلَّذِینَ یُسَٰرِعُونَ فِی ٱلۡکُفۡرِ مِنَ ٱلَّذِینَ قَالُوٓاْ ءَامَنَّا بِأَفۡوَٰهِهِمۡ وَلَمۡ تُؤۡمِن قُلُوبُهُمۡۛ وَمِنَ ٱلَّذِینَ هَادُواْۛ سَمَّٰعُونَ لِلۡکَذِبِ سَمَّٰعُونَ لِقَوۡمٍ ءَاخَرِینَ لَمۡ یَأۡتُوکَۖ یُحَرِّفُونَ ٱلۡکَلِمَ مِنۢ بَعۡدِ مَوَاضِعِهِۦۖ یَقُولُونَ إِنۡ أُوتِیتُمۡ هَٰذَا فَخُذُوهُ وَإِن لَّمۡ تُؤۡتَوۡهُ فَٱحۡذَرُواْۚ وَمَن یُرِدِ ٱللَّهُ فِتۡنَتَهُۥ فَلَن تَمۡلِکَ لَهُۥ مِنَ ٱللَّهِ شَیۡ‍ًٔاۚ أُوْلَٰٓئِکَ ٱلَّذِینَ لَمۡ یُرِدِ ٱللَّهُ أَن یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمۡۚ لَهُمۡ فِی ٱلدُّنۡیَا خِزۡیٞۖ وَلَهُمۡ فِی ٱلۡأٓخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٞ ٤١ ﴾

بخواهند که بیرون روند از دوزخ و نیستند بیرون رفتگان از دوزخ و ایشان راست، عذاب دایم. ﴿37﴾و مردِ دزد و زنِ دزد بِبُرّید دست‌های ایشان را، جزاى آنچه به عمل آورده‏اند، عبرتى از طرف خدا و خدا غالبِ داناست. ﴿38﴾پس هر که توبه کرد بعدِ ستم خود و کار شایسته به عمل آورد، پس هرآیینه خدا به رحمت باز می‌گردد بر وى، هرآیینه خدا آمرزندۀ مهربان ا‏ست. ﴿39﴾آیا ندانسته‌ای که خدا، مر او راست پادشاهى آسمان‌ها و زمین؟ عذاب می‌کند هر که را خواهد و مى‏آمرزد هر که را خواهد و خدا بر همه چیز تواناست [333]. ﴿40﴾اى پیغامبر! اندوهگین نکند تو را کسانى که سعى می‌کنند در کفر، از آنان‌که گفتند به دهان خویش: ایمان آوردیم، و ایمان نیاورده است دل ایشان و از قوم یهود نیز، ایشان شنوندگانند دروغ را [334]، شنوندگانند براى گروه دیگران که هنوز پیش تو نیامده‏اند [335]، تغییر می‌دهند کلمات را (بعد از ثبوت آنها) در مواضع خویش، می‌گویند: اگر داده شوید این حکم محرّف، قبول کنید و اگر آن را داده نشوید، پس احتراز نمایید و هر که خدا ضلالتِ او اراده کرده است، نتوانى براى او از خدا چیزى از هدایت. ایشان آنانند که نخواسته خدا که پاک کند دل ایشان را، ایشان راست در دنیا، رسوایى و ایشان راست در آخرت، عذاب بزرگ. ﴿41﴾

﴿ سَمَّٰعُونَ لِلۡکَذِبِ أَکَّٰلُونَ لِلسُّحۡتِۚ فَإِن جَآءُوکَ فَٱحۡکُم بَیۡنَهُمۡ أَوۡ أَعۡرِضۡ عَنۡهُمۡۖ وَإِن تُعۡرِضۡ عَنۡهُمۡ فَلَن یَضُرُّوکَ شَیۡ‍ٔٗاۖ وَإِنۡ حَکَمۡتَ فَٱحۡکُم بَیۡنَهُم بِٱلۡقِسۡطِۚ إِنَّ ٱللَّهَ یُحِبُّ ٱلۡمُقۡسِطِینَ ٤٢ وَکَیۡفَ یُحَکِّمُونَکَ وَعِندَهُمُ ٱلتَّوۡرَىٰةُ فِیهَا حُکۡمُ ٱللَّهِ ثُمَّ یَتَوَلَّوۡنَ مِنۢ بَعۡدِ ذَٰلِکَۚ وَمَآ أُوْلَٰٓئِکَ بِٱلۡمُؤۡمِنِینَ ٤٣ إِنَّآ أَنزَلۡنَا ٱلتَّوۡرَىٰةَ فِیهَا هُدٗى وَنُورٞۚ یَحۡکُمُ بِهَا ٱلنَّبِیُّونَ ٱلَّذِینَ أَسۡلَمُواْ لِلَّذِینَ هَادُواْ وَٱلرَّبَّٰنِیُّونَ وَٱلۡأَحۡبَارُ بِمَا ٱسۡتُحۡفِظُواْ مِن کِتَٰبِ ٱللَّهِ وَکَانُواْ عَلَیۡهِ شُهَدَآءَۚ فَلَا تَخۡشَوُاْ ٱلنَّاسَ وَٱخۡشَوۡنِ وَلَا تَشۡتَرُواْ بِ‍َٔایَٰتِی ثَمَنٗا قَلِیلٗاۚ وَمَن لَّمۡ یَحۡکُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ فَأُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلۡکَٰفِرُونَ ٤٤ وَکَتَبۡنَا عَلَیۡهِمۡ فِیهَآ أَنَّ ٱلنَّفۡسَ بِٱلنَّفۡسِ وَٱلۡعَیۡنَ بِٱلۡعَیۡنِ وَٱلۡأَنفَ بِٱلۡأَنفِ وَٱلۡأُذُنَ بِٱلۡأُذُنِ وَٱلسِّنَّ بِٱلسِّنِّ وَٱلۡجُرُوحَ قِصَاصٞۚ فَمَن تَصَدَّقَ بِهِۦ فَهُوَ کَفَّارَةٞ لَّهُۥۚ وَمَن لَّمۡ یَحۡکُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ فَأُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلظَّٰلِمُونَ ٤٥ ﴾

ایشان شنوندگانند سخن دروغ را، خورندگانند حرام را (یعنى رشوت را)، پس اگر بیایند پیش تو، حکم کن میان ایشان یا اعراض کن از ایشان، و اگر اعراض کنى از ایشان، هیچ زیان نرسانند به تو و اگر حکم کنى، پس حکم کن میان ایشان به انصاف، هرآیینه خدا دوست می‌دارد عدل کنندگان را [336]. ﴿42﴾و چگونه حَکمْ می‌کنند تو را و نزدیک ایشان تورات‏ است که در آن حُکم خداست. باز اعراض مى‏کنند بعد از این، و نیستند ایشان معتقدان [337]. ﴿43﴾هرآیینه ما فرود آوردیم تورات را، در وى هدایت و روشنى است. حُکم مى‏کنند به آن پیغامبران که منقاد حُکم الهى‏اند، براى یهود و حُکم می‌کنند خداپرستان و احبار ایشان، (همه حکم مى‏کردند) به آنچه حافظ آن گردانیده شده‏اند از کتاب خدا و بر آن گواه بودند [338]. پس گفتیم: مترسید از مردمان و بترسید از من و خرید مکنید به آیت‌هاى من بهاى اندک و هر که حکم نکند به آنچه فروفرستاده است خدا، پس ایشانند نامعتقدان. ﴿44﴾و لازم ساختیم بر یهود در تورات که شخص، به عوض شخص‏ است (یعنى به عوض او باید کشت) و چشم، عوضِ چشم‏ است و بینى، عوض بینى‏ است و گوش، عوض گوش‏ است و دندان، عوض دندان و حکم زخم‌ها به اعتبار مماثلت است، پس هر که عفو کند از آن زخم، پس این عفو، کفارت‏ است وى را و هر که حکم نکند به آنچه خدا فرستاده است، پس ایشانند ستمکاران. ﴿45﴾

﴿وَقَفَّیۡنَا عَلَىٰٓ ءَاثَٰرِهِم بِعِیسَى ٱبۡنِ مَرۡیَمَ مُصَدِّقٗا لِّمَا بَیۡنَ یَدَیۡهِ مِنَ ٱلتَّوۡرَىٰةِۖ وَءَاتَیۡنَٰهُ ٱلۡإِنجِیلَ فِیهِ هُدٗى وَنُورٞ وَمُصَدِّقٗا لِّمَا بَیۡنَ یَدَیۡهِ مِنَ ٱلتَّوۡرَىٰةِ وَهُدٗى وَمَوۡعِظَةٗ لِّلۡمُتَّقِینَ ٤٦ وَلۡیَحۡکُمۡ أَهۡلُ ٱلۡإِنجِیلِ بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ فِیهِۚ وَمَن لَّمۡ یَحۡکُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ فَأُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلۡفَٰسِقُونَ ٤٧ وَأَنزَلۡنَآ إِلَیۡکَ ٱلۡکِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ مُصَدِّقٗا لِّمَا بَیۡنَ یَدَیۡهِ مِنَ ٱلۡکِتَٰبِ وَمُهَیۡمِنًا عَلَیۡهِۖ فَٱحۡکُم بَیۡنَهُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُۖ وَلَا تَتَّبِعۡ أَهۡوَآءَهُمۡ عَمَّا جَآءَکَ مِنَ ٱلۡحَقِّۚ لِکُلّٖ جَعَلۡنَا مِنکُمۡ شِرۡعَةٗ وَمِنۡهَاجٗاۚ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ لَجَعَلَکُمۡ أُمَّةٗ وَٰحِدَةٗ وَلَٰکِن لِّیَبۡلُوَکُمۡ فِی مَآ ءَاتَىٰکُمۡۖ فَٱسۡتَبِقُواْ ٱلۡخَیۡرَٰتِۚ إِلَى ٱللَّهِ مَرۡجِعُکُمۡ جَمِیعٗا فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمۡ فِیهِ تَخۡتَلِفُونَ ٤٨وَأَنِ ٱحۡکُم بَیۡنَهُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ وَلَا تَتَّبِعۡ أَهۡوَآءَهُمۡ وَٱحۡذَرۡهُمۡ أَن یَفۡتِنُوکَ عَنۢ بَعۡضِ مَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ إِلَیۡکَۖ فَإِن تَوَلَّوۡاْ فَٱعۡلَمۡ أَنَّمَا یُرِیدُ ٱللَّهُ أَن یُصِیبَهُم بِبَعۡضِ ذُنُوبِهِمۡۗ وَإِنَّ کَثِیرٗا مِّنَ ٱلنَّاسِ لَفَٰسِقُونَ ٤٩ أَفَحُکۡمَ ٱلۡجَٰهِلِیَّةِ یَبۡغُونَۚ وَمَنۡ أَحۡسَنُ مِنَ ٱللَّهِ حُکۡمٗا لِّقَوۡمٖ یُوقِنُونَ ٥٠﴾

و از پس فرستادیم بر پىِ این پیغمبران، عیسى پسر مریم را، باور دارندۀ آنچه پیش او بود که تورات‏ است و دادیمش انجیل، در وى هدایت و روشنى‏ است باوردارندۀ آنچه پیش آن بود که تورات باشد و هدایت و پند، متّقیان را. ﴿46﴾و فرمودیم: باید که حُکم کنند اهل انجیل به آنچه فروفرستاده است خداى تعالى در وى و هر که حُکم نکند به آنچه فروفرستاده است خدا، پس ایشانند بدکاران. ﴿47﴾و فروفرستادیم به سوى تو کتاب را به راستى، باور دارندۀ آنچه پیش وى است از کتاب و نگهبان بر آن [339]، پس حکم کن در میان ایشان به آنچه فرو آورده است خدا و پیروى مکن خواهش ایشان را، [اعراض کنان] از آنچه آمد به تو از حِکم الهى. براى هر گروهى از شما مقرر ساخته‏ایم شریعتى و راهى و اگر خواستى خدا، گردانیدى شما را یک امّت و لیکن خواست که بیازماید شما را در آنچه به شما داده است، پس شتاب کنید به سوى نیکوکارى [340]. به سوى خدا رجوع شماست همه یکجا، پس خبر دهد شما را به آنچه در آن اختلاف می‌کردید. ﴿48﴾و فرمودیم: که حُکم کن میان ایشان به آنچه فرود آورده است خدا و پیروى مکن خواهش ایشان را و بترس از ایشان از آن که گمراه کنند تو را از بعض آنچه فروفرستاده است خدا به سوى تو. پس اگر اعراض کنند، پس بدان‌که می‌خواهد خدا که عذاب کند ایشان را به سبب بعضى گناهانِ ایشان و هرآیینه بسیارى از مردمان، بدکارانند. ﴿49﴾آیا حکم، جاهلیت می‌خواهند؟ و کیست خوبتر از خدا به اعتبار حکم براى قومى که یقین دارند؟ [341]. ﴿50﴾

﴿ ۞یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ ٱلۡیَهُودَ وَٱلنَّصَٰرَىٰٓ أَوۡلِیَآءَۘ بَعۡضُهُمۡ أَوۡلِیَآءُ بَعۡضٖۚ وَمَن یَتَوَلَّهُم مِّنکُمۡ فَإِنَّهُۥ مِنۡهُمۡۗ إِنَّ ٱللَّهَ لَا یَهۡدِی ٱلۡقَوۡمَ ٱلظَّٰلِمِینَ ٥١ فَتَرَى ٱلَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٞ یُسَٰرِعُونَ فِیهِمۡ یَقُولُونَ نَخۡشَىٰٓ أَن تُصِیبَنَا دَآئِرَةٞۚ فَعَسَى ٱللَّهُ أَن یَأۡتِیَ بِٱلۡفَتۡحِ أَوۡ أَمۡرٖ مِّنۡ عِندِهِۦ فَیُصۡبِحُواْ عَلَىٰ مَآ أَسَرُّواْ فِیٓ أَنفُسِهِمۡ نَٰدِمِینَ ٥٢ وَیَقُولُ ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ أَهَٰٓؤُلَآءِ ٱلَّذِینَ أَقۡسَمُواْ بِٱللَّهِ جَهۡدَ أَیۡمَٰنِهِمۡ إِنَّهُمۡ لَمَعَکُمۡۚ حَبِطَتۡ أَعۡمَٰلُهُمۡ فَأَصۡبَحُواْ خَٰسِرِینَ ٥٣ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ مَن یَرۡتَدَّ مِنکُمۡ عَن دِینِهِۦ فَسَوۡفَ یَأۡتِی ٱللَّهُ بِقَوۡمٖ یُحِبُّهُمۡ وَیُحِبُّونَهُۥٓ أَذِلَّةٍ عَلَى ٱلۡمُؤۡمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَى ٱلۡکَٰفِرِینَ یُجَٰهِدُونَ فِی سَبِیلِ ٱللَّهِ وَلَا یَخَافُونَ لَوۡمَةَ لَآئِمٖۚ ذَٰلِکَ فَضۡلُ ٱللَّهِ یُؤۡتِیهِ مَن یَشَآءُۚ وَٱللَّهُ وَٰسِعٌ عَلِیمٌ ٥٤ إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ ٱللَّهُ وَرَسُولُهُۥ وَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱلَّذِینَ یُقِیمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَیُؤۡتُونَ ٱلزَّکَوٰةَ وَهُمۡ رَٰکِعُونَ ٥٥ وَمَن یَتَوَلَّ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ وَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ فَإِنَّ حِزۡبَ ٱللَّهِ هُمُ ٱلۡغَٰلِبُونَ ٥٦ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ ٱلَّذِینَ ٱتَّخَذُواْ دِینَکُمۡ هُزُوٗا وَلَعِبٗا مِّنَ ٱلَّذِینَ أُوتُواْ ٱلۡکِتَٰبَ مِن قَبۡلِکُمۡ وَٱلۡکُفَّارَ أَوۡلِیَآءَۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ إِن کُنتُم مُّؤۡمِنِینَ ٥٧﴾

اى مؤمنان! دوست مگیرید یهود و نصارى را، بعض ایشان دوست بعضی‏اند و هر که از شما دوست دارد ایشان را، پس هرآیینه او از جملۀ ایشان است، هرآیینه خدا راه نمى‏نماید گروه ستمکاران را. ﴿51﴾پس مى‏بینى کسانى را که در دل ایشان بیمارى‏ است (یعنى نفاق) سعى می‌کنند در دوستى یهود و نصارى، می‌گویند: می‌ترسیم از آن که برسد مایان را مصیبتى [342]. پس نزدیک‏ است که خدا بیارد فتح را یا چیزى دیگر را از نزد خود، پس پشیمان شوند بر آنچه پنهان داشتند در دل خویش. ﴿52﴾و بگویند مؤمنان (یعنى روز قیامت): آیا ایشانند آنان‌که قسم خوردند به خدا، سخت‏ترین سوگندهاى خویش که البته ایشان همراه شمایند؟ امروز نابود شد عمل‌هاى ایشان، پس گشتند زیانکار. ﴿53﴾اى مؤمنان! هر که از شما برگردد از دین خود، پس [343]خواهد آورد خدا گروهى راکه دوست می‌دارد ایشان را و ایشان دوست می‌دارند او را، متواضعند براى مؤمنان، درشت طبع‏اند بر کافران، جهاد مى‏کنند در راه خدا و نمى‏ترسند از ملامت ملامت کننده. این بخشایش خداست، می‌دهد آن را به هر که خواهد و خدا جوادِ داناست [344]. ﴿54﴾جز این نیست که دوست شما خداست و رسول او و مؤمنانى که برپا می‌دارند نماز را و می‌دهند زکات را و ایشان پیوسته نمازگزارند. ﴿55﴾و هر که دوستى کند با خدا و با رسول او و با مؤمنان، پس هرآیینه گروه خدا همان‏ است غالب. ﴿56﴾اى مسلمانان! دوست مگیرید کسانى راکه به تمسخر و بازى گرفته‏اند دین شما را، از کسانی که داده شده ایشان را کتاب، پیش از شما و نه سائر کافران را و بترسید از خدا اگر مسلمان هستید. ﴿57﴾

﴿ وَإِذَا نَادَیۡتُمۡ إِلَى ٱلصَّلَوٰةِ ٱتَّخَذُوهَا هُزُوٗا وَلَعِبٗاۚ ذَٰلِکَ بِأَنَّهُمۡ قَوۡمٞ لَّا یَعۡقِلُونَ ٥٨ قُلۡ یَٰٓأَهۡلَ ٱلۡکِتَٰبِ هَلۡ تَنقِمُونَ مِنَّآ إِلَّآ أَنۡ ءَامَنَّا بِٱللَّهِ وَمَآ أُنزِلَ إِلَیۡنَا وَمَآ أُنزِلَ مِن قَبۡلُ وَأَنَّ أَکۡثَرَکُمۡ فَٰسِقُونَ ٥٩ قُلۡ هَلۡ أُنَبِّئُکُم بِشَرّٖ مِّن ذَٰلِکَ مَثُوبَةً عِندَ ٱللَّهِۚ مَن لَّعَنَهُ ٱللَّهُ وَغَضِبَ عَلَیۡهِ وَجَعَلَ مِنۡهُمُ ٱلۡقِرَدَةَ وَٱلۡخَنَازِیرَ وَعَبَدَ ٱلطَّٰغُوتَۚ أُوْلَٰٓئِکَ شَرّٞ مَّکَانٗا وَأَضَلُّ عَن سَوَآءِ ٱلسَّبِیلِ ٦٠ وَإِذَا جَآءُوکُمۡ قَالُوٓاْ ءَامَنَّا وَقَد دَّخَلُواْ بِٱلۡکُفۡرِ وَهُمۡ قَدۡ خَرَجُواْ بِهِۦۚ وَٱللَّهُ أَعۡلَمُ بِمَا کَانُواْ یَکۡتُمُونَ ٦١ وَتَرَىٰ کَثِیرٗا مِّنۡهُمۡ یُسَٰرِعُونَ فِی ٱلۡإِثۡمِ وَٱلۡعُدۡوَٰنِ وَأَکۡلِهِمُ ٱلسُّحۡتَۚ لَبِئۡسَ مَا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ٦٢ لَوۡلَا یَنۡهَىٰهُمُ ٱلرَّبَّٰنِیُّونَ وَٱلۡأَحۡبَارُ عَن قَوۡلِهِمُ ٱلۡإِثۡمَ وَأَکۡلِهِمُ ٱلسُّحۡتَۚ لَبِئۡسَ مَا کَانُواْ یَصۡنَعُونَ ٦٣ وَقَالَتِ ٱلۡیَهُودُ یَدُ ٱللَّهِ مَغۡلُولَةٌۚ غُلَّتۡ أَیۡدِیهِمۡ وَلُعِنُواْ بِمَا قَالُواْۘ بَلۡ یَدَاهُ مَبۡسُوطَتَانِ یُنفِقُ کَیۡفَ یَشَآءُۚ وَلَیَزِیدَنَّ کَثِیرٗا مِّنۡهُم مَّآ أُنزِلَ إِلَیۡکَ مِن رَّبِّکَ طُغۡیَٰنٗا وَکُفۡرٗاۚ وَأَلۡقَیۡنَا بَیۡنَهُمُ ٱلۡعَدَٰوَةَ وَٱلۡبَغۡضَآءَ إِلَىٰ یَوۡمِ ٱلۡقِیَٰمَةِۚ کُلَّمَآ أَوۡقَدُواْ نَارٗا لِّلۡحَرۡبِ أَطۡفَأَهَا ٱللَّهُۚ وَیَسۡعَوۡنَ فِی ٱلۡأَرۡضِ فَسَادٗاۚ وَٱللَّهُ لَا یُحِبُّ ٱلۡمُفۡسِدِینَ ٦٤ ﴾

و چون نداکنید به سوى نماز، تمسخر و بازى گیرند آن را [345]، این به سبب آن است که ایشان گروهى هستند که هیچ نمى‏فهمند. ﴿58﴾بگو: اى اهل کتاب! عیب نمى‏گیرید بر ما مگر آن که ایمان آوردیم به خدا و به آنچه فروفرستاده شده است بر ما و به آنچه فروفرستاده شده است پیش از این و مگر آن که بیشتر از شما بدکارانند. ﴿59﴾بگو: آیا خبر دهم شما را به بدتر از این [346]به اعتبار جزا نزدیک خدا؟ آن بدتر کسى است که لعنت کرد او را خدا و خشم گرفت بر وى و گردانید از ایشان بوزینگان و خوکان و کسی که پرستید معبود باطل را، این گروه بدترند به اعتبار جاى و گمراهترند از راه راست. ﴿60﴾و چون بیایند پیشِ شما، گویند: ایمان آوردیم، حال آن که باکفر در آمدند و باکفر بیرون رفتند و خدا داناتر است به آنچه مى‏پوشیدند. ﴿61﴾و مى‏بینى که بسیارى از ایشان سعى مى‏کنند در گناه و تعدى و حرام خوردن خویش، هرآیینه بد چیزی است که به عمل آوردند. ﴿62﴾چرا منع نمى‏کنند ایشان را خداپرستان و دانشمندان از دروغ گفتن ایشان و حرام خوردن ایشان؟ هرآیینه بدچیزی است که مى‏کنند. ﴿63﴾و گفتند یهود: دست خدا به گردن بسته است! [347]به گردن بسته باد، دست‌هاى ایشان و لعنت کرده شد ایشان را به سبب آنچه گفتند: بلکه دو دست او گشاده است، خرج می‌کند چنانچه می‌خواهد و البته بیفزاید در حقِّ بسیارى از ایشان آنچه فروفرستاده شده به سوى تو از پروردگار تو نافرمانى و کفر را. و افگندیم در میان فرقه‌هاى یهود دشمنى و ناخوشى تا روز قیامت، هرگاه که برمى‏افروزند آتشى را براى جنگ، فرومى‏نشاندش خدا [348]و مى‏شتابند در زمین براى فساد و خدا دوست نمی‌دارد مفسدان را. ﴿64﴾

﴿ وَلَوۡ أَنَّ أَهۡلَ ٱلۡکِتَٰبِ ءَامَنُواْ وَٱتَّقَوۡاْ لَکَفَّرۡنَا عَنۡهُمۡ سَیِّ‍َٔاتِهِمۡ وَلَأَدۡخَلۡنَٰهُمۡ جَنَّٰتِ ٱلنَّعِیمِ ٦٥ وَلَوۡ أَنَّهُمۡ أَقَامُواْ ٱلتَّوۡرَىٰةَ وَٱلۡإِنجِیلَ وَمَآ أُنزِلَ إِلَیۡهِم مِّن رَّبِّهِمۡ لَأَکَلُواْ مِن فَوۡقِهِمۡ وَمِن تَحۡتِ أَرۡجُلِهِمۚ مِّنۡهُمۡ أُمَّةٞ مُّقۡتَصِدَةٞۖ وَکَثِیرٞ مِّنۡهُمۡ سَآءَ مَا یَعۡمَلُونَ ٦٦ ۞یَٰٓأَیُّهَا ٱلرَّسُولُ بَلِّغۡ مَآ أُنزِلَ إِلَیۡکَ مِن رَّبِّکَۖ وَإِن لَّمۡ تَفۡعَلۡ فَمَا بَلَّغۡتَ رِسَالَتَهُۥۚ وَٱللَّهُ یَعۡصِمُکَ مِنَ ٱلنَّاسِۗ إِنَّ ٱللَّهَ لَا یَهۡدِی ٱلۡقَوۡمَ ٱلۡکَٰفِرِینَ ٦٧ قُلۡ یَٰٓأَهۡلَ ٱلۡکِتَٰبِ لَسۡتُمۡ عَلَىٰ شَیۡءٍ حَتَّىٰ تُقِیمُواْ ٱلتَّوۡرَىٰةَ وَٱلۡإِنجِیلَ وَمَآ أُنزِلَ إِلَیۡکُم مِّن رَّبِّکُمۡۗ وَلَیَزِیدَنَّ کَثِیرٗا مِّنۡهُم مَّآ أُنزِلَ إِلَیۡکَ مِن رَّبِّکَ طُغۡیَٰنٗا وَکُفۡرٗاۖ فَلَا تَأۡسَ عَلَى ٱلۡقَوۡمِ ٱلۡکَٰفِرِینَ ٦٨ إِنَّ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَٱلَّذِینَ هَادُواْ وَٱلصَّٰبِ‍ُٔونَ وَٱلنَّصَٰرَىٰ مَنۡ ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَٱلۡیَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَعَمِلَ صَٰلِحٗا فَلَا خَوۡفٌ عَلَیۡهِمۡ وَلَا هُمۡ یَحۡزَنُونَ ٦٩ لَقَدۡ أَخَذۡنَا مِیثَٰقَ بَنِیٓ إِسۡرَٰٓءِیلَ وَأَرۡسَلۡنَآ إِلَیۡهِمۡ رُسُلٗاۖ کُلَّمَا جَآءَهُمۡ رَسُولُۢ بِمَا لَا تَهۡوَىٰٓ أَنفُسُهُمۡ فَرِیقٗا کَذَّبُواْ وَفَرِیقٗا یَقۡتُلُونَ ٧٠ ﴾

و اگر اهل کتاب ایمان مى‏آوردند و پرهیزگارى می‌کردند، نابود ساختمى از ایشان گناهان ایشان را و در آوردمى ایشان را به بوستان‌هاى نعمت. ﴿65﴾و اگر ایشان برپا می‌داشتند حکم تورات و انجیل را و آنچه فرود آورده شده است به سوى ایشان از پروردگار ایشان [349]، خوردندى از بالایى خود و از زیر پاهایى خود، از ایشان گروهى هست میانه رو و بسیارى از ایشان بدچیزى‏ است که مى‏کنند [350]. ﴿66﴾اى پیغامبر! برسان آنچه فرود آورده شده است به سوى تو از جانب پروردگار تو و اگر نکردى [351]، نرسانده باشى پیغام خدا را و خدا نگاه دارد تو را از مردمان، هرآیینه خدا راه نمى‏نماید گروه کافران را. ﴿67﴾بگو: اى اهل کتاب! نیستید بر چیزى تا آن که برپاکنید حکم تورات و انجیل را و آنچه فروفرستاده شده است به سوى شما از پروردگار شما [352]و البته بیفزاید در حق بسیارى از ایشان، آنچه فروفرستاده شده است به سوى تو از جانب پروردگار تو (یعنى قرآن) طغیان و کفر را، پس اندوهگین مشو بر قوم کافران [353]. ﴿68﴾هرآیینه مسلمانان و جهودان و (همچنین‏ است) حال ستاره‌پرستگان و ترسایان، هر که ایمان آورد از ایشان به خدا و روز آخر و کرد کردار شایسته، هیچ ترس نیست بر ایشان و ایشان اندوهگین نشوند [354]. ﴿69﴾هرآیینه گرفتیم عهد بنى اسراییل و فرستادیم به سوى ایشان پیغامبر را، هرگاه که آمدى به ایشان پیغامبرى به آنچه دوست نمی‌داشت نفس ایشان، گروهى را به دروغ نسبت کردند و گروهى را مى‏کشتند. ﴿70﴾

﴿ وَحَسِبُوٓاْ أَلَّا تَکُونَ فِتۡنَةٞ فَعَمُواْ وَصَمُّواْ ثُمَّ تَابَ ٱللَّهُ عَلَیۡهِمۡ ثُمَّ عَمُواْ وَصَمُّواْ کَثِیرٞ مِّنۡهُمۡۚ وَٱللَّهُ بَصِیرُۢ بِمَا یَعۡمَلُونَ ٧١ لَقَدۡ کَفَرَ ٱلَّذِینَ قَالُوٓاْ إِنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡمَسِیحُ ٱبۡنُ مَرۡیَمَۖ وَقَالَ ٱلۡمَسِیحُ یَٰبَنِیٓ إِسۡرَٰٓءِیلَ ٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ رَبِّی وَرَبَّکُمۡۖ إِنَّهُۥ مَن یُشۡرِکۡ بِٱللَّهِ فَقَدۡ حَرَّمَ ٱللَّهُ عَلَیۡهِ ٱلۡجَنَّةَ وَمَأۡوَىٰهُ ٱلنَّارُۖ وَمَا لِلظَّٰلِمِینَ مِنۡ أَنصَارٖ ٧٢ لَّقَدۡ کَفَرَ ٱلَّذِینَ قَالُوٓاْ إِنَّ ٱللَّهَ ثَالِثُ ثَلَٰثَةٖۘ وَمَا مِنۡ إِلَٰهٍ إِلَّآ إِلَٰهٞ وَٰحِدٞۚ وَإِن لَّمۡ یَنتَهُواْ عَمَّا یَقُولُونَ لَیَمَسَّنَّ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ مِنۡهُمۡ عَذَابٌ أَلِیمٌ ٧٣ أَفَلَا یَتُوبُونَ إِلَى ٱللَّهِ وَیَسۡتَغۡفِرُونَهُۥۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِیمٞ ٧٤ مَّا ٱلۡمَسِیحُ ٱبۡنُ مَرۡیَمَ إِلَّا رَسُولٞ قَدۡ خَلَتۡ مِن قَبۡلِهِ ٱلرُّسُلُ وَأُمُّهُۥ صِدِّیقَةٞۖ کَانَا یَأۡکُلَانِ ٱلطَّعَامَۗ ٱنظُرۡ کَیۡفَ نُبَیِّنُ لَهُمُ ٱلۡأٓیَٰتِ ثُمَّ ٱنظُرۡ أَنَّىٰ یُؤۡفَکُونَ ٧٥ قُلۡ أَتَعۡبُدُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَا لَا یَمۡلِکُ لَکُمۡ ضَرّٗا وَلَا نَفۡعٗاۚ وَٱللَّهُ هُوَ ٱلسَّمِیعُ ٱلۡعَلِیمُ ٧٦ ﴾

و پنداشتند که هیچ عقوبت نخواهد بود، پس کور شدند و کر گشتند. پس بازگشت به رحمت خدا بر ایشان [355]، پس باز کور شدند و کر گشتند بسیارى از ایشان و خدا بیناست به آنچه می‌کنند. ﴿71﴾هرآیینه کافر شدند کسانی که گفتند: اللّه همان است عیسى، پسر مریم و گفته بود، عیسى: اى بنى اسراییل! بپرستید خدا را پروردگار من و پروردگار شما، هرآیینه کسی که شریک خدا مقرر می‌کند، حرام کرده است خدا بهشت را بر وى و جاى او دوزخ است و نیست ستمکاران را هیچ یارى دهنده [356]. ﴿72﴾هرآیینه کافر شدند، کسانی که گفتند که: خدا سوّمِ سه کس‏ است [357]. و هیچ «اله» نیست مگر «اله» یگانه و اگر باز نمانند از آنچه می‌گویند، خواهد رسید کافران را از ایشان [358]، عذاب درد دهنده. ﴿73﴾آیا رجوع نمى‏کنند به سوى خدا و آمرزش نمى‏طلبند از او؟ و خداى آمرزندۀ مهربان ا‏ست. ﴿74﴾نیست عیسى پسر مریم، مگر پیغامبرى، گذشته‏اند پیش از وى پیغامبران و مادر او ولیه بود، هر دو می‌خوردند طعام را. ببین چگونه بیان مى‏کنیم براى ایشان نشانه‌ها؟ باز ببین چگونه گردانیده مى‏شوند؟! [359]. ﴿75﴾بگو: آیا عبادت مى‏کنید بجز خدا چیزى را که نمى‏تواند براى شما زیانى و نه سودى؟ و خدا همان است شنوای دانا. ﴿76﴾

﴿ قُلۡ یَٰٓأَهۡلَ ٱلۡکِتَٰبِ لَا تَغۡلُواْ فِی دِینِکُمۡ غَیۡرَ ٱلۡحَقِّ وَلَا تَتَّبِعُوٓاْ أَهۡوَآءَ قَوۡمٖ قَدۡ ضَلُّواْ مِن قَبۡلُ وَأَضَلُّواْ کَثِیرٗا وَضَلُّواْ عَن سَوَآءِ ٱلسَّبِیلِ ٧٧ لُعِنَ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ مِنۢ بَنِیٓ إِسۡرَٰٓءِیلَ عَلَىٰ لِسَانِ دَاوُۥدَ وَعِیسَى ٱبۡنِ مَرۡیَمَۚ ذَٰلِکَ بِمَا عَصَواْ وَّکَانُواْ یَعۡتَدُونَ ٧٨ کَانُواْ لَا یَتَنَاهَوۡنَ عَن مُّنکَرٖ فَعَلُوهُۚ لَبِئۡسَ مَا کَانُواْ یَفۡعَلُونَ ٧٩ تَرَىٰ کَثِیرٗا مِّنۡهُمۡ یَتَوَلَّوۡنَ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْۚ لَبِئۡسَ مَا قَدَّمَتۡ لَهُمۡ أَنفُسُهُمۡ أَن سَخِطَ ٱللَّهُ عَلَیۡهِمۡ وَفِی ٱلۡعَذَابِ هُمۡ خَٰلِدُونَ ٨٠ وَلَوۡ کَانُواْ یُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ وَٱلنَّبِیِّ وَمَآ أُنزِلَ إِلَیۡهِ مَا ٱتَّخَذُوهُمۡ أَوۡلِیَآءَ وَلَٰکِنَّ کَثِیرٗا مِّنۡهُمۡ فَٰسِقُونَ ٨١ ۞لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ ٱلنَّاسِ عَدَٰوَةٗ لِّلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱلۡیَهُودَ وَٱلَّذِینَ أَشۡرَکُواْۖ وَلَتَجِدَنَّ أَقۡرَبَهُم مَّوَدَّةٗ لِّلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱلَّذِینَ قَالُوٓاْ إِنَّا نَصَٰرَىٰۚ ذَٰلِکَ بِأَنَّ مِنۡهُمۡ قِسِّیسِینَ وَرُهۡبَانٗا وَأَنَّهُمۡ لَا یَسۡتَکۡبِرُونَ ٨٢ ﴾

بگو: اى اهل کتاب! از حدّ مگذرید در دین خود به ناحق و پیروى مکنید خواهش نفس قومى را که گمراه شدند پیش از این و گمراه کردند مردمان بسیار را و کجروى کردند از راه راست [360]. ﴿77﴾لعنت کرده شد کافران را از بنى اسراییل بر زبان داود و عیسى، پسر مریم، این به سبب آن است که نافرمانى مى‏کردند و از حدّ می‌گذشتند،. ﴿78﴾یکدیگر را منع نمى‏کردند از آن عمل زشت که مرتکب آن شدند، هرآیینه بد چیزى‏ است که مى‏کردند. ﴿79﴾‏بینى که بسیارى از ایشان دوستى می‌کنند با کافران (یعنی با مشرکان) هرآیینه بد چیزى‏ است که پیش فرستاده است براى ایشان نفوس ایشان، آن چیز خشم گرفتن خداست بر ایشان و ایشان در عذاب، جاویدانند. ﴿80﴾و اگر ایمان آوردندى به خدا و پیغامبر (یعنى پیغامبر خود) و آنچه فروفرستاده شده است به سوى وى، البته دوست نگرفتندى مشرکان را و لیکن بسیارى از ایشان فاسقانند. ﴿81﴾هرآیینه بیابى سخت‏ترین مردمان در عداوت مسلمانان، یهود و مشرکان را و هرآیینه بیابى نزدیک‏ترین مردمان در دوستى مسلمانان، کسانى را که گفتند: ما نصار‏اییم، این به سبب آن است که از جنس ایشان هستند دانشمندان و گوشه نشینان و به سبب آن است که ایشان تکبر نمی‌کنند. ﴿82﴾

﴿وَإِذَا سَمِعُواْ مَآ أُنزِلَ إِلَى ٱلرَّسُولِ تَرَىٰٓ أَعۡیُنَهُمۡ تَفِیضُ مِنَ ٱلدَّمۡعِ مِمَّا عَرَفُواْ مِنَ ٱلۡحَقِّۖ یَقُولُونَ رَبَّنَآ ءَامَنَّا فَٱکۡتُبۡنَا مَعَ ٱلشَّٰهِدِینَ ٨٣ وَمَا لَنَا لَا نُؤۡمِنُ بِٱللَّهِ وَمَا جَآءَنَا مِنَ ٱلۡحَقِّ وَنَطۡمَعُ أَن یُدۡخِلَنَا رَبُّنَا مَعَ ٱلۡقَوۡمِ ٱلصَّٰلِحِینَ ٨٤ فَأَثَٰبَهُمُ ٱللَّهُ بِمَا قَالُواْ جَنَّٰتٖ تَجۡرِی مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِینَ فِیهَاۚ وَذَٰلِکَ جَزَآءُ ٱلۡمُحۡسِنِینَ ٨٥ وَٱلَّذِینَ کَفَرُواْ وَکَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَآ أُوْلَٰٓئِکَ أَصۡحَٰبُ ٱلۡجَحِیمِ ٨٦ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تُحَرِّمُواْ طَیِّبَٰتِ مَآ أَحَلَّ ٱللَّهُ لَکُمۡ وَلَا تَعۡتَدُوٓاْۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَا یُحِبُّ ٱلۡمُعۡتَدِینَ ٨٧ وَکُلُواْ مِمَّا رَزَقَکُمُ ٱللَّهُ حَلَٰلٗا طَیِّبٗاۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ ٱلَّذِیٓ أَنتُم بِهِۦ مُؤۡمِنُونَ ٨٨ لَا یُؤَاخِذُکُمُ ٱللَّهُ بِٱللَّغۡوِ فِیٓ أَیۡمَٰنِکُمۡ وَلَٰکِن یُؤَاخِذُکُم بِمَا عَقَّدتُّمُ ٱلۡأَیۡمَٰنَۖ فَکَفَّٰرَتُهُۥٓ إِطۡعَامُ عَشَرَةِ مَسَٰکِینَ مِنۡ أَوۡسَطِ مَا تُطۡعِمُونَ أَهۡلِیکُمۡ أَوۡ کِسۡوَتُهُمۡ أَوۡ تَحۡرِیرُ رَقَبَةٖۖ فَمَن لَّمۡ یَجِدۡ فَصِیَامُ ثَلَٰثَةِ أَیَّامٖۚ ذَٰلِکَ کَفَّٰرَةُ أَیۡمَٰنِکُمۡ إِذَا حَلَفۡتُمۡۚ وَٱحۡفَظُوٓاْ أَیۡمَٰنَکُمۡۚ کَذَٰلِکَ یُبَیِّنُ ٱللَّهُ لَکُمۡ ءَایَٰتِهِۦ لَعَلَّکُمۡ تَشۡکُرُونَ ٨٩ ﴾

و چون بشنوند آنچه فروفرستاده شد بر پیغامبر، به ببینى چشم‌هاى ایشان اشک می‌ریزد، به سبب آنچه شناختند از حق. می‌گویند: اى پروردگار ما! ایمان آوردیم، پس بنویس ما را با شاهدان [361]. ﴿83﴾و چیست ما را که ایمان نیاریم به خدا و آنچه آمده است به ما از دین راست؟! و چیست ما را که طمع نکنیم که داخل کند ما را پروردگار [362]ما با قوم صالحان. ﴿84﴾پس جزا داد ایشان را خدا بر آن مقوله که گفتند، بوستان‌ها، می‌رود زیر آن جوی‌ها. جاویدان آنجا، و این است جزاى نیکوکاران [363]. ﴿85﴾و کسانی که کافر شدند و به دروغ نسبت کردند آیات ما را، ایشانند اهل دوزخ. ﴿86﴾اى مؤمنان! حرام مکنید لذایذ، آنچه خدا حلال ساخته است شما را و از حد مگذرید، هرآیینه خدا دوست نمی‌دارد از حدّ گذرندگان را. ﴿87﴾و بخورید آنچه روزى داده است شما را خدا حلال پاکیزه و بترسید از آن خدا که شما به وى ایمان آوردید [364]. ﴿88﴾بازخواست نمی‌کند از شما خدا به لغو در سوگندهاى شما و لیکن بازخواست می‌کند از شما به سبب محکم کردن سوگندها به قصد [365]، پس کفّارت یمین منعقده، طعام دادن ده مسکین راست از جنس میانه از آنچه می‌خورانید اهل خود را یا پوشش دادن ایشان را یا آزاد کردن برده، پس هر که نیابد لازم است روزه داشتن سه روز. این‏ است کفارت سوگندهاى شما چون سوگند خورید (یعنى و حانث شوید) و نگاه دارید سوگندهاى خود را [366]. همچنین بیان می‌کند خدا براى شما آیت‌هاى خود را تا بُوَد که شما شکر کنید. ﴿89﴾

﴿ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ إِنَّمَا ٱلۡخَمۡرُ وَٱلۡمَیۡسِرُ وَٱلۡأَنصَابُ وَٱلۡأَزۡلَٰمُ رِجۡسٞ مِّنۡ عَمَلِ ٱلشَّیۡطَٰنِ فَٱجۡتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمۡ تُفۡلِحُونَ ٩٠ إِنَّمَا یُرِیدُ ٱلشَّیۡطَٰنُ أَن یُوقِعَ بَیۡنَکُمُ ٱلۡعَدَٰوَةَ وَٱلۡبَغۡضَآءَ فِی ٱلۡخَمۡرِ وَٱلۡمَیۡسِرِ وَیَصُدَّکُمۡ عَن ذِکۡرِ ٱللَّهِ وَعَنِ ٱلصَّلَوٰةِۖ فَهَلۡ أَنتُم مُّنتَهُونَ ٩١ وَأَطِیعُواْ ٱللَّهَ وَأَطِیعُواْ ٱلرَّسُولَ وَٱحۡذَرُواْۚ فَإِن تَوَلَّیۡتُمۡ فَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّمَا عَلَىٰ رَسُولِنَا ٱلۡبَلَٰغُ ٱلۡمُبِینُ ٩٢ لَیۡسَ عَلَى ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ جُنَاحٞ فِیمَا طَعِمُوٓاْ إِذَا مَا ٱتَّقَواْ وَّءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ ثُمَّ ٱتَّقَواْ وَّءَامَنُواْ ثُمَّ ٱتَّقَواْ وَّأَحۡسَنُواْۚ وَٱللَّهُ یُحِبُّ ٱلۡمُحۡسِنِینَ ٩٣ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَیَبۡلُوَنَّکُمُ ٱللَّهُ بِشَیۡءٖ مِّنَ ٱلصَّیۡدِ تَنَالُهُۥٓ أَیۡدِیکُمۡ وَرِمَاحُکُمۡ لِیَعۡلَمَ ٱللَّهُ مَن یَخَافُهُۥ بِٱلۡغَیۡبِۚ فَمَنِ ٱعۡتَدَىٰ بَعۡدَ ذَٰلِکَ فَلَهُۥ عَذَابٌ أَلِیمٞ ٩٤ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَقۡتُلُواْ ٱلصَّیۡدَ وَأَنتُمۡ حُرُمٞۚ وَمَن قَتَلَهُۥ مِنکُم مُّتَعَمِّدٗا فَجَزَآءٞ مِّثۡلُ مَا قَتَلَ مِنَ ٱلنَّعَمِ یَحۡکُمُ بِهِۦ ذَوَا عَدۡلٖ مِّنکُمۡ هَدۡیَۢا بَٰلِغَ ٱلۡکَعۡبَةِ أَوۡ کَفَّٰرَةٞ طَعَامُ مَسَٰکِینَ أَوۡ عَدۡلُ ذَٰلِکَ صِیَامٗا لِّیَذُوقَ وَبَالَ أَمۡرِهِۦۗ عَفَا ٱللَّهُ عَمَّا سَلَفَۚ وَمَنۡ عَادَ فَیَنتَقِمُ ٱللَّهُ مِنۡهُۚ وَٱللَّهُ عَزِیزٞ ذُو ٱنتِقَامٍ ٩٥ ﴾

اى مسلمانان! جز این نیست که خمر و قمار و نشانه‌هاى معبودان باطل و تیرهاى فال پلید است، از کردار شیطان است، پس احتراز کنید از وى تا بُوَد که شما رستگار شوید. ﴿90﴾جز این نیست که می‌خواهد شیطان که بیاندازد در میان شما دشمنى و ناخوشى به سبب خمر و قمار و بازدارد شما را از یاد خدا و از نماز، پس آیا الحال شما باز ایستادید؟. ﴿91﴾و فرمانبردارى کنید خدا را و فرمانبردارى کنید پیغامبر را و بترسید، پس اگر روگردانیدید، پس بدانید که بر پیغامبر ما نیست مگر پیغام رسانیدن آشکارا. ﴿92﴾نیست بر کسانی که ایمان آوردند و عمل‌هاى شایسته کردند، گناهى در آنچه خوردند [367]، چون پرهیزگارى کردند و ایمان آوردند و کارهاى شایسته کردند، باز پرهیزگارى کردند و ایمان آوردند، باز پرهیزگارى کردند و نیکوکارى نمودند. و خدا دوست می‌دار نیکوکاران را [368]. ﴿93﴾اى مسلمانان! هرآیینه مى‏آزماید شما را پروردگار شما به چیزى از شکار، برسد به آن دست‌هاى شما و نیزه‏هاى شما، تا متمیز کند خدا کسى را که غایبانه از وى ‏ترسد. پس هر که تعدّى کند بعد از این، او راستْ عذاب درد دهنده. ﴿94﴾اى مسلمانان! مکشید صید را چون احرام بسته باشید و هر که بکشد او را از شما به قصد، پس واجب است جزا، و آن جزا مانند چیزى است که او را کشته است از جنس چهارپایان، حکم کنند به آن، دو صاحب عدالت از شما. باشد آن چهارپاى قربانى رسیده به کعبه، یا آن جزا، کفارت‏ است طعام فقیران یا برابر آن از روزه، تا بچشد جزاى کردار خود. عفو کرده است خدا از آنچه گذشت و هر که دیگر بار کند. انتقام گیرد از وى خدا، و خدا غالب صاحبْ انتقام است [369]. ﴿95﴾

﴿ أُحِلَّ لَکُمۡ صَیۡدُ ٱلۡبَحۡرِ وَطَعَامُهُۥ مَتَٰعٗا لَّکُمۡ وَلِلسَّیَّارَةِۖ وَحُرِّمَ عَلَیۡکُمۡ صَیۡدُ ٱلۡبَرِّ مَا دُمۡتُمۡ حُرُمٗاۗ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ ٱلَّذِیٓ إِلَیۡهِ تُحۡشَرُونَ ٩٦ ۞جَعَلَ ٱللَّهُ ٱلۡکَعۡبَةَ ٱلۡبَیۡتَ ٱلۡحَرَامَ قِیَٰمٗا لِّلنَّاسِ وَٱلشَّهۡرَ ٱلۡحَرَامَ وَٱلۡهَدۡیَ وَٱلۡقَلَٰٓئِدَۚ ذَٰلِکَ لِتَعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ یَعۡلَمُ مَا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِی ٱلۡأَرۡضِ وَأَنَّ ٱللَّهَ بِکُلِّ شَیۡءٍ عَلِیمٌ ٩٧ ٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ شَدِیدُ ٱلۡعِقَابِ وَأَنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِیمٞ ٩٨ مَّا عَلَى ٱلرَّسُولِ إِلَّا ٱلۡبَلَٰغُۗ وَٱللَّهُ یَعۡلَمُ مَا تُبۡدُونَ وَمَا تَکۡتُمُونَ ٩٩ قُل لَّا یَسۡتَوِی ٱلۡخَبِیثُ وَٱلطَّیِّبُ وَلَوۡ أَعۡجَبَکَ کَثۡرَةُ ٱلۡخَبِیثِۚ فَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ یَٰٓأُوْلِی ٱلۡأَلۡبَٰبِ لَعَلَّکُمۡ تُفۡلِحُونَ ١٠٠ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَسۡ‍َٔلُواْ عَنۡ أَشۡیَآءَ إِن تُبۡدَ لَکُمۡ تَسُؤۡکُمۡ وَإِن تَسۡ‍َٔلُواْ عَنۡهَا حِینَ یُنَزَّلُ ٱلۡقُرۡءَانُ تُبۡدَ لَکُمۡ عَفَا ٱللَّهُ عَنۡهَاۗ وَٱللَّهُ غَفُورٌ حَلِیمٞ ١٠١ قَدۡ سَأَلَهَا قَوۡمٞ مِّن قَبۡلِکُمۡ ثُمَّ أَصۡبَحُواْ بِهَا کَٰفِرِینَ ١٠٢ مَا جَعَلَ ٱللَّهُ مِنۢ بَحِیرَةٖ وَلَا سَآئِبَةٖ وَلَا وَصِیلَةٖ وَلَا حَامٖ وَلَٰکِنَّ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ یَفۡتَرُونَ عَلَى ٱللَّهِ ٱلۡکَذِبَۖ وَأَکۡثَرُهُمۡ لَا یَعۡقِلُونَ ١٠٣ ﴾

حلال کرده شد براى شما شکار دریا و خوردن آن تا منفعت باشد براى شما و براى قافله و حرام کرده شد بر شما شکار بیابان تا وقتى که احرام بسته باشید و بترسید از آن خدا که به سوى وى حشر کرده خواهید شد. ﴿96﴾گردانید خداىْ تعالى کعبه را که خانۀ بزرگوار است، سبب انتظام امور مردمان و ماه حرام را و قربانى را و آنچه در گردنش قلاده اندازند. این بیان براى آن است که تا بدانید که خدا می‌داند آنچه در آسمان‌هاست و آنچه در زمین است و تا بدانید که خدا به همه چیز داناست. ﴿97﴾بدانید که خدا سخت‏ است عقوبت او، و آن که بدانید که خدا آمرزندۀ مهربان ا‏ست. ﴿98﴾نیست بر پیغامبر مگر رسانیدن پیغام و خدا می‌داند آنچه آشکارا مى‏کنید و آنچه پنهان مى‏کنید. ﴿99﴾بگو [اى محمد] برابر نیست پلید و پاک و اگرچه در عَجَب آرد تو را بسیارى پلید. پس بترسید از خدا، اى خداوندان خِرَد، تا رستگار شوید [370]. ﴿100﴾اى مسلمانان! سؤال مکنید از آن چیزهاکه اگر ظاهر کرده شود حقیقت آنها پیش شما، غمگین کند شما را و اگر سؤال کنید از آن وقتى که فرود آورده می‌شود قرآن، البته ظاهر کرده شود پیش شما. عفو کرد الله تعالى از آن سؤالات و خدا آمرزندۀ بردبار است [371]. ﴿101﴾هرآیینه سؤال کرده بودند از مثل آن چیزها قومى پیش از شما، باز کافر شدند به آنها. ﴿102﴾مشروع [372]نکرده است خداى تعالى هیچ «بحیره» و نه «سائبه» و نه «وصیله» و نه «حام» را و لیکن کافران دروغ بر خدا مى‏بندند و بسیارى از ایشان در نمى‏یابند. ﴿103﴾

﴿ وَإِذَا قِیلَ لَهُمۡ تَعَالَوۡاْ إِلَىٰ مَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ وَإِلَى ٱلرَّسُولِ قَالُواْ حَسۡبُنَا مَا وَجَدۡنَا عَلَیۡهِ ءَابَآءَنَآۚ أَوَلَوۡ کَانَ ءَابَآؤُهُمۡ لَا یَعۡلَمُونَ شَیۡ‍ٔٗا وَلَا یَهۡتَدُونَ ١٠٤ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ عَلَیۡکُمۡ أَنفُسَکُمۡۖ لَا یَضُرُّکُم مَّن ضَلَّ إِذَا ٱهۡتَدَیۡتُمۡۚ إِلَى ٱللَّهِ مَرۡجِعُکُمۡ جَمِیعٗا فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ ١٠٥ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ شَهَٰدَةُ بَیۡنِکُمۡ إِذَا حَضَرَ أَحَدَکُمُ ٱلۡمَوۡتُ حِینَ ٱلۡوَصِیَّةِ ٱثۡنَانِ ذَوَا عَدۡلٖ مِّنکُمۡ أَوۡ ءَاخَرَانِ مِنۡ غَیۡرِکُمۡ إِنۡ أَنتُمۡ ضَرَبۡتُمۡ فِی ٱلۡأَرۡضِ فَأَصَٰبَتۡکُم مُّصِیبَةُ ٱلۡمَوۡتِۚ تَحۡبِسُونَهُمَا مِنۢ بَعۡدِ ٱلصَّلَوٰةِ فَیُقۡسِمَانِ بِٱللَّهِ إِنِ ٱرۡتَبۡتُمۡ لَا نَشۡتَرِی بِهِۦ ثَمَنٗا وَلَوۡ کَانَ ذَا قُرۡبَىٰ وَلَا نَکۡتُمُ شَهَٰدَةَ ٱللَّهِ إِنَّآ إِذٗا لَّمِنَ ٱلۡأٓثِمِینَ ١٠٦ فَإِنۡ عُثِرَ عَلَىٰٓ أَنَّهُمَا ٱسۡتَحَقَّآ إِثۡمٗا فَ‍َٔاخَرَانِ یَقُومَانِ مَقَامَهُمَا مِنَ ٱلَّذِینَٱسۡتَحَقَّ عَلَیۡهِمُ ٱلۡأَوۡلَیَٰنِ فَیُقۡسِمَانِ بِٱللَّهِ لَشَهَٰدَتُنَآ أَحَقُّ مِن شَهَٰدَتِهِمَا وَمَا ٱعۡتَدَیۡنَآ إِنَّآ إِذٗا لَّمِنَ ٱلظَّٰلِمِینَ ١٠٧ ذَٰلِکَ أَدۡنَىٰٓ أَن یَأۡتُواْ بِٱلشَّهَٰدَةِ عَلَىٰ وَجۡهِهَآ أَوۡ یَخَافُوٓاْ أَن تُرَدَّ أَیۡمَٰنُۢ بَعۡدَ أَیۡمَٰنِهِمۡۗ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱسۡمَعُواْۗ وَٱللَّهُ لَا یَهۡدِی ٱلۡقَوۡمَ ٱلۡفَٰسِقِینَ ١٠٨ ﴾

و چون گفته شود ایشان را: بیایید به سوى آنچه فروفرستاده است خدا و به سوى پیغامبر، گویند: بس‏ است ما را آنچه بر آن یافتیم پدران خود را، اگرچه پدرانِ ایشان، هیچ نمى‏دانستند و هیچ راه نمى‏یافتند. ﴿104﴾اى مسلمانان! محافظت کنید خویشتن را. ضرر نمى‏رساند شما را کسی که گمراه شد، چون شما راهیاب شدید، به سوى خداست رجوع شما همه یکجا، پس خبر دهد شما را به آنچه عمل مى‏کردید [373]. ﴿105﴾اى مسلمانان! نصاب شهادت در میان شما وقت وصیت - چون برسد به یکى از شما مرگ- دو کس‏اند که صاحب عدالت باشند از شما یا دیگران از غیر شما، اگر شما سفر کرده باشید در زمین، پس رسد به شما مصیبت موت. اگر شک داشته باشید، بازدارید ایشان را بعد از نماز (یعنى نماز عصر)، پس قسم خورند به خدا که خرید نمى‏کنیم عوض سوگند خدا، بهاى دنیا را و اگر چه کسی که براى نفع او گواهى می‌دهیم صاحب قرابت باشد و پنهان نمى‏کنیم گواهى خدا [374]را، هرآیینه ما آنگاه از گناهکاران باشیم. ﴿106﴾پس اگر [375]اطلاع واقع شد بر آن که این دو گواه، حاصل کردند گناهى [376]، پس دو کسِ دیگر [که قرابت قریبه داشته باشند] بایستند به جاى آنها از جماعتی که مال را حق خود ساخت هر یکى از دو گواه دروغ به زبردستى بر ایشان [377]، پس سوگند خورند به خدا که گواهىِ ما درست‏تر است از گواهى از آن دو، و از حد تجاوز نکرده‏ایم، هرآیینه ما آنگاه از ستمکاران باشیم. ﴿107﴾این اسلوب نزدیک‏تر است به آن که بیارند گواهى را بر وجه آن (یعنى بر وجه که باید در گواهى دادن) یا بترسند از آن که رد کرده شود سوگندها بعدِ سوگندهاى ایشان [378]و بترسید از خدا و بشنوید حُکم او را، و خدا راه نمى‏نماید گروه فاسقان را [379]. ﴿108﴾

﴿ ۞یَوۡمَ یَجۡمَعُ ٱللَّهُ ٱلرُّسُلَ فَیَقُولُ مَاذَآ أُجِبۡتُمۡۖ قَالُواْ لَا عِلۡمَ لَنَآۖ إِنَّکَ أَنتَ عَلَّٰمُ ٱلۡغُیُوبِ ١٠٩ إِذۡ قَالَ ٱللَّهُ یَٰعِیسَى ٱبۡنَ مَرۡیَمَ ٱذۡکُرۡ نِعۡمَتِی عَلَیۡکَ وَعَلَىٰ وَٰلِدَتِکَ إِذۡ أَیَّدتُّکَ بِرُوحِ ٱلۡقُدُسِ تُکَلِّمُ ٱلنَّاسَ فِی ٱلۡمَهۡدِ وَکَهۡلٗاۖ وَإِذۡ عَلَّمۡتُکَ ٱلۡکِتَٰبَ وَٱلۡحِکۡمَةَ وَٱلتَّوۡرَىٰةَ وَٱلۡإِنجِیلَۖ وَإِذۡ تَخۡلُقُ مِنَ ٱلطِّینِ کَهَیۡ‍َٔةِ ٱلطَّیۡرِ بِإِذۡنِی فَتَنفُخُ فِیهَا فَتَکُونُ طَیۡرَۢا بِإِذۡنِیۖ وَتُبۡرِئُ ٱلۡأَکۡمَهَ وَٱلۡأَبۡرَصَ بِإِذۡنِیۖ وَإِذۡ تُخۡرِجُ ٱلۡمَوۡتَىٰ بِإِذۡنِیۖ وَإِذۡ کَفَفۡتُ بَنِیٓ إِسۡرَٰٓءِیلَ عَنکَ إِذۡ جِئۡتَهُم بِٱلۡبَیِّنَٰتِ فَقَالَ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ مِنۡهُمۡ إِنۡ هَٰذَآ إِلَّا سِحۡرٞ مُّبِینٞ ١١٠ وَإِذۡ أَوۡحَیۡتُ إِلَى ٱلۡحَوَارِیِّ‍ۧنَ أَنۡ ءَامِنُواْ بِی وَبِرَسُولِی قَالُوٓاْ ءَامَنَّا وَٱشۡهَدۡ بِأَنَّنَا مُسۡلِمُونَ ١١١ إِذۡ قَالَ ٱلۡحَوَارِیُّونَ یَٰعِیسَى ٱبۡنَ مَرۡیَمَ هَلۡ یَسۡتَطِیعُ رَبُّکَ أَن یُنَزِّلَ عَلَیۡنَا مَآئِدَةٗ مِّنَ ٱلسَّمَآءِۖ قَالَ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ إِن کُنتُم مُّؤۡمِنِینَ ١١٢ قَالُواْ نُرِیدُ أَن نَّأۡکُلَ مِنۡهَا وَتَطۡمَئِنَّ قُلُوبُنَا وَنَعۡلَمَ أَن قَدۡ صَدَقۡتَنَا وَنَکُونَ عَلَیۡهَا مِنَ ٱلشَّٰهِدِینَ ١١٣ ﴾

یاد کن آن روز که جمع کند خدا پیغامبران را، پس بگوید: چه جواب داده شد شما را؟ گویند: هیچ دانش نیست ما را، هرآیینه تویى دانندۀ امور پنهانى [380]. ﴿109﴾آن وقت که گوید خداى تعالى: اى عیسى، پسر مریم! یاد کن نعمت مرا بر خویش و بر والدۀ خویش، چون قوّت دادم تو را به روح القدس (یعنى برکات حظیرۀالقدس) سخن مى‏گفتى با مردمان در گهواره و در حالت معمّرى، و چون آموختم تو را کتاب و دانش و تورات و انجیل، و چون پیدا مى‏کردى از گل مانند شکل مرغ به حُکم من، پس دَم مى‏زدى در وى، پس مى‏شد مُرغى به حُکم من، و بِه می‌کردى کور مادرزاد را و برص‏دار را به حکم من [381]، و چون بیرون مى‏آوردى مردگان را به حُکم من، و چون بازداشتم شرّ بنى اسراییل را از تو آنگاه که آوردى نزدیک ایشان معجزه‌ها، پس گفتند کافران: از ایشان نیست این مگر سحر آشکارا. ﴿110﴾و چون الهام فرستادم به سوى حواریان که ایمان آرید به من و پیغامبران من، گفتند: ایمان آوردیم و گواه باش [یا عیسى]، بر آن که ما مسلمانیم. ﴿111﴾چون گفتند حواریان: اى عیسى، پسر مریم! آیا مى‏تواند پروردگار تو که فروفرستد بر ما خوانى از آسمان؟ گفت عیسى: بترسید از خدا اگر مؤمن هستید [382]. ﴿112﴾گفتند می‌خواهیم که بخوریم از آن خوان و آرام گیرد دل‌هاى ما و بدانیم که راست گفتى با ما و باشیم بر نزول آن از گواهان. ﴿113﴾

﴿ قَالَ عِیسَى ٱبۡنُ مَرۡیَمَ ٱللَّهُمَّ رَبَّنَآ أَنزِلۡ عَلَیۡنَا مَآئِدَةٗ مِّنَ ٱلسَّمَآءِ تَکُونُ لَنَا عِیدٗا لِّأَوَّلِنَا وَءَاخِرِنَا وَءَایَةٗ مِّنکَۖ وَٱرۡزُقۡنَا وَأَنتَ خَیۡرُ ٱلرَّٰزِقِینَ ١١٤ قَالَ ٱللَّهُ إِنِّی مُنَزِّلُهَا عَلَیۡکُمۡۖ فَمَن یَکۡفُرۡ بَعۡدُ مِنکُمۡ فَإِنِّیٓ أُعَذِّبُهُۥ عَذَابٗا لَّآ أُعَذِّبُهُۥٓ أَحَدٗا مِّنَ ٱلۡعَٰلَمِینَ ١١٥ وَإِذۡ قَالَ ٱللَّهُ یَٰعِیسَى ٱبۡنَ مَرۡیَمَ ءَأَنتَ قُلۡتَ لِلنَّاسِ ٱتَّخِذُونِی وَأُمِّیَ إِلَٰهَیۡنِ مِن دُونِ ٱللَّهِۖ قَالَ سُبۡحَٰنَکَ مَا یَکُونُ لِیٓ أَنۡ أَقُولَ مَا لَیۡسَ لِی بِحَقٍّۚ إِن کُنتُ قُلۡتُهُۥ فَقَدۡ عَلِمۡتَهُۥۚ تَعۡلَمُ مَا فِی نَفۡسِی وَلَآ أَعۡلَمُ مَا فِی نَفۡسِکَۚ إِنَّکَ أَنتَ عَلَّٰمُ ٱلۡغُیُوبِ ١١٦ مَا قُلۡتُ لَهُمۡ إِلَّا مَآ أَمَرۡتَنِی بِهِۦٓ أَنِ ٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ رَبِّی وَرَبَّکُمۡۚ وَکُنتُ عَلَیۡهِمۡ شَهِیدٗا مَّا دُمۡتُ فِیهِمۡۖ فَلَمَّا تَوَفَّیۡتَنِی کُنتَ أَنتَ ٱلرَّقِیبَ عَلَیۡهِمۡۚ وَأَنتَ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ شَهِیدٌ ١١٧ إِن تُعَذِّبۡهُمۡ فَإِنَّهُمۡ عِبَادُکَۖ وَإِن تَغۡفِرۡ لَهُمۡ فَإِنَّکَ أَنتَ ٱلۡعَزِیزُ ٱلۡحَکِیمُ ١١٨ قَالَ ٱللَّهُ هَٰذَا یَوۡمُ یَنفَعُ ٱلصَّٰدِقِینَ صِدۡقُهُمۡۚ لَهُمۡ جَنَّٰتٞ تَجۡرِی مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِینَ فِیهَآ أَبَدٗاۖ رَّضِیَ ٱللَّهُ عَنۡهُمۡ وَرَضُواْ عَنۡهُۚ ذَٰلِکَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡعَظِیمُ ١١٩ لِلَّهِ مُلۡکُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَمَا فِیهِنَّۚ وَهُوَ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ قَدِیرُۢ ١٢٠﴾

گفت عیسى پسر مریم: بار خدایا! اى پروردگار ما! فرود آر بر ما خوانى [پر از طعام] از آسمان تا باشد عیدى براى ما و براى اوایل امّت ما و آخر امّت ما و معجزه‌ای از جانب تو. و روزى ده ما را و تو بهترین روزى دهندگانى. ﴿114﴾گفت خدا: من فرود آورنده‏ام آن رابر شما، پس هر که از شما کافر شود بعد از این، پس من تعذیب کنم او را عذابى که تعذیب نکنم به آن هیچ یک را از اهل عالم [383]. ﴿115﴾و یاد کن آن وقت که گوید خدا: اى عیسى، پسر مریم! آیا تو گفتى به مردمان که خدا گیرید مرا و مادر مرا، بجز اللّه تعالى؟! [384]گفت: به پاکى یاد مى‏کنم تو را، نسزد مراکه بگویم آنچه لایق من نیست. اگر گفته باشم این قول، پس تو آن را دانسته‌ای، می‌دانى آنچه در ضمیر من است و نمیدانم آنچه در ضمیر تو است، هرآیینه تو دانندۀ امور پنهانى. ﴿116﴾نگفته‏ام ایشان مگر آنچه فرموده بودى مرا به آن که پرستید خدا را، پروردگار من و پروردگار شما و بودم بر ایشان نگهبان، مادامی که در میان ایشان بودم. پس وقتى که برگرفتى مرا [385]، تو بودى نگهبان بر ایشان و تو بر همۀ چیز، نگهبانى. ﴿117﴾اگر عذاب کنى ایشان را، پس ایشان بندگان تواند و اگر بیامرزى ایشان را، پس تویى غالبِ استوارکار. ﴿118﴾گوید خدا: که این روزی است که نفع کند در آن راستگویان را راستى ایشان، ایشان را باشد بوستان‌ها، مى‏رود زیر آن جوی‌ها، جاویدان آنجا همیشه، خوشنود شد خدا از ایشان و خوشنود شدند ایشان از خدا، این است رستگارى بزرگ. ﴿119﴾خدا راست، پادشاهىِ آسمان‌ها و زمین و آنچه در آنهاست و او بر همه چیز تواناست. ﴿120﴾

[304] مترجم گوید: یعنی اعیانی و اگر نباشد، علاتی قائم مقام اعیانی بود. [305] یعنی شتر و گاو و گوسفند و این سه قسم را انعام گویند، حلال است مگر میته، موقوذه و آنچه بیاید، والله اعلم. [306] یعنی قتال در رجب و ذیقعده و ذی الحجه و محرم نباید کرد، والله اعلم. [307] یعنی تعرض حاجیان و معتمران مسلمانان نباید کرد و لقطۀ ایشان نباید گرفت، والله اعلم. [308] یعنی پیش از فتح مکه و پیش از آنکه مسلمان شوند، والله اعلم. [309] مترجم گوید: حکم تغلیظ تحریم قتال در اشهر حرم مخصوص است به مسلمین به دلیل آیت سورۀ بقره و تحریم تعرض حاجیان نیز به مسلمین آیت سورۀ براءت و این آیات آخر ما نزل است، منسوخ داشتن آنها چنانکه عامۀ مفسرین گویند، راست نمی‌آید، والله اعلم. [310] مترجم گوید: یعنی بر صورت قبر، والله اعلم. [311] مترجم کویند: یعنی در مخمصة خوردن مردار جائز است و نزدیک ابی حنیفه فائدۀ لفظ غیر مائل به گناه، آن است که زیاده از ضرورت نخورد و نزدیک مالک و شافعی آن است که قاطع طریق و سارق را رخصت نیست و این آیت آخر قرآن است، بعد ازین هیچ آیت نازل نشد، والله اعلم. [312] آنچه عرب پاکیزه دانند، والله اعلم. [313] مترجم گوید: یعنی نخورده و ندریده باشند برای خوردن خود، والله اعلم. [314] مترجم گوید: یعنی نزدیک ارسال جانوران شکاری، والله اعلم. [315] مترجم گوید: یعنی آنچه بر اهل کتاب حلال بود، بر شما حلال‌ست، مثل گوسفند و گاو و آنچه بر شما حلال کرده شد، بر کسی که از ایشان مسلمان شود، حلال است، مثل شتر و ذی ظفر و قبیله‌ها یهود و نصاری را درین باب، اعتبار نیست، والله اعلم. [316] مترجم گوید: محصنات اینجا نزدیک امام ابی حنیفه به معنی پارساست و نزدیک شافعی به معنای آزاد و از ﴿غَیۡرَ مُسَٰفِحِینَ﴾مفهوم شد که نکاح متعه، درست نیست و از ﴿وَلَا مُتَّخِذِیٓ أَخۡدَانٖ﴾مفهوم شد که نکاحِ سرّ، درست نیست، والله اعلم. [317] مترجم گوید: یعنی جماع کرده باشید و نزدیک شافعی دست رسانیدن به زنان، ناقض وضوست، والله اعلم. [318] یعنی عهدی که وقت بیعت بستید، والله اعلم. [319] یعنی قتال کنند، والله اعلم. [320] معجزه چند نوبت متحقق شد، از آن جمله آن است که آن حضرتجبه تقریبی به محلۀ یهود رفته بودند، شخصی از ایشان خواست که سنگی بالای آن حضرت بیافگند، خدای تعالی دست آن شخص بند کرد و از آن جمله آن است که کفار قریش در حدیبیه از جنگ بازایستادند، بعد از آنکه داعیه جنگ داشتند و از آن جمله آن است که یکی از یاران مسیلمۀ کذاب دست‌درازی خواست، خدای تعالی دست او را گرفت ساخت. [321] یعنی در جهاد صرف کردید به توقع ثواب آخرت، والله اعلم. [322] یعنی حلول کرده است دروی، والله اعلم. [323] مترجم گوید: یعنی خدا را پدر خود می‌گفتند، والله اعلم. [324] یعنی بعد عیسی بجز پیغمبری ما هیج پیغمبری مبعوث نشد و مدت میانِ ایشان، پانصد و شصت سال بود، والله اعلم. [325] یعنی معجزات عظیمه از فلقِ بحر (یعنی شکاف دریا) و رقع طور، والله اعلم. [326] یعنی یوشع و کالب. [327] یعنی حکم کردیم که به آن زمین، منتفع نشوند چهل سال. [328] یعنی هابیل نیکوترین گوسفندی به نیاز بُرد از غیب آتشی ظاهر شد و بخودر و قابیل بدترین گندم پیش آورد و آتش نیازش را قبول نکرد و این سبب حسد شد، الله اعلم. [329] بعد کشتن ندانست که چگونه دفن کند جثۀ او را بر پشت نهاده می‌گشت، والله اعلم. [330] یعنی چون از قابیل رسم قتل پیدا شد، هر قتلی که در جهان واقع شود او را بدان مؤاخذه کنند، همچنین در هر زمانه کسی که رسم کشتن نو میکند به حکم «من سَنَّ سنة سیئة کان له کفل منها» در قتلی که بعد از وی آمد، شرکتی پیدا می‌نماید. پس اینجا «من أجل ذلک» به جای علی قیاس واقع شده است، والله اعلم. [331] یعنی دست راست و پای چپ، والله اعلم. [332] یعنی حدّ، ساقط است وحقوق آدمیان ساقط نیست، والله اعلم. [333] مترجم گوید: در تورات، رجم زانی نازل شده بود و یهود تحریف کرده، روی زانی را سیاه کردن و چند تازیانه زدن قرار دادند و در زمان آن حضرت در میان ایشان زنا واقع، زانی را پیش آن حضرت به دست منافقان و ذمیان فرستادند به قرار آن که اگر جلد فرمایند، بکنیم و اگر رجم فرمایند، نکنیم. آن حضرتجحقیقت رجم اظهار فرمودند و رجم کردند. درین آیات اشاره است به آن قصه. [334] یعنی معتقد آن شده‌اند. [335] یعنی جاسوسان، حربیان‌اند، والله اعلم. [336] مترجم گوید: یعنی اهل ذمه اگر قضیة خویش به امام رفع کنند، اگر خواهد حکم کند و اگر خواهد به زعمای ایشان مفوّض نماید، والله اعلم. [337] یعنی اگر غرض ایشان طلب رضای خدای تعالی بودی، بر تورات عمل می‌کردند، لیکن غرض فاسد داشتند. [338] یعنی به یقین معلوم کرده بودند که حکم الهی است، والله اعلم. [339] یعنی تحریف را از غیر تحریف جدا می‌سازد، والله اعلم. [340] یعنی اتباع فرمان الهی در شریعت پیغمبر زمان، والله اعلم. [341] مترجم گوید حاصل این آیات، الزام است بر اهل کتاب، که با وجود التزام کتاب برحسب آن عمل نمی‌کنند و در این آیات، بیان آن است که هر قرن را شریعتی داده‌اند و بعد نزول قرآن بجز متابعت آن، متابعت دیگر جائز نیست، والله اعلم. [342] مترجم گوید: یعنی احتمال دارد که هزیمت بر اهل اسلام‌افتد، پس موافقت با جربیان، مصلحت است. [343] پس بزودی خواهد آورد. (مصحح) [344] مترجم گوید: این وعده در زمان حضرت ابو بکر صدیق متحقق شد و مهاجران و انصار و تابعان ایشان با مرتدان جهاد کردند، والله اعلم. [345] مترجم گوید: یعنی به اذان استهزا کنند، والله اعلم. [346] مترجم گوید: یعنی بدتر از آن عیب دار که شما بیان کردند. [347] یعنی بخل دارد. [348] یعنی چون می‌خواهند که با دشمنان خود که متدین به یهودیت نیستند جنگ کنند، مقهور و مغلوب می‌شوند. [349] یعنی سائر کتب سابقه. [350] مترجم گوید: حاصل آن است که اگر برپا می‌داشتند حکم تورات و انجیل را پیش از نزول قرآن و پیش از آنکه حضرت پیغامبرجمبعوث شود، برکت فراوان نصیب ایشان می‌شد، لیکن مخالفت کردند، پس به انواع بلا مبتلا گشتند، الله اعلم. [351] یعنی اگر یک آیت هم نرساندی، والله اعلم. [352] مترجم گوید: یعنی قرآن و سائر کتب سابقه. [353] مترجم گوید: حاصل آن است که بر وفق قول خود ملزم می‌شوند، زیرا که التزام شریعتی میکنند و بر حسب آن نمی‌روند، قطع نظر از انکار قرآن، والله اعلم. [354] یعنی دراصل از هر فرقه که باشد، چون ایمان آرد، از اهل نجات است و خصوصیت فِرَق را اعتبار نیست، والله اعلم. [355] یعنی محمد،جرا فرستاده، والله اعلم. [356] اعتقاد حلول، نوعی از شرک است. [357] یعنی در مرتبۀ الوهیت، سه کَس هستند، یکی خدا و دیگری عیسی وسوم روح‌القدس، والله اعلم. [358] یعنی اهل اصرار را از ایشان. [359] یعنی از معرفت حق. [360] یعنی پیشوایان یهودیت و نصرانیت، که برای ایشان مذهب قرار داده‌اند، والله اعلم. [361] یعنی جماعتی که اکمل امت باشند، والله اعلم. [362] یعنی به بهشت. [363] مترجم گوید: در آیات مذکوره، اشارت است به فضیلت قومی از نصاری حبشه که همراه جعفر طیار به خدمت آن حضرت آمده، مسلمان شدند، والله اعلم. [364] یعنی ترک نکاح یا ترک اکل کم و امثال آن، درست نیست، والله اعلم. [365] مترجم گوید: یعنی به لغو، کفارت واجب نیست، چنانکه از دور شبعی بیند و به ظن گوید که و الله زید است و زید نباشد و بر یمین منعقده اگر حانث شود، کفارت واجب است، چنانکه گوید: و الله این طعام نخورم یا در این خانه در نه‌آیم و علی هذا القیاس، والله اعلم. [366] یعنی تا مقدور حانث نشوید، والله اعلم. [367] یعنی قبل از تحریم. [368] مترجم گوید: یعنی آنچه قبل از تحریم خوردند، عفو است چون در تقوی رسوخ پیدا کردند و این سخن بدان ماند که کسی گوید با تو احسان کنم و باز به تو احسان کنم، به معنای آنکه پیوسته احسان کنم، والله اعلم. [369] مترجم گوید: جزای صید یکی از سه چیز تواند بود. مماثل صید را در حرم ذبح کند و مماثلت نزدیک شافعی به خلقت و هیأت است و نزدیک ابی حنیفه به قیمت یا به قیمت صید، طعام خرید نماید و به مسکینان دهد و نزدیک شافعی هر مسکینی را مدی و نزدیک ابی حنیفه هر مسکینی را نیم صاع از گندم یا یک صاع از جو یا به شمار مسکینان علی اختلاف المذهبین روزه دارد، والله اعلم. [370] مترجم گوید: یعنی مال حرام و مال حلال برابر نیست، اگرچه حرام بسیار جمع می‌شود، والله اعلم. [371] مترجم گوید: بعض مردم از آن حضرت به غیر ضرورت سؤال می‌کردند، یکی گفت پدر من کیست؟ و دیگری گفت که مرجع من بهشت است یا دوزخ؟ در این باب نازل شد. [372] مترجم گوید: اهل جاهلیت احکامی چند اختراع کرده بودند و در آنها به قول اسلاف خود تمسک می‌نمودند، از آن جمله: بحیره و آن ماده شتری است که او را برای بتان مقرر می‌کردند و شیر او به کسی نمی‌دادند. و سائبه که برای بتان، جانور را می‌گذاشتند و بار بر پشت او نمی‌نهادند. و وصیله و آن ماده شتری است که اول بار در اول عمر شتر ماده، نر آید بعد از آن به غیر فصل دیگربار ماده زاید، پس آن را برای بتان می‌گذاشتند و بعد از آنکه از حملی چند بچه گرفتندی او را معاف داشتندی از رکوب و جز آن او را عام گفتندی، خدای تعالی این همه را فسخ فرموده و آیت فرستاد. [373] یعنی اگر شما صلاح کردید و شرط امر معروف به جا آوردید، مخالفتِ مخالفان ضرر نمی‌کند والله اعلم. [374] ایضا مترجم گوید: اگر مسلمانی را اتفاق سفر افتاد و در جایی که هیج مسلمان نبود، محتضر شد، نا چار دو ذمی را ترکۀ خود سپرد و بر وصیت خود گواه ساخت، ایشان از آن ترکه جام نقره‌ای را خیانت کردند وچون اولیای میت از ایشان مطالبه نمودند، قسم خوردند که ما به آن اطلاع نداریم. بعد از آن، آن جام نزدیک صواغی پیدا شد گفت: که این دو ذمی به دست من فروختند. درین باره آیت نازل شد و دو کس از اولیای میت قسم خورده آن جام را گرفتند. [375] توضیح: پس اگر اطلاع حاصل شد که آنها مرتکب گناهی شده‌اند، پس دوگواه از اقارب نزدیک میت که نسبت به اقارب دیگر میت، مستحق میراث اویند، جانشین آن دوگواه شوند. [376] یعنی گواه حق که خدا به آن فرموده، والله اعلم. [377] یعنی دروغ گواهی دادند و دروغ قسم خوردند. [378] یعنی اگر کسی داند که بعد از سوگند من سوگند مدعی نخواهد بود، سوگند دروغ خورد و اگر بداند که چون کذب ظاهر شود، مدعیان را سوگند دهند و حق به سوگند ایشان ثابت شود، از سوگند دروغ احتیاط کند. [379] مترجم گوید: تاویل آیت به مذهب شافعی آنست که مراد از شهادت، وصیت است و از منکم من اقاربکم و ذکر اثنین برای احتیاط وقسم دادن به جهت مدعی علیه بودن در این دعوی که خیانت کرده‌اند و تعیین صلوة عصر به جهت تغلیظ یمین و اختیار اثنین برای احتیاط و اقامت اولیان به جهت مدعی علیه بودن برایشان در دعوای که به جهت حذر خود تقریر می‌کند، چنانچه در صورت مذکوره دعوای اشترا کرده بودند و ﴿إِنِ ٱرۡتَبۡتُمۡ﴾﴿فَإِنۡ عُثِرَ﴾اشارت است به توجه دعوای کسی و بمذهب ابی حنیفه مانند آن است، مگر آنکه تعیین صلوة عصر به جهت آن است که قضات در محکمه همین وقت می‌نشستند. پس گویا که گفته شد در محکمه قضا، والله اعلم [380] یعنی نخست از سر خضوع و نیایش، ایشان گویند در برابر تو به نسبت دانش ما را هیچ دانش نیست، بعد از آن گواهی دهند براست خویش، والله اعلم. [381] یعنی از گور زنده برمی آوردی، والله اعلم. [382] حاصل این است که الهام فرستادم به سوی حواریان در آن مدت که معجزه طلب کردند و بر حسب مراد دیدند. [383] مترجم گوید: بعد از آن خوانی نازل شد از آسمان بروی گوشت و نان، پس خوردند و سیر شدند، والله اعلم. [384] مترجم گوید: خدای تعالی روز قیامت نعمت‌های خود را بر عیسی یاد دهد، بعد از آن سؤال کند که خود را اله می‌گفتی یا نه به جهت تأکید و برای قطع شبهة نصاری بأبلغ وجوه، والله اعلم. (فتح الرحمن.) [385] یعنی بر آسمان بردی مرا.

سُورَةُ الأَنفَالِ

بسم الله الرحمن الرحیم

﴿ یَسۡ‍َٔلُونَکَ عَنِ ٱلۡأَنفَالِۖ قُلِ ٱلۡأَنفَالُ لِلَّهِ وَٱلرَّسُولِۖ فَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَأَصۡلِحُواْ ذَاتَ بَیۡنِکُمۡۖ وَأَطِیعُواْ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥٓ إِن کُنتُم مُّؤۡمِنِینَ ١ إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ ٱلَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ ٱللَّهُ وَجِلَتۡ قُلُوبُهُمۡ وَإِذَا تُلِیَتۡ عَلَیۡهِمۡ ءَایَٰتُهُۥ زَادَتۡهُمۡ إِیمَٰنٗا وَعَلَىٰ رَبِّهِمۡ یَتَوَکَّلُونَ ٢ ٱلَّذِینَ یُقِیمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَمِمَّا رَزَقۡنَٰهُمۡ یُنفِقُونَ ٣ أُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ حَقّٗاۚ لَّهُمۡ دَرَجَٰتٌ عِندَ رَبِّهِمۡ وَمَغۡفِرَةٞ وَرِزۡقٞ کَرِیمٞ ٤ کَمَآ أَخۡرَجَکَ رَبُّکَ مِنۢ بَیۡتِکَ بِٱلۡحَقِّ وَإِنَّ فَرِیقٗا مِّنَ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ لَکَٰرِهُونَ ٥ یُجَٰدِلُونَکَ فِی ٱلۡحَقِّ بَعۡدَ مَا تَبَیَّنَ کَأَنَّمَا یُسَاقُونَ إِلَى ٱلۡمَوۡتِ وَهُمۡ یَنظُرُونَ ٦ وَإِذۡ یَعِدُکُمُ ٱللَّهُ إِحۡدَى ٱلطَّآئِفَتَیۡنِ أَنَّهَا لَکُمۡ وَتَوَدُّونَ أَنَّ غَیۡرَ ذَاتِ ٱلشَّوۡکَةِ تَکُونُ لَکُمۡ وَیُرِیدُ ٱللَّهُ أَن یُحِقَّ ٱلۡحَقَّ بِکَلِمَٰتِهِۦ وَیَقۡطَعَ دَابِرَ ٱلۡکَٰفِرِینَ ٧ لِیُحِقَّ ٱلۡحَقَّ وَیُبۡطِلَ ٱلۡبَٰطِلَ وَلَوۡ کَرِهَ ٱلۡمُجۡرِمُونَ ٨

به نام خداوند بخشندۀ مهربان

مى‏پرسند تو را از غنیمت‌ها [526]. بگو: غنیمت‌ها، خدا و رسول راست [527]، پس بترسید از خدا و به صلاح آرید صحبتى را که میان شماست و فرمانبردارى کنید خدا و رسول او را، اگر مسلمان هستید. ﴿1﴾جز این نیست که مؤمنان، آنانند که چون یاد کرده شود خدا، بترسد دل ایشان و چون خوانده شود بر ایشان آیات خدا، زیاده سازند آن آیات، ایمان ایشان را و بر پروردگار خویش توکل می‌کنند. ﴿2﴾آنان‌که برپا می‌دارند نماز را و از آنچه روزى داده‏ایم ایشان را خرج مى‏کنند. ﴿3﴾این جماعت، ایشانند مؤمنان، به تحقیق، ایشان راست مرتبه‌ها نزد پروردگار ایشان و آمرزش و روزى نیک. ﴿4﴾چنانکه بیرون آورد تو را پروردگار تو از خانۀ تو به تدبیر درست و هرآیینه گروهى از مسلمانان ناخوشنود بودند [528]. ﴿5﴾خصومت مى‏کردند با تو در سخن راست بعد از آنکه ظاهر شد، گویا رانده مى‏شوند به سوى مرگ و ایشان در آن مى‏نگرند. ﴿6﴾و [یاد کن نعمت الهى را] آنگاه که خدا به شما یکی از دو گروه وعده می‌داد که آن شما را باشد و دوست مى‏داشتید که غیر فوج جنگى شما را بود و می‌خواست خدا که ثابت کند دین حق را به فرمان‌هاى خویش و بِبُرّد بنیاد کافران را. ﴿7﴾می‌خواست تا ثابت کند دین حق را و بر طرف کند دین باطل را، اگرچه ناخوشنود باشند گناهکاران [529]. ﴿8﴾

﴿ إِذۡ تَسۡتَغِیثُونَ رَبَّکُمۡ فَٱسۡتَجَابَ لَکُمۡ أَنِّی مُمِدُّکُم بِأَلۡفٖ مِّنَ ٱلۡمَلَٰٓئِکَةِ مُرۡدِفِینَ ٩ وَمَا جَعَلَهُ ٱللَّهُ إِلَّا بُشۡرَىٰ وَلِتَطۡمَئِنَّ بِهِۦ قُلُوبُکُمۡۚ وَمَا ٱلنَّصۡرُ إِلَّا مِنۡ عِندِ ٱللَّهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ ١٠ إِذۡ یُغَشِّیکُمُ ٱلنُّعَاسَ أَمَنَةٗ مِّنۡهُ وَیُنَزِّلُ عَلَیۡکُم مِّنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ لِّیُطَهِّرَکُم بِهِۦ وَیُذۡهِبَ عَنکُمۡ رِجۡزَ ٱلشَّیۡطَٰنِ وَلِیَرۡبِطَ عَلَىٰ قُلُوبِکُمۡ وَیُثَبِّتَ بِهِ ٱلۡأَقۡدَامَ ١١ إِذۡ یُوحِی رَبُّکَ إِلَى ٱلۡمَلَٰٓئِکَةِ أَنِّی مَعَکُمۡ فَثَبِّتُواْ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْۚ سَأُلۡقِی فِی قُلُوبِ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ ٱلرُّعۡبَ فَٱضۡرِبُواْ فَوۡقَ ٱلۡأَعۡنَاقِ وَٱضۡرِبُواْ مِنۡهُمۡ کُلَّ بَنَانٖ ١٢ ذَٰلِکَ بِأَنَّهُمۡ شَآقُّواْ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥۚ وَمَن یُشَاقِقِ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ فَإِنَّ ٱللَّهَ شَدِیدُ ٱلۡعِقَابِ ١٣ ذَٰلِکُمۡ فَذُوقُوهُ وَأَنَّ لِلۡکَٰفِرِینَ عَذَابَ ٱلنَّارِ ١٤ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ إِذَا لَقِیتُمُ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ زَحۡفٗا فَلَا تُوَلُّوهُمُ ٱلۡأَدۡبَارَ ١٥ وَمَن یُوَلِّهِمۡ یَوۡمَئِذٖ دُبُرَهُۥٓ إِلَّا مُتَحَرِّفٗا لِّقِتَالٍ أَوۡ مُتَحَیِّزًا إِلَىٰ فِئَةٖ فَقَدۡ بَآءَ بِغَضَبٖ مِّنَ ٱللَّهِ وَمَأۡوَىٰهُ جَهَنَّمُۖ وَبِئۡسَ ٱلۡمَصِیرُ ١٦ ﴾

آنگاه که فریاد می‌کردید به جناب پروردگار خویش، پس قبول کرد دعاى شما را که من مدد کنندۀ شُمایم به هزار کس از فرشتگان از پس خود جماعت دیگر را آورده [530]. ﴿9﴾و نساخت خداوند این مدد را مگر براى مژده و تا آرام گیرد به آن دل شما و نیست فتح، مگر از نزدیک خدا، هرآیینه خدا غالب با حکمت‏ است. ﴿10﴾آنگاه که مى‏پوشید شما را به پینُکى به جهت ایمنى از نزدیک خود و فرود مى‏آورد بر شما از آسمان آب باران تا پاک کند شما را به آن و ببرد از شما آلودگى شیطان و تا ببندد بر دل شما (یعنى ثابت دارد دل‌ها را) و محکم کند به آن پای‌ها را [531]. ﴿11﴾آنگاه که وحى مى‏فرستاد پروردگار تو به سوى فرشتگان که من با شمایم، پس استوار سازید مسلمانان را، رعب خواهم افکند در دل کافران. پس بزنید اى مسلمانان بالاى گردن‌ها و بزنید از ایشان هر طرف دست و پاى را. ﴿12﴾این به سبب آن است که ایشان خلاف کردند با خدا و رسول او و هر که خلاف کند با خدا و رسول او، پس خدا سخت عقوبت‏ است. ﴿13﴾این را بچشید و بدانید که کافران راست، عذابِ آتش. ﴿14﴾اى مؤمنان! چون به هم آیید با کافران انبوه کرده، پس مگردانید به سوى ایشان پشت را. ﴿15﴾و هر که بگرداند به سوى ایشان آن روز پُشت خود را، مگر رجوع کنان براى جنگى یا پناه جویان به سوى گروهى، پس هرآیینه بازگشت به خشمى از خدا و جاى او جهنّم‏ است و بدجایى‏ است. ﴿16﴾

﴿فَلَمۡ تَقۡتُلُوهُمۡ وَلَٰکِنَّ ٱللَّهَ قَتَلَهُمۡۚ وَمَا رَمَیۡتَ إِذۡ رَمَیۡتَ وَلَٰکِنَّ ٱللَّهَ رَمَىٰ وَلِیُبۡلِیَ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ مِنۡهُ بَلَآءً حَسَنًاۚ إِنَّ ٱللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٞ ١٧ ذَٰلِکُمۡ وَأَنَّ ٱللَّهَ مُوهِنُ کَیۡدِ ٱلۡکَٰفِرِینَ ١٨ إِن تَسۡتَفۡتِحُواْ فَقَدۡ جَآءَکُمُ ٱلۡفَتۡحُۖ وَإِن تَنتَهُواْ فَهُوَ خَیۡرٞ لَّکُمۡۖ وَإِن تَعُودُواْ نَعُدۡ وَلَن تُغۡنِیَ عَنکُمۡ فِئَتُکُمۡ شَیۡ‍ٔٗا وَلَوۡ کَثُرَتۡ وَأَنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ ١٩ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ أَطِیعُواْ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ وَلَا تَوَلَّوۡاْ عَنۡهُ وَأَنتُمۡ تَسۡمَعُونَ ٢٠ وَلَا تَکُونُواْ کَٱلَّذِینَ قَالُواْ سَمِعۡنَا وَهُمۡ لَا یَسۡمَعُونَ ٢١ ۞إِنَّ شَرَّ ٱلدَّوَآبِّ عِندَ ٱللَّهِ ٱلصُّمُّ ٱلۡبُکۡمُ ٱلَّذِینَ لَا یَعۡقِلُونَ ٢٢ وَلَوۡ عَلِمَ ٱللَّهُ فِیهِمۡ خَیۡرٗا لَّأَسۡمَعَهُمۡۖ وَلَوۡ أَسۡمَعَهُمۡ لَتَوَلَّواْ وَّهُم مُّعۡرِضُونَ ٢٣ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱسۡتَجِیبُواْ لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمۡ لِمَا یُحۡیِیکُمۡۖ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ یَحُولُ بَیۡنَ ٱلۡمَرۡءِ وَقَلۡبِهِۦ وَأَنَّهُۥٓ إِلَیۡهِ تُحۡشَرُونَ ٢٤ وَٱتَّقُواْ فِتۡنَةٗ لَّا تُصِیبَنَّ ٱلَّذِینَ ظَلَمُواْ مِنکُمۡ خَآصَّةٗۖ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ شَدِیدُ ٱلۡعِقَابِ ٢٥ ﴾

پس شما نکشته‏اید این جماعت و لیکن خداکشت ایشان را و تو [یا محمد] نیفکندى [532]وقتى که افکندى و لیکن خدا افکند و تا عطا کند مسلمانان را از نزدیک خویش عطاى نیکو، هرآیینه خدا شنوای داناست [533]. ﴿17﴾حال این است و بدانید که خدا سست کننده است حیلۀ کافران را. ﴿18﴾[اى کافران!] اگر طلب فتح مى‏کردید، پس آمد به شما فتح. و اگر باز ایستید، پس آن بهتر است شما را و اگر بازگردید (یعنى به نافرمانى) بازگردیم [534]. و دفع نکند از شما جماعتِ شما هیچ چیز، اگرچه بسیار باشد و بدانید که خدا با مسلمانان‏ است [535]. ﴿19﴾اى مسلمانان! فرمانبردارى کنید خدا و رسول او را و روى مگردانید از وى و حال آنکه شما مى‏شنوید. ﴿20﴾و مشوید مانند کسانی که گفتند: شنیدیم و ایشان نمى‏شنوند [536]. ﴿21﴾هرآیینه بدترین جنبندگان نزدیک خدا کرانند، گنگانند، آنان‌که در نمى‏یابند. ﴿22﴾و اگر دانستى خدا در ایشان نیکویىِ، البته شنواندى ایشان را [537]. و اگر شنوانیدى ایشان را، رومی‌گردانیدند اعراض کنان. ﴿23﴾اى مسلمانان! قبول کنید خواندن خدا و رسول را چون بخواند شما را براى آنکه زنده دل سازد شما را و بدانید که خدا حایل مى‏شود میان مرد و دلِ او [538]و بدانید که به سوى او برانگیخته خواهید شد. ﴿24﴾و بپرهیزید از فتنه که نرسد به آنان‌که ستم کردند از شما به تخصیص [539]و بدانید که هرآیینه خدا سخت عقوبت کننده است [540]. ﴿25﴾

﴿وَٱذۡکُرُوٓاْ إِذۡ أَنتُمۡ قَلِیلٞ مُّسۡتَضۡعَفُونَ فِی ٱلۡأَرۡضِ تَخَافُونَ أَن یَتَخَطَّفَکُمُ ٱلنَّاسُ فَ‍َٔاوَىٰکُمۡ وَأَیَّدَکُم بِنَصۡرِهِۦ وَرَزَقَکُم مِّنَ ٱلطَّیِّبَٰتِ لَعَلَّکُمۡ تَشۡکُرُونَ ٢٦ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَخُونُواْ ٱللَّهَ وَٱلرَّسُولَ وَتَخُونُوٓاْ أَمَٰنَٰتِکُمۡ وَأَنتُمۡ تَعۡلَمُونَ ٢٧ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّمَآ أَمۡوَٰلُکُمۡ وَأَوۡلَٰدُکُمۡ فِتۡنَةٞ وَأَنَّ ٱللَّهَ عِندَهُۥٓ أَجۡرٌ عَظِیمٞ ٢٨ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ إِن تَتَّقُواْ ٱللَّهَ یَجۡعَل لَّکُمۡ فُرۡقَانٗا وَیُکَفِّرۡ عَنکُمۡ سَیِّ‍َٔاتِکُمۡ وَیَغۡفِرۡ لَکُمۡۗ وَٱللَّهُ ذُو ٱلۡفَضۡلِ ٱلۡعَظِیمِ ٢٩ وَإِذۡ یَمۡکُرُ بِکَ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ لِیُثۡبِتُوکَ أَوۡ یَقۡتُلُوکَ أَوۡ یُخۡرِجُوکَۚ وَیَمۡکُرُونَ وَیَمۡکُرُ ٱللَّهُۖ وَٱللَّهُ خَیۡرُ ٱلۡمَٰکِرِینَ ٣٠وَإِذَا تُتۡلَىٰ عَلَیۡهِمۡ ءَایَٰتُنَا قَالُواْ قَدۡ سَمِعۡنَا لَوۡ نَشَآءُ لَقُلۡنَا مِثۡلَ هَٰذَآ إِنۡ هَٰذَآ إِلَّآ أَسَٰطِیرُ ٱلۡأَوَّلِینَ ٣١ وَإِذۡ قَالُواْ ٱللَّهُمَّ إِن کَانَ هَٰذَا هُوَ ٱلۡحَقَّ مِنۡ عِندِکَ فَأَمۡطِرۡ عَلَیۡنَا حِجَارَةٗ مِّنَ ٱلسَّمَآءِ أَوِ ٱئۡتِنَا بِعَذَابٍ أَلِیمٖ ٣٢ وَمَا کَانَ ٱللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمۡ وَأَنتَ فِیهِمۡۚ وَمَا کَانَ ٱللَّهُ مُعَذِّبَهُمۡ وَهُمۡ یَسۡتَغۡفِرُونَ ٣٣﴾

و یاد کنید [اى مهاجران، نعمت الهى را] آن وقت که شما اندک بودید، ناتوان شمرده در زمین (یعنى در مکه) می‌ترسید از آنکه بربایند شما را مردمان، پس جاى داد شما را (یعنى در مدینه) و قوّت داد شما را به نصرت خود و روزى داد شما را از چیزهاى پاکیزه تا شود که سپاسدارى کنید. ﴿26﴾اى مسلمانان! خیانت مکنید با خدا و رسول و خیانت مکنید امانت‌هاى یکدیگر را دانسته. ﴿27﴾و بدانید که مال‌هاى شما و فرزندان شما آزمایش‏ است و آنکه خدا، نزدیک اوست، مزدِ بزرگ. ﴿28﴾اى مسلمانان! اگر بترسید از خدا، پیدا کند برای شما فتحى را و درگذراد از شما گناهانِ شما را و بیامرزد شما را و خدا صاحبِ فضل بزرگ‏ است. ﴿29﴾و [یاد کن نعمت الهى یا محمد] آنگاه که بدسگالى می‌کردند در حقِّ تو کافران، تا حبس کنند تو را یا بکشند تو را یا جلاوطن کنند تو را و ایشان بدسگالى می‌کردند و خدا تدبیر می‌کرد (یعنى به ایشان) و خدا بهترین تدبیرکنندگان‏ است [541]. ﴿30﴾و چون خوانده شود بر این جماعت آیات ما، گویند: شنیدیم، اگر خواهیم بگوییم مانند این، نیست این مگر افسانۀ پیشینیان. ﴿31﴾و آنگاه که گفتند: بار خدایا! اگر هست این قرآن راست از نزدیک تو، پس بباران بر ما سنگ را از آسمان یا بیار بر ما عذاب دردناک. ﴿32﴾و نیست خدا که عذاب کند ایشان را و تو میان ایشان باشى و هرگز نیست خدا عذاب کنندۀ ایشان و ایشان استغفار مى‏کنند [542]. ﴿33﴾

﴿ وَمَا لَهُمۡ أَلَّا یُعَذِّبَهُمُ ٱللَّهُ وَهُمۡ یَصُدُّونَ عَنِ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ وَمَا کَانُوٓاْ أَوۡلِیَآءَهُۥٓۚ إِنۡ أَوۡلِیَآؤُهُۥٓ إِلَّا ٱلۡمُتَّقُونَ وَلَٰکِنَّ أَکۡثَرَهُمۡ لَا یَعۡلَمُونَ ٣٤ وَمَا کَانَ صَلَاتُهُمۡ عِندَ ٱلۡبَیۡتِ إِلَّا مُکَآءٗ وَتَصۡدِیَةٗۚ فَذُوقُواْ ٱلۡعَذَابَ بِمَا کُنتُمۡ تَکۡفُرُونَ ٣٥ إِنَّ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ یُنفِقُونَ أَمۡوَٰلَهُمۡ لِیَصُدُّواْ عَن سَبِیلِ ٱللَّهِۚ فَسَیُنفِقُونَهَا ثُمَّ تَکُونُ عَلَیۡهِمۡ حَسۡرَةٗ ثُمَّ یُغۡلَبُونَۗ وَٱلَّذِینَ کَفَرُوٓاْ إِلَىٰ جَهَنَّمَ یُحۡشَرُونَ ٣٦ لِیَمِیزَ ٱللَّهُ ٱلۡخَبِیثَ مِنَ ٱلطَّیِّبِ وَیَجۡعَلَ ٱلۡخَبِیثَ بَعۡضَهُۥ عَلَىٰ بَعۡضٖ فَیَرۡکُمَهُۥ جَمِیعٗا فَیَجۡعَلَهُۥ فِی جَهَنَّمَۚ أُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلۡخَٰسِرُونَ ٣٧ قُل لِّلَّذِینَ کَفَرُوٓاْ إِن یَنتَهُواْ یُغۡفَرۡ لَهُم مَّا قَدۡ سَلَفَ وَإِن یَعُودُواْ فَقَدۡ مَضَتۡ سُنَّتُ ٱلۡأَوَّلِینَ ٣٨ وَقَٰتِلُوهُمۡ حَتَّىٰ لَا تَکُونَ فِتۡنَةٞ وَیَکُونَ ٱلدِّینُ کُلُّهُۥ لِلَّهِۚ فَإِنِ ٱنتَهَوۡاْ فَإِنَّ ٱللَّهَ بِمَا یَعۡمَلُونَ بَصِیرٞ ٣٩ وَإِن تَوَلَّوۡاْ فَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ مَوۡلَىٰکُمۡۚ نِعۡمَ ٱلۡمَوۡلَىٰ وَنِعۡمَ ٱلنَّصِیرُ ٤٠ ﴾

و چیست مر ایشان را که عذاب نکند ایشان را خدا، حال آنکه ایشان باز می‌دارند (یعنى مردمان را) از مسجد حرام و نیستند سزاوار آنجا، نیستند سزاوار آنجا مگر متقیان و لیکن بیشترین ایشان نمی‌دانند. ﴿34﴾و نیست [543]نماز ایشان نزدیک خانۀ کعبه بجز صفیر کردن و دستک زدن، پس بچشید اى کافران! عذاب را به سبب کافر شدنِ خود. ﴿35﴾هرآیینه کافران خرج می‌کنند اموالِ خود را تا بازدارند مردمان را از راه خدا، پس زود باشد که خرج کنند آن را، باز باشد آن خرج کردن، پشیمانى بر ایشان، باز مغلوب شوند و کافران به سوى دوزخ رانده شوند. ﴿36﴾تا جدا سازد خداى تعالى ناپاک را از پاک و بنهد ناپاک را بعض آن را بر بعض، پس توده سازد آن همه را یکجا، پس درآردش در دوزخ. این جماعت، ایشانند زیانکاران [544]. ﴿37﴾بگو کافران را: اگر باز ایستند، آمرزیده شود ایشان را آنچه گذشت و اگر عود کنند، پس هرآیینه گذشته است روش پیشینیان [545]. ﴿38﴾و کارزار کنید اى مسلمان! با ایشان تا آنکه نباشد هیچ فتنه (یعنى غلبۀ کفر) و باشد دین، همه براى خدا. پس اگر بازایستند از شرک (یعنى مسلمان شوند) هرآیینه خدا به آنچه می‌کنند بیناست. ﴿39﴾و اگر روى بگردانند [546]، پس بدانید که خدا مددکار شماست، نیک مددکار است وى و نیک یارى دهنده است. ﴿40﴾

﴿۞وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّمَا غَنِمۡتُم مِّن شَیۡءٖ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُۥ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی ٱلۡقُرۡبَىٰ وَٱلۡیَتَٰمَىٰ وَٱلۡمَسَٰکِینِ وَٱبۡنِ ٱلسَّبِیلِ إِن کُنتُمۡ ءَامَنتُم بِٱللَّهِ وَمَآ أَنزَلۡنَا عَلَىٰ عَبۡدِنَا یَوۡمَ ٱلۡفُرۡقَانِ یَوۡمَ ٱلۡتَقَى ٱلۡجَمۡعَانِۗ وَٱللَّهُ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ قَدِیرٌ ٤١ إِذۡ أَنتُم بِٱلۡعُدۡوَةِ ٱلدُّنۡیَا وَهُم بِٱلۡعُدۡوَةِ ٱلۡقُصۡوَىٰ وَٱلرَّکۡبُ أَسۡفَلَ مِنکُمۡۚ وَلَوۡ تَوَاعَدتُّمۡ لَٱخۡتَلَفۡتُمۡ فِی ٱلۡمِیعَٰدِ وَلَٰکِن لِّیَقۡضِیَ ٱللَّهُ أَمۡرٗا کَانَ مَفۡعُولٗا لِّیَهۡلِکَ مَنۡ هَلَکَ عَنۢ بَیِّنَةٖ وَیَحۡیَىٰ مَنۡ حَیَّ عَنۢ بَیِّنَةٖۗ وَإِنَّ ٱللَّهَ لَسَمِیعٌ عَلِیمٌ ٤٢ إِذۡ یُرِیکَهُمُ ٱللَّهُ فِی مَنَامِکَ قَلِیلٗاۖ وَلَوۡ أَرَىٰکَهُمۡ کَثِیرٗا لَّفَشِلۡتُمۡ وَلَتَنَٰزَعۡتُمۡ فِی ٱلۡأَمۡرِ وَلَٰکِنَّ ٱللَّهَ سَلَّمَۚ إِنَّهُۥ عَلِیمُۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ ٤٣ وَإِذۡ یُرِیکُمُوهُمۡ إِذِ ٱلۡتَقَیۡتُمۡ فِیٓ أَعۡیُنِکُمۡ قَلِیلٗا وَیُقَلِّلُکُمۡ فِیٓ أَعۡیُنِهِمۡ لِیَقۡضِیَ ٱللَّهُ أَمۡرٗا کَانَ مَفۡعُولٗاۗ وَإِلَى ٱللَّهِ تُرۡجَعُ ٱلۡأُمُورُ ٤٤ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ إِذَا لَقِیتُمۡ فِئَةٗ فَٱثۡبُتُواْ وَٱذۡکُرُواْ ٱللَّهَ کَثِیرٗا لَّعَلَّکُمۡ تُفۡلِحُونَ ٤٥ ﴾

و بدانید که آنچه غنیمت یافتید از کافران از هر جنس، پس پنجم حصّه‏اش خدای راست و پیغامبر را و خویشاوندان را [547]و یتیمان و درویشان و مسافران را، اگر ایمان آورده‏اید به خدا و به آنچه فروفرستادیم بر بندۀ خویش. روزى که جدا شد حق از باطل، روزی که به هم آمدند دو گروه [548]، و خدا بر همه چیز تواناست [549]. ﴿41﴾[اگر ایمان آوردید به آنچه فروفرستادیم بر بندۀ خود،] آنگاه که شما به کناره‌ای نزدیک بودید و ایشان به کناره‌ای دورتر و کاروان پایین‏تر از شما (یعنى به جانب دریا) و اگر با یکدیگر وعدۀ جنگ مقرر می‌کردید، البته خلاف می‌نمودید در وعده و لیکن جمع کرد تا به انجام رساند خدا کارى را که کردنى بود، تا هلاک شود کسی که هلاک شده است بعدِ قیام حجّت و زنده ماند کسی که زنده شده بعدِ قیام حجّت، و هرآیینه خدا شنوای داناست [550]. ﴿42﴾آنگاه که بنمود خدا ایشان را به تو در خواب تو اندکى و اگر بنمودى به تو ایشان را بسیار، البته بزدلى می‌کردید و با یکدیگر نزاع می‌نمودید در کار، و لیکن خدا سلامت داشت (یعنى از بزدلى)، هرآیینه وى داناست به آنچه در سینه‌هاست. ﴿43﴾و آنگاه که بنمود به شما ایشان را، چون روبه‌رو شدید در چشم شما، اندکى و کم نمود شما را در چشم آنان، تا به انجام رساند خداکاری را که کردنى بود و به سوى خدا باز گردانیده شوند کارها. ﴿44﴾اى مسلمانان! چون روبه‌رو شوید با گروهى، پس ثابت باشید و یاد کنید خدا را بسیار، بود که شما رستگار شوید. ﴿45﴾

﴿ وَأَطِیعُواْ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ وَلَا تَنَٰزَعُواْ فَتَفۡشَلُواْ وَتَذۡهَبَ رِیحُکُمۡۖ وَٱصۡبِرُوٓاْۚ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلصَّٰبِرِینَ ٤٦ وَلَا تَکُونُواْ کَٱلَّذِینَ خَرَجُواْ مِن دِیَٰرِهِم بَطَرٗا وَرِئَآءَ ٱلنَّاسِ وَیَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ ٱللَّهِۚ وَٱللَّهُ بِمَا یَعۡمَلُونَ مُحِیطٞ ٤٧ وَإِذۡ زَیَّنَ لَهُمُ ٱلشَّیۡطَٰنُ أَعۡمَٰلَهُمۡ وَقَالَ لَا غَالِبَ لَکُمُ ٱلۡیَوۡمَ مِنَ ٱلنَّاسِ وَإِنِّی جَارٞ لَّکُمۡۖ فَلَمَّا تَرَآءَتِ ٱلۡفِئَتَانِ نَکَصَ عَلَىٰ عَقِبَیۡهِ وَقَالَ إِنِّی بَرِیٓءٞ مِّنکُمۡ إِنِّیٓ أَرَىٰ مَا لَا تَرَوۡنَ إِنِّیٓ أَخَافُ ٱللَّهَۚ وَٱللَّهُ شَدِیدُ ٱلۡعِقَابِ ٤٨ إِذۡ یَقُولُ ٱلۡمُنَٰفِقُونَ وَٱلَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ غَرَّ هَٰٓؤُلَآءِ دِینُهُمۡۗ وَمَن یَتَوَکَّلۡ عَلَى ٱللَّهِ فَإِنَّ ٱللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٞ ٤٩ وَلَوۡ تَرَىٰٓ إِذۡ یَتَوَفَّى ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ ٱلۡمَلَٰٓئِکَةُ یَضۡرِبُونَ وُجُوهَهُمۡ وَأَدۡبَٰرَهُمۡ وَذُوقُواْ عَذَابَ ٱلۡحَرِیقِ ٥٠ ذَٰلِکَ بِمَا قَدَّمَتۡ أَیۡدِیکُمۡ وَأَنَّ ٱللَّهَ لَیۡسَ بِظَلَّٰمٖ لِّلۡعَبِیدِ ٥١ کَدَأۡبِ ءَالِ فِرۡعَوۡنَ وَٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِهِمۡۚ کَفَرُواْ بِ‍َٔایَٰتِ ٱللَّهِ فَأَخَذَهُمُ ٱللَّهُ بِذُنُوبِهِمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ قَوِیّٞ شَدِیدُ ٱلۡعِقَابِ ٥٢ ﴾

و فرمانبردارى کنید خدا و رسول او را و با یکدیگر نزاع مکنید که در این صورت بزدل شوید و برود دولت (قوّت) شما و شکیبایى ورزید، هرآیینه خدا با شکیبایان است. ﴿46﴾و مباشید مانند کسانی که بیرون آمدند از خانه‌هاى خود از روى سرکشى و خودنمایى به مردمان و باز می‌دارند از راه خدا و خدا به آنچه می‌کنند، درگیرنده است [551]. ﴿47﴾و آنگاه که شیطان بیاراست براى این کافران، کردارهاى ایشان را و گفت: هیچ‌کس از مردمان غلبه کننده نیست بر شما امروز و هرآیینه من مدد کننده‏ام شما را. پس چون روبه‌رو شدند هر دو گروه، بازگشت شیطان بر پاشنۀ خود و گفت: هرآیینه من بى‌تعلّقم از شما، هرآیینه من مى‏بینم آنچه شما نمى‏بینید، هرآیینه من مى‏ترسم از خدا و خدا سخت عقوبت است. ﴿48﴾آنگاه که مى‏گفتند منافقان و آنان‌که در دل ایشان بیماری است: فریفته کرده است این مسلمانان را دین ایشان و هر که توکل کند بر خدا، هرآیینه خدا غالبِ درستکار است. ﴿49﴾و [تعجب می‌کردى] اگر می‌دیدى [اى بیننده،] چون فرشتگان قبض ارواح کافران می‌کنند، می‌زنند بر روى ایشان و بر پشت ایشان و [می‌گویند:] بچشید عذابِ سوزان. ﴿50﴾این به سبب آن کردار است که پیش فرستاده است دست شما و به سبب آن است که خدا ظلم کننده نیست بر بندگان. ﴿51﴾مانند عادت قوم فرعون و آنان‌که پیش از ایشان بودند، کافر شدند به آیات خدا، پس گرفتار کرد خدا ایشان را به گناهانِ ایشان، هرآیینه خدا توانا سخت عقوبت است. ﴿52﴾

﴿ذَٰلِکَ بِأَنَّ ٱللَّهَ لَمۡ یَکُ مُغَیِّرٗا نِّعۡمَةً أَنۡعَمَهَا عَلَىٰ قَوۡمٍ حَتَّىٰ یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمۡ وَأَنَّ ٱللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٞ ٥٣ کَدَأۡبِ ءَالِ فِرۡعَوۡنَ وَٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِهِمۡۚ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِ رَبِّهِمۡ فَأَهۡلَکۡنَٰهُم بِذُنُوبِهِمۡ وَأَغۡرَقۡنَآ ءَالَ فِرۡعَوۡنَۚ وَکُلّٞ کَانُواْ ظَٰلِمِینَ ٥٤ إِنَّ شَرَّ ٱلدَّوَآبِّ عِندَ ٱللَّهِ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ فَهُمۡ لَا یُؤۡمِنُونَ ٥٥ ٱلَّذِینَ عَٰهَدتَّ مِنۡهُمۡ ثُمَّ یَنقُضُونَ عَهۡدَهُمۡ فِی کُلِّ مَرَّةٖ وَهُمۡ لَا یَتَّقُونَ ٥٦ فَإِمَّا تَثۡقَفَنَّهُمۡ فِی ٱلۡحَرۡبِ فَشَرِّدۡ بِهِم مَّنۡ خَلۡفَهُمۡ لَعَلَّهُمۡ یَذَّکَّرُونَ ٥٧وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِن قَوۡمٍ خِیَانَةٗ فَٱنۢبِذۡ إِلَیۡهِمۡ عَلَىٰ سَوَآءٍۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَا یُحِبُّ ٱلۡخَآئِنِینَ ٥٨ وَلَا یَحۡسَبَنَّ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ سَبَقُوٓاْۚ إِنَّهُمۡ لَا یُعۡجِزُونَ ٥٩ وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا ٱسۡتَطَعۡتُم مِّن قُوَّةٖ وَمِن رِّبَاطِ ٱلۡخَیۡلِ تُرۡهِبُونَ بِهِۦ عَدُوَّ ٱللَّهِ وَعَدُوَّکُمۡ وَءَاخَرِینَ مِن دُونِهِمۡ لَا تَعۡلَمُونَهُمُ ٱللَّهُ یَعۡلَمُهُمۡۚ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَیۡءٖ فِی سَبِیلِ ٱللَّهِ یُوَفَّ إِلَیۡکُمۡ وَأَنتُمۡ لَا تُظۡلَمُونَ ٦٠ ۞وَإِن جَنَحُواْ لِلسَّلۡمِ فَٱجۡنَحۡ لَهَا وَتَوَکَّلۡ عَلَى ٱللَّهِۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلسَّمِیعُ ٱلۡعَلِیمُ ٦١﴾

این به سبب آن است که خدا هرگز نیست تغییر دهندۀ هیچ نعمتى که انعام کرده باشد آن را بر قومى، تا آنکه ایشان بدل کنند حالى را که در ذاتِ ایشان‏ است [552]و به سبب آن است که خدا شنوای داناست. ﴿53﴾مانند حال کسانِ فرعون و آنان‌که پیش از ایشان بودند، دروغ شمردند آیاتِ پروردگار خویش را، پس هلاک ساختیم ایشان را به گناهاِن ایشان و غرق ساختیم کسانِ فرعون را و هر یک ستمکار بودند. ﴿54﴾هرآیینه بدترین جنبندگان نزدیک خدا آنانند که کافر شدند، پس ایمان نمى‏آرند. ﴿55﴾آنان‌که عهد بسته با ایشان، باز مى‏شکنند عهد خود را در هر مرتبه و ایشان پرهیز نمى‏کنند [553]. ﴿56﴾پس اگر بیابى ایشان را در جنگ، پس متفرق ساز به سبب کشتنِ ایشان، آنان را که پسِ پشت ایشان باشند، بُوَد که پندپذیر شوند. ﴿57﴾و اگر بترسى از گروهى خیانت را، پس بازگردان به سوى ایشان عهدِ ایشان را به نوعى که همه برابر شوند [554]، هرآیینه خدا دوست نمی‌دارد خیانت کنندگان را. ﴿58﴾و باید که نپندارند کافران که ایشان پیشدستى کرده‏اند، هرآیینه ایشان، عاجز نتوانند ساخت. ﴿59﴾و مهیا سازید اى مسلمانان! براى ایشان آنچه توانید از توانایى [555]و از آماده داشتن اسپان، بترسانید به آن دشمن خدا را و دشمن خویش را و قومى دیگر را نیز بجز ایشان. شما نمی‌دانند ایشان را [556]، خدا می‌داند ایشان را و آنچه خرج کنید از هرچه باشد در راه خدا، تمام داده شود به شما [557]و شما ستم کرده نشوید. ﴿60﴾و اگر میل کنند به صلح، تو هم میل کن به سوى آن [558]و توکل کن بر خدا، هرآیینه وى شنوای داناست. ﴿61﴾

﴿ وَإِن یُرِیدُوٓاْ أَن یَخۡدَعُوکَ فَإِنَّ حَسۡبَکَ ٱللَّهُۚ هُوَ ٱلَّذِیٓ أَیَّدَکَ بِنَصۡرِهِۦ وَبِٱلۡمُؤۡمِنِینَ ٦٢ وَأَلَّفَ بَیۡنَ قُلُوبِهِمۡۚ لَوۡ أَنفَقۡتَ مَا فِی ٱلۡأَرۡضِ جَمِیعٗا مَّآ أَلَّفۡتَ بَیۡنَ قُلُوبِهِمۡ وَلَٰکِنَّ ٱللَّهَ أَلَّفَ بَیۡنَهُمۡۚ إِنَّهُۥ عَزِیزٌ حَکِیمٞ ٦٣ یَٰٓأَیُّهَا ٱلنَّبِیُّ حَسۡبُکَ ٱللَّهُ وَمَنِ ٱتَّبَعَکَ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ ٦٤ یَٰٓأَیُّهَا ٱلنَّبِیُّ حَرِّضِ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ عَلَى ٱلۡقِتَالِۚ إِن یَکُن مِّنکُمۡ عِشۡرُونَ صَٰبِرُونَ یَغۡلِبُواْ مِاْئَتَیۡنِۚ وَإِن یَکُن مِّنکُم مِّاْئَةٞ یَغۡلِبُوٓاْ أَلۡفٗا مِّنَ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ بِأَنَّهُمۡ قَوۡمٞ لَّا یَفۡقَهُونَ ٦٥ ٱلۡـَٰٔنَ خَفَّفَ ٱللَّهُ عَنکُمۡ وَعَلِمَ أَنَّ فِیکُمۡ ضَعۡفٗاۚ فَإِن یَکُن مِّنکُم مِّاْئَةٞ صَابِرَةٞ یَغۡلِبُواْ مِاْئَتَیۡنِۚ وَإِن یَکُن مِّنکُمۡ أَلۡفٞ یَغۡلِبُوٓاْ أَلۡفَیۡنِ بِإِذۡنِ ٱللَّهِۗ وَٱللَّهُ مَعَ ٱلصَّٰبِرِینَ ٦٦ مَا کَانَ لِنَبِیٍّ أَن یَکُونَ لَهُۥٓ أَسۡرَىٰ حَتَّىٰ یُثۡخِنَ فِی ٱلۡأَرۡضِۚ تُرِیدُونَ عَرَضَ ٱلدُّنۡیَا وَٱللَّهُ یُرِیدُ ٱلۡأٓخِرَةَۗ وَٱللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٞ ٦٧ لَّوۡلَا کِتَٰبٞ مِّنَ ٱللَّهِ سَبَقَ لَمَسَّکُمۡ فِیمَآ أَخَذۡتُمۡ عَذَابٌ عَظِیمٞ ٦٨ فَکُلُواْ مِمَّا غَنِمۡتُمۡ حَلَٰلٗا طَیِّبٗاۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۚ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِیمٞ ٦٩﴾

و اگر خواهند که فریب دهند تو را، پس کفایت کننده است تو را، خدا همونست آنکه قوّت داد تو را به یارى دادن و به مسلمانان. ﴿62﴾و همونست آنکه الفت داد میان دل‌هاى ایشان، اگر خرج می‌کردى آنچه در زمین است همه یکجا، الفت نمى‏دادى میانِ دل‌هاى ایشان و لیکن خدا الفت افکند در میانِ ایشان، هرآیینه وى غالبِ با حکمت‏ است. ﴿63﴾اى پیغامبر! کفایت کننده است تو را خدا و کفایت کننده آنان را‌که پیروى تو کردند از مسلمانان. ﴿64﴾اى پیغامبر! رغبت ده مسلمانان را بر جنگ. اگر باشند از شما بیست کس صبر کننده، غالب شوند بر دو صد کس و اگر باشند از شما صد کس، غالب شوند بر هزار کس از کافران، به سبب آنکه ایشان گروهى هستند که نمى‏فهمند [559]. ﴿65﴾اکنون سبک ساخت خدا از سر شما و دانست که در میان شما ضعفى هست، پس اگر باشند از شما صد کس شکیبا، غالب آیند بر دو صد کس و اگر باشند از شما هزار کس، غالب آیند بر دو هزار کس به فرمانِ خدا و خدا با صابران‏ است. ﴿66﴾سزاوار نبود پیغامبر را که به دستِ وى اسیران باشند تا آنکه قتل بسیار بوجود آرد در زمین. می‌خواهید مالِ دنیا را و خدا می‌خواهد مصلحتِ آخرت را و خدا غالبِ باحکمت‏ است [560]. ﴿67﴾اگر نبودى حکم خدا پیشى گرفته [561]، می‌رسید به شما در آنچه گرفتید، عذابِ بزرگ. ﴿68﴾پس بخورید از آنچه غنیمت گرفتید حلال پاکیزه، و بترسید از خدا، هرآیینه خدا آمرزندۀ مهربان ا‏ست [شما را] [562]. ﴿69﴾

﴿ یَٰٓأَیُّهَا ٱلنَّبِیُّ قُل لِّمَن فِیٓ أَیۡدِیکُم مِّنَ ٱلۡأَسۡرَىٰٓ إِن یَعۡلَمِ ٱللَّهُ فِی قُلُوبِکُمۡ خَیۡرٗا یُؤۡتِکُمۡ خَیۡرٗا مِّمَّآ أُخِذَ مِنکُمۡ وَیَغۡفِرۡ لَکُمۡۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِیمٞ ٧٠ وَإِن یُرِیدُواْ خِیَانَتَکَ فَقَدۡ خَانُواْ ٱللَّهَ مِن قَبۡلُ فَأَمۡکَنَ مِنۡهُمۡۗ وَٱللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ ٧١ إِنَّ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَٰهَدُواْ بِأَمۡوَٰلِهِمۡ وَأَنفُسِهِمۡ فِی سَبِیلِ ٱللَّهِ وَٱلَّذِینَ ءَاوَواْ وَّنَصَرُوٓاْ أُوْلَٰٓئِکَ بَعۡضُهُمۡ أَوۡلِیَآءُ بَعۡضٖۚ وَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَلَمۡ یُهَاجِرُواْ مَا لَکُم مِّن وَلَٰیَتِهِم مِّن شَیۡءٍ حَتَّىٰ یُهَاجِرُواْۚ وَإِنِ ٱسۡتَنصَرُوکُمۡ فِی ٱلدِّینِ فَعَلَیۡکُمُ ٱلنَّصۡرُ إِلَّا عَلَىٰ قَوۡمِۢ بَیۡنَکُمۡ وَبَیۡنَهُم مِّیثَٰقٞۗ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِیرٞ ٧٢ وَٱلَّذِینَ کَفَرُواْ بَعۡضُهُمۡ أَوۡلِیَآءُ بَعۡضٍۚ إِلَّا تَفۡعَلُوهُ تَکُن فِتۡنَةٞ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَفَسَادٞ کَبِیرٞ ٧٣ وَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَٰهَدُواْ فِی سَبِیلِ ٱللَّهِ وَٱلَّذِینَ ءَاوَواْ وَّنَصَرُوٓاْ أُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ حَقّٗاۚ لَّهُم مَّغۡفِرَةٞ وَرِزۡقٞ کَرِیمٞ ٧٤ وَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ مِنۢ بَعۡدُ وَهَاجَرُواْ وَجَٰهَدُواْ مَعَکُمۡ فَأُوْلَٰٓئِکَ مِنکُمۡۚ وَأُوْلُواْ ٱلۡأَرۡحَامِ بَعۡضُهُمۡ أَوۡلَىٰ بِبَعۡضٖ فِی کِتَٰبِ ٱللَّهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ بِکُلِّ شَیۡءٍ عَلِیمُۢ ٧٥﴾

اى پیغامبر! بگو: آنان راکه در دست شمایند از اسیران: اگر داند خدا در دل شما نیکى، البته بدهد شما را بهتر از آنچه گرفته شد از شما و بیامرزد شما را و خدا آمرزندۀ مهربان ا‏ست. ﴿70﴾و اگر خواهند خیانت با تو، پس هرآیینه خیانت کرده بودند با خدا پیش از این، پس قدرت داد بر ایشان و خدا دانای با حکمت‏ است. ﴿71﴾هرآیینه آنان‌که ایمان آوردند و هجرت کردند و جهاد نمودند به مال خود و جان خود در راه خدا و آنان‌که جاى دادند و نصرت کردند، این جماعت، بعض ایشان کارسازان بعض‏اند [563]، و آنان‌که ایمان آوردند و هجرت نکردند، نیست شما را از کارسازىِ ایشان هیچ چیز، تا آنکه هجرت کنند و اگر مدد طلب کنند از شما در کار دین، پس لازم است بر شما یارى کردن، مگر بر جماعتی که میان شما و میان ایشان عهد باشد و خدا به آنچه می‌کنید بیناست. ﴿72﴾و آنان‌که کافر شدند، بعض ایشان کارسازانِ بعض‏اند، اگر نکنید اى مسلمانان! این کار را [564]، باشد فتنه در زمین و فسادِ بزرگ. ﴿73﴾و آنان‌که ایمان آوردند و هجرت کردند و جهاد نمودند در راهِ خدا و آنان‌که جاى دادند و نصرت کردند، این جماعت، ایشانند مؤمنان به حقیقت، ایشان راست آمرزش و روزىِ نیک. ﴿74﴾و آنان‌که ایمان آوردند پس از این و هجرت نمودند و جهاد کردند همراه شما، این گروه نیز از شماست و خداوندانِ قرابت، بعضِ ایشان را نزدیک‏تراند به بعضى در حکم خدا [565]، هرآیینه خدا به همه چیز داناست. ﴿75﴾

[526] سورۀ انفال در قصۀ بدر فرود آمده است. در آیاتِ این سوره اشارت به وقائع این غزوه واقع شده، از آن جمله آن است که مسلمانان در غنیمت مباحثه می‌کردند. آنان که غارت کرده بودند، خواستند که تنها بر آن متصرف شوند. دیگران خواستند که علی السویه قسمت شود، خدای تعالی نازل ساخت که متصرف و مختار در غنائم، خدا و رسول اوست و دیگری را درین باب، دخل نیست. آنچه اهل جاهلیت می‌کردند از استئثار (در متن اصلی، استپار امده است) غارت کننده به غنیمت، باطل است. بعد از آن حکم فرمود که غنیمت را پنج قسم باید کرد: چهار قسم در میان غانمان قسمت کنند و یکی در بیت‌المال نگاه داشته، به تصرف آن رسانند و این تصرف، حق است و عطای اوست به غیر دخل غارت کنندگان، پس آیه: ﴿قُلِ ٱلۡأَنفَالُ لِلَّهِ وَٱلرَّسُولِۖ﴾محکم است غیر منسوخ. [527] یعنی متصرف در غنائم، ایشانند و کسی دیگر را اختیار نیست، والله اعلم. [528] مترجم گوید: یعنی کار در قسمت بر وفق حکم خداست نه موافق آرزوی نفوس، چنانکه بیرون آوردن توبه تدبیر درست بود نزدیک خدا بر خلاف ارادۀ قوم، والله اعلم. [529] مترجم گوید: درین آیات تعریض است به آن قصه که آن حضرتجدر غزوۀ بدر برای غارت کردن کاروان قریش متوجه شد و این خبر به کاروان رسید، راه ساحل اختیار نمودند و خلاص شدند. ابو جهل که به مدد ایشان با لشکر گران از مکه برآمده بود، مقابل آن حضرت شد، بعضی اصحاب میل به غارت کرد کاروان کردند و جمعی قصد کارزار لشکر نمودند و مرضیِّ آن حضرت، جنگ با لشکر بود. [530] یعنی یک‌هزار بودند بعد از آن سه هزار گشتند و بعد از آن پنج‌هزار شدند، والله اعلم. [531] مترجم گوید: درین آیات، تعریض است به آن قصه که روز بدر مسلمانان تشنه بودند و محدث بودند، آب نداشتند و از این جهت وسوسۀ شیطان به خاطر ایشان راه می‌یافت. خدای تعالی باران فرستاد وخواب سبک را بر چشم ایشان مسلط کرد تا اضطراب دلِ ایشان برطرف شد. [532] یعنی مشتِ خاک را. [533] مترجم گوید: تعریض است به آن قصه که آن حضرتجروز بدر یک مشت سنگ‌ریزه به سوی کفار انداخت، پس هیچ کس از ایشان نبود که چیزی از آن به چشمش داخل نشد و استقلال تازه به خاطر مسلمانان ظاهر شد و این تائید غیبی بود. [534] یعنی به جزا دادن. [535] مترجم گوید: تعریض است به آن قصه که ابوجهل روز غزوۀ بدر دعا کرد که بار خدایا! هرکه از میان این هر دو گروه، قاطع رحم است و دین باطل پیش گرفته است، او را هلاک کن و به حقیقت، متصف باین صفات ابوجهل و قوم او بودند. [536] یعنی مانندِ اهل کتاب که تورات خواندند وبه زبان، معترف شدند و بر آن عمل نکردند. [537] یعنی لیکن ندانست. [538] یعنی عزیمت او نسخ می‌کند. [539] یعنی بلکه عام بود شامت او، والله اعلم. [540] و آن فتنه، ظهور عقوبت بدعت است تا ترک نهی منکر، والله اعلم. [541] تعریض است به آن قصه که کفار در مکه جمع شده است این رأی می‌زدند. [542] یعنی سنت خدا آن است که تا پیغامبر در میان قوم باشد، عذاب عام نمی‌کند و همچنین تا آنکه ایشان استغفار کنند، عذاب نمی‌آید. [543] یعنی بعد هجرت حضرت سیدالبشر از میان ایشان. [544] یعنی دراصل، استحقاق عذاب دارند، لیکن بودن پیغامبر در میان ایشان مانع بود والحال مانع برخاست. [545] مترجم گوید: و این تصویر است حال کسی راکه می‌خواهد جزو کل چیزی را باطل سازد ودفع کند. [546] یعنی از اسلام. [547] یعنی خویشاوندان پیغامبر را که بنی‌هاشم و بنی‌مطلب‌اند. [548] یعنی ایمان آوردند به آنکه به روز بدر، نصرت نازل فرمود. [549] مترجم گوید: چهار خمس غانمان را باید داد، یک خمس در بیت‌المال نهاده بر پنج حصه یا سه حصه قسمت با یکدیگر، علی اختلاف المذاهب، والله اعلم. [550] مراد از هلاک، اصرار بر کفر است و از حیات، مسلمان شدن و این که ایمان آورده‌اید به آنچه فرو فرستادیم بر بندۀ خود. [551] درین حالِ ابوجهل و تابعانِ اوست. [552] یعنی کفران نعمت را به شکر و معصیت را به طاعت. [553] مترجم گوید: تعریض است به قبائل یهود که آن حضرتجبه ایشان صلح کرده بودند و ایشان وقت بعد وقت، عذر می‌نمودند، والله اعلم. [554] یعنی ملامت نقض عهد بر شما لازم نیاید، والله اعلم. [555] یعنی استعمال آلات جنگ مثل تیر انداختن. [556] یعنی اهل نفاق را، والله اعلم. [557] یعنی ثواب او، والله اعلم. [558] مترجم گوید: این امر برای اباحت است، والله اعلم. [559] مترجم گوید: چون این آیت نازل شد، واجب گشت ثبات با ده چندان از کفار، بعد ازان منسوخ شد به وجوب ثبات در مقابلۀ دو چند، والله اعلم. [560] مترجم گوید: صحابه از اسیران بدر فدا گرفتند به اجتهاد خویش و مرضیّ نزدیک خدای تعالی، قتل این جماعت بود، لیکن چون به نص صریح ممنوع نشده بود، عفو فرمود این آیت نازل شد. [561] یعنی حکم غیر منصوص و مُقَدَّر در لوح محفوظ، والله اعلم. [562] تعریض است به عباس بن عبدالمطلب. [563] یعنی مهاجر و انصار با یکدیگر باید که نصرت دهند و مواخات کنند. [564] یعنی دوستی را با یکدیگر. [565] یعنی صله و توارث میان اهل قرابت که اصحاب فروض و عصباتند، لازم است، والله اعلم.

سُورَةُ الأَعۡرَافِ

بسم الله الرحمن الرحیم

﴿ الٓمٓصٓ ١ کِتَٰبٌ أُنزِلَ إِلَیۡکَ فَلَا یَکُن فِی صَدۡرِکَ حَرَجٞ مِّنۡهُ لِتُنذِرَ بِهِۦ وَذِکۡرَىٰ لِلۡمُؤۡمِنِینَ ٢ ٱتَّبِعُواْ مَآ أُنزِلَ إِلَیۡکُم مِّن رَّبِّکُمۡ وَلَا تَتَّبِعُواْ مِن دُونِهِۦٓ أَوۡلِیَآءَۗ قَلِیلٗا مَّا تَذَکَّرُونَ ٣ وَکَم مِّن قَرۡیَةٍ أَهۡلَکۡنَٰهَا فَجَآءَهَا بَأۡسُنَا بَیَٰتًا أَوۡ هُمۡ قَآئِلُونَ ٤ فَمَا کَانَ دَعۡوَىٰهُمۡ إِذۡ جَآءَهُم بَأۡسُنَآ إِلَّآ أَن قَالُوٓاْ إِنَّا کُنَّا ظَٰلِمِینَ ٥ فَلَنَسۡ‍َٔلَنَّ ٱلَّذِینَ أُرۡسِلَ إِلَیۡهِمۡ وَلَنَسۡ‍َٔلَنَّ ٱلۡمُرۡسَلِینَ ٦ فَلَنَقُصَّنَّ عَلَیۡهِم بِعِلۡمٖۖ وَمَا کُنَّا غَآئِبِینَ ٧ وَٱلۡوَزۡنُ یَوۡمَئِذٍ ٱلۡحَقُّۚ فَمَن ثَقُلَتۡ مَوَٰزِینُهُۥ فَأُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلۡمُفۡلِحُونَ ٨ وَمَنۡ خَفَّتۡ مَوَٰزِینُهُۥ فَأُوْلَٰٓئِکَ ٱلَّذِینَ خَسِرُوٓاْ أَنفُسَهُم بِمَا کَانُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا یَظۡلِمُونَ ٩ وَلَقَدۡ مَکَّنَّٰکُمۡ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَجَعَلۡنَا لَکُمۡ فِیهَا مَعَٰیِشَۗ قَلِیلٗا مَّا تَشۡکُرُونَ ١٠ وَلَقَدۡ خَلَقۡنَٰکُمۡ ثُمَّ صَوَّرۡنَٰکُمۡ ثُمَّ قُلۡنَا لِلۡمَلَٰٓئِکَةِ ٱسۡجُدُواْ لِأٓدَمَ فَسَجَدُوٓاْ إِلَّآ إِبۡلِیسَ لَمۡ یَکُن مِّنَ ٱلسَّٰجِدِینَ ١١

به نام خداوند بخشندۀ مهربان

المّص. ﴿1﴾این کتابی است که فروآورده شد به سوى تو، پس باید که نباشد در سینۀ تو هیچ تنگى از تبلیغ او؛ [فرود آورده شده] تا بیم کنى به آن و براى پند، مسلمانان. را ﴿2﴾پیروى کنید آن را که فرود آورده شد به سوى شما از جانب پروردگار شما و پیروى مکنید بجز وى دوستان را [463]، اندکى پند مى‏پذیرید. ﴿3﴾و بسا دیه که هلاک کردیمش، پس آمد به آن عقوبت ما و ایشان شبانگاه آرمیده بودند یا وقتى که ایشان در خواب نیمروز بودند. ﴿4﴾پس نبود قول ایشان، چون بیاید به ایشان عقوبتِ ما اِلاّ آنکه گفتند: هرآیینه ما ستمکار بودیم. ﴿5﴾پس البته سؤال خواهیم کرد آن کسانى را که پیغامبر فرستاده شد به سوى ایشان و البته سؤال خواهیم کرد پیغامبران را. ﴿6﴾پس البته بیان خواهیم کرد به حضور ایشان [464]به دانش و نبودیم غایب. ﴿7﴾و سنجیدن اعمال به انصاف آن روز بودنى است؛ پس هر که گران شد پلۀ نیکی‌های او، پس ایشانند رستگار. ﴿8﴾و هر که سبک شد پلۀ نیکی‌هاى او، پس آن جماعت، آنانند که زیان کردند در حقِّ خویشتن به سبب آنکه به آیات ما انکار مى‏کردند. ﴿9﴾و هرآیینه استقرار دادیم شما را در زمین و پیداکردیم براى شما در آنجا اسباب معیشت. اندکى شکر می‌کنید. ﴿10﴾و هرآیینه آفریدیم شما را (یعنى پدر شما را) باز صورت بستیم شما را (یعنى پدر شما را) باز گفتیم به فرشتگان که: سجده کنید آدم را، پس سجده کردند مگر ابلیس، نبود از سجده کنندگان. ﴿11﴾

﴿قَالَ مَا مَنَعَکَ أَلَّا تَسۡجُدَ إِذۡ أَمَرۡتُکَۖ قَالَ أَنَا۠ خَیۡرٞ مِّنۡهُ خَلَقۡتَنِی مِن نَّارٖ وَخَلَقۡتَهُۥ مِن طِینٖ ١٢ قَالَ فَٱهۡبِطۡ مِنۡهَا فَمَا یَکُونُ لَکَ أَن تَتَکَبَّرَ فِیهَا فَٱخۡرُجۡ إِنَّکَ مِنَ ٱلصَّٰغِرِینَ ١٣ قَالَ أَنظِرۡنِیٓ إِلَىٰ یَوۡمِ یُبۡعَثُونَ ١٤ قَالَ إِنَّکَ مِنَ ٱلۡمُنظَرِینَ ١٥ قَالَ فَبِمَآ أَغۡوَیۡتَنِی لَأَقۡعُدَنَّ لَهُمۡ صِرَٰطَکَ ٱلۡمُسۡتَقِیمَ ١٦ ثُمَّ لَأٓتِیَنَّهُم مِّنۢ بَیۡنِ أَیۡدِیهِمۡ وَمِنۡ خَلۡفِهِمۡ وَعَنۡ أَیۡمَٰنِهِمۡ وَعَن شَمَآئِلِهِمۡۖ وَلَا تَجِدُ أَکۡثَرَهُمۡ شَٰکِرِینَ ١٧ قَالَ ٱخۡرُجۡ مِنۡهَا مَذۡءُومٗا مَّدۡحُورٗاۖ لَّمَن تَبِعَکَ مِنۡهُمۡ لَأَمۡلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنکُمۡ أَجۡمَعِینَ ١٨ وَیَٰٓـَٔادَمُ ٱسۡکُنۡ أَنتَ وَزَوۡجُکَ ٱلۡجَنَّةَ فَکُلَا مِنۡ حَیۡثُ شِئۡتُمَا وَلَا تَقۡرَبَا هَٰذِهِ ٱلشَّجَرَةَ فَتَکُونَا مِنَ ٱلظَّٰلِمِینَ ١٩ فَوَسۡوَسَ لَهُمَا ٱلشَّیۡطَٰنُ لِیُبۡدِیَ لَهُمَا مَا وُۥرِیَ عَنۡهُمَا مِن سَوۡءَٰتِهِمَا وَقَالَ مَا نَهَىٰکُمَا رَبُّکُمَا عَنۡ هَٰذِهِ ٱلشَّجَرَةِ إِلَّآ أَن تَکُونَا مَلَکَیۡنِ أَوۡ تَکُونَا مِنَ ٱلۡخَٰلِدِینَ ٢٠ وَقَاسَمَهُمَآ إِنِّی لَکُمَا لَمِنَ ٱلنَّٰصِحِینَ ٢١ فَدَلَّىٰهُمَا بِغُرُورٖۚ فَلَمَّا ذَاقَا ٱلشَّجَرَةَ بَدَتۡ لَهُمَا سَوۡءَٰتُهُمَا وَطَفِقَا یَخۡصِفَانِ عَلَیۡهِمَا مِن وَرَقِ ٱلۡجَنَّةِۖ وَنَادَىٰهُمَا رَبُّهُمَآ أَلَمۡ أَنۡهَکُمَا عَن تِلۡکُمَا ٱلشَّجَرَةِ وَأَقُل لَّکُمَآ إِنَّ ٱلشَّیۡطَٰنَ لَکُمَا عَدُوّٞ مُّبِینٞ ٢٢﴾

گفت خدا: چه چیز منع کرد تو را از آنکه سجده کنى، وقتى که امر کردم تو را؟ گفت: من بهترم از او؛ آفریده‌ای مرا از آتش و آفریده‌ای او را از گِل. ﴿12﴾گفت: پس فرود رو از آسمان؛ زیراکه لایق نیست تو را که سرکشى کنى درآن، پس بیرون شو، هرآیینه تو از خوار شوندگانى ﴿13﴾گفت: بار خدایا! مهلت ده مرا تا روزی که آدمیان برانگیخته شوند. ﴿14﴾گفت: خدا هرآیینه تو از مهلت داده شدگانى. ﴿15﴾پس گفت: به سبب آنکه گمراه کردى مرا، البته بنشینم براى آدمیان به راه راست تو (یعنى تا از آن منع کنم). ﴿16﴾پس البته بیایم به سوى ایشان، از پیشِ ایشان و از پسِ پشت ایشان و از جانب راست ایشان و از جانب چپ ایشان و نیابى اکثر ایشان را شکرگزار. ﴿17﴾گفت: بیرون رو از آسمان، نکوهیدۀ رانده شده. به خدا، هر که پیروى کند تو را از آدمیان، البته پر کنم دوزخ را از شما، همه یکجا. ﴿18﴾و گفتیم: اى آدم! ساکن شو تو و زنِ تو در بهشت. پس بخورید از هر جاکه خواهید و نزدیک مشوید به این درخت که خواهید شد از ستمکاران. ﴿19﴾پس وسوسه داد ایشان را شیطان تا آشکاراگرداند براى ایشان آنچه پوشیده بود از نظر ایشان از شرمگاه‏هاى ایشان؛ و گفت: منع نکرده است شما را پروردگار شما از این درخت، مگر براى احتیاط از آنکه شوید دو فرشته یا شوید از جاویدْ باشندگان. ﴿20﴾و قسم خورد براى ایشان که من از نصیحت کنندگانم شما را. ﴿21﴾پس به سوى پستى انداخت ایشان را به فریب دادن. پس چون چشیدند آن درخت را، ظاهر شد ایشان را شرمگاه ایشان و شروع کردند که برگى بالاى برگى مى‏چسبانیدند بر خویش از برگ درختان بهشت و ندا کرد ایشان را پروردگار ایشان: آیا منع نکرده بودم شما را از این درخت و نگفته بودم به شماکه هرآیینه شیطان شما را دشمن آشکارا است؟!. ﴿22﴾

﴿ قَالَا رَبَّنَا ظَلَمۡنَآ أَنفُسَنَا وَإِن لَّمۡ تَغۡفِرۡ لَنَا وَتَرۡحَمۡنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡخَٰسِرِینَ ٢٣ قَالَ ٱهۡبِطُواْ بَعۡضُکُمۡ لِبَعۡضٍ عَدُوّٞۖ وَلَکُمۡ فِی ٱلۡأَرۡضِ مُسۡتَقَرّٞ وَمَتَٰعٌ إِلَىٰ حِینٖ ٢٤ قَالَ فِیهَا تَحۡیَوۡنَ وَفِیهَا تَمُوتُونَ وَمِنۡهَا تُخۡرَجُونَ ٢٥ یَٰبَنِیٓ ءَادَمَ قَدۡ أَنزَلۡنَا عَلَیۡکُمۡ لِبَاسٗا یُوَٰرِی سَوۡءَٰتِکُمۡ وَرِیشٗاۖ وَلِبَاسُ ٱلتَّقۡوَىٰ ذَٰلِکَ خَیۡرٞۚ ذَٰلِکَ مِنۡ ءَایَٰتِ ٱللَّهِ لَعَلَّهُمۡ یَذَّکَّرُونَ ٢٦ یَٰبَنِیٓ ءَادَمَ لَا یَفۡتِنَنَّکُمُ ٱلشَّیۡطَٰنُ کَمَآ أَخۡرَجَ أَبَوَیۡکُم مِّنَ ٱلۡجَنَّةِ یَنزِعُ عَنۡهُمَا لِبَاسَهُمَا لِیُرِیَهُمَا سَوۡءَٰتِهِمَآۚ إِنَّهُۥ یَرَىٰکُمۡ هُوَ وَقَبِیلُهُۥ مِنۡ حَیۡثُ لَا تَرَوۡنَهُمۡۗ إِنَّا جَعَلۡنَا ٱلشَّیَٰطِینَ أَوۡلِیَآءَ لِلَّذِینَ لَا یُؤۡمِنُونَ ٢٧ وَإِذَا فَعَلُواْ فَٰحِشَةٗ قَالُواْ وَجَدۡنَا عَلَیۡهَآ ءَابَآءَنَا وَٱللَّهُ أَمَرَنَا بِهَاۗ قُلۡ إِنَّ ٱللَّهَ لَا یَأۡمُرُ بِٱلۡفَحۡشَآءِۖ أَتَقُولُونَ عَلَى ٱللَّهِ مَا لَا تَعۡلَمُونَ ٢٨ قُلۡ أَمَرَ رَبِّی بِٱلۡقِسۡطِۖ وَأَقِیمُواْ وُجُوهَکُمۡ عِندَ کُلِّ مَسۡجِدٖ وَٱدۡعُوهُ مُخۡلِصِینَ لَهُ ٱلدِّینَۚ کَمَا بَدَأَکُمۡ تَعُودُونَ ٢٩ فَرِیقًا هَدَىٰ وَفَرِیقًا حَقَّ عَلَیۡهِمُ ٱلضَّلَٰلَةُۚ إِنَّهُمُ ٱتَّخَذُواْ ٱلشَّیَٰطِینَ أَوۡلِیَآءَ مِن دُونِ ٱللَّهِ وَیَحۡسَبُونَ أَنَّهُم مُّهۡتَدُونَ ٣٠﴾

گفتند: اى پروردگار ما! ستم کردیم بر خویش و اگر نیامرزى ما را و مهربانى نکنى بر ما، البته از زیانکاران باشیم. ﴿23﴾گفت خدا: فرو روید؛ بعضِ شما بعضى را دشمن خواهد بود، و شما را در زمین استقرار و بهره‏مندى باشد تا وقتى معین (یعنى تا مرگ). ﴿24﴾گفت خدا: در زمین زندگانى خواهید کرد و در آنجا خواهید مرد و از آنجا بیرون آورده شوید. ﴿25﴾اى فرزندان آدم! هرآیینه ما فرود آوردیم بر شما لباسى که بپوشد شرمگاه شما را و فرود آوردیم جامه‌هاى زینت را و لباس پرهیزگارى، وى از همه بهتر است. این از نشانه‌هاى خداست تا ایشان پندپذیر شوند. ﴿26﴾اى فرزندان آدم! گمراه نکند شما را شیطان چنانکه بیرون آورد پدر و مادر شما را از بهشت. برمی‌کشید از ایشان جامۀ ایشان را تا بنماید ایشان را شرمگاه ایشان، هرآیینه شیطان و قوم او مى‏بینند شما را از آنجا که شما نمى‏بینید ایشان را، هرآیینه ما ساختیم شیاطین را کارگزار کسانی که ایمان ندارند. ﴿27﴾و (کارگزار آنان‌که) چون بکنند کار زشت، گویند: یافتیم بر این کار، پدران خود را و خدا فرموده است ما را به آن. بگو: هرآیینه خدا نمی‌فرماید به کار زشت، آیا می‌گویید بر خدا آنچه نمى‏دانید؟. ﴿28﴾بگو: هرآیینه فرموده است پروردگار من به انصاف، و فرموده است که: راست کنید روى خود را [465]وقت هر نماز و بپرستید او را براى او خالص کرده عبادت را، چنانکه آفرید شما را، همچنان دیگر بار خواهید شد [466]. ﴿29﴾گروهى را راه نمود و گروهى را ثابت شد بر ایشان گمراهى، هرآیینه ایشان شیاطین را دوست گرفتند بجز خدا و می‌پنداشتند که ایشان راه یافتگانند. ﴿30﴾

﴿۞یَٰبَنِیٓ ءَادَمَ خُذُواْ زِینَتَکُمۡ عِندَ کُلِّ مَسۡجِدٖ وَکُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ وَلَا تُسۡرِفُوٓاْۚ إِنَّهُۥ لَا یُحِبُّ ٱلۡمُسۡرِفِینَ ٣١ قُلۡ مَنۡ حَرَّمَ زِینَةَ ٱللَّهِ ٱلَّتِیٓ أَخۡرَجَ لِعِبَادِهِۦ وَٱلطَّیِّبَٰتِ مِنَ ٱلرِّزۡقِۚ قُلۡ هِیَ لِلَّذِینَ ءَامَنُواْ فِی ٱلۡحَیَوٰةِ ٱلدُّنۡیَا خَالِصَةٗ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَةِۗ کَذَٰلِکَ نُفَصِّلُ ٱلۡأٓیَٰتِ لِقَوۡمٖ یَعۡلَمُونَ ٣٢ قُلۡ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّیَ ٱلۡفَوَٰحِشَ مَا ظَهَرَ مِنۡهَا وَمَا بَطَنَ وَٱلۡإِثۡمَ وَٱلۡبَغۡیَ بِغَیۡرِ ٱلۡحَقِّ وَأَن تُشۡرِکُواْ بِٱللَّهِ مَا لَمۡ یُنَزِّلۡ بِهِۦ سُلۡطَٰنٗا وَأَن تَقُولُواْ عَلَى ٱللَّهِ مَا لَا تَعۡلَمُونَ ٣٣ وَلِکُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٞۖ فَإِذَا جَآءَ أَجَلُهُمۡ لَا یَسۡتَأۡخِرُونَ سَاعَةٗ وَلَا یَسۡتَقۡدِمُونَ ٣٤ یَٰبَنِیٓ ءَادَمَ إِمَّا یَأۡتِیَنَّکُمۡ رُسُلٞ مِّنکُمۡ یَقُصُّونَ عَلَیۡکُمۡ ءَایَٰتِی فَمَنِ ٱتَّقَىٰ وَأَصۡلَحَ فَلَا خَوۡفٌ عَلَیۡهِمۡ وَلَا هُمۡ یَحۡزَنُونَ ٣٥ وَٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا وَٱسۡتَکۡبَرُواْ عَنۡهَآ أُوْلَٰٓئِکَ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِیهَا خَٰلِدُونَ ٣٦ فَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّنِ ٱفۡتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ کَذِبًا أَوۡ کَذَّبَ بِ‍َٔایَٰتِهِۦٓۚ أُوْلَٰٓئِکَ یَنَالُهُمۡ نَصِیبُهُم مِّنَ ٱلۡکِتَٰبِۖ حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءَتۡهُمۡ رُسُلُنَا یَتَوَفَّوۡنَهُمۡ قَالُوٓاْ أَیۡنَ مَا کُنتُمۡ تَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِۖ قَالُواْ ضَلُّواْ عَنَّا وَشَهِدُواْ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ أَنَّهُمۡ کَانُواْ کَٰفِرِینَ ٣٧ ﴾

اى فرزندان آدم! بگیرید زینت خود را [467]نزدیک هر نماز و بخورید و بیاشامید و از حد مگذرید، هرآیینه خدا دوست نمی‌دارد از حدگذرندگان را. ﴿31﴾بگو: که حرام کرد زینت خدا راکه پیدا کرده است براى بندگان خود، و که حرام کرده است پاکیزه‌ها را از رزق؟ بگو: آن پاکیزه‏ها (از ملابس و مآکل) براى مسلمانان است در زندگىِ دنیا [468]، خالص شده براى ایشان روز قیامت، همچنین بیان مى‏کنیم نشانه‌ها براى گروهى که می‌دانند [469]. ﴿32﴾بگو: جز این نیست که حرام کرده است پروردگار من بی‌حیایی‌ها را؛ آنچه علانیه باشد از آن و آنچه پوشیده باشد، و حرام کرده است گناه را و تعدّىِ ناحق را و آنکه شریک خدا مقرر کنید چیزى راکه خدا هیچ دلیل بر آن نازل نکرده است و آنکه بگویید بر خدا آنچه نمی‌دانید. ﴿33﴾هر گروهى را میعادی است [470]؛ پس چون بیاید [471]میعاد ایشان، تأخیر نکنند یک ساعت و نه سبقت کنند [472]. ﴿34﴾اى فرزندان آدم، اگر بیایند به شما پیغامبران از جنس شما، می‌خوانند بر شما آیات مرا. پس هر که پرهیزگارى کند و نیکوکارى نماید، پس هیچ ترس نباشد بر ایشان و نه ایشان اندوهگین شوند. ﴿35﴾و کسانی که به دروغ نسبت کردند آیاتِ ما را و سرکشى کردند از قبول آنها، ایشان باشندگان دوزخند؛ ایشان آنجا جاویدانند. ﴿36﴾پس کیست ستمکارتر از کسی که بربست بر خدا دروغ را یا به دروغ نسبت کرد آیات او را؟ آن جماعت، برسد به ایشان بهرۀ ایشان از آنچه نوشته شده در لوح محفوظ [473]تا وقتى که بیایند نزدیک ایشان فرستادگان ما تا قبض ارواح ایشان کنند، گویند: کجاست آنچه شما می‌پرستیدید بجز خدا؟ گویند: گم شدند ایشان از ما و معترف شدند بر نفس‌هاى خویش به این که ایشان کافر بودند. ﴿37﴾

﴿ قَالَ ٱدۡخُلُواْ فِیٓ أُمَمٖ قَدۡ خَلَتۡ مِن قَبۡلِکُم مِّنَ ٱلۡجِنِّ وَٱلۡإِنسِ فِی ٱلنَّارِۖ کُلَّمَا دَخَلَتۡ أُمَّةٞ لَّعَنَتۡ أُخۡتَهَاۖ حَتَّىٰٓ إِذَا ٱدَّارَکُواْ فِیهَا جَمِیعٗا قَالَتۡ أُخۡرَىٰهُمۡ لِأُولَىٰهُمۡ رَبَّنَا هَٰٓؤُلَآءِ أَضَلُّونَا فَ‍َٔاتِهِمۡ عَذَابٗا ضِعۡفٗا مِّنَ ٱلنَّارِۖ قَالَ لِکُلّٖ ضِعۡفٞ وَلَٰکِن لَّا تَعۡلَمُونَ ٣٨ وَقَالَتۡ أُولَىٰهُمۡ لِأُخۡرَىٰهُمۡ فَمَا کَانَ لَکُمۡ عَلَیۡنَا مِن فَضۡلٖ فَذُوقُواْ ٱلۡعَذَابَ بِمَا کُنتُمۡ تَکۡسِبُونَ ٣٩ إِنَّ ٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا وَٱسۡتَکۡبَرُواْ عَنۡهَا لَا تُفَتَّحُ لَهُمۡ أَبۡوَٰبُ ٱلسَّمَآءِ وَلَا یَدۡخُلُونَ ٱلۡجَنَّةَ حَتَّىٰ یَلِجَ ٱلۡجَمَلُ فِی سَمِّ ٱلۡخِیَاطِۚ وَکَذَٰلِکَ نَجۡزِی ٱلۡمُجۡرِمِینَ ٤٠ لَهُم مِّن جَهَنَّمَ مِهَادٞ وَمِن فَوۡقِهِمۡ غَوَاشٖۚ وَکَذَٰلِکَ نَجۡزِی ٱلظَّٰلِمِینَ ٤١ وَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ لَا نُکَلِّفُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَآ أُوْلَٰٓئِکَ أَصۡحَٰبُ ٱلۡجَنَّةِۖ هُمۡ فِیهَا خَٰلِدُونَ ٤٢ وَنَزَعۡنَا مَا فِی صُدُورِهِم مِّنۡ غِلّٖ تَجۡرِی مِن تَحۡتِهِمُ ٱلۡأَنۡهَٰرُۖ وَقَالُواْ ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ ٱلَّذِی هَدَىٰنَا لِهَٰذَا وَمَا کُنَّا لِنَهۡتَدِیَ لَوۡلَآ أَنۡ هَدَىٰنَا ٱللَّهُۖ لَقَدۡ جَآءَتۡ رُسُلُ رَبِّنَا بِٱلۡحَقِّۖ وَنُودُوٓاْ أَن تِلۡکُمُ ٱلۡجَنَّةُ أُورِثۡتُمُوهَا بِمَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ ٤٣ ﴾

حکم کند خداکه داخل شوید همراه امّتانى که گذاشته‏اند پیش از شما از جن و انس در آتش. هرگاه که درآید قومى، لعنت کند قومى دیگر مانند خود را تا وقتى که به یکدیگر برسند در دوزخ، همه یکجا. گوید جماعت متأخّر از ایشان در حقّ جماعت متقدّم از ایشان: اى پروردگار ما! ایشان گمراه کردند ما را، پس بده ایشان را عذابِ دو چند از دوزخ. فرماید خدا: هر یکى را دو چند است و لیکن نمی‌دانند [474]. ﴿38﴾و گویند جماعت متقدم از ایشان جماعت متأخّر را از ایشان: پس نیست شما را هیچ بزرگى بر ما، پس بچشید عذاب را به سبب آنچه می‌کردید. ﴿39﴾هرآیینه کسانی که به دروغ نسبت کردند آیات ما را و سرکشى کردند از قبول آن، هرگز گشاده نشود بر ایشان دروازه‏هاى آسمان و در نیایند به بهشت تا وقتى که داخل شود شتر در سوراخ سوزن [475]، و همچنین جزا می‌دهیم گناهکاران را. ﴿40﴾ایشان را از دوزخ فرش بود و از بالاى ایشان [از دوزخ] پوشش‌ها باشد و همچنین جزا می‌دهیم ستمکاران را. ﴿41﴾و کسانی که ایمان آوردند و کارهاى شایسته کردند، تکلیف نمی‌دهیم هیچ‌کس را مگر قدر طاقت او. آن جماعت باشندگان بهشتند، ایشان آنجا جاویدان باشند. ﴿42﴾و بیرون آریم آنچه در سینه‏هاى ایشان بود از کینه [476]. می‌رود زیر ایشان نهرها و گویند: سپاس آن خدای راست که دلالت کرد ما را به سوى این بهشت و هرگز مستعدِّ راه یافتن نبودیم، اگر راه ننمودى ما را خدا. هرآیینه آمدند فرستادگان پروردگار ما به راستى و نداکرده شوند که این بهشت، داده شدید آن را به سبب آنچه می‌کردند. ﴿43﴾

﴿ وَنَادَىٰٓ أَصۡحَٰبُ ٱلۡجَنَّةِ أَصۡحَٰبَ ٱلنَّارِ أَن قَدۡ وَجَدۡنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقّٗا فَهَلۡ وَجَدتُّم مَّا وَعَدَ رَبُّکُمۡ حَقّٗاۖ قَالُواْ نَعَمۡۚ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنُۢ بَیۡنَهُمۡ أَن لَّعۡنَةُ ٱللَّهِ عَلَى ٱلظَّٰلِمِینَ ٤٤ ٱلَّذِینَ یَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ ٱللَّهِ وَیَبۡغُونَهَا عِوَجٗا وَهُم بِٱلۡأٓخِرَةِ کَٰفِرُونَ ٤٥ وَبَیۡنَهُمَا حِجَابٞۚ وَعَلَى ٱلۡأَعۡرَافِ رِجَالٞ یَعۡرِفُونَ کُلَّۢا بِسِیمَىٰهُمۡۚ وَنَادَوۡاْ أَصۡحَٰبَ ٱلۡجَنَّةِ أَن سَلَٰمٌ عَلَیۡکُمۡۚ لَمۡ یَدۡخُلُوهَا وَهُمۡ یَطۡمَعُونَ ٤٦ ۞وَإِذَا صُرِفَتۡ أَبۡصَٰرُهُمۡ تِلۡقَآءَ أَصۡحَٰبِ ٱلنَّارِ قَالُواْ رَبَّنَا لَا تَجۡعَلۡنَا مَعَ ٱلۡقَوۡمِ ٱلظَّٰلِمِینَ ٤٧ وَنَادَىٰٓ أَصۡحَٰبُ ٱلۡأَعۡرَافِ رِجَالٗا یَعۡرِفُونَهُم بِسِیمَىٰهُمۡ قَالُواْ مَآ أَغۡنَىٰ عَنکُمۡ جَمۡعُکُمۡ وَمَا کُنتُمۡ تَسۡتَکۡبِرُونَ ٤٨ أَهَٰٓؤُلَآءِ ٱلَّذِینَ أَقۡسَمۡتُمۡ لَا یَنَالُهُمُ ٱللَّهُ بِرَحۡمَةٍۚ ٱدۡخُلُواْ ٱلۡجَنَّةَ لَا خَوۡفٌ عَلَیۡکُمۡ وَلَآ أَنتُمۡ تَحۡزَنُونَ ٤٩ وَنَادَىٰٓ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِ أَصۡحَٰبَ ٱلۡجَنَّةِ أَنۡ أَفِیضُواْ عَلَیۡنَا مِنَ ٱلۡمَآءِ أَوۡ مِمَّا رَزَقَکُمُ ٱللَّهُۚ قَالُوٓاْ إِنَّ ٱللَّهَ حَرَّمَهُمَا عَلَى ٱلۡکَٰفِرِینَ ٥٠ ٱلَّذِینَ ٱتَّخَذُواْ دِینَهُمۡ لَهۡوٗا وَلَعِبٗا وَغَرَّتۡهُمُ ٱلۡحَیَوٰةُ ٱلدُّنۡیَاۚ فَٱلۡیَوۡمَ نَنسَىٰهُمۡ کَمَا نَسُواْ لِقَآءَ یَوۡمِهِمۡ هَٰذَا وَمَا کَانُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا یَجۡحَدُونَ ٥١ ﴾

و ندا کنند اهل بهشت، اهل دوزخ را که: ما راست یافتیم آنچه وعده کرده به ما پروردگار ما، پس آیا شما هم راست یافتید آنچه به شما وعده کرده بود پروردگار شما؟! گفتند: آرى! پس آواز کند، آواز کننده در میان ایشان که لعنت خدا بر آن ستمکاران‏ است. ﴿44﴾که باز می‌داشتند مردمان را از راه خدا و می‌خواستند براى آن، راه کجى [477]و ایشان به آخرت اعتقاد نداشتند. ﴿45﴾در میان بهشت و دوزخ حجابی است [478]و بر اعراف مردمانى باشند که مى‏شناسند هر یکى را [از اهل موضعین] به قیافۀ ایشان و ندا کنند اهل اعراف، اهل بهشت را که: سلام علیکم! هنوز به بهشت نه در آمدند و ایشان طمع آن دارند. ﴿46﴾و چون گردانیده شود چشم اهل اعراف به طرف اهل دوزخ، گویند: اى پروردگار ما! مکن ما را همراه گروه ستمکاران. ﴿47﴾و ندا کنند اهل اعراف مردمانی را که مى‏شناسند ایشان را به قیافۀ ایشان، گویند: کفایت نکرد از شما جمعیت شما و آنکه سرکشى می‌کردید. ﴿48﴾آیا این جماعتند از آنان‌که شما قسم می‌خوردید که هرگز خدا نرساند به ایشان هیچ رحمت؟ [479][گفته شد ایشان را که:] درآیید به بهشت، هیچ ترس نیست بر شما و نه شما اندوهگین شوید. ﴿49﴾و نداکنند اهل دوزخ اهل بهشت را که: بریزید بر ما چیزى از آب یا از سایر آنچه روزى داده است شما را خدا. گویند: خدا حرام ساخته است این هر دو را بر کافران. ﴿50﴾آنان‌که دین خود گرفته‏اند بازى و لهو را، و فریب داد ایشان را زندگانى دنیا، پس امروز فراموش کنیم ایشان را چنانچه ایشان فراموش کردند ملاقات این روز خویش را و چنانکه انکار مى‏کردند به آیاتِ ما [480]. ﴿51﴾

﴿ وَلَقَدۡ جِئۡنَٰهُم بِکِتَٰبٖ فَصَّلۡنَٰهُ عَلَىٰ عِلۡمٍ هُدٗى وَرَحۡمَةٗ لِّقَوۡمٖ یُؤۡمِنُونَ ٥٢ هَلۡ یَنظُرُونَ إِلَّا تَأۡوِیلَهُۥۚ یَوۡمَ یَأۡتِی تَأۡوِیلُهُۥ یَقُولُ ٱلَّذِینَ نَسُوهُ مِن قَبۡلُ قَدۡ جَآءَتۡ رُسُلُ رَبِّنَا بِٱلۡحَقِّ فَهَل لَّنَا مِن شُفَعَآءَ فَیَشۡفَعُواْ لَنَآ أَوۡ نُرَدُّ فَنَعۡمَلَ غَیۡرَ ٱلَّذِی کُنَّا نَعۡمَلُۚ قَدۡ خَسِرُوٓاْ أَنفُسَهُمۡ وَضَلَّ عَنۡهُم مَّا کَانُواْ یَفۡتَرُونَ ٥٣ إِنَّ رَبَّکُمُ ٱللَّهُ ٱلَّذِی خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٖ ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰ عَلَى ٱلۡعَرۡشِۖ یُغۡشِی ٱلَّیۡلَ ٱلنَّهَارَ یَطۡلُبُهُۥ حَثِیثٗا وَٱلشَّمۡسَ وَٱلۡقَمَرَ وَٱلنُّجُومَ مُسَخَّرَٰتِۢ بِأَمۡرِهِۦٓۗ أَلَا لَهُ ٱلۡخَلۡقُ وَٱلۡأَمۡرُۗ تَبَارَکَ ٱللَّهُ رَبُّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ٥٤ ٱدۡعُواْ رَبَّکُمۡ تَضَرُّعٗا وَخُفۡیَةًۚ إِنَّهُۥ لَا یُحِبُّ ٱلۡمُعۡتَدِینَ ٥٥ وَلَا تُفۡسِدُواْ فِی ٱلۡأَرۡضِ بَعۡدَ إِصۡلَٰحِهَا وَٱدۡعُوهُ خَوۡفٗا وَطَمَعًاۚ إِنَّ رَحۡمَتَ ٱللَّهِ قَرِیبٞ مِّنَ ٱلۡمُحۡسِنِینَ ٥٦ وَهُوَ ٱلَّذِی یُرۡسِلُ ٱلرِّیَٰحَ بُشۡرَۢا بَیۡنَ یَدَیۡ رَحۡمَتِهِۦۖ حَتَّىٰٓ إِذَآ أَقَلَّتۡ سَحَابٗا ثِقَالٗا سُقۡنَٰهُ لِبَلَدٖ مَّیِّتٖ فَأَنزَلۡنَا بِهِ ٱلۡمَآءَ فَأَخۡرَجۡنَا بِهِۦ مِن کُلِّ ٱلثَّمَرَٰتِۚ کَذَٰلِکَ نُخۡرِجُ ٱلۡمَوۡتَىٰ لَعَلَّکُمۡ تَذَکَّرُونَ ٥٧ ﴾

هرآیینه آوردیم براى ایشان کتابى که مفصّل کردیم آن را به دانش براى رهنمایى و بخشایشِ، مؤمنان را. ﴿52﴾انتظار نمى‏کنند کفار مگر مصداق این وعده را، روزی که بیاید مصداق آن، گویند کسانی که فراموش کرده بودند آن را پیش از این: هرآیینه آمده بودند پیغامبرانِ پروردگار ما به راستى، پس آیا هستند برای ما شفیعان تا شفاعت کنند برای ما یا بازگردانیده شویم به سوى دنیا، پس عمل کنیم غیر آنچه می‌کردیم؟ [481]هرآیینه زیان کردند در حق خویشتن و گم شد از ایشان آنچه افترا می‌کردند. ﴿53﴾هرآیینه پروردگار شما آن خدا است که آفرید آسمان‌ها و زمین را در شش روز؛ باز مستقر شد بر عرش؛ مى‏پوشاند شب را به روز [482]، می‌طلبد شب، روز را به شتاب [483]و آفرید آفتاب و ماه و ستارگان را رام شده به فرمان خدا. آگاه شو او راست، آفریدن و فرمانروایى. به غایت بزرگ‏ است، خدا پروردگار عالم‌ها. ﴿54﴾بپرستید پروردگار خود را زارى کنان و پوشیده از مردمان [484]، هرآیینه او دوست ندارد از حد گذرندگان را. ﴿55﴾فساد مکنید در زمین بعدِ اصلاح آن [485]و بپرستید او را به ترس و امید، هرآیینه بخشایش خدا نزدیک‏ است از نیکوکاران. ﴿56﴾و اوست آنکه می‌فرستد بادها، مژده دهنده پیش از رحمت خود [486]تا وقتى که بردارد ابر گران را. روان کنیم آن را به سوى شهرى مرده؛ پس فروآریم به واسطۀ آن ابر آب را، پس بیرون آریم به آن آب، از جنس هر میوه. همچنین بیرون آریم مردگان را [487]تا شما پندپذیر شوید. ﴿57﴾

﴿وَٱلۡبَلَدُ ٱلطَّیِّبُ یَخۡرُجُ نَبَاتُهُۥ بِإِذۡنِ رَبِّهِۦۖ وَٱلَّذِی خَبُثَ لَا یَخۡرُجُ إِلَّا نَکِدٗاۚ کَذَٰلِکَ نُصَرِّفُ ٱلۡأٓیَٰتِ لِقَوۡمٖ یَشۡکُرُونَ ٥٨ لَقَدۡ أَرۡسَلۡنَا نُوحًا إِلَىٰ قَوۡمِهِۦ فَقَالَ یَٰقَوۡمِ ٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مَا لَکُم مِّنۡ إِلَٰهٍ غَیۡرُهُۥٓ إِنِّیٓ أَخَافُ عَلَیۡکُمۡ عَذَابَ یَوۡمٍ عَظِیمٖ ٥٩ قَالَ ٱلۡمَلَأُ مِن قَوۡمِهِۦٓ إِنَّا لَنَرَىٰکَ فِی ضَلَٰلٖ مُّبِینٖ ٦٠ قَالَ یَٰقَوۡمِ لَیۡسَ بِی ضَلَٰلَةٞ وَلَٰکِنِّی رَسُولٞ مِّن رَّبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ٦١ أُبَلِّغُکُمۡ رِسَٰلَٰتِ رَبِّی وَأَنصَحُ لَکُمۡ وَأَعۡلَمُ مِنَ ٱللَّهِ مَا لَا تَعۡلَمُونَ ٦٢ أَوَعَجِبۡتُمۡ أَن جَآءَکُمۡ ذِکۡرٞ مِّن رَّبِّکُمۡ عَلَىٰ رَجُلٖ مِّنکُمۡ لِیُنذِرَکُمۡ وَلِتَتَّقُواْ وَلَعَلَّکُمۡ تُرۡحَمُونَ ٦٣ فَکَذَّبُوهُ فَأَنجَیۡنَٰهُ وَٱلَّذِینَ مَعَهُۥ فِی ٱلۡفُلۡکِ وَأَغۡرَقۡنَا ٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَآۚ إِنَّهُمۡ کَانُواْ قَوۡمًا عَمِینَ ٦٤ ۞وَإِلَىٰ عَادٍ أَخَاهُمۡ هُودٗاۚ قَالَ یَٰقَوۡمِ ٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مَا لَکُم مِّنۡ إِلَٰهٍ غَیۡرُهُۥٓۚ أَفَلَا تَتَّقُونَ ٦٥ قَالَ ٱلۡمَلَأُ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ مِن قَوۡمِهِۦٓ إِنَّا لَنَرَىٰکَ فِی سَفَاهَةٖ وَإِنَّا لَنَظُنُّکَ مِنَ ٱلۡکَٰذِبِینَ ٦٦ قَالَ یَٰقَوۡمِ لَیۡسَ بِی سَفَاهَةٞ وَلَٰکِنِّی رَسُولٞ مِّن رَّبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ٦٧ ﴾

و شهر پاکیزه، بر مى‏آید رستنىِ او به فرمان پروردگار او و زمین ناپاکیزه، بر نمى‏آید رستنىِ او، مگر ناهموار به دیر روینده. همچنین گوناگون بیان مى‏کنیم نشانه‌ها را براى قومى که شکرگزارى مى‏کنند [488]. ﴿58﴾هرآیینه فرستادیم نوح را به سوى قوم او، پس گفت: اى قوم من! عبادت کنید خدا را، نیست شما را هیچ معبود بجز وى، هرآیینه من مى‏ترسم بر شما از عقوبت روز بزرگ [489]. ﴿59﴾گفتند اشراف از قوم او: هرآیینه ما مى‏بینیم تو را در گمراهىِ ظاهر. ﴿60﴾گفت: اى قوم من! نیست با من هیچ گمراهى و لیکن من پیغامبرم از جانب پروردگار عالم‌ها. ﴿61﴾می‌رسانم به شما پیغام‌هاى پروردگار خود و نیک‌خواهى می‌کنم براى شما و می‌دانم از حُکم خدا آنچه نمی‌دانید. ﴿62﴾آیا تعجّب کردید از آنکه آمد به شما پندى از جانب پروردگار شما (فرود آمده) بر زبان مردى از شما، تا بیم کند شما را و تا پرهیزگارى کنید و تا مهربانى کرده شود بر شما؟. ﴿63﴾پس دروغى داشتند او را، پس نجات دادیم او را و کسانى را که با وى بودند در کشتى و غرق ساختیم کسانى را که دروغ داشته بودند آیات ما را، هرآیینه ایشان بودند گروهى نابینا. ﴿64﴾و فرستادیم به سوى قوم عاد برادر ایشان هود را، گفت: اى قوم من! عبادت کنید خدا را؛ نیست شما را هیچ معبود غیر او. آیا پرهیزگارى نمى‏کنید؟. ﴿65﴾گفتند اشراف کفار از قوم او: هرآیینه ما بینیم تو را در بی‌خردى و هرآیینه ما مى‏پنداریم تو را از دروغگویان. ﴿66﴾گفت اى قوم من! نیست با من هیچ بی‌خردى و لیکن من پیغامبرم از جانب پروردگار عالم‌ها. ﴿67﴾

﴿أُبَلِّغُکُمۡ رِسَٰلَٰتِ رَبِّی وَأَنَا۠ لَکُمۡ نَاصِحٌ أَمِینٌ ٦٨ أَوَعَجِبۡتُمۡ أَن جَآءَکُمۡ ذِکۡرٞ مِّن رَّبِّکُمۡ عَلَىٰ رَجُلٖ مِّنکُمۡ لِیُنذِرَکُمۡۚ وَٱذۡکُرُوٓاْ إِذۡ جَعَلَکُمۡ خُلَفَآءَ مِنۢ بَعۡدِ قَوۡمِ نُوحٖ وَزَادَکُمۡ فِی ٱلۡخَلۡقِ بَصۜۡطَةٗۖ فَٱذۡکُرُوٓاْ ءَالَآءَ ٱللَّهِ لَعَلَّکُمۡ تُفۡلِحُونَ ٦٩ قَالُوٓاْ أَجِئۡتَنَا لِنَعۡبُدَ ٱللَّهَ وَحۡدَهُۥ وَنَذَرَ مَا کَانَ یَعۡبُدُ ءَابَآؤُنَا فَأۡتِنَا بِمَا تَعِدُنَآ إِن کُنتَ مِنَ ٱلصَّٰدِقِینَ ٧٠ قَالَ قَدۡ وَقَعَ عَلَیۡکُم مِّن رَّبِّکُمۡ رِجۡسٞ وَغَضَبٌۖ أَتُجَٰدِلُونَنِی فِیٓ أَسۡمَآءٖ سَمَّیۡتُمُوهَآ أَنتُمۡ وَءَابَآؤُکُم مَّا نَزَّلَ ٱللَّهُ بِهَا مِن سُلۡطَٰنٖۚ فَٱنتَظِرُوٓاْ إِنِّی مَعَکُم مِّنَ ٱلۡمُنتَظِرِینَ ٧١ فَأَنجَیۡنَٰهُ وَٱلَّذِینَ مَعَهُۥ بِرَحۡمَةٖ مِّنَّا وَقَطَعۡنَا دَابِرَ ٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَاۖ وَمَا کَانُواْ مُؤۡمِنِینَ ٧٢وَإِلَىٰ ثَمُودَ أَخَاهُمۡ صَٰلِحٗاۚ قَالَ یَٰقَوۡمِ ٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مَا لَکُم مِّنۡ إِلَٰهٍ غَیۡرُهُۥۖ قَدۡ جَآءَتۡکُم بَیِّنَةٞ مِّن رَّبِّکُمۡۖ هَٰذِهِۦ نَاقَةُ ٱللَّهِ لَکُمۡ ءَایَةٗۖ فَذَرُوهَا تَأۡکُلۡ فِیٓ أَرۡضِ ٱللَّهِۖ وَلَا تَمَسُّوهَا بِسُوٓءٖ فَیَأۡخُذَکُمۡ عَذَابٌ أَلِیمٞ ٧٣﴾

می‌رسانم به شما پیغام‌هاى پروردگار خود [و] من براى شما نیک‌خواه با امانتم. ﴿68﴾آیا تعجّب کردید از آنکه آمد به شما پندى از جانب پروردگار شما، [فرود آورده] بر مردى از شما تا بیم کند شما را و یاد کنید نعمتِ الهى، آن وقت که گردانید شما را جانشین بعد از قوم نوح و افزود براى شما در خلقت، قوّت را، پس یاد کنید نعمت‌هاى خدا را تا شما رستگار شوید. ﴿69﴾گفتند: آیا آمده‌ای پیش ما تا عبادت کنیم خدا را تنها و بگذاریم آنچه مى‏پرستیدند پدرانِ ما؟! پس بیار پیش ما آنچه وعید می‌کنى [490]، اگر هستى از راستگویان. ﴿70﴾گفت: ثابت شد بر شما از جانب پروردگار شما عقوبت و خشم. آیا مکابره می‌کنید با من در باب نام‌هایى چند که شما مقرر کرده‏اید [491]آن را و پدران شما مقرر کرده‏اند [و] فرود نیاورده است خدا بر آن هیچ دلیل؟ پس انتظار کنید، هرآیینه من نیز همراه شما از منتظرانم. ﴿71﴾پس نجات دادیم او را و کسانى راکه با او بودند به مهربانى از جانب خویش و بریدیم [492]بیخ آنان‌که دروغ مى‏داشتند آیات ما را و نبودند از مؤمنان. ﴿72﴾و فرستادیم به سوى قوم ثمود برادر ایشان صالح را، گفت: اى قوم من! عبادت کنید خدا را؛ نیست شما را هیچ معبود غیر او، هرآیینه آمد به شما دلیلى از جانب پروردگار شما؛ این ماده شتری است، پیدا کرده خدا نشانه برای شما؛ پس بگذاریدش که چَرَد در زمین خدا و مرسانید او را هیچ سختى، که آنگاه بگیرد شما را عقوبت درد دهنده. ﴿73﴾

﴿ وَٱذۡکُرُوٓاْ إِذۡ جَعَلَکُمۡ خُلَفَآءَ مِنۢ بَعۡدِ عَادٖ وَبَوَّأَکُمۡ فِی ٱلۡأَرۡضِ تَتَّخِذُونَ مِن سُهُولِهَا قُصُورٗا وَتَنۡحِتُونَ ٱلۡجِبَالَ بُیُوتٗاۖ فَٱذۡکُرُوٓاْ ءَالَآءَ ٱللَّهِ وَلَا تَعۡثَوۡاْ فِی ٱلۡأَرۡضِ مُفۡسِدِینَ ٧٤ قَالَ ٱلۡمَلَأُ ٱلَّذِینَ ٱسۡتَکۡبَرُواْ مِن قَوۡمِهِۦ لِلَّذِینَ ٱسۡتُضۡعِفُواْ لِمَنۡ ءَامَنَ مِنۡهُمۡ أَتَعۡلَمُونَ أَنَّ صَٰلِحٗا مُّرۡسَلٞ مِّن رَّبِّهِۦۚ قَالُوٓاْ إِنَّا بِمَآ أُرۡسِلَ بِهِۦ مُؤۡمِنُونَ ٧٥ قَالَ ٱلَّذِینَ ٱسۡتَکۡبَرُوٓاْ إِنَّا بِٱلَّذِیٓ ءَامَنتُم بِهِۦ کَٰفِرُونَ ٧٦ فَعَقَرُواْ ٱلنَّاقَةَ وَعَتَوۡاْ عَنۡ أَمۡرِ رَبِّهِمۡ وَقَالُواْ یَٰصَٰلِحُ ٱئۡتِنَا بِمَا تَعِدُنَآ إِن کُنتَ مِنَ ٱلۡمُرۡسَلِینَ ٧٧ فَأَخَذَتۡهُمُ ٱلرَّجۡفَةُ فَأَصۡبَحُواْ فِی دَارِهِمۡ جَٰثِمِینَ ٧٨ فَتَوَلَّىٰ عَنۡهُمۡ وَقَالَ یَٰقَوۡمِ لَقَدۡ أَبۡلَغۡتُکُمۡ رِسَالَةَ رَبِّی وَنَصَحۡتُ لَکُمۡ وَلَٰکِن لَّا تُحِبُّونَ ٱلنَّٰصِحِینَ ٧٩ وَلُوطًا إِذۡ قَالَ لِقَوۡمِهِۦٓ أَتَأۡتُونَ ٱلۡفَٰحِشَةَ مَا سَبَقَکُم بِهَا مِنۡ أَحَدٖ مِّنَ ٱلۡعَٰلَمِینَ ٨٠ إِنَّکُمۡ لَتَأۡتُونَ ٱلرِّجَالَ شَهۡوَةٗ مِّن دُونِ ٱلنِّسَآءِۚ بَلۡ أَنتُمۡ قَوۡمٞ مُّسۡرِفُونَ ٨١ ﴾

و یاد کنید [نعمت الهى را] آن وقت که گردانید شما را جانشین بعد از قوم عاد و استقرار داد شما را در زمین، مى‏سازید از نرم آن کوشک‌ها و می‌تراشید کوه‌ها را خانه‌ها، پس یاد کنید نعمت‌هاى خدا را و تباهى مکنید در زمین، فسادافگنان. ﴿74﴾گفتند آن اشراف که سرکشى کرده بودند از قوم او، آنان را که هر کسى ضعیف دانست ایشان را، مر کسانى را که ایمان آورده بودند از ایشان: آیا می‌دانید که صالح فرستاده شده است از جانب پروردگار خود؟ گفتند اهل ایمان: هرآیینه ما به شریعتى که وى فرستاده شده است [به آن شریعت] معتقدانیم. ﴿75﴾گفتند سرکشان: هرآیینه ما به آنچه معتقد آن شدید، کافرانیم. ﴿76﴾پس کشتند آن ماده شتر را و تجاوز کردند از فرمان پروردگار خویش و گفتند: اى صالح! بیار به ما آنچه وعید می‌کنى، اگر هستى از پیغامبران. ﴿77﴾پس در گرفت ایشان را زلزله، پس گشتند مردۀ به زانو افتاده در سرایى خویش. ﴿78﴾پس صالح اعراض کرد از ایشان و گفت: اى قوم من! رسانیدم به شما پیغام پروردگار خود و نیک‌خواهى کردم براى شما و لیکن دوست نمی‌دارید نیک‌خواهى کنندگان را. ﴿79﴾و فرستادیم لوط را، آن وقت که گفت به قوم خود: آیا می‌کنید آن بی‌حیایى‌ای که پیش از شما نکرده است آن را هیچ‌کس از عالم‌ها؟. ﴿80﴾هرآیینه شما می‌روید به شهوت به سوى مردان، بجز زنان! بلکه شما گروه مسرفانید. ﴿81﴾

﴿ وَمَا کَانَ جَوَابَ قَوۡمِهِۦٓ إِلَّآ أَن قَالُوٓاْ أَخۡرِجُوهُم مِّن قَرۡیَتِکُمۡۖ إِنَّهُمۡ أُنَاسٞ یَتَطَهَّرُونَ ٨٢ فَأَنجَیۡنَٰهُ وَأَهۡلَهُۥٓ إِلَّا ٱمۡرَأَتَهُۥ کَانَتۡ مِنَ ٱلۡغَٰبِرِینَ ٨٣ وَأَمۡطَرۡنَا عَلَیۡهِم مَّطَرٗاۖ فَٱنظُرۡ کَیۡفَ کَانَ عَٰقِبَةُ ٱلۡمُجۡرِمِینَ ٨٤ وَإِلَىٰ مَدۡیَنَ أَخَاهُمۡ شُعَیۡبٗاۚ قَالَ یَٰقَوۡمِ ٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مَا لَکُم مِّنۡ إِلَٰهٍ غَیۡرُهُۥۖ قَدۡ جَآءَتۡکُم بَیِّنَةٞ مِّن رَّبِّکُمۡۖ فَأَوۡفُواْ ٱلۡکَیۡلَ وَٱلۡمِیزَانَ وَلَا تَبۡخَسُواْ ٱلنَّاسَ أَشۡیَآءَهُمۡ وَلَا تُفۡسِدُواْ فِی ٱلۡأَرۡضِ بَعۡدَ إِصۡلَٰحِهَاۚ ذَٰلِکُمۡ خَیۡرٞ لَّکُمۡ إِن کُنتُم مُّؤۡمِنِینَ ٨٥ وَلَا تَقۡعُدُواْ بِکُلِّ صِرَٰطٖ تُوعِدُونَ وَتَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ ٱللَّهِ مَنۡ ءَامَنَ بِهِۦ وَتَبۡغُونَهَا عِوَجٗاۚ وَٱذۡکُرُوٓاْ إِذۡ کُنتُمۡ قَلِیلٗا فَکَثَّرَکُمۡۖ وَٱنظُرُواْ کَیۡفَ کَانَ عَٰقِبَةُ ٱلۡمُفۡسِدِینَ ٨٦ وَإِن کَانَ طَآئِفَةٞ مِّنکُمۡ ءَامَنُواْ بِٱلَّذِیٓ أُرۡسِلۡتُ بِهِۦ وَطَآئِفَةٞ لَّمۡ یُؤۡمِنُواْ َٱصۡبِرُواْ حَتَّىٰ یَحۡکُمَ ٱللَّهُ بَیۡنَنَاۚ وَهُوَ خَیۡرُ ٱلۡحَٰکِمِینَ ٨٧ ﴾

و نبود جواب قوم او الاّ آنکه گفتند: بیرون کنید ایشان را از دیه خود که هرآیینه ایشان مردم پاکیزگى طلب کننده‏اند. ﴿82﴾پس نجات دادیم او را و اهل خانۀ او را مگر زنش را که بود از باقى ماندگان در آنجا. ﴿83﴾و بارانیدیم بر ایشان بارانى (یعنى از سنگ) پس بنگر چگونه بود آخر کار گناهکاران. ﴿84﴾و فرستادیم به سوى قوم مدین برادر ایشان شعیب را، گفت: اى قوم من! بپرستید خدا را؛ نیست شما را هیچ معبود بجز او، هرآیینه آمده است به شما دلیلى از پروردگار شما، پس تمام کنید پیمانه و ترازو را و ناقص مدهید به مردمان، اشیاى ایشان را و فساد مکنید در زمین بعدِ اصلاح آن؛ این کار [که گفتم]، بهتر است شما را، اگر باور دارندگانید. ﴿85﴾و منشینید به هر راه که بترسانید و بازدارید از راه خدا کسى را که ایمان آورده است به او و می‌جویید براى آن راه کجى و یاد کنید آن وقت که شما اندک بودید، پس بسیار گردانید شما را و بنگرید چگونه شد آخر کار مفسدان. ﴿86﴾و اگر هست گروهى از شما مؤمن به آنچه فرستاده شدم به همراه او و گروهى نا مؤمن، پس صبر کنید تا آنکه فیصله کند خدا در میان ما، و او بهتر حکم کنندگان‏ است [493]. ﴿87﴾

﴿ ۞قَالَ ٱلۡمَلَأُ ٱلَّذِینَ ٱسۡتَکۡبَرُواْ مِن قَوۡمِهِۦ لَنُخۡرِجَنَّکَ یَٰشُعَیۡبُ وَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ مَعَکَ مِن قَرۡیَتِنَآ أَوۡ لَتَعُودُنَّ فِی مِلَّتِنَاۚ قَالَ أَوَلَوۡ کُنَّا کَٰرِهِینَ ٨٨ قَدِ ٱفۡتَرَیۡنَا عَلَى ٱللَّهِ کَذِبًا إِنۡ عُدۡنَا فِی مِلَّتِکُم بَعۡدَ إِذۡ نَجَّىٰنَا ٱللَّهُ مِنۡهَاۚ وَمَا یَکُونُ لَنَآ أَن نَّعُودَ فِیهَآ إِلَّآ أَن یَشَآءَ ٱللَّهُ رَبُّنَاۚ وَسِعَ رَبُّنَا کُلَّ شَیۡءٍ عِلۡمًاۚ عَلَى ٱللَّهِ تَوَکَّلۡنَاۚ رَبَّنَا ٱفۡتَحۡ بَیۡنَنَا وَبَیۡنَ قَوۡمِنَا بِٱلۡحَقِّ وَأَنتَ خَیۡرُ ٱلۡفَٰتِحِینَ ٨٩ وَقَالَ ٱلۡمَلَأُ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ مِن قَوۡمِهِۦ لَئِنِ ٱتَّبَعۡتُمۡ شُعَیۡبًا إِنَّکُمۡ إِذٗا لَّخَٰسِرُونَ ٩٠ فَأَخَذَتۡهُمُ ٱلرَّجۡفَةُ فَأَصۡبَحُواْ فِی دَارِهِمۡ جَٰثِمِینَ ٩١ ٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ شُعَیۡبٗا کَأَن لَّمۡ یَغۡنَوۡاْ فِیهَاۚ ٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ شُعَیۡبٗا کَانُواْ هُمُ ٱلۡخَٰسِرِینَ ٩٢ فَتَوَلَّىٰ عَنۡهُمۡ وَقَالَ یَٰقَوۡمِ لَقَدۡ أَبۡلَغۡتُکُمۡ رِسَٰلَٰتِ رَبِّی وَنَصَحۡتُ لَکُمۡۖ فَکَیۡفَ ءَاسَىٰ عَلَىٰ قَوۡمٖ کَٰفِرِینَ ٩٣ وَمَآ أَرۡسَلۡنَا فِی قَرۡیَةٖ مِّن نَّبِیٍّ إِلَّآ أَخَذۡنَآ أَهۡلَهَا بِٱلۡبَأۡسَآءِ وَٱلضَّرَّآءِ لَعَلَّهُمۡ یَضَّرَّعُونَ ٩٤ ثُمَّ بَدَّلۡنَا مَکَانَ ٱلسَّیِّئَةِ ٱلۡحَسَنَةَ حَتَّىٰ عَفَواْ وَّقَالُواْ قَدۡ مَسَّ ءَابَآءَنَا ٱلضَّرَّآءُ وَٱلسَّرَّآءُ فَأَخَذۡنَٰهُم بَغۡتَةٗ وَهُمۡ لَا یَشۡعُرُونَ ٩٥ ﴾

گفتند آن اشراف که سرکشى کرده بودند از قوم او: البته بیرون کنیم تو را اى شعیب و کسانى را که همراه تو ایمان آوردند از دیه خود، یا این است که بازگردید در دین ما. گفت: آیا عود کنیم اگرچه ما ناخواهان باشیم؟!. ﴿88﴾هرآیینه بسته باشیم بر خدا دروغى، اگر بازگردیم در دین شما بعد از آنکه برهانید خدا ما را از آن؛ و هرگز لایق نیست ما راکه عود کنیم در آن، مگر آنکه خواهد خدا، پروردگار ما، احاطه کرده است پروردگار ما به همه چیز از روى دانش. بر خدا توکل کردیم. اى پروردگار ما! فیصله کن در میانِ ما و در میان قوم ما به راستى. و تو بهترین فیصله کنندگانى. ﴿89﴾و گفتند: آن اشراف که کافر بودند از قوم او بیاران خود: اگر متابعت کنید شعیب را، هرآیینه شما آن هنگام زیانکار باشید. ﴿90﴾پس درگرفت ایشان را زلزله، پس صبح کردند در سراى خویش مردۀ به زانو افتاده. ﴿91﴾آنان‌که دروغى داشتند شعیب را گویا نبودند آنجا. آنان‌که دروغى داشتند شعیب را ایشان بودند زیان‏کار. ﴿92﴾پس بازگشت از ایشان و گفت: اى قوم من! رسانیدم به شما پیغام‌هاى پروردگار خود و نیک‌خواهى کردم براى شما؛ پس چگونه اندوه خورم بر قوم کافران؟. ﴿93﴾و نفرستادیم در هیچ دیهى پیغامبرى را مگر گرفتار کردیم اهل آن را به سختى و رنج، تا بود که ایشان زارى کنند. ﴿94﴾باز دادیم به ایشان به جاى محنت راحت را تا آنکه بسیار شدند و گفتند: هرآیینه رسیده بود پدران ما را سختى و راحت [494]، پس گرفتیم ایشان را ناگهان و ایشان خبر نداشتند. ﴿95﴾

﴿وَلَوۡ أَنَّ أَهۡلَ ٱلۡقُرَىٰٓ ءَامَنُواْ وَٱتَّقَوۡاْ لَفَتَحۡنَا عَلَیۡهِم بَرَکَٰتٖ مِّنَ ٱلسَّمَآءِ وَٱلۡأَرۡضِ وَلَٰکِن کَذَّبُواْ فَأَخَذۡنَٰهُم بِمَا کَانُواْ یَکۡسِبُونَ ٩٦ أَفَأَمِنَ أَهۡلُ ٱلۡقُرَىٰٓ أَن یَأۡتِیَهُم بَأۡسُنَا بَیَٰتٗا وَهُمۡ نَآئِمُونَ ٩٧ أَوَ أَمِنَ أَهۡلُ ٱلۡقُرَىٰٓ أَن یَأۡتِیَهُم بَأۡسُنَا ضُحٗى وَهُمۡ یَلۡعَبُونَ ٩٨ أَفَأَمِنُواْ مَکۡرَ ٱللَّهِۚ فَلَا یَأۡمَنُ مَکۡرَ ٱللَّهِ إِلَّا ٱلۡقَوۡمُ ٱلۡخَٰسِرُونَ ٩٩ أَوَ لَمۡ یَهۡدِ لِلَّذِینَ یَرِثُونَ ٱلۡأَرۡضَ مِنۢ بَعۡدِ أَهۡلِهَآ أَن لَّوۡ نَشَآءُ أَصَبۡنَٰهُم بِذُنُوبِهِمۡۚ وَنَطۡبَعُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمۡ فَهُمۡ لَا یَسۡمَعُونَ ١٠٠ تِلۡکَ ٱلۡقُرَىٰ نَقُصُّ عَلَیۡکَ مِنۡ أَنۢبَآئِهَاۚ وَلَقَدۡ جَآءَتۡهُمۡ رُسُلُهُم بِٱلۡبَیِّنَٰتِ فَمَا کَانُواْ لِیُؤۡمِنُواْ بِمَا کَذَّبُواْ مِن قَبۡلُۚ کَذَٰلِکَ یَطۡبَعُ ٱللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِ ٱلۡکَٰفِرِینَ ١٠١ وَمَا وَجَدۡنَا لِأَکۡثَرِهِم مِّنۡ عَهۡدٖۖ وَإِن وَجَدۡنَآ أَکۡثَرَهُمۡ لَفَٰسِقِینَ ١٠٢ ثُمَّ بَعَثۡنَا مِنۢ بَعۡدِهِم مُّوسَىٰ بِ‍َٔایَٰتِنَآ إِلَىٰ فِرۡعَوۡنَ وَمَلَإِیْهِۦ فَظَلَمُواْ بِهَاۖ فَٱنظُرۡ کَیۡفَ کَانَ عَٰقِبَةُ ٱلۡمُفۡسِدِینَ ١٠٣ وَقَالَ مُوسَىٰ یَٰفِرۡعَوۡنُ إِنِّی رَسُولٞ مِّن رَّبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ١٠٤ ﴾

و اگر اهل دیه‌ها ایمان آوردندى و پرهیزگارى کردندى، می‌گشادیم بر ایشان برکت‌ها از آسمان و زمین، و لیکن به دروغ نسبت کردند، پس گرفتیم ایشان را به وبال آنچه می‌کردند. ﴿96﴾آیا ایمن شدند اهل دیه‌ها از آنکه بیاید عذاب ما به ایشان شبانگاه و ایشان خفته باشند. ﴿97﴾آیا ایمن شدند اهل دیه‌ها از آنکه بیاید به ایشان عذاب ما وقتِ چاشت و ایشان بازى می‌کنند؟. ﴿98﴾آیا ایمن شدند از مکر خدا؟ [495]پس ایمن نمى‏شوند از مکر خدا مگر گروه زیانکاران. ﴿99﴾آیا واضح نشد بر آنان‌که وارث زمین می‌شوند بعد از هلاک ساکنانِ آن زمین، که اگر خواستمى، عقوبت رسانیدمى ایشان را به عوض گناهانِ ایشان؟ و مُهر مى‏نهیم بر دل‏هایى ایشان، پس ایشان نمى‏شنوند؟. ﴿100﴾این دیه‌ها ذکر مى‏کنیم پیش تو بعضِ اخبار آن، و هرآیینه آمده بودند به اهل آنها پیغامبران ایشان با معجزه‏ها، پس هرگز ایمان نیاوردند به آنچه تکذیب کرده بودند پیش از آن. همچنین مُهر مى‏نهد خدا بر دل‌های کافران. ﴿101﴾و نیافتیم در اکثر ایشان وفا به عهد و هرآیینه یافتیم اکثر ایشان را بدکار. ﴿102﴾باز فرستادیم بعدِ ایشان موسى را به نشانه‌هاى خویش به سوى فرعون و قوم او، پس کافر شدند به آن نشانه‌ها، پس بنگر چگونه بود آخر کار مفسدان. ﴿103﴾و گفت موسى: اى فرعون! هرآیینه من پیغامبرم از جانب پروردگار عالم‌ها. ﴿104﴾

﴿حَقِیقٌ عَلَىٰٓ أَن لَّآ أَقُولَ عَلَى ٱللَّهِ إِلَّا ٱلۡحَقَّۚ قَدۡ جِئۡتُکُم بِبَیِّنَةٖ مِّن رَّبِّکُمۡ فَأَرۡسِلۡ مَعِیَ بَنِیٓ إِسۡرَٰٓءِیلَ ١٠٥ قَالَ إِن کُنتَ جِئۡتَ بِ‍َٔایَةٖ فَأۡتِ بِهَآ إِن کُنتَ مِنَ ٱلصَّٰدِقِینَ ١٠٦ فَأَلۡقَىٰ عَصَاهُ فَإِذَا هِیَ ثُعۡبَانٞ مُّبِینٞ ١٠٧ وَنَزَعَ یَدَهُۥ فَإِذَا هِیَ بَیۡضَآءُ لِلنَّٰظِرِینَ ١٠٨ قَالَ ٱلۡمَلَأُ مِن قَوۡمِ فِرۡعَوۡنَ إِنَّ هَٰذَا لَسَٰحِرٌ عَلِیمٞ ١٠٩ یُرِیدُ أَن یُخۡرِجَکُم مِّنۡ أَرۡضِکُمۡۖ فَمَاذَا تَأۡمُرُونَ ١١٠ قَالُوٓاْ أَرۡجِهۡ وَأَخَاهُ وَأَرۡسِلۡ فِی ٱلۡمَدَآئِنِ حَٰشِرِینَ ١١١ یَأۡتُوکَ بِکُلِّ سَٰحِرٍ عَلِیمٖ ١١٢ وَجَآءَ ٱلسَّحَرَةُ فِرۡعَوۡنَ قَالُوٓاْ إِنَّ لَنَا لَأَجۡرًا إِن کُنَّا نَحۡنُ ٱلۡغَٰلِبِینَ ١١٣ قَالَ نَعَمۡ وَإِنَّکُمۡ لَمِنَ ٱلۡمُقَرَّبِینَ ١١٤ قَالُواْ یَٰمُوسَىٰٓ إِمَّآ أَن تُلۡقِیَ وَإِمَّآ أَن نَّکُونَ نَحۡنُ ٱلۡمُلۡقِینَ ١١٥ قَالَ أَلۡقُواْۖ فَلَمَّآ أَلۡقَوۡاْ سَحَرُوٓاْ أَعۡیُنَ ٱلنَّاسِ وَٱسۡتَرۡهَبُوهُمۡ وَجَآءُو بِسِحۡرٍ عَظِیمٖ ١١٦۞وَأَوۡحَیۡنَآ إِلَىٰ مُوسَىٰٓ أَنۡ أَلۡقِ عَصَاکَۖ فَإِذَا هِیَ تَلۡقَفُ مَا یَأۡفِکُونَ ١١٧ فَوَقَعَ ٱلۡحَقُّ وَبَطَلَ مَا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ١١٨ فَغُلِبُواْ هُنَالِکَ وَٱنقَلَبُواْ صَٰغِرِینَ ١١٩ وَأُلۡقِیَ ٱلسَّحَرَةُ سَٰجِدِینَ ١٢٠﴾

سزاوارم به آنکه نگویم بر خدا مگر سخنِ راست؛ آورده‏ام به شما نشانه‌ای از جانب پروردگار شما، پس بفرست با من بنى اسراییل را. ﴿105﴾گفت: اگر آورده‌ای معجزه پس حاضر کن آن را، اگر هستى از راستگویان. ﴿106﴾پس انداخت عصاى خود را، پس ناگهان آن عصا اژدهایى ظاهر شده. ﴿107﴾و و بیرون آورد دستِ خود را، پس ناگهان آن دست نورانى شد براى بینندگان ﴿108 گفتند اشراف از قوم فرعون با یکدیگر: هرآیینه این شخص ساحری داناست!. ﴿109﴾می‌خواهد که بیرون کند شما را از زمین شما، پس چه می‌فرمایید؟. ﴿110﴾گفتند: اى فرعون! موقوف‌دار او را و برادر او را و بفرست در شهرها نقیبان را. ﴿111﴾تا بیارند پیش تو هر ساحرِ دانا را. ﴿112﴾و آمدند ساحران پیش فرعون، گفتند: هرآیینه ما را مزدى می‌باید، اگر ما غالب شویم؟. ﴿113﴾گفت: آرى! و هرآیینه شما از مقربان باشید. ﴿114﴾گفتند: اى موسى! یا این است که نخست تو افکنى یا ما باشیم اندازنده. ﴿115﴾گفت موسى: شما افکنید؛ پس آن هنگام که افکندند به جادو، بستند چشم‌هاى مردمان را و بترسانیدند ایشان را و آوردند جادوى بزرگ را. ﴿116﴾و وحى فرستادیم به سوى موسى که بیفکن عصاى خود را؛ پس ناگهان آن عصا فرو مى‏برد آنچه به دروغ اظهار مى‏کردند. ﴿117﴾پس ثابت شد حق، و باطل شد آنچه ایشان مى‏کردند. ﴿118﴾پس قوم فرعون مغلوب شدند آنجا و خوار گشتند. ﴿119﴾و انداخته شدند ساحران، سجده‏کنان. ﴿120﴾

﴿ قَالُوٓاْ ءَامَنَّا بِرَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ١٢١ رَبِّ مُوسَىٰ وَهَٰرُونَ ١٢٢ قَالَ فِرۡعَوۡنُ ءَامَنتُم بِهِۦ قَبۡلَ أَنۡ ءَاذَنَ لَکُمۡۖ إِنَّ هَٰذَا لَمَکۡرٞ مَّکَرۡتُمُوهُ فِی ٱلۡمَدِینَةِ لِتُخۡرِجُواْ مِنۡهَآ أَهۡلَهَاۖ فَسَوۡفَ تَعۡلَمُونَ ١٢٣ لَأُقَطِّعَنَّ أَیۡدِیَکُمۡ وَأَرۡجُلَکُم مِّنۡ خِلَٰفٖ ثُمَّ لَأُصَلِّبَنَّکُمۡ أَجۡمَعِینَ ١٢٤ قَالُوٓاْ إِنَّآ إِلَىٰ رَبِّنَا مُنقَلِبُونَ ١٢٥ وَمَا تَنقِمُ مِنَّآ إِلَّآ أَنۡ ءَامَنَّا بِ‍َٔایَٰتِ رَبِّنَا لَمَّا جَآءَتۡنَاۚ رَبَّنَآ أَفۡرِغۡ عَلَیۡنَا صَبۡرٗا وَتَوَفَّنَا مُسۡلِمِینَ ١٢٦ وَقَالَ ٱلۡمَلَأُ مِن قَوۡمِ فِرۡعَوۡنَ أَتَذَرُ مُوسَىٰ وَقَوۡمَهُۥ لِیُفۡسِدُواْ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَیَذَرَکَ وَءَالِهَتَکَۚ قَالَ سَنُقَتِّلُ أَبۡنَآءَهُمۡ وَنَسۡتَحۡیِۦ نِسَآءَهُمۡ وَإِنَّا فَوۡقَهُمۡ قَٰهِرُونَ ١٢٧ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوۡمِهِ ٱسۡتَعِینُواْ بِٱللَّهِ وَٱصۡبِرُوٓاْۖ إِنَّ ٱلۡأَرۡضَ لِلَّهِ یُورِثُهَا مَن یَشَآءُ مِنۡ عِبَادِهِۦۖ وَٱلۡعَٰقِبَةُ لِلۡمُتَّقِینَ ١٢٨ قَالُوٓاْ أُوذِینَا مِن قَبۡلِ أَن تَأۡتِیَنَا وَمِنۢ بَعۡدِ مَا جِئۡتَنَاۚ قَالَ عَسَىٰ رَبُّکُمۡ أَن یُهۡلِکَ عَدُوَّکُمۡ وَیَسۡتَخۡلِفَکُمۡ فِی ٱلۡأَرۡضِ فَیَنظُرَ کَیۡفَ تَعۡمَلُونَ ١٢٩ وَلَقَدۡ أَخَذۡنَآ ءَالَ فِرۡعَوۡنَ بِٱلسِّنِینَ وَنَقۡصٖ مِّنَ ٱلثَّمَرَٰتِ لَعَلَّهُمۡ یَذَّکَّرُونَ ١٣٠ ﴾

گفتند: ایمان آوردیم به پروردگار عالم‌ها. ﴿121﴾پروردگار موسى و هارون. ﴿122﴾گفت فرعون: آیا ایمان آوردید به موسى پیش از آنکه دستورى دهم شما را؟! هرآیینه این تدبیری است که اندیشیده‏اید آن را در این شهر تا بیرون کنید از این شهر ساکنان آن را، پس خواهید دانست!. ﴿123﴾البته بِبُرّم دست‌هاى شما را و پاهاى شما را به خلاف یکدیگر [496]، باز بر دار کنم شما را همه یکجا. ﴿124﴾گفتند: هرآیینه ما به سوى پروردگار خود رجوع کنندگانیم. ﴿125﴾و انکار نمى‏کنى بر ما مگر آنکه ایمان آوردیم به نشانه‌هاى پروردگار خویش، چون بیامد به ما. اى پروردگار ما! بریز بر ما شکیبایى و قبض ارواح ماکن در حالی که مسلمان باشیم. ﴿126﴾و گفتند اشراف از قوم فرعون: آیا می‌گذارى موسى و قوم او را تا فساد کنند در زمین و تا بگذارد عبادت تو را و معبودان تو را؟! گفت: خواهیم کشت پسران بنى اسراییل را و زنده خواهیم گذاشت دختران ایشان را و ما بر ایشان غالبانیم. ﴿127﴾گفت موسى به قوم خود: مدد طلبید از خدا و صبر کنید؛ هرآیینه زمین خدا راست. وارث او می‌کند هر که را خواهد از بندگان خویش و آخر کار براى پرهیزگاران است. ﴿128﴾گفتند: ایذاداده شدیم پیش از آنکه بیایى نزدیک ما و بعد از آنکه آمدى نزدیک ما. گفت: امید است که پروردگار شما هلاک کند دشمن شما را و خلیفه گرداند شما را در زمین، پس بنگرد چگونه عمل می‌کنید. ﴿129﴾و هرآیینه گرفتار کردیم کسانِ فرعون را به قحط‌ها و به نقصان میوه‌ها تا شود که ایشان پند پذیرند. ﴿130﴾

﴿ فَإِذَا جَآءَتۡهُمُ ٱلۡحَسَنَةُ قَالُواْ لَنَا هَٰذِهِۦۖ وَإِن تُصِبۡهُمۡ سَیِّئَةٞ یَطَّیَّرُواْ بِمُوسَىٰ وَمَن مَّعَهُۥٓۗ أَلَآ إِنَّمَا طَٰٓئِرُهُمۡ عِندَ ٱللَّهِ وَلَٰکِنَّ أَکۡثَرَهُمۡ لَا یَعۡلَمُونَ ١٣١ وَقَالُواْ مَهۡمَا تَأۡتِنَا بِهِۦ مِنۡ ءَایَةٖ لِّتَسۡحَرَنَا بِهَا فَمَا نَحۡنُ لَکَ بِمُؤۡمِنِینَ ١٣٢ فَأَرۡسَلۡنَا عَلَیۡهِمُ ٱلطُّوفَانَ وَٱلۡجَرَادَ وَٱلۡقُمَّلَ وَٱلضَّفَادِعَ وَٱلدَّمَ ءَایَٰتٖ مُّفَصَّلَٰتٖ فَٱسۡتَکۡبَرُواْ وَکَانُواْ قَوۡمٗا مُّجۡرِمِینَ ١٣٣ وَلَمَّا وَقَعَ عَلَیۡهِمُ ٱلرِّجۡزُ قَالُواْ یَٰمُوسَى ٱدۡعُ لَنَا رَبَّکَ بِمَا عَهِدَ عِندَکَۖ لَئِن کَشَفۡتَ عَنَّا ٱلرِّجۡزَ لَنُؤۡمِنَنَّ لَکَ وَلَنُرۡسِلَنَّ مَعَکَ بَنِیٓ إِسۡرَٰٓءِیلَ ١٣٤ فَلَمَّا کَشَفۡنَا عَنۡهُمُ ٱلرِّجۡزَ إِلَىٰٓ أَجَلٍ هُم بَٰلِغُوهُ إِذَا هُمۡ یَنکُثُونَ ١٣٥ فَٱنتَقَمۡنَا مِنۡهُمۡ فَأَغۡرَقۡنَٰهُمۡ فِی ٱلۡیَمِّ بِأَنَّهُمۡ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا وَکَانُواْ عَنۡهَا غَٰفِلِینَ ١٣٦ وَأَوۡرَثۡنَا ٱلۡقَوۡمَ ٱلَّذِینَ کَانُواْ یُسۡتَضۡعَفُونَ مَشَٰرِقَ ٱلۡأَرۡضِ وَمَغَٰرِبَهَا ٱلَّتِی بَٰرَکۡنَا فِیهَاۖ وَتَمَّتۡ کَلِمَتُ رَبِّکَ ٱلۡحُسۡنَىٰ عَلَىٰ بَنِیٓ إِسۡرَٰٓءِیلَ بِمَا صَبَرُواْۖ وَدَمَّرۡنَا مَا کَانَ یَصۡنَعُ فِرۡعَوۡنُ وَقَوۡمُهُۥ وَمَا کَانُواْ یَعۡرِشُونَ ١٣٧ ﴾

پس چون آمدى به ایشان فراخى، گفتندى: این لایق ماست و اگر برسیدى به ایشان سختى، شگون بد گرفتندى به موسى و کسانی که با وى بودند. آگاه باش جز این نیست که شگون بد ایشان نزدیک خدا است و لیکن بیشتر از ایشان نمى‏دانند [497]. ﴿131﴾گفتند کسانِ فرعون: اى موسى! هرچه بیارى آن را از نشانه‌ها تا سحر کنى ما را بدان، پس نیستیم تو را باور دارنده. ﴿132﴾پس فرستادیم بر ایشان طوفان و ملخ و کنَه و غوک‌ها و خون نشانه‌هاى واضح کرده شده، پس سرکشى کردند و بودند قوم گناهکاران. ﴿133﴾و وقتى که فرود آمد بر ایشان عقوبت، گفتند: اى موسى! دعا کن به جناب پروردگار خود به آن (اسماءِ و ادعیه) که وحى کرده است نزد تو؛ اگر زایل کنى از ما عقوبت را، البته معتقد شویم تو را و بفرستیم با تو بنى اسراییل را. ﴿134﴾پس چون زایل کردیم از ایشان عقوبت را تا مدتى که ایشان رسندگانند به آن، ناگهان عهد می‌شکستند. ﴿135﴾پس انتقام کشیدیم از ایشان؛ پس غرق کردیم ایشان را در دریا به سبب آنکه ایشان دروغ می‌داشتند آیات ما را و بودند از آن بى‌خبر. ﴿136﴾و میراث دادیم گروهى را که ضعیف شمرده مى‏شدند مشارق و مغاربِ زمینى که برکت نهادیم در آن [498]. و راست شده وعدۀ نیک پروردگار تو بر بنى اسراییل به سبب آنکه صبر کردند، و خراب کردیم آنچه ساخته بود فرعون و کسانِ او و آنچه بر مى‏افراشتند. ﴿137﴾

﴿ وَجَٰوَزۡنَا بِبَنِیٓ إِسۡرَٰٓءِیلَ ٱلۡبَحۡرَ فَأَتَوۡاْ عَلَىٰ قَوۡمٖ یَعۡکُفُونَ عَلَىٰٓ أَصۡنَامٖ لَّهُمۡۚ قَالُواْ یَٰمُوسَى ٱجۡعَل لَّنَآ إِلَٰهٗا کَمَا لَهُمۡ ءَالِهَةٞۚ قَالَ إِنَّکُمۡ قَوۡمٞ تَجۡهَلُونَ ١٣٨ إِنَّ هَٰٓؤُلَآءِ مُتَبَّرٞ مَّا هُمۡ فِیهِ وَبَٰطِلٞ مَّا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ١٣٩ قَالَ أَغَیۡرَ ٱللَّهِ أَبۡغِیکُمۡ إِلَٰهٗا وَهُوَ فَضَّلَکُمۡ عَلَى ٱلۡعَٰلَمِینَ ١٤٠ وَإِذۡ أَنجَیۡنَٰکُم مِّنۡ ءَالِ فِرۡعَوۡنَ یَسُومُونَکُمۡ سُوٓءَ ٱلۡعَذَابِ یُقَتِّلُونَ أَبۡنَآءَکُمۡ وَیَسۡتَحۡیُونَ نِسَآءَکُمۡۚ وَفِی ذَٰلِکُم بَلَآءٞ مِّن رَّبِّکُمۡ عَظِیمٞ ١٤١ ۞وَوَٰعَدۡنَا مُوسَىٰ ثَلَٰثِینَ لَیۡلَةٗ وَأَتۡمَمۡنَٰهَا بِعَشۡرٖ فَتَمَّ مِیقَٰتُ رَبِّهِۦٓ أَرۡبَعِینَ لَیۡلَةٗۚ وَقَالَ مُوسَىٰ لِأَخِیهِ هَٰرُونَ ٱخۡلُفۡنِی فِی قَوۡمِی وَأَصۡلِحۡ وَلَا تَتَّبِعۡ سَبِیلَ ٱلۡمُفۡسِدِینَ ١٤٢ وَلَمَّا جَآءَ مُوسَىٰ لِمِیقَٰتِنَا وَکَلَّمَهُۥ رَبُّهُۥ قَالَ رَبِّ أَرِنِیٓ أَنظُرۡ إِلَیۡکَۚ قَالَ لَن تَرَىٰنِی وَلَٰکِنِ ٱنظُرۡ إِلَى ٱلۡجَبَلِ فَإِنِ ٱسۡتَقَرَّ مَکَانَهُۥ فَسَوۡفَ تَرَىٰنِیۚ فَلَمَّا تَجَلَّىٰ رَبُّهُۥ لِلۡجَبَلِ جَعَلَهُۥ دَکّٗا وَخَرَّ مُوسَىٰ صَعِقٗاۚ فَلَمَّآ أَفَاقَ قَالَ سُبۡحَٰنَکَ تُبۡتُ إِلَیۡکَ وَأَنَا۠ أَوَّلُ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ ١٤٣ ﴾

و گذرانیدیم بنى اسراییل را از دریا. پس آمدند بر گروهى که مجاورت می‌کردند بر بتانِ خویش. گفتند بنى اسراییل: اى موسى! بساز براى ما معبودى؛ چنانکه ایشان را هستند معبودان. گفت: هرآیینه شما گروهى هستید که نادانى می‌کنید. ﴿138﴾هرآیینه این جماعت، باطل کرده شده است مذهبى که ایشان در آنند و باطل است آنچه می‌کردند. ﴿139﴾گفت موسى: آیا غیر خدا طلب کنم براى شما معبودى؟! و او فضل داده است شما را بر عالم‌ها. ﴿140﴾و [یاد کنید نعمتِ ما]، چون نجات دادیم شما را از کسان فرعون. می‌رسانیدند به شما عقوبت سخت؛ می‌کشتند پسران شما را و زنده می‌گذاشتند دخترانِ شما را و در این امر، آزمایش بزرگ بود از جانب پروردگار شما. ﴿141﴾و وعده کردیم با موسى سى شب و تمام کردیم آن میعاد را به ده شب، پس کامل شد میعادِ پروردگار او چهل شب و گفت موسى برادر خود هارون را: جانشین من باش در قوم من و صلاحکارى کن و پیروى منما راه تباه‏کاران را. ﴿142﴾و چون آمد موسى به وعده‏گاه ما و سخن گفت با او پروردگار او، گفت: اى پروردگار من! بینا کن مرا به خویش تا نظر کنم به سوى تو. گفت خدا: نخواهى دید مرا و لیکن نظر کن به سوى کوه، پس اگر قرار گیرد به جاى خود، خواهى دید مرا. پس وقتى که ظهور کرد پروردگار او بر آن کوه، گردانید آن کوه را به زمینِ هموار ساخته و افتاد موسى بی‌هوش شده؛ پس چون به هوش آمد، گفت: به پاکى یاد می‌کنم تو را، بازگشتم به سوى تو و من اوّل مسلمانانم. ﴿143﴾

﴿ قَالَ یَٰمُوسَىٰٓ إِنِّی ٱصۡطَفَیۡتُکَ عَلَى ٱلنَّاسِ بِرِسَٰلَٰتِی وَبِکَلَٰمِی فَخُذۡ مَآ ءَاتَیۡتُکَ وَکُن مِّنَ ٱلشَّٰکِرِینَ ١٤٤ وَکَتَبۡنَا لَهُۥ فِی ٱلۡأَلۡوَاحِ مِن کُلِّ شَیۡءٖ مَّوۡعِظَةٗ وَتَفۡصِیلٗا لِّکُلِّ شَیۡءٖ فَخُذۡهَا بِقُوَّةٖ وَأۡمُرۡ قَوۡمَکَ یَأۡخُذُواْ بِأَحۡسَنِهَاۚ سَأُوْرِیکُمۡ دَارَ ٱلۡفَٰسِقِینَ ١٤٥ سَأَصۡرِفُ عَنۡ ءَایَٰتِیَ ٱلَّذِینَ یَتَکَبَّرُونَ فِی ٱلۡأَرۡضِ بِغَیۡرِ ٱلۡحَقِّ وَإِن یَرَوۡاْ کُلَّ ءَایَةٖ لَّا یُؤۡمِنُواْ بِهَا وَإِن یَرَوۡاْ سَبِیلَ ٱلرُّشۡدِ لَا یَتَّخِذُوهُ سَبِیلٗا وَإِن یَرَوۡاْ سَبِیلَ ٱلۡغَیِّ یَتَّخِذُوهُ سَبِیلٗاۚ ذَٰلِکَ بِأَنَّهُمۡ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا وَکَانُواْ عَنۡهَا غَٰفِلِینَ ١٤٦ وَٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا وَلِقَآءِ ٱلۡأٓخِرَةِ حَبِطَتۡ أَعۡمَٰلُهُمۡۚ هَلۡ یُجۡزَوۡنَ إِلَّا مَا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ١٤٧ وَٱتَّخَذَ قَوۡمُ مُوسَىٰ مِنۢ بَعۡدِهِۦ مِنۡ حُلِیِّهِمۡ عِجۡلٗا جَسَدٗا لَّهُۥ خُوَارٌۚ أَلَمۡ یَرَوۡاْ أَنَّهُۥ لَا یُکَلِّمُهُمۡ وَلَا یَهۡدِیهِمۡ سَبِیلًاۘ ٱتَّخَذُوهُ وَکَانُواْ ظَٰلِمِینَ ١٤٨ وَلَمَّا سُقِطَ فِیٓ أَیۡدِیهِمۡ وَرَأَوۡاْ أَنَّهُمۡ قَدۡ ضَلُّواْ قَالُواْ لَئِن لَّمۡ یَرۡحَمۡنَا رَبُّنَا وَیَغۡفِرۡ لَنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡخَٰسِرِینَ 1٤٩ ﴾

گفت اى موسى! هرآیینه من برگزیدم تو را بر مردمان به پیغام‌هاى خود و به شنوانیدن سخن خود، پس بگیر آنچه عطا کردم تو را و باش از شکر کنندگان. ﴿144﴾و نوشتیم براى موسى در لوح‌ها از هر جنس، براى پند و براى بیان هر چیز پس گفتیم: بگیر آن را به قوّت و بفرما قوم خود را تا عمل کنند به بهترینِ آنچه در اوست [499]. خواهم نمود شما را سراى گناهکاران [500]. ﴿145﴾باز خواهم داشت از تأمل در آیاتِ خود کسانى را که تکبر می‌کنند در زمین به ناحق و اگر ببینند هر نشانى که هست، ایمان نیارند و اگر ببینند راهِ راستى را، راه نگیرند آن را و اگر ببینند راه گمراهى را، راه گیرند آن را. این به سبب آن است که ایشان دروغ داشتند آیات ما را و از آن غافل ماندند. ﴿146﴾و کسانی که دروغ داشتند آیاتِ ما را و دروغ داشتند ملاقات آخرت را نابود شود عمل‌هاى ایشان. جزا داده نشوند الاّ به آنچه می‌کردند. ﴿147﴾و ساختند قوم موسى بعدِ رفتنش از زیور قبطیان گوساله بدنى که او را آواز گاو بود، آیا ندیدند که آن گوساله به ایشان هیچ سخن نمی‌گفت و دلالت نمی‌کرد ایشان را به هیچ راه؟ معبود گرفتند او را و ایشان ستمکار بودند. ﴿148﴾و چون نادم شدند و دیدند که ایشان گمراه شدند، گفتند: اگر مهربانى نکند بر ما پروردگار ما و نیامرزد ما را، البته باشیم از زیانکاران. ﴿149﴾

﴿وَلَمَّا رَجَعَ مُوسَىٰٓ إِلَىٰ قَوۡمِهِۦ غَضۡبَٰنَ أَسِفٗا قَالَ بِئۡسَمَا خَلَفۡتُمُونِی مِنۢ بَعۡدِیٓۖ أَعَجِلۡتُمۡ أَمۡرَ رَبِّکُمۡۖ وَأَلۡقَى ٱلۡأَلۡوَاحَ وَأَخَذَ بِرَأۡسِ أَخِیهِ یَجُرُّهُۥٓ إِلَیۡهِۚ قَالَ ٱبۡنَ أُمَّ إِنَّ ٱلۡقَوۡمَ ٱسۡتَضۡعَفُونِی وَکَادُواْ یَقۡتُلُونَنِی فَلَا تُشۡمِتۡ بِیَ ٱلۡأَعۡدَآءَ وَلَا تَجۡعَلۡنِی مَعَ ٱلۡقَوۡمِ ٱلظَّٰلِمِینَ ١٥٠ قَالَ رَبِّ ٱغۡفِرۡ لِی وَلِأَخِی وَأَدۡخِلۡنَا فِی رَحۡمَتِکَۖ وَأَنتَ أَرۡحَمُ ٱلرَّٰحِمِینَ ١٥١ إِنَّ ٱلَّذِینَ ٱتَّخَذُواْ ٱلۡعِجۡلَ سَیَنَالُهُمۡ غَضَبٞ مِّن رَّبِّهِمۡ وَذِلَّةٞ فِی ٱلۡحَیَوٰةِ ٱلدُّنۡیَاۚ وَکَذَٰلِکَ نَجۡزِی ٱلۡمُفۡتَرِینَ ١٥٢ وَٱلَّذِینَ عَمِلُواْ ٱلسَّیِّ‍َٔاتِ ثُمَّ تَابُواْ مِنۢ بَعۡدِهَا وَءَامَنُوٓاْ إِنَّ رَبَّکَ مِنۢ بَعۡدِهَا لَغَفُورٞ رَّحِیمٞ ١٥٣ وَلَمَّا سَکَتَ عَن مُّوسَى ٱلۡغَضَبُ أَخَذَ ٱلۡأَلۡوَاحَۖ وَفِی نُسۡخَتِهَا هُدٗى وَرَحۡمَةٞ لِّلَّذِینَ هُمۡ لِرَبِّهِمۡ یَرۡهَبُونَ ١٥٤ وَٱخۡتَارَ مُوسَىٰ قَوۡمَهُۥ سَبۡعِینَ رَجُلٗا لِّمِیقَٰتِنَاۖ فَلَمَّآ أَخَذَتۡهُمُ ٱلرَّجۡفَةُ قَالَ رَبِّ لَوۡ شِئۡتَ أَهۡلَکۡتَهُم مِّن قَبۡلُ وَإِیَّٰیَۖ أَتُهۡلِکُنَا بِمَا فَعَلَ ٱلسُّفَهَآءُ مِنَّآۖ إِنۡ هِیَ إِلَّا فِتۡنَتُکَ تُضِلُّ بِهَا مَن تَشَآءُ وَتَهۡدِی مَن تَشَآءُۖ أَنتَ وَلِیُّنَا فَٱغۡفِرۡ لَنَا وَٱرۡحَمۡنَاۖ وَأَنتَ خَیۡرُ ٱلۡغَٰفِرِینَ ١٥٥﴾

و چون باز آمد موسى به سوى قوم خود خشمناک شده اندوهگین گشته، گفت: بد جانشینى‏ است، جانشینى‌ای که کردید پس از من، آیا شتابى کردید از حکم پروردگار خویش؟ و انداخت الواح را و گرفت موسى سر برادر خود را، می‌کشیدش به سوى خود. گفت هارون: اى پسر مادر من! هرآیینه این قوم ضعیف شمردند مرا و نزدیک بودند که بکشند مرا، پس شاد مکن به سبب اهانت من، دشمنان را و شمار مکن مرا با گروه ستمکاران. ﴿150﴾گفت موسی: اى پروردگار من! بیامرز مرا و برادر مرا و داخل کن ما را در بخشایش خود و تو بخشاینده‏ترین بخشایندگانى. ﴿151﴾هرآیینه کسانی که معبود گرفتند گوساله ر،ا خواهد رسید به این جماعت، خشمى از پروردگار ایشان و رسوایى‌ای در حیات دنیا و همچنین جزا می‌دهم افترا کنندگان را. ﴿152﴾و هرآیینه کسانی که گناه کردند، باز توبه نمودند بعد از آن گناهان و ایمان آوردند، البته پروردگار تو بعد از توبه، آمرزندۀ مهربان است. ﴿153﴾و چون ساکن شد خشم از خاطر موسى، گرفت الواح را و در مکتوب وى هدایت بود و بخشایش، آنان را که ایشان از پروردگار خود می‌ترسند. ﴿154﴾و اختیار کرد موسى از قوم خود هفتاد کس براى میعاد ما [501]. پس وقتى که گرفت ایشان را زلزله، گفت موسى: اى پروردگار من! اگر می‌خواستى، پیش از این ایشان را و مرا هلاک می‌کردى [502]، آیا هلاک می‌کنى ما را به جزاى آنچه کردند بی‌خردان از قوم ما؟ نیست این حادثه مگر امتحانِ تو؛ گمراه می‌کنى به آن هر که را خواهى و راه‌نمایى به آن هر که را خواهى. تو کار سازمایى، پس بیامرز ما را و مهربانى کن بر ما و تو بهترین آمرزندگانى. ﴿155﴾

﴿ ۞وَٱکۡتُبۡ لَنَا فِی هَٰذِهِ ٱلدُّنۡیَا حَسَنَةٗ وَفِی ٱلۡأٓخِرَةِ إِنَّا هُدۡنَآ إِلَیۡکَۚ قَالَ عَذَابِیٓ أُصِیبُ بِهِۦ مَنۡ أَشَآءُۖ وَرَحۡمَتِی وَسِعَتۡ کُلَّ شَیۡءٖۚ فَسَأَکۡتُبُهَا لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ وَیُؤۡتُونَ ٱلزَّکَوٰةَ وَٱلَّذِینَ هُم بِ‍َٔایَٰتِنَا یُؤۡمِنُونَ ١٥٦ ٱلَّذِینَ یَتَّبِعُونَ ٱلرَّسُولَ ٱلنَّبِیَّ ٱلۡأُمِّیَّ ٱلَّذِی یَجِدُونَهُۥ مَکۡتُوبًا عِندَهُمۡ فِی ٱلتَّوۡرَىٰةِ وَٱلۡإِنجِیلِ یَأۡمُرُهُم بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَیَنۡهَىٰهُمۡ عَنِ ٱلۡمُنکَرِ وَیُحِلُّ لَهُمُ ٱلطَّیِّبَٰتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیۡهِمُ ٱلۡخَبَٰٓئِثَ وَیَضَعُ عَنۡهُمۡ إِصۡرَهُمۡ وَٱلۡأَغۡلَٰلَ ٱلَّتِی کَانَتۡ عَلَیۡهِمۡۚ فَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ بِهِۦ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَٱتَّبَعُواْ ٱلنُّورَ ٱلَّذِیٓ أُنزِلَ مَعَهُۥٓ أُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلۡمُفۡلِحُونَ ١٥٧ قُلۡ یَٰٓأَیُّهَا ٱلنَّاسُ إِنِّی رَسُولُ ٱللَّهِ إِلَیۡکُمۡ جَمِیعًا ٱلَّذِی لَهُۥ مُلۡکُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ یُحۡیِۦ وَیُمِیتُۖ فَ‍َٔامِنُواْ بِٱللَّهِ وَرَسُولِهِ ٱلنَّبِیِّ ٱلۡأُمِّیِّ ٱلَّذِی یُؤۡمِنُ بِٱللَّهِ وَکَلِمَٰتِهِۦ وَٱتَّبِعُوهُ لَعَلَّکُمۡ تَهۡتَدُونَ ١٥٨ وَمِن قَوۡمِ مُوسَىٰٓ أُمَّةٞ یَهۡدُونَ بِٱلۡحَقِّ وَبِهِۦ یَعۡدِلُونَ ١٥٩ ﴾

و بنویس (یعنى مقدر کن) براى ما در این دنیا نیکى و در آخرت نیز نیکى، هرآیینه ما رجوع کردیم به سوى تو. گفت الله: عذابِ من، می‌رسانمش به هر که خواهم و مهربانى من، احاطه کرده است هر چیز را؛ پس خواهم نوشت رحمت کاملۀ خود را [503]براى کسانی که پرهیزگارى می‌کنند و زکات می‌دهند و کسانی که ایشان به آیات ما معتقد می‌شوند [504]. ﴿156﴾[خواهم نوشت رحمت اخرویه براى] آنان‌که پیروى می‌کنند آن پیغامبر را که نبىّ أمّى‏ است؛ آنکه می‌یابند نعت او نوشته نزدیک خویش در تورات و انجیل؛ می‌فرماید ایشان را به کار پسندیده و منع می‌کند ایشان را از ناپسندیده و حلال می‌سازد براى ایشان پاکیزه‌ها و حرام مى‏کند بر ایشان ناپاکیزه‌ها و ساقط می‌کند از ایشان بارگران ایشان را و آن مشقّت‌ها را که بود بر ایشان. پس آنان‌که ایمان آوردند به او و تعظیم کردند او را و یارى دادند او را و پیروى کردند نورى راکه همراه وى نازل کرده شده است، ایشانند رستگاران [505]. ﴿157﴾بگو: اى مردمان! هرآیینه من پیغامبر خدایم به سوى شما همه یکجا؛ آن خدایى که او راست پادشاهى آسمان‌ها و زمین؛ نیست هیچ معبود مگر او؛ زنده می‌کند و مى‏میراند. پس ایمان آرید به خدا و به پیغامبر او که نبى امّى‏ است؛ آنکه تصدیق می‌نماید خدا را و سخنان او را و پیروى کنید او را تا بُوَد که شما راهیاب شوید. ﴿158﴾و از قوم موسى گروهى هست که دلالت می‌کند مردمان را به راه راست و به راستى حکم می‌کنند. ﴿159﴾

﴿ وَقَطَّعۡنَٰهُمُ ٱثۡنَتَیۡ عَشۡرَةَ أَسۡبَاطًا أُمَمٗاۚ وَأَوۡحَیۡنَآ إِلَىٰ مُوسَىٰٓ إِذِ ٱسۡتَسۡقَىٰهُ قَوۡمُهُۥٓ أَنِ ٱضۡرِب بِّعَصَاکَ ٱلۡحَجَرَۖ فَٱنۢبَجَسَتۡ مِنۡهُ ٱثۡنَتَا عَشۡرَةَ عَیۡنٗاۖ قَدۡ عَلِمَ کُلُّ أُنَاسٖ مَّشۡرَبَهُمۡۚ وَظَلَّلۡنَا عَلَیۡهِمُ ٱلۡغَمَٰمَ وَأَنزَلۡنَا عَلَیۡهِمُ ٱلۡمَنَّ وَٱلسَّلۡوَىٰۖ کُلُواْ مِن طَیِّبَٰتِ مَا رَزَقۡنَٰکُمۡۚ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَٰکِن کَانُوٓاْ أَنفُسَهُمۡ یَظۡلِمُونَ ١٦٠ وَإِذۡ قِیلَ لَهُمُ ٱسۡکُنُواْ هَٰذِهِ ٱلۡقَرۡیَةَ وَکُلُواْ مِنۡهَا حَیۡثُ شِئۡتُمۡ وَقُولُواْ حِطَّةٞ وَٱدۡخُلُواْ ٱلۡبَابَ سُجَّدٗا نَّغۡفِرۡ لَکُمۡ خَطِیٓـَٰٔتِکُمۡۚ سَنَزِیدُ ٱلۡمُحۡسِنِینَ ١٦١ فَبَدَّلَ ٱلَّذِینَ ظَلَمُواْ مِنۡهُمۡ قَوۡلًا غَیۡرَ ٱلَّذِی قِیلَ لَهُمۡ فَأَرۡسَلۡنَا عَلَیۡهِمۡ رِجۡزٗا مِّنَ ٱلسَّمَآءِ بِمَا کَانُواْ یَظۡلِمُونَ ١٦٢ وَسۡ‍َٔلۡهُمۡ عَنِ ٱلۡقَرۡیَةِ ٱلَّتِی کَانَتۡ حَاضِرَةَ ٱلۡبَحۡرِ إِذۡ یَعۡدُونَ فِی ٱلسَّبۡتِ إِذۡ تَأۡتِیهِمۡ حِیتَانُهُمۡ یَوۡمَ سَبۡتِهِمۡ شُرَّعٗا وَیَوۡمَ لَا یَسۡبِتُونَ لَا تَأۡتِیهِمۡۚ کَذَٰلِکَ نَبۡلُوهُم بِمَا کَانُواْ یَفۡسُقُونَ ١٦٣ ﴾

و متفرق ساختیم بنى اسراییل را بر دوازده قسم قبیله قبیله، گروه گروه و وحى فرستادیم به سوى موسى، وقتى که آب خواستند از وى قوم وى، که بزن به عصاى خود سنگ را، پس روان شد از آن سنگ دوازده چشمه. بدانست هر گروهى آبخور خود را و سایبان ساختیم بر ایشان ابر را و نازل کردیم بر ایشان «منّ» و «سلوى» را. گفتیم: بخورید از پاکیزه‌هاى آنچه روزى داده‏ایم شما را و ایشان بر ما ستم نکردند و لیکن بر خویشتن ستم می‌کردند. ﴿160﴾یاد کن چون گفته شد ایشان راکه: ساکن شوید در این دیه و بخورید از این دیه، هرجاکه خواسته باشید و بگویید: «حطّه». و داخل شوید به دروازه، سجده‏کنان تا بیامرزیم براى شما گناهانِ شما را، زیاده خواهیم داد نیکوکاران را. ﴿161﴾پس بدل کردند ستمکاران از بنى اسراییل، سخنى غیر آنچه فرموده شده ایشان را، پس فرستادیم بر ایشان عقوبتى از آسمان به مقابلۀ آنکه ستم مى‏کردند. ﴿162﴾سؤال کن [یا محمد]، یهود را از حال دیهى که بود ساکن بر لب دریا. چون از حد مى‏گذشتند. در روز شنبه، وقتى که مى‏آمد ماهیان ایشان ظاهر شده، روزی که ایشان بتعظیم شنبه مشغول می‌شدند و روزی که تعظیم شنبه نمی‌کردند، نمى‏آمدند ایشان. همچنین آزمودیم ایشان را به سبب آنکه فسق می‌کردند [506]. ﴿163﴾

﴿وَإِذۡ قَالَتۡ أُمَّةٞ مِّنۡهُمۡ لِمَ تَعِظُونَ قَوۡمًا ٱللَّهُ مُهۡلِکُهُمۡ أَوۡ مُعَذِّبُهُمۡ عَذَابٗا شَدِیدٗاۖ قَالُواْ مَعۡذِرَةً إِلَىٰ رَبِّکُمۡ وَلَعَلَّهُمۡ یَتَّقُونَ ١٦٤ فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُکِّرُواْ بِهِۦٓ أَنجَیۡنَا ٱلَّذِینَ یَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلسُّوٓءِ وَأَخَذۡنَا ٱلَّذِینَ ظَلَمُواْ بِعَذَابِۢ بَ‍ِٔیسِۢ بِمَا کَانُواْ یَفۡسُقُونَ ١٦٥ فَلَمَّا عَتَوۡاْ عَن مَّا نُهُواْ عَنۡهُ قُلۡنَا لَهُمۡ کُونُواْ قِرَدَةً خَٰسِ‍ِٔینَ ١٦٦ وَإِذۡ تَأَذَّنَ رَبُّکَ لَیَبۡعَثَنَّ عَلَیۡهِمۡ إِلَىٰ یَوۡمِ ٱلۡقِیَٰمَةِ مَن یَسُومُهُمۡ سُوٓءَ ٱلۡعَذَابِۗ إِنَّ رَبَّکَ لَسَرِیعُ ٱلۡعِقَابِ وَإِنَّهُۥ لَغَفُورٞ رَّحِیمٞ ١٦٧ وَقَطَّعۡنَٰهُمۡ فِی ٱلۡأَرۡضِ أُمَمٗاۖ مِّنۡهُمُ ٱلصَّٰلِحُونَ وَمِنۡهُمۡ دُونَ ذَٰلِکَۖ وَبَلَوۡنَٰهُم بِٱلۡحَسَنَٰتِ وَٱلسَّیِّ‍َٔاتِ لَعَلَّهُمۡ یَرۡجِعُونَ ١٦٨ فَخَلَفَ مِنۢ بَعۡدِهِمۡ خَلۡفٞ وَرِثُواْ ٱلۡکِتَٰبَ یَأۡخُذُونَ عَرَضَ هَٰذَا ٱلۡأَدۡنَىٰ وَیَقُولُونَ سَیُغۡفَرُ لَنَا وَإِن یَأۡتِهِمۡ عَرَضٞ مِّثۡلُهُۥ یَأۡخُذُوهُۚ أَلَمۡ یُؤۡخَذۡ عَلَیۡهِم مِّیثَٰقُ ٱلۡکِتَٰبِ أَن لَّا یَقُولُواْ عَلَى ٱللَّهِ إِلَّا ٱلۡحَقَّ وَدَرَسُواْ مَا فِیهِۗ وَٱلدَّارُ ٱلۡأٓخِرَةُ خَیۡرٞ لِّلَّذِینَ یَتَّقُونَۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ ١٦٩ وَٱلَّذِینَ یُمَسِّکُونَ بِٱلۡکِتَٰبِ وَأَقَامُواْ ٱلصَّلَوٰةَ إِنَّا لَا نُضِیعُ أَجۡرَ ٱلۡمُصۡلِحِینَ ١٧٠ ﴾

و یاد کن، چون گفت گروهى از اهل آن دیه [507]: چرا پند می‌دهید گروهى راکه خداى تعالى هلاک خواهد کرد ایشان را یا عذاب خواهد کرد ایشان را عذاب سخت؟ گفتند: تا ما را عذرى باشد نزدیک پروردگار شما و تا باشد که ایشان پرهیزگارى کنند. ﴿164﴾پس وقتى که فراموش کردند آنچه به آن پند داده شده ایشان را، نجات دادیم کسانى را که منع می‌کردند از کار بد و گرفتار کردیم ستمکاران را به عذاب سخت، به سبب آنکه فاسق بودند. ﴿165﴾پس چون تکبّر کردند از ترک آنچه منع کرده شد ایشان را از آن، گفتیم ایشان را: شوید بوزینگان خوار شده. ﴿166﴾و یاد کن چون آگاه گردانید پروردگار تو [508]که البته بفرستد بر ایشان تا روز قیامت کسى راکه برساند به ایشان عقوبت سخت، هرآیینه پروردگار تو زود عقوبت کننده است او آمرزندۀ مهربان است [509]. ﴿167﴾و پراکنده کردیم بنى اسراییل را در زمین گروه گروه؛ بعض از ایشان شایسته کارانند و بعض از ایشان سواىِ اینند و امتحان کردیم ایشان را به نعمت‌ها و مشقت‌ها تا بازگردند (یعنى به سوى راه راست). ﴿168﴾پس از پی در آمدند بعد از ایشان جانشینانِ بد که وارث تورات شدند [510]، اختیار می‌کنند متاعِ این عالم خسیس را و می‌گویند: آمرزیده خواهد شد براى ما و اگر بیاید به ایشان متاعى مانند آن، البته بگیرند آن را [511]. آیا گرفته نشده است بر ایشان آن عهد که در تورات است که نگویند بر خدا مگر سخن راست و خوانده‏اند آنچه در تورات است و سراى آخرت بهتر است پرهیزگاران را، آیا فهم نمى‏کنید. ﴿169﴾و آنان‌که تمسّک می‌کنند به کتاب و برپا داشتند نماز را، هرآیینه ما ضایع نمی‌سازم مزد این نیکوکاران را. ﴿170﴾

﴿ ۞وَإِذۡ نَتَقۡنَا ٱلۡجَبَلَ فَوۡقَهُمۡ کَأَنَّهُۥ ظُلَّةٞ وَظَنُّوٓاْ أَنَّهُۥ وَاقِعُۢ بِهِمۡ خُذُواْ مَآ ءَاتَیۡنَٰکُم بِقُوَّةٖ وَٱذۡکُرُواْ مَا فِیهِ لَعَلَّکُمۡ تَتَّقُونَ ١٧١ وَإِذۡ أَخَذَ رَبُّکَ مِنۢ بَنِیٓ ءَادَمَ مِن ظُهُورِهِمۡ ذُرِّیَّتَهُمۡ وَأَشۡهَدَهُمۡ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ أَلَسۡتُ بِرَبِّکُمۡۖ قَالُواْ بَلَىٰ شَهِدۡنَآۚ أَن تَقُولُواْ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَةِ إِنَّا کُنَّا عَنۡ هَٰذَا غَٰفِلِینَ ١٧٢ أَوۡ تَقُولُوٓاْ إِنَّمَآ أَشۡرَکَ ءَابَآؤُنَا مِن قَبۡلُ وَکُنَّا ذُرِّیَّةٗ مِّنۢ بَعۡدِهِمۡۖ أَفَتُهۡلِکُنَا بِمَا فَعَلَ ٱلۡمُبۡطِلُونَ ١٧٣ وَکَذَٰلِکَ نُفَصِّلُ ٱلۡأٓیَٰتِ وَلَعَلَّهُمۡ یَرۡجِعُونَ ١٧٤ وَٱتۡلُ عَلَیۡهِمۡ نَبَأَ ٱلَّذِیٓ ءَاتَیۡنَٰهُ ءَایَٰتِنَا فَٱنسَلَخَ مِنۡهَا فَأَتۡبَعَهُ ٱلشَّیۡطَٰنُ فَکَانَ مِنَ ٱلۡغَاوِینَ ١٧٥وَلَوۡ شِئۡنَالَرَفَعۡنَٰهُ بِهَا وَلَٰکِنَّهُۥٓ أَخۡلَدَ إِلَى ٱلۡأَرۡضِ وَٱتَّبَعَ هَوَىٰهُۚ فَمَثَلُهُۥ کَمَثَلِ ٱلۡکَلۡبِ إِن تَحۡمِلۡ عَلَیۡهِ یَلۡهَثۡ أَوۡ تَتۡرُکۡهُ یَلۡهَثۚ ذَّٰلِکَ مَثَلُ ٱلۡقَوۡمِ ٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَاۚ فَٱقۡصُصِ ٱلۡقَصَصَ لَعَلَّهُمۡ یَتَفَکَّرُونَ ١٧٦ سَآءَ مَثَلًا ٱلۡقَوۡمُ ٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا وَأَنفُسَهُمۡ کَانُواْ یَظۡلِمُونَ ١٧٧ مَن یَهۡدِ ٱللَّهُ فَهُوَ ٱلۡمُهۡتَدِیۖ وَمَن یُضۡلِلۡ فَأُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلۡخَٰسِرُونَ ١٧٨﴾

و یاد کن چون برداشتیم کوه را بالاى ایشان، گویا وى سایبانى است و گمان کردند که آن کوه خواهد افتاد بر ایشان. گفتیم بگیرید آنچه دادیم شما را به جِدِّ تمام و یاد کنید آنچه در اوست تا بُوَد که شما در پناه باشید از عذاب. ﴿171﴾و یاد کن چون گرفت پروردگار تو از بنى آدم از پشت ایشان اولاد ایشان را [512]و گواه گردانید ایشان را بر ذات ایشان. گفت: آیا نیستم پروردگار شما؟ گفتند: آرى هستى! گواه شدیم. [این شاهد گرفتن براى احتراز از آن است] که نگویید روز قیامت هرآیینه ما بى‌خبر بودیم از این توحید. ﴿172﴾یا بگویید که بجز این نیست که شرک آورده بودند پدرانِ ما پیش از ما و ما نسلى بودیم آمده بعد از ایشان [513]؛ آیا هلاک می‌کنى ما را به عقوبت آنچه بدکاران کردند؟. ﴿173﴾و همچنین بیان مى‏کنیم نشانه‌ها و تا بازگردند. ﴿174﴾و بخوان بر ایشان خبر کسی که داده بودیم او را علم آیات خود، پس بیرون رفت از علم آن آیات [514]، پس در پى او شد شیطان، پس گشت از گمراهان [515]. ﴿175﴾و اگر مى‏خواستیم برداشتمى او را [516]به سبب آن آیات و لیکن میل کرد به سوى پستى و پیروىِ خواهش خود کرد؛ پس صفت او مانند صفت سگ‏ است، اگر مشقت اندازى بر وى [517]، زبان از دهان بیرون افکند و اگر معطّل بگذارى او را نیز بیرون افکند. این صفت گروهى‏ است که دروغ شمردند آیات ما را؛ پس بخوان بر ایشان این پند تا ایشان تأمل کنند. ﴿176﴾به اعتبار صفت، بَدْاَند این قوم که دروغ داشتند آیات ما را و بر خویشتن ستم مى‏کردند. ﴿177﴾هر که راه نمایدش خدا همان است راه یابنده و هر که گمراه سازدش پس آن جماعت ایشانند زیانکاران. ﴿178﴾

﴿ وَلَقَدۡ ذَرَأۡنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیرٗا مِّنَ ٱلۡجِنِّ وَٱلۡإِنسِۖ لَهُمۡ قُلُوبٞ لَّا یَفۡقَهُونَ بِهَا وَلَهُمۡ أَعۡیُنٞ لَّا یُبۡصِرُونَ بِهَا وَلَهُمۡ ءَاذَانٞ لَّا یَسۡمَعُونَ بِهَآۚ أُوْلَٰٓئِکَ کَٱلۡأَنۡعَٰمِ بَلۡ هُمۡ أَضَلُّۚ أُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلۡغَٰفِلُونَ ١٧٩ وَلِلَّهِ ٱلۡأَسۡمَآءُ ٱلۡحُسۡنَىٰ فَٱدۡعُوهُ بِهَاۖ وَذَرُواْ ٱلَّذِینَ یُلۡحِدُونَ فِیٓ أَسۡمَٰٓئِهِۦۚ سَیُجۡزَوۡنَ مَا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ١٨٠ وَمِمَّنۡ خَلَقۡنَآ أُمَّةٞ یَهۡدُونَ بِٱلۡحَقِّ وَبِهِۦ یَعۡدِلُونَ ١٨١ وَٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا سَنَسۡتَدۡرِجُهُم مِّنۡ حَیۡثُ لَا یَعۡلَمُونَ ١٨٢ وَأُمۡلِی لَهُمۡۚ إِنَّ کَیۡدِی مَتِینٌ ١٨٣ أَوَلَمۡ یَتَفَکَّرُواْۗ مَا بِصَاحِبِهِم مِّن جِنَّةٍۚ إِنۡ هُوَ إِلَّا نَذِیرٞ مُّبِینٌ ١٨٤ أَوَلَمۡ یَنظُرُواْ فِی مَلَکُوتِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَمَا خَلَقَ ٱللَّهُ مِن شَیۡءٖ وَأَنۡ عَسَىٰٓ أَن یَکُونَ قَدِ ٱقۡتَرَبَ أَجَلُهُمۡۖ فَبِأَیِّ حَدِیثِۢ بَعۡدَهُۥ یُؤۡمِنُونَ ١٨٥ مَن یُضۡلِلِ ٱللَّهُ فَلَا هَادِیَ لَهُۥۚ وَیَذَرُهُمۡ فِی طُغۡیَٰنِهِمۡ یَعۡمَهُونَ ١٨٦ یَسۡ‍َٔلُونَکَ عَنِ ٱلسَّاعَةِ أَیَّانَ مُرۡسَىٰهَاۖ قُلۡ إِنَّمَا عِلۡمُهَا عِندَ رَبِّیۖ لَا یُجَلِّیهَا لِوَقۡتِهَآ إِلَّا هُوَۚ ثَقُلَتۡ فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ لَا تَأۡتِیکُمۡ إِلَّا بَغۡتَةٗۗ یَسۡ‍َٔلُونَکَ کَأَنَّکَ حَفِیٌّ عَنۡهَاۖ قُلۡ إِنَّمَا عِلۡمُهَا عِندَ ٱللَّهِ وَلَٰکِنَّ أَکۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا یَعۡلَمُونَ ١٨٧﴾

و هرآیینه بیافردیم براى دوزخ بسیارى از جنیان و آدمیان؛ ایشان را دل‌هاست که نمى‏فهمند به آنها و ایشان را چشم‌هاست که نمى‏بینند به آن و ایشان را گوش‌هاست که نمى‏شنوند به آنها؛ ایشان مانند چهارپایانند، بلکه ایشان گمراه‏ترند، ایشانند بى‏خبران. ﴿179﴾و خدای راست نام‌هاى نیک؛ پس بخوانید او را به آن نام‌ها و بگذارید آنان را که کجروى می‌کنند در نام‌هاى خدا [518]، داده خواهد شد مر ایشان را جزاى آنچه می‌کردند. ﴿180﴾و از آن جماعت که پیدا کرده‏ایم، گروهى‏ است که دلالت می‌کنند بدین حق و به آن دین حق، عدل می‌کنند. ﴿181﴾و کسانی که دروغ داشتند آیات ما را، پایه پایه بِکشیم ایشان را (تا محل هلاک،) از آن راه که ندانند. ﴿182﴾و مهلت دهم ایشان را، هرآیینه تدبیر من محکم‏ است﴿183﴾آیا تأمّل نکردند که نیست این همنشینِ ایشان را هیچ دیوانگى؟ نیست او مگر بیم کننده‌ای آشکار. ﴿184﴾آیا نظر نکردند به پادشاهى خدا در آسمان‌ها و زمین و در آنچه خدا پیدا کرده است از هر چیز؟ و آیا نظر نکردند درآنکه شاید نزدیک شده باشد اجل ایشان؟ پس به کدام سخن بعدِ قرآن ایمان خواهند آورد؟. ﴿185﴾هر که گمراه سازدش خدا پس هیچ راه نماینده نیست او را، و می‌گذارد ایشان را خدا در گمراهىِ خویش سرگردان شده. ﴿186﴾سؤال می‌کنند تو را از قیامت که کى باشد استقرار او؟ بگو: جز این نیست که علم قیامت نزدیک پروردگارِ من‏ است؛ پدید نیاوَرَد آن را در وقت او مگر خدا، گران شده است [519]در آسمان‌ها و زمین، نیاید به شما مگر ناگهان. سؤال می‌کنند تو را از قیامت، گویا تو کاوش کننده‌ای از آن [520]. بگو جز این نیست که دانش او نزد خداست و لیکن بسیارى از مردمان نمی‌دانند. ﴿187﴾

﴿ قُل لَّآ أَمۡلِکُ لِنَفۡسِی نَفۡعٗا وَلَا ضَرًّا إِلَّا مَا شَآءَ ٱللَّهُۚ وَلَوۡ کُنتُ أَعۡلَمُ ٱلۡغَیۡبَ لَٱسۡتَکۡثَرۡتُ مِنَ ٱلۡخَیۡرِ وَمَا مَسَّنِیَ ٱلسُّوٓءُۚ إِنۡ أَنَا۠ إِلَّا نَذِیرٞ وَبَشِیرٞ لِّقَوۡمٖ یُؤۡمِنُونَ ١٨٨ ۞هُوَ ٱلَّذِی خَلَقَکُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ وَجَعَلَ مِنۡهَا زَوۡجَهَا لِیَسۡکُنَ إِلَیۡهَاۖ فَلَمَّا تَغَشَّىٰهَا حَمَلَتۡ حَمۡلًا خَفِیفٗا فَمَرَّتۡ بِهِۦۖ فَلَمَّآ أَثۡقَلَت دَّعَوَا ٱللَّهَ رَبَّهُمَا لَئِنۡ ءَاتَیۡتَنَا صَٰلِحٗا لَّنَکُونَنَّ مِنَ ٱلشَّٰکِرِینَ ١٨٩ فَلَمَّآ ءَاتَىٰهُمَا صَٰلِحٗا جَعَلَا لَهُۥ شُرَکَآءَ فِیمَآ ءَاتَىٰهُمَاۚ فَتَعَٰلَى ٱللَّهُ عَمَّا یُشۡرِکُونَ ١٩٠ أَیُشۡرِکُونَ مَا لَا یَخۡلُقُ شَیۡ‍ٔٗا وَهُمۡ یُخۡلَقُونَ ١٩١ وَلَا یَسۡتَطِیعُونَ لَهُمۡ نَصۡرٗا وَلَآ أَنفُسَهُمۡ یَنصُرُونَ ١٩٢ وَإِن تَدۡعُوهُمۡ إِلَى ٱلۡهُدَىٰ لَا یَتَّبِعُوکُمۡۚ سَوَآءٌ عَلَیۡکُمۡ أَدَعَوۡتُمُوهُمۡ أَمۡ أَنتُمۡ صَٰمِتُونَ ١٩٣ إِنَّ ٱلَّذِینَ تَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ عِبَادٌ أَمۡثَالُکُمۡۖ فَٱدۡعُوهُمۡ فَلۡیَسۡتَجِیبُواْ لَکُمۡ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ ١٩٤ أَلَهُمۡ أَرۡجُلٞ یَمۡشُونَ بِهَآۖ أَمۡ لَهُمۡ أَیۡدٖ یَبۡطِشُونَ بِهَآۖ أَمۡ لَهُمۡ أَعۡیُنٞ یُبۡصِرُونَ بِهَآۖ أَمۡ لَهُمۡ ءَاذَانٞ یَسۡمَعُونَ بِهَاۗ قُلِ ٱدۡعُواْ شُرَکَآءَکُمۡ ثُمَّ کِیدُونِ فَلَا تُنظِرُونِ ١٩٥ ﴾

بگو: نمى‏توانم براى خود نفع رسانیدن و نه ضرر کردن، مگر آنچه خدا خواسته است. و اگر من دانستمى علم غیب را، هرآیینه بسیار جمع کردمى از جنس منفعت و نرسیدى به من هیچ سختى؛ نیستم من مگر بیم کننده و مژده دهنده براى گروهى که ایمان دارند. ﴿188﴾اوست آن که پیدا کرد شما را از یک شخص و پیدا کرد از آن یک شخص زنش را تا آرام گیرد با وى [521]. پس چون جماع کرد مردى با زن خود، بار گرفت، بار سبک؛ پس آمد و رفت کرد به آن بار سبک؛ بعد از آن چون زن گرانبار شد، هر دو دعاکردند به جناب پروردگار خویش که اگر فرزندى شایسته بدهى ما را، باشیم از شکر کنندگان. ﴿189﴾پس چون داد خداى تعالى ایشان را فرزند شایسته، مقرر کردند براى او شریکان در آنچه داده بود به ایشان. پس بلند قدر است خدا از آنچه شریک مقرر مى‏کنند [522]. ﴿190﴾آیا این مشرکان شریک مقرر می‌کنند چیزى را که هیچ نمى‏آفریند و خود این شریکان آفریده می‌شوند؟. ﴿191﴾و نمى‏توانند براى پرستندگان خود یارى دادن و نه خود را یارى می‌دهند. ﴿192﴾و اگر بخوانید بتان را به سوى راه هدایت، پیروى نکنند شما را [523]. برابر است بر شما آنکه دعوت کنید ایشان را یا خاموش باشید [اى مشرکان]. ﴿193﴾هرآیینه کسانی که عبادت می‌کنید ایشان را بجز خدا، بندگانند مانند شما؛ پس بخوانید ایشان را و باید که قبول کنند دعاى شما را، اگر راستگو هستید. ﴿194﴾آیا بتان را پاهاست که راه می‌روند به آن؟ آیا ایشان را دست‌هاست که تناول می‌کنند به آن؟ آیا ایشان را چشم‌هاست که مى‏بینند به آن؟ آیا ایشان را گوش‌هاست که مى‏شنوند به آن؟ بگو: اى مشرکان! بخوانید شریکان خود را، بعد از آن بدسگالى کنید در حقِّ من و مهلت مدهید مرا. ﴿195﴾

﴿ إِنَّ وَلِـِّۧیَ ٱللَّهُ ٱلَّذِی نَزَّلَ ٱلۡکِتَٰبَۖ وَهُوَ یَتَوَلَّى ٱلصَّٰلِحِینَ ١٩٦ وَٱلَّذِینَ تَدۡعُونَ مِن دُونِهِۦ لَا یَسۡتَطِیعُونَ نَصۡرَکُمۡ وَلَآ أَنفُسَهُمۡ یَنصُرُونَ ١٩٧ وَإِن تَدۡعُوهُمۡ إِلَى ٱلۡهُدَىٰ لَا یَسۡمَعُواْۖ وَتَرَىٰهُمۡ یَنظُرُونَ إِلَیۡکَ وَهُمۡ لَا یُبۡصِرُونَ ١٩٨ خُذِ ٱلۡعَفۡوَ وَأۡمُرۡ بِٱلۡعُرۡفِ وَأَعۡرِضۡ عَنِ ٱلۡجَٰهِلِینَ ١٩٩ وَإِمَّا یَنزَغَنَّکَ مِنَ ٱلشَّیۡطَٰنِ نَزۡغٞ فَٱسۡتَعِذۡ بِٱللَّهِۚ إِنَّهُۥ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ٢٠٠ إِنَّ ٱلَّذِینَ ٱتَّقَوۡاْ إِذَا مَسَّهُمۡ طَٰٓئِفٞ مِّنَ ٱلشَّیۡطَٰنِ تَذَکَّرُواْ فَإِذَا هُم مُّبۡصِرُونَ ٢٠١ وَإِخۡوَٰنُهُمۡ یَمُدُّونَهُمۡ فِی ٱلۡغَیِّ ثُمَّ لَا یُقۡصِرُونَ ٢٠٢ وَإِذَا لَمۡ تَأۡتِهِم بِ‍َٔایَةٖ قَالُواْ لَوۡلَا ٱجۡتَبَیۡتَهَاۚ قُلۡ إِنَّمَآ أَتَّبِعُ مَا یُوحَىٰٓ إِلَیَّ مِن رَّبِّیۚ هَٰذَا بَصَآئِرُ مِن رَّبِّکُمۡ وَهُدٗى وَرَحۡمَةٞ لِّقَوۡمٖ یُؤۡمِنُونَ ٢٠٣ وَإِذَا قُرِئَ ٱلۡقُرۡءَانُ فَٱسۡتَمِعُواْ لَهُۥ وَأَنصِتُواْ لَعَلَّکُمۡ تُرۡحَمُونَ ٢٠٤ وَٱذۡکُر رَّبَّکَ فِی نَفۡسِکَ تَضَرُّعٗا وَخِیفَةٗ وَدُونَ ٱلۡجَهۡرِ مِنَ ٱلۡقَوۡلِ بِٱلۡغُدُوِّ وَٱلۡأٓصَالِ وَلَا تَکُن مِّنَ ٱلۡغَٰفِلِینَ ٢٠٥ إِنَّ ٱلَّذِینَ عِندَ رَبِّکَ لَا یَسۡتَکۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِهِۦ وَیُسَبِّحُونَهُۥ وَلَهُۥ یَسۡجُدُونَۤ۩ ٢٠٦﴾

هرآیینه کارساز من خداست، آن که فرود آورد کتاب را و او کارسازى می‌کند نیکوکاران را. ﴿196﴾و آنان‌که می‌خوانید ایشان را بجز خدا، نمى‏توانند یارى دادن شما را و نه خود را یارى می‌دهند. ﴿197﴾و اگر دعوت کنید ایشان را به سوى راه هدایت، نشنوند سخن شما را. [واى بیننده] مى‏بینى بتان را که مى‏نگرند به سوى تو و حال آنکه ایشان هیچ نمى‏بینند. ﴿198﴾لازم گیر درگذر را و بفرما به کار پسندیده و اعراض کن از نادانان. ﴿199﴾و اگر باز دارد تو را وسوسۀ بازدارنده از جانب شیطان آمده، پس پناه طلب کن از خدا، هرآیینه او شنوای داناست. ﴿200﴾هرآیینه متقیان چون برسد ایشان را وسوسه‌ای از شیطان، یاد می‌کنند خدا را، پس ناگهان ایشان بینا می‌شوند. ﴿201﴾و برادران کافران [524]، می‌کشَند ایشان را در گمراهى و هرگز باز نمى‏ایستند. ﴿202﴾و چون نمى‏آرى نزدیک ایشان آیتى، می‌گویند: چرا از طرف خود اختیار نمی‌کنی آن را؟ بگو: جز این نیست که پیروى می‌کنم آنچه فرود آورده شده است به سوى من از پروردگار من. این قرآن نشانه‌هاست، آمده از پروردگار شما و هدایت و بخشایش است، مرقوم مؤمنان را. ﴿203﴾و چون خوانده شود قرآن، پس گوش نهید به سوى آن و خاموش باشید تا مهربانى کرده شود بر شما. ﴿204﴾و یاد کن پروردگار خود را در ضمیر خود به زارى و ترسکارى و یاد کن پروردگار خود را به کلام پست‏تر از بلند آوازى، در بامداد و شبانگاه و مباش از غافلان. ﴿205﴾هرآیینه کسانی که نزدیک پروردگار تواند [525]، گردنکشى نمی‌کنند از عبادت او و به پاکى یاد مى‏کنند او را و به تخصیص او را سجده مى‏کنند. ﴿206﴾

[463] یعنی معبودان باطل که دوست می‌گرفتید، والله اعلم. [464] یعنی همۀ اعمال ایشان را. [465] یعنی به سوی کعبه. [466] یعنی سر و پا برهنه ختنه ناکرده محشور شوید، والله اعلم. [467] یعنی لباس خود را. [468] یعنی لائق ایشان است، اگرچه دیگران نیز استعمال کنند، والله اعلم. [469] مترجم گوید: درین آیت اشارت است بر مذهب رهبان یهود و نصاری و مختشین عرب که توسع را در مآکل و ملابس، مکروه می‌داشتند، والله اعلم. [470] یعنی وقتی معین است برای هلاک ایشان، والله اعلم. [471] یعنی نزدیک شود. [472] یعنی بر زبان حضرت آدم، چنانکه در سورۀ بقرة اشارت رفت، والله اعلم. [473] یعنی نعمت و نعمت که مقدر شده در دنیا به ایشان برسد، والله اعلم. [474] یعنی تابعین را عذاب کفر تقلید و متبوعین را عذاب ضلال و اضلال، والله اعلم. [475] یعنی محال است، والله اعلم. [476] یعنی آن کینه‌ها که در دل بهشتیان باشد دور کنیم، مثل آنچه میان عثمان و علی و طلحه و زبیر و عائشهش واقع شد، والله اعلم. [477] یعنی می‌خواستند به شبهات این راه را باطل سازند. [478] و آن مسمی به اعراف است، والله اعلم. [479] یعنی فقرای مسلمین که کافران از ایشان حسابی نمی‌گرفتند، والله اعلم. [480] وفراموش کردن خدا، ترک ایشان است در دوزخ، والله اعلم. [481] یعنی مسلمان شویم و بت را نپرستیم. [482] یعنی گاهی اجزای شب را به لباس نهار پوشانیده، در حساب نهار می‌گرداند، والله اعلم. [483] یعنی از پی درآمدن شب بعد روز، مشابه آن است که گویا کسی کسی را دوان و شتابان می طلبد. [484] در اصل متن، مردان آمده است. [485] یعنی به سبب بعثت رسولج. [486] یعنی پیش از باران. [487] یعنی از قبور بیرون کنیم. [488] مترجم گوید: این مثل است برای پند در قلب سلیم و عدم تأثیر آن در غیر سلیم، والله اعلم. [489] یعنی روز قیامت. [490] یعنی بیار عقوبت را. [491] یعنی بی‌اصل است. [492] در متن اصلی، بریدم آمده است. [493] یعنی واجب آن بود که همه متفق می‌شدند برایمان و چون متفق نشدند، منتظر فیصله کردن باشند، والله اعلم. [494] یعنی عادت زمان است که گاهی سختی و گاهی راحت می‌باشد، از باب مؤاخذه بر اعمال نَبُوَد، والله اعلم. [495] یعنی از تدبیر اهلاک، والله اعلم. [496] یعنی دست راست و پای چپ، والله اعلم. [497] یعنی مؤاخذه اعمال بر ایشان است، والله اعلم. [498] یعنی زمین شام به ایشان دادیم، چه بقعه‌های شرقیه و چه بقعه‌های غربیه، والله اعلم. [499] یعنی به عزیمت دادن رخصت، والله اعلم. [500] یعنی منازل فرعونیان خراب شده خواهید دید. [501] یعنی تا عذر گویند از عبادت گوساله و این جماعت اگرچه عبادت نکرده بودند، بر عبادت‌کنندگان انکار هم نکردند، پس خدای تعالی هلاک ساخت، والله اعلم. [502] یعنی اگر در بنی اسرائیل هلاک می‌شدند، تهمت قتل بر موسی ننهادندی، والله اعلم. [503] یعنی در آخرت. [504] یعنی: ﴿فَسَأَکۡتُبُهَا﴾آن است که در آخر زمان، رحمت خاص باشد به متابعان نبیّ امّی، والله اعلم. [505] مترجم گوید: بشارت دادن خدای تعالی حضرت موسی را و به امت مرحومه، اول دلیل است بر نبوت آن حضرت و لهذا می‌فرماید، والله اعلم. [506] مترجم گوید: اهل دیه سه قسم بودند: قسم شکار می‌کردند و قسمی از آن نهی می‌کردند و قسمی نه شکار می‌کردند و نه از آن منع می‌کرند، والله اعلم. [507] یعنی قسم ثالث نهی کنندگان را، والله اعلم. [508] یعنی بنی اسرائیل را. [509] بعد ازین هیچ پادشاهی در بنی اسرائیل پیدا نشده، همیشه لگدکوب پادشاهان اسلام و نصاری و مجوس می‌بودند، والله اعلم. [510] یعنی اخبار بنی اسرائیل. [511] یعنی مصرند بر اخذ آن و غیر نادمند ازان و توبۀ مصرّ غیر نادم، صحیح نیست، والله اعلم. [512] یعنی روز میثاق از آدم اولاد او را پیدا کرد از ایشان اولاد ایشان را به ترتیبی که در خارج متحقق شد، والله اعلم. [513] یعنی پس تقلید ایشان کردیم. [514] یعنی تابع شهوات نفس شد و تابع شهوات نفس را عالم نتوان گفت. [515] یعنی بلعم باعور که کتب الهی خوانده بود، بعد از آن به اغوای زن خود ایذای حضرت موسی، علیه‌السلام، قصد کرد و معلون شد، والله اعلم. [516] یعنی منزلت او را. [517] یعنی به زدن و دوانیدن. [518] یعنی ابو المسیح و ابو الملائکه می‌گفتند. [519] یعنی مشکل شده دانستن قیامت. [520] یعنی عالمی به آن. [521] ﴿فَلَمَّا تَغَشَّىٰهَا﴾کلام علیحده است، یعنی خدای تعالی آدم و حوا را پیدا کرد و از ایشان نسل بسیار پیدا آورد. بعد از آن تفصیل انتشار نسل می‌فرماید. [522] مترجم گوید: این تصویر است حال آدمی را که نزدیک ثقل حمل، نیت اخلاص درست کند و چون فرزند به وجود آید آن را فراموش سازد و در تسمیه اشراک کند، منطبق بر حال حوا، چنانکه در حدیث صحیح آمده که حوا حامله شد. شیطان به دلش وسواس انداخت و چون فرزند متولد شد، نام او عبدالحارث مقرر کرد و چون وجود جمیع قیود در امثال این مواضع ضرور نیست آدم از لوث شرک مبرا باشد و این آیت عصمت او را مصادمت نکند کذا فهمت. و ازینجا دانسته شد که شرک در تسمیه نوعی است از شرک، چنانکه اهل زبان ما غلامِ فلان و عبد فلان نام می‌نهند. [523] یعنی اگر بگویید بخورید یا بیاشامید، هیچ کار نکنند. [524] یعنی قرینان ایشان از شیاطین، والله اعلم. [525] یعنی ملاء اعلی.

سُورَةُ یُونُسَ

بسم الله الرحمن الرحیم

﴿ الٓرۚ تِلۡکَ ءَایَٰتُ ٱلۡکِتَٰبِ ٱلۡحَکِیمِ ١ أَکَانَ لِلنَّاسِ عَجَبًا أَنۡ أَوۡحَیۡنَآ إِلَىٰ رَجُلٖ مِّنۡهُمۡ أَنۡ أَنذِرِ ٱلنَّاسَ وَبَشِّرِ ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ أَنَّ لَهُمۡ قَدَمَ صِدۡقٍ عِندَ رَبِّهِمۡۗ قَالَ ٱلۡکَٰفِرُونَ إِنَّ هَٰذَا لَسَٰحِرٞ مُّبِینٌ ٢ إِنَّ رَبَّکُمُ ٱللَّهُ ٱلَّذِی خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٖ ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰ عَلَى ٱلۡعَرۡشِۖ یُدَبِّرُ ٱلۡأَمۡرَۖ مَا مِن شَفِیعٍ إِلَّا مِنۢ بَعۡدِ إِذۡنِهِۦۚ ذَٰلِکُمُ ٱللَّهُ رَبُّکُمۡ فَٱعۡبُدُوهُۚ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ ٣ إِلَیۡهِ مَرۡجِعُکُمۡ جَمِیعٗاۖ وَعۡدَ ٱللَّهِ حَقًّاۚ إِنَّهُۥ یَبۡدَؤُاْ ٱلۡخَلۡقَ ثُمَّ یُعِیدُهُۥ لِیَجۡزِیَ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ بِٱلۡقِسۡطِۚ وَٱلَّذِینَ کَفَرُواْ لَهُمۡ شَرَابٞ مِّنۡ حَمِیمٖ وَعَذَابٌ أَلِیمُۢ بِمَا کَانُواْ یَکۡفُرُونَ ٤ هُوَ ٱلَّذِی جَعَلَ ٱلشَّمۡسَ ضِیَآءٗ وَٱلۡقَمَرَ نُورٗا وَقَدَّرَهُۥ مَنَازِلَ لِتَعۡلَمُواْ عَدَدَ ٱلسِّنِینَ وَٱلۡحِسَابَۚ مَا خَلَقَ ٱللَّهُ ذَٰلِکَ إِلَّا بِٱلۡحَقِّۚ یُفَصِّلُ ٱلۡأٓیَٰتِ لِقَوۡمٖ یَعۡلَمُونَ ٥ إِنَّ فِی ٱخۡتِلَٰفِ ٱلَّیۡلِ وَٱلنَّهَارِ وَمَا خَلَقَ ٱللَّهُ فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ لَأٓیَٰتٖ لِّقَوۡمٖ یَتَّقُونَ ٦

به نام خداوند بخشندۀ مهربان

الر، این آیت‌هاى کتاب با حکمت‏ است. ﴿1﴾آیا عجبی شد مردمان را که وحى فرستادیم به سوى مردى از ایشان که بیم کن مردمان را و بشارت ده مسلمانان را به آنکه ایشان را هست پایۀ درست نزد پروردگار ایشان؟ گفتند کافران: هرآیینه این شخص، جادوگر آشکار است. ﴿2﴾هرآیینه پروردگار شما خدایی است که آفرید آسمان‌ها و زمین را در شش روز، باز مستقر شد بر عرش، تدبیر می‌کند کار را. نیست هیچ شفاعت کننده‌ای مگر بعدِ دستورى وى. این است خدا، پروردگار شما، پس بپرستید او را، آیا پند نمی‌گیرید؟. ﴿3﴾به سوى اوست رجوع شما همه یکجا، وعده کرده است خدا وعدۀ درست، هرآیینه وى اوّل بار کند آفرینش را، باز دیگر بار کندش، تا جزا دهد آنان راکه ایمان آورده‏اند و کارهاى شایسته کرده‌اند به انصاف و آنان‌که کافر شدند ایشان راست آشامیدنى از آب گرم و عقوبت درد دهنده به سبب آنکه کافر بودند. ﴿4﴾او آن است که ساخت آفتاب را درخشنده و ماه را روشن و معین کرد براى ماه منزل‌ها را تا بدانید شمار سال‌ها و تا بدانید حساب را. نیافریده است خداى تعالی این را مگر به تدبیر درست. بیان می‌کند نشانه‌ها را براى گروهى که می‌دانند. ﴿5﴾هرآیینه در آمدورفت شب و روز و در آنچه آفریده است خدا در آسمان‌ها و زمین، نشانه‌هاست گروهى راکه پرهیزگارى می‌کنند. ﴿6﴾

﴿ إِنَّ ٱلَّذِینَ لَا یَرۡجُونَ لِقَآءَنَا وَرَضُواْ بِٱلۡحَیَوٰةِ ٱلدُّنۡیَا وَٱطۡمَأَنُّواْ بِهَا وَٱلَّذِینَ هُمۡ عَنۡ ءَایَٰتِنَا غَٰفِلُونَ ٧ أُوْلَٰٓئِکَ مَأۡوَىٰهُمُ ٱلنَّارُ بِمَا کَانُواْ یَکۡسِبُونَ ٨ إِنَّ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ یَهۡدِیهِمۡ رَبُّهُم بِإِیمَٰنِهِمۡۖ تَجۡرِی مِن تَحۡتِهِمُ ٱلۡأَنۡهَٰرُ فِی جَنَّٰتِ ٱلنَّعِیمِ ٩ دَعۡوَىٰهُمۡ فِیهَا سُبۡحَٰنَکَ ٱللَّهُمَّ وَتَحِیَّتُهُمۡ فِیهَا سَلَٰمٞۚ وَءَاخِرُ دَعۡوَىٰهُمۡ أَنِ ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ١٠ ۞وَلَوۡ یُعَجِّلُ ٱللَّهُ لِلنَّاسِ ٱلشَّرَّ ٱسۡتِعۡجَالَهُم بِٱلۡخَیۡرِ لَقُضِیَ إِلَیۡهِمۡ أَجَلُهُمۡۖ فَنَذَرُ ٱلَّذِینَ لَا یَرۡجُونَ لِقَآءَنَا فِی طُغۡیَٰنِهِمۡ یَعۡمَهُونَ ١١ وَإِذَا مَسَّ ٱلۡإِنسَٰنَ ٱلضُّرُّ دَعَانَا لِجَنۢبِهِۦٓ أَوۡ قَاعِدًا أَوۡ قَآئِمٗا فَلَمَّا کَشَفۡنَا عَنۡهُ ضُرَّهُۥ مَرَّ کَأَن لَّمۡ یَدۡعُنَآ إِلَىٰ ضُرّٖ مَّسَّهُۥۚ کَذَٰلِکَ زُیِّنَ لِلۡمُسۡرِفِینَ مَا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ١٢ وَلَقَدۡ أَهۡلَکۡنَا ٱلۡقُرُونَ مِن قَبۡلِکُمۡ لَمَّا ظَلَمُواْ وَجَآءَتۡهُمۡ رُسُلُهُم بِٱلۡبَیِّنَٰتِ وَمَا کَانُواْ لِیُؤۡمِنُواْۚ کَذَٰلِکَ نَجۡزِی ٱلۡقَوۡمَ ٱلۡمُجۡرِمِینَ ١٣ ثُمَّ جَعَلۡنَٰکُمۡ خَلَٰٓئِفَ فِی ٱلۡأَرۡضِ مِنۢ بَعۡدِهِمۡ لِنَنظُرَ کَیۡفَ تَعۡمَلُونَ ١٤ ﴾

هرآیینه آنان‌که امید ندارند ملاقات ما را و خوشنود شده‏اند به زندگانى دنیا و آرام گرفته‏اند به آن و آنان‌که ایشان از نشانه‌هاى ما بى‏خبرند. ﴿7﴾این جماعت، جاى ایشان آتش است به سبب آنچه عمل می‌کردند. ﴿8﴾هرآیینه آنان‌که ایمان آورده‏اند و کارهاى شایسته کرده‌اند، راه نماید ایشان را پروردگار ایشان به سبب ایمان ایشان (یعنى به مقامات نجات) می‌رود زیر ایشان جوی‌ها در بوستان‌هاى نعمت. ﴿9﴾دعاى ایشان در آنجا «سبحانک اللّهُمَّ»، باشد (یعنى پاکى تو راست بار خدایا) و دعاى خیر ایشان با یکدیگر، سلام بود و نهایت دعای ایشان این است که حمد، خدای راست، پروردگار عالم‌ها. ﴿10﴾و اگر زود رسانیدى خداى تعالى به مردمان سختى را مانند آنکه زود مى‏طلبند نعمت را به انجام رسانیده شدى در حقّ ایشان اجل ایشان، پس می‌گذاریم آنان را که امید ملاقات ما ندارند، سرگردان شده در بیراهى خویش. ﴿11﴾و چون رنچ برسد به آدمى، دعا کند به جناب ما خفته بر پهلوى خود یا نشسته یا ایستاده، پس آنگاه که برداشتیم از وى رنج وی را، برود گویا که نخوانده بود ما را به دفع کردن رنجى که رسیدش. همچنین آراسته کرده شد از حد گذرندگان را آنچه می‌کردند. ﴿12﴾و هرآیینه هلاک کرده‏ایم قرن‌ها را پیش از شما چون ستم کردند و آمدند به ایشان پیغامبرانِ ایشان با نشانه‌هاى روشن و هرگز مستعد آن نبودند که ایمان آرند. همچنین جزا می‌دهیم گروه گناهکاران را. ﴿13﴾باز جانشین ساختیم شما را در زمین پس از ایشان تا بینیم چگونه کار می‌کنید. ﴿14﴾

﴿ وَإِذَا تُتۡلَىٰ عَلَیۡهِمۡ ءَایَاتُنَا بَیِّنَٰتٖ قَالَ ٱلَّذِینَ لَا یَرۡجُونَ لِقَآءَنَا ٱئۡتِ بِقُرۡءَانٍ غَیۡرِ هَٰذَآ أَوۡ بَدِّلۡهُۚ قُلۡ مَا یَکُونُ لِیٓ أَنۡ أُبَدِّلَهُۥ مِن تِلۡقَآیِٕ نَفۡسِیٓۖ إِنۡ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا یُوحَىٰٓ إِلَیَّۖ إِنِّیٓ أَخَافُ إِنۡ عَصَیۡتُ رَبِّی عَذَابَ یَوۡمٍ عَظِیمٖ ١٥ قُل لَّوۡ شَآءَ ٱللَّهُ مَا تَلَوۡتُهُۥ عَلَیۡکُمۡ وَلَآ أَدۡرَىٰکُم بِهِۦۖ فَقَدۡ لَبِثۡتُ فِیکُمۡ عُمُرٗا مِّن قَبۡلِهِۦٓۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ ١٦ فَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّنِ ٱفۡتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ کَذِبًا أَوۡ کَذَّبَ بِ‍َٔایَٰتِهِۦٓۚ إِنَّهُۥ لَا یُفۡلِحُ ٱلۡمُجۡرِمُونَ ١٧ وَیَعۡبُدُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَا لَا یَضُرُّهُمۡ وَلَا یَنفَعُهُمۡ وَیَقُولُونَ هَٰٓؤُلَآءِ شُفَعَٰٓؤُنَا عِندَ ٱللَّهِۚ قُلۡ أَتُنَبِّ‍ُٔونَ ٱللَّهَ بِمَا لَا یَعۡلَمُ فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَلَا فِی ٱلۡأَرۡضِۚ سُبۡحَٰنَهُۥ وَتَعَٰلَىٰ عَمَّا یُشۡرِکُونَ ١٨ وَمَا کَانَ ٱلنَّاسُ إِلَّآ أُمَّةٗ وَٰحِدَةٗ فَٱخۡتَلَفُواْۚ وَلَوۡلَا کَلِمَةٞ سَبَقَتۡ مِن رَّبِّکَ لَقُضِیَ بَیۡنَهُمۡ فِیمَا فِیهِ یَخۡتَلِفُونَ ١٩ وَیَقُولُونَ لَوۡلَآ أُنزِلَ عَلَیۡهِ ءَایَةٞ مِّن رَّبِّهِۦۖ فَقُلۡ إِنَّمَا ٱلۡغَیۡبُ لِلَّهِ فَٱنتَظِرُوٓاْ إِنِّی مَعَکُم مِّنَ ٱلۡمُنتَظِرِینَ ٢٠ ﴾

و چون خوانده شود بر ایشان آیات ما واضح آمده، گویند آنان‌که امید ملاقات ما ندارند: بیار قرآنى بجز این یا تغیر کن او را [624]. بگو: روا نبود مرا که تغیر کنمش از جانب خود، پیروى نمی‌کنم الاّ به آنچه وحى فرستاده شد به سوى من، هرآیینه من می‌ترسم اگر نافرمانىِ پروردگار خود کنم از عذاب روز بزرگ. ﴿15﴾بگو: اگر خواستى خدا، نخواندمى آن را بر شما و خبردار نکردى خدا شما را به آن، هرآیینه مانده‏ام میانِ شما عمرى پیش از این، آیا در نمى‏یابید؟. ﴿16﴾پس کیست ستمکارتر از کسی که بربندد بر خدا دروغ را یا دروغ شمارد آیات وی را؟ هرآیینه سخن این است که رستگار نمى‏شوند گناهکاران. ﴿17﴾و مى‏پرستند بجز خدا چیزی که ضرر نکند ایشان را و سود نرساند به ایشان و می‌گویند: ایشان شفاعت کنندگان مااند نزدیک خدا. بگو: آیا خبردار می‌کنید خدا را به آنچه نمی‌داند در آسمان‌ها و نه زمین؟ پاکى وی راست و برتر است از آنکه شریک مقرر می‌کنند. ﴿18﴾و نبودند مردمان مگر یک امت [625]، پس اختلاف کردند [626]و اگر نبودى کلمه‌ای که سابق صادر شده است از پروردگار تو، فیصله کرده شدى میان ایشان در آنچه اندر آن اختلاف دارند. ﴿19﴾و می‌گویند: چرا فرونفرستاده نشده است بر این پیغامبر، نشانه‌ای از پروردگار وى؟ پس بگو: جز این نیست که علم غیب، خداى راست، پس انتظار بکنید، هرآیینه من با شما از منتظرانم. ﴿20﴾

﴿ وَإِذَآ أَذَقۡنَا ٱلنَّاسَ رَحۡمَةٗ مِّنۢ بَعۡدِ ضَرَّآءَ مَسَّتۡهُمۡ إِذَا لَهُم مَّکۡرٞ فِیٓ ءَایَاتِنَاۚ قُلِ ٱللَّهُ أَسۡرَعُ مَکۡرًاۚ إِنَّ رُسُلَنَا یَکۡتُبُونَ مَا تَمۡکُرُونَ ٢١ هُوَ ٱلَّذِی یُسَیِّرُکُمۡ فِی ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِۖ حَتَّىٰٓ إِذَا کُنتُمۡ فِی ٱلۡفُلۡکِ وَجَرَیۡنَ بِهِم بِرِیحٖ طَیِّبَةٖ وَفَرِحُواْ بِهَا جَآءَتۡهَا رِیحٌ عَاصِفٞ وَجَآءَهُمُ ٱلۡمَوۡجُ مِن کُلِّ مَکَانٖ وَظَنُّوٓاْ أَنَّهُمۡ أُحِیطَ بِهِمۡ دَعَوُاْ ٱللَّهَ مُخۡلِصِینَ لَهُ ٱلدِّینَ لَئِنۡ أَنجَیۡتَنَا مِنۡ هَٰذِهِۦ لَنَکُونَنَّ مِنَ ٱلشَّٰکِرِینَ ٢٢ فَلَمَّآ أَنجَىٰهُمۡ إِذَا هُمۡ یَبۡغُونَ فِی ٱلۡأَرۡضِ بِغَیۡرِ ٱلۡحَقِّۗ یَٰٓأَیُّهَا ٱلنَّاسُ إِنَّمَا بَغۡیُکُمۡ عَلَىٰٓ أَنفُسِکُمۖ مَّتَٰعَ ٱلۡحَیَوٰةِ ٱلدُّنۡیَاۖ ثُمَّ إِلَیۡنَا مَرۡجِعُکُمۡ فَنُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ ٢٣ إِنَّمَا مَثَلُ ٱلۡحَیَوٰةِ ٱلدُّنۡیَا کَمَآءٍ أَنزَلۡنَٰهُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ فَٱخۡتَلَطَ بِهِۦ نَبَاتُ ٱلۡأَرۡضِ مِمَّا یَأۡکُلُ ٱلنَّاسُ وَٱلۡأَنۡعَٰمُ حَتَّىٰٓ إِذَآ أَخَذَتِ ٱلۡأَرۡضُ زُخۡرُفَهَا وَٱزَّیَّنَتۡ وَظَنَّ أَهۡلُهَآ أَنَّهُمۡ قَٰدِرُونَ عَلَیۡهَآ أَتَىٰهَآ أَمۡرُنَا لَیۡلًا أَوۡ نَهَارٗا فَجَعَلۡنَٰهَا حَصِیدٗا کَأَن لَّمۡ تَغۡنَ بِٱلۡأَمۡسِۚ کَذَٰلِکَ نُفَصِّلُ ٱلۡأٓیَٰتِ لِقَوۡمٖ یَتَفَکَّرُونَ ٢٤ وَٱللَّهُ یَدۡعُوٓاْ إِلَىٰ دَارِ ٱلسَّلَٰمِ وَیَهۡدِی مَن یَشَآءُ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِیمٖ ٢٥ ﴾

و چون بچشانیم مردمان را رحمتى پس از سختى که رسیده بود به ایشان، ناگهان ایشان را بداندیشى باشد در نشانه‌هاى ما [627]. بگو: خدا زودتر است در تدبیر کردن، هرآیینه فرستادگان ما می‌نویسند آنچه بداندیشى می‌کنید [628]. ﴿21﴾اوست آنکه روان می‌کند شما را در خشکى و در دریا تا وقتى که باشید در کشتی‌ها و روان شدند [کشتی‌ها] با سواران خود به باد خوش و شادمان شدند ایشان به آن بادِ موافق، ناگها برسد به آن کشتی‌ها باد تند و بیاید به ایشان موج از هر جا و بدانند ایشان که از هر جهت گرفتار گشتند، دعا کنند به جناب خدا، خالص کرده براى او عبادت را، که اگر خلاص کنى ما را از این بلا، باشیم از شکر کنندگان. ﴿22﴾پس چون خلاص ساخت ایشان را، ناگهان ایشان بیراهى می‌کنند در زمین به ناحق. اى مردمان جز این نیست که بیراهى شما زیان بر جان شماست. یافتید بهرۀ زندگانى دنیا، باز به سوى ما رجوع شماست، پس خبردار کنیم شما را به آنچه می‌کردید. ﴿23﴾جز این نیست که صفت زندگانى دنیا مانند آبى‏ است که فرود آوردیمش از آسمان، پس در هم آمیخت به سبب وى روییدگى زمین از آنچه می‌خورند مردمان و چهارپایان تا وقتى که به دست آورد زمین پیرایۀ خود را و آراسته شد و گمان کردند ساکنان آن زمین که ایشان توانایند بر انتفاع از آن. ناگهان بیامد به زمین فرمان ما در شب یا در روز، پس گردانیدیم آن را مثل زراعت از بیخ بریده، گویا نبود دیروز، همچنین بیان می‌کنیم نشانه‌ها را براى گروهى که تأمّل مى‏کنند. ﴿24﴾و خدا می‌خواند به سوى سراى سلامتى و دلالت می‌کند هر که را خواهد به سوى راه راست. ﴿25﴾

﴿ ۞لِّلَّذِینَ أَحۡسَنُواْ ٱلۡحُسۡنَىٰ وَزِیَادَةٞۖ وَلَا یَرۡهَقُ وُجُوهَهُمۡ قَتَرٞ وَلَا ذِلَّةٌۚ أُوْلَٰٓئِکَ أَصۡحَٰبُ ٱلۡجَنَّةِۖ هُمۡ فِیهَا خَٰلِدُونَ ٢٦ وَٱلَّذِینَ کَسَبُواْ ٱلسَّیِّ‍َٔاتِ جَزَآءُ سَیِّئَةِۢ بِمِثۡلِهَا وَتَرۡهَقُهُمۡ ذِلَّةٞۖ مَّا لَهُم مِّنَ ٱللَّهِ مِنۡ عَاصِمٖۖ کَأَنَّمَآ أُغۡشِیَتۡ وُجُوهُهُمۡ قِطَعٗا مِّنَ ٱلَّیۡلِ مُظۡلِمًاۚ أُوْلَٰٓئِکَ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِیهَا خَٰلِدُونَ ٢٧ وَیَوۡمَ نَحۡشُرُهُمۡ جَمِیعٗا ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِینَ أَشۡرَکُواْ مَکَانَکُمۡ أَنتُمۡ وَشُرَکَآؤُکُمۡۚ فَزَیَّلۡنَا بَیۡنَهُمۡۖ وَقَالَ شُرَکَآؤُهُم مَّا کُنتُمۡ إِیَّانَا تَعۡبُدُونَ ٢٨ فَکَفَىٰ بِٱللَّهِ شَهِیدَۢا بَیۡنَنَا وَبَیۡنَکُمۡ إِن کُنَّا عَنۡ عِبَادَتِکُمۡ لَغَٰفِلِینَ ٢٩ هُنَالِکَ تَبۡلُواْ کُلُّ نَفۡسٖ مَّآ أَسۡلَفَتۡۚ وَرُدُّوٓاْ إِلَى ٱللَّهِ مَوۡلَىٰهُمُ ٱلۡحَقِّۖ وَضَلَّ عَنۡهُم مَّا کَانُواْ یَفۡتَرُونَ ٣٠ قُلۡ مَن یَرۡزُقُکُم مِّنَ ٱلسَّمَآءِ وَٱلۡأَرۡضِ أَمَّن یَمۡلِکُ ٱلسَّمۡعَ وَٱلۡأَبۡصَٰرَ وَمَن یُخۡرِجُ ٱلۡحَیَّ مِنَ ٱلۡمَیِّتِ وَیُخۡرِجُ ٱلۡمَیِّتَ مِنَ ٱلۡحَیِّ وَمَن یُدَبِّرُ ٱلۡأَمۡرَۚ فَسَیَقُولُونَ ٱللَّهُۚ فَقُلۡ أَفَلَا تَتَّقُونَ ٣١ فَذَٰلِکُمُ ٱللَّهُ رَبُّکُمُ ٱلۡحَقُّۖ فَمَاذَا بَعۡدَ ٱلۡحَقِّ إِلَّا ٱلضَّلَٰلُۖ فَأَنَّىٰ تُصۡرَفُونَ ٣٢ کَذَٰلِکَ حَقَّتۡ کَلِمَتُ رَبِّکَ عَلَى ٱلَّذِینَ فَسَقُوٓاْ أَنَّهُمۡ لَا یُؤۡمِنُونَ ٣٣ ﴾

آنان را که نیکوکارى کردند، حالت نیک باشد و زیادتى بر آن [629]و نپوشد روى ایشان را هیچ سیاهى و نه هیچ خوارى. این جماعت، اهل بهشت‏اند، ایشان آنجا جاوید باشندگانند. ﴿26﴾و آنان را که به عمل آوردند کردارهاى بد، جزاى بدى مثل آن است و بپوشد ایشان را خوارى. نباشد ایشان را از خدا هیچ پناه دهنده گویا پوشانیده شده است روهاى ایشان را به پاره‌هاى شب تاریک آمده. این جماعت اهل آتش‏اند، ایشان آنجا جاوید باشندگانند. ﴿27﴾و بترسید از روزی که برانگیزیم ایشان را همه یکجا، باز گوییم مشرکان را بایستید به جایى خود شما و آنان‌که شما ایشان را شریک خدا ساخته‏اید، پس تفرقه اندازیم میانِ ایشان و گویند شریکانِ ایشان که: شما ما را نمى‏پرستید. ﴿28﴾پس بس است خدا گواه، میانِ ما و میان شما، هرآیینه ما بودیم از پرستش شما بى‌خبر. ﴿29﴾آنجا دریابد هر شخصى آنچه پیش فرستاده بود و گردانیده شوند به سوى خدا، مالک حقیقىِ ایشان و گم شد از ایشان آنچه افترا می‌کرد. ﴿30﴾بگو: که روزى می‌دهد شما را از جانب آسمان و زمین؟ آیا کیست که خداوند باشد گوش را و چشم را [630]و کیست که بیرون آرد زنده را از مرده و بیرون آرد مرده را از زنده [631]و کیست که تدبیر کند کار را؟ خواهند گفت: آن «اللّه» است، پس بگو: آیا حذر نمى‏کنید؟. ﴿31﴾پس این است خدا، پروردگار شما به تحقیق. پس چیست بعد راستى بجز گمراهى؟ پس کجا برگردانیده می‌شوید؟!. ﴿32﴾هم چنین ثابت شد قضای پروردگار تو بر این فاسقان، که ایشان ایمان نیارند. ﴿33﴾

﴿ قُلۡ هَلۡ مِن شُرَکَآئِکُم مَّن یَبۡدَؤُاْ ٱلۡخَلۡقَ ثُمَّ یُعِیدُهُۥۚ قُلِ ٱللَّهُ یَبۡدَؤُاْ ٱلۡخَلۡقَ ثُمَّ یُعِیدُهُۥۖ فَأَنَّىٰ تُؤۡفَکُونَ ٣٤ قُلۡ هَلۡ مِن شُرَکَآئِکُم مَّن یَهۡدِیٓ إِلَى ٱلۡحَقِّۚ قُلِ ٱللَّهُ یَهۡدِی لِلۡحَقِّۗ أَفَمَن یَهۡدِیٓ إِلَى ٱلۡحَقِّ أَحَقُّ أَن یُتَّبَعَ أَمَّن لَّا یَهِدِّیٓ إِلَّآ أَن یُهۡدَىٰۖ فَمَا لَکُمۡ کَیۡفَ تَحۡکُمُونَ ٣٥ وَمَا یَتَّبِعُ أَکۡثَرُهُمۡ إِلَّا ظَنًّاۚ إِنَّ ٱلظَّنَّ لَا یُغۡنِی مِنَ ٱلۡحَقِّ شَیۡ‍ًٔاۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلِیمُۢ بِمَا یَفۡعَلُونَ ٣٦ وَمَا کَانَ هَٰذَا ٱلۡقُرۡءَانُ أَن یُفۡتَرَىٰ مِن دُونِ ٱللَّهِ وَلَٰکِن تَصۡدِیقَ ٱلَّذِی بَیۡنَ یَدَیۡهِ وَتَفۡصِیلَ ٱلۡکِتَٰبِ لَا رَیۡبَ فِیهِ مِن رَّبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ٣٧ أَمۡ یَقُولُونَ ٱفۡتَرَىٰهُۖ قُلۡ فَأۡتُواْ بِسُورَةٖ مِّثۡلِهِۦ وَٱدۡعُواْ مَنِ ٱسۡتَطَعۡتُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ ٣٨ بَلۡ کَذَّبُواْ بِمَا لَمۡ یُحِیطُواْ بِعِلۡمِهِۦ وَلَمَّا یَأۡتِهِمۡ تَأۡوِیلُهُۥۚ کَذَٰلِکَ کَذَّبَ ٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِهِمۡۖ فَٱنظُرۡ کَیۡفَ کَانَ عَٰقِبَةُ ٱلظَّٰلِمِینَ ٣٩ وَمِنۡهُم مَّن یُؤۡمِنُ بِهِۦ وَمِنۡهُم مَّن لَّا یُؤۡمِنُ بِهِۦۚ وَرَبُّکَ أَعۡلَمُ بِٱلۡمُفۡسِدِینَ ٤٠ وَإِن کَذَّبُوکَ فَقُل لِّی عَمَلِی وَلَکُمۡ عَمَلُکُمۡۖ أَنتُم بَرِیٓ‍ُٔونَ مِمَّآ أَعۡمَلُ وَأَنَا۠ بَرِیٓءٞ مِّمَّا تَعۡمَلُونَ ٤١ وَمِنۡهُم مَّن یَسۡتَمِعُونَ إِلَیۡکَۚ أَفَأَنتَ تُسۡمِعُ ٱلصُّمَّ وَلَوۡ کَانُواْ لَا یَعۡقِلُونَ ٤٢ ﴾

بگو: آیا هست از شریکان شما کسی که نو کند آفرینش را، باز دوباره کندش؟ بگو: خدا نو می‌کند آفرینش را باز دوباره کندش، پس از کجا برگردانیده می‌شوید؟!. ﴿34﴾بگو: آیا هست از شریکان شما کسی که راه نماید به سوى دین حق؟ بگو: اللّه، همونست که راه می‌نماید به سوى دین حق، پس کسی که راه نماید به سوى حق، لایق‏تر است به آنکه پیروى کرده شود، یا کسی که خود راه نمى‏یابد مگر آن وقت که راه نموده شود وی را؟ پس چیست شما را، چگونه حکم مى‏کنید؟. ﴿35﴾و پیروى نمی‌کنند بیشتر از ایشان مگر وهم را، هرآیینه وهم کفایت نمى‏کند از معرفت حق، چیزى را. هرآیینه خدا داناست به آنچه می‌کنند. ﴿36﴾و نیست این قرآن، افترا به غیر حکم خدا و لیکن هست باور دارنۀ آنچه پیش از وی است و بیان شریعتى است که نوشته شد بر مردمان، هیچ شبهه نیست در آن، از پروردگار عالم‌هاست. ﴿37﴾آیا می‌گویند: بر بسته است آن را؟ بگو: پس بیارید سورتى مانند آن و بخوانید هر که را توانید بجز خدا، اگر هستید راستگویان. ﴿38﴾بلکه دروغ شمرده‏اند چیزی را که فرا نرسیده‏اند به دانش وى و هنوز نیامده است به ایشان مصداق وعدۀ وى. همچنین دروغ داشتند آنان‌که پیش از ایشان بودند. پس بنگر چگونه شد عاقبت ستمکاران. ﴿39﴾و از ایشان کسى هست که ایمان می‌آرد به وى و از ایشان کسى هست که ایمان نمی‌آرد به وى و پروردگار تو داناتر است به مفسدان. ﴿40﴾و اگر به دروغ نسبت کنند تو را، بس بگو: مراست عمل من و شما راست عمل شما، شما بى‌تعلّقید از آنچه من مى‏کنم و من بى‏تعلّقم از آنچه شما می‌کنید. ﴿41﴾و از ایشان کسى هست که گوش مى‏نهد به سوى تو. آیا پس تو مى‏شنوانى کران را و اگرچه در نمى‏یافتند! . ﴿42﴾

﴿وَمِنۡهُم مَّن یَنظُرُ إِلَیۡکَۚ أَفَأَنتَ تَهۡدِی ٱلۡعُمۡیَ وَلَوۡ کَانُواْ لَا یُبۡصِرُونَ ٤٣ إِنَّ ٱللَّهَ لَا یَظۡلِمُ ٱلنَّاسَ شَیۡ‍ٔٗا وَلَٰکِنَّ ٱلنَّاسَ أَنفُسَهُمۡ یَظۡلِمُونَ ٤٤ وَیَوۡمَ یَحۡشُرُهُمۡ کَأَن لَّمۡ یَلۡبَثُوٓاْ إِلَّا سَاعَةٗ مِّنَ ٱلنَّهَارِ یَتَعَارَفُونَ بَیۡنَهُمۡۚ قَدۡ خَسِرَ ٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِلِقَآءِ ٱللَّهِ وَمَا کَانُواْ مُهۡتَدِینَ ٤٥ وَإِمَّا نُرِیَنَّکَ بَعۡضَ ٱلَّذِی نَعِدُهُمۡ أَوۡ نَتَوَفَّیَنَّکَ فَإِلَیۡنَا مَرۡجِعُهُمۡ ثُمَّ ٱللَّهُ شَهِیدٌ عَلَىٰ مَا یَفۡعَلُونَ ٤٦ وَلِکُلِّ أُمَّةٖ رَّسُولٞۖ فَإِذَا جَآءَ رَسُولُهُمۡ قُضِیَ بَیۡنَهُم بِٱلۡقِسۡطِ وَهُمۡ لَا یُظۡلَمُونَ ٤٧وَیَقُولُونَ مَتَىٰ هَٰذَا ٱلۡوَعۡدُ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ ٤٨ قُل لَّآ أَمۡلِکُ لِنَفۡسِی ضَرّٗا وَلَا نَفۡعًا إِلَّا مَا شَآءَ ٱللَّهُۗ لِکُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌۚ إِذَا جَآءَ أَجَلُهُمۡ فَلَا یَسۡتَ‍ٔۡخِرُونَ سَاعَةٗ وَلَا یَسۡتَقۡدِمُونَ ٤٩ قُلۡ أَرَءَیۡتُمۡ إِنۡ أَتَىٰکُمۡ عَذَابُهُۥ بَیَٰتًا أَوۡ نَهَارٗا مَّاذَا یَسۡتَعۡجِلُ مِنۡهُ ٱلۡمُجۡرِمُونَ ٥٠ أَثُمَّ إِذَا مَا وَقَعَ ءَامَنتُم بِهِۦٓۚ ءَآلۡـَٰٔنَ وَقَدۡ کُنتُم بِهِۦ تَسۡتَعۡجِلُونَ ٥١ ثُمَّ قِیلَ لِلَّذِینَ ظَلَمُواْ ذُوقُواْ عَذَابَ ٱلۡخُلۡدِ هَلۡ تُجۡزَوۡنَ إِلَّا بِمَا کُنتُمۡ تَکۡسِبُونَ ٥٢ ۞وَیَسۡتَنۢبِ‍ُٔونَکَ أَحَقٌّ هُوَۖ قُلۡ إِی وَرَبِّیٓ إِنَّهُۥ لَحَقّٞۖ وَمَآ أَنتُم بِمُعۡجِزِینَ ٥٣﴾

و از ایشان کسى هست که مى‏نگرد به سوى تو. آیا تو راه‌می‌نمایى کوران را، اگرچه نمی‌دیدند؟ [632]. ﴿43﴾هرآیینه خدا ستم نمی‌کند بر مردمان و لیکن مردمان بر خویشتن ستم می‌کنند. ﴿44﴾و روزی که برانگیزد خدا ایشان را گویا که درنگ نکرده بودند اِلاّ ساعتى از روز، شناسا باشند با یکدیگر. زیانکار شدند آنان‌که دروغ داشتند ملاقاتِ خدا را و نبودند راه یافتگان. ﴿45﴾و اگر بنماییم تو را بعض آنچه وعده می‌کنیم به ایشان یا بمیرانیم تو را، به هر حال به سوى ما رجوع ایشان است، باز خدا مطلع است بر آنچه می‌کنند. ﴿46﴾و هر امتى را پیغامبرى هست، پس چون آمد پیغامبر ایشان، فیصله کرده شود میان ایشان به انصاف و بر ایشان ستم کرده نشود [633]. ﴿47﴾و می‌گویند: کى باشد این وعده اگر هستید راستگویان؟. ﴿48﴾بگو: نمى‏توانم برای خود زیانى و نه سودى مگر آنچه خواسته است خدا. هر گروهى را میعادى هست، چون مى‏آید میعاد ایشان، پس توقف نکنند ساعتى و نه سبقت کنند. ﴿49﴾بگو: خبر دهید مرا اگر بیاید به شما عذاب او شبانگاه یا به روز، به هر حال چه چیزى را به شتاب می‌طلبند از آن عذاب، این گناهکاران. ﴿50﴾باز وقتى که متحقق شود آیا ایمان آرید به آن [آنگاه گفته شود] آیا اکنون ایمان آوردید و پیش از این به شتاب می‌طلبیدید آن را [634]. ﴿51﴾باز گفته شود ستمکاران را: بچشید عذاب جاوید، جزا داده نمى‏شوید الاّ به آنچه می‌کردید. ﴿52﴾و مى‏پرسند تو را: آیا درست است این وعده؟ بگو: آرى! قسم به پروردگار من، هرآیینه وى درست است و شما عاجز کننده نیستید. ﴿53﴾

﴿وَلَوۡ أَنَّ لِکُلِّ نَفۡسٖ ظَلَمَتۡ مَا فِی ٱلۡأَرۡضِ لَٱفۡتَدَتۡ بِهِۦۗ وَأَسَرُّواْ ٱلنَّدَامَةَ لَمَّا رَأَوُاْ ٱلۡعَذَابَۖ وَقُضِیَ بَیۡنَهُم بِٱلۡقِسۡطِ وَهُمۡ لَا یُظۡلَمُونَ ٥٤ أَلَآ إِنَّ لِلَّهِ مَا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۗ أَلَآ إِنَّ وَعۡدَ ٱللَّهِ حَقّٞ وَلَٰکِنَّ أَکۡثَرَهُمۡ لَا یَعۡلَمُونَ ٥٥ هُوَ یُحۡیِۦ وَیُمِیتُ وَإِلَیۡهِ تُرۡجَعُونَ ٥٦ یَٰٓأَیُّهَا ٱلنَّاسُ قَدۡ جَآءَتۡکُم مَّوۡعِظَةٞ مِّن رَّبِّکُمۡ وَشِفَآءٞ لِّمَا فِی ٱلصُّدُورِ وَهُدٗى وَرَحۡمَةٞ لِّلۡمُؤۡمِنِینَ ٥٧ قُلۡ بِفَضۡلِ ٱللَّهِ وَبِرَحۡمَتِهِۦ فَبِذَٰلِکَ فَلۡیَفۡرَحُواْ هُوَ خَیۡرٞ مِّمَّا یَجۡمَعُونَ ٥٨ قُلۡ أَرَءَیۡتُم مَّآ أَنزَلَ ٱللَّهُ لَکُم مِّن رِّزۡقٖ فَجَعَلۡتُم مِّنۡهُ حَرَامٗا وَحَلَٰلٗا قُلۡ ءَآللَّهُ أَذِنَ لَکُمۡۖ أَمۡ عَلَى ٱللَّهِ تَفۡتَرُونَ ٥٩ وَمَا ظَنُّ ٱلَّذِینَ یَفۡتَرُونَ عَلَى ٱللَّهِ ٱلۡکَذِبَ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَةِۗ إِنَّ ٱللَّهَ لَذُو فَضۡلٍ عَلَى ٱلنَّاسِ وَلَٰکِنَّ أَکۡثَرَهُمۡ لَا یَشۡکُرُونَ ٦٠ وَمَا تَکُونُ فِی شَأۡنٖ وَمَا تَتۡلُواْ مِنۡهُ مِن قُرۡءَانٖ وَلَا تَعۡمَلُونَ مِنۡ عَمَلٍ إِلَّا کُنَّا عَلَیۡکُمۡ شُهُودًا إِذۡ تُفِیضُونَ فِیهِۚ وَمَا یَعۡزُبُ عَن رَّبِّکَ مِن مِّثۡقَالِ ذَرَّةٖ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَلَا فِی ٱلسَّمَآءِ وَلَآ أَصۡغَرَ مِن ذَٰلِکَ وَلَآ أَکۡبَرَ إِلَّا فِی کِتَٰبٖ مُّبِینٍ ٦١﴾

و اگر باشد هر نفسِ ستم کننده را آنچه در زمین است، البته فدیۀ خود دهد آن را و در ضمیر خود دارند پشیمانى، چون بینند عذاب را، و فیصل کرده شود میان ایشان به عدل و بر ایشان ستم کرده نشود. ﴿54﴾آگاه باش هرآیینه خداى راست آنچه در آسمان‌ها و زمین است، آگاه باش هرآیینه وعدۀ خدا راست است و لیکن بیشتر ایشان نمی‌دانند. ﴿55﴾او زنده می‌کند و مى‏میراند و به سوى وى گردانیده شوید. ﴿56﴾اى مردمان! آمده است به شما پندى از پروردگار شما و شفای آن علّت را که در سینه‌هاست و راه نمودنى و بخشایشى، مسلمانان را. ﴿57﴾بگو: به فضل خدا و به رحمت او، پس به این چیزها باید که شادمان شوند. آن بهتر است از آنچه جمع می‌کنند. ﴿58﴾بگو: آیا دیدید چیزى را که فروآورده است خدا برای شما از جنس روزى، پس ساختید بعض آن را حرام و بعض آن را حلال، بگو: آیا خدا اذن داده است شما را یا بر خدا دروغ می‌بندید؟. ﴿59﴾و چیست گمان آنان‌که افترا می‌کنند بر خدا دروغ را به روز قیامت [635]، هرآیینه خدا، خداوند فضل است بر مردمان و لیکن بیشترى از ایشان سپاسدارى نمی‌کنند. ﴿60﴾و نمی‌باشى در هیچ شغلى و نمی‌خوانى هیچ آیتى را از طرف خدا آمده و نمی‌کنید هیچ کارى مگر هستیم بر شما مطّلع، چون در مى‏آیید در آن کار، و پوشیده نمى‏شود از پروردگار تو همسنگ ذره‌ای در زمین و نه در آسمان و نه خُوردتر از آن و نه بزرگتر، الاّ نوشته شده است در کتاب روشن. ﴿61﴾

﴿أَلَآ إِنَّ أَوۡلِیَآءَ ٱللَّهِ لَا خَوۡفٌ عَلَیۡهِمۡ وَلَا هُمۡ یَحۡزَنُونَ ٦٢ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَکَانُواْ یَتَّقُونَ ٦٣ لَهُمُ ٱلۡبُشۡرَىٰ فِی ٱلۡحَیَوٰةِ ٱلدُّنۡیَا وَفِی ٱلۡأٓخِرَةِۚ لَا تَبۡدِیلَ لِکَلِمَٰتِ ٱللَّهِۚ ذَٰلِکَ هُوَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡعَظِیمُ ٦٤ وَلَا یَحۡزُنکَ قَوۡلُهُمۡۘ إِنَّ ٱلۡعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِیعًاۚ هُوَ ٱلسَّمِیعُ ٱلۡعَلِیمُ ٦٥ أَلَآ إِنَّ لِلَّهِ مَن فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَن فِی ٱلۡأَرۡضِۗ وَمَا یَتَّبِعُ ٱلَّذِینَ یَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ شُرَکَآءَۚ إِن یَتَّبِعُونَ إِلَّا ٱلظَّنَّ وَإِنۡ هُمۡ إِلَّا یَخۡرُصُونَ ٦٦ هُوَ ٱلَّذِی جَعَلَ لَکُمُ ٱلَّیۡلَ لِتَسۡکُنُواْ فِیهِ وَٱلنَّهَارَ مُبۡصِرًاۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَأٓیَٰتٖ لِّقَوۡمٖ یَسۡمَعُونَ ٦٧ قَالُواْ ٱتَّخَذَ ٱللَّهُ وَلَدٗاۗ سُبۡحَٰنَهُۥۖ هُوَ ٱلۡغَنِیُّۖ لَهُۥ مَا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِی ٱلۡأَرۡضِۚ إِنۡ عِندَکُم مِّن سُلۡطَٰنِۢ بِهَٰذَآۚ أَتَقُولُونَ عَلَى ٱللَّهِ مَا لَا تَعۡلَمُونَ ٦٨ قُلۡ إِنَّ ٱلَّذِینَ یَفۡتَرُونَ عَلَى ٱللَّهِ ٱلۡکَذِبَ لَا یُفۡلِحُونَ ٦٩ مَتَٰعٞ فِی ٱلدُّنۡیَا ثُمَّ إِلَیۡنَا مَرۡجِعُهُمۡ ثُمَّ نُذِیقُهُمُ ٱلۡعَذَابَ ٱلشَّدِیدَ بِمَا کَانُواْ یَکۡفُرُونَ ٧٠﴾

آگاه باش هرآیینه دوستان خدا هیچ ترس نیست بر ایشان و نه ایشان اندوهگین شوند. ﴿62﴾آنان‌که ایمان آوردند و تقوى می‌کردند. ﴿63﴾ایشان راست بشارت در زندگانى دنیا [636]و در آخرت. نیست هیچ تبدیل مر سخنانِ خدا را. این بشارت، همونست پیروزى بزرگ. ﴿64﴾و غمگین نکند تو را سخن ایشان، هرآیینه غلبه خدا راست همه یکجا. اوست شنوای دانا. ﴿65﴾آگاه باش هرآیینه خدا راست هر که در آسمان‌هاست و هر که در زمین است و پیروى نمى‏کنند آنان‌که پرستش می‌کنند بجز خدا شریکان را، به حقیقت پیروى نمی‌کنند مگر وهم را و نیستند مگر دروغگو. ﴿66﴾اوست آنکه ساخت برای شما شب را تا آرام گیرید در آن و ساخت روز را روشن، هرآیینه در این نشانه‌هاست گروهى را که مى‏شنوند. ﴿67﴾گفتند [کافران]: فرزند گرفته است خدا! پاکى او راست. اوست بى‌نیاز. او راست آنچه در آسمان‌ها است و آنچه در زمین است. نیست نزدیک شما هیچ حجتى بر این. آیا می‌گویید بر خدا آنچه نمی‌دانید؟!. ﴿68﴾بگو: هرآیینه آنان‌که بر مى‏بندند بر خدا دروغ را، رستگار نمی‌شوند. ﴿69﴾[ایشان را باشد] بهره‏مندى در دنیا، باز به سوى ماست بازگشت ایشان، پس بچشانیم ایشان را عذاب سخت به سبب آنکه کفر می‌کردند. ﴿70﴾

﴿ ۞وَٱتۡلُ عَلَیۡهِمۡ نَبَأَ نُوحٍ إِذۡ قَالَ لِقَوۡمِهِۦ یَٰقَوۡمِ إِن کَانَ کَبُرَ عَلَیۡکُم مَّقَامِی وَتَذۡکِیرِی بِ‍َٔایَٰتِ ٱللَّهِ فَعَلَى ٱللَّهِ تَوَکَّلۡتُ فَأَجۡمِعُوٓاْ أَمۡرَکُمۡ وَشُرَکَآءَکُمۡ ثُمَّ لَا یَکُنۡ أَمۡرُکُمۡ عَلَیۡکُمۡ غُمَّةٗ ثُمَّ ٱقۡضُوٓاْ إِلَیَّ وَلَا تُنظِرُونِ ٧١ فَإِن تَوَلَّیۡتُمۡ فَمَا سَأَلۡتُکُم مِّنۡ أَجۡرٍۖ إِنۡ أَجۡرِیَ إِلَّا عَلَى ٱللَّهِۖ وَأُمِرۡتُ أَنۡ أَکُونَ مِنَ ٱلۡمُسۡلِمِینَ ٧٢ فَکَذَّبُوهُ فَنَجَّیۡنَٰهُ وَمَن مَّعَهُۥ فِی ٱلۡفُلۡکِ وَجَعَلۡنَٰهُمۡ خَلَٰٓئِفَ وَأَغۡرَقۡنَا ٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَاۖ فَٱنظُرۡ کَیۡفَ کَانَ عَٰقِبَةُ ٱلۡمُنذَرِینَ ٧٣ ثُمَّ بَعَثۡنَا مِنۢ بَعۡدِهِۦ رُسُلًا إِلَىٰ قَوۡمِهِمۡ فَجَآءُوهُم بِٱلۡبَیِّنَٰتِ فَمَا کَانُواْ لِیُؤۡمِنُواْ بِمَا کَذَّبُواْ بِهِۦ مِن قَبۡلُۚ کَذَٰلِکَ نَطۡبَعُ عَلَىٰ قُلُوبِ ٱلۡمُعۡتَدِینَ ٧٤ ثُمَّ بَعَثۡنَا مِنۢ بَعۡدِهِم مُّوسَىٰ وَهَٰرُونَ إِلَىٰ فِرۡعَوۡنَ وَمَلَإِیْهِۦ بِ‍َٔایَٰتِنَا فَٱسۡتَکۡبَرُواْ وَکَانُواْ قَوۡمٗا مُّجۡرِمِینَ ٧٥ فَلَمَّا جَآءَهُمُ ٱلۡحَقُّ مِنۡ عِندِنَا قَالُوٓاْ إِنَّ هَٰذَا لَسِحۡرٞ مُّبِینٞ ٧٦ قَالَ مُوسَىٰٓ أَتَقُولُونَ لِلۡحَقِّ لَمَّا جَآءَکُمۡۖ أَسِحۡرٌ هَٰذَا وَلَا یُفۡلِحُ ٱلسَّٰحِرُونَ ٧٧ قَالُوٓاْ أَجِئۡتَنَا لِتَلۡفِتَنَا عَمَّا وَجَدۡنَا عَلَیۡهِ ءَابَآءَنَا وَتَکُونَ لَکُمَا ٱلۡکِبۡرِیَآءُ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَمَا نَحۡنُ لَکُمَا بِمُؤۡمِنِینَ ٧٨ ﴾

و بخوان بر ایشان خبر نوح را چون گفت به قوم خود: اى قوم! من اگر دشوار شده باشد بر شما قیام من و پند دادن من به آیت‌هاى خدا، پس بر خدا توکل کردم، پس عزیمت درست کنید در کار خود همراه شریکان خویش، پس نباشد کار شما پوشیده بر شما، باز برسانید به سوى من و مهلت مدهید مرا. ﴿71﴾پس اگر اعراض کردید [637]، پس نخواسته بودم از شما هیچ مزد را، نیست مزد من مگر بر خدا و فرموده شد مرا که باشم از مسلمانان. ﴿72﴾پس دروغ داشتندش، پس خلاص ساختیم او را و آنان را که با وى بودند در کشتى و گردانیدیم ایشان را جانشین و غرق کردیم کسانى را که دروغ داشتند آیات ما را، پس بنگر چگونه شد آخر کار بیم کرده شدگان؟. ﴿73﴾باز فرستادیم بعدِ نوح، پیغامبران را به سوى قوم ایشان، پس آوردند پیش ایشان نشانه‌هاى روشن را، پس هرگز مستعد آن نبودند که ایمان آرند به آنچه دروغ داشته بودند آن را پیش از این، همچنین مهر مى‏نهیم بر دل از حد گذرندگان. ﴿74﴾باز فرستادیم بعد از ایشان موسى و هارون را به سوى فرعون و قوم وى با نشانه‌هاى خویش، پس تکبر کردند و بودند قوم گناهکاران. ﴿75﴾پس چون آمد به ایشان سخن درست از نزدیک ما، گفتند: هرآیینه این سحر ظاهر است. ﴿76﴾گفت موسى: آیا چنین می‌گویید سخن درست را چون بیامد به شما؟ آیا سحر است این؟ و رستگار نمی‌شوند ساحران. ﴿77﴾گفتند آیا آمده‌ای پیش ما تا بازدارى ما را از دینى که یافتیم بر آن پدرانِ خود را و تا باشد شما را ریاست در زمین؟ و نیستیم ما شما را باور دارنده. ﴿78﴾

﴿ وَقَالَ فِرۡعَوۡنُ ٱئۡتُونِی بِکُلِّ سَٰحِرٍ عَلِیمٖ ٧٩ فَلَمَّا جَآءَ ٱلسَّحَرَةُ قَالَ لَهُم مُّوسَىٰٓ أَلۡقُواْ مَآ أَنتُم مُّلۡقُونَ ٨٠ فَلَمَّآ أَلۡقَوۡاْ قَالَ مُوسَىٰ مَا جِئۡتُم بِهِ ٱلسِّحۡرُۖ إِنَّ ٱللَّهَ سَیُبۡطِلُهُۥٓ إِنَّ ٱللَّهَ لَا یُصۡلِحُ عَمَلَ ٱلۡمُفۡسِدِینَ ٨١ وَیُحِقُّ ٱللَّهُ ٱلۡحَقَّ بِکَلِمَٰتِهِۦ وَلَوۡ کَرِهَ ٱلۡمُجۡرِمُونَ ٨٢ فَمَآ ءَامَنَ لِمُوسَىٰٓ إِلَّا ذُرِّیَّةٞ مِّن قَوۡمِهِۦ عَلَىٰ خَوۡفٖ مِّن فِرۡعَوۡنَ وَمَلَإِیْهِمۡ أَن یَفۡتِنَهُمۡۚ وَإِنَّ فِرۡعَوۡنَ لَعَالٖ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَإِنَّهُۥ لَمِنَ ٱلۡمُسۡرِفِینَ ٨٣ وَقَالَ مُوسَىٰ یَٰقَوۡمِ إِن کُنتُمۡ ءَامَنتُم بِٱللَّهِ فَعَلَیۡهِ تَوَکَّلُوٓاْ إِن کُنتُم مُّسۡلِمِینَ ٨٤ فَقَالُواْ عَلَى ٱللَّهِ تَوَکَّلۡنَا رَبَّنَا لَا تَجۡعَلۡنَا فِتۡنَةٗ لِّلۡقَوۡمِ ٱلظَّٰلِمِینَ ٨٥ وَنَجِّنَا بِرَحۡمَتِکَ مِنَ ٱلۡقَوۡمِ ٱلۡکَٰفِرِینَ ٨٦ وَأَوۡحَیۡنَآ إِلَىٰ مُوسَىٰ وَأَخِیهِ أَن تَبَوَّءَا لِقَوۡمِکُمَا بِمِصۡرَ بُیُوتٗا وَٱجۡعَلُواْ بُیُوتَکُمۡ قِبۡلَةٗ وَأَقِیمُواْ ٱلصَّلَوٰةَۗ وَبَشِّرِ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ ٨٧ وَقَالَ مُوسَىٰ رَبَّنَآ إِنَّکَ ءَاتَیۡتَ فِرۡعَوۡنَ وَمَلَأَهُۥ زِینَةٗ وَأَمۡوَٰلٗا فِی ٱلۡحَیَوٰةِ ٱلدُّنۡیَا رَبَّنَا لِیُضِلُّواْ عَن سَبِیلِکَۖ رَبَّنَا ٱطۡمِسۡ عَلَىٰٓ أَمۡوَٰلِهِمۡ وَٱشۡدُدۡ عَلَىٰ قُلُوبِهِمۡ فَلَا یُؤۡمِنُواْ حَتَّىٰ یَرَوُاْ ٱلۡعَذَابَ ٱلۡأَلِیمَ ٨٨ ﴾

و گفت فرعون: بیارید پیش من هر ساحر دانا را. ﴿79﴾پس وقتى که آمدند ساحران، گفت ایشان را موسى: بیفکنید آنچه شما افگننده‏اید. ﴿80﴾پس چون افکندند، گفت موسى: آنچه آورده‏اید سحر است، هرآیینه خدا باطل خواهد ساخت آن را، هرآیینه خدا راست نمى‏آرد کار مفسدان را. ﴿81﴾و ثابت خواهد کرد خدا سخن درست را به فرمان خود، و اگرچه ناخوش دارند گناهکاران. ﴿82﴾پس ایمان نیاوردند به موسى مگر جماعتی از قوم وى، با وجود خوف از فرعون و اشراف قِبط، که عقوبت کند ایشان را. و هرآیینه فرعون سرکشى بود در آن زمین و هرآیینه وى از حد گذرندگان بود. ﴿83﴾و گفت موسى: اى قوم من! اگر ایمان آورده‏اید به خدا، پس به روى توکل کنید اگر هستید مسلمان. ﴿84﴾پس گفتند: بر خدا توکل کردیم، اى پروردگار ما! مکن ما را لگدکوبِ قوم ستمکاران. ﴿85﴾و خلاص کن ما را به رحمتِ خود از گروه کافران. ﴿86﴾و وحى فرستادیم به سوى موسى و برادر وى که ساکن کنید قوم خود به شهر مصر در خانه‌ها و بسازید خانه‌هاى خود را قبله‌رو [638]و برپا دارید نماز را و بشارت ده مؤمنان را. ﴿87﴾و گفت موسى: اى پروردگار ما! هرآیینه تو داده‌ای فرعون و قبیلۀ او را زینت و مال‌هاى بسیار در زندگانى دنیا. اى پروردگار ما! تا گمراه کنند (عالم را) از راه تو. اى پروردگار ما! مسخ کن مال ایشان را و مهر کن بر دل ایشان که ایمان نیارند تا بینند عذاب درد دهنده. ﴿88﴾

﴿ قَالَ قَدۡ أُجِیبَت دَّعۡوَتُکُمَا فَٱسۡتَقِیمَا وَلَا تَتَّبِعَآنِّ سَبِیلَ ٱلَّذِینَ لَا یَعۡلَمُونَ ٨٩ ۞وَجَٰوَزۡنَا بِبَنِیٓ إِسۡرَٰٓءِیلَ ٱلۡبَحۡرَ فَأَتۡبَعَهُمۡ فِرۡعَوۡنُ وَجُنُودُهُۥ بَغۡیٗا وَعَدۡوًاۖ حَتَّىٰٓ إِذَآ أَدۡرَکَهُ ٱلۡغَرَقُ قَالَ ءَامَنتُ أَنَّهُۥ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا ٱلَّذِیٓ ءَامَنَتۡ بِهِۦ بَنُوٓاْ إِسۡرَٰٓءِیلَ وَأَنَا۠ مِنَ ٱلۡمُسۡلِمِینَ ٩٠ ءَآلۡـَٰٔنَ وَقَدۡ عَصَیۡتَ قَبۡلُ وَکُنتَ مِنَ ٱلۡمُفۡسِدِینَ ٩١ فَٱلۡیَوۡمَ نُنَجِّیکَ بِبَدَنِکَ لِتَکُونَ لِمَنۡ خَلۡفَکَ ءَایَةٗۚ وَإِنَّ کَثِیرٗا مِّنَ ٱلنَّاسِ عَنۡ ءَایَٰتِنَا لَغَٰفِلُونَ ٩٢ وَلَقَدۡ بَوَّأۡنَا بَنِیٓ إِسۡرَٰٓءِیلَ مُبَوَّأَ صِدۡقٖ وَرَزَقۡنَٰهُم مِّنَ ٱلطَّیِّبَٰتِ فَمَا ٱخۡتَلَفُواْ حَتَّىٰ جَآءَهُمُ ٱلۡعِلۡمُۚ إِنَّ رَبَّکَ یَقۡضِی بَیۡنَهُمۡ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَةِ فِیمَا کَانُواْ فِیهِ یَخۡتَلِفُونَ ٩٣ فَإِن کُنتَ فِی شَکّٖ مِّمَّآ أَنزَلۡنَآ إِلَیۡکَ فَسۡ‍َٔلِ ٱلَّذِینَ یَقۡرَءُونَ ٱلۡکِتَٰبَ مِن قَبۡلِکَۚ لَقَدۡ جَآءَکَ ٱلۡحَقُّ مِن رَّبِّکَ فَلَا تَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡمُمۡتَرِینَ ٩٤ وَلَا تَکُونَنَّ مِنَ ٱلَّذِینَ کَذَّبُواْ بِ‍َٔایَٰتِ ٱللَّهِ فَتَکُونَ مِنَ ٱلۡخَٰسِرِینَ ٩٥ إِنَّ ٱلَّذِینَ حَقَّتۡ عَلَیۡهِمۡ کَلِمَتُ رَبِّکَ لَا یُؤۡمِنُونَ ٩٦ وَلَوۡ جَآءَتۡهُمۡ کُلُّ ءَایَةٍ حَتَّىٰ یَرَوُاْ ٱلۡعَذَابَ ٱلۡأَلِیمَ ٩٧ ﴾

گفت خدا: هرآیینه قبول کرده شد دعاى شما، پس ثابت باشید و پیروى مکنید راه جاهلان را. ﴿89﴾و گذرانیدیم اولاد یعقوب را از دریا، پس در عقبِ ایشان شدند فرعون و لشکر او از راه ستم و تعدّى، تا وقتى که رسیدش مشقتِ غرق، گفت: باور داشتم که نیست هیچ معبود، مگر آنکه ایمان آورده‏اند به وى بنى اسراییل و من از مسلمانانم. ﴿90﴾گفته شده آیا اکنون ایمان آرى؟ و نافرمانى کرده بودى پیش از این و بودى از مفسدان. ﴿91﴾پس امروز بر مکانِ بلند افکنیم تو را به همان جسد تو [639](یعنى به غیر تغیر) تا باشى نشانه آنان را که از پس تو آیند و هرآیینه بسیارى از مردمان از نشانه‌های ما بی‌خبرانند. ﴿92﴾و هرآیینه جا دادیم بنى اسراییل را به مقام نیک و روزى دادیم ایشان را از پاکیزها. پس اختلاف نکردند تا آنکه آمد به ایشان دانش (یعنى قرآن)، هرآیینه پروردگار تو حکم کند میان ایشان روز قیامت در آنچه اختلاف می‌داشتند. ﴿93﴾پس اگر در شکى از آنچه فروفرستادیم به سوى تو، پس بپرس آنان را که می‌خوانند کتاب را پیش از تو [640]، هرآیینه آمده است پیش تو وحى درست از پروردگار تو، پس مشو از شک آرندگان. ﴿94﴾و مباش از آنان‌که دروغ داشتند آیاتِ خدا را، آنگاه شوى از زیانکاران. ﴿95﴾هرآیینه آنان‌که ثابت شد بر ایشان حکم پروردگار تو، ایمان نیارند. ﴿96﴾و اگرچه بیامد بدیشان هر نشانه‌ای تا آنکه ببینند عذاب درد دهنده. ﴿97﴾

﴿ فَلَوۡلَا کَانَتۡ قَرۡیَةٌ ءَامَنَتۡ فَنَفَعَهَآ إِیمَٰنُهَآ إِلَّا قَوۡمَ یُونُسَ لَمَّآ ءَامَنُواْ کَشَفۡنَا عَنۡهُمۡ عَذَابَ ٱلۡخِزۡیِ فِی ٱلۡحَیَوٰةِ ٱلدُّنۡیَا وَمَتَّعۡنَٰهُمۡ إِلَىٰ حِینٖ ٩٨ وَلَوۡ شَآءَ رَبُّکَ لَأٓمَنَ مَن فِی ٱلۡأَرۡضِ کُلُّهُمۡ جَمِیعًاۚ أَفَأَنتَ تُکۡرِهُ ٱلنَّاسَ حَتَّىٰ یَکُونُواْ مُؤۡمِنِینَ ٩٩ وَمَا کَانَ لِنَفۡسٍ أَن تُؤۡمِنَ إِلَّا بِإِذۡنِ ٱللَّهِۚ وَیَجۡعَلُ ٱلرِّجۡسَ عَلَى ٱلَّذِینَ لَا یَعۡقِلُونَ ١٠٠ قُلِ ٱنظُرُواْ مَاذَا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ وَمَا تُغۡنِی ٱلۡأٓیَٰتُ وَٱلنُّذُرُ عَن قَوۡمٖ لَّا یُؤۡمِنُونَ ١٠١ فَهَلۡ یَنتَظِرُونَ إِلَّا مِثۡلَ أَیَّامِ ٱلَّذِینَ خَلَوۡاْ مِن قَبۡلِهِمۡۚ قُلۡ فَٱنتَظِرُوٓاْ إِنِّی مَعَکُم مِّنَ ٱلۡمُنتَظِرِینَ ١٠٢ ثُمَّ نُنَجِّی رُسُلَنَا وَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْۚ کَذَٰلِکَ حَقًّا عَلَیۡنَا نُنجِ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ ١٠٣ قُلۡ یَٰٓأَیُّهَا ٱلنَّاسُ إِن کُنتُمۡ فِی شَکّٖ مِّن دِینِی فَلَآ أَعۡبُدُ ٱلَّذِینَ تَعۡبُدُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ وَلَٰکِنۡ أَعۡبُدُ ٱللَّهَ ٱلَّذِی یَتَوَفَّىٰکُمۡۖ وَأُمِرۡتُ أَنۡ أَکُونَ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ ١٠٤ وَأَنۡ أَقِمۡ وَجۡهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفٗا وَلَا تَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡمُشۡرِکِینَ ١٠٥ وَلَا تَدۡعُ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَا لَا یَنفَعُکَ وَلَا یَضُرُّکَۖ فَإِن فَعَلۡتَ فَإِنَّکَ إِذٗا مِّنَ ٱلظَّٰلِمِینَ ١٠٦ ﴾

پس چرا نشد دیهى که ایمان آرد [641]، پس سود کندش ایمان وى، مگر قوم یونس، چون ایمان آوردند، برداشتیم از ایشان عقوبت رسوایى در زندگانىِ دنیا و بهره‏مند ساختیم ایشان را تا مدتى. ﴿98﴾و اگر خواستى پروردگار تو، ایمان آوردندى آنان‌که در زمینند همۀ ایشان یکجا. آیا تو جبر توانى کرد مردمان را تا مسلمان شوند؟. ﴿99﴾و روا نبود هیچ شخصى را که ایمان آرد مگر به خواست خدا و مى‏اندازد پلیدى را بر آنان‌که در نمى‏یابند. ﴿100﴾بگو: ببینید چه چیز است در آسمان‌ها و زمین و فایده نمی‌کند نشانه‌ها و ترسانندگان، گروهى را که باور نمی‌کنند. ﴿101﴾پس انتظار نمى‏کشند مگر مانند مصیبت‌هاى آنان‌که گذشتند پیش از ایشان؟ بگو: پس انتظار بکشید، هرآیینه من نیز با شما از منتظرانم. ﴿102﴾باز خلاص می‌کنیم پیغامبران خود را و آنان را که ایمان آوردند همچنین. وعده داده‏ایم، وعدۀ درستِ لازم بر خود که خلاص میکنیم مسلمانان را. ﴿103﴾بگو: اى مردمان! اگر هستید در شبهه از دین من، پس (بشنوید) که عبادت نمی‌کنم آنان را که شما می‌پرستید بجز خدا و لیکن عبادت می‌کنم آن خدا را که قبض ارواح شما می‌کند و فرموده شد مرا که باشم از مسلمانان. ﴿104﴾و فرموده شد آنکه راست کن روی خود را برای دینِ حنیف شده و مباش از مشرکان. ﴿105﴾و مخوان بجز خدا چیزى را که سود نکند تو را و زیان نرساند به تو، پس اگر بکنى، باشى آنگاه از ستمکاران. ﴿106﴾‌

[624] یعنى تا موافق عقاید باطلۀ ایشان باشد. [625] یعنی بر توحید وملت ابراهیمی. [626] یعنی به سبب عمروبن لحی. [627] یعنی به کفران نعمت. [628] مترجم گوید: بعد از آن خدای تعالی بیان می‌فرماید کیفیت مکر و کفرانِ نعمت را، والله اعلم. [629] یعنی رؤیت خدای تعالی. [630] یعنی خالق گوش و چشم باشد. [631] یعنی حیوان را از نطفه و نطفه را از حیوان. [632] یعنى ایشان مانند کران و کورانند. [633] یعنی رسل و اتباع ایشان نجات یابند و کافران هلاک شوند. [634] یعنی به استهزا و تکذیب. [635] یعنى خدا به ایشان چه خواهد کرد در روز قیامت؟ [636] یعنی به رویای صالحه و بشارت. [637] یعنى از گفتۀ من چه زیان. [638] یعنی مساجد البیت بنا کنید. [639] یعنى به روى آب آریم ترا. [640] یعنی تا ظاهر شود که بر انبیای سابق نیز وحی نازل می‌شد، والله اعلم. [641] یعنی نزدیک نزول عذاب. ﴿وَإِن یَمۡسَسۡکَ ٱللَّهُ بِضُرّٖ فَلَا کَاشِفَ لَهُۥٓ إِلَّا هُوَۖ وَإِن یُرِدۡکَ بِخَیۡرٖ فَلَا رَآدَّ لِفَضۡلِهِۦۚ یُصِیبُ بِهِۦ مَن یَشَآءُ مِنۡ عِبَادِهِۦۚ وَهُوَ ٱلۡغَفُورُ ٱلرَّحِیمُ ١٠٧ قُلۡ یَٰٓأَیُّهَا ٱلنَّاسُ قَدۡ جَآءَکُمُ ٱلۡحَقُّ مِن رَّبِّکُمۡۖ فَمَنِ ٱهۡتَدَىٰ فَإِنَّمَا یَهۡتَدِی لِنَفۡسِهِۦۖ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا یَضِلُّ عَلَیۡهَاۖ وَمَآ أَنَا۠ عَلَیۡکُم بِوَکِیلٖ ١٠٨ وَٱتَّبِعۡ مَا یُوحَىٰٓ إِلَیۡکَ وَٱصۡبِرۡ حَتَّىٰ یَحۡکُمَ ٱللَّهُۚ وَهُوَ خَیۡرُ ٱلۡحَٰکِمِینَ ١٠٩﴾

و اگر برساند خدا به تو رنجى، پس نیست بردارنده آن را مگر او و اگر خواهد در حقِ تو نعمتى، پس نیست هیچ دفع کننده، فضل او را، می‌رساندش به هر که خواهد از بندگان خود و اوست آمرزندۀ مهربان. ﴿107﴾بگو: اى مردمان! آمده است به شما وحى راست از پروردگار شما، پس هر که راه یافت، پس جز این نیست که راه یافت براى خود و هر که گمراه شد، پس جز این نیست که گمراه می‌شود به زیانِ خود و نیستم من بر شما نگاهبان. ﴿108﴾و [یا محمد]، پیروى کن چیزى را که وحى فرستادیم به تو و شکیبایى ورز. تا آنکه فیصل کند خدا و او بهترین فیصل کنندگان است. ﴿109﴾